Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska

1

A n a l i z a p o t e n c j a ł u r o z w o j o w e g o D o l n e g o Ś l ą s k a

Analiza potencjału rozwojowegoDolnego Śląska

Zagadnienia wybrane

2


3


Wrocław, styczeń 2008

Analiza potencjału rozwojowegoDolnego Śląska

Zagadnienia wybrane

4


Opracowanie redakcyjne:

dr in¿. Katarzyna Koz³owska

OFFSETdruk i MEDIA Sp. z o.o.,

43-400 Cieszyn, ul. Frysztacka 48

5


Spis treści:

1. WSTÊP .................................................................................................................. 9

Wac³aw Kasprzak, Katarzyna Koz³owska (Politechnika Wroc³awska)

2. PRZEWODNIK PO OPRACOWANIACH .............................................. 19

Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych na-

rzêdzi zarz¹dzania regionem .............................................................................. 19

Witold Kwaœnicki (Uniwersytet Wroc³awski)

Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie biotechnologii ..... 29

Jacek Otlewski (Uniwersytet Wroc³awski)

Nowe materia³y i nanomateria³y. Materia³y organiczne i metaloorganiczne

– wybrane zastosowania ...................................................................................... 34

Juliusz Sworakowski (Politechnika Wroc³awska)

Analiza potencja³u rozwojowego regionu dolnoœl¹skiego w dziedzinie IT 43

Andrzej Jab³oñski (Politechnika Wroc³awska)

Analiza potencja³u rozwojowego na Dolnym Œl¹sku w obszarze e-zdrowie 69

Andrzej Fal (Akademia Medyczna)

Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych techno-

logii produkcji ¿ywnoœci ...................................................................................... 79

Tadeusz Trziszka (Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu)

Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie energii konwen-

cjonalnych .............................................................................................................. 98

Zdzis³aw Szalbierz (Politechnika Wroc³awska)

Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie energii odnawial-

nych i alternatywnych ......................................................................................... 112

Zbigniew Gnutek (Politechnika Wroc³awska)

6


7


Niniejszy materia³ przedstawia stanowisko ekspertów zgodnie ze stanem na

koniec grudnia 2007 r. W dalszym etapie pracy wskazane by³oby uzupe³nienie

danych o informacje z przygotowywanych aktualnie programów badawczych

Wroc³awskiego Centrum Badañ (EIT+) oraz o koñcowe rezultaty projektu

„Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolno-

œl¹skiego do 2020 roku”. W obu przypadkach nast¹pi to w marcu 2008 r.

Wówczas nale¿y zorganizowaæ kolejn¹ dyskusjê z udzia³em przewodnicz¹cych

zespo³ów, które opracowywa³y materia³y i wszystkich osób zaanga¿owanych

w opracowanie strategii rozwoju Dolnego œl¹ska. Mo¿liwe bêdzie wówczas

wprowadzenie uzupe³nieñ i korekt, a nastêpnie przed³o¿enie W³adzom Regio-

nu wersji zmodyfikowanej raportu.

8


9


WWWWWSSSSSTĘPTĘPTĘPTĘPTĘPProf. dr hab. in¿. Wac³aw Kasprzak

* ,

Dr in¿. Katarzyna Koz³owska**

I. Za³o¿enia i zakres opracowania

Partnerzy projektu „Biuro koordynacji wdra¿ania Dolnoœl¹skiej Strategii

Innowacji”, a wiêc Urz¹d Marsza³kowski Województwa Dolnoœl¹skiego oraz

Politechnika Wroc³awska – uznali za wskazane przygotowanie Analizy poten-

cja³u rozwojowego Regionu. Przyjêto przy tym, i¿ Analiza, powinna spe³niaæ

nastêpuj¹ce g³ówne postulaty, a mianowicie:

• stanowiæ swoiste podsumowanie wybranych dzia³añ prorozwojowych pod-

jêtych w Regionie i finansowanych ze œrodków publicznych, w tym szczegól-

nie ze Œrodków Strukturalnych, w latach 2004–06. Nale¿a³o w tym zakresie

zestawiæ mo¿liwie wszystkie inicjatywy (ZPORR, SPO WKP, projekty eu-

ropejskie, itp., ale i wczeœniejsze jak np. Strategia Energetyczna DŒ, itp.),

przeanalizowaæ ich efektywnoœæ, wskazaæ osi¹gniêcia i niedobory, przeana-

lizowaæ wnioski i je uogólniæ, maj¹c na uwadze koniecznoœæ syntetycznego

ujêcia zagadnienia. Materia³ stanowiæ powinien podstawê do sformu³owania

wytycznych na lata 2007–13 w omawianych obszarach.

• formu³owaæ postulaty odnoœnie obszarów aktywnoœci wskazanych wcze-

œniej za najbardziej innowacyjne dla Dolnego Œl¹ska, a wy³onionych wcze-

œniej w ramach realizacji takich projektów jak DCZT, DCSR, Foresight tech-

nologiczny dla województwa dolnoœl¹skiego do 2020 roku, Wroc³awskie Cen-

trum Badañ (EIT+), itp. Chodzi zatem o takie obszary rdzennych kompeten-

cji Regionu jak: IT, In¿ynieria Materia³owa, Energetyka Alternatywna, Bio-

technologie, Socjologiczne Podstawy rozwoju regionalnego.

Maj¹c na uwadze powy¿sze za³o¿enia w dalszej czêœci dokumentu przed-

stawiono dorobek zespo³u ekspertów w wymienionych ni¿ej sprawach:

• gospodarki Dolnego Œl¹ska pod k¹tem jej mo¿liwoœci innowacyjnych,

• prognoz rozwoju technologii i planów innowacyjnych (w oparciu o progno-

zy obce), w celu wskazania kierunków dzia³alnoœci innowacyjnej,

• potencja³u innowacyjnego Dolnego Œl¹ska.

Pozwoli³o to na wstêpne wytypowanie dzia³ów gospodarki wymuszaj¹cych

szybki rozwój regionu. Dodatkowym celem tej analizy by³o sprawdzenie, w ja-

kim stopniu badania zaawansowane przez miejscowe placówki naukowe daj¹

mo¿liwoœæ wprowadzenia oryginalnych procesów innowacyjnych obecnie

*Instytut Informatyki Technicznej Wydzia³ Informatyki i Zarz¹dzania Politechniki Wroc³awskiej

**Instytut Materia³oznawstawa i Mechaniki Technicznej Politechniki Wroc³awskiej

10


i najbli¿szej przysz³oœci. Analiza prognoz pozwala na sprawdzenie z kolei zgod-

noœci proponowanych procesów innowacyjnych ze spodziewanymi trendami roz-

woju technologii i gospodarki.

Obszary specjalnoœci gospodarki i ich potencja³ innowacyjny.

Zatwierdzona przez Sejmik Województwa Dolnoœl¹skiego strategia rozwo-

ju, pozwala na wytypowanie nastêpuj¹cych dzia³ów gospodarki, których inten-

sywny rozwój jest mo¿liwy ze wzglêdu na sprzyjaj¹ce warunki (dotychczaso-

we doœwiadczenie, potencja³ gospodarczy, potencjalne mo¿liwoœci Dolnego

Œl¹ska).

Przyjêto, i¿ do dzia³ów tych nale¿¹:

1. Przemys³1, a w tym:

a. górnictwo i hutnictwo miedzi, wraz z kompleksem surowców towarzysz¹-

cych (szczególnie przy stosowaniu hydrometalurgii jako wiod¹cej tech-

nologii),

b. produkcja artyku³ów spo¿ywczych i napojów (patrz kompleks rolnictwo,

hodowla i gospodarka ¿ywnoœciowa),

c. produkcja farb i lakierów,

d. kompleks energetyczny – wykorzystanie surowców odnawialnych i odpa-

dowych, w tym te¿ produkcja urz¹dzeñ umo¿liwiaj¹cych lokalne przetwo-

rzenie surowców odnawialnych i odpadowych.

2. Rolnictwo, uprawa i hodowla sprzê¿one z produkcj¹ œrodków spo¿ywczych

i napojów.

3. Sport, turystyka i rekreacja2.

4. Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa (MŒP).

W grupie Przemys³ (ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw – MŒP) przewi-

duje siê znacz¹c¹ rolê kilku ga³êzi (brano tu pod uwagê liczbê przedsiêbiorstw,

ich pozycjê w rankingu krajowym oraz zgodnoœæ z prognoz¹ rozwoju patrz

Tab.1).

1 W zatwierdzonej strategii Dolnego Œl¹ska w dziale przemys³ wymienia siê jeszcze miêdzy innymi

przemys³ œrodków transportu i motoryzacyjny. Tu wobec stwierdzonej niesamodzielnoœci tych ga³êzi

przemys³u (patrz raport „Przegl¹d œwiatowych prognoz a strategia Dolnego Œl¹ska” (www.foresi-

ght.wroc.pl)-oœrodki decyzyjne s¹ poza granicami kraju, a lokalni dyrektorzy maj¹ ograniczone

decyzje tylko do nadzoru prowadzonej aktualnie produkcji) zajêto siê tylko ugrupowaniami mo-

g¹cymi prowadziæ samodzielne strategie rozwojowe.2 Dolny Œl¹sk jest regionem, którego walory sportowe, turystyczne i wypoczynkowe mog¹ byæ

wykorzystane na szerok¹ skalê. W tym zakresie nie przed³o¿ono dotychczas kompleksowych ana-

liz potencja³u innowacyjnego i prognoz. Rzecz wydaje siê czêœciowo zrozumia³a, jeœli uwzglêdni

siê fakt, ¿e wymaga³oby to szerokiej palety zabiegów organizacyjnych i inwestycyjnych (np.

komunikacja, w tym: ³atwoœæ dostêpu, transport szybki i transgraniczny w naturalnie ukszta³towa-

nych regionach, ³¹cz¹cych oœrodki Dolnego Œl¹ska z Czechami). Niezbêdne jest jednak pilne

opracowanie szczegó³owych planów dla regionu Jeleniogórskiego i Kotliny K³odzkiej z uwzglêd-

nieniem przyleg³ych obszarów po stronie czeskiej.

11


W grupie z kolei Us³ugi wskazuje siê g³ównie obszary zawarte w Tabeli 2.

Farmaceutyki i œrodki chemiczne dla 1,50 8 Bardzo du¿a

medycyny

Elementy elektroniczne 1,76 19 Uwarunkowana

Sprzêt medyczny 1,35 Oko³o 100 Bardzo du¿a

Instrumenty pomiarowe 2,18 Bardzo du¿a

Instrumenty optyczne 4,55 4 Bardzo du¿a

Sterowanie procesami 1,88 4 Bardzo du¿a

Sprzêt komputerowy Ma³a

Tabela 1. Istniej¹ce klastry MŒP –1 Przemys³

Stan obecny

w odniesieniu do

œredniej krajowej

Liczba

przedsiêbiorstw

Poœrednictwo finansowe 1,46 – Du¿a

Nauka 1,59 – Bardzo du¿a

Doradztwo komputerowe 1,26 – Bardzo du¿a

Badania i analizy techniczne 1,06 – Bardzo du¿a

Rekrutacja pracowników 2,61 – Bardzo du¿a

Szkolnictwo wy¿sze 1,23 – Bardzo du¿a

Nazwa ga³êziZgodnoœæ

z prognoz¹ rozwoju

Nazwa ga³êzi

Stan obecny

w odniesieniu do

œredniej krajowej

Liczba

przedsiêbiorstw

Zgodnoœæ

z prognoz¹ rozwoju

Tabela 2. Us³ugi

Potencja³ innowacyjny

Analizuj¹c z kolei potencja³ naukowy i trzymaj¹c siê nazewnictwa wed³ug

ukszta³towanych dyscyplin nauki, nale¿y uznaæ z kolei, ¿e Dolny Œl¹sk repre-

zentuje wysoki poziom w nastêpuj¹cych dziedzinach:

• chemii, w tym fizykochemii cia³a sta³ego,

• fizyki niskich temperatur i silnych pól magnetycznych,

• biologii i biochemii,

• informatyki,

• medycyny i farmakologii,

• immunologii,

• rolnictwa i hodowli,

• matematyki.

Potencja³ naukowy skupiony jest we wszystkich wy¿szych uczelniach i dwu

Instytutach Akademii Nauk tj. Instytucie Niskich Temperatur i Badañ Struktu-

ralnych oraz Instytucie Immunologii i Terapii Doœwiadczalnej.

Autorzy analizy prezentuj¹ pogl¹d, i¿ przegl¹d dorobku tych placówek

naukowych zabezpiecza potencja³ innowacyjny niezbêdny do intensywnego

12


rozwoju we wszystkich dziedzinach gospodarczej specjalnoœci Dolnego Œl¹ska.

Analizê potencja³u innowacyjnego podano szerzej w za³¹czonych opracowaniach

autorskich, a poni¿ej skrótowo jedynie omówiono.

Witold Kwaœnicki „Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie no-

woczesnych narzêdzi zarz¹dzana regionem”.

Opracowanie to omawia badania, które winny byæ prowadzone systematycz-

nie na rzecz prac nad strategiami rozwojowymi oraz badania, które podaj¹ ocenê

innowacyjnoœci regionu (jako podatnoœæ na realizowanie procesów innowacyj-

nych), ocena ta dotyczy jednostek gospodarczych i postaw spo³eczeñstwa.

Propozycje oparte o praktykê i badania autorskie w tym zakresie podaje te¿

Raport z Etapu 3. pt. „Ma³e i Œrednie Przedsiêbiorstwa. Program ich rozbudo-

wy i rola w przemianach strukturalnych gospodarki”, autorzy W. Kasprzak i K.

Pelc3. W raporcie tym podaje siê tak¿e przyjête w gospodarce amerykañskiej

wskaŸniki innowacyjnoœci i przedsiêbiorczoœci, pozwalaj¹ce oceniæ w tym za-

kresie stan regionu.

Jacek Otlewski – „Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie

biotechnologii.”

Raport wymienia trzy g³ówne kierunki rozwoju zastosowañ biotechnologii

na Dolnym Œl¹sku, a s¹ to:

• biotechnologia medyczna. Badania w tym zakresie, zwi¹zane s¹ g³ównie z przed-

siêbiorstwami reprezentuj¹cymi przemys³ farmaceutyczny i us³ugi medyczne,

• agrobiotechnologia (patrz te¿ T. Trziszka – Nowoczesne technologie produkcji

¿ywnoœci). Badania i procesy innowacyjne z tej dziedziny zabezpieczyæ maj¹

rozwój rolnictwa (upraw i hodowli) oraz produkcji ¿ywnoœci, w oparciu

o powstaj¹ce konsorcjum i klaster ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw),

• biotechnologia przemys³owa. Badania z tej dziedziny winny zabezpieczyæ

klaster ma³ych i œrednich firm reprezentuj¹cych biotechnologiê przemys³ow¹,

produkcjê paliw z surowców odnawialnych i odpadów, a tak¿e umo¿liwiæ re-

alne zastosowania w KGHM w zakresie pozyskiwania metali.

Juliusz Sworakowski i inni „Nowe materia³y i nanomateria³y. Materia³y or-

ganiczne i metaloorganiczne”

Materia³ ten omawia prowadzone badania nakierowane na zastosowanie

w przemyœle elektronicznym, holografii, wytwarzaniu laserów i œwiat³owodów.

Materia³ w koñcowej czêœci prezentuje aspekty finansowe zwi¹zane z prowadze-

niem badañ wdro¿eniowych i postuluje poszukiwanie partnerów przemys³owych.

Badania w tym zakresie dotycz¹ programu przyjêtego dla EIT+ i mog¹

zabezpieczyæ potrzeby innowacyjne istniej¹cych doœæ du¿ych klastrów MŒP,

3 Raport z Etapu 3. pt. „Ma³e i Œrednie Przedsiêbiorstwa. Program ich rozbudowy i rola w prze-

mianach strukturalnych gospodarki”, autorzy W. Kasprzak i K. Pelc powsta³ w ramach projektu

„Makroregion innowacyjny foresiht technologiczny dla województwa dolnoœl¹skiego do 2020 r.”

(www.foresight.wroc.pl)

13


specjalizuj¹cych siê w wytwarzaniu farmaceutyków, budowie sprzêtu medycz-

nego, sterowania procesami i sprzêtu optycznego.

Andrzej Jab³oñski „Analiza potencja³u regionu w dziedzinie I.T.”

Opracowanie to analizuje stan przedsiêbiorstw produkcyjnych i us³ugowych

w dziedzinie I.T.4 na Dolnym Œl¹sku i proponuje utworzenie klastra pod nazw¹

„Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komu-

nikacyjnych”. Podaje te¿ propozycje preferowanych projektów innowacyjnych.

Dzia³alnoœæ w tej dziedzinie (badania i organizacja klastrów) mo¿e byæ œciœle

zwi¹zana z grupami MŒP specjalizuj¹cymi siê w budowie sprzêtu medycznego,

pomiarowego i automatyki.

Andrzej M.Fal „Analiza potencja³u rozwojowego na Dolnym Œl¹sku w obsza-

rze e-zdrowie”

Opracowanie to analizuje stan badañ i prowadzone prace, które bêd¹ pod-

staw¹ sta³ej rozbudowy i modyfikacji Programu e-zdrowie. Przedstawia tez

zwiêz³y opis opracowanych projektów, a to:

• Centrum Teleradiologii,

• Lokalny Elektroniczny Rekord pacjenta,

• e-skierowanie,

• e-leki.

Tadeusz Trziszka „Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie

nowoczesnych technologii produkcji ¿ywnoœci”

Opracowanie przedstawia program rozwoju ca³ego ³añcucha ¿ywnoœciowe-

go na Dolnym Œl¹sku, a wiêc obejmuje produkcjê roœlinn¹, zwierzêc¹ i prze-

twórstwo. Omawia organizacjê przedsiêwziêcia pod nazw¹ klaster „Nutribio-

med”, który ma obj¹æ wspó³prac¹ producentów i operatorów przemys³u ¿yw-

noœciowego i farmaceutycznego. Wskazuje na koniecznoœæ organizacji podob-

nych klastrów specjalizuj¹cych siê w produkcji roœlin energetycznych i regio-

nalnych produktów ¿ywnoœciowych.

Zdzis³aw Szalbierz „Analiza potencja³ rozwojowego regionu w dziedzinie

energii konwencjonalnych”

Materia³ przedstawia stan energetyki zawodowej na Dolnym Œl¹sku i mo¿-

liwy jej rozwój. W tej dziedzinie wskazuje te¿ na potrzebê podjêcia decyzji

w zakresie zagospodarowania Legnickiego Zag³êbia Wêgla Brunatnego.

Zbigniew Gnutek „Analiza potencja³u rozwojowego w dziedzinie alternatyw-

nych Ÿróde³ energii”

Raport omawia potencja³ energetyczny i istniej¹ce opracowania pozwalaj¹-

ce na wykorzystanie odpadów i surowców odnawialnych. Materia³ dokumentu-

4 Celowo u¿yto skrótu IT (akronim od ang.: Information Technology).

14


je te¿ mo¿liwoœci specjalizacji Dolnego Œl¹ska w produkcji urz¹dzeñ energe-

tycznych wykorzystuj¹cych surowce odnawialne i odpadowe. Przedstawia te¿

analizê op³acalnoœci wykorzystania odpadów i surowców odnawialnych.

II. Aktualnie przygotowywane lub postulowane

opracowania w zakresie analizy potencja³u

naukowego.

Program badañ Wroc³awskiego Centrum EIT +

Przygotowywany aktualnie program badawczy EIT+ bêdzie mia³ niew¹tpli-

wie kluczowe znaczenie dla rozwoju nauki w regionie i mo¿liwoœci komercjali-

zacji wyników badañ, a przez to i skutków gospodarczych w regionie. Z aktual-

nego stanu przygotowañ wiadomo ju¿, i¿ bêdzie zawiera³ kompleksowy pakiet

projektów badawczych g³ównie w zakresie biotechnologii i in¿ynierii materia³o-

wej (spójny generalnie z zapisami poni¿szego raportu w tych obszarach), a po-

nadto w zakresie programów materia³owych i energetycznych opartych na wodo-

rze (np. istniej¹ce ju¿ opracowanie: „Materia³y zaawansowane dla magazynowa-

nia energii”. Pe³ny dokument programowy EIT+ , który zostanie przed³o¿ony do

15 marca 2008 r., powinien stanowiæ integraln¹ czêœæ niniejszego opracowania.

Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne regionu

Postuluje siê pilne podjêcie prac analitycznych i programowych nad tym

kierunkiem specjalizacji Dolnego Œl¹ska. Rozeznano, i¿ mo¿na w tym zakresie

wykorzystaæ liczny potencja³ naukowy Uniwersytetu Wroc³awskiego (np. z In-

stytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego), Akademii Ekonomicznej, Politech-

niki Wroc³awskiej (np. Katedra Planowania Przestrzennego), Akademii Wycho-

wania Fizycznego czy Wojewódzkiego Biura Urbanistycznego. W oparciu o te

instytucje oraz jednostki samorz¹dowe powiatów: Jelenia Góra, Wa³brzych,

Kamienna Góra, K³odzko – nale¿y powo³aæ zespó³, który kompleksowo opra-

cuje plan przedsiêwziêæ regionalnych w tym zakresie.

Produkcja wielkotowarowa w rolnictwie i hodowli.

Opracowanie obejmuj¹ce tê tematykê, realizowane przez zespó³ Uniwersy-

tetu Przyrodniczego, znajduje siê w koñcowej fazie redakcji i powinno byæ

równie¿ w³¹czone do pe³nego opracowania Analizy.

III. Infrastruktura i us³ugi niezbêdne dla realizacja

programów innowacyjnych na Dolnym Œl¹sku

W wysoko rozwiniêtych spo³eczeñstwach Unii Europejskiej, od lat zaanga-

¿owanych w budowê spo³eczeñstwa obywatelskiego, opracowuj¹cych strategie

15


rozwojowe i bior¹cych udzia³ w swoistego rodzaju wspó³zawodnictwie w pro-

wadzeniu procesów innowacyjnych, powsta³a ca³a infrastruktura instytucji

i przedsiêbiorstw wspieraj¹cych:

• opracowanie strategii rozwojowych – s¹ to sztabowe zespo³y przygoto-

wuj¹ce politykom warianty strategii,

• planowanie, nadzór i pomoc w realizacji procesów innowacyjnych,

• finansowanie przedsiêwziêæ innowacyjnych.

Doœwiadczenia najbardziej rozwiniêtych regionów UE w tym zakresie na-

le¿y szybko przenieœæ i twórczo rozwin¹æ na Dolnym Œl¹sku. Sugestie w zakresie

kluczowych dzia³añ sformu³owano poni¿ej.

Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych

W toku prac podjêtych nad wdra¿aniem Strategii Innowacji Dolnego Œl¹-

ska doprowadzono do realizacji kilku projektów, a nastêpnie przekszta³cenia ich

w nowy podmiot naukowo-badawczy (decyzj¹ z 12 grudnia 2007) pod nazw¹

Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR).

Placówki o takim charakterze nie ma w Polsce ani w ¿adnym z s¹siednich

regionów UE (w ca³ej Unii zidentyfikowano tylko szeœæ podmiotów o podob-

nym profilu). Zdaniem zespo³u dzia³ania te nale¿y konsekwentnie prowadziæ.

Stwarza to bowiem szansê rzeczywistego powstania i ugruntowania pozycji Dol-

noœl¹skiego Centrum Studiów Regionalnych – centrum naukowo-badawczego

i doradczego, inicjuj¹cego i integruj¹cego badania w zakresie szeroko rozumia-

nego rozwoju regionalnego oraz d¹¿¹cego do wykreowania tych badañ jako

kolejnej, tzw. rdzennej, wroc³awskiej specjalnoœci naukowej. Ta nowa jednost-

ka, jako regionalny „think-tank” powinna:

1. prowadziæ przegl¹d publikowanych prognoz (z otwartym do nich dostêpem

dla samorz¹dów i jednostek gospodarczych),

2. typowaæ, w oparciu o rozeznanie prognostyczne, mo¿liwe i zalecane kierun-

ki rozwoju gospodarki,

3. dokonywaæ systematycznych przegl¹dów osi¹gniêæ naukowych placówek

Dolnego Œl¹ska, pod k¹tem mo¿liwoœci ich wykorzystania w gospodarce,

4. prowadziæ analizê tzw. rozwojowych kierunków gospodarki Dolnego Œl¹ska,

5. programowaæ przemiany w systemach edukacyjnych,

6. dokonywaæ sta³ej analizy zasobów Dolnego Œl¹ska,

7. przygotowaæ warianty strategii rozwoju

8. analizowaæ stan:

a. edukacji,

b. badañ,

c. gospodarki,

d. finansów zwi¹zanych z prowadzeniem procesów innowacyjnych,

e. innowacyjnoœci i przedsiêbiorczoœci spo³ecznoœci Dolnego Œl¹ska z wy-

korzystaniem narzêdzi SPI, opracowanych przez Uniê Europejsk¹ (wskaŸ-

niki te winny byæ ponadto wprowadzone do danych zbieranych przez

Urz¹d Statystyczny we Wroc³awiu).

16


Analizy wymienione w punkcie 8 s¹ niezbêdn¹ informacj¹ dla w³adz samo-

rz¹dów lokalnych. Dlatego te¿ Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych

winno byæ traktowane jak jednostka sztabowa zapewniaj¹c¹ systematyczn¹ prace

nad strategiami dla Urzêdu Marsza³kowskiego i zwi¹zanych z nim samorz¹dów

ni¿szych szczebli.

W przypadku uruchomienia wy¿ej wymienionych prac, objêtych punktami

1–8, szacuje siê, ¿e œwiadczone us³ugi prowadzone systematycznie mia³yby

wartoœæ oko³o 20 mln rocznie.

Planowanie, nadzór i pomoc w realizacji programów innowacyjnych

Sprawne podejmowanie decyzji oraz projektowanie i wdra¿anie procesów

innowacyjnych, wymaga ca³ej sieci us³ug. Nale¿¹ do nich:

1. Us³ugi zwi¹zane z ocen¹ procesu innowacyjnego. Polegaj¹ one na ocenie

oryginalnoœci proponowanego rozwi¹zania, a tak¿e ocenie szans sukcesu.

Analizy takie s¹ przeprowadzane, a dane uzyskiwane automatycznie w opar-

ciu o odpowiednie zbiory danych (analizy cytowañ, opisy patentów) i spe-

cjalistyczne oprogramowanie. Uruchomienie tego typu ocen jest konieczne

dla jednostek naukowych i gospodarczych, a tak¿e ca³ego aparatu decyzyj-

nego samorz¹dów. W fazie pocz¹tkowej zadania te móg³by podj¹æ niewiel-

ki zespó³ przy DCSR. Mo¿na oszacowaæ wartoœæ jego us³ug w ci¹gu np.

trzech lat na oko³o 10 mln z³otych rocznie. Koszty inwestycyjne nie s¹

wysokie i obejmuj¹ zakup i tzw. upgrade licencyjnego oprogramowania

(dostawca: Georgia Tech University; nawi¹zano kontakty i przetestowano

software), dwa etaty dla informatyków oraz sprzêt komputerowy, co wyma-

ga rocznych nak³adów rzêdu 250–300 tys. z³otych.

2. Us³ugi zwi¹zane z powo³ywaniem ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MŒP).

Winny obejmowaæ wszystkie czynnoœci prawne i administracyjne zwi¹zane

z uruchomieniem przedsiêwziêcia, od momentu powstania pomys³u przed-

siêbiorstwa (pocz¹tkowo w formie np. Spin-Off) do jego zgodnego z prawem

powo³ania. Us³ugi te winny byæ podejmowane na zlecenie wnioskodawcy/

za³o¿yciela. W pocz¹tkowym stadium, wobec braku doœwiadczeñ w pe³nie-

niu tego typu us³ug rolê tê powinien pe³niæ DCSR, z przewidzian¹ sum¹

kosztów rozpoczêcia dzia³alnoœci oko³o 3–4 mln. z³otych (finansowanie

mo¿liwe pocz¹tkowo ze Œrodków Strukturalnych). Po starcie i uzyskaniu

odpowiedniej puli zleceñ, us³ugi te winny byæ œwiadczone odp³atnie przez

wydzielon¹ jednostkê typu non-profit.

3. Us³ugi zwi¹zane z uzyskiwaniem funduszy na dzia³alnoœæ. Uzyskiwanie œrod-

ków unijnych i innych nastrêcza, nawet sprawnym organizacyjnie zespo³om

naukowym, wielu trudnoœci. Zniechêca to do wystêpowania z projektami i ob-

ni¿a szanse wykorzystania œrodków. Z tego wzglêdu proponuje siê powo³a-

nie wyspecjalizowanego biura (dzia³aj¹cego docelowo na zasadach pe³nej od-

p³atnoœci za us³ugi), które przygotowywaæ bêdzie projekty, na podstawie me-

17


rytorycznych opisów dzia³alnoœci, dostarczonych przez autorów pomys³u. Do-

tyczy³oby to wniosków na granty badawcze, rozwojowe oraz uruchomienie

us³ug i produkcji. Konieczne nak³ady na start takiej palcówki szacowane s¹

na 5–10 mln. z³otych, w zale¿noœci od skali dzia³ania (finansowanie mo¿-

liwe pocz¹tkowo ze Œrodków Strukturalnych).

4. Finansowanie procesów innowacyjnych. Zak³ada siê, ¿e wszystkie wiêksze

i ciekawsze badania naukowe, prowadzone przez dolnoœl¹skie placówki,

uzyskaj¹ wsparcie w postaci grantów. Najwa¿niejsze procesy innowacyjne

(np. EIT+), wspierane oryginalnymi badaniami posiadaj¹ ju¿ w znacznej

mierze zabezpieczone œrodki. Obok jednak œrodków zdobywanych na pro-

wadzenie procesów innowacyjnych z Funduszy Strukturalnych i unijnych,

potrzebne bêd¹ dodatkowo znaczne œrodki na przygotowanie wdro¿eñ i uru-

chomienie odpowiednich przedsiêbiorstw (taki mechanizm wystêpuje w roz-

winiêtych regionach UE!). W przypadku przedsiêbiorstw zaliczanych do tzw.

„wysokich technologii” i inicjatyw o strategicznym znaczeniu dla proinno-

wacyjnego rozwoju regionu, powinna istnieæ pula œrodków na kredytowanie

tych przedsiêwziêæ. Wed³ug dotychczasowych doœwiadczeñ regionów UE,

œrodkami tymi dysponuj¹ specjalne banki i fundusze celowe zwi¹zane z w³a-

dzami regionów. Nale¿y d¹¿yæ do stworzenia regionalnego banku, który

funkcje takie pe³ni³by na Dolnym Œl¹sku. Poniewa¿ takiej instytucji w Pol-

sce nie ma, to podjêcie takiego ambitnego, pilotowego zadania mog³oby

umo¿liwiæ uzyskanie kapita³u za³o¿ycielskiego ze Ÿróde³ zewnêtrznych

(np. ze œrodków unijnych). W sytuacji obecnej celowe by³oby wydzielenie

okreœlonych kwot z bud¿etu samorz¹du wojewódzkiego lub RPO, które

powinny byæ wykorzystane do wspierania szczególnie cennych inicjatyw

gospodarczych i spo³ecznych. Decyzje o przydzieleniu tych œrodków winny

byæ podejmowane na Dolnym Œl¹sku przez Marsza³ka Województwa na

podstawie specjalnego regulaminu i opinii zespo³u doradców zwi¹zanych

z realizacj¹ strategii rozwojowych. Szacuje siê, ¿e na ten cel winny byæ

przyznane kwoty w wysokoœci 100 mln z³otych rocznie. By³yby one rozli-

czane po sfinalizowaniu programu z mo¿liwoœci¹ odzyskania czêœci lub

ca³oœci nak³adów z uzyskanych wp³ywów finansowanego przedsiêwziêcia.

W przypadku zwrotu nak³adów winny one trafiæ na specjalny fundusz prze-

znaczony nastêpnie na finansowanie przedsiêwziêæ wysokiego ryzyka.

18


19


2. PRZEWODNIK PO OPRACOWANIACH

Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie

nowoczesnych narzêdzi zarz¹dzania regionem

Prof. dr hab. in¿. Witold Kwaœnicki

I. Zarz¹dzania innowacjami i zarz¹dzanie regionem.

Priorytetowe tematy badawcze

Analiza dorobku bêd¹cego wynikiem prac badawczych ró¿nych inicjatyw

(projektów) regionalnych prowadzonych w latach 2004–2006 oraz potencja³u

naukowego wroc³awskiego œrodowiska akademickiego pozwala sformu³owaæ

nastêpuj¹ce priorytetowe tematy badawcze dla Dolnego Œl¹ska z zakresu za-

rz¹dzania innowacjami i zarz¹dzania regionem na lata 2008–2013:

1. Prognozowanie rozwoju nauki i techniki w œwiecie (foresight) i opracowa-

nie postulatów dla racjonalnej polityki gospodarczej, proinnowacyjnej i edu-

kacyjnej w regionie. Punktem wyjœcia bêdzie analiza dostêpnych prognoz re-

nomowanych zagranicznych oœrodków naukowych.

2. Okreœlenie strategii regionu w zakresie badañ naukowych, w tym g³ównie okre-

œlenie niezbêdnych dzia³añ wspieraj¹cych tzw. obszary rdzennych kompetencji.

3. Opracowanie polityki regionu w zakresie kszta³cenia akademickiego, w tym:

aktualne i przewidywane uwarunkowania demograficzne, aktualna i postulo-

wana dostêpnoœæ kszta³cenia w Regionie we wszystkich formach (stacjonar-

ne, zaoczne, permanentne, itp.) i na trzech szczeblach (licencjat, magisterium,

doktorat), formy pracy z m³odzie¿¹ uzdolnion¹, struktura w³asnoœciowa

i „bran¿owa” szkolnictwa wy¿szego na Dolnym Œl¹sku.

4. Badania nad œwiadomoœci¹ innowacyjn¹ mieszkañców (tak¿e przedsiêbior-

ców) Dolnego Œl¹ska oraz wypracowanie metodologii wspomagania postaw

kreacyjnych i innowacyjnych wœród mieszkañców Dolnego Œl¹ska.

5. Opracowanie metod oceny pomys³ów innowacyjnych, metodyki monitorowania

i analizy projektów innowacyjnych. Stworzenie ‘mapy innowacji’ – kategoryzacja

innowacji i ocena wielkoœci wp³ywu tych innowacji na rozwój spo³eczny Dol-

nego Œl¹sk¹ (nie tylko innowacje technologiczne wp³ywaj¹ na rozwój spo³eczny!).

6. Ocena poziomu innowacyjnoœci województwa, budowa alternatywnych

wskaŸników innowacyjnoœci regionu i ekspansywnoœci regionu.

7. Analiza mo¿liwoœci wsparcia obs³ugi grantów badawczych (zw³aszcza eu-

ropejskich) przez firmy typu non-profit. Utworzenie mo¿liwoœci programo-

wych i organizacyjnych na rzecz udzielania pomocy JST i MŒP w tworze-

niu i wdra¿aniu strategii.

Pracownik Uniwersytetu Wroc³awskiego, Instytut Nauk Ekonomicznych

20


8. Badania nad mo¿liwoœci¹ deregulacji i decentralizacji decyzji organizacji

samorz¹dowych i urynkowienia dzia³alnoœci publicznej. Analiza funkcjono-

wania instytucji publicznych poddanych presji mechanizmów rynkowych.

Badanie mo¿liwoœci wdra¿ania tzw. narzêdzi SPI do zarz¹dzania Regionem.

9. Badanie mo¿liwoœci zlikwidowanie, lub przynajmniej obni¿enie barier dla

przedsiêbiorczoœci i innowacyjnoœci na poziomie województwa (regionu)

– uwzglêdniaj¹c wszelkie ograniczenia wynikaj¹ce z regulacji centralnych

pañstwa. Analiza barier rozwoju przedsiêbiorczoœci wynikaj¹ca z polityki

rz¹du (braku autonomii województwa) i znalezienie sposobów ich neutra-

lizacji na poziomie województwa.

10. Opracowanie systemu finansowania du¿ych i ma³ych przedsiêwziêæ badawczych

i przedsiêwziêæ innowacyjnych (na wzór bonów innowacyjnych (badawczych,

technologicznych) i utworzenie Dolnoœl¹skiego Venture Capital). Badania nad

stworzeniem sprzyjaj¹cych warunków zachêcaj¹cych inwestorów (m.in., ‘anio-

³ów biznesu’) do inwestowanie w województwie dolnoœl¹skim.

11. Monitorowanie, ocena i analiza porównawcza (z innymi regionami europej-

skimi) procesu wdra¿ania i realizacji Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji.

Diagnoza potencjalnych spo³ecznych zagro¿eñ wdra¿ania regionalnej po-

lityki innowacyjnej.

12. Ocena przedsiêwziêæ technologicznych i opracowanie metod wspierania wdra-

¿ania nowych, perspektywistycznych rozwi¹zañ technologicznych w regionie.

(Quick Technology Inteligence Processes (QTIP), Futureoriented Technology

Analysis (FTA)). Opracowanie procedur ‘wczesnego ostrzegania’, które szyb-

ko wska¿¹ obiecuj¹ce kierunki badañ mo¿liwe do podjêcia na Dolnym Œl¹sku.

13. Dokonanie analizy (przez niezale¿n¹ instytucjê) efektywnoœci wydatków na

wspieranie procesów innowacyjnych w obrêbie MSP oraz oceny skutecznoœci

finansowania dzia³añ innowacyjnych w województwie z funduszy publicznych.

14. Badania nad zró¿nicowaniem podregionów, powiatów i gmin Dolnego

Œl¹ska – jak sprzyjaæ nadganianiu opóŸnieñ rozwojowych wybranych pod-

regionów województwa dolnoœl¹skiego?

Roczny koszt realizacji poszczególnych tematów od ok. 200 do 700 tys. z³.

Szacowana œrednia wielkoœæ rocznego finansowania to ok. 5 mln z³otych.

Programy powy¿sze bêd¹ realizowane przez zespo³y badawcze, których cz³on-

kami bêd¹ naukowcy wywodz¹cy siê z uczelni wroc³awskich (zw³aszcza Uniwer-

sytetu Wroc³awskiego, Politechniki Wroc³awskiej, Akademii Ekonomicznej, Uni-

wersytetu Przyrodniczego i Akademii Medycznej) oraz praktycy (z przemys³u,

sektora us³ug oraz Jednostek Samorz¹du Terytorialnego). Wydaje siê, ¿e znaczna

czêœæ tych dzia³añ badawczych mo¿e byæ efektywnie koordynowana przez Dolno-

œl¹skie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR)5, które œciœle wspó³pracuje z Biu-

rem Koordynacji Wdra¿ania Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji. DCSR pozwoli na

wykorzystanie potencja³u naukowego oœrodka wroc³awskiego na rzecz stworzenia

5 http://www.dcsr.wroc.pl/

21


warunków do optymalnego podejmowania decyzji strategicznych w Regionie.

Dwuletnie doœwiadczenia prac koordynowanych przez DCSR pokazuj¹, ¿e insty-

tucja ta dobrze s³u¿y integracji lokalnych elit badawczych i sprzyja kszta³towaniu

proinnowacyjnych postaw spo³eczeñstwa na Dolnym Œl¹sku. Ostatnie dwa lata

pokaza³y, ¿e DCSR mo¿e staæ siê w najbli¿szych latach wiod¹ca i trwa³¹ jednostkê

naukow¹ w zakresie studiów regionalnych i prognostycznych o silnej pozycji w ra-

mach Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Dobr¹ podstaw¹ stanowi¹ prowadzone

obecnie w ramach DCSRu programy badawcze dotycz¹ce m. in. analizy kilkudzie-

siêciu strategii regionalnych wdro¿onych w wybranych krajach nale¿¹cych do UE

i wykorzystanie wyników tej analizy do modyfikacji Strategii Innowacyjnej Dol-

nego Œl¹ska, opracowywania ekspertyz i materia³ów studyjnych zwi¹zanych ze

strategiami bran¿owymi, gminnymi i powiatowymi, oceny i prognozowania skutków

du¿ych przedsiêwziêæ gospodarczych i spo³ecznych w Regionie.

W prace DCSRu w³¹czone zostan¹ te¿ badania prognostyczne, które bêd¹

kontynuacj¹ realizowanego z powodzeniem w ostatnich latach projektu Makro-

region innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnoœl¹skie-

go do 2020 roku6, w tym kontynuacja takich projektów jak np. analiza prognoz:

japoñskiej, amerykañskiej i europejskiej i opracowanie raportu nt. prognoz

technologicznych i spo³ecznych w œwiecie (dziêki czemu mo¿liwe jest dokona-

nie wspomnianych modyfikacji Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji), ocena po-

tencja³u kadrowego i naturalnych bogactw Regionu, analiza dorobku badawcze-

go i innowacyjnego Dolnego Œl¹ska zakoñczona propozycjami wdro¿eñ oraz

wytypowaniem specjalizacji Regionu. Wa¿nymi elementami programu ‘regio-

nalny foresight’ jest opracowanie metodologii oceny ekspansywnoœci innowa-

cyjnej œrodowisk spo³eczno-gospodarczych w Regionie, opracowanie scenariu-

szy zagro¿eñ spo³ecznych dla Regionu oraz stworzenie prognozy rozwoju sieci

osiedleñczej i komunikacyjnej po³¹czonej z analiz¹ wp³ywu tych sieci na sytu-

acjê spo³eczn¹ i rynek pracy oraz podatnoœæ innowacyjn¹.

Realizacji powy¿szych priorytetów badawczych z zakresu zarz¹dzania in-

nowacjami i zarz¹dzania regionem sprzyjaæ bêd¹ (w czym nale¿y upatrywaæ

przewagi kompetencyjnej Dolnego Œl¹ska nad innymi regionami):

1. Tradycje w prowadzenia badañ nad przysz³oœci¹ i oceny rozwoju technolo-

gicznego (w latach 1970. i 1980.we Wroc³awiu funkcjonowa³ Oœrodek Badañ

Prognostycznych PWr).

2. Istnienie silnego oœrodka badañ psychologicznych (PWr) i prê¿nego œrodo-

wiska ekonomistów (AE i UWr).

3. Œcis³e kontakty i dobra wspó³praca z instytutami badañ regionalnych w wie-

lu rejonach Europy (m.in., Lombardzia, (W³ochy), Extremadura (Hiszpania),

Saloniki (Grecja), Dublin (Irlandia), Studgard i Saksonia (Niemcy))

4. Dobre relacje pomiêdzy oœrodkami naukowymi i uczelniami wy¿szymi z w³a-

dzami samorz¹dowymi województwa, miast, powiatów i gmin.

6 http://www.foresight.wroc.pl/

22


II. Uzasadnienie

Nadrzêdnoœæ sfery regulacyjnej

Warto zauwa¿yæ, ¿e w raporcie „Analiza w obszarze potencja³u rozwojowego

regionu” okreœlono osiem dziedzin analizy, z których siedem odnosi siê do sfery

techniki a jedna do sfery ekonomii i zarz¹dzania. Mimo tej dysproporcji chcia³bym

podkreœliæ wagê (jeœli nie nadrzêdnoœæ) sfery regulacyjnej (zwi¹zanej z analiz¹ eko-

nomiczn¹ i zarz¹dzaniem regionem). Bardzo czêsto zachwycamy siê postêpem tech-

nologicznym i osi¹gniêciami nauk przyrodniczych. To w³aœnie te osi¹gniêcia uzna-

wane s¹ za le¿¹ce u podstaw wzrostu dobrobytu i poprawy warunków ¿ycia. Jest bez-

sprzeczne, ¿e odgrywaj¹ one istotn¹ role w rozwoju cywilizacyjnym, ale warto za-

stanowiæ siê nad tym czy coœ bardziej fundamentalnego nie leg³o u podstaw tego

wzrostu dobrobytu? Na tak postawione pytanie mo¿na odpowiedzieæ patrz¹c na

tocz¹ce siê procesy rozwoju w d³u¿szej perspektywie czasowej i w szerszym kontek-

œcie, co pozwoli nam na analizê koniecznych dzia³añ w skali regionu. Jak siê wydaje,

racjê w tym wzglêdzie ma Ludwig von Mises pisz¹c w Ludzkim dzia³aniu (Mises,

2007, s. 7), ¿e „olbrzymi postêp w technologii produkcji oraz zwi¹zany z nim wzrost

zamo¿noœci i dobrobytu by³ mo¿liwy tylko dziêki liberalnej polityce, która zastoso-

wa³a w praktyce wyniki badañ ekonomicznych. To w³aœnie idee wniesione przez kla-

sycznych ekonomistów prze³ama³y ograniczenia zwi¹zane z przestarza³ymi prawami,

obyczajami i uprzedzeniami hamuj¹cymi postêp technologiczny, a tak¿e uwolni³y

geniusz reformatorów i wynalazców od gorsetu cechów, kurateli rz¹dów i najró¿niej-

szych nacisków spo³ecznych. Klasyczni ekonomiœci przyczynili siê do obni¿enia pre-

sti¿u, jakim cieszyli siê zdobywcy i ³upie¿cy, oni te¿ wskazali na spo³eczne korzyœci

wynikaj¹ce z przedsiêbiorczoœci. ¯aden z wielkich nowoczesnych wynalazków nie

ujrza³by œwiat³a dziennego, gdyby mentalnoœæ epoki przedkapitalistycznej nie zosta-

³a wyrugowana przez ekonomistów. To, co powszechnie nazywa siê „rewolucj¹ prze-

mys³ow¹”, by³o wynikiem rewolucji ideologicznej, której pod³o¿e stanowi³y idee

g³oszone przez ekonomistów. Ekonomiœci podwa¿yli stare dogmaty, które g³osi³y, ¿e

przeœcigniêcie konkurenta dziêki wytwarzaniu lepszych i tañszych towarów jest nie-

uczciwe i niesprawiedliwe, ¿e odstêpstwa od tradycyjnych metod produkcji s¹ nie-

dozwolone, ¿e maszyny s¹ z³em, poniewa¿ powoduj¹ bezrobocie, ¿e do zadañ rz¹du

nale¿y uniemo¿liwienie skutecznym przedsiêbiorcom bogacenia siê oraz ochrona mniej

sprawnych przed konkurencj¹ bardziej sprawnych, ¿e ograniczanie wolnoœci przed-

siêbiorców przez nakazy rz¹du lub nacisk innych instytucji to w³aœciwy œrodek za-

pewnienia spo³eczeñstwu dobrobytu. Brytyjska ekonomia polityczna i francuski fizjo-

kratyzm zapocz¹tkowa³y wspó³czesny kapitalizm. To one umo¿liwi³y postêp nauk

stosowanych, który przyniós³ olbrzymie korzyœci masom.”

Nie mamy podstaw s¹dziæ, ¿e to, co by³o podstaw¹ rozwoju technologicz-

nego w przesz³oœci nie ma wp³ywu na rozwój spo³eczny obecnie.

Konsekwencj¹ takiej liberalnej postawy jest potrzeba zaakceptowania du-

¿ej ró¿norodnoœci postaw ludzkich, przyzwolenie na indywidualne poszukiwa-

nie realizacji celów ka¿dego cz³owieka. Spo³eczeñstwa, które akceptuj¹ ró¿no-

rodnoœæ postaw ludzkich, niekiedy przyjmuj¹ce postaæ tolerancji dla ró¿nej

23


maœci odszczepieñców, apostatów, dewiantów.7 Do podobnych wniosków do-

chodzi Richard Florida w swojej teorii ‘klasy kreatywnej’.

Kreatywnoœci nie uzyska siê ‘pompuj¹c’ pieni¹dze w sektor badañ, ale

stwarzaj¹c warunki swobody twórczej. Zdaj¹ sobie z tego sprawê, firmy pry-

watne, które nie tyle sowicie nagradzaj¹ badaczy w finansowanych przez nich

laboratoriach (choæ wynagrodzenie jest wa¿ne) ile stwarzaj¹ odpowiednie

warunki do twórczej pracy. Jednym z takich elementów jest czêsto stosowana

‘polityka 15%’ (15% policy) – zatrudniony w oœrodku badawczym powinien po-

œwieciæ 85% swojego czasu na wykonywanie obowi¹zków pracowniczych

(wykonuj¹c czêsto rutynowe badania), ale pozosta³e 15% czasu mo¿e poœwie-

ciæ na niczym nieskrêpowane badania, zgodnie z jego indywidualnymi prefe-

rencjami. Jeœli do realizacji tych indywidualnych pomys³ów potrzebuje pieniê-

dzy to mo¿e je uzyskaæ ze specjalnego funduszu stworzonego przez pracodaw-

cê. Gdy w wyniku takich indywidualnych dzia³añ zrodzi siê pomys³ na inno-

wacyjn¹ produkcjê to z pomoc¹ pracodawcy powstaje czêsto firma odprysko-

wa (spin-off, pracodawca ma zwykle w tym przedsiêwziêciu swój wysoki udzia³).

Najczêœciej szefem takiej ma³ej firmy jest sam wynalazca (albo, jeœli nie

wykazuje siê on osobowoœci¹ przedsiêbiorczej, jest, co najmniej du¿ym udzia-

³owcem w tym przedsiêwziêciu i szefem dzia³u badañ).

W³adze lokalne (województw, miast, gmin) powinny dzia³aæ zarówno skali

lokalnej by sprzyjaæ innowacyjnoœci, ale te¿ wywieraæ naciski na rz¹d i w³adze

ustawodawcze by otoczenie prawne sprzyja³o takim lokalnym dzia³aniom.

Finansowanie badañ i wspieranie rozwoju firm innowacyjnych

Wa¿nym z punktu widzenia rozwoju innowacyjnego jest istnienie funduszy

typu venture capital. Dziêki tym funduszom istnieje mo¿liwoœæ finansowania

rozwoju obiecuj¹cych, (choæ czêsto ryzykownych) przedsiêwziêæ innowacyj-

nych. W Polsce i w województwie dolnoœl¹skim wielkoœæ tych funduszy jest

niezmiernie ma³a (na Rysunku poni¿ej pokazano wielkoœæ tych nak³adów w 2005

roku odniesionej do wielkoœci PKB w krajach OECD), kilkanaœcie razy mniej-

sza ni¿ œrednia w krajach OECD.

Podstawowym mechanizmem finansowania innowacji w szybko rozwijaj¹cych

siê technologicznie gospodarkach s¹ fundusze typu venture capital. Grupa m³odych

zdolnych osób z dobrze opisanym pomys³em jest w stanie stosunkowo ³atwo do-

staæ od takiego funduszu pieni¹dze na realizacjê swojego zamierzenia. Niestety

wiêkszoœæ funduszy typu venture capital zainteresowana jest rozwojem istniej¹cych

ma³ych przedsiêbiorstw i kwoty, jakie inwestuj¹ s¹ stosunkowo du¿e (rzêdu kilku-

kilkunastu milionów dolarów). W sytuacji Dolnego Œl¹ska, chodzi³oby raczej

7 osobnym problemem, na którego dyskusje nie ma miejsca tutaj, jest to jaki jest ‘optymalny’ poziom

tej ró¿norodnoœci postaw. Naturalnie nie mo¿emy oczekiwaæ, ¿e taka postawa bêdzie powszechna,

jak pokazuje doœwiadczenie, zwykle nie przekracza to kilku procent spo³eczeñstwa. Potwierdzenie

istotnej roli ró¿norodnoœci dla rozwoju spo³ecznego znaleŸæ mo¿na zarówno w badaniach empi-

rycznych (np. Friedman, 1996) i teoretycznych (np. Kwaœnicka, Kwaœnicki, 1986).

24


25


o wsparcie finansowe badañ i rozwoju przedsiêwziêæ m³odych, zdolnych ludzi

w kwotach rzêdu kilkudziesiêciu do kilkuset tysiêcy z³otych. Dobrymi przyk³ada-

mi mog¹ byæ Izrael i Japonia. W Izraelu przez d³ugi okres Ministerstwo Nauki

rozdawa³o po sto tysiêcy dolarów na badania osobom zg³aszaj¹cym siê z prosto

opisanymi pomys³ami. W Japonii lokalna gmina, która uwa¿nie obserwuje m³ode-

go cz³owieka, jest w stanie sfinansowaæ proponowane przez niego przedsiêwziê-

cie. Postawie takiej nie sprzyjaj¹ obecne przepisy unijne. Jak pokazuje praktyka,

europejskie œrodki publiczne na innowacje w znacz¹cej mierze nie s¹ wykorzysty-

wane zgodnie z przeznaczeniem, bo nie pozwalaj¹ na to mechanizmy ich przyzna-

wania. Du¿ym mankamentem programów europejskich jest to, ¿e g³ówne œrodki

kierowane s¹ do du¿ych firm i oœrodków uniwersyteckich, tzn. do instytucji, które

w stosunku do organów unijnych, pañstwowych i samorz¹dowych s¹ wiarygodne,

maj¹ zasoby niezbêdne do przygotowania wniosku, a ponadto maj¹ zdolnoœæ kre-

dytow¹. Czynnikiem znacz¹co zniechêcaj¹cym do prowadzenia badañ w ramach

programów europejskich jest czas. Instytucje ubiegaj¹ce siê o refinansowanie na-

k³adów poniesionych na badania musz¹ posiadaæ dostateczne œrodki finansowe, aby

dotrwaæ do czasu refundacji poniesionych kosztów, czêsto jest to kilka lat. Ponad

rok trwa samo przygotowanie i uznanie wniosku. Dla prawdziwie innowacyjnej,

funkcjonuj¹cej w otoczeniu rynkowym firmy to zbyt d³ugi czas, jako, ¿e w tak d³u-

gim czasie istnieje bardzo realne niebezpieczeñstwo utraty przewagi konkurencyjnej.

Nie mo¿na oczekiwaæ by w perspektywy kilku lat mo¿liwy by³ istotnego

wzrost nak³adów w Polsce typu venture capital ze Ÿróde³ prywatnych, dlatego

wydaje siê, ¿e podjête w skali województwa powinny byæ równolegle dwa

rodzaje dzia³añ, z jednej strony sprzyjaæ wzrostowi funduszy prywatnych w d³u-

giej perspektywie, z drugiej podj¹æ próbê wykorzystania czêœci funduszy eu-

ropejskich jakie bêd¹ dostêpne w latach 2008–2013 na utworzenie ‘wojewódz-

kiego funduszu typu venture capital’.

Wa¿ne jest by przyznawane fundusze nie trafia³y do du¿ych firm i nie by³y

to bardzo du¿e granty (a takie niebezpieczeñstw zawsze istniej¹, bo jak uczy

doœwiadczenie, biurokraci by u³atwiaæ sobie pracê, dziel¹ przyznawane fundusze

na kilka du¿ych projektów, nie dbaj¹c o tzw. ‘drobnicê’). Z punktu widzenia

pojedynczego obywatela (i pocz¹tkuj¹cego przedsiêbiorcy) jest swego rodzaju

paradoksem przyznawanie du¿ych grantów (niekiedy po kilkadziesi¹t milionów

euro) du¿ym firmom. Kwoty te dla du¿ych korporacji to zazwyczaj u³amek

procenta ich przychodów, zatem w ¿aden sposób finansowanie to nie mo¿e de-

terminowaæ innowacyjnoœci tych firm. Natomiast dla firm rozpoczynaj¹cych

dzia³alnoœæ nawet o rz¹d mniejsze kwoty stanowi¹ znacz¹ce œrodki finansowe.

Wydawane przez nie efektywnie – pozwala³yby na realizacjê ambitnych celów.

Bariery administracyjne

Barier¹ dla ma³ych przedsiêbiorstw jest znacz¹ce ryzyko zwi¹zane z proce-

sem rozliczania refinansowania unijnego. Powszechnie znanym problemem jest

uci¹¿liwoœæ tworzenia szczegó³owych sprawozdañ. W zale¿noœci od wielkoœci

26


firmy ich przygotowanie anga¿uje od kilku do kilkudziesiêciu osób. Koszty tej

administracji nie s¹ refinansowane przez UE. Z pewnoœci¹ ma³a firma, w której

wiêkszoœæ stanowi¹ wynalazcy skoncentrowani na przedmiocie innowacji, sobie

z tym nie poradzi. Tutaj jest ogromna rola wsparcia instytucjonalnego przez

samorz¹dy lokalne (np. przez powo³anie firm typu non-profit, pomagaj¹ce poko-

nywaæ ma³ym innowacyjnym firmom wszelkie bariery administracyjne).

Dzia³ania innowacyjne z definicji nie mog¹ byæ wt³oczone w ociê¿a³y proces

biurokratycznych decyzji. Obecnie, jak by³o wspomniane, aby dostaæ dofinanso-

wanie projektu badawczego z funduszy unijnych, trzeba utworzyæ konsorcjum kilku

instytucji z kilku krajów, w sk³ad którego powinny wejœæ zarówno du¿e jak i ma³e

firmy, oraz uniwersytety i prywatne jednostki badawcze. Taka metodologia ca³ko-

wicie k³óci siê z istot¹ procesu badawczego i wynalazczego. Wynalazca lub grupa

wynalazców w sposób naturalny czuje siê w³aœcicielem wynalazku, nie chce siê t¹

w³asnoœci¹ dzieliæ, w trakcie tworzenia wynalazku pracuje w du¿ym stresie twór-

czym i w szczególnoœci nie ma ochoty jeŸdziæ na refinansowane spotkania projek-

towe, aby dzieliæ siê swoj¹ w³asnoœci¹ intelektualn¹ ju¿ w trakcie jej tworzenia. Do

tego nale¿y dodaæ ogromne marnotrawstwo pieniêdzy unijnych na organizowane

bardzo czêsto (i bardzo czêsto niepotrzebne) spotkania, konferencje, seminaria, które

czêsto odbywaj¹ siê w luksusowych oœrodkach wypoczynkowych, na których obo-

wi¹zkowo nale¿y zdawaæ sprawozdania z bie¿¹cych wyników prac.

Efektywnoœæ polityki proinnowacyjnej

Coraz czêœciej w grupie osób bezpoœrednio zaanga¿owanych w badania i sta-

raj¹cych siê o finansowanie z funduszy unijnych s³ychaæ g³osy, ¿e mimo ogromnych

œrodków wydawanych przez UE na badania jakoœ nie widaæ efektów tych badañ

w postaci istotnych wynalazków i nowych produktów. To, co uderza i jednoczeœnie

zastanawia, to brak raportów, w którym dokonano by obiektywnej oceny efektyw-

noœci wydawania œrodków unijnych na badania i rozwój oraz innowacje. By takie

niezale¿ne raporty powstawa³y (a do tego potrzebny jest wgl¹d w dokumenty unijne

i ogólna przejrzystoœæ dzia³añ) nie s¹ zainteresowani zarówno biurokraci, jak i be-

neficjenci (dostaj¹cy granty), czyli osoby, które po prostu czêsto bardzo dobrze ¿yj¹

z zarówno z przyznawania grantów, jak i z uzyskiwania tych grantów (jest tajem-

nic¹ poliszynela, ¿e po to by uzyskaæ grant trzeba mieæ w odpowiednim miejscu

‘swojego’ cz³owieka, którzy zna bie¿¹ce oczekiwania osób przyznaj¹cych granty

i który zasugeruje jak nale¿y napisaæ grant by takie fundusze uzyskaæ).

Wydaje siê, ¿e podstawowa metoda wspierania wynalazczoœci to wspieranie

samych wynalazców. Stworzenie im organizacyjnych i finansowych mo¿liwoœci

rozwoju. Wiele mówi siê o inkubatorach, jak¿e jednak czêsto inkubatory te maj¹

niewiele wspólnego z ‘wylêganiem’ czy ‘hodowaniem’ wynalazków. Jak¿e czê-

sto tzw. inkubatory dostarczaj¹ tylko powierzchni biurowej, natomiast powinny

w znacznie wiêkszym stopniu, na preferencyjnych warunkach dostarczaæ tak¿e

us³ug doradczych, prawnych i finansowo-ksiêgowych. Finansowanie przedsiêwziêæ

innowacyjnych w du¿ej mierze powinno pochodziæ od funduszy inwestycyjnych

wysokiego ryzyka (m.in. od wspomnianych venture capital). Wydaje siê, ¿e sposób

27


organizacji wspierania wynalazczoœci, przedsiêbiorczoœci i innowacyjnoœci w Pol-

sce i w UE w zbyt ma³ym stopniu odbywa siê przy interaktywnym udziale wy-

nalazców i przedsiêbiorców zaczynaj¹cych dzia³ania biznesowe.

Decentralizacja i samorz¹dnoœæ

Jednym z elementów procesu deregulacji i decentralizacji powinno byæ

scedowanie niektórych decyzji i dzia³añ na poziom organizacji konsumenckich

i producentów, czyli sprzyjanie procesom samorz¹dnoœci i samo-regulacji (ta-

kim dobrym przyk³adem jest np. ustalanie standardów w przemyœle, us³ugach

a zw³aszcza w edukacji). Samo-regulacja jest dobr¹ metod¹ zw³aszcza w szyb-

ko zmieniaj¹cych siê ga³êziach gospodarki (zwi¹zanych z radykalnymi zmianami

technologicznymi), gdzie dzia³ania agencji rz¹dowych s¹ zbyt ociê¿a³e i mog¹

spowalniaæ te zmiany.8

Postulatem minimum wydaje siê doprowadzenie do zwiêkszenia efektywnoœæ

wydawania publicznych pieniêdzy poprzez zdecentralizowaæ przyznawanie œrod-

ków finansowych. Powinny one byæ przyznawane lokalnie, na szczeblu samorz¹du

regionów, na lokalnie definiowane programy i projekty, w krótkich przedzia³ach

czasowych, a przyznanie finansowania na kolejnych etapach badañ powinno byæ

uzale¿nione od obiektywnych, pozytywnych efektów (przy czym, co stale podkre-

œlam, w mechanizmy podejmowania decyzji wbudowana powinna byæ mo¿liwoœæ

pora¿ki, i jeœli jest to tzw. ‘pojedyncza wpadka’ to nie powinno to eliminowaæ ze

starania siê o dalsze finansowanie, lub staranie siê o kolejny grant, jeœli natomiast

jest to ‘recydywa’ to takie finansowanie powinno byæ zablokowane).

W porównaniu z tradycyjn¹ regulacj¹ (nakazow¹) samo-regulacja jest mniej

kosztowna (zarówno dla gospodarki jak i dla rz¹du i samorz¹dów), jest proce-

sem oddolnym, dziêki czemu w naturalny sposób sprzyja konsumentom, a dziêki

naturalnemu procesowi konkurencji (bo wiele instytucji mo¿e okreœlaæ swoje

standardy i regulacje jak i oceniaæ ró¿ne produkty zgodnie z tymi standardami)

konsumenci maj¹ wiêksze prawo wyboru i decyzji.

Urynkowienie dzia³añ w sferze publicznej

Celem dzia³añ w sferze publicznego wspierania innowacyjnoœci powinno byæ

kierowanie siê w nim zasadami wypracowanymi w sferze dzia³añ komercyjnych. Niech

jako przyk³ad pos³u¿y nam 3M, jedna z najbardziej innowacyjnych firm œwiata.

W firmie tej od pocz¹tku jej powstania w 1902 roku stworzono odpowiedni klimat

sprzyjaj¹cy innowacjom. Korzystaj¹c z doœwiadczeñ firmy William L. McKnight,9

8 W Stanach Zjednoczonych systemy samoregulacji z powodzeniem funkcjonuja w kilku dziedzi-

nach, np. regulacji odnosz¹cej siê do urz¹dzeñ elektrycznych (Underwriters Laboratories), usta-

lania standardów zdrowej ¿ywnoœci (Greek Seal), certyfikaty dla koszernej ¿ywnoœci, ocena jako-

œci us³ug finansowych (Dun&Bradstreet, Moody’s), przemys³ rozrywkowy (MPAA, The Comics Code,

Recreational Software Advisory Council).9 McKnight pracowa³ w Minnesota Mining and Manufacturing Co. (st¹d obecna nazwa firmy 3M),

od 1907 roku. Pocz¹tkowo jako asystent ksiêgowego, szybko robi¹c karierê, by w 1929 roku zostaæ

prezesem a od 1949 roku do 1966 byæ szefem rady nadzorczej.

28


zachêca³ mened¿erów 3M by w maksymalnym stopniu „przekazywali odpowie-

dzialnoœæ i zachêcali mê¿czyzn i kobiety do wykazywania siê inicjatyw¹ („dele-

gate responsibility and encourage men and women to exercise their initiative.”).

W 1948 roku sformu³owa³ on podstawowe zasady, które sta³y siê podstaw¹ dzia³añ

3M w kolejnych dziesiêcioleciach, a¿ do czasów obecnych.

Nie widzê przeszkód by te zasady stosowaæ tak¿e w zarz¹dzaniu sfer¹

publiczn¹. Idee przeniesienia zasad rynkowych do sfery publicznej podnoszo-

ne s¹ przez wielu badaczy. Jako przyk³ad niech pos³u¿¹ nam prace Dawida

Osborne i Teda Gaeblera (przedstawionych m.in. w wydanej w 2005 roku po

polsku ksi¹¿ki Rz¹dziæ inaczej. Jak duch przedsiêbiorczoœci przenika i prze-

kszta³ca administracjê publiczn¹). Autorzy ci uznaj¹, ¿e bogate i demokratycz-

ne spo³eczeñstwo (spo³ecznoœæ lokalna) nie mo¿e istnieæ bez silnego i efektyw-

nego rz¹du (samorz¹du). Proponuj¹ oni by zamiast tradycyjnego postrzegania

prywatnego zarz¹dzania i sektora prywatnego jako wroga sektora publicznego

i rz¹du (samorz¹du), spojrzeæ na oba sektory jako wzajemnie siê uzupe³niaj¹-

ce, gdzie ka¿dy z nich odgrywa swoj¹ rolê w sposób najlepszy dla interesów

ca³ego spo³eczeñstwa (lokalnej spo³ecznoœci), œwiadcz¹c bardziej efektywnie

us³ugi, które po prostu umie œwiadczyæ. Osborne i Gaebler sugeruj¹ dziesiêæ

ogólnych zasad (kierunków), które okreœlaj¹ sposób, w jaki organizacje publicz-

ne powinny budowaæ swoj¹ strukturê i przesuwaæ siê od centralizacji ku decen-

tralizacji, od monopolu do konkurencji, od mechanizmów biurokratycznych do

mechanizmów rynkowych, od przeznaczania funduszy na dzia³ania nieproduk-

tywne do przeznaczania funduszy na produkcjê i osi¹ganie maksymalnych efek-

tów. Te ogólne zasady, przedstawione w kolejnych rozdzia³ach wspomnianej

ksi¹¿ki, w sposób wielce skondensowany mo¿na sformu³owaæ nastêpuj¹co:

• W³adza aktywizuj¹ca (katalityczna): kierowanie zamiast samonapêdzania,

‘sterowanie zamiast wios³owania’.

• W³adza bêd¹ca w³asnoœci¹ spo³eczeñstwa: w³adza zamiast s³u¿by, uw³aszcze-

nie obywateli zamiast obs³ugiwania.

• W³adza konkurencyjna: wprowadzenie mechanizmów konkurencji w sferze

us³ug.

• W³adza kieruj¹cy siê poczuciem misji: przekszta³canie organizacji kieruj¹-

cych siê przepisami na kieruj¹cej siê poczuciem misji.

• W³adza zorientowana na wyniki: finansowanie rezultatów (p³acenie za wy-

niki) zamiast nagradzanie starañ.

• W³adza skoncentrowana na obywatelach jako konsumentach (klientach):

zaspakajanie potrzeb konsumentów zamiast potrzeb biurokracji.

• W³adza przedsiêbiorcza: dzia³anie zgodnie z zasad¹ rynku „raczej zarabiaæ,

ni¿ wydawaæ”.

• W³adza przewiduj¹ca: zapobieganie zamiast leczenia.

• W³adza zdecentralizowana: od hierarchii do wspó³dzia³ania i pracy zespo³owej.

• W³adza zorientowany rynkowo: wymuszanie zmian poprzez rynek.

29


Analiza potencja³u rozwojowego regionu

w dziedzinie biotechnologii

Prof. dr hab. Jacek Otlewski*

I. Sytuacja wyjœciowa

W nadchodz¹cych dekadach XXI wieku biotechnologia bêdzie w USA,

Europie i krajach azjatyckich wiod¹c¹ dziedzin¹ gospodarki. Biotechnologia

powinna staæ siê tak¿e jedn¹ z wiod¹cych dziedzin gospodarki Polski i Dolne-

go Œl¹ska, je¿eli nie chcemy zostaæ sprowadzeniu tylko do roli konsumenta,

kupuj¹cego za granic¹ coraz dro¿sze produkty, leki, patenty czy licencje. Tech-

nologie opieraj¹ce siê na biologii molekularnej czy in¿ynierii genetycznej sto-

sowane s¹ z powodzeniem na Zachodzie od ponad 25 lat. Wartoœæ rynku bio-

technologicznego w USA to obecnie ponad 300 mld USD, natomiast wielkoœæ

polskiego przemys³u biotechnologicznego to oko³o 100–200 mln z³. Finanso-

wanie badañ w obszarze biotechnologii w 2005 roku obejmowa³o w Polsce tylko

155 mln z³ (w USA ponad 20 mld USD), co stanowi 2,7% nak³adów na B+R

w jednostkach naukowych. Rz¹d USA wydaje na badania biomedyczne ponad

50% bud¿etu federalnego przeznaczonego na naukê (oko³o 30 mld USD), a rz¹d

Korei P³d. przeznacza na rozwój biotech 15% swoich funduszy B+R. W kra-

jach Zachodu nak³ady na B+R s¹ znacznie podwy¿szone du¿ym udzia³em p³y-

n¹cym z sektora prywatnego, który w Polsce jest nieznaczny. W 2002 r. w Pol-

sce Urz¹d Patentowy zatwierdzi³ 72 patenty biotechnologiczne, podczas gdy

w USA by³o ich oko³o 8000. Przy takiej dysproporcji mo¿na powiedzieæ, ¿e

polska (i dolnoœl¹ska) biotechnologia jest na bardzo wstêpnym etapie rozwoju.

Liczba i wielkoœæ polskich przedsiêbiorstw dzia³aj¹cych w obszarze biotech-

nologii s¹ niewielkie. W naszym kraju jest oko³o 20 firm biotechnologicznych,

w tym trzy du¿e przedsiêbiorstwa, reszta to najczêœciej firmy typu spin-off (firmy

odpryskowe). Istnieje te¿ sporo drobnych firm œwiadcz¹cych us³ugi diagnostycz-

ne, kontroli jakoœci biopreparatów, oœrodki naukowo-badawcze czy naukowo-

wdro¿eniowe. Szacuje siê, ¿e istnieje te¿ oko³o 25 firm, które zamierzaj¹ podj¹æ

dzia³alnoœæ biotechnologiczn¹. Polskie firmy biotechnologiczne zgromadzone

s¹ najczêœciej w rejonie Warszawy, Lublina, Krakowa i Gdañska. Na Dolnym

Œl¹sku warto odnotowaæ zainteresowania biotechnologi¹ firm Jelfa, Hasco-Lek

oraz powstanie firmy odpryskowej – Novasome. Niestety polskie firmy odpry-

skowe prowadz¹ zwykle tylko dzia³alnoœæ us³ugow¹, która nie jest oparta o wy-

tworzon¹ w³asnoœæ intelektualn¹. Celowe jest silne wsparcie firm odpryskowych,

które wytwarzaj¹ rzeczywist¹ w³asnoœæ intelektualn¹, gdy¿ potencja³ ekonomicz-

ny takich firm jest bardzo wysoki. Wielkoœæ transferu technologii z oœrodków

naukowych do przemys³u jest tak w Polsce, jak i na Dolnym Œl¹sku niewielka.

* Wydzia³ Biotechnologii Uniwersytetu Wroc³awskiego

30


W przysz³oœci kluczow¹ rolê powinny odegraæ centra transferu technologii, jako

poœrednik miêdzy jednostk¹ naukow¹ a przemys³em.

Trzy g³ówne sektory biotechnologii przedstawiono poni¿ej ze wskazaniem

ich potencjalnego udzia³u w rozwoju biotechnologii w regionie Dolnego Œl¹ska.

Biotechnologia medyczna jest najwa¿niejsz¹ i szczególnie atrakcyjn¹ czê-

œci¹ przemys³u biotechnologicznego. Stanowi oko³o 50% polskiego przemys³u

biotechnologicznego. Œwiatowy rynek biofarmaceutyków zwiêkszy³ siê czterokrot-

nie w latach 1993–2002 (do 32,4 mld USD) i szacuje siê, ¿e osi¹gnie 120 mld

USD w 2010 r. i 200 mld w 2015 r. Tempo wzrostu leków biotechnologicznych

wynosi obecnie 13% wobec 0,8% w przypadku klasycznych leków chemicznych.

Udzia³ rynku leków bia³kowych w ca³ym przemyœle farmaceutycznym szybko

roœnie i przekroczy³ 10%. w USA. Wa¿nymi z punktu widzenia rynku s¹ leki

I generacji (w tym insulina, erytropoetyna, interferony, ludzki hormon wzrostu).

Jeszcze bardziej atrakcyjne, ale i bardziej wymagaj¹ce, jest opracowanie i wdro-

¿enie leków II generacji, takich jak monoklonalne przeciwcia³a czy leki oparte

o kwasy nukleinowe, bêd¹ce podstaw¹ terapii genowej. Terapeutyczne zastoso-

wania kwasów nukleinowych s¹ jednak „w powijakach” a jedyny stosowany lek

zosta³ wycofany z u¿ycia. Inn¹ i wart¹ zastosowañ grupê biotechnologii medycz-

nej stanowi¹ in¿ynierie tkankowe, szczególnie te oparte o wykorzystanie komó-

rek macierzystych. Stosunkowo ³atw¹ do zastosowania czêœæ biotechnologii

medycznej stanowi diagnostyka medyczna, w szczególnoœci testy immunodiagno-

styczne i testy oparte o amplifikacjê DNA. Mog¹ byæ one stosowane do wykry-

wania patogenów, charakterystyki stanów chorobowych, ustalania ojcostwa.

Rozwijanie testów diagnostycznych nie wymaga du¿ych nak³adów finansowych,

jakich wymaga wprowadzanie leków bia³kowych. Stosunkowo proste wydaje siê

tak¿e rozwijanie produkcji odczynników biochemicznych; w tym obszarze poru-

szaj¹ siê ju¿ w Polsce firmy skutecznie konkuruj¹ce z krajami zachodnimi.

Agrobiotechnologia jest najbardziej kontrowersyjn¹ ga³êzi¹ biotechnolo-

gii, szczególnie w czêœci dotycz¹cej uprawy roœlin transgenicznych. Z produkcj¹

rolnicz¹ zwi¹zanych jest tylko 15% polskich firm biotechnologicznych. W po-

równaniu z krajami Ameryki i Azji, Unia Europejska prowadzi bardzo restryk-

cyjn¹ politykê wprowadzania GMO, a spo³eczeñstwa europejskie odnosz¹ siê

nierzadko z wrogoœci¹ do powiêkszania area³ów roœlin transgenicznych. Mniej

kontrowersyjn¹, ale bêd¹c¹ we wczesnym etapie rozwoju czêœci¹ biotechnolo-

gii rolniczej jest wykorzystanie zwierz¹t do produkcji bia³ek terapeutycznych.

Ogólnie, wprowadzane ograniczenia prawne i opór spo³eczny powoduj¹, ¿e

rozwój biotechnologii rolniczej w Polsce jest niepewny, co powa¿nie ograni-

cza zainteresowanie inwestowaniem w ten sektor biotechnologii.

Biotechnologia przemys³owa jest zró¿nicowan¹ badawczo dziedzin¹ inten-

sywnie rozwijaj¹c¹ siê w ostatnich latach na ca³ym œwiecie. Z biotechnologia

przemys³ow¹ zwi¹zanych jest 34% polskich firm biotech. Jej celem jest wyko-

rzystanie mikroorganizmów, komórek roœlinnych czy zwierzêcych lub podczysz-

31


czonych enzymów do przetwarzania chemikaliów, materia³ów czy energii. Daje

ona szanse na zmniejszenie zanieczyszczenia œrodowiska oraz lepsze wykorzy-

stanie zasobów naturalnych przy ni¿szych kosztach ni¿ stosowanie technologii

chemicznych. Bior¹c pod uwagê, ¿e przemys³ chemiczny w Polsce jest bardzo

du¿y (oko³o 6% ca³ego przemys³u), istniej¹ ogromne mo¿liwoœci przekierowa-

nia szeregu technologii na biologiczne, co stwarza mo¿liwoœci „czystszej”

produkcji oraz otrzymania szeregu nowych zwi¹zków o zastosowaniach w prze-

myœle spo¿ywczym czy kosmetycznym. Przekierowanie przemys³u chemiczne-

go na biotechnologiczny spowodowa³oby tak¿e gwa³towny rozwój ca³ego bio-

sektora.

Wa¿n¹ ga³êzi¹ biotechnologii przemys³owej jest produkcja biopaliw (w tym

bioetanolu, biowodoru, biogazu). Paliwa te wytwarzane s¹ obecnie w Polsce

w niewystarczaj¹cych iloœciach i warto na Dolnym Œl¹sku zainwestowaæ w t¹

dzia³alnoœæ. Prace prowadzone na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wroc³awskie-

go dobrze wró¿¹ temu przedsiêwziêciu.

Z punktu widzenia Dolnego Œl¹ska du¿y potencja³ biotechnologii istnieje

w technikach ³ugowania i utleniania metali z rud z udzia³em mikroorganizmów.

Procesy te nie s¹ stosowane w kraju, ale na Politechnice Wroc³awskiej s¹ ju¿

podejmowane odpowiednie próby na skalê laboratoryjn¹. Dolny Œl¹sk mo¿e staæ

siê potentatem w biotechnologicznym pozyskiwaniu miedzi i srebra, tak¿e ze

wzglêdu na korzystne warunki wystêpowania z³ó¿. Preparaty biotechnologicz-

ne w postaci enzymów proteaz, lipaz, amylaz stosowane s¹ powszechnie w œrod-

kach pior¹cych. Niestety, w kraju enzymy te sprowadzane s¹ z zagranicy. Ist-

niej¹ du¿e mo¿liwoœci zast¹pienia enzymów importowanych œrodkami opraco-

wanymi kraju poprzez badania przesiewowe mikroorganizmów ekstremofilnych

w po³¹czeniu z in¿ynieri¹ bia³ka. Podsumowuj¹c, istnieje znaczny potencja³

badawczy rozwoju ró¿nych obszarów biotechnologii przemys³owej i laborato-

ria Politechniki Wroc³awskiej mog¹ mieæ w tym znaczny udzia³. W porówna-

niu z biotechnologi¹ medyczn¹ wymaga to mniejszych nak³adów finansowych,

jest mniej konkurencyjne i mo¿e prowadziæ do szybszych wdro¿eñ.

II. Perspektywy biotechnologii na Dolnym Œl¹sku

Rozwój gospodarki Dolnego Œl¹ska zale¿y w istotnym stopniu od wzrostu

liczby i wartoœci przedsiêbiorstw opartych na wysokich technologiach, w tym

firm z sektora biotech. Chodzi tutaj o rozwój wysoce zaawansowanej biotech-

nologii, bo tylko taka mo¿e przyczyniæ siê do powstania platformy biotechno-

logicznej, która bêdzie katalizowaæ rozwój ca³ego sektora. Wydaje siê, ¿e

w naszym kraju istnieje tendencja do podci¹gania pod biotechnologiê stosun-

kowo prostych badañ, które nie przyczyniaj¹ siê do wytwarzania nowej jakoœci

w technologii. Bez realnego zainteresowania ze strony przemys³u nie bêdzie na

Dolnym Œl¹sku rozwoju biotechnologii. Rozwój firm biotech w pierwszym etapie

wymaga znacznych inwestycji i wsparcia, jest wiêc uzale¿niony od dostêpno-

32


œci znacznych funduszy szczególnie na pierwszych etapach rozwoju firmy.

Rozwój ma³ych firm biotechnologii mo¿e odbywaæ siê poprzez spó³ki typu od-

pryskowego powstaj¹ce na uczelniach. Sprzeda¿ opracowanej technologii,

produktu czy know-how przez pracownika uczelni wymaga jednak zabezpiecze-

nia jego interesu oraz interesu uczelni. Niezbêdne jest wiêc opracowanie

w uczelniach Dolnego Œl¹ska regulacji prawnych dotycz¹cych zasad ochrony

i wykorzystania w³asnoœci intelektualnej. Regulacji takich jak dotychczas nie ma.

Rozwój biotechnologii jest te¿ krytycznie zale¿ny od dostêpnoœci m³odych

wykszta³conych pracowników. Biotechnologia polska, w tym biotechnologia re-

gionu Dolnego Œl¹ska, charakteryzuje siê znacznym wysi³kiem skierowanym na

kszta³cenie studentów, którym nie towarzyszy jednak stosowny rozwój przemy-

s³u biotechnologicznego. Wed³ug danych z jesieni 2005 roku trzy wroc³awskie

uczelnie (Uniwersytet Wroc³awski, Politechnika Wroc³awska i Uniwersytet Przy-

rodniczy) kszta³ci³y oko³o 1500 studentów (19% ogó³u polskich studentów bio-

technologii) i promowa³y 300 absolwentów (23% polskich absolwentów biotech-

nologii). Kszta³cenie biotechnologów w naszym regionie cechuje siê dobrym przy-

gotowaniem do zawodu, je¿eli chodzi o nauki podstawowe i ewentualnie in¿ynie-

ryjne, i s³abym, je¿eli chodzi o umiejêtnoœci techniczne, ekonomiczne czy praw-

ne. Podobna sytuacja ma miejsce nie tylko na Dolnym Œl¹sku, ale i ca³ej Polsce.

Konieczne jest zatrzymanie polskich absolwentów biotechnologii przez opraco-

wanie programu znacznej pomocy stypendialnej dla najlepszych. Obserwuje siê

exodus wroc³awskich studentów biotechnologii na uniwersytety europejskie

powodowany wielokrotn¹ ró¿nic¹ w wysokoœci stypendiów doktoranckich. Innym

powa¿nym problemem jest bardzo ograniczona liczba specjalistów znaj¹cych

zagadnienia przemys³owej biotechnologii, zasady prowadzenia prac badawczych,

regulacji prawnych, w tym prawa patentowego. Bez tej grupy specjalistów roz-

wój przemys³u biotechnologicznego bêdzie trudny a powstaj¹ce firmy nara¿one

na procesy s¹dowe ze strony przedsiêbiorstw zachodnich.

Rozwój na Dolnym Œl¹sku firm produkuj¹cych biofarmaceutyki (leki, szcze-

pionki) powinien mieæ kluczowe znaczenie dla rozwoju ca³ego sektora biotech-

nologii. Najtrudniejszy etap we wdro¿eniu do produkcji leku bia³kowego –

insuliny zosta³ przetarty przed kilku laty przez firmê Bioton. Wysoka wartoœæ

dodana oraz towarzysz¹ce pozytywne efekty ekonomiczne wskazuj¹, ¿e warto

pójœæ w œlady Biotonu. Koszt wprowadzenia insuliny wynosi³ oko³o 80 mln z³

a roczne oszczêdnoœci bud¿etu wynosz¹ oko³o 100 mln z³. Firma ta planuje

obecnie wdro¿enie kilku nastêpnych biofarmaceutyków.

Uruchomienie produkcji biofarmaceutyków wi¹¿e siê wiêc ze stosunkowo

znacznymi nak³adami i wymaga znalezienia powa¿nego inwestora. Warto zauwa-

¿yæ, ¿e powsta³a ostatnio w Polsce firma Mabion, która zamierza podj¹æ kon-

kurencjê na bardzo trudnym technologicznie i patentowo rynku produkcji prze-

ciwcia³ monoklonalnych (œwiatowa wartoœæ sprzeda¿y przeciwcia³ monoklinal-

nych w 2006 r. to 22 mld USD, a tempo wzrostu rynku przeciwcia³ wynosi 26%

33


rocznie). Przy planowaniu uruchomienia wdro¿enia leku nale¿y uwzglêdniæ

termin up³ywu stosownych patentów – niektóre z patentów wygasn¹ w ci¹gu

najbli¿szych lat, a tak¿e wielkoœæ rynku na dany produkt. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e

istnieje obecnie powa¿ne ryzyko podjêcia masowej produkcji leków bia³kowych

przez kraje azjatyckie, co mo¿e wp³yn¹æ na obni¿enie ich ceny.

Jeszcze atrakcyjniejsze z punktu widzenia ³atwoœci wdro¿enia s¹ opracowane

testy diagnostyczne (medyczne i weterynaryjne). Obecnie funkcjonuje w Polsce

kilka firm produkuj¹cych bio-odczynniki do diagnostyki molekularnej, ale ¿adna

z nich nie jest zlokalizowana na terenie Dolnego Œl¹ska. Warto zaznaczyæ, ¿e

dzia³alnoœæ badawcza w zakresie opracowywania testów diagnostycznych nie

wymaga tak du¿ych nak³adów finansowych, jest prostsza i mo¿liwa do realiza-

cji w wielu oœrodkach badawczych Dolnego Œl¹ska.

W podsumowaniu, biotechnologia polska (i dolnoœl¹ska) s¹ na pocz¹tko-

wym etapie rozwoju. Biotechnologia przynosi ogromne zyski, ale wymaga

jednak wspó³dzia³ania specjalistów z odmiennych dziedzin nauki, medycyny,

przemys³u, ekonomii i prawa. Organizacja firmy biotechnologicznej jest wiêc

bardzo powa¿nym wysi³kiem organizacyjnym. Niskie nak³ady finansowe na bio-

technologiê ze strony kolejnych rz¹dów (nawet w wymiarze procentowym), brak

wytyczenia g³ównych kierunków rozwoju biotechnologii w Polsce powoduj¹, ¿e

jest ona znacznie opóŸniona w stosunku do krajów Europy Zachodniej. Ana-

logiczne (aczkolwiek znacznie mniejsze) opóŸnienie pañstw Europy wystêpuje

w stosunku do USA. Do trudnoœci rozwojowych przyczynia siê tak¿e brak

kapita³u wysokiego ryzyka, exodus absolwentów biotechnologii, szczup³oœæ

specjalistów z zakresu prawa patentowego czy analizy rynku, brak lokalnych

firm biotechnologicznych zainteresowanych absorbcj¹ nowych technologii, itp.

Tym niemniej rozwój polskiej firmy Bioton czy, dzia³aj¹cej w podobnych

warunkach, litewskiej firmy Fermentas, pokazuj¹, ¿e sukcesy w tych warunkach

s¹ mo¿liwe. Podobnie zachêcaj¹ce s¹ przyk³ady takich krajów jak Finlandia czy

Irlandia, które w szybkim czasie rozwinê³y biotechnologiê.

34


Nowe materia³y i nanomateria³y. Materia³y organiczne

i metaloorganiczne – wybrane zastosowania

Prof. dr hab. in¿. Juliusz Sworakowski*

I. Nanotechnologia dla fotoniki i elektroniki

Opracowania technologiczne w zaawansowanej formie

• wytwarzanie komercyjnych materia³ów pod³o¿owych oraz heterostruktur i ni-

skowymiarowych struktur zwi¹zków pó³przewodnikowych grupy III–V w tym

zwi¹zków z azotem

• struktury mikrofalowych przyrz¹dów optoelektronicznych i sensorów, w tym

dla detekcji terahercowej

• heterostruktury AIII – N/SiC do zastosowañ w elektronice wysokotempera-

turowej i wysokich czêstotliwoœci

• wytwarzanie materia³ów organicznych do zastosowania w optyce nielinio-

wej, przetwarzaniu i sk³adowaniu informacji

• wytwarzanie struktur dyfrakcyjnych do dynamicznej holografii i przestrzen-

nej modulacji œwiat³a

• wytwarzanie laserów i wzmacniaczy œwiat³owodowych.

Aby uzyskaæ komercyjne rozwi¹zania technologiczne niezbêdne s¹ nak³a-

dy w wysokoœci od kilku mln do 35 mln z³ w zale¿noœci od zakresu prac (nie-

zbêdne s¹ inwestycje aparaturowe)

Propozycje tematyki badañ na lata 2008–2012

• modelowanie, projektowanie i konstrukcja zaawansowanych struktur przyrz¹-

dowych, wykonywanie struktur testowych oraz prototypów przyrz¹dów i sys-

temów (detektorów na zakres podczerwieni i w zakresie ultrafioletu, fotood-

biorników, przestrajalnych detektorów œwiat³a (w tym gradientowych), czuj-

ników gazów i czujników typu “bio.”, opracowanie elementów przeznaczo-

nych do pracy w zakresie terahercowym (tranzystory MESFET) oraz struk-

tur sensorowych typu SAW.

• opracowanie technologii kwantowych struktur pó³przewodnikowych do kon-

strukcji zaawansowanych bioczujników

• opracowanie nowej generacji nanostruktur do zastosowañ w technice senso-

rowej w tym dla detekcji terahercowej

• opracowanie i wytwarzanie optymalnych materia³ów organicznych (ciek³e

kryszta³y, polimery, materia³y pochodzenia biologicznego, np. DNA) i struktur

do zastosowañ w przetwarzaniu informacji, metrologii i telekomunikacji, które

umo¿liwiaj¹:

– holograficzn¹ rejestracjê, przetwarzanie i magazynowanie informacji

– tworzenie prze³¹czników œwiat³a sterowanych œwiat³em

* Instytut Chemii Fizycznej i Teoretycznej Wydzia³ Chemiczny Politechniki Wroc³awskiej

35


– zapis stanu polaryzacji œwiat³a i wytwarzanie elementów optyki adapta-

cyjnej poprzez wymuszanie uporz¹dkowanego po³o¿enia moleku³,

• opracowanie i wytwarzanie nowych typów jedno i dwuwymiarowych krysz-

ta³ów fotonicznych do zastosowañ w metrologii, telekomunikacji i przetwa-

rzaniu informacji:

• w³óknistych i planarnych falowodów fotonicznych, w tym œwiat³owodów

o wysokiej dwój³omnoœci, polaryzuj¹cych, o specjalnych charakterystykach

metrologicznych, do kompensacji dyspersji chromatycznej, typu double-clad

do pompowania laserów œwiat³owodowych,

• elementów œwiat³owodowych (w technologii klasycznej i fotonicznej), w tym:

sprzêgaczy, izolatorów, kolimatorów, cyrkulatorów, œwiat³owodowych modu-

latorów akustooptycznych, œwiat³owodowych siatek Bragga,

– opracowanie i wytwarzanie wzmacniaczy i laserów œwiat³owodowych

(1550nm i 1064nm) pracy ci¹g³ej, przestrajalnych czêstotliwoœciowo, lase-

rów impulsowych z synchronizacj¹ modów (lasery femtosekundowe), a tak¿e

lasery mocy pompowanych optycznie we w³óknach typu double-clad

– opracowanie i wytwarzanie koherentnych sensorów œwiat³owodowych,

w tym interferometrów œwiat³owodowych z wykorzystaniem trzeciego okna

telekomunikacyjnego i wibrometrów laserowo-œwiat³owodowych.

– opracowanie i wytworzenie nowych systemów do zastosowañ w metrologii

laserowej, w tym interferometru do bezwzglêdnych pomiarów translacji z do-

k³adnoœci¹ nanometrow¹ na bazie zeemanowskiego lasera He-Ne 632,8nm,

wibrometru laserowego z koherentna detekcj¹ na bazie lasera He-Ne oraz

koherentnej heterodyny laserowej do pomiaru pola elektrycznego w.cz.

– opracowanie nowych metod stabilizacji czêstotliwoœciowej laserów, w tym

superstabilnych laserów He-Ne 632,8 nm z nasycaln¹ komórk¹ jodow¹,

stabilizowanych czêstotliwoœciowo zeemanowski laserów He-Ne 632,8nm,

stabilizacjê czêstotliwoœci mikrolaserów typu Nd:YAG 1064nm, Nd:YVO4

1064nm, Nd:YVO4/KTP 532nm oraz stabilizacjê czêstotliwoœci laserów

pó³przewodnikowych

– medyczne zastosowania laserów i œwiat³owodów (na przyk³ad dyfuzory

œwiat³owodowe do wewn¹trznaczyniowych naœwietleñ promieniowaniem

laserowym w kardiochirurgii lub detekcja komórek zdegenerowanych ko-

herentnym promieniowanie w krótkofalowym zakresie)

– badania fotoindukowanych procesów transformowania i wytwarzania

nanomateria³ów

• otrzymywania i badania luminescencyjnych nanokryszta³ów materia³ów o nie-

liniowych w³aœciwoœciach optycznych jako nowego typu luminoforów wyka-

zuj¹cych silne w³aœciwoœci emisyjne w zakresie œwiat³a widzialnego przy

wzbudzaniu promieniowaniem IR

• otrzymywania i badania wielofunkcyjnych nanometrycznych uk³adów typu core-

shell jako markerów luminescencyjnych aktywnych w polu magnetycznym

36


• badania luminescencyjnych materia³ów nanostrukturalnych jako elementów

aktywnych czujników optycznych gazów i cieczy

• otrzymywania, badania w³aœciwoœci i zastosowania fotoniczne aktywnych

optycznie nanostruktur dielektrycznych i pó³przewodnikowych umieszczanych

w materia³ach szklistych .

Dla realizacji tych zadañ niezbêdne s¹ nak³ady na infrastrukturê oraz prace

badawcze ok. 115 mln z³.

Funkcjonalne materia³y polimerowe i kompozyty na bazie polimerów

II. Polimery funkcjonalne

Nanowarstwy

• Propozycja projektu: Polimery funkcjonalizowane w strukturach nano-

metrowych na powierzchniach sta³ych (lata 2008–2013)

Zakres: wytwarzanie struktur na powierzchniach sta³ych, z³o¿onych z funk-

cjonalizowanych polimerów, wykazuj¹cych wra¿liwoœæ na dzia³anie œwiat³a

w zakresie widzialnym oraz UV oraz na dzia³anie innych bodŸców zewnêtrz-

nych, np. pola elektrycznego.

Etapy:

– opracowanie metod osadzania nanometrowej warstwy polimeru na pod³o¿u

sta³ym,

– budowanie struktur o nanometrowej gruboœci zawieraj¹cych:

a) materia³y zmieniaj¹ce barwê pod wp³ywem œwiat³a, temperatury oraz pola

elektrycznego,

b) materia³y o charakterze czujników i detektorów,

c) materia³y do formowania filmów foto i termochromowych (inteligentne

barwniki)

d) enkapsulowane substancje do zapisu danych metodami holograficznymi,

w tym, holografii dwufotonowej (3D recording) o rozdzielczoœci nanome-

trowej

Propozycja projektu zwi¹zanego z opracowaniem technologii formowania

nanowarstw wykazuj¹cych specyficzne w³aœciwoœci. Projekt o charakterze ba-

dawczo-rozwojowym umo¿liwiaj¹cy opracowanie podstaw technologicznych na-

noszenia warstw o okreœlonym charakterze. Potrzeba znalezienia partnerów

przemys³owych zainteresowanych pracami w obszarze nowoczesnych technologii

w takich dziedzinach jak: sensoryka, zapisywanie i przechowywanie informa-

cji czy medycyna.

Szacowany koszt projektu: 1,5 mln z³

Na tym etapie prac nie jest przewidywane wdro¿enie projektu.

• Propozycja projektu: Technologia trwa³ej modyfikacji powierzchni folii

polimerowych przy u¿yciu plazmy niskotemperaturowej

Zakres: opracowanie podstaw technologii zmiany charakteru powierzchni

polimerowej przez szczepienie polimerów funkcjonalnych. Projekt czêœciowo

realizowany w ramach grantu rozwojowego przyznanego przez MNiSzW na lata

37


2007–2010. Projekt dotyczy opracowania zarysu technologii otrzymywania folii

dystansowych (spacer) o niskim oporze wewnêtrznym stosowanych w akumu-

latorach niklowo-kadmowych oraz w ogniwach litowych. Partnerem w grancie

rozwojowym jest Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw z Poznania.

Grant wysokoœci 0,75 mln z³.

Prace o charakterze przedwdro¿eniowym. Potrzeba znalezienia partnera

przemys³owego z regionu Dolnego Œl¹ska zainteresowanego wdro¿eniem opra-

cowania. Patentowanie technologii realizowane na poziomie grantu rozwojo-

wego. Przewidywany obszar stosowania modyfikowanych folii: akumulatory, ni-

skotemperaturowe ogniwa paliwowe, membrany separacyjne dla medycyny

i biotechnologii. Mo¿liwoœæ przygotowania przedsiêwziêcia innowacyjnego po

2010, po pozytywnym zakoñczeniu grantu rozwojowego.

Szacowany koszt przysz³ego przedsiêwziêcia – ok. 5 mln z³.

Szansa sukcesu przedsiêwziêcia wynikaj¹ca z uczestnictwa wykonawcy

w realizacji grantu rozwojowego.

Materia³y separacyjne

• Propozycja projektu: Opracowanie termoczu³ych jonitów chelatuj¹cych do

jonowej lantanowców

Projekt przewiduje opracowanie termoczu³ych jonitów chelatuj¹cych prze-

znaczonych do sorpcji lantanowców. Cech¹ charakterystyczn¹ sorbentów jest

zastosowanie do ich bodowy N-izopropyloakryloamidu (NIPAM) jako komo-

nomeru wymuszaj¹cego zmiany objêtoœci usieciowanych polimerów w funkcji

temperatury.

Zakres projektu: Opracowanie sorbentów chelatuj¹cych do selektywnego

odzyskiwania jonów metali wartoœciowych ze z³ó¿ zawieraj¹cych niewielkie ich

iloœci oraz z rozcieñczonych roztworów technologicznych Kombinatu Górniczo-

Hutniczego Miedzi w Legnicy. Celem g³ównym jest opracowanie sorbentów se-

lektywnych w stosunku do wybranych lantanowców i platynowców.

• Propozycja projektu: Opracowanie nowych materia³ów jonowymiennych

i chelatuj¹cych do pozyskiwania cennych metali ze strumieni technolo-

gicznych w KGHM

Projekt dotyczy opracowania nowych materia³ów jonowymiennych i chela-

tuj¹cych dla konkretnych roztworów przemys³owych, zawieraj¹cych znaczne

iloœci jonów balastowych i zawiesin.

Zakres projektu: Wykorzystanie materia³ów jonowymiennych i chelatuj¹-

cych do hydrometalurgicznego pozyskiwania cennych metali ze strumieni tech-

nologicznych KGHM. Po stronie Kombinatu partnerem projektu jest KGHM

Metale DSI S.A. Przedmiotem zainteresowania jest wydzielanie metali szlachet-

nych, w tym z³ota oraz srebra, a tak¿e metali cennych takich jak np. ren z roz-

tworów poelektrolitycznych.

Oba projekty o charakterze badawczo-rozwojowym bazuj¹ na wspó³pracy

z jednostkami wchodz¹cymi w sk³ad Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi

w Legnicy.

38


Szacowany koszt ³¹czny obu projektów w latach 2007–2013 ok. 4 mln z³.

Po zakoñczeniu realizacji projektów mo¿liwe jest powo³anie jednostek innowa-

cyjnych umo¿liwiaj¹cych produkcjê materia³ów niezbêdnych do selektywnego

odzyskiwania jonów ze strumieni technologicznych w KGHM oraz z odpadów

elektrotechnicznych czy z odcieków z ich sk³adowisk.

Koszt wdro¿enia wyników projektu trudny jest w tej chwili do oszacowania.

Zale¿ny jest od skali produkcji poszczególnych typów jonitów chelatuj¹cych.

Potrzeby: opracowanie ‘mapy’ sk³adowisk i skatalogowanie jakoœciowe

wystêpuj¹cych w ich rejonach odcieków.

Polimery w medycynie

• Propozycja projektu. Leki o skierowanym dzia³aniu oraz materia³y

wspomagaj¹ce leczenie nowotworów.

Celem projektu jest opracowanie metody wykorzystania inhibitorów cyste-

inowych do tworzenia leków o skierowanym dzia³aniu oraz do usuwania z krwi

proteaz cyteinowych powoduj¹cych zwiêkszon¹ inwazyjnoœæ komórek nowotwo-

rowych. Czêœæ prac prowadzona jest w ramach Parku Technologicznego Aka-

demii Medycznej. Przygotowano jeden patent miêdzynarodowy oraz jedno

opracowanie technologiczne pozyskiwania inhibitorów z naturalnych Ÿróde³.

Zakres projektu: opracowanie sposobu tworzenia mikrosfer zawieraj¹cych

substancje lecz¹ce, na powierzchni których umieszczane zostaj¹ cz¹steczki

inhibitora maj¹ce zdolnoœæ selektywnego rozpoznawania komórek nieprawid³o-

wych. Koszt projektu: 2 mln z³.

Projekt o charakterze badawczo-rozwojowym. Po wykonaniu badañ przed-

klinicznych mo¿liwe wydaje siê przygotowanie przedsiêwziêcia innowacyjnego

polegaj¹cego na produkcji elementów do pozaustrojowego usuwania katepsyn

z krwi. Ze wzglêdu na specyfikê produkcji, opracowanie technologii otrzymywa-

nia leków o skierowanym dzia³aniu na potrzeby przeprowadzonych badañ przed-

klinicznych realizowane mo¿e byæ albo przez wyspecjalizowane jednostki przed-

siêbiorstw farmaceutycznych, albo przez ma³e przedsiêbiorstwa typu spin-off.

Szacowne nak³ady niezbêdne na wdro¿enie przedsiêwziêcia innowacyjnego

zwi¹zanego z produkcja elementów do pozaustrojowego usuwania katepsyn z krwi

– ok. 1 mln z³. Nak³ady na rozpoczêcie produkcji leków o skierowanym dzia³aniu

nie s¹ mo¿liwe do oszacowania, ze wzglêdu na brak prac rozpoznawczych.

Funkcjonalne nanokompozyty polimerowe

• Propozycja projektu: Opracowanie metod otrzymywania nanokompozy-

tów aktywnych w polu magnetycznym.

Projekt przewiduje opracowanie efektywnych matryc polimerowych, w któ-

rych rozmieszczone zostan¹ cz¹stki magnetyczne. W takich uk³adach cz¹stki

polaryzowalne magnetycznie maj¹ niewielkie mo¿liwoœci przemieszczania siê

w przestrzeni.

Zakres projektu: Celem projektu jest opracowanie nowych polimerów lub

ich mieszanin, których w³aœciwoœci reologiczne umo¿liwia³yby znacz¹ce zmia-

39


ny w³aœciwoœci mechanicznych wywo³ane efektem orientacji cz¹stek magnetycz-

nych w zewnêtrznym polu magnetycznym.

Koszt projektu – 2 mln zl.

Projekt badawczo-rozwojowy skierowany do tych obszarów gospodarki,

w których stosowane s¹ ró¿nego rodzaju poch³aniacze energii uderzeñ, takie

jak np. elementy wnêtrza pojazdów, zag³ówki, oparcia, amortyzatory. Z tego po-

wodu konieczne jest poszukanie przedsiêbiorstw zainteresowanych produkcj¹

materia³ów o takich w³aœciwoœciach. Na tym etapie badañ nie mo¿na wskazaæ

przedsiêwziêcia innowacyjnego, które mo¿e efektywnie wykorzystaæ wyniki

prowadzonych prac. Nie mo¿na te¿ oszacowaæ niezbêdnych nak³adów.

• Propozycja projektu: Polimery modyfikowane ceramicznymi nanocz¹st-

kami – materia³y konstrukcyjne specjalnego przeznaczenia

Projekt dotyczy opracowania praktycznych metod otrzymywania i wytwa-

rzania nanokompozytów polimerowo-ceramicznych odznaczaj¹cych siê w³aœci-

woœciami piezoelektrycznymi.

Zakres projektu: G³ównym celem projektu jest wytworzenie, okreœlenie i opty-

malizacja struktury w³aœciwoœci materia³ów polimerowych, które pod wp³ywem pola

elektrycznego ulega³yby kontrolowanej deformacji w zakresie wiêkszym, ni¿ ob-

serwuje siê w przypadku kryszta³ów zwi¹zków nieorganicznych. Forma wyrobów

bêdzie zale¿a³a od ich zastosowania w mikromanipulatorach i mikroczujnikach. We

wstêpnej fazie realizacji projektu, g³ówn¹ postaci¹ otrzymywanych materia³ów bêd¹

folie oraz w³ókna. Obecnoœæ nanocz¹stek w materiale ma powodowaæ okreœlon¹

orientacjê kryszta³ów polimeru oraz s³u¿yæ poprawie w³aœciwoœci mechanicznych

tworzyw. Wymuszanie orientacji przez wprowadzenie nanocz¹stek do uk³adu jest

rozwi¹zaniem innowacyjnym w stosunku do dotychczasowych metod, w których

anizotropiê uzyskiwano poprzez mechaniczn¹ orientacjê materia³u, co aktualnie

stanowi najistotniejsze ograniczenie aplikacyjne dotychczasowych technologii.

Koszt projektu – 3 mln z³.

Projekt badawczo-rozwojowy ulokowany w nanomechatronice. Umo¿liwia

otrzymanie materia³ów piezoelektrycznych o lepszych w³aœciwoœciach ni¿ te,

stosowane do tej pory. Potrzeba znalezienia partnera przemys³owego zainte-

resowanego wdra¿aniem wyników badañ i tworzeniem innowacyjnej technolo-

gii z obszaru nanostruktur aparaturowych.

• Propozycja projektu: Polimerowe materia³y funkcjonalne zawieraj¹ce

luminofory.

Projekt dotyczy opracowania nape³nionych materia³ów funkcjonalnych,

wykazuj¹cych charakterystyczne w³aœciwoœci wobec warunków zewnêtrznych.

Materia³y te stanowi¹ stanowiæ kompozyty termoplastyczne z³o¿one z polime-

rowej osnowy oraz nape³niacza funkcjonalnego o nanoskopowych rozmiarach.

Zakres projektu: zaprojektowanie okreœlonej struktury fazowej osnowy

oraz lokalizacja luminoforów (cz¹stek nape³niacza aktywnego) w matrycy

40


polimerowej. Selektywnoœæ wobec okreœlonych czynników zostanie uzyskana

przy wykorzystaniu zjawiska wielostopniowej perkolacji w materia³ach wielo-

fazowych oraz ró¿nic powinowactwa chemicznego i w³aœciwoœci lepkosprê¿y-

stych poszczególnych sk³adników kompozytu wobec czynników bêd¹cych przed-

miotem detekcji

Koszt projektu – 2 mln z³.

Projekt badawczo-rozwojowy wykorzystuj¹cy luminoforowe nape³niacze

otrzymywane w innym projekcie z grupy NanoMat. Umo¿liwia opracowanie

funkcjonlanej matrycy polimerowej, stanowi¹cej aktywny noœnik dla nieorga-

nicznych materia³ów luminoforowych. Partnerem przemys³owym s¹ organiza-

cje wskazane w projekcie opisuj¹cym wykorzystanie omawianych substancji.

Koszt tworzenie innowacyjnych technologii w tym projekcie nie powinien prze-

kraczaæ kosztów typowej aparatury stosowanej w przetwórstwie towrzyw sztucz-

nych – do 1 mln z³.

II. Materia³y organiczne i metaloorganiczne

Opracowania, w oparciu o które mo¿na przygotowaæ przedsiêwziecia

innowacyjne. Dotychczasowe prace badawcze prowadzone we Wroc³awiu nad

zwi¹zkami organicznymi i metaloorganicznymi maj¹ g³ównie charakter badañ

podstawowych (wyj¹wszy polimery – patrz pkt. 2), ale w przypadku kilku tema-

tów uzyskane wyniki wskazuj¹ na mo¿liwoœæ kontynuowania badañ ju¿ pod k¹tem

praktycznego wykorzystania w konkretnych urz¹dzeniach, czy rozwi¹zaniach.

Detektory promieniowania rentgenowskiego

Jednym z takich tematów s¹ detektory promieniowania rentgenowskiego dla

diagnostyki medycznej oraz technik badañ strukturalnych. W obydwu przypad-

kach wymagania stawiane detektorom promieniowania X s¹ podobne. Na

Wydziale Chemii Uniwersytetu Wroc³awskiego w koñcowej fazie opracowywa-

nia znajduje siê technologia wytwarzania nanorozmiarowego proszku Lu2O3:Eu

o niskim poziomie aglomeracji i agregacji ziaren i wielkoœci krystalitów poni-

¿ej 100 nm, a przy tym wysokiej wydajnoœci radioluminescencji, dorównuj¹cej

komercyjnym materia³om mikrorozmiarowym. Materia³ ten daje szanse na wy-

korzystanie w wysokorozdzielczych ekranach wzmacniaj¹cych sygna³ w diagno-

styce rentgenowskiej i jako detektor promieniowania X w badaniach struktural-

nych. Nale¿y jednak zwróciæ uwagê, ¿e ewentualne próby wdro¿enia opraco-

wania wi¹¿¹ siê jeszcze z koniecznoœci¹ opracowania techniki nanoszenia oko³o

200 µm warstwy luminoforu na kamerê CCD w celu utworzenia sprzê¿onego

uk³adu luminofor-CCD do obrazowania planarnego. Mo¿liwe jest te¿ wykorzy-

stanie jako swego rodzaju ³¹cznika miêdzy obydwoma elementami, jakim jest

zwê¿aj¹cy siê pêk œwiat³owodów (tzw. taper). Metody wykonywania warstw

z proszkowych materia³ów s¹ wszak¿e znane i nie powinno byæ z tym wielu

problemów, choæ z pewnoœci¹ bêdzie siê to wi¹zaæ z nak³adami, chocia¿by na

zakup odpowiednich urz¹dzeñ. Szacunkowe koszty ca³ej linii produkcyjnej do

41


wytwarzania proszkowego luminoforu oraz nanoszenia go w formie warstwy

sprzê¿onej z kamer¹ CCD siêgaj¹ 5–7 mln z³.

Konwertery promieniowania podczerwonego – znaczniki zabezpieczaj¹ce

Drugim, mocno zaawansowanym tematem s¹ nowe, luminescencyjne znacz-

niki zabezpieczaj¹ce do banknotów i dokumentów wra¿liwych z punktu widze-

nia bezpieczeñstwa. Znaczniki takie mo¿na wprowadzaæ do tuszy, atramentów,

farb, lakierów, polimerów itp. We Wroc³awiu badania nad takimi materia³ami

s¹ prowadzone przez kilka grup badawczych na Uniwersytecie, Politechnice oraz

w PAN. Praktyczne zastosowanie wymaga spe³nienia przez taki luminofor

pewnych zasadniczych warunków. Jest wœród nich du¿a wydajnoœæ emisji œwiat³a

widzialnego w wyniku naœwietlania promieniowaniem podczerwonym. Efekt nie

jest ³atwy do uzyskania, a materia³ów o du¿ej wydajnoœci tzw. up-konwersji jest

stosunkowo ma³o. Ponadto stosowane znaczniki musz¹ byæ okresowo wymie-

niane na inne, aby zredukowaæ mo¿liwoœæ fa³szowania dokumentów. Wyzwa-

niem w tej dziedzinie jest uzyskanie wysokich wydajnoœci z materia³ów nano-

rozmiarowych, co poszerza mo¿liwoœci techniczne wykorzystania takich znacz-

ników (np. nie separuj¹ siê z tuszy i atramentów przez sedymentacjê).

Z du¿¹ doz¹ prawdopodobieñstwa mo¿na stwierdziæ, ¿e ukierunkowanie

badañ na praktyczne wykorzystanie takich materia³ów mog³oby przynieœæ efekt

w postaci komercjalizacji zarówno samego materia³u konwertuj¹cego promie-

niowanie podczerwone na widzialne, jak i kompozytu polimer-luminofor. Sza-

cunkowe koszty kilkuletniego programu badawczego o takim celu mo¿na okre-

œliæ na oko³o 5–7 mln. z³.

III. Propozycje tematyki badañ na lata 2007–2013

Temat ten wstêpnie by³ poruszony w obydwu powy¿szych punktach. Wy-

daje siê ze wszech miar uzasadnione podjêcie prób wprowadzenia do praktycz-

nych rozwi¹zañ nanorozmiarowych luminoforów rentgenowskich. We Wroc³a-

wiu znajduje siê oddzia³ firmy Oxford Instruments (dawniej: wroc³awska

KUMA), która wydaje siê dobrym partnerem dla takiego przedsiêwziêcia, szcze-

gólnie wespó³ z firmami kooperuj¹cymi (tak¿e z Wroc³awia), wœród których jest

firma zajmuj¹ca siê budow¹ detektorów promieniowania X.

Inn¹ spraw¹ jest rozwa¿enie szerszej tematyki badañ nad materia³ami na

bazie Ziem Rzadkich pamiêtaj¹c o fakcie, ¿e we Wroc³awiu znajduje siê du¿a

grupa badaczy o du¿ym doœwiadczeniu w badaniach tej grupy pierwiastków.

Udokumentowana wiedza na temat Ziem Rzadkich i w³aœciwoœci ich zwi¹zków

chemicznych pozwala wyselekcjonowaæ dziedziny i kierunki badawcze, w któ-

rych mo¿na oczekiwaæ komercyjnie atrakcyjnych produktów. Do dziedzin ta-

kich autor zaliczy³by:

• Detektory promieniowania X dla ró¿nych technik obrazowania medycznego

(w punkcie 1. mowa by³a praktycznie tylko o obrazowaniu planarnym). Wœród

tych technik wyró¿niæ nale¿y komputerow¹ tomografiê i tomografiê pozyto-

42


now¹. Ka¿da z wymienionych technik stawia inne wymagania detektorom

scyntylacyjnym i wymaga innych materia³ów.

• Nanorozmiarowe konwertery promieniowania podczerwonego tak dla zabez-

pieczania dokumentów jak i dla materia³ów laserowych pompowanych dio-

dami pó³przewodnikowymi).

• Nanorozmiarowe spieki ceramiczne jako materia³y laserowe. Spieki takie daj¹

szansê na zwiêkszenie efektywnoœci akcji laserowej w porównaniu z klasycz-

nymi materia³ami monokrystalicznymi, a jednoczeœnie nios¹ mo¿liwoœæ zmniej-

szenia kosztów i wielkoœci odpadów w procesie obróbki poprodukcyjnej.

• Energooszczêdne Ÿród³a œwiat³a. Wobec szybko wzrastaj¹cego wymagania, aby

tradycyjne Ÿród³a œwiat³a zastêpowaæ nowoczesnymi, energooszczêdnymi i bez-

piecznymi dla œrodowiska ten kierunek badawczy powinien byæ wrêcz jednym

z priorytetowych. Jest tu mo¿liwoœæ badañ nie tylko materia³ów nieorganicz-

nych (w szczególnoœci bazuj¹cych na Ziemiach Rzadkich), ale tak¿e kompo-

zytów organiczno-nieorganicznych, w tym takich, w których sk³adnik organiczny

aktywnie wspó³dzia³a z nieorganicznym np. w procesie transferu energii.

Realizacja ka¿dego z powy¿szych, has³owo okreœlonych programów to koszt

oko³o 5–7 mln w perspektywie 5–6 lat.

Proponowane tematy wpisuj¹ siê doskonale w Strategiê Rozwoju Regionu.

Ich realizacja wymagaæ bêdzie rozwoju nowych technologii wytwarzania ma-

teria³ów, w tym materia³ów o submikronowej i nanorozmiarowej morfologii

i strukturze. Materia³y te w pewnych zastosowaniach bêd¹ mog³y byæ u¿yte

bezpoœrednio, a w innych bêd¹ baz¹ do wytwarzania bardziej z³o¿onych struk-

tur i materia³ów kompozytowych.

Ewentualn¹ g³ówn¹ przeszkod¹ w efektywnej realizacji projektów badaw-

czych bêdzie atomizacja œrodowiska naukowego oraz infrastruktury badawczej.

Projektowany oœrodek na Praczach ma wci¹¿ szansê aby tej atomizacji nie by³o,

i aby tamtejsza baza badawcza s³u¿y³a faktycznie wszystkim zainteresowanym.

Wymagaæ to bêdzie, w opinii autora, okreœlenia jasnych zasad szerokiego, nie-

skrêpowanego wykorzystywania tworzonej infrastruktury.

Drugim wa¿nym elementem jest wytworzenie wiêzi i œcie¿ek komunikacji

miêdzy nauk¹ i biznesem. Aktualne relacje s¹ wci¹¿ jeszcze raczej rachityczne

i obarczone trochê niewiar¹, trochê podejrzliwoœci¹ (obustronn¹). Bez prze³a-

mania tych barier trudno o szybkie postêpy w pracach typu B+R.

43


Analiza potencja³u rozwojowego regionu

dolnoœl¹skiego w dziedzinie IT

Dr in¿. Andrzej Jab³oñski*

I. Techniki Informacyjne i Komunikacyjne na Dolnym

Œl¹sku.

Techniki Informacyjne i Komunikacyjne towarzysz¹ wszystkim obszarom

¿ycia spo³ecznego, dzia³alnoœci gospodarczej, ekonomii, nauce, ochronie zdro-

wia, kulturze i wielu innym. Funkcjonowanie spo³eczeñstwa informacyjnego

i gospodarki opartej na wiedzy sta³o siê faktem bezspornym. By³o to mo¿liwe

poprzez nieustanny rozwój i wdra¿anie innowacyjnych technologii we wszyst-

kich mo¿liwych dziedzinach. Wroc³aw tradycyjnie, od dziesiêcioleci by³ zwi¹-

zany z dziedzin¹ maszyn cyfrowych i informatyk¹. Ta dobra i s³awna tradycja

zobowi¹zuje Region Dolnoœl¹ski do dynamicznego kszta³towania „cyfrowej”

rzeczywistoœci we wszelkich sferach nauki, produkcji i us³ug.

Dziêki znacz¹cemu potencja³owi Dolnego Œl¹ska, nasz Region jest domi-

nuj¹cym w Polsce obszarem wiedzy i innowacji w dziedzinie technologii infor-

macyjnych i komunikacyjnych. Istniej¹ca i nieustannie rozwijana infrastruktu-

ra informatyczna stwarza atrakcyjn¹ platformê dla wprowadzenia innowacyjnych

rozwi¹zañ informacyjnych w ka¿dej sferze ¿ycia gospodarczego i spo³ecznego.

Jest te¿ znacz¹cym atutem dla œwiatowych inwestorów, którzy lokuj¹ swoje

zak³ady i oddzia³y na Dolnym Œl¹sku.

Dolny Œl¹sk ze swoimi ponad trzema milionami mieszkañców, po³o¿eniem

geograficznym, zajmowan¹ powierzchni¹ stoi przed najwa¿niejszym wyzwaniem

jaki stawia przed nim pocz¹tek dwudziestego pierwszego wieku. Tym wyzwa-

niem jest innowacyjnoœæ regionu. Jest to powszechnie uznawany czynnik,

decyduj¹cy o konkurencyjnoœci regionu, wzroœcie gospodarczym, rozwoju kul-

turowym i w konsekwencji – jakoœci ¿ycia mieszkañców Dolnego Œl¹ska. Ten

fakt zosta³ zauwa¿ony i doceniony w krajach UE., w których ponad 120 regio-

nów opracowa³o swoje strategie budowy innowacyjnych regionów.

Z inicjatywy Marsza³ka Województwa Dolnoœl¹skiego, wspieranej przez

Wojewodê Dolnoœl¹skiego, zosta³ w 2002 r. zapocz¹tkowany projekt opraco-

wania Regionalnej Strategii Innowacji dla Dolnego Œl¹ska.

Opracowana strategia zosta³a zatwierdzona jednomyœlnie przez Sejmik Wo-

jewództwa Dolnoœl¹skiego w 2004 roku. D³ugofalowym rezultatem wdro¿enia

strategii powinno byæ przyspieszenie wzrostu gospodarczego, w szczególnoœci:

• wzrost konkurencyjnoœci dolnoœl¹skich przedsiêbiorstw;

• efektywniejsze wykorzystanie potencja³u wiedzy i umiejêtnoœci Dolnego

Œl¹ska;

* Instytutu Informatyki, Automatyki i Robotyki Politechniki Wroc³awskiej

44


• podniesienie œwiadomoœci odnoœnie do roli innowacji w gospodarce regionu;

• stworzenie podstaw do zbudowania spo³eczeñstwa informacyjnego.

• rozwój strategicznych sektorów województwa;

• zmiana struktury zatrudnienia;

• realizacja projektów innowacyjnych wspó³finansowanych z Funduszy Struk-

turalnych.

Wszystkie dzia³ania zwi¹zane z wdra¿aniem Regionalnej Strategii Innowa-

cji maj¹ na celu stworzenie z Dolnego Œl¹ska regionu wiedzy i innowacji. Czy

w zakresie technik informacyjnych i komunikacyjnych Dolny Œl¹sk mo¿e staæ

siê regionem wiedzy i innowacji?

Aby uzyskaæ odpowiedŸ na postawione pytanie nale¿y dokonaæ analizy

potencja³u Dolnego Œl¹ska w zakresie technik informacyjnych i komunikacyj-

nych. Na potencja³ ten sk³adaj¹ siê: potencja³ jednostek naukowych, dydaktycz-

nych, podmiotów gospodarczych bran¿y informacyjnej i komunikacyjnej – or-

ganizacji otoczenia biznesu.

Wroc³aw, stolica regionu, jest jednym z najwiêkszych w Polsce oœrodków

akademickich. Znakomita czêœæ potencja³u naukowego regionu jest zlokalizo-

wana we Wroc³awiu, w tym równie¿ potencja³u w zakresie technik informacyj-

nych i komunikacyjnych. G³ówny potencja³ naukowy w tym zakresie zlokalizo-

wany jest w Politechnice Wroc³awskiej. Z technikami informacyjnymi i komu-

nikacyjnymi zwi¹zane s¹ cztery kierunki kszta³cenia: informatyka, teleinforma-

tyka, telekomunikacja oraz automatyka i robotyka. Na kierunkach tych studiuje

ponad osiem tysiêcy studentów. Techniki informacyjne i komunikacyjne studiuj¹

równie¿ studenci innych wroc³awskich uczelniach w tym studenci Uniwersyte-

tu Wroc³awskiego i Akademii Ekonomicznej. Poza Wroc³awiem na tych kierun-

kach kszta³ci siê studentów w Oœrodkach Zamiejscowych wroc³awskich publicz-

nych uczeni oraz w wy¿szych szko³ach zawodowych. G³ównie z publicznymi

uczelniami zwi¹zana jest kadra naukowa i dydaktyczna. Na parêset pracowni-

ków dydaktycznych i naukowych zajmuj¹cych siê technikami informacyjnymi

i komunikacyjnymi ponad sto to samodzielni pracownicy naukowi. Do swojej

dyspozycji maj¹ nie tylko Centrum Sieciowo Superkomputerowe, wyposa¿one

w komputery du¿ej mocy, w³¹czone do sieci „Pionier”, a ale równie¿ Wro-

c³awsk¹ Akademick¹ Sieæ Komputerow¹ ³¹cz¹c¹ nie tylko jednostki naukowe,

ale równie¿ podmioty gospodarcze, jednostki administracji rz¹dowej i samorz¹-

dowej.

Wspó³praca œrodowiska naukowego, dysponuj¹cego znakomitym zapleczem

badawczym. z licznymi podmiotami gospodarczymi bran¿y informatycznej i te-

lekomunikacyjnej w naszym regionie, istnienie Wroc³awskiego Parku Techno-

logicznego, Wroc³awskiego Centrum Transferu Technologii Politechniki Wro-

c³awskiej, centrów doskona³oœci, licznych instytucji otoczenia biznesu sprawia,

¿e Dolny Œl¹sk mo¿e staæ siê regionem wiedzy i innowacji w zakresie technik

informacyjnych i komunikacyjnych. Pierwsze kroki na drodze do budowy regio-

45


nu wiedzy innowacji zosta³y postawione. Tymi krokami s¹ podpisanie umowy

konsorcjum. S¹ to:

– powo³anie Dolnoœl¹skiego Centrum Zaawansowanych Technologii, którego

misj¹ jest podejmowanie inicjatyw i tworzenie warunków do œcis³ej wspó³-

pracy partnerów z obszaru nauki i gospodarki w celu opracowywania nowych

rozwi¹zañ i technologii oraz wdra¿ania ich w przedsiêbiorstwach. W szcze-

gólnoœci obszar prac badawczych, integracyjnych i wdro¿eniowych obejmu-

je ni¿ej wymienione cztery dziedziny, w których Region Dolnego Œl¹ska

posiada znaczny potencja³ naukowy i gospodarczy a tak¿e tradycjê i ugrun-

towan¹ pozycjê w Kraju i poza jego granicami. S¹ to projektowanie, wytwa-

rzanie i zastosowanie materia³ów zaawansowanych, technologie informacyj-

ne, nauka i technologie na rzecz poprawy jakoœci ¿ycia, odnawialne i alter-

natywne Ÿród³a energii.

– podpisanie umowy „Dolina Informatyczna” dotycz¹cej wspó³pracy miêdzy-

regionalnej,

– podpisanie umowy konsorcjum Klastra „Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Za-

kresie Technik Informacyjnych i Komunikacyjnych” zrzeszaj¹cej œrodowiska

gospodarcze, samorz¹dowe i naukowe.

– utworzenie inicjatywy EIT+, jako zal¹¿ka Europejskiego Instytutu Techno-

logicznego

Bazuj¹c na potencjale naukowym, gospodarczym, spo³ecznym, korzystaj¹c

ze wsparcia administracji rz¹dowej i samorz¹dowej cel jakim jest „Dolny Œl¹sk

regionem wiedzy i innowacji” jest realny do osi¹gniêcia.

II. Struktura i prognozy rynku IT w Polsce.

Zwykle obszary aktywnoœci rynkowej bran¿y IT/ICT okreœla siê w sferze

sprzêtu IT, us³ug IT oraz oprogramowania. Interesuj¹ce s¹ prognozy rozwoju

wartoœci rynku IT i jego struktury w latach 2006–2008. Aktualnie zbli¿a siê czas

mo¿liwoœci weryfikacji tych prognoz wykonanych na pocz¹tku 2006r. Wg

ówczesnej opinii ekspertów w nadchodz¹cym 2008 roku wartoœæ rynku IT bêdzie

wynosiæ oko³o 24,6 mld z³. Natomiast prognozy na 2006r. s¹ w zasadzie zbli-

¿one z pewnym przeszacowaniem do realiów. Rysunek nr 1 prezentuje tê pro-

gnozê.

Analiza danych za 2006 rok pozwala na zbilansowanie struktury sprzeda¿y

trzech najistotniejszych komponentów sk³adaj¹cych siê na rynek IT. Rysunek

pozwala porównaæ strukturê rynku IT w Polsce i w Europie Zachodniej w 2006r.

Przyjmuj¹c doœwiadczenia Europy Zachodniej jako punkt odniesienia, nale¿y

przewidzieæ i stworzyæ warunki do rozwoju us³ug IT i oprogramowania. Oczy-

wiœcie kryteria wartoœciowe nie podlegaj¹ tu porównaniu.

Dokonano dla 2006r. porównania procentowego czterech segmentów rynku

IT, a mianowicie rynku sprzêtu IT, oprogramowania, us³ug IT i us³ug telekomu-

nikacyjnych dla czterech krajów Unii Europejskiej, w tym Polski. Wykres na

46


Rys. 1. Prognoza wartoœci rynku IT w Polsce wed³ug segmentów rynku.

Rys. 2. Struktura rynku IT w Polsce i w Europie.

rys. nr 3 wskazuje koniecznoœæ zmiany struktury IT w naszym kraju. Zak³ada-

j¹c realne szybkie tempo wzrostu nak³adów na IT w Polsce, mo¿na przewidzieæ

zrealizowanie g³ównych inwestycji infrastrukturalnych IT w ci¹gu 3–4 lat.

Wówczas struktura rynku IT zbli¿y siê do œredniej UE.

47


Dla oszacowania nak³adów i œrodków niezbêdnych dla zaspokojenia potrzeb

rynku IT w najbli¿szym roku, nale¿y przeanalizowaæ funkcjê dynamiki wzro-

stu wybranych segmentów rynku IT w Polsce na przestrzeni kilku lat. Rysunek

4 przedstawia dane wzrostu w latach 2004–2008 wartoœci wybranych segmen-

tów rynku IT, rozumianych sektorowo. Prezentowana jest dynamika wzrostu

nastêpuj¹cych sektorów: prywatnego, publicznego, bankowego, ma³ych firm,

œrednich przedsiêbiorstw, du¿ych korporacji i innych. Z ogólnej analizy wykre-

sów mo¿na wnioskowaæ o œrednio-sta³ej dynamice wzrostu nak³adów na IT

w przedsiêbiorstwach (a nawet zmniejszaj¹cej siê w ma³ych firmach), Najwiêk-

szy wzrost dynamiki nast¹pi³ i jest nadal prognozowany w sektorze instytucji

finansowych (banki).

Rys. 3. Struktura i porównanie rynków IT w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2006 r.

Z punktu widzenia ch³onnoœci poszczególnych sektorów rynku na ró¿ne

technologie informacyjne i komunikacyjne nale¿y za³o¿yæ nastêpuj¹ce uwarun-

kowania:

• sektor przemys³owy w Polsce jest najmniej nasycony technologiami infor-

macyjnymi i komunikacyjnymi (nie licz¹c systemów automatyki i pomia-

rów). Jest to rynek o stosunkowych niskich barierach wejœcia nowych tech-

nologii IT,

48


• sektor finansowy w Polsce rozwija siê bardzo dynamicznie, a z punktu wi-

dzenia technologii IT tworzy rynek o przewidywalnych oczekiwaniach i ko-

niunkturze,

• sektor publiczny nale¿y do najwiêkszych i jest otwarty na wdra¿anie tech-

nologii informatycznych.

Rys. 4. Analiza wybranych sektorów i dynamika wzrostu wybranych segmentów rynku IT

w Polsce w latach 2004–2008.

Diagram na rysunku nr 5 pokazuje szacunkow¹ zmianê wartoœci technolo-

gii informatycznych w wybranych sektorach polskiej gospodarki w latach 2004–

2008.

49


III. Stan bran¿y IT w 2006r. w odniesieniu do Dolnego

Œl¹ska

Dla przeprowadzenia w³aœciwej oceny potencja³u firm z bran¿y IT funkcjo-

nuj¹cych na Dolnych Œl¹sku nale¿y poinformowaæ, ¿e w 2006 r. w rankingu na

500 najwiêkszych (wg kryterium przychodu) firm IT w Polsce, pierwsze miej-

sce zajmuje województwo mazowieckie z 226 firmami i przychodem 17,386 mld

z³, co stanowi 60,3% krajowego obrotu. Na Dolnym Œl¹sku (g³ównie we

Wroclawiu) w 2006r. funkcjonowa³o 47 firm o ³¹cznym przychodzie oko³o

3mld z³, co stanowi 10,4% wartoœci sprzeda¿y krajowej. Ten rezultat daje

drugie miejsce w rankingu wielkoœci obrotu w gronie wszystkich woje-

wództw. Jeœli chodzi o iloœæ firm z sektora IT, to tylko Województwo Ma³o-

polskie (60 firm) i Województwo Œl¹skie (53 firmy) nieznacznie wyprzedzaj¹

Dolny Œl¹sk (47 firm). Najmniejszy obrót, bo 45 mln z³ (0,2% krajowego obrotu)

mia³y w 2006r. firmy (7) z Województwa Opolskiego.

Porównanie wyników ekonomicznych firm funkcjonuj¹cych w bran¿y IT.

Przyjêto kilka kryteriów o charakterze ekonomicznym i dokonano porów-

nania pozycji rankingowych firm dolnoœl¹skich w stosunku do lidera w danej

kategorii (zaznaczonego czerwonym kolorem). Okreœlenie NAJ „xxx” oznacza

listê rankingow¹ najlepszych firm w danej kategorii. Interesuj¹ce jest równo-

czesne analizowanie pozycji firm dolnoœl¹skich na listach rankingowych oraz

wartoœci przyjêtych parametrów. Taka wspó³bie¿na analiza wskazuje na faktycz-

ny potencja³ firmy na polskim rynku IT. ¯adna dolnoœl¹ska firma nie by³a

Rys. 5. Analiza wartoœci technologii informatycznych w wybranych sektorach polskiej

gospodarki w latach 2004–2008.

50


liderem w przyjêtych kryteriach rankingowych. Natomiast znacz¹ce pozycje

firmy dolnoœl¹skie zajmuj¹ w sferze ³¹cznych przychodów ze sprzeda¿y oraz

eksportu produktów IT.

NAJ „100” ABC Data Warszawa 1 (2,06 mld z³) Przychód

Przychody z IT w 2006 AB SA Wroc³aw 4 1,22 mld z³

Incom SA Bielany Wroc³awskie 5 0,99 mld z³

Winuel Wroc³aw 34 0,20 mld z³

T-System Polska Wroc³aw 52 0,12 mld z³

NAJ „50” Comtegra Warszawa 1(265%) Dynamika

2006/2005

Najwiêksza dynamika NetCRM Wroc³aw 17 87,5%

przychodu

Travelplanet.pl Wroc³aw 21 81,1%

Vulcan Wroc³aw 43 51,7%

NAJ „50” IBM Polska Warszawa 1(1800 prac.) Liczba

pracowników

Najwiêksza liczba Winuel Wroc³aw 14 484

pracowników w 2006 r.

TETA SA Wroc³aw 28 265

AB SA Wroc³aw 40 201

NAJ „50” PC Factory Lubieszyn 1 (24,1 mln z³) Przychód na

(12 prac.) 1 pracownika

(³¹czna iloœæ

pracowników)

Najwiêkszy przychód AB SA Wroc³aw 8 6,12 mln z³

na jednego pracownika (201 pracow.)

w 2006r.

T-System Polska Wroc³aw 30 1,61 mln z³

(75 pracow.)

Advatech Wroc³aw 44 1,14 mln z³

(27 pracow.)

NAJ „50” Prokom Software SA Gdynia 1 (60,9 mln z³) Zysk brutto

Najwiêkszy zysk brutto AB SA Wroc³aw 16 12,25 mln z³

w 2006r.

Winuel SA Wroc³aw 21 9,79 mln z³

TETA SA Wroc³aw 34 6,86 mln z³

NAJ „50” Enigma Warszawa 1 (58,39%) Zysk netto/

sprzeda¿ x 100%

Najwiêksza zyskownoœæ M&M-Eska Wroc³aw 10 22,82%

w 2006 r.

Tab. 1. Wyniki ekonomiczne firm dolnoœl¹skich w bran¿y IT w 2006 r.

Tytu³/kryterium FirmaPozycja

w rankinguparametr

51


Pyton Management Wroc³aw 18 20,41%

Human Dialog Wroc³aw 27 17,44%

TETA SA Wroc³aw 30 16,03%

Media 4 Wroc³aw 31 15,87%

ITeam SA Wroc³aw 45 12,96%

Bankier.pl SA 50 12,50%

NAJ „30” ABC Data Warszawa 1 (270,3 mln z³) Przychód

z exportu IT

Najwiêkszy przychód Incom SA Bielany Wroc³awskie 2 224 mln z³

z eksportu IT w 2006 r.

AB SA Wroc³aw 7 52,9 mln z³

IMG Polska Wroc³aw 9 31,8 mln z³

ProSystem SA Wroc³aw 30 6,7 mln z³

Porównanie sprzeda¿y produktów IT firm dolnoœl¹skich w 2006 r.

Przyjêto kilkanaœcie kryteriów opartych na typowych produktach technolo-

gii informatycznych w kategoriach sprzêtu, oprogramowania i us³ug oraz doko-

nano porównania pozycji rankingowych firm dolnoœl¹skich w stosunku do li-

dera w danej kategorii (zaznaczonego czerwonym kolorem). Okreœlenie NAJ

„xxx” oznacza listê rankingow¹ najlepszych firm w danej kategorii. Interesu-

j¹ce jest równoczesne analizowanie pozycji firm dolnoœl¹skich na listach ran-

kingowych oraz wartoœci przyjêtych parametrów. Taka wspó³bie¿na analiza

wskazuje na faktyczny potencja³ firmy na polskim rynku IT. ¯adna dolnoœl¹-

ska firma nie by³a liderem w przyjêtych kryteriach rankingowych. Natomiast

firmy dolnoœl¹skie zajmuj¹ znacz¹ce pozycje w sferze dystrybucji produktów

IT, produkcji w³asnego oprogramowania, dedykowanego oprogramowania i in-

tegracji systemów.

NAJ „60” ABC Data Warszawa 1 (2,04 mld z³) Przychód

Najwiêksi dystrybutorzy AB SA Wroc³aw 4 1,22 mld z³

produktów IT

Incom SA Bielany Wroc³awskie 5 0,92 mld z³

EUROIMPEX SA Wroc³aw 39 15 mln z³

NAJ „60” COMARCH SA Kraków 1 (68,46 mln z³) Przychód ze

sprzeda¿y opr.

Najwiêksza sprzeda¿ Winuel SA Wroc³aw 8 17,79 mln z³

w³asnego oprogramowa-

nia (> 2mln z³)


Vulcan Wroc³aw 12 13,27 mln z³

Tab. 2. Udzia³ firm dolnoœl¹skich w sprzeda¿y produktów IT w 2006 r.


w rankinguparametr

52


InsERT Wroc³aw 15 10,08 mln z³

EUROIMPEX SA Wroc³aw 45 2,68 mln z³

PSI Wroc³aw 49 2,59 mln z³

Pyton Management Wroc³aw 53 2,07 mln z³

NAJ „16” ABG Ster-Projekt SA Warszawa 1 (55,58 mln z³) Przychód ze

(gr. kap. PROKOM SOFT) sprzeda¿y

systemów

Najwiêksi producenci Vulcan Wroc³aw 2 13,27 mln z³

systemów dla

administracji

MIS Wroc³aw 10 2,37 mln z³


NAJ „35” BPSC SA Chorzów 1 (30,4 mln z³) Przychód ze

(gr.kap.COMARCH K-w) sprzeda¿y opr.

Najwiêksi producenci TETA SA Wroc³aw 2 16,90 mln z³

oprogramowania do

wspomagania zarz¹dzania

przedsiêbiorstwem

Vulcan Wroc³aw 3 13,27 mln z³

InsERT Wroc³aw 5 10,08 mln z³


Controlling Systems Wroc³aw 25 1,6 mln z³

NAJ „100” SYGNITY SA Warszawa 1 (436 mln z³) Wartoœæ

kontraktów

integracyjnych

Najwiêksi integratorzy Winuel SA Wroc³aw 8 163,7 mln z³

systemów IT w 2006 r.


QAD Polska Wroc³aw 32 39,4 mln z³


Innovation Technology Group 44 27,32 mln z³

SA Wroc³aw


Surfland SA Wroc³aw 54 22,0 mln z³

MIS SA Wroc³aw 100 5,1 mln z³

NAJ „40” NTT System Warszawa 1 (189,7 mln z³) Przychody

z produkcji

Najwiêksi producenci INCOM SA Bielany Wroc³awskie 5 64,3 mln z³

sprzêtu informatycznego

w 2006 r.


53


NAJ „50” Prokom Software SA Gdynia 1 (121,8 mln z³) Przychód ze

sprzedazy us³ug

Najwiêksi realizatorzy IMG Polska 3 36,8 mln z³

us³ug wdro¿eniowych IT Wroc³aw




NAJ „40” Asseco Poland SA 1 (69,2 mln z³) Przychód ze

(gr.kap.Sygnity) sprzeda¿y us³ug

Najwiêksi realizatorzy QAD Polska Wroc³aw 8 19,7 mln z³

us³ug serwisowych IT

w 2006r.




SA Wroc³aw

Probit Wroc³aw 40 3,2 mln z³


sprzedazy us³ug

Najwiêksi realizatorzy IMG Polska Wroc³aw 9 9,5 mln z³

us³ug doradczych IT

w 2006 r.


sprzeda¿y

Najwiêksi realizatorzy Winuel SA Wroc³aw 18 4 mln z³

us³ug projektowania i bu-

dowy sieci IT w 2006r.


Produs SA Wroc³aw 31 1,8 mln z³

NAJ „40” Alkom Akademia SA Warszawa 1 (54 mln z³) Przychód ze

sprzeda¿y szkoleñ

Najwiêksze firmy Vulcan Wroc³aw 21 1,6 mln z³

oferuj¹ce szkolenia

z zakresu IT w 2006 r.

Porównanie dostaw produktów IT dla wybranych sektorów rynku w Pol-

sce przez firmy dolnoœl¹skie w 2006 r.

Przyjêto kilka kryteriów opartych na kierunkach dostaw (sektorów rynku)

produktów technologii informatycznych oraz dokonano porównania pozycji rankin-

gowych firm dolnoœl¹skich w stosunku do lidera w danej kategorii (zaznaczonego

czerwonym kolorem). Okreœlenie NAJ „xxx” oznacza listê rankingow¹ najlepszych

firm w danej kategorii. Interesuj¹ce jest równoczesne analizowanie pozycji firm

dolnoœl¹skich na listach rankingowych oraz wartoœci przyjêtych parametrów. Taka

wspó³bie¿na analiza wskazuje na faktyczny potencja³ firmy na polskim rynku IT.

54


Jedna dolnoœl¹ska firma by³a liderem w zakresie dostaw IT dla sektora rynku elek-

trycznoœci, ciep³a i wody. Natomiast pozosta³e firmy dolnoœl¹skie zajmuj¹ znacz¹-

ce pozycje w sferze dostaw produktów IT dla sektora przemys³u.

NAJ „50” Asseco Poland SA Warszawa 1 (242,3 mln z³) Przychód z dostaw

IT dla bankow

i finan.

Najwiêksi dostawcy Advatech Wroc³aw 42 6,1 mln z³

IT dla banków i inst.

finansowych w 2006 r.


NAJ „50” Oracle Polska Warszawa 1 (124,2 mln z³) Przychód z dostaw

IT dla telekomu-

nikacji

Najwiêksi dostawcy IT Brak firmy na Dolnym Œl¹sku x x

dla telekomunikacji

w 2006

NAJ „50” SAP Polska Warszawa 1 (76 mln zl) Przychód z dostaw

IT dla przemys³u

Najwiêksi dostawcy IT Winuel SA Wroc³aw 4 54,5 mln z³

dla przemys³u w 2006 r.






SA Wroc³aw

NAJ „30” Wincor Nixdorf Warszawa 1 (125,2 mln z³) Przychód z dostaw

IT dla handlu

Najwiêksi dostawcy IT Innovation Technology Group 9 18,2 mln z³

dla handlu w 2006 SA Wroc³aw


IBS Polska Wroc³aw 21 8 mln z³

Winuel SA Wroc³aw 29 6 mln z³


NAJ „30” Przychód

z dostaw IT

Najwiêksi dostawcy IT Winuel SA Wroc³aw 1 80,8 mln z³

dla sektora elektrycznoœci,

ciep³a i wody w 2006



w rankinguparametr

Tab. 3. Udzia³ firm dolnoœl¹skich w dostawach produktów IT dla wybranych sektorów rynku

w 2006 r.

55



NAJ „25” ABG Ster-Projekt Warszawa 1 (74,7mln z³) Przychód

z dostaw IT

Najwiêksi dostawcy IT Vulcan Wroc³aw 4 15,2 mln z³

dla sektora nauki i edu-

kacji w 2006

NAJ “25” SPIN SA Katowice 1 (31,7 mln zl) Przychód

z dostaw IT

Najwiêksi dostawcy IT Radcomp SA Wroc³aw 5 3,5 mln z³

dla s³u¿by zdrowia

w 2006 r.

Winuel SA Wroc³aw 8 2 mln z³

NAJ „50” Prokom Software Gdynia 208,5 mln z³ Przychód

z dostaw IT

Najwiêksi dostawcy IT

dla administracji

w Polsce w 2006r. Winuel SA Wroc³aw 10 44,4 mln z³


IV. Klaster pod nazw¹ Wspólnota Wiedzy i Innowacji

w Zakresie Technik Informacyjnych i Komunikacyjnych.

Pojêcie Wspólnoty Wiedzy i Innowacji.

Pojêcie Wspólnoty Wiedzy i Innowacji jest œciœle zwi¹zane z rozpoczêtym

w Unii Europejskiej procesem koncentracji dzia³añ innowacyjnych dla uzyska-

nia znacz¹cego postêpu w badaniach naukowych, edukacji i gospodarce. Nieza-

le¿nie od funkcjonuj¹cych równolegle w UE projektów, programów i struktur

organizacyjnych, które maj¹ twórczo wp³ywaæ na innowacyjnoœæ w Europie,

w minionym roku zosta³a og³oszona inicjatywa powo³ania Europejskiego Insty-

tutu Technologii. Symboliczn¹ dat¹ sta³ siê 18 paŸdziernika 2006r., kiedy to

Komisja Europejska przyjê³a wniosek dotycz¹cy ustanowienia Europejskiego

Instytutu Technologii (EIT). Oznacza³o to podjêcie kroków maj¹cych na celu

stworzenie podstaw prawnych dla utworzenia tej organizacji. Na proponowan¹

strukturê Europejskiego Instytutu Technologii sk³adaj¹ siê: niewielka centralna

jednostka zarz¹dzaj¹ca (Rada Zarz¹dzaj¹ca) oraz sieæ „wspólnot wiedzy i inno-

wacji”, które bêd¹ realizowaæ zadania instytutu. Pod warunkiem zatwierdzenia

przez Parlament Europejski (co ju¿ nast¹pi³o w jesieni 2007r.) i Radê, EIT móg³by

zacz¹æ dzia³aæ w 2008 r., dysponuj¹c bud¿etem wynosz¹cym szacunkowo do

2,4 mld EUR na lata 2008–2013, finansowany ze Ÿróde³ publicznych i prywat-

nych. Instytut powinien byæ wzorcowym oœrodkiem doskona³oœci w dziedzinie

innowacji, badañ i szkolnictwa wy¿szego. EIT bêdzie s³u¿yæ jako punkt odnie-

sienia i model wspó³pracy œrodowiska akademickiego, badawczego i przedsiêbior-

czoœci prywatnej, umo¿liwiaj¹c Europie skuteczniejsze radzenie sobie z wyzwa-

niami wynikaj¹cymi z globalizacji i gospodarki œwiatowej opartej na wiedzy.

56


W odpowiedzi na tê inicjatywê w³adze samorz¹dowe i œrodowiska akade-

mickie Wroc³awia i Regionu Dolnoœl¹skiego podjê³y dzia³ania maj¹ce przeko-

naæ stosowne organy UE o istnieniu realnych warunków do ulokowania siedzi-

by Rady Zarz¹dzaj¹cej EIT we Wroc³awiu. Uwzglêdniaj¹c faktycznie istniej¹-

cy potencja³ naukowy, dydaktyczny, biznesowy i spo³eczny Dolnego Œl¹ska

istniej¹ znacz¹ce przes³anki dla osi¹gniêcia sukcesu w tej kwestii. Do najpo-

wa¿niejszych decyzji, które zosta³y podjête we Wroc³awiu w celu przybli¿enia

i uwiarygodnienia tej niepowtarzalnej szansy dla Regionu i Miasta, by³o poro-

zumienie kreuj¹ce EIT PLUS. EIT+ to wroc³awski pomys³ na wzmocnienie bazy

naukowej i badawczej, która bêdzie kluczow¹ w staraniach o Europejski Insty-

tut Technologiczny. W ramach inicjatywy EIT+ kreowane bêd¹ Wspólnoty

Wiedzy i Innowacji, które mog¹ staæ siê zal¹¿kiem dla organizacji tego typu

w docelowym Europejskim Instytucie Technologicznym.

Maj¹c na uwadze znacz¹cy potencja³ i historyczne tradycje Wroc³awia

w dziedzinie technologii i zastosowañ informatycznych, Politechnika Wroc³aw-

ska wyst¹pi³a do œrodowiska akademickiego, w³adz samorz¹dowych i przedsiê-

biorców z inicjatyw¹ powo³ania struktury Klastra pod nazw¹ Wspólnota

Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komunikacyj-

nych. Oznacza równie¿ stworzenie realnego organizmu przygotowanego na

wykreowanie i podjêcie innowacyjnych projektów w dziedzinie ICT oraz absorb-

cji stosownych unijnych funduszy.

Klastry i ich znaczenie.

Struktura Klastra jest szczególn¹, popularn¹ w œwiecie form¹ wspó³pracy

partnerskiej. Koncepcja klastra, w szczególnoœci przemys³owego i technologicz-

nego, zosta³a sformu³owana przez amerykañskiego ekonomistê Michaela Por-

tera: „Klastry przemys³owe to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm

w powi¹zanych sektorach, zwi¹zanych ze sob¹ gospodarczo, dziel¹cych te same

umiejêtnoœci, technologiê i infrastrukturê. W klastrze, wielkie i ma³e przedsiê-

biorstwa osi¹gaj¹ znacznie wiêcej ni¿ gdyby mia³y pracowaæ same, dziêki sieci

zwi¹zanych przedsiêbiorstw, dostawców, us³ug, instytucji akademickich oraz

producentów skoncentrowanych na tym samym obszarze. Koncentracja wspo-

maga tworzenie nowych przedsiêbiorstw, produktów oraz nowych miejsc pracy

dla wysoko wykwalifikowanych, dobrze op³acanych pracowników. Klastry sta-

nowi¹ o sile ka¿dej gospodarki narodowej, regionalnej, stanowej, a nawet

wielkomiejskiej, g³ównie w krajach gospodarczo rozwiniêtych.” [1]

W sieæ powi¹zañ klastera poza przedsiêbiorstwami w³¹czane s¹ równie¿ inne

instytucje i organizacje, takie jak oœrodki naukowe, jednostki badawczo-rozwo-

jowe czy organizacje prywatne. Wyzwala to znaczny potencja³ innowacyjny

takiej formy organizacyjno-przestrzennej przemys³u. Charakterystyczn¹ cech¹

klastrów przemys³owych jest to, ¿e przedsiêbiorstwa w nich skupione konku-

ruj¹ ze sob¹, ale jednoczeœnie wspó³pracuj¹ w tych obszarach, gdzie mo¿liwe

jest wyzwolenie efektów synergicznych wspólnych dzia³añ (np. wspólne prace

57


badawczo-rozwojowe). Konkurencja nie wyklucza wzajemnych, korzystnych

interakcji z innymi firmami, a mo¿e staæ siê motorem ich rozwoju. Wzajemne

powi¹zania poszczególnych podmiotów maj¹ czêsto charakter nieformalny

i w czêœci bazuj¹ na du¿ej rotacji kadr wewn¹trz klastera. Liczne powi¹zania

pomiêdzy podmiotami klastera, czêsto nieformalne i bazuj¹ce na wewnêtrznej

rotacji kadr, sprawiaj¹, ¿e pod¹¿aj¹ one t¹ sam¹ trajektori¹ rozwoju. Efekty

synergiczne zwi¹zane s¹ tak¿e œciœle z zaufaniem spo³ecznym lub kapita³em

spo³ecznym. Rozwiniête otoczenie spo³eczne sprzyja atmosferze zaufania w kon-

taktach miêdzyludzkich, w tym szczególnie gospodarczych.

V. Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik In-

formacyjnych i Komunikacyjnych.

Przyjmuj¹c te spostrze¿enia, które potwierdzi³y siê w doœwiadczeniach

„¿ycia” wielu klastrów funkcjonuj¹cych na œwiecie, mo¿na wyraziæ pogl¹d, ¿e

inicjatywa utworzenia we Wroc³awiu Klastra Wspólnota Wiedzy i Innowacji

w Zakresie Technik Informacyjnych i Komunikacyjnych zosta³a podjêta we

w³aœciwym czasie i w³aœciwym miejscu.

5 czerwca 2007r. na Politechnice Wroc³awskiej odby³o siê uroczyste pod-

pisanie Umowy Partnerskiej w sprawie powo³ania tego¿ Klastra. Do Wspólno-

ty Wiedzy i Innowacji przyst¹pi³o 25 Partnerów-Za³o¿ycieli, wœród nich: uczel-

nie wy¿sze we Wroc³awiu, jednostki administracji samorz¹dowej, podmioty

gospodarcze dzia³aj¹ce w bran¿y informatycznej (IT) oraz instytucje finanso-

we korzystaj¹ce z technologii informatycznych. Aktualnie Klaster liczy 36

cz³onków. Roli koordynatora Wspólnoty Wiedzy i Innowacji podjê³a siê Poli-

technika Wroc³awska. Wspólnota Wiedzy i Innowacji jest otwarta na przyjêcie

nowych cz³onków. Klaster Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik

Informacyjnych i Komunikacyjnych stworzy optymalne warunki do kooperacji

partnerów z obszaru nauki i gospodarki w celu opracowania i wdra¿ania inno-

wacyjnych technologii teleinformacyjnych oraz ich aplikacji. Podstawowym

zadaniem bêdzie zatem powo³anie zintegrowanej platformy dla realizacji wspól-

nych projektów. Rezultaty tych prac niew¹tpliwie przyczyni¹ siê do rozwoju

spo³eczeñstwa informacyjnego i podniesienia poziomu technologicznego naszego

Regionu. W ramach przedsiêwziêcia planowane s¹ równie¿ dzia³ania dotycz¹-

ce kszta³cenia okreœlonych specjalistów na potrzeby podmiotów gospodarczych.

Dzia³alnoœæ Klastra Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik In-

formacyjnych i Komunikacyjnych skupia siê na ³¹czeniu trzech elementów trój-

k¹ta wiedzy: edukacji, badañ i innowacji. Wyniki tej syntezy maj¹ s³u¿yæ in-

tegracji œrodowisk wroc³awskich uczelni wy¿szych i przedsiêbiorców zaintere-

sowanych innowacyjn¹ dziedzin¹ technologii teleinformatycznych. Zg³oszono

i przygotowano kilkanaœcie powa¿nych propozycji tematów zwi¹zanych z tech-

nikami informacyjnymi i komunikacyjnymi, ze szczególnym uwzglêdnieniem

potrzeb Regionu Dolnoœl¹skiego. Szczegó³owe informacje s¹ publikowane

w witrynie Klastra: www.ict-cluster.wroc.pl.

58


VI. G³ówne kierunki badañ naukowych w zakresie IT/ICT

prowadzonych na Wy¿szych Uczelniach Wroc³awia.

Badania naukowe i rozwój technologii informatycznych oraz technik informa-

cyjnych i komunikacyjnych maj¹ miejsce w wielu jednostkach akademickich i go-

spodarczych Regionu. Czêœæ dolnoœl¹skich firm w bran¿y informatycznej i elektro-

nicznej posiada w³asne dzia³y R&D lub w ca³oœci s¹ to firmy ukierunkowane na

badania i rozwój. Jednak¿e wyniki ich prac nie s¹ ³atwo dostêpne, poniewa¿ chro-

nione s¹ klauzulami poufnoœci lub stanowi¹ element konkurencyjnoœci w grze

rynkowej. Natomiast z elementów dostêpnych informacji wynika, ¿e s¹ to opraco-

wania o du¿ym stopniu innowacyjnoœci i zdolnoœci aplikacyjnej. Podstaw¹ tych

sukcesów jest wiedza, twórcy i kapita³y. Wiedza i twórcy innowacyjnych rozwi¹-

zañ maj¹ swoje korzenie w oœrodkach akademickich. Badania podstawowe i sto-

sowane oraz dojrza³y proces dydaktyczny na Uczelniach buduj¹ podstawê wiedzy

i kompetencji we wszystkich dziedzinach gospodarki. Stanowi¹ o mo¿liwoœciach

twórczych w jednostkach rozwojowo-wdro¿eniowych. St¹d analizuj¹c potencja³ roz-

wojowy w dowolnej dziedzinie, a w szczególnoœci w obszarze IT/ICT nale¿y pod-

kreœliæ i zaprezentowaæ podstawowe kierunki badañ naukowych z nim zwi¹zane.

W Regionie Dolnoœl¹skim pracuje kilkadziesi¹t znacz¹cych zespo³ów na-

ukowych skupionych g³ównie na Politechnice Wroc³awskiej (Wydzia³ Podsta-

wowych Problemów Techniki, Wydzia³ Elektroniki, Wydzia³ Informatyki i Zarz¹-

Rys.6. Korzystne oddzia³ywanie Wspólnoty Wiedzy i Innowacji na otoczenie

59


dzania, Wydzia³ Mechaniczny i in.), Uniwersytecie Wroc³awskim (Instytut

Informatyki i in.) oraz Akademii Ekonomicznej (Instytut Informatyki Ekono-

micznej, Wydzia³ Zarz¹dzania, Informatyki i Finansów oraz in.). Faktycznie

prawie na ka¿dej Uczelni Dolnoœl¹skiej s¹ zespo³y naukowe, które w okreœlo-

nym stopniu zajmuj¹ siê zagadnieniami i zastosowaniami IT/ICT.

Na podstawie dostêpnych informacji z w/w Uczelni, autor niniejszego ra-

portu przedstawia wykaz g³ównych kierunków badañ w zakresie IT / ICT pro-

wadzonych na najwiêkszych Uczelniach Wroc³awia (bez przyjêcia kryteriów

szeregowania). S¹ to:

• badania podstawowe nad matematycznymi podstawami informatyki,

• algebra komputerowa,

• zastosowania formalnych teorii informatycznych w ró¿nych dziedzinach (np.

programowanie, telekomunikacja, genetyka itd),

• jêzyki formalne i teoria automatów,

• systemy operacyjne i jêzyki programowania (podstawy teoretyczne konstrukcji

i analizy jêzyków programowania, semantyka i inne),

• algorytmika (algorytmy aproksymacyjne, online, dla problemów sieciowych,

probabilistyczne, kompresja danych, teoria grafów),

• algorytmy przetwarzania informacji,

• projektowanie uk³adów cyfrowych z zastosowaniem FPGA i DSP,

• systemy komputerowe,

• akceleratory obliczeniowe w systemach komputerowych,

• sieci komputerowe przewodowe,

• sieci komputerowe bezprzewodowe,

• systemy teleinformatyczne i telekomunikacyjne,

• in¿ynieria oprogramowania,

• systemy baz danych,

• systemy informacyjne,

• sztuczna inteligencja i jej zastosowania,

• rozpoznawanie i cyfrowe przetwarzanie obrazów,

• grafika komputerowa,

• bezpieczeñstwo systemów informatycznych,

• kryptografia,

• podpis cyfrowy,

• systemy identyfikacji RFID,

• systemy „ad hoc” (algorytmy samoorganizacji),

• ochrona prywatnoœci w systemach Informatycznych

• kompatybilnoœæ elektromagnetyczna w technologiach informatycznych i tele-

informatycznych,

• in¿ynieria oprogramowania,

• systemy ekspertowe i in¿ynieria wiedzy,

• komputerowe systemy sterowania i automatyki,

• komputerowe systemy sterowania produkcj¹,

60


• robotyka,

• inteligentne systemy automatyki budynkowej (budynki inteligentne),

• sieci sensorowe,

• e-voting (informatyczne systemy do g³osowania)

• informatyka przemys³owa – oprogramowanie systemów automatyki i sterowania,

• informatyczne wspomaganie procesów projektowania,

• systemy informatyczne w zarz¹dzaniu, ekonomii i finansach,

• technologie internetowe i ich zastosowania,

• metodyka nauczania informatyki na poziomie podstawowym, œrednim i aka-

demickim.

VII. Propozycje preferowanych projektów w zakresie

technologii informatycznych oraz technik

informacyjnych i komunikacyjnych na potrzeby

Dolnego Œl¹ska

Analiza istniej¹cego stanu zastosowañ technologii informatycznych w Re-

gionie Dolnoœl¹skim oraz zg³oszonych inicjatyw œrodowisk naukowych, samo-

rz¹dowych i biznesowych na forum Wspólnoty Wiedzy i Innowacji, pozwalaj¹

sformu³owaæ ni¿ej wymienione propozycje preferowanych projektów w obsza-

rze IT / ICT.

• Rozwój infrastruktury i systemów informatycznych Regionu Dolnoœl¹-

skiego

Celem projektu jest opracowanie metod likwidacji obszarów wykluczenia

informacyjnego. Wypracowane metody powinny zapewniaæ akceptowalny ce-

nowo dostêp do sieci Internet na terenie obszarów wiejskich oraz umo¿liwiæ

realizacjê jak najwiêkszej iloœci czynnoœci urzêdowych, dzia³añ zwi¹zanych

z leczeniem i edukacj¹ poprzez zdalne us³ugi w sieci Internet.

• Miêdzyregionalna sieæ technologii informacyjnych (INFOSTRADA)

Celem projektu jest stworzenie nowoczesnej bazy laboratoryjne i infrastruk-

tury dla badañ w zakresie nowych technologii informatycznych i teleinforma-

tyki, o charakterze miêdzyregionalnym, realizuj¹cym prace badawcze w szero-

kiej wspó³pracy krajowej i miêdzynarodowej, wspó³pracuj¹cy z gospodark¹

w zakresie wdra¿ania nowych technologii.

• Kszta³cenie w zakresie technik informacyjnych i komunikacyjnych na

Dolnym Œl¹sku («e-szko³a»)

Celem programu Dolnoœl¹ska „e-szko³a” jest opracowanie i wdro¿enie pro-

jektu sprawnego pos³ugiwania siê technologi¹ informacyjn¹ w œrodowisku szkol-

nym poprzez zastosowanie nowoczesnych rozwi¹zañ technologicznych, odpo-

wiedniego przygotowania nauczycieli oraz utworzenia elektronicznych materia-

³ów i œrodowisk uczenia siê. Na etapie pilota¿owym projektu odpowiednie wy-

posa¿enie technologiczne powinno uzyskaæ kilkadziesi¹t dolnoœl¹skich szkó³.

61


• Rozwój infrastruktury i systemów informatycznych S³u¿by Zdrowia na

Dolnym Œl¹sku

Celem Projektu jest osi¹gniêcie poprawy efektywnoœci zarz¹dzania jednost-

kami s³u¿by zdrowia, poprzez rozwój dedykowanej infrastruktury i systemów in-

formatycznych. Na podstawie zgromadzonych zasobów informacyjnych nast¹pi

powi¹zanie sposobów leczenia z ich efektywnoœci¹. Jednoczeœnie wykorzystuj¹c

nowoczesne media transmisyjne nast¹pi wypracowanie autoryzowanego dostêpu

do specjalistów oraz do danych medycznych. Nast¹pi rozwój telemedycyny.

• Stworzenie informatycznej platformy systemu zapewnienia jakoœci dol-

noœl¹skiego kapita³u ludzkiego.

Celem projektu jest opracowanie i zbudowanie infrastruktury sprzêtowej,

programistycznej i organizacyjnej informatycznej platformy zarz¹dzania kapi-

ta³em ludzkim w regionie dolnoœl¹skim. Zak³ada siê opracowanie i wdro¿enie

systemu monitorowania i certyfikacji jakoœci kszta³cenia, dokszta³cania oraz

analiz rynku pracy. Przewiduje siê stworzenie regionalnego systemu (nazwane-

go Barometrem rynku pracy) dostosowuj¹cego system szkoleñ do aktualnych

potrzeb rynku pracy i u³atwiaj¹cego kojarzenie istniej¹cych zasobów kapita³u

ludzkiego z potrzebami regionalnego rynku pracy.

• Innowacyjne technologie informatyczne wspieraj¹ce rozwój gospodarczy.

Celem projektu jest opracowanie i upowszechnienie nowoczesnych techno-

logii informatycznych w gospodarce, w tym w szczególnoœci w ma³ych i œred-

nich przedsiêbiorstwach Dolnego Œl¹ska. Powstan¹ konkretne rozwi¹zania,

systemy i narzêdzia wspomagaj¹ce procesy decyzyjne maj¹ce zastosowanie na

ro¿nych poziomach organizacji gospodarczych. Nast¹pi podniesienie konkuren-

cyjnoœci, skutecznoœci i efektywnoœci dzia³ania przedsiêbiorstw. Projekt przy-

czyni siê do podniesienia poziomu wiedzy przysz³ych menad¿erów poprzez

utworzenie interesuj¹cych specjalizacji z zakresu technologii informacyjnych

oraz form doskonalenia wiedzy dla praktyki gospodarczej.

• Technologie informacyjne i komunikacyjne wspieraj¹ce rozwój spo³eczeñ-

stwa informacyjnego.

Spo³eczeñstwo informacyjne stanowi kluczowy podmiot zainteresowañ

badawczych w ramach gospodarki opartej na wiedzy. Celem projektu jest

wdra¿anie i popularyzacja nowoczesnych technologii informacyjnych i komu-

nikacyjnych wœród ró¿nych grup spo³ecznych oraz przeprowadzenie wszech-

stronnych badañ dotycz¹cych funkcjonowania spo³eczeñstwa informacyjnego

w ró¿nych wymiarach. Nast¹pi wsparcie rozwoju spo³eczeñstwa informacyjne-

go poprzez aplikacje technologii informacyjnych i komunikacyjnych w zakre-

sie zarz¹dzania wiedz¹ w spo³eczeñstwie informacyjnym, dywersyfikacj¹ edu-

kacji i rozwojem metod komunikowania siê w spo³eczeñstwie informacyjnym.

• Programowalne systemy wbudowane w technologiach IT/ICT.

Celem projektu jest inicjacja, pobudzenie i wytyczanie nowych kierunków

rozwoju technologii programowalnych systemów wbudowanych oraz zwiêksze-

62


nie stopnia wykorzystania nowoczesnych technologii programowalnych syste-

mów wbudowanych w przemyœle i w sferze bud¿etowej (S³u¿ba Zdrowia, s³u¿-

by zapewniania bezpieczeñstwa publicznego, us³ugi ICT etc.) na obszarze

Dolnego Œl¹ska. Zak³ada siê rozwijanie wspó³pracy nauki z gospodark¹ w za-

kresie transferu nowoczesnych technik i technologii programowalnych systemów

wbudowanych poprzez bezpoœrednie wdro¿enia w dolnoœl¹skim przemyœle oraz

rozwój edukacji i wspó³pracy miêdzynarodowej w obszarze technologii progra-

mowalnych systemów wbudowanych.

• Implementacja IT w zaawansowanych systemach wytwarzania i zarz¹-

dzania

Celem projektu jest rozwiniêcie, opracowanie i przygotowanie do implemen-

tacji praktycznej nowych narzêdzi informatycznych obs³uguj¹cych i wspoma-

gaj¹cych procesy dyskretne wytwarzania w ró¿nych fazach ich realizacji, czyli

od fazy projektowania, poprzez planowanie, sterowanie wytwarzaniem i dystry-

bucj¹ (³¹cznie z zabezpieczeniem logistycznym). Zak³ada siê opracowanie

i wdro¿enie narzêdzi i systemów IT do zarz¹dzania z³o¿onymi projektami, do

rozproszonego projektowania, planowania i zarz¹dzania wytwarzaniem jak

równie¿ innowacyjnych technologii wizualizacji, przetwarzania obrazów i ste-

rowania procesami wytwórczymi – w tym, ze szczególnym przeznaczeniem dla

potrzeb Regionu Dolnoœl¹skiego.

• Informatyczne systemy bezprzewodowe.

Celem projektu jest zbudowanie bezprzewodowej infrastruktury teleinfor-

matycznej obejmuj¹cej zarówno wiêksze i œrednie miasta jak i tereny wiejskie

na terenie Dolnego Œl¹ska. Zak³ada siê identyfikacjê potrzeb, poprzez zbada-

nie stopnia penetracji Dolnego Œl¹ska przez bezprzewodowe systemy teleinfor-

matyczne oraz wybór kluczowych technik szerokopasmowej transmisji dosto-

sowanych do potrzeb ró¿nych rejonów Dolnego Œl¹ska. Przewiduje siê analizê

wspó³pracy ró¿nych technik transmisyjnych w warunkach sieci heterogenicznych

oraz zbudowanie infrastruktury pomostowej pomiêdzy bezprzewodowymi sie-

ciami teleinformatycznymi zainstalowanymi w poszczególnych miastach Dolne-

go Œl¹ska. Nast¹pi wdro¿enie pilota¿owych sieci do bezprzewodowej transmi-

sji danych w wybranych miastach Dolnego Œl¹ska, a w szczególnoœci rozbudo-

wa, integracja i personalizacja bezprzewodowego dostêpu do sieci IT na Wy-

¿szych Uczelniach Wroc³awia.

• Systemy informatyczne w zapewnieniu bezpieczeñstwa publicznego.

Celem projektu jest opracowanie, upowszechnienie i wdro¿enie nowoczesnych

technologii komunikacyjnych i informacyjnych zwiêkszaj¹cych poziom bezpieczeñ-

stwa publicznego we Wroc³awiu i Regionie (zw³aszcza w przewidywanym maso-

wym ruchu ludnoœci zwi¹zanym z MŒPN – EURO 2012). Zak³ada siê m.in. roz-

wój ³¹cznoœci bezprzewodowej i integracja nowych us³ug cyfrowych wykorzysty-

wanych przez s³u¿by porz¹dku publicznego w ramach istniej¹cych systemów ³¹czno-

œci bezprzewodowej. Przewiduje siê opracowanie i wdro¿enie bezprzewodowych

63


i przewodowych systemów monitoringu wizyjnego i dŸwiêkowego wysokiej jako-

œci, nowych technologii i algorytmów rozpoznawania osób oraz analizy obrazów,

rozpoznawania zagro¿eñ, detekcji anomalii w danych masowych, zapewnienie

bezpieczeñstwa na poziomie sprzêtowym. Szczególnym zadaniem jest opracowa-

nie i wdro¿enie nowych systemów detekcji broni w technice THz imaging,

• Bezpieczeñstwo informatyczne w zastosowaniach technik informacyjnych

i komunikacyjnych.

Celem projektu jest opracowanie i pilota¿owa implementacja zaawansowa-

nych mechanizmów maj¹cych zapewniæ bezpieczeñstwo w elektronicznym

obrocie danych. Zak³ada siê opracowanie zagadnieñ wi¹¿¹cych prawo z bezpie-

czeñstwem informatycznym, aspektów socjologicznych technologii bezpieczeñ-

stwa. Przewiduje siê rozwiniêcie technologii tworzenia systemów informatycz-

nych sprzyjaj¹cych bezpieczeñstwu IT, technologii kryptograficznych i matema-

tycznych oraz technologii wzrostu bezpieczeñstwa na poziomie sprzêtowym.

• Materia³y i Struktury dla Fotoniki w zastosowaniach dla IT.

Celem projektu jest wspomaganie rozwoju technologii oraz badañ w zakre-

sie materia³ów i struktur przyrz¹dów przeznaczonych do zastosowañ w fotonice

dla zastosowañ w w IT/ICT. W szczególnoœci rozbudowa bazy technologicznej

i badawczej prowadz¹ca do opracowania metod wytwarzania emiterów i czujni-

ków promieniowania elektromagnetycznego w zakresie okien telekomunikacyj-

nych, UV + VIS oraz zakresu terahercowego, rozwój technologii wytwarzania

œwiat³owodów konwencjonalnych i fotonicznych, a tak¿e œwiat³owodowych ele-

mentów fotonicznych przeznaczonych do zastosowañ w telekomunikacji i metro-

logii optycznej, Wytwarzanie i badania materia³ów przeznaczonych do optycznego

przetwarzania i sk³adowania informacji, dynamicznej holografii, sterowanych

œwiat³em prze³¹czników optycznych, optyki adaptacyjnej. Przewidziane jest

wytwarzanie i aplikacje wzmacniaczy i laserów œwiat³owodowych na zakresy

telekomunikacyjne i inne, oraz systemów metrologii i interferometrii laserowej.

• Dolnoœl¹ska struktura gridowa.

Celem projektu jest zbudowanie infrastruktury gridowej na Dolnym Œl¹sku

w pe³ni kompatybilnej i interoperabilnej z gridem krajowym i europejskim oraz

zbudowanie na tak powsta³ej infrastrukturze kilku gridów dziedzinowych. Prze-

widuje siê organizacjê centrum kompentencyjnego (doskona³oœci) z dziedziny

technologii gridowych, projektowanie i realizacja nowych aplikacji gridowych oraz

dostosowanie istniej¹cych do przetwarzania gridowego. Zak³ada siê rozbudowê

infrastruktury sieciowej na potrzeby gridu, budowa centrum PKI (Infrastruktury

Klucza Publicznego zawi¹zanego z funkcjonowaniem podpisu elektronicznego)

oraz budowa centrum archiwizacji na potrzeby œrodowiska dolnoœl¹skiego.

• Opracowanie standardów zdalnego nauczania technologii informatycz-

nych spe³niaj¹cych oczekiwania przemys³u.

Celem projektu jest opracowanie zmian programu i technologii kszta³cenia

na kierunkach informatycznych wy¿szych uczelni (zw³aszcza Dolnego Œl¹ska)

64


tak, aby jak najlepiej zaspokajaæ zmieniaj¹ce siê potrzeby firm przemys³owych

i innych u¿ytkowników systemów informacyjnych i komunikacyjnych. Przewi-

duje siê ustalenie standardów zdalnego nauczania przedmiotów informatycznych

przygotowuj¹cego do pracy w przemyœle oraz zaprojektowanie i wdro¿enie

standardu platformy informatycznej dla zdalnego nauczania technologii infor-

matycznych na potrzeby przemys³u i innych u¿ytkowników systemów informa-

cyjnych i komunikacyjnych.

• Sztuczna inteligencja w uwalnianiu wiedzy.

Celem projektu jest implementacja technologii sztucznej inteligencji w prak-

tyce, a w szczególnoœci w zadaniach pozyskiwania wiedzy. Zak³ada siê rozwój

i implementacjê metod przetwarzania obrazów cyfrowych (w szczególnoœci

automatycznego rozpoznawania pisma), metod przetwarzania sygna³ów mowy

(a w szczególnoœci automatyczne rozpoznawanie mowy i przeszukiwanie audio-

gramów), metod przetwarzania jêzyka naturalnego, metod wykorzystuj¹cych

sztuczne sieci neuronowe. Przewiduje siê szybkie i efektywne opracowanie

tekstowych i nietekstowych repozytoriów wiedzy dla cyfrowego zabezpiecze-

nia dorobku naukowego Dolnego Œl¹ska oraz wspomagania zdalnego naucza-

nia. Zak³ada siê wdro¿enie efektywnych metod przeszukiwania repozytoriów,

bazuj¹cych na konwersacyjnym (dialogowym) modelu wyszukiwania, u³atwia-

j¹cych korzystanie z nich osobom nieprzeszkolonym.

VIII. Propozycje inicjatyw rozwojowych, wdro¿eniowych,

dydaktycznych organizacyjnych w zakresie IT.

Poni¿ej przedstawiono kilka propozycji inicjatyw, które zdaniem autora

raportu przyczyni¹ siê do znacz¹cego rozwoju infrastruktury informatycznej

i komunikacyjnej we Wroc³awiu, zwiêkszenie bezpieczeñstwa publicznego,

wsparcia kszta³towania nowoczesnego spo³eczeñstwa informacyjnego oraz

wzrostu znaczenia Dolnego Œl¹ska w Polsce i Europie. W efekcie powinien

nast¹piæ wzrost inwestycji na Dolnym Œl¹sku, dalszy nap³yw kapita³u i wzrost

wykszta³cenia i zamo¿noœci jego mieszkañców.

Zintegrowane bezprzewodowe sieci informatyczne na Wy¿szych Uczelniach

Wroc³awia z personalizacj¹ dostêpu.

Celem projektu jest opracowanie i wdro¿enie struktury zintegrowanych bez-

przewodowych sieci informatycznych na terenach Wy¿szych Uczelni Wroc³awia.

Z za³o¿enia sieci bêd¹ wzajemnie dostêpne dla wszystkich pracowników Uczelni

oraz studentów. Dla zapewnienia w³aœciwego u¿ytkowania systemu zostanie opra-

cowana i wdro¿ona personalizacja dostêpu dla wszystkich u¿ytkowników. Roz-

wi¹zane zostan¹ kwestie bezpieczeñstwa informatycznego. Podstawow¹ korzyœci¹

wdro¿enia projektu bêdzie nieograniczony dostêp œrodowiska akademickiego do

zasobów wiedzy, ksiêgozbiorów cyfrowych i us³ug ka¿dej Uczelni uczestnicz¹-

cej w projekcie. Tego typu struktura stwarza nowe, nieograniczone mo¿liwoœci

wprowadzenia nowych technologii nauczania i prowadzenia prac naukowo-badaw-

65


czych. Kolejnym krokiem mo¿e byæ dalsza integracja z sieciami bezprzewodo-

wymi miasta oraz innych instytucji i organizacji na Dolnym Œl¹sku.

Pomys³ projektu zosta³ zg³oszony przez Politechnikê Wroc³awsk¹ w ramach

Wspólnoty Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komuni-

kacyjnych. Idea projekt zosta³a zaakceptowana przez œrodowisko akademickie

Wroc³awia.

Oszacowanie kosztu realizacji projektu wymaga przeprowadzenia studium

wykonalnoœci. Wstêpnie koszt realizacji projektu, ³¹cznie z wdro¿eniem szacu-

je siê na 19 mln z³.

Przewidywany okres realizacji – 3 lata.

Technologie informatyczne w zapewnieniu bezpieczeñstwa publicznego

Wroc³awia i Regionu Dolnoœl¹skiego.

Celem projektu jest opracowanie, upowszechnienie i wdro¿enie nowocze-

snych technologii komunikacyjnych i informacyjnych zwiêkszaj¹cych poziom

bezpieczeñstwa publicznego we Wroc³awiu i Regionie (zw³aszcza w przewidy-

wanym masowym ruchu ludnoœci zwi¹zanym z MŒPN – EURO 2012). Zak³ada

siê miêdzy innymi rozwój ³¹cznoœci bezprzewodowej i integracja nowych us³ug

cyfrowych wykorzystywanych przez s³u¿by porz¹dku publicznego (Policja, Stra¿

Po¿arna, Stra¿ Miejska, pogotowia specjalistyczne) w ramach istniej¹cych

systemów ³¹cznoœci bezprzewodowej. Przewiduje siê opracowanie i wdro¿enie

bezprzewodowych i przewodowych systemów monitoringu wizyjnego i dŸwiê-

kowego wysokiej jakoœci, nowych technologii i algorytmów rozpoznawania osób

oraz analizy obrazów, rozpoznawania zagro¿eñ (po¿ary, powodzie, awarie itp.),

detekcji anomalii w danych masowych, zapewnienie bezpieczeñstwa na pozio-

mie sprzêtowym. Szczególnym zadaniem jest opracowanie i wdro¿enie nowych

systemów detekcji broni w technice THz imaging. Realizacja celów projektu

zdecydowanie poprawi bezpieczeñstwo publiczne, przyczyni siê do wzrostu

stopnia zadowolenia spo³ecznego oraz wzrostu miêdzynarodowego ruchu tury-

stycznego na terenie Dolnego Œl¹ska.

Pomys³ projektu zosta³ zg³oszony przez Politechnikê Wroc³awsk¹ w ramach

Wspólnoty Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komuni-

kacyjnych.


wykonalnoœci.

Przewidywany okres realizacji – 4 lata.

Centrum Kompetencji w zakresie Zastosowañ Zaawansowanej Elektroniki.

Celem projektu jest stworzenie bazy zdolnej do podejmowania i rozwi¹zy-

wania innowacyjnych zadañ zwi¹zanych z zastosowaniami zaawansowanej elek-

troniki, w tym systemów wbudowanych, zaawansowanych systemów przetwa-

rzania i transmisji informacji, (danych, dŸwiêku i obrazu), nowych technologii

elektronicznych, zastosowania badañ na kompatybilnoœci¹ elektromagnetyczn¹,

sieci neuronowych, inteligentnych urz¹dzeñ i systemów, technologii mobilnych

66


itd. Centrum powinno koncentrowaæ na zasadzie otwartej struktury, innowacyj-

ne podmioty gospodarcze Dolnego Œl¹ska specjalizuj¹ce siê w rozwoju i zasto-

sowaniach elektroniki profesjonalnej, jednostki naukowe i badawcze, organizacje

wspieraj¹ce innowacje itp. Centrum Kompetencji powinno mieæ zdolnoœæ uczest-

niczenia w miêdzynarodowych projektach badawczych, rozwojowych i wdro¿e-

niowych zwi¹zanych z zastosowaniami zaawansowanej elektroniki. Równocze-

œnie Centrum Kompetencji powinno realizowaæ transfer wyników badañ nauko-

wych do szeroko rozumianych aplikacji. Baza laboratoryjna i technologiczna

winna pozwoliæ na wykonywanie badañ certyfikacyjnych w wybranych obsza-

rach zaawansowanych technologii i wydawanie stosownych certyfikatów.

Realizacja tego zamys³u powinna przywróciæ Dolnemu Œl¹sku i Wroc³awio-

wi status regionu zaawansowanej elektroniki.




Przewidywany okres realizacji – etapowo w ci¹gu 3 lat.

Centrum Kszta³cenia Ustawicznego Technik Informacyjnych i Komunika-

cyjnych.

Celem projektu jest wykreowanie organizacji, której podstawowym celem

bêdzie edukowanie spo³eczeñstwa i popularyzowanie na ró¿nym poziomie

w zakresie technologii informatycznych oraz technik informacyjnych i komuni-

kacyjnych. Kszta³cenie ustawiczne nale¿y rozumieæ jako ci¹g³y proces uzupe³-

niania wiedzy po zakoñczeniu studiów, dla ukierunkowania specjalistycznego,

dla dostosowania kompetencji pracowników do potrzeb Regionu, przygotowa-

nia spo³eczeñstwa do powszechnego stosowania us³ug zwi¹zanych z technolo-

giami zdalnego dostêpu do us³ug (e-learning, e-banking, e-zdrowie, e-commers,

e-zdrowie, e-podatki, e-voting itd). Popularyzacja i przekazywanie wiedzy

w zakresie najnowszych zastosowañ IT, bêdzie niezbêdnym elementem budowa-

nia spo³eczeñstwa informacyjnego i nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy.

Centrum Kszta³cenia Ustawicznego powinno mieæ otwart¹ strukturê i skupiaæ

oœrodki akademickie, firmy specjalistyczne i specjalistów prowadz¹cych proces

nauczania w powi¹zaniu z praktyk¹ stosowania technologii ICT. Wyposa¿enie

dydaktyczne i laboratoryjne powinno odpowiadaæ najnowszym trendom w tech-

nologiach informatycznym i ich zastosowaniach.





Dolnoœl¹ski Park Technologiczny IT.

Celem projektu jest utworzenie na Dolnym Œl¹sku Parku Technologiczne-

go, który bêdzie dedykowany technologiom informatycznym oraz szeroko ro-

67


zumianym technikom informacyjnym i komunikacyjnym. Struktura lokalowa

i wsparcie organizacyjne Parku, rozwiniête zaplecze logistyczne i biurowe,

zapewnienie dostêpu do wydajnych systemów i sieci komputerowych oraz

specjalistycznych laboratoriów, wsparcie us³ugami ekonomicznymi, finansowy-

mi, prawnymi oraz zarz¹dzania zasobami kadrowymi powinny byæ skutecznym

argumentem dla licznych firm prowadz¹cych prace R&D oraz wdro¿enia.

Doœwiadczenia w wielu krajach wysokorozwiniêtych wskazuj¹ na twórcz¹ sy-

nergiê miêdzy firmami zaawansowanych technologii, uczelniami, instytucjami

badawczymi, korporacjami i jednostkami samorz¹dowymi wspó³pracuj¹cych

w Parkach Technologicznych. Dolnoœl¹ski Park Technologiczny IT powinien te¿

koncentrowaæ siê na stworzeniu forum do wymiany wiedzy i nawi¹zywaniu

wspó³pracy, w tym równie¿ miêdzynarodowej.


wykonalnoœci.


IX.Podsumowanie.

Przedstawiono informacje dotycz¹ce stanu i prognozy bran¿y IT w Polsce

w latach 2006–2008 z uwzglêdnieniem zasadniczych grup produktowych. Prze-

analizowano te¿ potencja³ dolnoœl¹skich przedsiêbiorstw sprzedaj¹cych i wytwa-

rzaj¹cych okreœlone produkty z bran¿y IT, poprzez porównanie do osi¹ganych

rezultatów przez liderów ogólnopolskich. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e oficjal-

ne rankingi firm z bran¿y IT nie obejmuj¹ wszystkich firm. Niektóre z nich

posiadaj¹ znacz¹cy potencja³ wiedzy i mo¿liwoœci, ale ich produkcja lub sprze-

da¿ odbywa siê na rzecz korporacji, których s¹ czêœci¹ kapita³ow¹. Niezale¿-

nie od tego faktu, uczestnicz¹ one w dzia³aniach innowacyjnych, badawczych

i dydaktycznych Regionu Dolnoœl¹skiego. S¹ te¿ aktywnymi cz³onkami-partne-

rami konsorcjów kreowanych przez Uczelnie Wroc³awia (np. Klastra Wspól-

nota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komunikacyj-

nych). Inn¹ kategori¹ firm nie ujêtych w oficjalnych rankingach IT, s¹ firmy

o profilu elektronicznym lub badawczo-rozwojowym, które tylko w pewnej

czêœci zajmuj¹ siê zagadnieniami IT. Ale podobnie jak poprzednia kategoria

firm, spotyka siê je w konsorcjach zwi¹zanych z Uczelniami i Samorz¹dem.

Analizuj¹c dane rankingowe mo¿na postawiæ tezê, ¿e dolnoœl¹ski biznes

IT ma konkretne cele do osi¹gniêcia, aby byæ w gronie liderów tego rynku

w Polsce. Aby to osi¹gn¹æ musz¹ byæ ³¹cznie spe³nione podstawowe warun-

ki. A mianowicie musi byæ rozszerzony rynek/odbiorcy produktów i us³ug IT.

A to z kolei wi¹¿e siê z intensywnym rozwojem Regionu we wszystkich sfe-

rach. Nastêpnie musz¹ byæ dostêpne œrodki finansowe, zarówno dla producen-

tów jak i odbiorców produktów IT. Tu otwiera siê szerokie pole dzia³ania

systemów wykorzystania funduszy unijnych, rz¹dowych, samorz¹dowych,

bankowego wsparcia inwestycyjnego itp. Odrêbnym, ale niezbêdnym czynni-

68


kiem jest intensyfikacja kszta³cenia kadry z wy¿szym wykszta³ceniem w za-

kresie dziedziny informatyki, teleinformatyki, telekomunikacji, elektroniki itp.

To zadanie nale¿y do kompetencji Wy¿szych Uczelni Wroc³awia, przy wspar-

ciu przemys³owym i biznesowym doœwiadczeniem sfery gospodarczej. W tym

miejscu nale¿y podkreœliæ decyduj¹ce znaczenie procesu dydaktycznego i wa-

runków jego prowadzenia. Bez wszechstronnego i nowoczesnego kszta³ce-

nia w dziedzinie IT/ICT nie bêdzie mo¿liwe osi¹gniêcie wyznaczonych

celów, takich jak rozwój spo³eczeñstwa informacyjnego i budowanie

gospodarki opartej na wiedzy.

Zaproponowana lista preferowanych projektów jest prób¹ wskazania naj-

wa¿niejszych zadañ w zakresie IT, które przyczyni¹ siê do wzrostu innowacyj-

noœci i standardów pracy i ¿ycia na Dolnym Œl¹sku. Olbrzymie mo¿liwoœci

finansowe, które tkwi¹ w œrodkach strukturalnych, programach operacyjnych

i innych dotacjach urealniaj¹ te zamierzenia.

Wyra¿am przekonanie, ¿e powi¹zanie innowacyjnej gospodarki opartej na

wiedzy z dynamicznym rozwojem technologii informatycznych, stworzenie

optymalnych warunków do kooperacji nauki i gospodarki w celu opracowania

i wdra¿ania innowacyjnych technik informacyjnych i komunikacyjnych, profe-

sjonalne kszta³cenie specjalistów w najnowszych technologiach dla Regionu

i Kraju, integracja œrodowisk wroc³awskich uczelni wy¿szych i dolnoœl¹skich

przedsiêbiorców, ponadto wspó³praca europejska przyczyni¹ siê do realnego

i szybkiego wzmocnienia potencja³u Dolnego Œl¹ska w dziedzinie technik in-

formacyjnych i komunikacyjnych.

Potencja³ rozwojowy Regionu Dolnoœl¹skiego jest tego gwarantem.

Literatura:

1. Porter M. E., The Competitive Advantage of Nations, Macmillan Press, Hampshire and Lon-

don 1990.

2. DTI, A Practical Guide to Cluster Development, DTI, Londyn, 2004.

3. Technologie IT na Dolnym Œl¹sku – potencja³ i szanse rozwoju. Biuro Koordynacji Wdra-

¿ania Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji. Wroc³aw 2007.

4. Strategia Rozwoju Województwa Dolnoœl¹skiego do 2020r.(SRWD). Dokument przyjêty przez

Sejmik Dolnoœl¹ski w 2006 r.

5. Dolnoœl¹ska Strategia Innowacji (DSI). Dokument przyjêty przez Sejmik Dolnoœl¹ski w dniu

25.04.2005 roku (Uchwa³a Nr XXXIX/509/2005 Sejmiku Województwa Dolnoœl¹skiego).

6. Raport Teleinfo 500. Tom I. Migut Media. Warszawa 2007.

7. Computerworld TOP 200 – Roczny Raport. IDG Polska SA. Warszawa 2007.

8. Raport „Rynek oprogramowania i us³ug”. Wydanie 8 – kwiecieñ 2006.

9. www.pmrpublications.com

10. www.ict-cluster.wroc.pl

11. www.dczt.wroc.pl

12. www.sophia-antipolis.org

69


Analiza potencja³u rozwojowego na Dolnym Œl¹sku

w obszarze e-zdrowie

Dr hab. prof. nadzw. Andrzej Fal*

I. Wstêp

Potencja³ Dolnego Œl¹ska w zakresie rozwoju nowoczesnych technologii

Informatyczno telekomunikacyjnych tkwi przede wszystkim w istniej¹cych ju¿

zasobach regionu. Do najwa¿niejszych nale¿y zaliczyæ istnienie potê¿nej bazy

naukowo badawczej skupionej wokó³ œrodowiska naukowego szkó³ wy¿szych.

Wspó³praca miêdzyuczelniana pomiêdzy takimi jednostkami jak Politechnika

Wroc³awska i Akademia Medyczna we Wroc³awiu w zakresie jednego obszaru

pozwala na stworzenie stabilnych warunków rozwoju biznesu – szczególnie

ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w tym zakresie dziedzinowym. Daje to pod-

waliny merytoryczne a tak¿e gwarancjê wspierania dzia³añ przez lokalne w³a-

dze takie jak Samorz¹d Województwa czy zwi¹zane ju¿ bezpoœrednio z ochron¹

zdrowia instytucje odpowiedzialne za kreowanie i realizacjê polityki zdrowot-

nej Pañstwa i Regionu. Skupienie najwa¿niejszych partnerów dziedzinowych

wokó³ takich instytucji jak Dolnoœl¹skie Centrum Zaawansowanych Technolo-

gii czy Instytut Zdrowia Publicznego pozwala na realizacjê projektów o cha-

rakterze strategicznym dla Regionu anga¿uj¹c jednoczeœnie partnerów bizne-

sowych, dla których inwestycje w nowe technologie dziêki temu staj¹ siê coraz

bardziej op³acalne.

II. Analiza „pozioma”

Szansê dla rozwoju gospodarczego Polski nale¿y upatrywaæ w nowej ga³ê-

zi przemys³u, jak¹ staje siê przemys³ nowoczesnych systemów informatycz-

nych. Powszechne wykorzystanie technik informacyjnych i metod zarz¹dza-

nia wiedz¹ i jakoœci¹ powinno doprowadziæ do stopniowego unowoczeœnienia

rolnictwa i przemys³ów tradycyjnych. Wizja docelowa gospodarki opartej na

wiedzy to gospodarka zdywersyfikowana, przesycona technikami spo³eczeñ-

stwa informacyjnego, oparta na wysokim poziomie wykszta³cenia spo³eczeñ-

stwa, ze specjalizacj¹ w technikach informacyjnych, a zw³aszcza zastosowa-

niu nowoczesnych technologii informatycznych.

• Efektem procesu tworzenia Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji (DSI) by³o

stworzenie ram funkcjonowania polityki innowacji oraz okreœlenie jej na-

rzêdzi. Ich finansowanie zapewni³y, przynajmniej w czêœci, Fundusze Struk-

turalne dostêpne i wdra¿ane na Dolnym Œl¹sku w latach 2004–2006.

W obecnym okresie bud¿etowym Region bêdzie dysponowa³ znacznie

wiêkszymi œrodkami na realizacjê projektów i dzia³añ wdra¿aj¹cych politykê

* Katedra i Klinika Chorób Wewnêtrznych i Alergologii Akademia Medyczna we Wroc³awiu

70


innowacyjnoœci. W zakresie Technologii Informacyjno-Komunikacyjnych

(ICT) w Reginie Dolnoœl¹skim z powodzeniem dzia³aj¹ nie tylko potentaci

ale ca³a sieæ jednostek, m.in. MŒP czêsto oferuj¹cych produkty z obszaru

najbardziej zaawansowanych technologii. Dlatego te¿ w tej bran¿y nale¿y

upatrywaæ jednej z podstawowych przewag konkurencyjnych Wroc³awia

i Regionu.

• Zgodnie z zapisami strategicznych dokumentów funkcjonuj¹cych w Regionie,

tj. Strategia Rozwoju Województwa Dolnoœl¹skiego do roku 2020 (SRWD)10

oraz Dolnoœl¹ska Strategia Innowacji (DSI)11

oraz Regionalnego Programu

E-zdrowie12

jak i dokumentów wdra¿anych na poziomie Unii Europejskiej,

tj. i2010: Europejskie Spo³eczeñstwo Informacyjne w roku 2010, obszar

e-zdrowia zosta³ zakwalifikowany jako jedna z wiod¹cych bran¿ w Regionie

i stanowi istotny element potencja³u innowacyjnego województwa.

• W okresie programowania 2007–2013 rozwój Spo³eczeñstwa Informacyjnego

stanowi jeden z priorytetów realizacji Strategii Lizboñskiej13

. W zwi¹zku z tym

polskie W³adze Centralne zaproponowa³y dzia³ania Spo³eczeñstwa Informacyj-

nego w ramach programów krajowych14 15 16

. To samo uczyni³y w³adze regio-

nalne, tj. Zarz¹d Województwa Dolnoœl¹skiego przekazuj¹c fundusze na opra-

cowanie Regionalnego Programu E-zdrowie17

. Program stanowi jeden z rapor-

tów projektu „Transfer wiedzy pomiêdzy sfer¹ B+R a gospodark¹ Dolnego

Œl¹ska poprzez tworzenie regionalnych sieci naukowo-gospodarczych”.

• Informatyzacja s³u¿by zdrowia i zastosowania technologii IT w tym sektorze

bêdzie priorytetem UE w latach 2007–2013. Stwarza to mo¿liwoœæ uzyskania

10 Strategia Rozwoju Województwa Dolnoœl¹skiego do 2020 r. (SRWD) Dokument przyjêty przez

Sejmik Dolnoœl¹ski w 2006 r.11

Dolnoœl¹ska Strategia Innowacji (DSI). Dokument przyjêty przez Sejmik Dolnoœl¹ski w dniu

25.04.2005 roku (Uchwa³a Nr XXXIX/509/2005 Sejmiku Województwa Dolnoœl¹skiego).

Zgodnie z zapisami w DSI w perspektywie piêciu lat planuje siê realizacjê lub podjêcie m.in. na-

stêpuj¹cych przedsiêwziêæ i projektów badawczych: – nowoczesne technologie informatyczne

w komunikacji, ochronie zdrowia, systemach bezpieczeñstwa, ekonomii, bankowoœci i edukacji (np.

eLearning, eHealth, eGovernment),12

R. Andrzejak „Regionalny Program e-zdrowie. Specyfika zadañ dot. wypracowania i analizy

strategii e-zdrowie dla Regionu”, Raporty projektu „Transfer wiedzy pomiêdzy sfer¹ B+R a go-

spodark¹ Dolnego Œl¹ska poprzez tworzenie regionalnych sieci naukowo-gospodarczych”.13

Strategia Lizboñska; The Lizbon European Council – an agenda of economic and social re-

newal for Europe. Contribution of the European Comission to the special European Council in

Lisbon, 2000.14

Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza

transformacji spo³eczeñstwa informacyjnego do roku 2020, Warszawa, 24 czerwiec 2005 r.15

Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004–2006, grudzieñ 2003 r.16

Horyzontalny Program Operacyjny „Nauka, Nowoczesne Technologie i Spo³eczeñstwo Informa-

cyjne 2007–2013” w ramach NPR 2007–2013. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji.17

R. Andrzejak „Regionalny Program e-zdrowie. Specyfika zadañ dot. wypracowania i analizy

strategii e-zdrowie dla Regionu”, Raporty projektu „Transfer wiedzy pomiêdzy sfer¹ B+R a go-

spodark¹ Dolnego Œl¹ska poprzez tworzenie regionalnych sieci naukowo-gospodarczych”

71


wsparcia finansowego du¿ych projektów z tego obszaru pod warunkiem ich

odpowiedniego, przemyœlanego przygotowania i skupienia kluczowych partne-

rów regionalnych wokó³ wspólnego programu. Obserwowany brak integracji

i koordynacji w tym obszarze jest g³ównym powodem nieefektywnego wydat-

kowania œrodków przeznaczonych na ten cel przez poszczególne jednostki

(Zak³ady Opieki Zdrowotnej), a poniesione nak³ady nie daj¹ oczekiwanych

efektów. Starania o zewnêtrzne Ÿród³a finansowania jakimi s¹ np. fundusze

unijne najczêœciej koñcz¹ siê fiaskiem gdy¿ brak jest w przygotowywanych

projektach strategii rozwi¹zuj¹cej problem w skali regionu lub kraju, a jedy-

nym wykazywanym interesem jest dofinansowywanie „swojej jednostki”.

• Dzia³ania realizowane przez Dolnoœl¹skie Centrum Zaawansowanych Tech-

nologii oraz Wroc³awski Medyczny Park Naukowo Technologiczny w ramach

regionalnej Sieci Naukowo-Gospodarczej e-Zdrowie i Ogólnopolskiego Kla-

stra e-Zdrowie s¹ prób¹ rozwi¹zania wymienionych wy¿ej problemów a gwa-

rancja ich skutecznoœci jest skupienie szerokiego grona ekspertów reprezen-

tuj¹cych wszystkie zainteresowane grupy spo³eczno-zawodowe pocz¹wszy od

lekarzy i dyrektorów ZOZ a skoñczywszy na w³adzach szkó³ akademickich,

regionu i miasta Wroc³awia a tak¿e p³atnika us³ug medycznych. Zapropono-

wane dzia³ania maj¹ na celu integracjê œrodowiska wokó³ tematyki e-Zdro-

wie zapewniaj¹c znacz¹cy postêp technologiczny i wdro¿enie optymalnych

rozwi¹zañ informatycznych do jednostek s³u¿by zdrowia na Dolnym Œl¹sku.

Osi¹gniecie za³o¿onych celów wi¹¿e siê z konkretnymi korzyœciami dla stron

uczestnicz¹cych w przedsiêwziêciu.

• Realizacja zadañ zak³ada utworzenie na Dolnym Œl¹sku wirtualnej sieci tele-

medycznej, umo¿liwiaj¹cej miedzy innymi komunikacje szerokopasmowa

w czasie rzeczywistym pomiêdzy zak³adami opieki zdrowotnej (m.in. szpita-

lami, klinikami i instytutami) w regionie, kraju i wybranymi jednostkami w Eu-

ropie. Jak zauwa¿ono, efektywnoœæ wdra¿ania programu sieci uzale¿niona jest

od aktywnego w³¹czenia siê jednostek ochrony zdrowia w zakresie przygoto-

wania projektów oraz wniosków na ich dofinansowanie w ramach: funduszy

strukturalnych, programów ramowych UE, bud¿etu pañstwa, bud¿etów samo-

rz¹dów terytorialnych i innych œrodków. Udzia³ prywatnych podmiotów w re-

alizacji projektów ma zapewniæ ich ekonomiczna efektywnoœæ i samofinanso-

wanie, a przez to trwa³oœæ przedsiêwziêæ. Na bazie sieci telekomunikacyjnej

w regionie planowane jest zainicjowanie kilkunastu konkretnych projektów,

których celem bêdzie poszerzenie mo¿liwoœci rynku œwiadczeñ medycznych

i konkurowanie z us³ugami w strukturach europejskich. in.: obs³uga pacjentów

mobilnych poprzez dostêp do EHR, Centrum Informacji Medycznych (MDC)

oraz us³ugi telemedyczne, których bezpoœrednim odbiorca jest pacjent.

III. Analiza „pionowa”

• E-Zdrowie to efekt procesu globalizacji jak ka¿dy proces zwi¹zany z radykal-

nymi zmianami, maj¹cymi wp³yw na nasze dalsze ¿ycie. Dzia³ania proponowane

72


w tym zakresie maj¹ swoich zwolenników jak i przeciwników. Wszyscy s¹

zgodni, ¿e globalizacja to nieunikniony i nieodwracalny proces, który dotyczy

ka¿dego z nas w takim samym stopniu i w ten sam sposób „jesteœmy zgloba-

lizowani, poruszamy siê, nawet je¿eli fizycznie stoimy w miejscu: w œwiecie

bezustannych zmian bezruch jest nierealny”. Technologia, technika przekazu

informacji ewoluuje. Powinniœmy zrozumieæ, i¿ wszyscy bêdziemy zmuszeni

nauczyæ siê nowych systemów komunikowania. Dotyczy to równie¿ zintegro-

wanych systemów zarz¹dzania w systemie opieki zdrowotnej.

• •ród³em standardów, które bêd¹ stosowane przy wdra¿aniu technologii in-

formatycznych do opieki zdrowotnej, bêd¹ normy opracowane przez ISO

i Polski Komitet Normalizacyjny. Przyjêcie rozwi¹zañ w oparciu o normy po-

winno zapewniæ kompatybilnoœæ na terenie kraju i poza jego granicami sys-

temów (us³ug) opracowanych i wdro¿onych w ramach projektu. Potrzeba kom-

patybilnoœci jest oczywista. Nietrudno bowiem sobie wyobraziæ potrzebê

dostêpu do elektronicznego rekordu pacjenta znajduj¹cego siê poza granica-

mi kraju. Aby zapewniæ dostêp do bazy przechowuj¹cej takie rekordy, trze-

ba wdro¿yæ znormalizowane zasady dostêpu. Standardy bêd¹ wiêc pe³niæ

kluczow¹ rolê w realizacji i wdro¿eniu us³ug medycznych w ramach projek-

tu e-Zdrowie.

• Normy winny stanowiæ p³aszczyznê do prac nad projektami HIS, telemedycz-

nymi oraz rozleg³ych sieci e-Zdrowia, które integruj¹ systemy diagnostyczne

z urz¹dzeniami laboratoryjnymi i personelem medycznym na poziomie szpita-

li, regionu i kraju. Znajomoœæ i stosowanie norm oraz standardów zapewnia

kompatybilnoœæ rozwi¹zañ ICT bezpieczeñstwo pacjentów pod³¹czonych do

aparatury diagnostycznej oraz pozwala na jej przy³¹czenie do dowolnego sys-

temu informatycznego akwizycji danych, obrazów, sygna³ów oraz dalsze roz-

wijanie metod analizy i rozpoznawania jako podstawa do telemedycyny.

• Jednakowo¿ sama znajomoœæ norm z zakresu informatyki medycznej nie

wystarczy do opracowania dobrej (zapewniaj¹cej odpowiedni poziom bez-

pieczeñstwa) polityki bezpieczeñstwa, ale te¿ bez ich znajomoœci nie jest

mo¿liwe wdro¿enie w³aœciwej polityki. Przyk³ady wp³ywu znajomoœci norm

na poprawne zaprojektowanie us³ug mo¿na mno¿yæ. Nale¿y jednak przyj¹æ

za³o¿enie, ¿e ka¿de przedsiêwziêcie z projektu e-zdrowie powinno byæ po-

przedzone zapoznaniem siê z obowi¹zuj¹cymi normami.

• Nale¿y równie¿ odnieœæ siê do istotnej roli rejestracji systemów kodowania oraz

konstrukcji systemów kodowania wg zasad okreœlonych wymienionymi norma-

mi jako metody przyjêtej przez CEN w wysi³ku tworzenia miêdzynarodowych

standardów nazewnictwa w medycynie i szerzej w ochronie zdrowia. Wobec

wieloœci podmiotów tworz¹cych i utrzymuj¹cych systemy kodowania, tak¿e na

gruncie krajowym, ta metoda wydaje siê jedyn¹ skuteczn¹ metod¹ standary-

zacji w tej dziedzinie. Dotychczasowe doœwiadczenia wszechstronnego ujed-

nolicania systemów kodowania nie sprawdzi³y siê, g³ównie w zwi¹zku tym, ¿e

poszczególne zestawy nazewnictwa, s³u¿¹ce ró¿nym celom, porostu nie mog¹

73


obs³ugiwaæ zgo³a odmiennych celów. Przyk³adem jest Klasyfikacja Procedur

Medycznych (ICD-9-CM), która jest stosowana w Polsce. Jej zastosowanie

w celach statystycznych i sprawozdawczych jest powszechne i skuteczne, ju¿

jednak stosowanie do celów nazewnictwa klinicznego jest w¹tpliwe i w tym

miejscu konieczne jest zastosowanie bardziej sprofilowanego narzêdzia jakim

jest np. SNOMED. Trwa³e i bezpieczne przechowywanie i udostêpnianie ol-

brzymich zasobów informacyjnych, bêdzie podstaw¹ zwiêkszenia efektywno-

œci ochrony zdrowia, szerszego wykorzystania rezultatów badañ epidemiolo-

gicznych, budowy Europejskiego portalu e-Health poprzez dostêp do informacji

medycznych zebranej w Elektronicznym Rekordzie Pacjenta, bardzo potrzeb-

nej mobilnemu obywatelowi Unii Europejskiej.

IV. Podsumowanie dzia³añ prorozwojowych podjêtych

w Regionie i finansowanych ze œrodków publicznych.

Wychodz¹c naprzeciw inicjatywie tworzenia ogólnokrajowych Platform

Technologicznych, Dolnoœl¹skie Centrum Zaawansowanych Technologii w 2005

roku podejmuje dzia³ania dotycz¹ce tworzenia platform regionalnych. Maj¹ one

byæ sieciami naukowo-gospodarczymi, skupiaj¹cymi podmioty wokó³ okreœlo-

nego, regionalnego programu naukowo wdro¿eniowego. Jedna z sieci skupia siê

wokó³ tematyki nowoczesnych technologii IT w medycynie; zarówno w zarz¹-

dzaniu s³u¿ba zdrowia jak i telemedycznych systemów wspomagania opieki nad

chorymi. Dzia³anie to jest finansowane w ramach projektu: „TRANSFER

WIEDZY POMIÊDZY SFER¥ B+R A GOSPODARK¥ DOLNEGO ŒL¥SKA

POPRZEZ TWORZENIE REGIONALNYCH SIECI NAUKOWO-GOSPO-

DARCZYCH” Nr Z/2.02/II/2.6/06/05. Celem sieci jest wspó³dzia³anie z pod-

miotami gospodarczymi, organizacjami samorz¹dowymi przy okreœlaniu tech-

niczno-ekonomicznych mo¿liwoœci realizacji i wdra¿aniu nowoczesnych rozwi¹-

zañ naukowo-technicznych wspó³finansowanych przez UE, bud¿et pañstwa

i instytucji samorz¹dowych oraz przy udziale prywatnych inwestorów. Realiza-

cja zadañ zak³ada utworzenie w Regionie Dolnego Œl¹ska sieci telemedycznej,

umo¿liwiaj¹c¹ miêdzy innymi komunikacjê szerokopasmow¹ w czasie rzeczy-

wistym pomiêdzy Zak³adami Opieki Zdrowotnej (m.in. Szpitalami, Klinikami

i Instytutami) w regionie, kraju i z wybranymi jednostkami w Europie. Równo-

czeœnie na bazie partnerów Dolnoœl¹skiej Sieci e-Zdrowie powstaje Ogólnopol-

ski Klaster e-Zdrowie, którego koordynatorem zostaje Wroc³awski Medyczny

Park Naukowo Technologiczny sp. z o. o. dziêki ekspertyzom wypracowanym

w ramach DCZT powstaje Regionalny Program e-Zdrowie a kluczowy projekt

z zakresu e-Zdrowia zak³adaj¹cy powstanie Medycznego Centrum Baz Danych

zostaje wpisany na listê projektów Indykatywnych w ramach PO IG. Na uwagê

zas³uguje fakt realizacji miêdzynarodowego projektu RIGHT przez Dolnoœl¹-

ski Urz¹d Marsza³kowski (Departament Polityki Zdrowotnej) w ramach 6 PR

jako pierwszy krok w budowaniu Rekordu Pacjenta w okreœlonych jednostkach

74


chorobowych. Kontynuatorem lokalnych dzia³añ w ramach regionalnych projek-

tów e-Zdrowia realizuj¹cym przejœcie od za³o¿eñ teoretycznych wypracowanych

w ramach DCZT do konkretnych przedsiêwziêæ IT w regionie staje siê powo-

³ana do ¿ycia spó³ka typu spinn off/ start up Europejskie Centrum Technologii

Informatycznych i Zarz¹dzania sp. z o. o.

Obecnie oczekuje siê przejœcia od Regionalnego Programu e-Zdrowie bê-

d¹cego zbiorem zasad do Strategii e-Zdrowia bêd¹cej zbiorem wytycznych

w województwie Dolnoœl¹skim (na poziomie strategicznym) a tak¿e przygoto-

wania operacyjnego beneficjentów do uruchomienia kluczowych projektów

a tak¿e ich analizê pod wzglêdem wykonalnoœci, trwa³oœci efektów dla regionu

i kraju a tak¿e EU.

POSTULATY KIEROWANE DO ZARZ¥DU WOJEWÓDZTWA DOLNO-

ŒL¥SKIEGO

1. Koniecznym jest opracowanie strategii e-zdrowia dla Dolnego Œl¹ska.

2. Systematyczne prowadzenie promocji i unowoczeœnianie dziedzin stanowi¹-

cych noœniki gospodarki opartej na wiedzy.

3. Podejmowanie ustawicznych dzia³añ promocyjnych – u³atwienie dostêpu

obywateli do informacji z zakresu ochrony zdrowia.

4. D¹¿enie do poprawy efektywnoœci systemu ochrony zdrowia w zakresie elek-

tronicznego obiegu dokumentacji.

5. Koniecznoœæ zmiany modelu informatyzacji placówek ochrony zdrowia.

6. Podjêcie konkretnych dzia³añ – projektów, które umo¿liwi¹ oparcie rozwoju

Regionu na innowacjach i wiedzy, zgodnie ze strategi¹ e-zdrowia.

• systematyczne prowadzenie promocji i unowoczeœnianie dziedzin stano-

wi¹cych noœniki gospodarki opartej na wiedzy

• podstawowym elementem strategii Polski a tak¿e 16 polskich regionów, w tym

Dolnego Œl¹ska, powinna byæ promowanie grup ludzi zatrudnionych w dzie-

dzinach i przedsiêbiorstwach tradycyjnych, ale wykorzystuj¹cych nowe tech-

nologie oraz zak³adaj¹cych nowe firmy, a tak¿e tych, którzy pracuj¹ w ma-

³ych i œrednich przedsiêbiorstwach (MŒP) posiadaj¹cych odpowiedni¹ wie-

dzê i œwiadomoœæ potrzeby wykorzystania nowych technologii oraz me-

tod zarz¹dzania wiedz¹.

• nale¿y podejmowaæ ustawiczne dzia³ania promocyjne – u³atwienie dostê-

pu obywateli do informacji z zakresu ochrony zdrowia.

W miarê rozwoju cywilizacyjnego spo³eczeñstwa, kluczowym znaczeniem jest

szybkie pozyskanie miarodajnej informacji. Mo¿liwoœci technologiczne ofero-

wane przez rozwijaj¹ce siê technologie informacyjne – Internet, poczta elek-

troniczna czy telefonia komórkowa stwarzaj¹ warunki do wykorzystania ich

w ochronie zdrowia. Wraz ze wzrostem u¿ytkowników Internetu, pojawia siê

zwiêkszone zapotrzebowanie na informacjê elektroniczn¹, która jest szybsza,

wygodniejsza, a czêsto tañsza od pozyskiwania informacji przekazywanej drog¹

tradycyjn¹. Rozwijanie i upowszechnianie informacji elektronicznej dotycz¹-

75


cej ochrony zdrowia, pozwoli na wprowadzenie nowej jakoœci we wspomaga-

niu procesu podejmowania decyzji, da mo¿liwoœæ powszechnego uczestnictwa

w korzystaniu z informacji, a tak¿e mo¿e u³atwiæ pracê ludzk¹.

• powinno d¹¿yæ siê do poprawy efektywnoœci systemu ochrony zdrowia

w zakresie elektronicznego obiegu dokumentacji.

Pozyskiwanie, przetwarzanie, przechowywanie danych w rozwi¹zaniach tra-

dycyjnych wi¹¿e siê z d³ugim czasem oczekiwania na informacjê, zaanga¿o-

waniem wielu pracowników w proces zbierania i agregowania danych oraz

czêstokroæ stanowi problem przy koniecznoœci skorzystania z przechowywa-

nej informacji. Ochrona zdrowia jest t¹ dziedzin¹ ¿ycia, w której od czasu

pozyskania informacji zale¿y czêsto zdrowie lub ¿ycie cz³owieka. Dlatego

te¿ rozwój i doskonalenie technologii elektronicznego obiegu dokumentacji

ma bardzo istotne znaczenie. Kondycja dzia³ania instytucji zale¿y w g³ów-

nej mierze od szybkoœci i sposobu podejmowania decyzji, a ta jest uzale¿-

niona od dostêpnoœci informacji. Wykorzystanie podpisu cyfrowego w obie-

gu dokumentacji pozwoli równie¿, w perspektywie czasu, na uzyskanie re-

alnych oszczêdnoœci tak¿e w kosztach korespondencji.

Postuluje siê zatem utworzenie „zbioru norm” dla projektów e-Zdrowie.

Wskazane bêdzie równie¿ zainicjowanie akcji popularyzacji norm poprzez

przeprowadzenie kilku seminariów poœwiêconych tej tematyce.

Konieczna jest zmiana modelu informatyzacji placówek ochrony zdrowia

Wed³ug raportu „CHAOS” opracowanego przez Standish Group, który jest

najczêœciej cytowan¹ statystyk¹ dotycz¹c¹ przemys³u informatycznego tj. tech-

nologii informatycznych IT, w 1994 roku jedynie 16% projektów informatycz-

nych zakoñczy³o siê sukcesem. W roku 2000 liczba udanych projektów wzro-

s³a do 28%, a w roku 2004 wynios³a jedynie 29%. Jak z tego wynika oraz jak

wynika z przeprowadzonych audytów informatycznych w placówkach ochrony

zdrowia, stan i poziom zadowolenia z us³ug jakie ma œwiadczyæ informatyka jest

raczej niezadowalaj¹cy. Choæ nie ma w Polsce szczegó³owych opracowañ, które

by przedstawia³y efektywnoœæ przedsiêwziêæ informatycznych i poziom zado-

wolenia u¿ytkowników, menagerów z realizowanych projektów informatycznych,

s¹ wszelkie podstawy aby s¹dziæ, ¿e jest raczej gorzej ni¿ lepiej w stosunku do

innych krajów UE. Wspomniana wczeœniej zmiana modelu procesu informaty-

zacji mog³aby nast¹piæ poprzez:

a. Stosowanie sprawdzonych i zaleconych metodyk zarz¹dzania projektem in-

formatycznym (np. Prince2, PMI wg. PMBok, zatrudnianie PM).

b. Opracowanie strategii informatyzacji szpitali uwzglêdniaj¹cej korzyœci biz-

nesowe projektów.

c. Wprowadzenie tanich rozwi¹zañ terminalowych w miejsce drogich i wyma-

gaj¹cych znacznych nak³adów przy administrowaniu rozwi¹zañ PC.

d. Opracowanie modeli referencyjnych w procesie leczniczym i relacji z otocze-

niem (NFOZ, zaopatrzenie, kooperacja)

76


e. Mierzenie zwrotu z inwestycji informatycznych poprzez:

• Mo¿liwoœæ porównania i monitorowania efektów finansowych jednostek

poprzez jednolicenie procesów biznesowych.

• Monitorowanie zwrotu z inwestycji.

• Uzyskanie mniejszych kosztów eksploatacji rozwi¹zañ informatycznych

poprzez wdra¿anie systemów zintegrowanych realizuj¹cych strategie oraz

cele biznesowe podmiotu ochrony zdrowia w tyk korzystanie z outsour-

cingu us³ug ICT.

Podstaw¹ jest edukacja i budowanie œwiadomoœci, ¿e informatyzacja roz-

poczyna siê ju¿ na etapie opracowania strategii, uporz¹dkowania procesów

leczniczych zarz¹dczych a wybór rozwi¹zañ sprzêtowych, oprogramowania jest

nastêpstwem tych dzia³añ oraz wniosków jakie z nich wyp³ywaj¹.

Opracowanie strategii e-zdrowia dla Dolnego Œl¹ska

Opracowanie dokumentu, który okreœla³by priorytety, kierunki oraz wysokoœæ

œrodków, jakie Region powinien przeznaczyæ na projekty i dzia³ania zwi¹zane

z tematem e-zdrowia w d³ugoletnim horyzoncie czasowym (co najmniej do 2015),

w szczególnoœci w obliczu faktu, i¿ Dolny Œl¹sk stoi przed niepowtarzaln¹ szans¹

wykorzystania œrodków finansowych dostêpnych dla województwa na niespoty-

kan¹ dotychczas skalê. Strategia wspomo¿e efektywne wykorzystanie œrodków

poprzez zagospodarowanie potencja³u Regionu w obszarze Technologii Informa-

cyjno-Komunikacyjnych (ICT), które mog¹ z powodzeniem zostaæ zastosowane

w jednostkach s³u¿by zdrowia zlokalizowanych na terenie województwa.

Podjêcie konkretnych dzia³añ, które umo¿liwi¹ oparcie rozwoju Regionu

na innowacjach i wiedzy

G³ównym celem realizacji projektów z szeroko pojêtego obszaru eZdrowia jest

istotne podniesienie jakoœci us³ug medycznych dziêki optymalizacji procesów

zachodz¹cych wewn¹trz oraz pomiêdzy poszczególnymi placówkami regionalne-

go, ogólnopolskiego, a tak¿e europejskiego systemu ochrony zdrowia. Istotnym

krokiem w kierunku realizacji POWY¯SZEGO celu by³oby opracowanie, a nastêp-

nie realizacja Strategii Rozwoju E-zdrowia dla Dolnego Œl¹ska. Poniewa¿ taki

dokument na razie nie istnieje nale¿y oprzeæ siê w chwili obecnej na dokumentach

strategicznych opracowanych zarówno w kraju jak i w Unii Europejskiej.

Analiza tych dokumentów wskazuje, ¿e podstawowym priorytetem Dolno-

œl¹skiego Systemu eZdrowie powinien by rozwój interoperacyjnoœci systemów

komputerowych dzia³aj¹cych w regionalnym systemie ochrony zdrowia.

Rozwój interopearacyjnoœci przy obecnej ró¿norodnoœci systemów wymaga:

a. Wyboru standardów, które zostan¹ wykorzystane do jej zapewnienia (powi-

nien to byæ element Strategii Rozwoju E-zdrowia na Dolnym Œl¹sku),

b. Standaryzacji architektury systemów informatycznych placówek systemu

ochrony zdrowia wspieraj¹ca wdra¿anie standardów b¹dŸ norm polskich lub

europejskich,

c. Modernizacji infrastruktury informatycznej placówek systemu ochrony zdrowia,

77


d. Wdra¿ania projektów wykorzystuj¹cych powy¿sze elementy poprzez konsor-

cja dolnoœl¹skich podmiotów ochrony zdrowia,

Powy¿sze wymagania mog¹ zostaæ spe³nione przez proponowan¹ poni¿ej

listê projektów:

Lista projektów z krótkim opisem, priorytetem do którego bêdzie sk³adany,

przez jakiego typu jednostki z propozycjami jednostek.

1 Centrum Teleradiologii

Beneficjent – Konsorcjum: szpital publiczny jako leader projektu (Centrum Opisowe), ope-

rator us³ug teleinformatycznych, jednostki satelitarne korzystaj¹ce z Centrum Opisowego.

Opis projektu:

Stworzenie nowoczesnej infrastruktury informatycznej, która umo¿liwia wykonywanie

opisów diagnostycznych badañ obrazowych w wyspecjalizowanych centrach opisowych,

które mog¹ byæ budowane w wiod¹cych placówkach o wysokim stopniu referencyjnoœci.

Zród³o finansowanie: Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnoœl¹skiego

na lata 2007–2013, Priorytet II.

Stan prac nad projektem: W trakcie opracowania koncepcja funkcjonalna.

Czas realizacji: 2009–2011

Bud¿et projektu: 4 000 000,00 PLN

2 Lokalny Elektroniczny Rekord Pacjenta

Beneficjent – Konsorcjum publicznych zak³adów opieki zdrowotnej (szpitale powia-

towe wraz z przyleg³ymi zak³adami podstawowej opieki medycznej).

Lokalny Elektroniczny Rekord Pacjenta to projekt zak³adaj¹cy podniesienie jakoœci

œwiadczonych us³ug medycznych dla pacjenta, poprzez zapewnienie dostêpu do jego

historii choroby, za poœrednictwem sieci Internet dla niego samego i personelu medycz-

nego, wtedy gdy ta informacja jest niezbêdna w procesie diagnostyczno terapeutycznym.



Stan prac nad projektem: W trakcie opracowania studium wykonalnoœci projektu



3 eLEKI

Beneficjent – Konsorcjum publicznych zak³adów opieki zdrowotnej

eLeki to projekt wdra¿aj¹cy zintegrowany system zarz¹dzania gospodark¹ lekow¹ w za-

k³adzie opieki zdrowotnej ze wspó³dzieleniem pewnych obszarów organizacyjno informa-

tycznych pomiêdzy uczestnicz¹cymi w projekcie szpitalami.






4 Centrum Telemonitoringu nad osobami starszymi i niepe³nosprawnymi

Beneficjent – Akademia Medyczna we Wroc³awiu, Publiczny ZOZ

Centrum Telemonitoringu to projekt zak³adaj¹cy wykorzystanie zdalnych narzêdzi dia-

gnostycznych wysy³aj¹cych informacje o stanie zdrowia pacjenta z miejsca jego zamiesz-

kania do Cetrum Medycznego Monitoringu.

l.p.

78







5 Wspólna Platforma Integruj¹ca Zamówienia Publiczne dla ZOZ

Beneficjent – Konsorcjum Szpitali Dolnego Œl¹ska

Projekt zak³ada wykorzystanie wspólnej platformy IT do przeprowadzania wspólnych

zamówieñ na okreœlone dostawy dla zak³adów opieki zdrowotnej.



Stan prac nad projektem: W trakcie opracowania koncepcja funkcjonalna



6 Zintegrowany system bud¿etowania i controllingu dla ZOZ

Beneficjent – Konsorcjum publicznych ZOZ

Projekt zak³ada wdro¿enie w szpitalach dolnego œl¹ska nowoczesnego narzêdzia do za-

rz¹dzania z wykorzystaniem technologii IT.



Stan prac nad projektem: W trakcie opracowania projekt funkcjonalny



79



nowoczesnych technologii produkcji ¿ywnoœci

Prof. dr hab. Tadeusz Trziszka*

I. £añcuch produkcji ¿ywnoœci

Produkcja ¿ywnoœci stanowi bardzo z³o¿ony i d³ugi ³añcuch procesów bio-

logicznych, chemicznych, fizycznych, a tak¿e ekonomicznych i psycho-socjolo-

gicznych. Produkcja ¿ywnoœci ma tak¿e œcis³e powi¹zania z wieloma religiami.

W pierwszych odcinkach ³añcucha ¿ywnoœciowego wystêpuj¹ surowce

roœlinne lub produkty biotechnologiczne stanowi¹ce karmê dla zwierz¹t (w kar-

mie dla zwierz¹t mog¹ tak¿e znajdowaæ siê produkty uboczne z przetwórstwa

surowców zwierzêcych).

Produkcja rolnicza i wartoœæ wytworzonych surowców roœlinnych uzale¿nio-

na jest od warunków klimatyczno-glebowych oraz stosowanych agrotechnolo-

gii. Dalej surowce roœlinne s¹ przechowywane i przetwarzane na paszê, która

ma istotny wp³yw na jakoœæ i bezpieczeñstwo zdrowotne produktów pochodze-

nia zwierzêcego.

Uwzglêdniaj¹c ró¿norodnoœæ produktów ¿ywnoœciowych nale¿y podkreœliæ,

¿e najwy¿ej w hierarchii powi¹zanych ogniw ³añcucha znajduj¹ siê produkty

pochodzenia zwierzêcego.

Im d³u¿szy jest ³añcuch wytwarzania ¿ywnoœci tym wiêksza jest liczba

punktów krytycznych zagra¿aj¹cych bezpieczeñstwu produktów finalnych.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e surowce zwierzêce takie jak mleko, jaja, miêso pod-

legaj¹ bardzo skomplikowanym procesom technologicznym w czasie ich przetwa-

rzania na wyroby finalne (np. sery, jogurty, majonezy, omlety, kie³basy, szynki

itp.), co w efekcie generuje dodatkowe zagro¿enia w sferze bezpieczeñstwa.

W przedmiotowym kontekœcie bezpieczeñstwa rozumie siê nie tylko zagro-

¿enia mikrobiologiczne, ale tak¿e chemiczne (pozosta³oœci szeregu substancji,

wolne rodniki, produkty utleniania) oraz fizyczne (radiacja, zanieczyszczenia

obcymi substancjami, itp.).

St¹d pojawi³a siê koniecznoœæ œledzenia ³añcucha ¿ywnoœciowego, co z kolei

zdecydowa³o o nowej konstrukcji europejskiego prawa ¿ywnoœciowego, zapi-

sanego w Rozporz¹dzeniu Parlamentu i Rady nr 178/2002. Nowe zasady pra-

wa ¿ywnoœciowego w Unii Europejskiej s¹ podyktowane zasadniczymi zmia-

nami na ca³ym œwiecie, wœród nich mo¿na wymieniæ:

• globalizacjê przyczyniaj¹c¹ siê do zwiêkszenia zasiêgu dystrybucji towarów;

• wzrost handlu miêdzynarodowego, przyczyniaj¹cy siê do zwiêkszonego

kontaktu

* Wydzia³ Nauk o ¯ywnoœci Katedra Technologii Surowców Zwierzêcych i Zarz¹dzania Jakoœci¹

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wroc³awiu

80


• ludzi z wczeœniej nieznanymi patogenami;

• podró¿e, turystyka, migracje ludzi, przyczyniaj¹ce siê do zmian zwyczajów

¿ywieniowych;

• zmiany preferencji konsumenckich, sposobu i miejsca spo¿ywania posi³ków;

• wiêksze zdolnoœci adaptacyjne mikroorganizmów poprzez zwiêkszon¹ odpor-

noœæ antybiotyczn¹;

• preferencje i moda na tzw. ¿ywnoœæ naturaln¹, ekologiczn¹ oraz ¿ywnoœæ

projektowan¹, funkcjonaln¹ lub nutraceutyki;

• zmiana metod utrwalania ¿ywnoœci, w tym minimalne przetwarzanie, unika-

nie konserwantów;

• rozpowszechnienie stosowania metod GMO.

Uwzglêdniaj¹c powy¿sze mo¿na stwierdziæ jak wa¿nym jest szczegó³owe

œledzenie poszczególnych ogniw ³añcucha produkcji ¿ywnoœci (od pola do sto³u),

co zosta³o bardzo mocno wyeksponowane ww. wspomnianym rozporz¹dzeniu

oraz w tzw. pakiecie higienicznym ujmuj¹cym 5 rozporz¹dzeñ. Generalnie prawo

Unii Europejskiej w poszanowaniu swoich obywateli uwzglêdnia trzy zasadni-

cze filary, tj.: zdrowie, œrodowisko i bezpieczeñstwo. W obszarze bezpiecznej

produkcji ¿ywnoœci szczególne obwarowania dotycz¹ przestrzegania zasad

dobrych praktyk (polowych, produkcyjnych, higienicznych) oraz systemu

HACCP. Dlatego te¿ przystêpuj¹c do prognozowania lub przewidywania kie-

runków produkcji ¿ywnoœci i rozwoju przemys³u ¿ywnoœciowego nale¿y braæ

pod uwagê realia prawa UE, w tym prawa ¿ywnoœciowego.

II. Zarys analizy gospodarki ¿ywnoœciowej w Polsce

w œwietle zachodz¹cych przemian

W Polsce rolnictwo jest dzia³em gospodarki narodowej o du¿ym znaczeniu

i ma decyduj¹cy wp³yw nie tylko na sytuacjê spo³eczno-ekonomiczna mieszkañ-

ców obszarów wiejskich, ale tak¿e na stan œrodowiska przyrodniczego, struk-

turê krajobrazu oraz ró¿norodnoœæ biologiczn¹ kraju.

Przemys³ ¿ywnoœciowy zalicza siê w Polsce do najwa¿niejszych dziedzin

gospodarki, zarówno pod wzglêdem rozmiarów produkcji (ponad 20% warto-

œci sprzeda¿y ca³ego polskiego przemys³u), jak i liczby zak³adów (ok. 28 tys.)

oraz poziomu zatrudnienia (411 tys. osób, tj. 8,4% ogó³em zatrudnionych

w gospodarce, a oko³o 16% zatrudnionych ogó³em w przemyœle). Wytworzona

przez polski przemys³ ¿ywnoœciowy wartoœæ stanowi ok. 6% produktu krajo-

wego brutto. Przetwórstwo spo¿ywcze posiada znaczny i rosn¹cy udzia³ w eks-

porcie. W roku 2005 wartoœæ wywozu produktów rolno-spo¿ywczych do kra-

jów UE-25 wynios³a 5,3 mld EUR i by³a wy¿sza o 39% w porównaniu z rokiem

2004. Najwiêkszy udzia³ w strukturze towarowej eksportu maj¹: miêso i prze-

twory (15%), owoce i przetwory (11%) oraz produkty mleczarskie (12,4%).

Wysoka jakoœæ polskiej ¿ywnoœci, a tak¿e œwiadectwa i znaki jakoœci po-

twierdzaj¹ unikalne cechy tych produktów. Potencja³ produkcyjny zak³adów

81


przetwórstwa rolnego, stwarza optymalne warunki ich rozwoju na krajowym

i europejskim rynku produktów ¿ywnoœciowych.

Wydajnoœæ pracy w przemyœle spo¿ywczym, mierzona za pomoc¹ wartoœci

dodanej brutto przypadaj¹cej na jednego zatrudnionego, jest w Polsce ponad

trzykrotnie ni¿sza ni¿ œrednio w Unii Europejskiej, jej wartoœæ jednak systema-

tycznie wzrasta. Poprawa tego wskaŸnika jest efektem prowadzonej restruktu-

ryzacji przedsiêbiorstw polegaj¹cej m.in. na obni¿ce kosztów produkcji i zmniej-

szaniu zatrudnienia, poprawie technicznego i technologicznego uzbrojenia pro-

cesów produkcyjnych, obni¿ce cen surowców rolnych oraz wiêkszym stopniu

ich przetworzenia, co oznacza wzrost wartoœci dodanej produktu finalnego.

Polskie produkty ¿ywnoœciowe w aspekcie standardów europejskich

Akcesja Polski do Unii Europejskiej wymusi³a koniecznoœæ modernizacji

sektora przetwórstwa artyku³ów rolnych w zakresie standardów weterynaryjnych,

higienicznych, ochrony œrodowiska. Dotyczy³o w szczególnoœci sektora mleczar-

skiego, miêsnego utylizacyjnego, drobiarskiego, wtórnego przetwórstwa zbó¿

i cukru, warzyw i ziemniaków i skrobi. Bardzo du¿e znaczenie w dokonaniu

modernizacji tych sektorów mia³a udzielona pomoc finansowa w ramach Pro-

gramu SAPARD oraz Sektorowego Programu Operacyjnego dot. restrukturyza-

cji i modernizacji sektora ¿ywnoœciowego oraz rozwoju obszarów wiejskich.

Dzia³ania te w znacz¹cy sposób przyczyni³ysiê do osi¹gniêcia niezbêdnych do-

stosowañ do standardów UE przez zak³ady przetwórcze oraz upowszechnienia

systemów zapewnienia bezpieczeñstwa zdrowotnego ¿ywnoœci.

W przemyœle spo¿ywczym, w dalszym ci¹gu, efektywnoœæ gospodarowania

ulega poprawie. Wzrost produkcji zwi¹zany jest ze wzrostem wydajnoœci pra-

cy. Modernizacja linii technologicznych stwarza równie¿ mo¿liwoœci obni¿enia

energoch³onnoœci przetwórstwa. Zmiany w gospodarowaniu tymi czynnikami

wytwórczymi pozwalaj¹ na osi¹gniêcie wy¿szej ni¿ w latach poprzednich ren-

townoœci produkcji ¿ywnoœci, która jednak¿e wci¹¿ utrzymuje siê na stosunko-

wo niskim poziomie.

Dynamika eksportu polskich produktów oraz du¿e zainteresowanie polski-

mi artyku³ami rolno-spo¿ywczymi w UE œwiadczy o konkurencyjnoœci polskich

firm na rynkach o wysokich wymaganiach jakoœciowych. Wysoka jakoœæ pol-

skiej ¿ywnoœci, a tak¿e œwiadectwa jakoœci i znaki jakoœci potwierdzaj¹ce

unikalne cechy polskich produktów ¿ywnoœciowych oraz wykorzystanie mo¿-

liwoœci i potencja³u produkcyjnego zak³adów przetwórstwa rolnego, stwarzaj¹

optymalne warunki ich rozwoju na krajowym i europejskim rynku produktów

¿ywnoœciowych.

Nadal jednak szczególnej uwagi wymaga koniecznoœæ przeprowadzania akcji

informacyjnych i edukacyjnych wœród przedsiêbiorców (g³ównie ma³e i œrednie

firmy), dotycz¹cych regulacji i zasad obowi¹zuj¹cych na jednolitym rynku UE.

Dla wielu przedsiêbiorców nowe regulacje prawne krajowe i unijne nie s¹ znane,

co wp³ywa na obni¿enie jakoœci produktów, tym samym zdolnoœci konkurowa-

82


nia na wspólnym rynku. Aktualnie szczególnie du¿o uwagi poœwiêca siê zna-

kowaniu produktów, a sta³ym priorytetem pozostaje doskonalenie kadr i perma-

nentne szkolenia.

D¹¿enie do poprawy konkurencyjnoœci produkcji wp³ynê³o na wprowadzenie

przez zak³ady przetwórstwa rolno-spo¿ywczego systemów zarz¹dzania jakoœci¹

i bezpieczeñstwem ¿ywnoœci, stanowi¹cych dla konsumentów dodatkow¹ gwaran-

cjê jakoœci wyrobów spo¿ywczych. Dlatego konieczne jest wspieranie dalszych

dzia³añ modernizacyjnych w tych zak³adach, które rokuj¹ nadziejê na spe³nienie

standardów UE i prowadzenie rentowej dzia³alnoœci na jednolitym rynku UE.

W Polsce obserwuje siê rosn¹ce zainteresowanie produkcj¹ wyrobów ¿yw-

noœciowych o wysokiej jakoœci, w tym produkty naturalne specjalnie projekto-

wane, produkty regionalne i ekologiczne, a tak¿e produkty rolnictwa integro-

wanego. Istnieje du¿e zapotrzebowanie na produkty nisko-przetworzone, ale

w tym przypadku niezbêdne s¹ najwy¿sze standardy higieny oraz technologie

innowacyjne. Istnieje du¿y potencja³ rozwoju tych nisz ze wzglêdu na dobre

warunki œrodowiskowe i nadwy¿ki si³y roboczej w œrodowisku wiejskim oraz

czynniki kultowe. W tym zakresie widoczne s¹ rosn¹ce potrzeby ze wzglêdu na

wysokie wymagania konsumentów oraz zapewnienie wysokich, mierzalnych

standardów jakoœci.

Produkty tradycyjne

Polska ze wzglêdu na swoje zró¿nicowanie regionalne, historiê, wp³ywy

i przenikanie siê kultur krajów s¹siednich, posiada bardzo bogate dziedzictwo

kulinarne. Na jego ró¿norodnoœæ wp³ywa równie¿ zachowanie zwyczajów i re-

gionalnych obrzêdów, co jest odzwierciedlone w bardzo du¿ej liczbie produk-

tów regionalnych czy tradycyjnych. Produkty te charakteryzuj¹ siê szczególny-

mi cechami jakoœciowymi oraz niepowtarzalnymi sposobami przyrz¹dzania

i wytwarzania, przez co przyczyniaj¹ siê do urozmaicenia polskiej kuchni. Ich

wyj¹tkowoœæ oraz niezmienne receptury zwiêkszaj¹ atrakcyjnoœæ regionów

i przyci¹gaj¹ turystów.

Efektywne wykorzystanie tego systemu daje szansê krajowym producentom

na podkreœlenie wyj¹tkowoœci i niepowtarzalnoœci ich produktów o bardzo wy-

sokim potencjale tego rynku w Polsce mo¿e œwiadczyæ choæby fakt, i¿ w ramach

odbywaj¹cego siê konkursu „Nasze kulinarne dziedzictwo” zosta³o zg³oszonych

ponad 700 produktów wywodz¹cych siê z poszczególnych regionów kraju.

Ze wzglêdu na wy¿ej wspomniane tradycyjne metody produkcji i zagospo-

darowania terenu, krajobraz kulturowy wsi obfituje tak¿e w liczne zachowane

pierwotne formy osadnictwa wiejskiego, pojedyncze obiekty, b¹dŸ istniej¹ce

w formie wyspowej uk³ady tradycyjnej zabudowy drewnianej o lokalnych i re-

gionalnym charakterze, koœcio³y, kaplice i cmentarze tak¿e zespo³y pa³acowo-

ogrodowe, zespo³y folwarczne, obiekty przetwórstwa rolno-spo¿ywczego takie

jak browary, m³yny wodne oraz wiatraki, spichlerze, a tak¿e zabytki archeolo-

giczne, w tym o w³asnej formie krajobrazowej.

83


Ich zachowanie i wykorzystanie stanowi doskona³e narzêdzie do budowa-

nia wizerunku obszarów wiejskich i rolniczych na poziomie lokalnym i regio-

nalnym. Wraz z dba³oœci¹ o odnowê tradycyjnych rzemios³, kultury ludowej,

obrzêdowoœci, muzyki oraz zachowanie gwar, dialektów i jêzyków, wy¿ej

wymienione elementy dziedzictwa kulturowego przyczyniaj¹ siê do podkreœle-

nia indywidualnoœci i wyj¹tkowoœci poszczególnych obszarów.

Wa¿nym elementem przyczyniaj¹cym siê do wzrostu atrakcyjnoœci obszarów

wiejskich s¹ tak¿e dzia³ania zwi¹zane z promocj¹ i kultywowaniem niematerialne-

go dziedzictwa kulturowego wsi, np. tradycji lokalnych czy tradycyjnych zawodów.

Województwo dolnoœl¹skie cechuje siê unikaln¹, wielokulturow¹ specyfik¹

wynikaj¹c¹ z migracji po II wojnie œwiatowej spo³ecznoœci z krañców wschod-

nich, pó³nocnych i centralnych Polski, które wymiesza³y siê z tradycjami dol-

noœl¹skimi. Generalnie fakt ten stwarza szczególne mo¿liwoœci do rozwoju

tradycyjnych produktów ¿ywnoœciowych o wielokulturowych korzeniach, któ-

re mog¹ przyczyniæ siê do promowania regionu i budowania marki.

Produkcja roœlinna

Produkcja roœlinna w Polsce stanowi wa¿n¹ sk³adow¹ sektora rolnego.

Dominuje produkcja zbó¿, roœlin okopowych, w tym przede wszystkim ziem-

niaków (mimo corocznego spadku powierzchni ich uprawy) oraz warzyw i owo-

ców. Coraz wiêksze znaczenie zyskuje uprawa roœlin na cele nie¿ywnoœciowe,

w tym uprawa roœlin energetycznych. Chocia¿ sektor upraw energetycznych

w Polsce znajduje siê na bardzo wczesnym etapie rozwoju, cieszy siê on coraz

wiêkszym zainteresowaniem rolników, jako alternatywne Ÿród³o dochodów.

W oparciu o przeprowadzone badania ankietowe i materia³ opracowany

przez K. Szybigê dla Dolnoœl¹skiego Centrum Studiów Regionalnych (2007)

mo¿na stwierdziæ, i¿ w zakresie produkcji roœlinnej na Dolnym Œl¹sku kluczo-

we znaczenie maj¹ trzy bran¿e, tj.:

– przetwórstwo zbo¿owo-m³ynarskie, cukrownictwo i przemys³ owocowo-wa-

rzywny.

Produkcjê zbó¿ na Dolnym Œl¹sku mo¿na uznaæ za specjalizacjê regionu.

W latach gospodarczych 2002/03–2004/05 stanowi³y one 56,5–64,3% skupu

produktów roœlinnych (w kraju 30%). Z danych statystycznych wynika, ¿e

przeciêtne ceny za zbo¿a na Dolnym Œl¹sku by³y nieznacznie ni¿sze ni¿ prze-

ciêtnie w kraju.

Tradycyjnie cukrownictwo ze wzglêdu na dobre warunki glebowe stanowi-

³o równie¿ istotny udzia³ w sektorze gospodarki ¿ywnoœciowej, co tak¿e warun-

kowa³o w znacznym stopniu dochody ludnoœci rolniczej. Pomimo likwidacji

wielu zak³adów nie obserwuje siê spadku poda¿y buraków cukrowych, których

w latach 2002–2004 skupiono przeciêtnie po 1,2 mln t rocznie, a w roku 2005

a¿ 1,4 mln t.

Szczególn¹ rolê ze wzglêdu na znaczenie w ¿ywieniu przywi¹zuje siê do

produkcji warzyw i owoców. Zbiory warzyw w województwie kszta³towa³y siê

84


w latach 2003–2005 na poziomie 173–246 tys. t, a owoców 53–62 tys. ton, co

nie stanowi wystarczaj¹cej iloœci w stosunku do zapotrzebowania regionu.

Produkcja zwierzêca

Produkcja i przetwórstwo mleka w Polsce

W 2005 r. produkcja mleka w Polsce wynios³a 11 576 mln litrów i by³a

o 0,8% wiêksza w stosunku do roku poprzedniego. Chowem krów mlecznych

zajmowa³o siê ok. 730,3 tys. Gospodarstw.

Wed³ug danych publikowanych przez IERiG¯, œrednia wydajnoœæ mleczna

w 2005 r. w gospodarstwach indywidualnych wynios³a 4 027 litrów na sztukê,

natomiast w gospodarstwach osób prawnych 6 324 l. jest to poziom zbli¿ony

do œredniej wydajnoœci mlecznej uzyskiwanej w UE-15.

W wyniku ³¹cznia siê podmiotów przetwórstwa mleka w wiêksze przedsiê-

biorstwa, nastêpuje koncentracja przemys³u mleczarskiego. W sektorze przetwór-

stwa mleka w Polsce dzia³a obecnie 359 zak³adów przetwórstwa mleka.

Produkcja i przetwórstwo miêsa

W 2004r. produkcja ¿ywca wieprzowego wynios³a ok. 2580 tys. ton, zaœ

wo³owego 610 tys. ton. Chowem byd³a zajmuje siê w Polsce ponad 900 tys.

gospodarstw rolnych, przy czym tylko 67% prowadzi produkcje towarow¹.

Chowem trzody zajmuje siê ok. 800 tys. gospodarstw, z których 75% z nich

prowadzi produkcje towarow¹.

Produkcja i przetwórstwo miêsa czerwonego jest jednym z najwiêkszych

dzia³ów polskiej gospodarki. Zakupy miêsa stanowi¹ ok. 10% ogó³u wydat-

ków ludnoœci (ok. 30% wydatków na ¿ywnoœæ). Produkcja miêsa wieprzowe-

go wo³owego stanowi 33% produkcji towarowej rolnictwa, a sektor zapewnia

rynek pracy dla ponad 100 tys. osób przemyœle i rzemioœle oraz dla oko³o 1

mln osób w rolnictwie. Obecna struktura bran¿y miêsnej jest bardzo zró¿ni-

cowana i rozdrobniona w wyniku prywatnych inwestycji oraz prywatyzacji

zak³adów pañstwowych i charakteryzuje siê niskim poziomem koncentracji

i specjalizacji produkcji. Poziom techniczny przemys³u jest zró¿nicowany.

Zak³ady o du¿ej zdolnoœci produkcyjnej prowadz¹ce produkcjê wyrobów

miêsnych z regu³y maj¹ bardziej rozwiniêt¹ bazê strukturaln¹ i technologiczn¹

w zak³adzie, ni¿ rzeŸnie czy te¿ zak³ady rozbioru miêsa o ma³ych mocach

przerobowych.

Wed³ug danych G³ównego Inspektoratu Weterynaryjnego w kraju dzia³aj¹

obecnie ponad 4,5 tys. zak³adów zajmuj¹cych siê ubojem, przetwórstwem i roz-

biorem miêsa czerwonego, spoœród których ponad 1200 to rzeŸnie.

III. Gospodarka ¿ywnoœciowa Dolnego Œl¹ska

W oddzielnych dokumentach [Kutkowska i wsp. 2007, Trziszka i wsp. 2007]

zosta³a poddana szczegó³owej analizie aktualna sytuacja gospodarki ¿ywnoœcio-

wej Dolnego Œl¹ska ze wskazaniem problemów oraz obserwowanych tendencji

przemian.

85


Ni¿ej zaprezentowane etapy przemian w gospodarce ¿ywnoœciowej kraju po

roku 1989 nie mia³y kompatybilnego przebiegu ze zmianami obserwowanymi

na Dolnym Œlasku, co zosta³o zaprezentowane w tabelach 1–4.

Analiza stanu gospodarki ¿ywnoœciowej w kraju

Transformacja polskiej gospodarki ¿ywnoœciowej i jej przemiany w latach

1989–2007 zosta³y przedstawione w poni¿szym opisie.

• 1989–1992 pierwsza faza transformacji

– prywatyzacja b¹dŸ likwidacja du¿ych pañstwowych zak³adów

– powstawanie ma³ych prywatnych zak³adów

– rozluŸnienie wiêzi integracyjnych przemys³u z rolnictwem

• 1993–1998 wzrost przetwórstwa przemys³owego

– wyodrêbnianie siê grupy bran¿owych liderów

– sta³y wzrost produkcji przemys³u spo¿ywczego (œrednio o 10% rocznie)

– zmniejszenie pierwotnego przerobu surowców rolnych

• 1999–2002 za³amanie produkcji

– roczny wzrost produkcji obni¿y³ siê do poziomu 0,4%

– pocz¹tek procesów dostosowywania zak³adów do standardów Unii Euro-

pejskiej

• 2003–2007 sta³y rozwój przemys³u ¿ywnoœciowego

– poprawa rentownoœci sprzeda¿y (netto – z 1,56% do 3,86%)

– wzrost obrotów handlu zagranicznego ¿ywnoœci¹ (saldo obrotów 2003 r.

– 930 mln •, 2006 r. – 2810 mln •)

– znacz¹cy dop³yw kapita³u zagranicznego

– uruchomienie funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych

– kontynuacja inwestycji modernizacyjnych i realizacja nowych inwestycji

(2003 r. – 4,9 mld z³, 2006 r. – 6,5 mld z³)

Po za³amaniu produkcji ¿ywnoœciowej w latach 1999–2002 od roku 2003

nastêpuje w Polsce sta³y wzrost w gospodarce ¿ywnoœciowej, na co niew¹tpli-

wy wp³yw mia³y procesy dostosowawcze i integracyjne z Uni¹ Europejsk¹.

Jednak¿e w województwie dolnoœl¹skim od 2001 roku obserwujemy ci¹g³y

spadek w produkcji surowców i przetworów pochodzenia zwierzêcego. Nie-

znacznym zmianom ulega produkcja wódek i cukru, natomiast zanika produk-

cja browarnicza (Tab.1.)

W tabeli 2 przedstawiono zmiany zachodz¹ce w województwie dolnoœl¹skim

na tle ca³ego kraju. Przy relatywnie du¿ym wzroœcie wydajnoœci pracy obser-

wowano znaczne zmniejszenie zatrudnienia, przy minimalnym wzroœcie p³ac,

co w odniesieniu do œredniej krajowej by³o kilkanaœcie procent ni¿sze.

W tabeli 3 przedstawiono bilans produkcji i spo¿ycia ¿ywnoœci na Dolnym

Œl¹sku w latach 2003 – 2005. Jak wynika z danych tabeli mamy zdecydowanie

(czasami wielokrotnie) wy¿sze spo¿ycie ni¿ produkcjê, chocia¿ mo¿liwoœci

produkcyjne istniej¹cego potencja³u w przemyœle ¿ywnoœciowym przekraczaj¹

86


Produkcja sprzedana mln z³ 2 829 2 690 2 702 2 968 2 917

Przeciêtne zatrudnienie w tys. 18,2 15,9 15,9 13,9 13,6

Wydajnoœæ pracy (produkcja sprzedana/zatr.) 155,2 168,9 169,6 212,9 214,0

Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie 1 562 1 603 1 849 1 616 1 643

Produkcja sprzedana 2,9 2,8 2,7 2,6 2,4

Przeciêtne zatrudnienie (pow. 9 os) 4,1 3,7 3,7 3,3 3,3

Przeciêtne wynagrodzenie brutto 90,6 92,1 103,5 87,2 85,6

Wydajnoœæ pracy 70,9 76,4 71,4 79,4 74,5

Tabela 1. Udzia³ produkcji wybranych wyrobów przemys³u spo¿ywczego województwa

dolnoœl¹skiego w produkcji krajowej

WyszczególnienieUdzia³ Dolnego w wielkoœciach krajowych [%]

2001 2002 2003 2004 2005

Produktu uboju byd³a i ciel¹t w tys. t 2,4 1,0 0,8 1,2 1,8

Produkty trzody chlewnej w tys. t 2,9 2,5 2,5 1,8 1,4

Mleko p³ynne przetworzone w mln l 2,3 2,1 1,8 1,6 1,2

Mas³o oraz inne t³uszcze mleczne w tys. t 0,7 0,5 0,4 0,3 0,4

Cukier (w przeliczeniu na bia³y) w tys. t 11,8 9,5 8,2 11,5 10,4

Wódka czysta (w przeliczeniu na 100%) w mln l 2,5 2,8 3,5 3,0 2,4

Piwo otrzymywane ze s³odu w tys. hl 3,5 2,9 1,5 0,4 0,2

•ród³o: opracowanie w³asne na podstawie materia³ów Trziszka, Szybiga, Jarmoluk 2007 oraz danych GUS

Wyszczególnienie

2001 2002 2003 2004 2005

Tabela 2. Przemys³ spo¿ywczy województwa dolnoœl¹skiego na tle kraju

Dolny Œl¹sk


Wyszczególnienie Udzia³ w Polsce [%]

nasze potrzeby (tabela 4). Tego typu paradoksy s¹ wynikiem braku spójnoœci

w zarz¹dzaniu gospodark¹ ¿ywnoœciow¹ na prze³omie lat 90. i 2000.

Przetwory zbo¿owe [t] 432 051 1 690 673 1 258 622 74,4

Ziemniaki [t] 371 294 666 368 295 074 44,3

Warzywa [t] 319 216 196 160 –123 056 –62,7

Owoce [t] 157 776 57 122 –100 654 –176,2

Miêso i podroby [t] 207 442 123 284 –84 158 –68,3

Miêso wieprzowe [t] 115 053 59 870 –55 183 –92,2

Miêso wo³owe 14 562 8 327 –6 235 –74,9

Miêso drobiowe 63 072 47 161 –15 911 –33,7

Tabela 3. Bilans ¿ywnoœci Dolnego Œl¹ska (œrednia z lat 2003–2005)

Wyszczególnienie spo¿ycie produkcja

nadwy¿ka/niedobór

iloœæudzia³ w produkcji

[%]

87


Zbo¿owo-m³ynarski [t] 809 646 658 011 81 26

Paszowy [t] 323 500 235 565 73 78

Ziemniaczany [t] 43 000 30 015 71 79

Spirytusowy

a.) zbo¿owy [t] 3 786,7 2 337,5 68 50

b.) ziemniaczany [t] 12 600 2 300 18 50

Owocowo-warzywny [t] 62 170 30 428 49 65

Miêsny [t] 104 408 63 751 61 35

Drobiarski [t] 25 603 16 478 64 19

Mleczarski [l] 264 462 000 132 905 950 50 24

Rzepak w przeliczeniu na olej [t] 55 067 70 024 14 957 21,4

Mleko krowie [tys. l] 509 203 243 319 –265 884 –109,3

Jaja kurze [tys. szt.] 617 216 650 742 33 526 5,2

Buraki cukrowe jako cukier [t] 113 992 182 116 68 124 37,4

•ród³o: opracowanie w³asne na podstawie materia³ów Trziszka, Szybiga,Jarmoluk 2007 oraz danych GUS

Tabela 4. Wykorzystanie potencja³u produkcyjnego w przemyœle spo¿ywczym regionu

Przemys³Zdolnoœæ

prod.

Przerób

rzecz.

Wykorzystanie

zdolnoœci

produkcyjnej (%)

Sprzeda¿ poza

wojewódz. (%)


Aktualny stan i problemy w bran¿y ¿ywnoœciowej na Dolnym Œl¹sku

Polski rynek ¿ywnoœci ma wci¹¿ du¿y potencja³ wzrostu. Korzystnym zja-

wiskom w przetwórstwie towarzysz¹ jednak¿e powa¿ne problemy, z których naj-

istotniejsze to:

– niedobory kapita³u rodzimego;

– funkcjonowanie wielu zak³adów w warunkach nieustabilizowanej bazy surow-

cowej (s³abe powi¹zania kontraktacyjne z dostawcami surowca);

– brak silnych ugrupowañ przetwórców;

– brak w³asnych kana³ów dystrybucji.

Mimo du¿ych mo¿liwoœci wsparcia z funduszy Unii Europejskiej wojewódz-

two dolnoœl¹skie pozostaje ci¹gle istotnym importerem ¿ywnoœci z woje-

wództw oœciennych oraz z zagranicy. Struktura produkcji i dystrybucji wa¿niej-

szych artyku³ów ¿ywnoœciowych na obszarze woj. dolnoœl¹skiego jest nastêpu-

j¹ca:

• Miêso czerwone i jego przetwory – udzia³ w³asny 27%, natomiast ok. 45%

jest sprowadzane z województwa wielkopolskiego,

• Miêso drobiowe i jego przetwory – udzia³ w³asny ok. 57%, natomiast 24%

pochodzi z woj. wielkopolskiego,

• Surowiec jajczarski – udzia³ w³asny 74%, pozosta³a czêœæ jest sprowadzana

z województw oœciennych;

88


• Rynek mleka – udzia³ w³asny ok. 25%, pozosta³a czêœæ to g³ównie wojewódz-

twa wielkopolskie (32%) i mazowieckie (18%).

• Zbo¿a i produkty zbo¿owe – udzia³ w³asny ok. 72 %. Istnieje mo¿liwoœæ

pe³nego samozaopatrzenia;

• Owoce i warzywa – udzia³ w³asny ok. 50%, pozosta³a czêœæ to dostawcy

z województw ³ódzkiego (21 %), wielkopolskiego (14%) i ma³opolskiego

(10%);

• Rynek cukru – udzia³ w³asny 21%, najwiêksze dostawy pochodz¹ z wielko-

polski (34%).

Wy¿ej przedstawione fakty wskazuj¹, i¿ sektor ¿ywnoœciowy Dolnego Œl¹-

ska, mimo korzystnych warunków klimatycznych, geograficznych, demograficz-

nych oraz technologicznych do chwili obecnej nie nad¹¿a³ za przemianami

w ca³ym agrobiznesie kraju i nie by³ w stanie nadrobiæ strat powsta³ych w la-

tach 90., gdzie po radykalnej restrukturyzacji z du¿ych przedsiêbiorstw do

ma³ych lub ich likwidacji nast¹pi³ szok gospodarczy w bran¿y spo¿ywczej,

którego efekty ci¹gle trwaj¹ w niskim poziomie produkcji ¿ywnoœci oraz w zmia-

nie struktury wytwórczoœci.

Na uwagê zas³uguje fakt wzrastaj¹cego udzia³u ma³ych firm, co generalnie

mo¿e zdynamizowaæ gospodarkê Dolnego Œl¹ska w zakresie produkcji i prze-

twórstwa ¿ywnoœci. Jednak¿e ma³e firmy nie zrzeszone w grupy producenckie,

ma³e korporacje lub klastry nie bêd¹ stanowi³y istotnej konkurencji na wyma-

gaj¹cym rynku ¿ywnoœciowym

Przeprowadzona analiza stanu i przemian dolnoœl¹skiego agrobiznesu w od-

niesieniu do ca³ego kraju za okres ostatnich 30 lat, a w szczególnoœci po roku

1989 pozwoli³a na refleksjê i dokonanie oceny mo¿liwoœci przysz³ego rozwoju

oraz wskazanie na najbardziej konieczne dzia³ania w szeroko pojêtej gospodarce

¿ywnoœciowej. Odnosz¹c siê do przedmiotowych danych nale¿y z ca³¹ moc¹

podkreœliæ, ¿e agrobiznes stanowi integraln¹ czêœæ ca³ej gospodarki i nie wol-

no w jakiejkolwiek strategii lub prognozowaniu oddzielaæ je od siebie.

Planuj¹c dzia³ania na przysz³oœæ nale¿y mieæ œwiadomoœæ ograniczeñ

wynikaj¹cych z mo¿liwoœci produkcji rolniczej i przewidzieæ oczekiwania spo-

³eczeñstwa, aby zaplanowaæ innowacyjny sposób przetwarzania surowców

rolnych, a tak¿e skonstruowaæ strategiê marketingow¹. Nale¿y te¿ uwzglêdniæ

procesy demograficzne i urbanistyczne, a tak¿e wzrost zamo¿noœci i œwiadomo-

œci spo³eczeñstwa. Nale¿y tak¿e uwzglêdniæ wystêpowanie regionów, w których

odnotowuje siê proces migracji z miast do wsi, zwi¹zany g³ównie z niskimi

kosztami utrzymania na obszarach wiejskich.

IV. Kreowanie wizji gospodarki ¿ywnoœciowej

Zdrowie konsumenta jako wyznacznik w prognozowaniu produkcji ¿ywnoœci

Sposób od¿ywiania wp³ywa na stan zdrowia cz³owieka przez ca³e jego ¿ycie,

od wczesnego wieku w ³onie matki po okres starzenia siê.

89


Badania epidemiologiczne dostarczaj¹ jednak istotnych informacji o ogól-

nym znaczeniu diety w zapobieganiu i powstawaniu chorób spowodowanych

wadliwym sposobem ¿ywienia, niezdrowym stylem ¿ycia.

Wed³ug raportu Œwiatowej Organizacji Zdrowia w 2000 roku 60% wszyst-

kich zgonów na œwiecie spowodowana by³a chorobami dieto-zale¿nymi (oty-

³oœæ, nadciœnienie, mia¿d¿yca, zawa³ serca, choroby nowotworowe, choroby

alergiczne z astm¹, ale i poronienia czy wady rozwojowe p³odów). Niestety

z roku na rok sytuacja ta pogarsza siê i o ile wzrost tej tendencji nie zostanie

zahamowany to przewiduje siê, ¿e w 2020 roku wymienione choroby stanowiæ

bêd¹ przyczynê ponad 75% zgonów. Iloœæ ta obejmuje choroby spowodowane

zarówno nadkonsumpcj¹ jak i coraz czêœciej równie groŸnym niedo¿ywieniem

i niedoborem odpowiednich sk³adników pokarmowych np. witamin, pierwiast-

ków œladowych. Wady ¿ywieniowe s¹ szczególnie groŸne u dzieci i m³odzie¿y

z uwagi na wysoki dynamizm cechuj¹cy rozwijaj¹cy siê organizm.

W ostatnich latach na œwiecie, a szczególnie w krajach o dynamicznym roz-

woju i gwa³townej zmianie stylu ¿ycia, iloœæ osób oty³ych wzrasta w sposób dra-

matyczny. Problem ten sta³ siê wiod¹cym problemem zdrowotnym gdy¿ spowo-

dowa³o to lawinowy przyrost chorób bêd¹cych konsekwencj¹ oty³oœci. Tenden-

cja ta staje siê jeszcze bardziej widoczna w przypadku m³odszego pokolenia.

Powstaje wiêc pytanie jak przekonaæ ludzi do zmiany nawyków ¿ywienio-

wych i jakie modyfikacje dietetyczne proponowaæ. Pamiêtaæ bowiem nale¿y, ¿e

terapia oty³oœci tak¿e prze¿ywa okresowo zmieniaj¹ce siê „mody” (np. dieta

niskowêglowodanowa, lub wysokot³uszczowa).

Istotnym problemem ¿ywieniowym jest bardzo niskie spo¿ycie w Polsce ryb

morskich i s³odkowodnych oraz ich przetworów. Sytuacja ta mo¿e prowadziæ

do powa¿nego deficytu kwasów t³uszczowych omega-3, a tym samym sprzyjaæ

zaostrzeniu wielu schorzeñ. Wyniki badañ dotycz¹cych wp³ywu kwasów t³usz-

czowych alfa-LA, EPA, DHA na funkcjonowanie mózgu wskazuj¹, ¿e nawet

niewielki niedobór DHA mo¿e zahamowaæ rozwój psychomotoryczny dziecka.

U doros³ych natomiast mo¿e doprowadziæ do zaburzeñ emocjonalnych, takich

jak depresja czy agresja, a tak¿e do problemów z pamiêci¹ w ka¿dym wieku.

W tym zakresie istniej¹ tak¿e mo¿liwoœci alternatywne uwzglêdniaj¹ce tzw. ”pro-

jektowanie ¿ywnoœci”, w tym wzbogacanie metodami naturalnymi poprzez

odpowiednie ¿ywienie zwierz¹t uzyskiwanie wzbogaconych w witaminy, niena-

sycone kwasy t³uszczowe i mikroelementy surowców pochodzenia zwierzêce-

go, zw³aszcza jaj i mleka.

Sposób ¿ywienia Polaków daleki jest od idea³u. Badania Pol-MONICA

dotycz¹ce monitorowania trendów zachorowalnoœci na choroby uk³adu kr¹¿e-

nia i ich determinantów, prowadzone w Instytucie Kardiologii czy „Ogólnopol-

skie badania sposobu ¿ywienia i stanu od¿ywienia ludnoœci w Polsce” prowa-

dzone w Instytucie ¯ywnoœci i ¯ywienia, potwierdzi³y, ¿e zwyczaje ¿ywienio-

we ludnoœci w naszym kraju pod wieloma wzglêdami s¹ niezadowalaj¹ce.

90


U wiêkszoœci sk³ad diety nie jest w³aœciwie zbilansowany, spo¿ycie niektórych

sk³adników od¿ywczych (g³ównie t³uszczów) znacznie przekracza normê, pod-

czas gdy innych odznacza siê niedoborami, dotyczy to g³ównie witamin z gru-

py B oraz minera³ów takich jak wapñ, potas czy magnez. Zgodnie z opini¹ die-

tetyków i lekarzy, prawid³owo zbilansowana, urozmaicona racja pokarmowa

powinna zapewniæ zdrowym osobom odpowiedni¹ iloœæ sk³adników od¿yw-

czych, miêdzy innymi witamin i sk³adników mineralnych, bez koniecznoœci

przyjmowania ich w formie suplementów. Jednoczeœnie wynikaj¹cy ze wspó³cze-

snego stylu ¿ycia stres oraz stosowanie u¿ywek (papierosy, alkohol) mog¹ powo-

dowaæ obni¿enie wch³aniania lub zwiêkszenie wydalania niektórych sk³adników

od¿ywczych i w konsekwencji wzrost zapotrzebowania na nie. W modnych ostat-

nio i bardzo popularnych ubogoenergetycznych dietach równie¿ trudno jest utrzy-

maæ zawartoœæ witamin i sk³adników mineralnych na zalecanym poziomie.

W ostatnim okresie z uwagi na wzrost œwiadomoœci i zamo¿noœci spo³eczeñ-

stwa roœnie zapotrzebowanie na suplementacjê diety. W tym zakresie szacuje

siê, i¿ Polacy uplasowani s¹ na œrednim poziomie wœród innych krajów. Naj-

wiêksze rozpowszechnienie stosowania suplementacji notuje siê w USA – oko-

³o 46% osób doros³ych i ponad po³owa amerykañskich dzieci powy¿ej 3 lat

otrzymuje witaminy i sk³adniki mineralne w postaci farmaceutyków. Niskie

stosowanie suplementacji obserwuje siê w Japonii – 10%. We Francji wynosi

ono oko³o 15%, w Pó³nocnej Irlandii 21%, w Niemczech 33% wœród mê¿czyzn

i 40% wœród kobiet. Niski poziom suplementacji diety w postaci parafarmaceu-

tyków wynika tak¿e z okreœlonych tradycji i pielêgnowania kultury oraz to¿sa-

moœci narodowej. Zamiast typowych suplementów diety mo¿na rozwijaæ pro-

dukcjê naturalnych surowców o cechach regionalnych, np. zielarskich, lub

pochodzenia zwierzêcego, np. wzbogaconych jaj, mleka itp.

Europejska Platforma Technologiczne “Food for Life”

Unia Europejska preferuje bardzo mocno to¿samoœæ regionaln¹, tym samym

wspiera rozwijanie produkcji ekologicznej oraz wszystkie formy naturalnej i ni-

sko przetworzonej ¿ywnoœci. 5 lipca 2005 roku w Brukseli utworzono Europejsk¹

Platformê Technologiczn¹ „Food for Life” (¯ywnoœæ dla ¿ycia). Koncepcja przed-

miotowej platformy obejmuje wdra¿anie prozdrowotnych produktów ¿ywnoœcio-

wych, promowanie prozdrowotnych zmian w diecie i stylu ¿ycia z przes³aniem

poprawy zdrowia publicznego oraz jakoœci ¿ycia obywateli (Babuchowski 2005a,

2005b). To ogromnej wagi przedsiêwziêcie Unii Europejskiej ma swoje odzwier-

ciedlenie w powszechnych trendach wskazuj¹cych na przyspieszenie rozwoju

i doskonalenia funkcjonowania gospodarki z jednoczesnym wzrostem jakoœci ¿ycia

wszystkich obywateli UE (Wawak i in. 2006, Bladeren 2006). Utworzenie Plat-

formy winno przyczyniæ siê do wzrostu konkurencyjnoœci przemys³u rolno-spo-

¿ywczego UE, którego roczna produkcja waha siê w granicach 800 mld euro, co

stanowi ok. 15% wartoœci produkcji ca³ej UE, daj¹c jednoczeœnie 16 mln miejsc

pracy (Babuchowski 2005a, Bladeren 2006).

91


Kreowanie nowego stylu ¿ycia wœród obywateli Unii Europejskiej wynika

z faktu starzenia siê ludnoœci naszego kontynentu. Zak³ada siê, ¿e w 2030 roku

ponad 30% ludnoœci przekroczy wiek 60 lat, a konsekwencj¹ tego bêdzie utrzy-

manie tej wartoœci w roku 2050 lat, gdzie liczba osób w wieku ponad 80 lat

przekroczy równie¿ 30 % (Babuchowski 2005b). Powy¿szy fakt zobowi¹zuje

do szczególnych wysi³ków utworzenia unijnej polityki ¿ywieniowej w perspek-

tywie na dalsze lata z myœl¹ o ochronie zdrowia obywateli, prowadz¹c¹ do

obni¿enia kosztów leczenia chorób metabolicznych powodowanych nieprawi-

d³owym od¿ywianiem. G³ównym celem takiej polityki jest promowanie zdro-

wia poprzez zrównowa¿on¹ dietê oraz stosowanie naturalnych biologicznie

aktywnych substancji w ¿ywieniu. Istotnym zadaniem w tej sekwencji jest

ochrona konsumenta poprzez monitoring ³añcucha produkcji ¿ywnoœci, a tak¿e

stworzenia specjalnego programu edukacyjnego w trosce o zdrowie ka¿dego

obywatela.

Zasadnicze znaczenie w dzia³aniach Europejskiej Platformy Technologicz-

nej „Food for Life” ma przemys³ rolno-spo¿ywczy zarówno w postaci du¿ych

holdingów jak i MŒP we wspó³pracy ze œrodowiskami naukowo-badawczymi.

Adresatami tej inicjatywy s¹ konsumenci i obywatele wspólnoty, którzy bêd¹

beneficjentami tego przedsiêwziêcia, s³u¿¹cemu doskonaleniu stylu ¿ycia. Jed-

nak¿e bardzo wa¿nymi staj¹ siê ogniwa poœrednicz¹ce; takie jak oœrodki trans-

feru i wdra¿ania technologii oraz przedstawiciele struktur finansowych, rz¹do-

wych i samorz¹dowych, a tak¿e organizacje spo³eczne i biznesowe (Chy³ek

2006). Za³o¿enia Platformy zostan¹ ziszczone, jeœli w wyniku twórczego wy-

si³ku nast¹pi poprawa istniej¹cych standardów jakoœciowych ¿ywnoœci z dale-

ko zaawansowan¹ trosk¹ o zdrowie konsumentów i ich przysz³oœæ. Elementem

klamruj¹cym te dzia³ania musi byæ powszechna edukacja ¿ywieniowa, co zgodne

jest z za³o¿eniami Pilota¿owego Programu Rz¹dowego RP z 2005 roku „FO-

RESIGHT” pod has³em „Zdrowie i ¿ycie”. Wœród 26 priorytetowych kierunków

badawczych, dwa pierwsze dotycz¹ wy³¹cznie problemów edukacyjnych, tj.

„powszechnej edukacji prozdrowotnej” i „programów ustawicznego kszta³towa-

nia œwiadomoœci ¿ywieniowej spo³eczeñstwa”. Jak z tego wynika polityka

pañstwa wraz z globaln¹ polityk¹ europejsk¹ k³ad¹ wielki nacisk na kszta³to-

wanie œwiadomoœci ¿ywieniowej obywateli poprzez systemy edukacyjne.

Gospodarka oparta na wiedzy ma prze³o¿enie w czterech filarach, tj.: a)

produkcji wiedzy, g³ównie poprzez badania naukowe; b) przekazywaniu wie-

dzy poprzez edukacjê i procesy szkoleniowe; c) rozpowszechnianiu jej przy

u¿yciu technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz d) zastosowañ

wiedzy w procesach innowacyjnych.

Rozwój gospodarki opartej na wiedzy oraz spo³eczeñstwa wiedzy sprawiaj¹,

¿e uniwersytety musz¹ bardziej zaanga¿owaæ siê w ¿ycie spo³ecznoœci lokalnych.

Poza realizowaniem podstawowej misji tworzenia i jednostronnego przekazy-

wania wiedzy, dzisiejsze uniwersytety bêd¹ stawaæ siê p³aszczyzn¹ doskonale-

92


nia wiedzy pod potrzeby konkurencyjnej gospodarki. Zatem wy¿sze uczelnie

mog¹ i musz¹ stawaæ siê miejscem dialogu i wymiany doœwiadczeñ w oparciu

o projekty badawcze o wysokim stopniu kreatywnoœci wskazuj¹ce na najbardziej

optymalne rozwi¹zania problemów gospodarczych.

Transfer wiedzy “high tech” z uniwersytetów do przemys³u musi wiêc w tym

nowoczesnym systemie odbywaæ siê z wykorzystaniem ogniw poœrednich.

Najodpowiedniejszymi do tego celu s¹ centra doskona³oœci, a przede wszyst-

kim parki technologiczne, gdzie wiedza i wyniki badañ akademickich w formie

patentów i publikacji mog¹ byæ przekszta³cone w nowe produkty rynkowe

cechuj¹ce siê innowacyjnoœci¹ i konkurencyjnoœci¹.

Produkcja ¿ywnoœci wymaga wielobran¿owej i multiaspektowej wiedzy,

gdy¿ ¿ywnoœæ w swoim obszarze skupia trzy zasadnicze filary prawa europej-

skiego, tj.: zdrowie, bezpieczeñstwo i œrodowisko. St¹d w rozwi¹zaniach tech-

nologicznych oraz w dzia³aniach procesowych nie mo¿na stosowaæ prostych

zasad zarz¹dzania. Dlatego podejmuje siê ró¿ne dzia³ania s³u¿¹ce doskonale-

niu tej sfery w s³u¿bie dla obywateli Europy. Jednym z wa¿niejszych dzia³añ

w tym zakresie jest Europejska Platforma Technologiczna „Food for Life”.

Adresatami tej inicjatywy s¹ konsumenci i obywatele wspólnoty, którzy bêd¹

beneficjentami tego przedsiêwziêcia, s³u¿¹cemu doskonaleniu stylu ¿ycia. Jed-

nak¿e bardzo wa¿nymi staj¹ siê ogniwa poœrednicz¹ce; takie jak oœrodki trans-

feru i wdra¿ania technologii oraz przedstawiciele struktur finansowych, rz¹do-

wych i samorz¹dowych, a tak¿e organizacje spo³eczne i biznesowe. Za³o¿enia

Platformy zostan¹ ziszczone, jeœli w wyniku twórczego wysi³ku nast¹pi popra-

wa istniej¹cych standardów jakoœciowych ¿ywnoœci z daleko zaawansowan¹

trosk¹ o zdrowie konsumentów i ich przysz³oœæ. Wa¿nymi elementami Europej-

skiej Platformy Technologicznej s¹ komunikacja, dzia³ania praktyczne oraz

transfer technologii (wiedzy), te zaœ elementy ³¹cz¹ siê z procesami badañ,

edukacji i innowacji. Taki w³aœnie uk³ad komponentów jest w obszarze najwiêk-

szych zainteresowañ Komisji Europejskiej.

Transfer wiedzy

Osi¹gniêcie powodzenia przedk³adanej wizji w zakresie produkcji ¿ywno-

œci, nutracetyków i suplementów diety w oparciu o zasady foresight musi

uwzglêdniæ bezwarunkowo transfer wiedzy z krêgów nauki do gospodarki przy

sprzyjaj¹cych uk³adach politycznych.

Wieloletnia wspó³praca wroc³awskiego œrodowiska akademickiego nad

poszukiwaniem naturalnych substancji prozdrowotnych, biomedycznych, lecz-

niczych, o wysokich walorach od¿ywczych, w tym suplementów diety, dopro-

wadzi³a do opracowania wielu patentów, nowych technologii o wysokim pozio-

mie innowacyjnoœci, które mog¹ s³u¿yæ budowaniu konkurencyjnych przedsiê-

wziêæ w s³u¿bie dla gospodarki Dolnego Œl¹ska. Realizowanie wspólnych

projektów Uniwersytetu Przyrodniczego we Wroc³awiu, Uniwersytetu Wroc³aw-

skiego, Politechniki i Akademii Medycznej we Wroc³awiu jest dowodem inte-

93


gracji œrodowiska naukowego, a tak¿e wskazuje na interdyscyplinarnoœæ dzia-

³añ i daje gwarancjê na osi¹gniêcie sukcesu. Naturalnym w tym zakresie dzia-

³aniem jest tworzenie konsorcjów jednostek naukowych i gospodarczych. Ak-

tualnie takimi przedsiêwziêciami powinny byæ klastry, które mog³yby przyspie-

szaæ transfer wiedzy do gospodarki. W listopadzie 2007 r. w oparciu o inicja-

tywê Wroc³awskiego Parku Technologicznego utworzono Klaster NUTRIBIO-

MED, w którego sk³ad wesz³o 20 podmiotów gospodarczych.

Generalnym za³o¿eniem dzia³añ tego klastra jest stworzenie warunków na

przetwarzanie naturalnych surowców pochodzenia roœlinnego, zwierzêcego i bio-

technologicznego do celów nutraceutycznych biomedycznych i farmaceutycz-

nych. W pierwszej kolejnoœci przewiduje siê zaanga¿owanie w wykorzystaniu

surowca jajczarskiego, jako jednego z najdoskonalszych Ÿróde³ substancji bio-

aktywnych, nastêpnie siary i mleka. W dalszej kolejnoœci surowce pochodzenia

roœlinnego i biotechnologicznego.

Dzia³ania dot. zastosowañ wysokich technologii w izolacji bioaktywnych

sk³adników z surowców pochodzenia zwierzêcego(w tym z jaj) i roœlinnego oraz

biotechnologicznych dla celów medycznych i ¿ywieniowych by³y zaplanowane

w Dolnoœl¹skiej Strategii RIS, jako element podnoszenia innowacyjnoœci i kon-

kurencyjnoœci regionu, co w pe³ni odpowiada przyjêtym za³o¿eniom w projek-

cie klastra. Nale¿y równie¿ dodaæ, ¿e tematyka proponowanego projektu jest

kompatybilna z opracowanym przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji Pilo-

ta¿owym Projektem Foresight w polu badawczym „Zdrowie i ¿ycie” w priory-

tecie badawczym nr 15. „Doskonalenie ¿ywnoœci i ¿ywienia w aspekcie ich

znaczenia dla ochrony zdrowia ludzi i zwierz¹t z uwzglêdnieniem biologicznie

aktywnych substancji pochodzenia zwierzêcego”.

Dzia³ania w najbli¿szej perspektywie

Nale¿y podj¹æ aktywne dzia³ania na rzecz zdynamizowania gospodarki

¿ywnoœciowej Dolnego Œl¹ska. W zwi¹zku z tym, ¿e w sferze przetwórstwa

¿ywnoœci funkcjonuje oko³o 2000 podmiotów i ¿e dominuj¹ firmy ma³e, nie-

zbêdnym dzia³aniem jest stworzenie systemu doradztwa i pomoc tym firmom

w zakresie prawnym, finansowym i technologicznym, jak te¿ pomoc w nawi¹-

zaniu wspó³pracy i w tworzeniu szeroko pojêtych zwi¹zków producentów np.

grup marketingowych, organizacji bran¿owych, itd.

Istotnym ogniwem gospodarki ¿ywnoœciowej regionu powinno staæ siê

Dolnoœl¹skie Centrum Hurtu Rolno-Spo¿ywczego S.A. (DCHRS), bowiem

spó³ka ta ci¹gle nie odgrywa zak³adanej roli centrum obrotu towarowego ¿yw-

noœci¹, edukacji rynkowej i informacji o cenach, standardach jakoœciowych,

normach handlowych, etc. Nale¿y tez rozwa¿yæ mo¿liwoœæ rozszerzenia dzia-

³ania DCHRS o wspó³pracê z zagranicznymi rynkami hurtowymi i udzia³ w or-

ganizacji wymiany regionalnej.

W³adze regionu powinny te¿ stymulowaæ dzia³anie tych sektorów, które

ulegaj¹ sta³ej marginalizacji, a ich produkcja kszta³tuje siê znacznie poni¿ej

94


zapotrzebowania regionu. Dotyczy to g³ównie mleczarstwa, sektora miêsnego

i owocowo-warzywnego. Sterowanie gospodark¹ ¿ywnoœciow¹ regionu wyma-

ga jednak stworzenia, w powi¹zaniu z Urzêdem Statystycznym we Wroc³awiu,

bazy danych, która umo¿liwi podejmowanie decyzji w tym zakresie.

Nadal jednak szczególnej uwagi wymaga koniecznoœæ przeprowadzania akcji

informacyjnych i edukacyjnych wœród przedsiêbiorców (g³ównie ma³ych i œred-

nich firm), dotycz¹ce regulacji i zasad obowi¹zuj¹cych na Jednolitym Rynku UE.

Dla wielu przedsiêbiorców nowo tworzone przepisy krajowe i unijne nie s¹

znane, co wp³ywa na obni¿enie jakoœci produktów, tym samym zdolnoœci kon-

kurowania na wspólnym rynku, braki widoczne s¹ w zakresie, np. znakowania

produktów, niedostatecznej iloœci odpowiedniego sprzêtu oraz szkoleñ dla

specjalistów w danych dziedzinach.

Wydaje siê koniecznym zdynamizowaæ wspó³pracê administracji samorz¹-

dowej ze œrodowiskami akademickimi i z przedsiêbiorcami na rzecz rozwoju

przedsiêbiorczoœci i konkurencyjnoœci w województwie dolnoœl¹skim. Efektem

tej aktywnoœci powinno byæ kreowanie nowych przedsiêbiorstw biotechnologicz-

nych tworz¹cych systemy klastrów wysokich technologii i w konsekwencji

oryginalnych produktów regionalnych, które powinny staæ siê przyczynkiem

powstania nowych marek w naszym regionie.

W celu zrealizowania zamierzeñ i osi¹gniêcia sukcesu ekonomicznego,

naukowego i medialnego w obszarze innowacyjnoœci i konkurencyjnoœci nale-

¿y na bazie utworzonego ju¿ Klastra NUTRIBIOMED zwiêkszyæ aktywnoœæ na

rzecz tworzenia i rozwijania firm biotechnologicznych. Jednoczeœnie nale¿y

podj¹æ dzia³ania w kierunku tworzenia nowych klastrów, konsorcjów, zrzeszeñ

itp. Nowe formy organizacji musz¹ sprzyjaæ dzia³aniom rozwoju regionalnego

w zakresie agrobiznesu, ze szczególnym uwzglêdnieniem produktów konkuren-

cyjnych, m.in. regionalnych, ekologicznych, bioenergetycznych, folklorystycz-

nych. Dzia³ania takie powinny byæ równie¿ nakierowane na w³¹czenia ich do

Europejskiej Platformy Technologicznej „Food for Life”.

Klaster o nazwie „NUTRIBIOMED” zajmuj¹cy siê technologiami biome-

dycznymi i suplementów diety, utrwalaniem ¿ywnoœci oraz systemami bioopa-

kowañ, ma swoje centrum we Wroc³awskim Parku Technologicznym. Wspó³-

praca obejmuje producentów i operatorów biznesu ¿ywnoœciowego oraz farma-

ceutycznego w d¹¿eniu do racjonalnego i efektywnego wykorzystania odpowied-

nich œrodków wspomagaj¹cych z Unii Europejskiej. Klaster ten powinien staæ

siê wzorcem do naœladowania i tworzenia kolejnych jednostek gospodarczych

o wysokiej konkurencyjnoœci.

Literatura

1. Anonim, 2003: The role of the universities in the Europe of knowledge. Communication from

the Commission. Academic Forum Wroc³aw University of Technology. (Materia³y na Forum

Akademickim) 22–23.05.2003.

2. Babuchowski A., 2005a: ¯ywnoœæ dla ¿ycia. Bezpieczeñstwo i Higiena ¯ywnoœci, 9, 26, 10–13.

95


3. Babuchowski A., 2005b: ¯ywnoœæ i zdrowie. Bezpieczeñstwo i Higiena ¯ywnoœci, 10,27, 20–22.

4. Bladeren P., 2006: European Technology Platform (EPT) Ford for Life. Stakeholders Stra-

tegic Research Agenda.

5. Chy³ek E., 2006: Dzia³ania i procesy stymuluj¹ce rozwój standardów jakoœciowych ¿ywno-

œci – Platforma Technologiczna „¯ywnoœæ dla ¿ycia”. Materia³y Ministerstwa Rolnictwa

i Rozwoju Wsi. Warszawa.

6. Dumoulin E., 2004: Trends in food science education in Europe. J. Food Science, 69, 3, CRH

98–99.

7. Halpern D., Hakel M. 2003: Applying the science of learning to the university and beyond.

Change 35, 4, 36–40.

8. Hartel R. 2004: Making the transition to outcomes-based instruction. J. Food Science 69,3,

CRH 96,97

9. Kutkowska B., Parylak D., Patkowska-Soko³a B., Kordas L., Diagnoza stanu i kierunki

rozwoju rolnictwa na Dolnym Œl¹sku. Materia³y Dolnoœl¹skiego Centrum Studiów Regional-

nych. Wroc³aw 2007.

10. Purslow P. 2004: Shared graduate student education by international networking. J. Food

Science 69, 3, CRH 100–101.

11. Szybiga K. Trtziszka T., Jarmoluk A., Procesy przemian w przetwórstwie surowców rolnych

na Dolnym Œl¹sku. Materia³y Konferencji Dolnoœl¹skiego Centrum Studiów Regionalnych.

Wroc³aw 26.10.2007

12. Trziszka T. 2006: Alexander von Humboldt’s ideas in the European system of higher edu-

cation with special reference to food science. VIP-Conference in MKU Toruñ, 9–11.03.2006.

13. Trziszka T., Chrzanowska J., 2007: Present trends in the European system of higher edu-

cation in the aspect of high technology in the field of food. Polish J. Food Nutr. Sci.2007.

14. Trziszka T., Szybiga K., Jarmoluk A., 2007: Procesy przemian w przetwórstwie surowców

rolnych po roku 1989.

15. Urz¹d Marsza³kowski, 2005, Strategia rozwoju województwa dolnoœl¹skiego do 2020 roku.

16. Van der Spiegel M., Luning P.A., Ziggers G.,W., Jongen W.,M.,F., 2004: Evaluation of

performance measurement instruments on their use for food quality systems. Critical Reviews

in Food Science and Nutrition, 44, 501–512.

17. Wawak T., Recha M., Modliñski W., Majterski J., 2006: Edukacja spojrzenie w przysz³oœæ.

Problemy Jakoœci,1, 5–8.

18. ¯echa³ko A., 2006: Edukacyjny program ¿ywieniowy dla m³odzie¿y. Materia³y Zak³adu

¯ywienia Cz³owieka Akademii Rolniczej we Wroc³awiu.

Konkluzje

Po³o¿enie geograficzne Dolnego Œl¹ska w centrum Europy w obszarze

dynamicznych przemian gospodarczych oraz bliskoœci zurbanizowanych centrów

przemys³owych stwarza specyficzny klimat dla rozwoju infrastruktury prze-

strzennej oraz rozwoju nowoczesnego przemys³u rolno-spo¿ywczego i biotech-

nologicznego.

Województwo dolnoœl¹skie powinno jako priorytet w segmencie agrobiznesu

postawiæ na budowanie nowoczesnej prozdrowotnej polityki regionalnej i two-

rzenie marki regionu dla okreœlonych grup produktów, w tym m.in. spo¿ywczych,

biotechnologicznych i biomedycznych.

Korzystaj¹c z przyjêtego podzia³u w strategii województwa na 5 regionów

nale¿a³oby dostosowaæ odpowiednie dzia³ania do tych obszarów. Przyk³adowo

region podgórski powinien byæ miejscem ekologicznej produkcji zwierzêcej

z mo¿liwoœci¹ rozwoju gospodarstw agroturystycznych i rozwoju ma³ych

96


przetwórni ¿ywnoœci w aspekcie tradycyjnym. Region wzd³u¿ Odry, gdzie s¹

zlokalizowane najlepsze gleby winien rozwijaæ intensywn¹ produkcjê zbó¿

i okopowych z nastawieniem na ich przetwórstwo. Pozosta³e regiony mog¹ na-

stawiaæ siê na specjalistyczne produkcje regionalne ekologiczne i markowe, np.:

produkty z Doliny Baryczy, czy te¿ Borów Dolnoœl¹skich.

Celowym bêdzie tworzenie klastrów jako konsorcjów w ró¿nych bran¿ach

surowców roœlinnych i zwierzêcych, w tym tak¿e z nastawieniem na produkty

naturalne do celów biomedycznych, biotechnologicznych oraz nowej generacji

suplementów diety. Ten kierunek dzia³añ powinien wylansowaæ now¹ formu³ê

na rzecz rozwoju marki regionu.

W prognozowanej polityce gospodarki ¿ywnoœciowej województwa nale¿y

œledziæ aktualne trendy œwiatowe i europejskie. Bardzo wa¿nym zagadnieniem

jest innowacyjnoœæ, w tym produkcja ¿ywnoœci projektowanej z uwzglêdnieniem

metod naturalnych jak równie¿ modyfikacji, m.in. genetycznych. Województwo

dolnoœl¹skie maj¹c zaplecze naukowo-badawcze oraz wysoki potencja³ intelek-

tualny musi uczestniczyæ w rozwoju gospodarki konkurencyjnej w d¹¿eniu do

stworzenia silnych w³asnych jednostek gospodarczych funkcjonuj¹cych w agro-

biznesie, powi¹zanych z jednej strony z nowoczesnymi technologiami, a z dru-

giej z ekologi¹ i profilaktyk¹ medyczn¹.

W ramach programu „Foresight 2020” dla województwa dolnoœl¹skiego

nale¿a³oby uwzglêdniæ szeroki pakiet dzia³añ, które z jednej strony musz¹

nadrobiæ zapóŸnienia z lat 90., a z drugiej strony poprzez innowacje stworzyæ

nowy wizerunek agrobiznesu, zatem nale¿y:

1. Stworzyæ system doradztwa i pomocy ma³ym i œrednim firmom (jest ich ok.

2000 na Dolnym Œl¹sku) w zakresie prawnym, finansowym i technologicz-

nym, jak te¿ pomoc w nawi¹zaniu wspó³pracy w zakresie tworzenia zwi¹z-

ków producentów, grup marketingowych, organizacji bran¿owych, konsor-

cjów, klastrów itd.

2. Rozwin¹æ system sieci informacyjnych w agrobiznesie, aby stworzyæ podsta-

wy racjonalnego zarz¹dzania zasobami oraz komunikowania siê pomiêdzy

bran¿ami gospodarki i administracj¹ regionaln¹. System taki u³atwi dzia³a-

nia innowacyjne, rozwinie przedsiêbiorczoœæ i konkurencyjnoœæ.

3. Stworzyæ systemy edukacyjne transferu wiedzy na rzecz przyspieszenia

rozwoju g³ównie ma³ych i œrednich firm. Dla wielu przedsiêbiorców nowo

tworzone przepisy krajowe i unijne nie s¹ znane, co wp³ywa na obni¿enie

jakoœci produktów, tym samym zdolnoœci konkurowania na wspólnym ryn-

ku. Braki widoczne s¹ w zakresie, np. znakowania produktów, niedostatecz-

nej iloœci odpowiedniego sprzêtu oraz szkoleñ dla specjalistów w danych

dziedzinach. Dlatego te¿ wa¿nym jest nie tylko szkolenie stacjonarne (kur-

sy, studia podyplomowe), ale tak¿e rozwój systemu e-learningowego.

4. Wykorzystaæ potencja³ Dolnoœl¹skiego Centrum Hurtu Rolno-Spo¿ywcze-

go S.A. (DCHRS), które winno byæ istotnym ogniwem gospodarki ¿yw-

97


noœciowej regionu. Spó³ka ta ci¹gle nie odgrywa zak³adanej roli centrum

obrotu towarowego ¿ywnoœci¹, edukacji rynkowej i informacji o cenach,

standardach jakoœciowych, normach handlowych, itd. Nale¿y tez rozwa¿yæ

mo¿liwoœæ rozszerzenia dzia³ania DCHRS o wspó³pracê z zagranicznymi

rynkami hurtowymi.

5. Zdynamizowaæ wspó³pracê administracji samorz¹dowej ze œrodowiskami

akademickimi i z przedsiêbiorcami na rzecz rozwoju przedsiêbiorczoœci

i konkurencyjnoœci w województwie dolnoœl¹skim. Efektem tej aktywnoœci

powinno byæ kreowanie nowych przedsiêbiorstw biotechnologicznych two-

rz¹cych systemy klastrów wysokich technologii i w konsekwencji oryginal-

nych produktów tradycyjnych, regionalnych, nutraceutycznych, biomedycz-

nych, które powinny staæ siê przyczynkiem powstania nowych marek w na-

szym regionie. W tym zakresie nale¿y doceniæ z jednej strony istnienie

wa¿nych jednostek naukowych, takich jak Instytut Immunologii i Terapii

Doœwiadczalnej PAN, wydzia³y i kierunki biotechnologii na trzech uczel-

niach, a z drugiej strony nowo rozwijaj¹ce siê firmy biotechnologiczne i far-

maceutyczne, np. Finepharm, czy istniej¹ca Hasko Lek.

6. W³adze regionu powinny te¿ stymulowaæ dzia³anie tych sektorów, które

ulegaj¹ sta³ej marginalizacji, a ich produkcja kszta³tuje siê znacznie poni¿ej

zapotrzebowania regionu. Dotyczy to g³ównie mleczarstwa, sektora miêsne-

go i owocowo-warzywnego. Szczególnej troski wymaga:

– intensyfikacja produkcji zbó¿, owoców i warzyw z jednoczesnym rozwo-

jem przetwórstwa,

– rozwiniêcie produkcji drobiarskiej i jajczarskiej oraz rozwijanie przemy-

s³u przetwórczego, w tym specjalistycznego, zw³aszcza w bran¿y jajczar-

skiej,

– rozwiniêcie hodowli byd³a miêsnego oraz owiec w obszarach podgórskich

z nastawieniem na wytwarzanie produktów regionalnych.

Sterowanie gospodark¹ ¿ywnoœciow¹ regionu wymaga jednak stworzenia,

w powi¹zaniu z Urzêdem Statystycznym we Wroc³awiu, bazy danych oraz

w³¹czenia tego w wy¿ej sugerowany system informatyczny.

7. Podj¹æ dzia³ania na rzecz rozwoju i promowania nowych kierunków w agro-

biznesie, w tym m.in. produkcjê roœlin energetycznych (buraki, roœliny ole-

iste, i inne), produkcjê ¿ywnoœci projektowanej dla celów biomedycznych,

biotechnologicznych, a tak¿e parafarmaceutycznych. W tym zakresie Uczel-

nie i instytuty naukowe Wroc³awia musz¹ wykazaæ inicjatywê.

98



energii konwencjonalnych

Dr hab. in¿. Zdzis³aw Szalbierz*

I. Wstêp

Celem niniejszego opracowania, realizowanego w ramach projektu „Koor-

dynacja i Wdra¿anie Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacyjnej”, jest przedstawie-

nie mo¿liwoœci rozwojowych Regionu w aspekcie kreowania i wdra¿ania sze-

roko rozumianych innowacji w obszarze techniki, technologii, ekonomii i pro-

cesów zarz¹dzania w sektorze energetycznym. Tak okreœlony cel wymaga prze-

prowadzenia badañ w dwóch autonomicznych obszarach. Pierwszy z nich obej-

muje identyfikacjê oraz analizê renomowanych prognoz w zakresie rozwoju

nauki i technologii, przygotowanych przez wyspecjalizowane instytucje przede

wszystkim europejskie, amerykañskie i japoñskie. Jest to niezbêdne do wyzna-

czenia „miêdzynarodowego” punktu odniesienia dla przysz³ych ewentualnych

przedsiêwziêæ podejmowanych na Dolnym Œl¹sku. Drugi z obszarów obejmuje

analizê potencja³u energetycznego Dolnego Œl¹ska w zakresie Ÿróde³ energii.

W jego ramach podjêto próbê sformu³owania diagnozy stanu energetyki Regionu

oraz opracowania rekomendacji dla okreœlonych kierunków prac badawczych

stosowanych, rozwojowych i wdro¿eniowych systemu wdra¿ania innowacji

w zakresie konwencjonalnych Ÿróde³ energii.

Strukturê pracy dostosowano do celu i zakresu badañ, wyró¿niaj¹c jej cztery

zasadnicze czêœci. W pierwszej przedstawiono kierunki rozwoju sektora

energetycznego w kontekœcie norm prawnych i wytycznych Unii Europejskiej.

W drugiej dokonano identyfikacji i analizy prognoz technologicznych („feresi-

ght–ów”) z ostatnich czterech lat, zwi¹zanych z rozwojem techniki i technolo-

gii w zakresie wytwarzania, magazynowania, przesy³ania oraz dystrybucji ener-

gii. W czêœci trzeciej przestawiono potencja³ energetyczny Dolnego Œl¹ska

w obszarze konwencjonalnej energii wed³ug stanu na koniec 2005 roku.

W czwartej, ostatniej zaproponowano rekomendacje dla kierunków rozwoju

techniki i technologii.

Kierunki rozwoju sektora energetycznego – wytyczne i kluczowe dokumenty

Restrukturyzacja sektora energetyki w ostatnich dwudziestu latach skiero-

wana jest na poszukiwanie dynamicznej równowagi pomiêdzy mechanizmami

rynkowymi i regulacj¹ uto¿samian¹ z dzia³aniami pañstwa. Nie kwestionuje siê

rola rynku jako skutecznego narzêdzia optymalizacji krótkoterminowej w wa-

runkach nadmiaru zasobów. Uznaje siê jednak, ¿e w horyzontach d³ugo-

terminowych, w³aœciwych planowaniu strategicznemu, mechanizmy konkuren-

* Instytut Organizacji i Zarz¹dzania Politechniki Wroc³awskiej

99


cyjnoœci mog¹ nie prowadziæ do po¿¹danych rezultatów. Zadaniem pañstwa,

którego prerogatywy czêsto przenoszone s¹ na organizacje ponadnarodowe, jest

tworzenie ram prawnych funkcjonowania rynku i formu³owanie polityki ener-

getycznej [23]. Priorytety tej polityki, okreœlone czêsto jako cele strategiczne

pañstwa, sprowadzaj¹ siê do nastêpuj¹cej triady [13,14,18]:

1. Minimalizacja cen energii prowadz¹ca do zwiêkszenia konkurencyjnoœci gos-

podarki.

2. Minimalizacja negatywnych skutków dzia³alnoœci przedsiêbiorstw sektora

energetyki dla œrodowiska.

3. Zapewnienie po¿¹danego poziomu bezpieczeñstwa dostaw energii.

Liczne dokumenty Komisji Europejskiej umo¿liwiaj¹ realizacjê celów stra-

tegicznych UE na drodze osi¹gania celów cz¹stkowych. Zasadniczy trzon re-

gulacji, zw³aszcza w zakresie sektora elektroenergetycznego i gazownictwa,

stanowi¹ dyrektywy.

Podstawowe znaczenie w zakresie innowacji i bezpieczeñstwa ma dokument

„Europejska polityka energetyczna” [13], og³oszony w ramach Pakietu ene-

rgetycznego. PóŸniejszy dokument tej rangi – „Zielona Ksiêga” z roku 2006

– rozszerza dyskusjê sygnalizuj¹c jako obszar zainteresowañ strategiê na rzecz

zrównowa¿onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii [15].

Polityka energetyczna Unii opiera siê na trzech zasadniczych celach: pew-

noœæ dostaw, bezpieczeñstwo i ochrona œrodowiska orz innowacyjnoœæ. Istotnym

elementem raportu jest sformu³owanie priorytetów do harmonijnego rozwoju

polityk w zakresie energii i transportu. Dokument podkreœla, ¿e mimo stworze-

nia na szczeblu Wspólnoty spójnych i konkretnych ram polityki energetycznej,

konieczne jest ich przetransponowanie na poziom regulacji prawnych pañstw

cz³onkowskich.

Europa nie da³a pe³nych podstaw do utworzenia efektywnych i konkuren-

cyjnych wewnêtrznych rynków energii. St¹d te¿ rezultatem podjêtych wspólnych

dzia³añ by³ tzw. pakiet energetyczny („The Energy Package”) z 10 stycznia

2007 r. [13]. Jego podstawowe zasady uzyska³y aprobatê polityczn¹ w marcu

2007 roku na szczycie przywódców krajów unijnych. W tabeli 1 przestawiono

w syntetycznym zapisie ustalenia zawarte w poszczególnych dokumentach UE

dotycz¹ce rozwoju systemów energetycznych. Obecnie promowana polityka

energetyczna opiera siê na czterech filarach, a mianowicie: zrównowa¿eniu

rozwoju, konkurencyjnoœci, bezpieczeñstwie dostaw i innowacyjnoœci. Aby

to osi¹gn¹æ, nale¿y uwzglêdniæ piêæ czynników, tzw. „kamieni milowych” („key-

stones”), a wiêc [14]:

• uwolnienie potencja³u efektywnoœci energetycznej,

• wdro¿enie w systemach elektroenergetycznych technologii o niskich emisjach

CO2 z wykorzystaniem wszelkich dostêpnych opcji,

• inteligentn¹ elektryfikacjê gospodarki,

• globaln¹ wspó³pracê przy rozwi¹zywaniu globalnych problemów.

100


II. Wytyczne dla polskiego sektora energetycznego

Rozwa¿ania o systemach zaopatrzenia w energiê, uwzglêdniaj¹ce ewolucjê

otoczenia technicznego, regulacyjnego, finansowego i ochrony œrodowiska, daj¹

siê sprowadziæ do nastêpuj¹cych wniosków ogólnych, aktualnych zarówno

w skali globalnej (np. kraju), jak i lokalnej (np. regionu):

1. Przemys³ energetyczny wymaga inwestycji w zakresie wytwarzania, przesy³u

i rozdzia³u energii elektrycznej w nastêpnych dziesiêcioleciach, które umo¿-

liwi¹ uruchamianie systemów zaopatrzenia w energiê o niskich emisjach wê-

gla oraz zapewni¹ pokrycie wzrostu zapotrzebowania w sposób konkurencyj-

ny i bezpieczny. Stabilny klimat inwestycyjny, oparty na d³ugoterminowych,

spójnych podstawach prawnych w sposób zasadniczy warunkuje szansê stwo-

rzenia przysz³oœciowego systemu energetycznego o niskiej emisji wêgla.

2. Kluczowym czynnikiem w walce ze zmianami klimatycznymi jest postêp

technologiczny.

3. W celu zapewnienia bezpieczeñstwa energetycznego oraz znacz¹cego zmniej-

szenia emisji w sektorze elektroenergetyki, konieczne jest rozwa¿enie wszyst-

kich dostêpnych opcji podejœcia do tego problemu. Wszelkie formy gene-

racji energii elektrycznej, ³¹cznie z czystym wêglem, energi¹ j¹drow¹, ga-

zem i wszystkimi rodzajami odnawialnych Ÿróde³ energii (OZE), winny od-

grywaæ stosown¹ rolê w pokrywaniu zapotrzebowania na energiê elektryczn¹.

Nie istnieje rozwi¹zanie uniwersalne, a optymalna struktura paliwowa powin-

na byæ odbiciem lokalnie dostêpnych zasobów.

4. Efektywnoœæ energetyczna powinna byæ jednym z kamieni milowych polity-

ki energetycznej. Synergia pomiêdzy niskoemisyjn¹ generacj¹ i efektywny-

mi technologiami popytowymi winna zostaæ wykorzystana w pe³ni.

5. Niezbêdne jest spójne z filozofi¹ gospodarki rynkowej rozwi¹zanie zapew-

niaj¹ce dostarczenie efektywnych ekonomicznie œrodków redukcji emisji

gazów cieplarnianych ustalaj¹cych wartoœæ d³ugoterminowej redukcji wêgla

w sposób unikaj¹cy skrajnoœci, nieszkodz¹cy lokalnym gospodarkom i sty-

muluj¹cy przysz³e inwestycje przy zero– lub niskoemisyjnych technologiach

i procesach.

6. Politycy i przemys³ winni zwiêkszyæ wsparcie i fundusze na badania, rozwój,

dzia³ania demonstracyjne i rozpowszechnienie oraz aktywnie promowaæ

w zachowaniach konsumenckich, produkty i us³ugi przyjazne dla œrodowiska,

co przyczyniæ siê powinno do redukcji emisji gazów cieplarnianych.

7. Wszelkie Ÿród³a emisji gazów cieplarnianych oraz sektory gospodarki

(³¹cznie z transportem, przemys³em i odbiorcami komunalno-bytowymi)

musz¹ uczestniczyæ w uczciwy, proporcjonalny i profesjonalny sposób w glo-

balnej walce ze zmianami klimatu.

Wnioski te s¹ wa¿nym wskazaniem tak¿e przy podejmowaniu dzia³añ

w pilnym i wa¿nym zadaniu rekonstrukcji polskiego sektora elektroenergetycz-

nego. Warto tu zaznaczyæ, i¿ nierealistyczny postulat d¹¿enia do optymalnoœci

101


(nie definiuj¹c przy tym jej kryteriów) zast¹piæ mo¿na poszukiwaniem roz-

wi¹zañ efektywnych z punktu widzenia ekonomicznego, energetycznego i œro-

dowiskowego.

III. Kierunki rozwoju technologii energetycznych

Podstaw¹ opracowania trafnych prognoz jest ustalenie okreœlonych hipotez

w wybranej dziedzinie, w tym przypadku w zakresie analizy potencja³u rozwojo-

wego regionu Dolnego Œl¹ska. U podstaw formu³owania zbioru takich hipotez jest

zestaw rozpatrywany w poprzednich badaniach prognostycznych; okreœlenie istot-

nych potrzeb spo³ecznych i gospodarczych, w tym problemów z zakresu ochrony

œrodowiska i ochrony zdrowia; wykaz osi¹gniêæ z zakresu badañ o charakterze

podstawowym, które staæ siê mog¹ podstaw¹ opracowania nowych technologii,

i w koñcu rozwi¹zania techniczne, zastosowane po raz pierwszy w innych krajach

i postrzegane jako innowacyjne w zakresie okreœlonych procesów technicznych.

Wybrane prognozy technologii energetycznych

Ostatnim dokumentem, og³oszonym przez Komisjê Wspólnot Europejskich,

jest wspomniany ju¿ tzw. Pakiet Energetyczny (The Energy Package [24]).

Przedstawia on strategiczny plan w zakresie energetyki jako: „wizjê Europy,

posiadaj¹c¹ dobrze prosperuj¹c¹ i zrównowa¿on¹ gospodarkê energetyczn¹,

która wykorzystuje mo¿liwoœci kryj¹ce siê za zagro¿eniem zmian klimatycznych

i globalizacji oraz wysuwa siê na pozycjê œwiatowego lidera ze swoim portfe-

lem czystych, wydajnych i niskoemisyjnych technologii energetycznych. Plan

w dziedzinie technologii musi jednoczeœnie byæ ambitny, okreœliæ jasne cele oraz

dok³adne plany i etapy ich realizacji oraz lepsz¹ koordynacjê dzia³añ w tym za-

kresie”[2]. Pakiet energetyczny zawiera nowe zadania dla pañstw cz³onkowskich

Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie zaopatrzenia w energiê, pokazuje tak¿e

kierunki rozwoju techniki i technologii. Po akceptacji przez Radê Europejsk¹

i Parlament Europejski pakiet ten ma stanowiæ podstawê nowej polityki ener-

getycznej Unii Europejskiej. W jej ramach maj¹ byæ w nastêpnej kolejnoœci pod-

jête dzia³ania w obszarze legislacyjnym i administracyjnym. Tê now¹ politykê

energetyczn¹ Unii Europejskiej opisuje siê has³em 3 x 20%, a odnosi siê ona

do trzech celów, a mianowicie:

1. Na pierwszym miejscu listy propozycji, o zaakceptowanie których Komisja

zwraca siê do Rady i Parlamentu, jest cel prowadz¹cy do zredukowania przez

Uniê najpóŸniej do 2020 roku emisji gazów cieplarnianych o co najmniej

20% w odniesieniu do poziomu z 1990 roku. Jest on bardzo ambitny i wy-

magaæ bêdzie z pewnoœci¹ opracowania i wdro¿enia kosztownych instalacji

oraz zapewnienia mo¿liwoœci sprawnego magazynowania CO2 we wszystkich

nowych jednostkach wytwórczych spalaj¹cych paliwa organiczne kopalne,

a przede wszystkim wêgiel kamienny i brunatny. Dla Polski realizacja po-

stulatu, zawartego w tej propozycji, to bardzo du¿e wyzwanie, zw³aszcza

w kontekœcie dekapitalizacji technicznej i ekonomicznej wielu elektrowni.

102


2. Druga propozycja (cel) analizowanego Pakietu to zwiêkszenie efektywnoœci

zu¿ycia energii pierwotnej do 2020 roku o 20% w stosunku do planu dzia³añ,

który by³ podstaw¹ do wydania tzw. dyrektywy efektywnoœciowej 2006/32/WE.

Powinno to przynieœæ efekt w postaci 30% redukcji zu¿ycia energii finalnej

w tym okresie œrednio dla Unii w odniesieniu do obecnego poziomu. Warto

w tym miejscu przypomnieæ, ¿e wspomniana dyrektywa 2006/32/WE zobowi¹-

zuje pañstwa cz³onkowskie do mniejszego zu¿ycia energii o 9% w ci¹gu 10

lat po wejœciu jej w ¿ycie. Wydaje siê, ¿e dla Polski nie powinno byæ to

szczególnie du¿ym wyzwaniem, poniewa¿ wci¹¿ jeszcze mo¿emy korzystaæ

z „rezerwy transformacji” w zwi¹zku z relatywnie nisk¹ sprawnoœci¹ instala-

cji energetycznych budowanych w latach ’70 i ’80–tych ubieg³ego wieku.

3. Trzeci przyjêty cel w pakiecie ma tak¿e charakter indykatywny i oznacza

osi¹gniêcie do 2020 roku 20% udzia³u energii odnawialnej w ca³kowitym

zu¿yciu energii oraz co najmniej 10% udzia³u biopaliw w ca³kowitym ich

zu¿yciu w transporcie. Jednoczeœnie wnosi siê o upowa¿nienie do przygo-

towania nowej dyrektywy, ustanawiaj¹ce nowe cele w tym zakresie dla pañstw

cz³onkowskich. W dokumentach pakietu sygnalizuje siê jednoczeœnie zagro-

¿enie uzyskania 12% udzia³u energii odnawialnej w ca³kowitym zu¿yciu

energii w 2010 roku (co by³o celem indykatywnym dla Unii, ustalonym

w 1997 roku) [7,8].

Koncepcja 3x20% w odniesieniu do rozwoju technologii energetycznych

oraz kreowania i wdra¿ania innowacji mo¿e mieæ szczególnie istotne znacze-

nie. Jeœli bowiem uznaæ, ¿e zawarte w niej kierunki rozwoju technicznego,

ekonomicznego s¹ w³aœciwe oraz akceptowane politycznie i spo³ecznie, to mog¹

staæ siê wa¿nymi punktami odniesienia dla prowadzonych badañ od podstawo-

wych, poprzez stosowane i rozwojowe na wdro¿eniach skoñczywszy.

IV. Scenariusze przysz³oœci energetycznej

Istotn¹ rolê w kszta³towaniu siê pogl¹dów na temat przewidywalnych œcie-

¿ek rozwojowych sektora energetycznego odegra³y publikacje monograficzne

Œwiatowej Rady Energetycznej [4, 5, 8]. Ujêcie globalne i regionalne proble-

mów energetycznych bazowa³o na przewidywaniach z horyzontem lat 2050

i 2100 (przy bazowym roku 1990) ujêtych w trzy zasadnicze przypadki ró¿ni¹-

ce siê tempem rozwoju gospodarczego, skutecznoœci¹ polityk pro-

efektywnoœciowych, dostêpnoœci¹ zasobów energii, dynamik¹ postêpu technicz-

nego, kosztami nowych technologii, restrykcyjnoœci¹ polityki w zakresie ochrony

œrodowiska oraz przewidywan¹ wartoœci¹ zapotrzebowania energii. Dla przy-

padków okreœlanych jako „wysoki wzrost” (A), „odniesienia” (B) i ekologicz-

no–j¹drowy (C) wyró¿niono dla: A trzy warianty (ró¿ni¹ce siê struktur¹ pier-

wotnych noœników energii) oraz dla C – dwa warianty zró¿nicowane rol¹ OZE

i energetyki j¹drowej. Uzyskano zatem ³¹cznie szeœæ scenariuszy (przy wspól-

nej historii z lat 1850–1990) – szeœæ œcie¿ek ewolucji do koñca XXI wieku. Przy

103


takim stopniu ogólnoœci, trudno jednak odnieœæ siê do realiów specyficznego

dla elektroenergetyki procesu rozwoju tego sektora.

Studium European Commission: Word Energy, Technology and Clima-

te Policy Outlook, WETO 2030. Jakoœciowa zmianê w tym wzglêdzie przy-

nosi istotny dokument UE [9], znany pod akronimem „WETO 2030”. Rozwa-

¿ania w perspektywie 2030 opcji technologicznych prowadz¹ do wyodrêbnie-

nia czterech zasadniczych rozwi¹zañ [9,17];

1. Przypadek gazowy („gas cases”) przyjmuj¹cy zwiêkszon¹ dostêpnoœæ gazu

ziemnego i postêp w zakresie technik gazowo–parowych i ogniw paliwowych.

2. Przypadek wêglowy (coal cases”), charakteryzuj¹cy siê postêpem w zakre-

sie spalania paliw sta³ych – tzw. czyste technologie wêglowe.

3. Przypadek j¹drowy („nuclear cases”) przyjmuj¹cy prze³om techniczny zarów-

no w zakresie kosztów, jak i bezpieczeñstwa w obszarze rektorów lekkowod-

nych oraz innych ewolucyjnych rozwi¹zañ.

4. Przepadek OZE („renewable cases”). Wariant ten k³adzie szczególny nacisk

na techniki wykorzystuj¹ce zasoby odnawialne, a mianowicie turbiny wia-

trowe, zgazowanie biomasy, techniki solarne, ma³a hydroenergetykê i foto-

woltanikê.

Scenariusze rozwoju elektroenergetyki obejmuj¹ w tym dokumencie trzy

projekcje:

• „zmianê paradygmatu” (Change of Paradigm),

• „wojnê paliw kopalnych” (Fossil Fuel Wars),

• „brniêcie przez pomost gazowy” (Mudding trough across the Gas Bridge) [9, 17].

Szczególn¹ rolê raport przypisuje ocenie niepewnoœci w zakresie zasobów

wêglowodorów (wyró¿niaj¹c scenariusze du¿ej i malej poda¿y), rozwoju tech-

nologii wytwarzania energii elektrycznej opartej na gazie, wêglu, paliwie roz-

czepialnym, OZE oraz wp³ywie emisji CO2. Dokonano równie¿ porównañ z trze-

ma innymi projekcjami rozwoju œwiatowego sektora energii: przegl¹dem

(„Outlook”) Miêdzynarodowej Agencji Energii (ICA/OECD) z roku 2000, opra-

cowania Œwiatowej Rady Energetycznej i Miêdzynarodowego Instytutu Stoso-

wanych Analiz Systemowych (WEC/IIASA) oraz Departamentu USA (US DOE

2003). Dla elektroenergetyki analiza prowadzi do stwierdzeñ nastêpuj¹cych:

• wytwarzanie energii elektrycznej bêdzie stale wzrastaæ ze œredniorocznym

tempem 3%. Ponad po³owa produkcji w roku 2030 bêdzie pochodziæ z tech-

nologii, które pojawi³y siê w latach ’90–tych i póŸniej, takich jak cykl ga-

zowo–parowy, zaawansowane technologie wêglowe i OZE. Udzia³ gazu ziem-

nego w wytwarzaniu energii elektrycznej bêdzie stale wzrastaæ w trzech za-

sadniczych regionach – Œrodkowy Wschód i Ameryka £aciñska – przy pro-

ducentach gazu WNP, a udzia³ wêgla bêdzie zmniejszaæ siê we wszystkich

regionach za wyj¹tkiem Ameryki Pó³nocnej, gdzie przewiduje siê stabilizacjê,

oraz Azji (silny wzrost). Tempo rozwoju energetyki j¹drowej bêdzie ni¿sze

ni¿ wzrostu wytwarzania energii elektrycznej, a udzia³ w strukturze obni¿y

104


siê w roku 2030 do 10% rynku. OZE podwoi swój udzia³ z 2% w roku 2000

do 4% w roku 2030, przy zasadniczym wzroœcie roli energetyki wiatrowej.

• przyspieszony rozwój technologii wytwarzania energii elektrycznej spowo-

duje znacz¹ce zmiany w strukturze generacji, co szczególnie odbije siê na

koszach redukcji CO2. Uwzglêdniæ jednak nale¿y fakt, ¿e sektor elektroener-

getyki odpowiada jedynie za 1/3 emisji gazu cieplarnianego.

Z analizowanych opracowañ wynika, ¿e nastêpne dziesiêciolecia musz¹

cechowaæ siê dalszym postêpem w tworzeniu i rozwijaniu struktur o zró¿nico-

wanych technologiach energetycznych („energy mix”): hydroenergetyki, innych

technologii wykorzystuj¹cych zasoby odnawialne, energetyki j¹drowej oraz

czystych technologii paliw kopalnych, ³¹cznie z technologiami przechwytywa-

nia i magazynowania CO2 (ang. Carbon Capture and Storage – CCS). Ka¿da

strategia eliminuj¹ca którykolwiek z elementów takiego zrównowa¿onego port-

fela opcji nie odniesie sukcesu w budowie efektywnego i zasadnego ekonomicz-

nie niskowêglowego systemu elektroenergetyki. Kolejnym zadaniem jest inte-

ligentna elektryfikacja gospodarki. Racjonalne wykorzystanie energii elektrycz-

nej w gospodarce obejmuje dwa zasadnicze cele: polepszenie efektywnoœci

zarówno wykorzystania energii elektrycznej (efektywnoœæ popytowa), jak i jej

wytwarzania (efektywnoœæ pota¿owa) oraz aktywne rozwijanie synergii pomiê-

dzy dostaw¹ niskoemisyjnej energii elektrycznej i wysokoefektywnymi techno-

logiami u¿ytkowania tej energii. Proces ten musi ulec przyspieszeniu dla wielu

przemys³owych i komercyjnych zastosowañ oraz w transporcie publicznym.

Szczególnie skutecznie dzia³ania s¹ po¿¹dane w dwóch sektorach, gdzie wyko-

rzystanie energii elektrycznej prowadzi do istotnego postêpu w kategoriach efe-

ktywnoœci energetycznej, redukcji emisji CO2 oraz zmniejszenia zale¿noœci od

wêglowodorowych paliw kopalnych. S¹ to: ogrzewanie/ch³odzenie z zastosowa-

niem pomp ciep³a oraz transport drogowy z napêdem hybrydowym [17,18,24].

Zwraca siê du¿¹ uwagê na spójnoœæ podejœcia rynkowego. Korzyœci stosowa-

nia zarówno istniej¹cych, jak i powstaj¹cych technologii po stronie popytowej

i poda¿owej s¹ zawsze weryfikowane przez praktykê. Sk³ania to do stosowania

spójnej strategii rozpowszechniania, zorientowanej na szerokie wdro¿enie tech-

nologii istniej¹cych i g³êbok¹ penetracjê biznesow¹ nowych technologii na

drodze realizacji programów badawczo-wdro¿eniowych, programów demonstra-

cyjnych, d³ugoterminowych sygna³ów cenowych oraz obni¿ania barier wejœcia

na rynek. Polityki wsparcia publicznego, o ile oka¿¹ siê niezbêdne, winny byæ

zorganizowane w sposób promuj¹cy efektywnoœæ kosztow¹ i sprzyjaj¹cy szyb-

kiej integracji nowych technologii na rynku. D³ugoterminowy charakter inwe-

stycji poda¿owych (i niektórych popytowych) wymaga d³ugich horyzontów

planistycznych do ustalania finansowych konsekwencji emisji CO2 w celu zin-

tegrowania dzia³añ, zmierzaj¹cych do zahamowania zmian klimatycznych i pro-

mocji na tle globalnego systemu zaopatrzenia w energiê i rynku œwiatowego.

Ocenie poddano cztery scenariusze przysz³oœci energetycznej Europy:

105


• scenariusz bazowy, opary na aktualnych politykach w zakresie efektywnoœci

energetycznej i wspierania odnawialnych Ÿróde³ energii (OZE), ale bez dal-

szego rozszerzania stosowanego instrumentarium i nie przewiduj¹cy zmian

w obowi¹zuj¹cych ograniczeniach odnoœnie do rozwoju energetyki j¹drowej

ani te¿ nie oczekuj¹cy prze³omu w technologii wychwytywania i magazyno-

wania dwutlenku wêgla (CCS),

• scenariusz efektywnoœci i OZE nadaj¹cy wysok¹ rangê przedsiêwziêciom

w zakresie efektywnoœci energetycznej i wykorzystania zasobów odnawial-

nych z ograniczeniami technologii j¹drowych jak w scenariuszu bazowym

i stosowania CCS,

• scenariusz poda¿owy, przewiduj¹cy powrót technologii j¹drowych i rozwój

CCS,

• scenariusz prymatu energii elektrycznej, zak³adaj¹cy wykorzystanie wszyst-

kich opcji systemów o niskiej emisji CO2: efektywnoœci energetycznej, OZE,

energetyki j¹drowej i CCS; zak³ada on synergie niskoemisyjnych systemów

wytwarzania energii elektrycznej i efektywnych technologii u¿ytkowania

energii elektrycznej, ³¹cznie z obszarami tradycyjnie zdominowanymi prze

bezpoœrednie stosowanie paliw ropopochodnych i gazu (np.: transport dro-

gowy, ogrzewanie/ch³odzenie pomieszczeñ).

W tabeli poni¿ej przedstawiono wybrane prognozy rozwoju technologii

energetycznych, zawarte w przedstawionych ju¿ dokumentach, wraz z okreœle-

niem czasu praktycznych zastosowañ. Niektóre z nich stanowi¹ „agregat”,

w obrêbie którego mo¿e mieœciæ siê wiele szczegó³owych rozwi¹zañ.

Technologie w zakresie wytwarzania energii

1. Systemy generacji rozproszonej pokrywaj¹ przesz³o 30% europejskiego 2020

zapotrzebowania na energiê elektryczn¹,

2. Wielkie miêdzynarodowe sieci najwy¿szych napiêæ umo¿liwiaj¹ wytwarzanie 2017

energii elektrycznej w oparciu o regionalne Ÿród³a regionalne (np. Ÿród³a

solarne w Afryce, Ÿród³a wykorzystuj¹ce biomasê w Europie Œrodkowej itp.),

3. Praktyczne wykorzystanie reakcji syntezy w technologiach plazmowych, 2025

4. Rozpowszechnianie elektrowni j¹drowych z reaktorami zapewniaj¹cymi 2015

bezpieczeñstwo bierne,

5. Zród³a wykorzystuj¹ce zasoby odnawialne pokrywaj¹ 25% ca³kowitego 2025

zapotrzebowania na energie elektryczn¹ w Europie,

6. Ogniwa fotowoltaiczne zapewniaj¹ ponad 5% pokrycia zapotrzebowania na 2020

energiê elektryczn¹ w Europie,

7. Technologie oceaniczne (wykorzystanie p³ywów pr¹dów i falowania) wchodz¹ 2025

do powszechnego u¿ytku,

8. Szeroko stosowane s¹ technologie wykorzystuj¹ce biomasê do instalacji 2015

ogrzewania lokalnego i scentralizowanego,

Wybrane prognozy wykorzystania w praktyce nowych technologii

Lp. Wybrane prognozy technologii energetycznychRok

realizacji

106


9. Praktyczne zastosowanie znalaz³y technologie wychwytywania i przechowy- 2015

wania dwutlenku wêgla w elektrowniach spe³niaj¹cych paliwa kopalne,

10. Zastosowanie górniczej technologii wydobywania hydratu metanu 2022

11. Praktyczne zastosowane ogniw s³onecznych o du¿ej powierzchni ze 2015

wspó³czynnikiem przemiany lepszym ni¿ 20%,

12. Szerokie zastosowanie ogniw paliwowych wydajnych i bezpiecznych, 2015

13. Zastosowanie polimerowych elektrolitycznych ogniw paliwowych do 2020

kogeneracji w gospodarstwie domowym

14. Zastosowanie technologii przechowywania energii pozwalaj¹cy efektywnie 2015

u¿ywaæ rozproszone Ÿród³a –

15. Stosowanie systemu obliczenia kosztów zarówno finansowych, jak i ekono- 2012

micznych, œrodowiskowych i energetycznych,

16. Termochemiczny rozk³ad wody w celu produkcji wodoru 2025

Technologie w zakresie magazynowania i dystrybucji

17. Szerokie zastosowania zaawansowanych technologii magazynowania energii 2017

w systemach wykorzystuj¹cych zasoby odnawialne,

18. Rozbudowa terminali odbioru skropionego gazu ziemnego (LNG) oraz 2015

zaawansowane systemy gazoci¹gów wysokiego ciœnienia umo¿liwiaj¹

dziesiêciokrotne zwiêkszenie importu gazu do Europy,

19. Nast¹pi³o szerokie upowszechnienie materia³ów nadprzewodowych w budowie 2015

transformatorów i pr¹dnic,

20. Zastosowanie magazynowania energii z u¿yciem baterii akumulatorów do 2017

wyrównywania krzywej obci¹¿enia

Technologie w zakresie zmian zapotrzebowania na energiê, (w tym w transporcie)

21. Inteligentne budynki o niskim zapotrzebowaniu energii, stanowi¹ce powy¿ej 2030

50% ca³oœci nowego budownictwa,

22. Udoskonalone procesy wytworze, zapewniaj¹ce ograniczenie zapotrzebowanie 2025

energii dla przemys³u o 30% w odniesieniu do jednostki produktu;

23. Samochody zasilane ogniwami paliwowymi obejmuj¹ ponad 20% rynku 2030

europejskiego,

24. Biopaliwa uczestnicz¹ w ponad 25% w pokryciu potrzeb transportu drogowego 2022

25. Udoskonalona logistyka, wykorzystuj¹ca technologie informatyczne i tele- 2017

komunikacyjne zwiêksza udzia³ transportu kolejowego do 15% w ca³kowitym

przewozie ³adunków,

26. Wodór jako noœnik energii tworzy znacz¹c¹ czeœæ systemu energetycznego 2030

(zastosowania stacjonarne i w transporcie).

27. Szerokie zastosowanie ogniw paliwowych wydajnych i bezpiecznych 2015

28. Transport wodoru na dalekie odleg³oœci uzyskanego z czystych Ÿróde³ energii 2030

pierwotnej

Rozwój technologii energetycznych w dokumentach krajowych

W ostatnich trzech latach opublikowane zosta³y trzy dokumenty o charakte-

rze prognoz odnosz¹cych siê do polityki energetycznej Polski. Pierwszy z nich

pt. „Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku”, sygnowany przez Ministra

107


Gospodarki i Pracy, koncentruje siê na prognozach zapotrzebowania na energiê,

w tym g³ównie elektryczn¹, oraz przewiduje skalê pozyskania i mo¿liwoœci za-

spokojenia poszczególnym form energii pierwotnej i koñcowej. Wskazuje siê

wêgiel brunatny jako zamiennik wêgla kamiennego do wytwarzania energii elek-

trycznej oraz ewentualne zastosowanie energii j¹drowej. (w tym kontekœcie zwraca

siê uwagê na zasoby wêgla brunatnego w okolicach Œcinawy i Legnicy). Dokument

ten nie odnosi siê bezpoœrednio do nowych technologii pozyskiwania energii [32].

W marcu 2006 roku Minister Gospodarki przyj¹³ „Program dla Energe-

tyki” wytyczaj¹cy m.in. kierunek zmian systemu zarz¹dzania krajow¹ energe-

tyk¹, który prowadzi do szeroko zakrojonych procesów integracji (konsolida-

cji) sektora. W punkcie 3.7 tego dokumentu sygnalizuje siê koniecznoœæ roz-

woju nowych technologii wytwarzania. Wymieniono siedem przedsiêwziêæ

technologicznych, a mianowicie: wysokosprawne (ponad 40%) wytwarzanie

energii elektrycznej w elektrowniach kondensacyjnych, przy ograniczonym od-

dzia³ywaniu na œrodowisko, wysokosprawne (ponad 50%) wytwarzanie energii

elektrycznej w podwójnych uk³adach gazowo-parowych, wysokosprawne wytwa-

rzanie energii elektrycznej w skojarzeniu z ciep³em w du¿ych instalacjach ener-

getycznych; wytwarzanie energii elektrycznej w skojarzeniu w ma³ych instala-

cjach – energetyka rozproszona, wytwarzanie energii elektrycznej w elektrow-

niach atomowych, wytwarzanie energii w Ÿród³ach odnawialnych. Dokument

„obiecuje” analizê preferowanych technologii w ramach programu dla energe-

tyki, która jeœli zosta³a opracowana, jest autorowi tego tekstu niedostêpna.

Ostatnim dokumentem, na który nale¿y zwróciæ tu uwagê, jest Polityka

Energetyczna Polski do 2030 (projekt). Zosta³ on opracowany przez Ministra

Gospodarki i opublikowany we wrzeœnia 2007 roku. W odniesieniu do dwóch

poprzednich opracowañ jest znacznie dok³adniejszy, merytorycznie bardziej

wyczerpuj¹cy. Koncentruje siê nie tylko na wytwarzaniu energii elektrycznej,

ale tak¿e podejmuje zagadnienia pozyskania i zu¿ycia paliw p³ynnych oraz gazu

ziemnego. Podkreœla siê koniecznoœæ intensyfikacji badañ naukowych w sektorze

energetyki. Niestety z przytoczonych zapisów trudno jest wysun¹æ konkretne

wnioski wskazuj¹ce preferowane badania i wdro¿enia zawarte w krajowych

dokumentach dotycz¹cych rozwoju krajowej energetyki.

Analiza oficjalnych dokumentów Unii Europejskiej oraz prognoz dotycz¹-

cych kierunków rozwoju energetyki w œwiecie, Europie i poszczególnych kra-

jach wyraŸnie wskazuje na tocz¹ce siê równolegle trzy procesy w rozwoju

energetyki. Pierwszy z nich obejmuje problemy z zakresu energetyki w skali

globalnej, czekaj¹ce pilnie na rozwi¹zanie, a jeœli to nie jest mo¿liwe, to przy-

najmniej w skali poszczególnych regionów œwiata. Drugim procesem jest co-

raz szersze wykorzystanie mechanizmów rynkowych i zapewnienie bezpieczeñ-

stwa energetycznego. Trzecim jest dynamiczny rozwój efektywnoœci dziêki

rozwojowi technologicznemu (innowacjom) zarówno procesów w obrêbie

wytwarzania i dostarczania energii odbiorcom, ale tez wykorzystania w proce-

108


sach wytwórczych. Wa¿ne jest, aby Polska w tych procesach znalaz³a nale¿ne

miejsce wynikaj¹ce choæby z posiadanego potencja³u gospodarczego.

Energetyka w dokumentach strategicznych Dolnego Œl¹ska

W województwie dolnoœl¹skim w latach 2002 – 2007 zosta³o opracowane

szereg dokumentów zwi¹zanych bezpoœrednio lub poœrednio z rol¹ i kierunkami

rozwoju sektora energetycznego w regionie. Jednym z pierwszych kompleksowych

opracowañ by³a Strategia Energetyczna Województwa Dolnoœl¹skiego, przyjêta

przez Sejmik Dolnoœl¹ski w kwietniu 2002 roku. Kolejnymi dokumentami by³y:

Strategia Rozwoju Województwa Dolnoœl¹skiego do 2020 roku, uchwalona przez

Sejmik Województwa Dolnoœl¹skiego w listopadzie 2005 roku, oraz Dolnoœl¹-

ska Strategia Innowacyjna przyjêta w kwietniu 2005 roku). Dla celów tego

opracowania zaktualizowano dane dotycz¹ce stanu sektora energetyki na Dolnym

Œl¹sku wg stanu na koniec 2006 roku. Aktualizacjê tê przeprowadzi³y dr in¿. Edyta

Ropuszyñska-Surma i dr Magdalena Bogrosz-Koczwara z Zak³adu Ekonomii

Instytutu Organizacji i Zarz¹dzania Politechniki Wroc³awskiej.

V. Wnioski

Przeprowadzone analizy i rozwa¿ania pozwalaj¹ na sformu³owanie koñco-

wych uwag o charakterze ogólnym i szczegó³owym. Stanowi¹ one swoist¹ re-

komendacjê w zakresie celów i funkcji innowacji w energetyce na Dolnym

Œl¹sku, a zatem:

1. Problemy gospodarcze, zwi¹zane z zaspokajaniem potrzeb energetycznych,

jednoznacznie wskazuj¹ na wystêpowanie obecnie piêciu priorytetów w za-

kresie rozwoju energetyki. Pierwszym z nich jest zapewnienie mo¿liwoœci

efektywnego kreowania i wdra¿ania innowacji dla zapewnienia harmonijne-

go i efektywnego sektora dostosowanego do wyzwañ jakie wystêpuj¹ i bêd¹

wystêpowaæ w bie¿¹cej, œredniej i d³ugiej perspektywie. Drugim staje siê

racjonalny rozwój OZE. Trzecim jest wzrost sprawnoœci procesów wytwa-

rzania, przesy³ania oraz dystrybucji poszczególnych rodzajów energii. Czwar-

tym zapewnienie bezpieczeñstwa energetycznego, rozumianego w ogólnym

sensie jako pewnoœæ dostaw energii w okreœlonym czasie i miejscu w wyma-

ganym horyzoncie czasowym. Pi¹tym zaœ – wychodz¹cy poza zakres ener-

getyki – jest wzrost sprawnoœci procesów u¿ytkowania energii.

2. Innowacyjnoœæ procesów zapewnienia i zu¿ycia energii obok znaczenia

miêdzynarodowego i krajowego, ma silny kontekst regionalny. W wymiarze

regionalnym bowiem mog¹ i powinny byæ podejmowany wysi³ki dla harmo-

nizacji dzia³añ i podmiotów sektora energetyki i odbiorców (w tym s³abych

ekonomicznie), efektywne wykorzystanie OZE, efektywne wykorzystanie fun-

duszy strukturalnych oraz dzia³aj¹cych w tym zakresie jednostek naukowo–

badawczych; szkó³ wy¿szych i oœrodków przemys³owych.

3. Ze wzglêdu na bran¿owy podzia³ sektora energetyki w Polsce niezbêdne jest har-

monizowanie dzia³añ w celu zapewnienia bezpieczeñstwa energetycznego pomiê-

dzy elektroenergetyk¹, gazownictwem, ciep³ownictwem oraz Ÿród³ami OZE.

109


4. Problemy sk³adaj¹ce siê na zapewnienie tak innowacyjnej energetyki na

Dolnym Œl¹sku bardzo z³o¿ony charakter. Cztery najwa¿niejsze z nich to:

• Stan infrastruktury energetycznej w regionie, której w³aœcicielem s¹ ró¿-

ne podmioty sektora energetyki, w tym przede wszystkim Skarb Pañstwa

(elektroenergetyka i gazownictwo) oraz ró¿norodna struktura w³asnoœciowa

dotycz¹ca g³ównie przedsiêbiorstw ciep³owniczych. Z przeprowadzonych

wycinkowych analiz wynika, ¿e postêpuj¹ca dekapitalizacja infrastruktu-

ry uniemo¿liwia jej odtworzenie w sensie technicznym i ekonomicznym

w krótkim i œrednim horyzoncie czasowym.

• Brak integracji œrodowiska energetyków, co ma zwi¹zek z tradycyjnym,

istniej¹cym ju¿ od kilkudziesiêciu lat, bran¿owym podzia³em na elektro-

energetykê, gazownictwo i ciep³ownictwo. Podzia³ ten od lat tolerowany,

a nawet stymulowany przez politykê pañstwa doprowadzi³ do niepotrzeb-

nej rywalizacji i zdezintegrowa³ œrodowisko energetyków. Ma to negatywne

implikacje przede wszystkim w uk³adzie regionalnym i lokalnym, wyra-

¿aj¹ce siê choæby brakiem skutecznego przep³ywu informacji pomiêdzy

podmiotami tych sektorów [21].

• Silny nacisk na rozwój odnawialnych Ÿróde³ energii i ochronê œrodowi-

ska naturalnego stymulowany przez regulacje krajowe i unijne, co nale¿y

uznaæ za szczególnie wa¿ny kierunek rozwoju energetyki zarówno w sen-

sie technicznym, ekonomicznym, spo³ecznym, jak i politycznym. Rozwój

OZE staje siê tak¿e priorytetowym kierunkiem prac badawczych wskaza-

nym przez organa UE i oœrodki odpowiedzialne za badania naukowe

w poszczególnych krajach europejskich.

• Potrzeba wykorzystania funduszy strukturalnych zarówno bêd¹cych w dys-

pozycji organów centralnych, jak i regionalnych w celu stymulowania in-

nowacyjnego rozwoju sektora energetyki, przy zachowaniu dba³oœci o:

utrzymanie zasady symetrii pomiêdzy poszczególnymi sektorami energe-

tyki w uk³adzie lokalnym, stan œrodowiska naturalnego w regionie, racjo-

nalne wykorzystanie potencja³u regionu w celu racjonalnego rozwoju OZE

oraz stan infrastruktury energetycznej w regionie [21].

5. Jednym z wyzwañ stoj¹cych przed krajow¹ elektroenergetyk¹ jest opracowa-

nie rozwi¹zañ innowacyjnych i wykorzystanie ich w praktyce. Celem tego jest

poprawa efektywnoœci wytwarzania energii, zmniejszenie strat jej przesy³a-

nia i podniesienie sprawnoœci dystrybucji, a tak¿e wzrost gwarancji dostaw,

przy jednoczesnym ograniczeniu zu¿ycia. Punkty programów dotycz¹cych

rozwoju technologicznego odnosz¹ siê jedynie do wdra¿ania nowych techno-

logii wytwarzania, co budzi niedosyt w aspekcie szeroko rozumianej innowa-

cyjnoœci. W ostatnich latach kolebk¹ innowacji (nowe produkty, w tym tech-

nologie i us³ugi) nie s¹ ju¿ laboratoria korporacji, a raczej sieci tworzone przez

firmy technologiczne, jednostki badawcze i rynki kapita³owe. Nale¿y wiêc kon-

sekwentnie zmierzaæ do budowy podobnych sieci w Polsce, tworz¹cych in¿y-

110


nieryjny energetyczny ekosystem, poprzez przekszta³canie i rozbudowê za-

sobów oraz stymulowanie powstawania nowych podmiotów.

6. Szczególnie wielkim wyzwaniem dla Dolnego Œl¹ska bêdzie zagospodaro-

wanie z³ó¿ wêgla brunatnego w okolicach Legnicy i Œcinawy. Budowa du-

¿ej elektrowni i kopalni z uwzglêdnieniem europejskich i krajowych warun-

ków i standardów, zw³aszcza œrodowiskowych wymagaæ bêdzie zapewnienia

równowa¿enia rozmaitych, czêsto sprzecznych interesów i koncepcji.

7. Obserwacja procesów budowy obszarów innowacyjnych pozwala na stwier-

dzenie, ¿e podstawowym „bytem” innowacyjnym staj¹ siê klastery produkcyjne

lub us³ugowe, obejmuj¹ce ca³y kompleks wielkich i ma³ych firm oraz organi-

zacji, przyczyniaj¹cych siê do powstania okreœlonej wi¹zki nowych produk-

tów. Du¿e przedsiêbiorstwa sektora elektroenergetyki w sposób naturalny

mog³yby stanowiæ j¹dra takich klasterów pod warunkiem pewnej redefinicji

swojej misji i harmonizacji dzia³añ z innymi podmiotami otocznia. W ten spo-

sób mog³yby powstaæ sprzyjaj¹ce si³y do odbudowy silnego zaplecza badaw-

czego energetyki i zwiêkszenia si³y powi¹zañ z uczelniami. Jako przyk³ady

takich klasterów mo¿na podaæ powstaj¹cy Innowacyjny œl¹ski klaster czystych

technologii wêglowych czy Klaster na rzecz bezpieczeñstwa energetycznego,

który powstaje na Dolnym Œl¹sku. Klastery mog¹ mieæ i czêsto maj¹ silny

kontekst regionalny, bo to w³aœnie w regionie pojawiaj¹ siê najczêœciej warunki

do budowy efektywnej sieci powi¹zañ pomiêdzy podmiotami, ale tak¿e i do

rozwoju techniki wytwarzania energii elektrycznej w ma³ych instalacjach, wy-

korzystuj¹ce równie¿ energiê odnawialn¹. Wydaje siê celowe w obrêbie takiego

klastera powo³anie oœrodka, którego dzia³alnoœæ powinna pozwoliæ na:

• zbudowanie systemu wspó³pracy podmiotów sektora, szkó³ wy¿szych

i przemys³owych oœrodków badawczych, organów samorz¹du regionalne-

go i gminnego.

• monitorowanie i ocena systemu innowacji w energetyce Dolnego Œl¹ska,

• opracowywanie prognoz i foresight’tów zwi¹zanych z bezpieczeñstwem

energetycznym Regionu,

• wspó³dzia³anie z innymi podmiotami w pozyskiwaniu œrodków finanso-

wych na przedsiêwziêcia energetyczne, korzystne dla Regionu,

• propagowanie wiedzy na temat bezpieczeñstwa energetycznego.

Rozwój tego oœrodka nale¿y podporz¹dkowaæ kreowanie i wdra¿anie inno-

wacji w zakresie systemów energetycznych poprzez budowanie w regional-

nej energetyczne gospodarki opartej na wiedzy.

8. Identyfikacja i uruchomienie potencja³u rozwoju zawartego w regionalnym

sektorze energetycznym (elektroenergetyce, gazownictwie i ciep³ownictwie

oraz OZE) stanowi w istocie postawê d³ugookresowych zwi¹zków i relacji

pomiêdzy podmiotami sektora energetyki a podmiotami, które rozmaite formy

energii zu¿ywaj¹. W tym kontekœcie wydaje siê zasadne przyst¹pienie do

opracowania strategii energetycznej Regionu z uwzglêdnieniem obecnych

wyzwañ. W ramach tej strategii nale¿y okreœliæ wizjê sektora energetyczne-

111


go Dolnego Œl¹ska stanowi¹c¹ syntezê oczekiwañ, aspiracji i mo¿liwych

dokonañ w okresie realizacji strategii.

Literatura

1 Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca 2003 r. dotycz¹ca

wspólnych zasad rynku wewnêtrznego energii elektrycznej i uchylaj¹ca dyrektywê 96/92/WE,

Dz. U. L 176 z 15.07.2003.

2 Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca 2003 r. dotycz¹ca

wspólnych zasad rynku wewnêtrznego gazu ziemnego i uchylaj¹ca dyrektywê 98/30/WE

3 Dyrektywa nr 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.10.2001 r. w sprawie

ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeñ do powietrza z du¿ych obiektów energetycz-

nego spalania, Dz. U. L 309 z 27.11.2001.

4 Dyrektywa 2001/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 paŸdziernika 2001 r. w spra-

wie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczenia powietrza Dz. U.

L 309 z 27.11.2001.

5 Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 wrzeœnia 2001 r. w spra-

wie wspierania produkcji na rynku wewnêtrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze

6 Dyrektywa 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 18.01.2006r. dotycz¹ca dzia³añ

na rzecz zagwarantowania bezpieczeñstwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastruk-

turalnych Dz. U. UE L 33 z 04.02.2006

7 Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5.04.2006r. w sprawie efektyw-

noœci koñcowego wykorzystania energii i us³ug energetycznych oraz uchylaj¹ca dyrektywê

Rady 93/76/EWG Dz. U. UE L 114 z 27.04.2006

8 Eurelectric: Workshop – The Role of Electricity: Delivering secure and competitive energy

in a carbon – constrained world. Brussels, 22.03.2007

9 European Commission: World energy, technology and climate policy outlook, WETO 2030,

EUR 20366, Brussels 2003.

10 European Commission: Report on the Green Paper on Energy-Four years of European in-

itiatives, Brussels 2005.

11 European Energy Dephi: Final Project Results – Technology and Social Visions for Europe’s

Energy Future. Dec. 2004.

12 International Electricity Summit: Key Issues relating to the energy industry. Sevilla, Spain

8–9 March 2007.

13 Institute of Communication and Computer Systems of NTUA: The Role of Electricity. Athens,

20.03.2007.

14 Komisja Wspólnot Europejskich: Europejska polityka energetyczna. KOM (2007) 1, Bruk-

sela, 10.01.2007

15 Komisja Wspólnot Europejskich: Pakiet energetyczny (The Energy Package) http://ec.euro-

pa.en/energy/energypolicy/indexen htm, Bruksela, 10.01.2007

16 Komisja Wspólnot Europejskich: Pakiet energetyczny (The Energy Package) www.ec.euro-

pa.en/enery/energy_policy, Bruksela, 10.101.2007.

17 Malko J., Perpektywy technologii energetycznych Europy, [w] Innowacyjna energetyka

przysz³oœci czyli jaka, BW DSI, Wroc³aw, listopad 2007

18 Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polityka energetyczna Polski do 2030 roku (projekt).

19 Sciences &Technology Trends – Quartely Review Nr 10 – 14, National Institute of Sciences

and Technology Policy, Japan,: http://www.nistep.go.ip

20 Strategia energetyczna Dolnego Œl¹ska, Politechnika Wroc³awska, 2001

21 Szalbierz Z.: Strategia Dolnoœl¹skiego Centrum Bezpieczeñstwa Energetycznego. Opraco-

wanie wykonane na zlecenie ABS-klastera. Wroc³aw 2007.

22 World Energy Council: The World Energy Book, www.worldenergybook.com.

112



energii odnawialnych i alternatywnych

Zbigniew Gnutek*

I. Potrzeby energetyczne regionu obecnie

i w przysz³oœci

Formy energii, sposoby i warunki ich dostarczania

U¿yteczne formy energii najczêœciej dostarczane w ka¿dym regionie to:

energia promieniowania s³onecznego, energia cieplna, energia mechaniczna,

energia elektryczna, energia chemiczna.

Promieniowanie s³oneczne, jako forma energii niezbêdna w procesie powsta-

wania i rozwoju organizmów ¿ywych nie jest powszechnie zauwa¿ane jako wy-

znacznik oddzielnej dziedziny energetyki. Jest tak g³ównie dlatego, ¿e próby

jego wykorzystania w inny ni¿ natura „zaproponowa³a” sposób znajduj¹ siê

dopiero w pocz¹tkowym okresie rozwoju.

Ciep³o to forma energii znana i wykorzystywana od dawna i to bardzo sze-

roko.

G³ówne, u¿ywane obecnie Ÿród³a ciep³a bazuj¹ na reakcjach chemicznych

(spalanie), których produkty maj¹ temperaturê 900÷1400oC i one pozwalaj¹

wytworzyæ Ÿród³a o poœrednich wartoœciach tego parametru. Dostarczanie tej

formy energii to przede wszystkim dostarczanie paliwa do miejsc, gdzie mo¿e

ono byæ spalane. Ciep³o uzyskane wykorzystuje siê „na miejscu” lub w odle-

g³oœci do kilkunastu kilometrów. Oprócz ciep³a pochodz¹cego ze spalania i re-

akcji j¹drowych (u nas dotychczas niewykorzystywanego) oraz ciep³a odpado-

wego, coraz czêœciej siêga siê do ciep³a pochodz¹cego z kolektorów s³onecz-

nych i wnêtrza ziemi. Jest to ciep³o nie obci¹¿one dwutlenkiem wêgla, ale

o niskim potencjale temperaturowym.

Energia mechaniczna to druga obok ciep³a forma znana i wykorzystywana od

bardzo dawna. Jej Ÿród³em przez wiele stuleci by³a si³a ludzkich lub zwierzêcych

miêœni. Jednak prawdziwy postêp w „dostarczaniu” energii mechanicznej obser-

wuje siê z chwil¹ wynalezienia silników cieplnych (maszyna parowa, silniki

spalinowe t³okowe, turbiny cieplne). Rozproszenie przestrzenne napêdu mecha-

nicznego, ³atwoœæ jego uruchamiania i pojawienie siê wersji elektrycznej silnika

(której istnienie w zdecydowanej wiêkszoœci mo¿liwe jest dziêki si³owniom ciepl-

nym) nale¿y uznaæ za podstawê procesu dostarczania pracy mechanicznej.

Energia elektryczna to forma energii, której historia jest stosunkowo krót-

ka. Jednak niemo¿liwe jest jej przecenienie. To poprzez ni¹ nast¹pi³ nies³ycha-

ny postêp w ³¹cznoœci, dostêpnoœci napêdu mechanicznego, oœwietlenia, w sprzê-

* Instytut Techniki Cieplnej i Mechaniki P³ynów Wydzia³ Mechaniczno-Energetyczny Politechni-

ki Wroc³awskiej

113


cie gospodarstw domowych i sprzêcie produkcyjnym wielu przedsiêbiorstw. Jest

podstaw¹ automatyzacji, organizacji aglomeracji miejskich i postêpu w ka¿dej

niemal¿e dziedzinie gospodarki i ¿ycia spo³ecznego.

Dostarczanie energii chemicznej zwi¹zane jest z funkcjonowaniem przemy-

s³u przetwórstwa chemicznego i nie posiada w statystykach energetycznych swo-

ich zestawieñ. Trudno wiêc oceniæ jej wielkoœæ. Powinna ona byæ analizowana

pod k¹tem zmian form energii na energiê ze Ÿróde³ przyjaznych œrodowisku.

Oszacowanie potrzeb energetycznych Dolnego Œl¹ska

A. Obecne potrzeby energetyczne

Obecne potrzeby Dolnego Œl¹ska w zakresie zu¿ycia energii (oszacowane

w [1]) zebrano w tabeli 1.

B. Prognozy zapotrzebowania na energiê na Dolnym Œl¹sku do 2030 roku

We wrzeœniu 2007r. opublikowany zosta³ projekt dokumentu pt. „Polityka

energetyczna Polski do 2030 roku”. Jakkolwiek ca³y dokument posiada charakter

tymczasowy, to w jego rozdziale trzecim [5] zamieszczono prognozê zapotrze-

bowania na paliwa i energiê do roku 2030 dla ca³ego kraju. Poniewa¿ Dolny

Œl¹sk stanowi swoim potencja³em gospodarczym i demograficznym ok. 7,59%

potencja³u kraju, to zawarte w tym rozdziale tabele stanowi¹ w w.w. procencie

prognozê zu¿ycia energii i paliw na Dolnym Œl¹sku. Z danych tych wynika, ¿e

w roku 2030 potrzeby energetyczne bêd¹ nastêpuj¹ce:

Nie mniej ni¿:

1. Ciep³o 286,4

w tym:

– na ogrzewnictwo 72,89

w tym:

– w elektrowniach zawodowych i ciep³owniach 29,39

– indywidualne CO 26,90

– ogrzewanie piecami 16,60

– konwersja na pracê mechaniczn¹ 193,50

w tym:

– w elektrowniach cieplnych 151,50

– w silnikach spalinowych 42,00

– na cele technologiczne 20÷30

2. Energia mechaniczna: 92,44

– z hydrosi³owni i wiatraków 0,743

– z silników cieplnych 13,00

– z turbin w elektrowniach 57,21

– z silników elektrycznych 21,49

3. Energia elektryczna 35,82

w tym:

– zu¿ywana w gospodarstwach domowych 7,01

– pozosta³e zu¿ycie 28,81

Tabela 1. Potrzeby energetyczne Dolnego Œl¹ska w roku 2005

Lp. Forma energiiPotrzeby roczne

Dolnego Œl¹ska [PJ]

114


Lp. Forma energiiPotrzeby roczne


Tab. 2. Szacunkowe zapotrzebowanie na ró¿ne formy energii na Dolnym Œl¹sku w 2030 r. [5]

1. Energia cieplna 377,3

w tym:

– wytwarzanie pracy mechanicznej w elektrowniach 201,2

– wytwarzanie pracy mechanicznej w silnikach 58,8

– ogrzewnictwo 73,0

– cele technologiczne 44,3

2. Energia mechaniczna z: 144,5

– silników cieplnych 20,6

– turbin w elektrowniach 78,0

– silników elektrycznych 45,5

3. Energia elektryczna 76,5

II. Dolnoœl¹ski potencja³ energii ze Ÿróde³ odnawialnych

Szacunkowy potencja³ odnawialnych Ÿróde³ energii na Dolnym Œl¹sku

opracowany w [1] przedstawia poni¿sza tabela 3.

Lp. Rodzaj odnawialnych Ÿróde³ energiiRoczny potencjalna O•E

na Dolnym Œl¹sku [PJ]

Tab. 3. Szacunkowy potencja³ odnawialnych Ÿróde³ energii na Dolnym Œl¹sku

1. Helioenergetyka 22,202

w tym:

– kolektory s³oneczne cieplne 22,200

– kolektory fotowoltaiczne 0,002

2. Hydroenergetyka 28,000

w tym:

– ew. elektrownia „M³oty” 27,000

– ma³e elektrownie wodne 1,000

3. Aeroenergetyka 1,000

4. Geotermia – ciep³e wody 0,020

5. Energia z biomasy 106,830

w tym:

– S³oma 36,330

– Siano 8,000

– Drewno 12,500

– Torf 1,500

– Rzepak 8,800

– Kukurydza 16,200

– Buraki 2,400

– Ziemniaki 3,100

– Roœliny energetyczne 0,004

– Nieu¿ytki 18,000

RAZEM: 158,052

115


III. Dolnoœl¹ski potencja³ odpadowych Ÿróde³ energii.

Szacunkowy potencja³ odpadowych Ÿróde³ energii na Dolnym Œl¹sku opra-

cowany w [1] przedstawia poni¿sza tabela (tab. 4.).

1. Ciep³o odpadowe 123,27

w tym:

– ciep³o kondensatu w elektrowniach cieplnych 93,30

(t=36÷40°C)

– ciep³o odpadowe o temperaturze noœnika 80÷400°C 29,97

– odpadowe ciep³o technologiczne brak danych

2. Energia odpadowa zawarta w œmieciach komunalnych

i œciekach: 26,87

w tym:

– odpady przemys³owe 3,41

– spalarnie œmieci komunalnych 4,80

– spalarnie suchej masy ze œcieków 17,70

– gaz wysypiskowy 0,96

3. Odpadowa energia mechaniczna 9,25

4. Odpadowa energia chemiczna brak danych

5. Potencja³ energetyczny rozproszonych Ÿróde³ paliw

(gaz ziemny, wêgiel brunatny, wêgiel kamienny i in.) brak danych

RAZEM: 159,39

Tab.4. Szacunkowy potencja³ odpadowych Ÿróde³ energii na Dolnym Œl¹sku

Lp. Rodzaj odnawialnych Ÿróde³ energiiRoczny potencja³ energetyczny


Dane zawarte w powy¿szej tabeli wymagaj¹ doprecyzowania. Jest jednak

wa¿ne, ¿e szacunek odpadowych Ÿróde³ energii i energii ze Ÿróde³ odnawial-

nych s¹ w naszym regionie porównywalne, a ³¹cznie s¹ tego samego rzêdu co

roczne potrzeby u¿ytecznych form energii. Nale¿y je wiêc rozpatrywaæ razem.

IV. Potencja³ innowacyjny energetyki ze Ÿróde³

odnawialnych i odpadowych

Innowacyjnoœæ pozyskiwania i u¿ytkowania energii

Innowacyjnoœæ w zakresie energetyki mo¿e dotyczyæ obszaru dostarczania,

u¿ytkowania i akumulowania energii.

W zakresie dostarczania mo¿e dotyczyæ zapotrzebowania odbiorców pobie-

raj¹cych energie w sposób ci¹g³y, okresowy, przypadkowy (losowy) w iloœci

sta³ej lub zmiennej.

Mo¿na te¿ zaopatrzyæ odbiorców skupionych lub rozproszonych, o du¿ej

jednostkowej powierzchniowej ch³onnoœci energii lub o ch³onnoœci ma³ej albo

punktowej. Mo¿na równie¿ dostarczaæ energiê w warunkach konkurencji lub

monopolu przy ró¿norodnoœci albo monokulturze Ÿróde³ energii pierwotnej.

W obszarze u¿ytkowania energii innowacyjnoœæ mo¿e byæ rozwa¿ana dla:

116


• klasy odbiorników poszczególnych form energii;

• gotowoœci systemu energetycznego do dostarczania dowolnej formy energii

w dowolnym miejscu i czasie oraz iloœci (mo¿na by to nazwaæ energetyk¹

„szybkiego reagowania”);

• efektywnoœci i wygody ich u¿ytkowania;

• obszarów zintegrowania lub rozpraszania systemów dostarczania;

• miniaturyzacji do poziomu nano;

• bezpieczeñstwa dla œrodowiska i u¿ytkowników;

• niskich kosztów otrzymywania produktów energetycznych;

• przydatnoœæ do recyklingu odpadów energetycznych;

• krótka droga ze Ÿróde³ do odbiorników;

• mo¿liwoœæ odzyskiwania energii odpadowej.

W obszarze akumulowania energii innowacyjnoœæ mo¿e wyra¿aæ siê nowy-

mi rozwi¹zaniami dotycz¹cymi:

• rodzaju energii akumulowanej, iloœci¹ zmagazynowanego potencja³u energii,

dostêpnym czasem akumulacji, itp.;

• systemu ³adowania akumulatorów tworz¹cych zespó³ bezpieczeñstwa ener-

getycznego regionu;

• systemu odzyskiwania zdeponowanej energii.

Charakterystyka mo¿liwoœci pozyskiwania energii ze Ÿróde³ odnawialnych

i odpadowych na Dolnym Œl¹sku

A. Hydroenergetyka

• Potencja³ tej formy energii to budowana przez wiele lat (obecnie pod za-

rz¹dem Kogeneracji Wroc³aw S.A.) Elektrownia Szczytowo-Pompowa

„M³oty”. Jest to obiekt o przewidywanej mocy ok. 15 wiêkszej ni¿ istnie-

j¹ce w obrêbie Dolnego Œl¹ska ma³e elektrownie wodne. Obecnie analizo-

wana jest jej op³acalnoœæ w Energoprojekcie Warszawa. Do ukoñczenia

potrzeba ok. 1,5 mld z³.

Innowacyjnoœæ projektu polega na pe³nieniu funkcji stabilizacyjnej systemu

energetycznego w przypadku dynamicznie rozwijaj¹cej siê energetyki wiatrowej.

• Ma³a Energetyka Wodna w Dolnoœl¹skim obszarze dorzecza Odry

Potencja³ tego obszaru to wg [1] ok. 130 MW, przy obecnie istniej¹cym ze-

spole elektrowni o mocy ~57 MW, czyli o ponad 50% rezerwy.

Jednak wykorzystanie rzek Dolnego Œl¹ska do celów energetycznych powinno

byæ elementem uzupe³niaj¹cym Systemu Gospodarki Wodnej w Regionie (np.

Program dla Odry – 2006).

Innowacyjnoœæ systemu MEW na Dolnym Œl¹sku to przede wszystkim ich

regulacyjny charakter. Ponadto energia mechaniczna z MEW jest zupe³nie

wolna od emisji CO2.

B. Helioenergetyka

Jak podano w [1] warunki naturalne Dolnego Œl¹ska nie sprzyjaj¹ helioener-

getyce. Jednak fototermiczny sposób konwersji promieniowania s³onecznego

117


w inne formy jest mo¿liwy. Wskazana by³aby jak najwiêksza powierzchnia po-

kryta kolektorami p³askimi (np. wszystkie dachy domów mieszkalnych).

Prawdopodobnie móg³by powstaæ uk³ad heliostatów skupiaj¹cy promienio-

wanie w odbiorniku znajduj¹cym siê na wie¿y.

Inn¹ form¹ innowacyjnego wykorzystania helioenergetyki jest ogrzewanie

budynków (pasywne i aktywne systemy grzewcze). Osobnym w¹tkiem helioener-

getyki jest fotosynteza, zw³aszcza, gdyby zwiêkszyæ jej efektywnoœci.

Helioenergetyka to tak¿e fotowoltaika. Ten obszar konwersji energii wolny

jest od dodatkowej emisji CO2 w stopniu równym niespalonej iloœci paliwa.

C. Energetyka wiatrowa (aeroenergetyka)

Podstawowym zadaniem w zakresie energetyki wiatrowej powinno byæ

naukowe sprawdzenie jej potencja³u, co prowadzi do opracowania programu

i metody badañ miejsc potencjalnie przydatnych do budowy wiatraków. Pe³nych

badañ Dolnego Œl¹ska pod tym wzglêdem nie przeprowadzono, a z doœwiadcze-

nia historycznego wynika, ¿e silniki takie w przesz³oœci budowano na Przed-

górzu Sudeckim, co przeczy czêsto cytowanej tezie, ¿e ta forma energetyki nie

ma szans na Dolnym Œl¹sku.

Energia mechaniczna uzyskana z wiatraków jest wolna od produkcji CO2.

Tematem naukowym, nios¹cym znamiona innowacji, mo¿e byæ zagadnienie

opracowania technologii konwersi energii mas powietrza poruszaj¹cego siê

z prêdkoœci¹ 1,5÷4 m/s w pracê mechaniczn¹.

D. Geoenergetyka

Dolny Œl¹sk ma niewielkie szanse na rozwój geotermii wykorzystuj¹cej

ciep³e wody podziemne. W znacznej bowiem czêœci jest monolitem skalnym

Sudetów. Wykorzystanie zaœ do celów energetycznych ciep³a ska³ wymaga

specjalistycznych badañ geologicznych i g³êbokich wierceñ (3000÷5000 m).

Ciep³o uzyskiwane w procesie ogrzewania czynnika od ska³ jest technolo-

gia woln¹ od CO2, ale poziom temperatury noœnika ciep³a nie bêdzie wy¿szy

ni¿ ok. 110÷130oC.

E. Energia z biomasy

Potencja³ Dolnego Œl¹ska (jak wynika z tabeli 3.) w zakresie O•E jest

najwiêkszy dla biomasy. Jest to (wg „Przegl¹du Prognoz” rozdz.9. [4]) najbar-

dziej innowacyjny obszar technologii uzyskiwania energii ze Ÿróde³ odnawial-

nych. Obejmuje on bowiem intensyfikacjê produkcji biomasy, jak i jej przetwór-

stwo do postaci paliw gazowych (biogaz, wodór), ciek³ych (alkohol, biopaliwa

olejowe), a tak¿e sta³ych (wêgiel drzewny, pelety).

Innowacyjne s¹ zarówno technologie zwi¹zane z przeróbk¹ biomasy, jak

i organizacja jej zu¿ycia oraz produkcji lub pozyskiwania (odpady). Wad¹ ich

jest to, ¿e biomasa ulegaj¹c spalaniu produkuje CO2.

F. Odpadowe Ÿród³a energii

Potencja³ odpadowych Ÿróde³ energii na Dolnym Œl¹sku zestawiono w ta-

beli 4.

118


Przy rozpatrywaniu tego typu Ÿróde³ trudnym zagadnieniem jest ich rozpro-

szenie. Dlatego rozwi¹zanie problemu aglomeracji niedu¿ych iloœci, ró¿nych

form energii nale¿y uznaæ za zadanie innowacyjne.

Oprócz tego, rozwi¹zania wymaga problem zaprojektowania, zbudowania

i wdro¿enia do produkcji urz¹dzenia, które wykorzystywaæ bêdzie odpadowe

Ÿród³a ciep³a do wytwarzania energii mechanicznej i energii elektrycznej dla

skali mocy od kilkudziesiêciu watów do kilkuset kW.

Du¿y potencja³ innowacyjny tkwi w akumulacji odpadowych Ÿróde³ ciep³a.

Problem akumulacji ciep³a nie posiada zadawalaj¹cego rozwi¹zania, choæ

podejmowane s¹ takie próby (np. w z³o¿u ¿wirowym).

Osobnym zagadnieniem zwi¹zanym z odpadowymi Ÿród³ami energii jest

opracowanie metodologii ich wykrywania, opisywanie i diagnozowanie ich

przydatnoœci.

Innowacyjnoœæ w zakresie u¿ytkowania energii ze Ÿróde³ odnawialnych

i odpadowych

A. Problemy wynikaj¹ce z ró¿norodnoœci u¿ytkowanych form

Niestabilny charakter odnawialnych i odpadowych Ÿróde³ energii mo¿e byæ

mniej uci¹¿liwy, gdy rozdzieli siê obiekty zasilane przez te formy energii i ob-

szary zasilane z konwencjonalnych systemów energetycznych. Prowadzi to do

utworzenia omówionych w [3] autonomicznych regionów energetycznych.

Realizacja tej koncepcji i zwi¹zane z tym prognozy badawcze, maj¹ce charak-

ter innowacji organizacyjnej bêd¹ podstaw¹ do u³o¿enia na warunkach partner-

skich, wspó³pracy pomiêdzy energetyk¹ globaln¹ a energetyk¹ lokaln¹.

Projekt ten wymaga wsparcia przez Urz¹d Marsza³kowski zarówno praw-

no-organizacyjnych jak i finansowych. Bilans energetyczny gminy to koszt rzêdu

od kilkudziesiêciu tysiêcy z³otych do ok. kilkuset tysiêcy lub nawet wiêcej, gdy

w grê wchodzi du¿e miasto (np. Wroc³aw) albo du¿y kombinat.

B. Problemy efektywnoœci u¿ytkowania energii

Poszukiwanie rozwi¹zañ innowacyjnych w tym zakresie to przede wszyst-

kim poszukiwanie doskonalszych urz¹dzeñ, w których zachodz¹ zjawiska kon-

wersji energii. Odbywa siê to jednak w sytuacji, gdy polska gospodarka i go-

spodarstwa domowe s¹ s³abo wyposa¿one w maszyny i urz¹dzenia oraz w sprzêt

AGD wykorzystuj¹cy ró¿ne formy energii.

C. Produkcja urz¹dzeñ umo¿liwiaj¹cych wykorzystanie odnawialnych,

alternatywnych i odpadowych Ÿróde³ energii oraz opracowanie nowych tech-

nologii

Potencja³ innowacyjny tego zagadnienia tkwi w potrzebach opracowania:

• konstrukcji kot³ów spalaj¹cych œmieci i inne odpady i oczyszczaj¹cych spaliny;

• agregatów korzystaj¹cych z lokalnych Ÿróde³ energii, a dostarczaj¹cych cie-

p³o i zimno do pojedynczych odbiorców (agregaty indywidualne);

• urz¹dzeñ i ci¹gów technologicznych dokonuj¹cych procesów konwersji jed-

nej formy energii w inn¹ np. produkcji biopaliw, produkcji wodoru, itp.

119


• urz¹dzeñ zapewniaj¹cych kogeneracjê (multigeneracjê) w ma³ych ciep³ow-

niach osiedlowych, wykorzystuj¹cych energiê promieniowania s³onecznego,

biogazu i ciep³a ze spalania œmieci;

• opracowanie technologii oraz urz¹dzeñ do aglomeracji odpadowych Ÿróde³

energii i jej akumulacji;

• opracowanie maszyn i urz¹dzeñ wykorzystuj¹cych nadprzewodnictwo, zw³asz-

cza wysokotemperaturowe;

• opracowanie technologii produkcji nadprzewodników wysokotemperaturo-

wych wykorzystuj¹cych produkowane w KGHM srebro;

• zbadanie mo¿liwoœci rewitalizacji Wa³brzyskiego Zag³êbia Wêglowego po-

przez gazyfikacjê podziemn¹.

V. Priorytety badawczo-wdro¿eniowe dolnego œl¹ska

w zakresie energii odnawialnych i alternatywnych

Powy¿ej przedstawiono panoramê zagadnieñ, z jakimi styka siê energetyka

na Dolnym Œl¹sku, zw³aszcza w odniesieniu do energetyki opartej o odnawial-

ne i alternatywne (w tym odpadowe) Ÿród³a energii.

Zdaniem autora istotny postêp w tej dziedzinie bêdzie mo¿liwy, gdy pod-

jête zostan¹ prace nad nastêpuj¹cymi zagadnieniami:

1) Powo³anie Dolnoœl¹skiego Urzêdu Energetycznego lub Wydzia³u ds. Ener-

getyki w Urzêdzie Marsza³kowskim, który koordynowa³by prace gminnych

i powiatowych grup zajmuj¹cych siê energetyk¹, zw³aszcza ze Ÿróde³ odna-

wialnych i alternatywnych i nadzorowa³ pracê Autonomicznych Regionów

Energetycznych obejmuj¹cych gminy (powiaty) zasilane z tych Ÿróde³. Po-

zwoli to na skuteczny nadzór W³adz Samorz¹dowych nad tym obszarem

energetyki Regionu, który jeszcze nie podlega globalizacji.

2) Opracowanie programu badawczo-wdro¿eniowego nad wykorzystaniem

nadprzewodnictwa i podjêciem produkcji nadprzewodników wysokotempe-

raturowych bazuj¹c na produkowanych na Dolnym Œl¹sku metalach koloro-

wych (zw³aszcza srebrze).

3) Opracowanie prototypów i podjêcie produkcji urz¹dzeñ wykorzystuj¹cych

biomasê i palne odpady oraz ciep³o odpadowe do celów energetycznych

w Autonomicznych Regionach Energetycznych. Urz¹dzenia powinny mieæ

charakter multigeneratorów z automatycznym sterowaniem iloœci wytwarza-

nych produktów.

4) Przygotowanie technologii wytwarzania, konstrukcja urz¹dzeñ i wdro¿enie

produkcji oraz u¿ytkowania paliw alternatywnych w transporcie (biodiesel,

bioetanol, LPG, LNG, gaz ziemny sprê¿ony, wodór).

5) Badanie mikrouk³adów energetycznych (w tym uk³adów energetyki personal-

nej oraz prace nad maszynami energetycznymi w skali nano.

6) Opracowanie i wdro¿enie programu korzystania z helioenergetyki, aeroener-

getyki, hydroenergetyki i geotermii.

120


Literatura

1) Z. Gnutek, M. Chorowski, J. Walendziewski, M. Kalu¿yñski, A. Szurma, „Opracowanie Re-

gionalnego Programu Energia” – Raport DCZT, Wroc³aw, marzec 2007 r., Materia³ niepu-

blikowany

2) Z. Gnutek, M. Chorowski „Koncepcja oraz program Œrodowiskowego Centrum Naukowo-

-Dydaktycznego Energii Odnawialnych i Alternatywnych oraz Energetyki Wodorowej” –

Raport DCZT, Wroc³aw, lipiec 2006 r., Materia³ niepublikowany

3) Z. Gnutek, H. Kruczek „Przygotowanie listy zadañ – tematów okreœlaj¹cych problemy do

rozwi¹zania w Regionie oraz za³o¿eñ do odpowiednich programów badawczo-wdro¿eniowych

w dziedzinie energii alternatywnych i odnawialnych” – Raport DCZT, Wroc³aw, kwiecieñ

2007r., Materia³ niepublikowany

4) W.A. Kasprzak, Karol I. Pelc „Strategie techniczne – prognozy” Wroc³aw 2003 r.

5) „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” (wersja 3.2.2. z dn. 10.09.2007r.) Ministerstwo

Gospodarki

6) Praca Zbiorowa, Energy Technology Perspectives – Scenarios & Strategies to 2050”, Inter-

national Energy Agency, Paris 2006; cz. 1. wyd. w jêzyku rosyjskim

7) Raport koñcowy Zespo³u ds. Energii Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego, kwiecieñ

2007 r. – plik PDF (20070613_raport_energia.pdf 283,5 kB)

8) Strony internetowe:

a. http://www.nistep.go.jp/achiev/ftx/eng/rep100e/pdf/rep100.pdf

b. http://www.nistep.go.jp/index-e.html

c. http://ec.europa.eu/research/agriculture/scar/pdf/foresighting_food_rural_and_agri_futures.pdf

d. http://www.dolnyslask.pl

e. http://www.stat.gov.pl/urzedy/wroc

9) Praca zbiorowa pod red. Z.Szalbierza „Strategia energetyczna Województwa Dolnoœl¹skie-

go”, Wroc³aw, 2002r.

Documents

Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska