„Analiza rozwoju gospodarczego Islandii”

Łukasz Jacieczko

51637

Islandia była zwana nordyckim tygrysem w latach '90 i po roku 2000. Opiszę zatem lata

najszybszego rozwoju kraju aż do kryzysu roku 2008, który zakończył złoty okres. Do tak

szybkiego wzrostu fundamenty zostały wylane już na przełomie XIX i XX wieku.

Gospodarka islandzka jest relatywnie niewielka, lecz jej wzrost i rozwój były wystarczające

do zapewnienia Islandczykom poziomu życia, który jest jednym z najwyższych na świecie.

Wykorzystanie odnawialnych zasobów naturalnych, takich jak krajowe łowiska rybackie i

obfitość energii hydroelektrycznej i geotermalnej to najważniejsze źródła dochodów

eksportowych. Dywersyfikacja zwiększa się wraz z szybko rosnącymi sektorami, m.in.

przemysł oprogramowania i biotechnologii, turystyki i eksportu know-how o rybołówstwie.

Rys historyczny

Historia Islandii od połowy XIII wieku była kształtowana przez Norwegię, a od 1380 roku

przez Danię, które to przekształciły ją w swoją kolonię. Niepodległość naród islandzki

uzyskał 17 czerwca 1944 roku.

W XVIII wieku postępowo nastawieni przedstawiciele duńskiego Oświecenia zainicjowali

reformy społeczne i gospodarcze, które okazały się także korzystne dla społeczeństwa

islandzkiego. Na fali tych reform Dania w 1787 roku zniosła bowiem część ograniczeń

handlowych, dzięki czemu Islandia mogła ponownie rozwinąć intratny handel z Wielką

Brytanią.

Także pod koniec XVIII wieku klimat w Islandii zaczął się stopniowo ocieplać, dzięki czemu

warunki życia Islandczyków powoli się poprawiały. Jednocześnie nastąpiło dalsze znoszenie

odrębności Islandii. W 1800 roku, na fali polityki unifikacji absolutystycznej monarchii

duńskiej zlikwidowano historyczny Althing, który – mimo, ze jego uprawnienia były znikome

– pełnił ważną funkcję symboliczną.

Mimo tych trudności Islandia wkroczyła na drogę stopniowej i powolnej modernizacji. Dla

poprawy konkurencyjności gospodarki islandzkiej, opartej na hodowli i rybołówstwie,

kluczowe było unowocześnienie technologiczne – zamiast powszechnie jeszcze stosowanych

na przełomie XVIII i XIX wieku łodzi wiosłowych wprowadzono żaglowce a później nawet

statki parowe. Hodowcy zaczynali stosować nowe techniki. Zabrakło jednak jednego z

najważniejszych czynników modernizacyjnych, a mianowicie systemu edukacji.

Modernizacja Islandii nadal postępowała powoli; większość Islandczyków wciąż

utrzymywała się z hodowli bydła i owiec. Ziemi uprawnej było mało, a zbiory często

niszczone były przez wybuchy wulkanów, jak w roku 1874. Rosła za to liczba rybaków i

szansa na nowoczesny przemysł i modernizację tkwiła właśnie w tej branży, choć

unowocześnianie sprzętu następowało powoli i wciąż dominowały łodzie wiosłowe. W roku

1850 flota rybacka liczyła zaledwie 25 żaglowców, w latach 1860-90 było ich 60, a więc mało

jak na tak ważny dla Islandii sektor. Na przełomie XIX i XX wieku nastąpiła za to prawdziwa

rewolucja w tej dziedzinie gospodarki i ogromne przyspieszenie modernizacyjne: pojawiły się

kutry z napędem motorowym.

Opóźnienia w procesie modernizacji widoczne były w sytuacji demograficznej. Na niski

przyrost naturalny i wysoką śmiertelność niemowląt nałożyło się niekorzystne zjawisko

emigracji. W 1800 roku na wyspie mieszkało zaledwie 47 tys. ludzi, pół wieku później – 59

tys., w 1900 roku – 78 tys. Podobnie jak w pozostałych krajach skandynawskich w drugiej

połowie XIX stulecia Islandczycy wyruszyli na emigrację, przede wszystkim do Stanów

Zjednoczonych. W latach 1870-1914 wyspę opuściła prawie jedna ósma mieszkańców.

Powoli rosła również liczba mieszkańców Reykjaviku, który w 1850 liczył 1150

mieszkańców, w roku 1880 – 2567, a w 1890 – 3886.1 O tym, że jednak sytuacja

demograficzna i warunki życia systematycznie, choć powoli poprawiały się, świadczy spadek

śmiertelności niemowląt: w latach 1841-1850 – 31,3%, 1861-1870 – 25,3%, 1891-1900 –

12%.2

W ciągu XIX w. Islandia stopniowo powiększała swoją autonomię. Handel zagraniczny został

całkowicie zliberalizowany w 1855 roku. W następnych latach język islandzki zostaje uznany

za język urzędowy, Islandia dostała własną walutę oraz mogła drukować własne znaczki. W

1874 roku, kiedy Islandia świętowała milenijną rocznicę przybycia pierwszych osadników,

otrzymała własną konstytucję i kontrolę swoich finansów. W końcu uzyskała niepodległość w

1918 roku. Królestwo Islandii było wówczas w unii personalnej z Danią. W ramach

specjalnej umowy, Dania administrowała islandzkimi sprawami zagranicznymi i kierowała

strażą przybrzeżną, zgodnie z decyzją Islandii. Układ ten zakończył się w dniu 10 kwietnia

1940 r., po tym jak rozpoczęła się niemiecka okupacja Danii. W dniu 10 maja 1940 r., siły

brytyjskie zajęły Islandię. W dniu 17 czerwca 1944 r., Republika Islandii została oficjalnie

ogłoszona w Thingvellir.

Islandia była początkowo państwem neutralnym w czasie II wojny światowej. W 1940 była

okupowana przez siły brytyjskie, a od 1941 roku, na zaproszenie rządu Islandii, amerykańscy

żołnierze wymieniają Brytyjczyków. Wydarzenie to miało miejsce na pięć miesięcy przed

1 Tadeusz Cieślak, Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, PWN, Warszawa 1978, s.91

2 Tadeusz Cieślak, Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, PWN, Warszawa 1978, s.91

formalnym przystąpieniem USA do II wojny światowej po ataku na Pearl Harbour. Islandzkie

statki poniosły duże straty w czasie wojny a wielu Islandczyków zginęło. Siły amerykańskie

pozostawały w Islandii aż do końca wojny. Islandia stała się członkiem-założycielem NATO

w 1949 roku. Dwa lata później Islandia zawarła dwustronne porozumienie o obronie ze

Stanami Zjednoczonymi. Żołnierze USA powrócili do Naval Air Station Keflavik w Islandii.

Naval Air Station została zamknięta we wrześniu 2006 r. w wyniku porozumienia między

państwami. Zobowiązanie USA do obrony Islandii zgodnie z Umową Obronną z 1951 r.

Islandia poszerzyła swoją jurysdykcję w zakresie rybołówstwa z 3 do 4 mil w 1952 r. i do 12

mil w 1958 roku, które prowadzą do pierwszej "wojny dorszowej" z Wielką Brytanią. Dwie

pozostałe "wojny dorszowe" z Wielką Brytanią wybuchły po tym, jak Islandia poszerzyła

swoje limity połowowe w 1972 r. do 50 mil i w 1975 r. do 200 mil.

Islandia dołączyła do Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1946 roku, a w 1948 roku

została członkiem-założycielem OEEC (później OECD). Islandia została również członkiem

GATT w 1964 roku i w 1970 roku przystąpiła do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego

Handlu (EFTA). Została członkiem-założycielem Europejskiego Obszaru Gospodarczego

(EEA), który rozpoczął działalność w 1994 r., a obejmował kraje EFTA (z wyjątkiem

Szwajcarii) i Unii Europejskiej.

Geografia i zasoby naturalne Islandii

Islandia zajmuje powierzchnię 103000 kilometrów kwadratowych. Ma 4790 km linii

brzegowej i 200 mil morskich (370,4 km) wyłącznej strefy ekonomicznej rozciągające się

na ponad 758000 kilometrach kwadratowych wody. Islandia posiada około 20% gruntów

ornych, ponieważ teren wyspy jest w większości górzysty i wulkaniczny, z czego tylko 1%

to tereny uprawne.3,4

Islandia ma mało potwierdzonych zasobów mineralnych. Złoża siarki zostały

wyeksploatowane w przeszłości, a diatomit (szczątki glonów) pozyskiwano z jeziora Mývatn

do niedawna. Wydobycie zostało zamknięte ze względu na ochronę środowiska. Jedynym

przetwarzaniem zasobów naturalnych w Islandii jest produkcja cementu. Beton jest

powszechnie używany, jako materiał budowlany.

Dzięki wykorzystaniu wielkich elektrowni wodnych i geotermalnych źródeł energii, islandzki

przemysł odnawialnych źródeł energii dostarcza krajowi ponad 70% energii nieprzetworzonej

– znacznie więcej niż w jakimkolwiek innym kraju - natomiast 99,9% energii elektrycznej

Islandii wytwarzane jest ze źródeł odnawialnych.5 Parlament Islandii postanowił w 1998 r. o 3 Bank Centralny Islandii (2007), Economy of Iceland, s. 9, http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=5387 z

dnia 7.12.20104 Konsulat Generalny RP w Reykjaviku, Islandia w liczbach, http://www.reykjavik.polemb.net/index.php?document=98 z

dnia 4.12.20105 Hagstofa Íslands (2008), Heildarnotkun orku eftir uppruna –2007, Landshagir 2008,

http://www.hagstofa.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=8717 z dnia 24.11.2010

zamianie paliwa pojazdów i flot rybackich na paliwo wodorowe. W konsekwencji oczekuje

się, że Islandia będzie niezależna energetycznie do roku 2050, wykorzystując 100% energii

odnawialnej.6 Islandia ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do roku 2050 o

50-75 procent od tych z 1990 roku.7 W ramach tego programu, kraj otworzył pierwszą na

świecie publiczną stację wodorową w 2003 roku. W 2007 r., Islandia miała ok. 40 pojazdów

napędzanych wodorem na drogach i była druga na świecie, po stanie Kalifornia w USA.8

Zdecydowanie największą z wielu islandzkich elektrowni wodnych jest Kárahnjúkavirkjun

(690 MW), która jest zbudowana na obszarze na północ od Vatnajokull. Pozostałe elektrownie

to Búrfell (270 MW), Hrauneyjarfoss (210 MW), Sigalda (150 MW), Blanda (150 MW), i

wiele więcej.9 Islandia zbadała możliwości eksportu energii hydroenergetycznej poprzez

kabel podmorski do kontynentalnej Europy, a także aktywnie dąży do rozszerzenia swojego

energochłonnego przemysłu, w tym zakładów wytapiania aluminium i żelazokrzemu.

Struktura produkcji przemysłowej gospodarki Islandii

Obecność bogactwa energii elektrycznej, ze względu na geotermalne źródła energii Islandii,

doprowadziła do wzrostu sektora wytwórczego. Przemysł energochłonny, który jest

największym segmentem sektora wytwórczego, produkuje głównie na eksport.

Wytop aluminium jest najważniejszym energochłonnym przemysłem w Islandii. Obecnie

istnieją trzy działające huty, a dwie są w budowie. Największa z nich znajduje się

we wschodniej Islandii i w roku 2008 wyprodukowała 364000 ton aluminium.10

Jeśli wszystkie obecnie proponowane rozszerzenia i budowy nowych obiektów zostaną

zrealizowane, to łączna zdolność produkcyjna islandzkiego aluminium wzrośnie do 1.542.000

ton rocznie, w porównaniu z potencjałem z 2006r. równym 400.000 ton rocznie.11

Islandia jest eksporterem wyrobów medycznych, w tym protetyki, sprzętu diagnostycznego

oraz oprogramowania medycznego; w 2003 r. wartość eksportu tych produktów wyniosła

13,5 miliardów koron.12 Światowy lider w dziedzinie biotechnologii, „deCODE genetics”,

pochodzi również z Islandii.

6 Gran J. (18 luty 2009), Renewable energy in Iceland, Nordic Energy Solutions, http://www.nordicenergysolutions.org/performance-policy/iceland/renewable-energy-in-iceland z dnia 4.12.2010

7 Gíslason Ó. F. (2008), Energy policies and climate change, Seminarium EFTA o EOG, http://www.efta.int/content/eea/seminars/seminar-s08/Presentation-EFTA-EEA-Seminar-June-13-Gislason.pdf z dnia 4.12.2010

8 Einstein R. Q. (2007), Iceland's hydrogen fuel research, Helium, http://www.helium.com/items/284636-icelands-hydrogen-fuel-research z dnia 4.12.2010

9 The Power Plants Around the World Photo Gallery (6 grudzień 2008), Hydroelektrownie w Grenlandii i Islandii, http://www.industcards.com/hydro-greenland-is.htm z dnia 4.12.2010

10 Ibidem, s. 2311 Green Energy News (10 grudnia 2006), Energy Saving Production Process for Energy Saving Aluminum.

http://www.green-energy-news.com/arch/nrgs2006/20060203.html z dnia 4.12.201012 Iceland Trade Directory, Medical, Cosmetic,Health Technology in Iceland, Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu Zagranicznego w Islanii, http://www.icelandexport.is/icelandexport2/english/industry_sectors_in_iceland/medical-_cosmetic-_health_technology_in_iceland/ z dnia 4.12.2010

Rysunek 1. Analiza PKB Islandii według sektorów w 2005 roku

Źródło: Bank Centralny Islandii (2006), Economy of Iceland, s. 19, http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=4689 z dnia 25.11.2010

Sektor rybny jest jednym z głównych sektorów gospodarki i trzonem działalności

eksportowej w Islandii, choć jego znaczenie spadło w ciągu ostatnich czterech dekad. W

2005 roku rybactwo, rybołówstwo i przetwórstwo rybne stanowiło 57% całkowitego

eksportu towarów, w porównaniu z około 90% na początku 1960. Podobnie udział

sektora rybnego w wielkości PKB spadł z ok. 15% w 1960 do 7,7% w 2005 roku.

Sektor morski jest bardzo zróżnicowany pod względem gatunków łowionych ryb,

sposobów ich przetwarzania i rynków zbytu. Islandia posiada wyłączność na połowy w

strefie sięgającej 200 mil morskich od brzegów wyspy, jest europejskim i światowym

liderem w produkcji rybnej.

Struktura handlu zagranicznego Islandii

Rysunek 2. Islandzki handel zagraniczny towarami wg kategorii w 2005 roku

Źródło: Bank Centralny Islandii (2006), Economy of Iceland, s. 21, http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=4689 z dnia 15.12.2010

Gospodarka Islandii jest w wysokim stopniu zorientowana na eksport. Produkty morskie

stanowią większość towarów eksportowanych. Inne ważne produkty eksportowe obejmują

aluminium, stopy żelazokrzemu, maszyny i urządzenia elektroniczne dla przemysłu rybnego,

oprogramowanie i towary wełniane. Islandzki eksport trafia w większości do krajów Unii

Europejskiej (UE) i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), Stanów

Zjednoczonych i Japonii. W 2008 roku wartość eksportu Islandii wynosiła 467,100 milionów

koron FOB.13,14 Wyroby przetworzone stanowiły 36% wszystkich towarów eksportowych,

wzrost od 1997 r. o 22%. Udział produktów przetworzonych w towarach eksportowanych

wynosi 21%, w porównaniu do 12% w roku 1997.15

Rysunek 3. Rozkład geograficzny handlu zagranicznego Islandii w roku 2005

Źródło: Bank Centralny Islandii (2006), Economy of Iceland, s. 20, http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=4689 z dnia 5.12.2010

Główne towary importowane to maszyny i urządzenia, produkty ropy naftowej, artykuły

spożywcze i tekstylia. Cement jest najbardziej importowanym produktem w Islandii.

Całkowita wartość importu w 2008 wyniosła 472,700 milionów koron fob.16 Głównymi

partnerami importowymi Islandii są Niemcy (12,6% udziału w imporcie Islandii), za nimi

Stany Zjednoczone, Norwegia i Dania. Większość produktów rolnych charakteryzuje się

wysokimi taryfami; przywóz niektórych produktów, takich jak niegotowane mięso, jest

bardzo ograniczony ze względów fitosanitarnych.17

Stosunkowo liberalna polityka handlowa Islandii została wzmocniona przez przystąpienie

do Europejskiego Obszaru Gospodarczego w 1994 r. i przez Rundę Urugwajską, która

również przyniosła znacznie lepszy dostęp do rynku dla eksportu Islandii, szczególnie

produktów owoców morza. Jednak sektor rolny nadal jest silnie subsydiowany i chroniony;

niektóre taryfy osiągają poziom 700%.

13 FOB (Free On Board) – dostarczenie towaru na statek, gdzie sprzedający zajmuje się kosztami, ryzykiem i formalnościami celnymi do momentu przekoczenia przez towar burty statku; później cała odpowiedzialność spoczywa na kupującym.

14 Hagstofa Íslands (30 styczeń 2009), Handel zagraniczny, wstępne dane za rok 2008, http://www.statice.is/?PageID=444&newsid=4186&highlight=Exports%20%28fob%29%202008,%20million%20ISK z dnia 14.12.201015 Bank Centralny Islandii (2007), Economy of Iceland, op. cit., s.2316 Hagstofa Íslands (30 styczeń 2009), Handel zagraniczny…, op. cit.17 Central Intelligence Agency (3 wrzesień 2009), The World Factbook – Islandia – Gospodarka,

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html z dnia 14.12.2010

Rysunek 4. Eksport dóbr i usług w Islandii w latach 1980-2005

Źródło: Bank Centralny Islandii (2006), Economy of Iceland, s. 20, http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx-itemid=4689 z dnia 5.12.2010

Przemysł rybny jest jedną z najważniejszych gałęzi przemysłu. Dostarcza on 70% dochodów

z eksportu, a zatrudnienie znajduje w nim 6,0% siły roboczej. Stan gospodarki islandzkiej

pozostaje wrażliwy na ceny na rynku światowym na produkty rybne.18

Umowy ekonomiczne Islandii

Islandia stała się pełnoprawnym członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu

w 1970 r. i weszła w umowę o wolnym handlu ze Wspólnotami Europejskimi w 1973 roku.

W ramach porozumienia w sprawie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które weszło

w życie z dniem 1 stycznia 1994, istnieje w zasadzie swobodny transgraniczny przepływ

kapitału, pracy, towarów i usług między Islandia, Norwegia i kraje UE. Jednak rząd Islandii

pozostawał przeciwny członkostwu w UE, głównie z powodu obaw Islandczyków o utratę

kontroli nad ich zasobami rybnymi. Islandia ma także dwustronne umowy o wolnym handlu

z wieloma krajami spoza EOG. Najszerszą z nich jest Porozumienie Hoyvík między Islandią

a Wyspami Owczymi, to umowa idzie nawet dalej niż porozumienia z EOG, poprzez

ustanowienie wolnego handlu produktami rolnymi między tymi narodami. Islandia ma także

umowę o wolnym handlu z Meksykiem zawartą 27 listopada 2000.

Polityka walutowa i pieniężna

Walutą Islandii jest korona, wydawana wyłącznie przez Bank Centralny Islandii od powstania

banku w 1961 roku.19 Kurs wymiany najniższy poziom 72 korony za euro osiągnął 25

października 2005 roku, najwyższy zaś 4 grudnia 2008 – 185 koron za euro.20

Rysunek 5. Kurs korony islandzkiej w stosunku do euro od stycznia 2008 roku do

sierpnia 2009 roku

18 Central Intelligence Agency (3 wrzesień 2009), The World Factbook…, op. cit.19 Bank Centralny Islandii, Historia Banku Centralnego, http://www.sedlabanki.is/?PageID=192 z dnia 8.12.201020 Opracowanie własne na podstawie kursów wymiany podawanych przez Íslandsbanki, http://www.islandsbanki.is/fjarfestingar/markadir-og-visitolur/gjaldmidlar/greining-krossa/?g1=EUR&g2=ISK z dnia 4.12.2010

Źródło: Islandsbanki, Greining krossa, http://www.islandsbanki.is/fjarfestingar/markadir-og-visitolur/gjaldmidlar/greining-krossa/?g1=EUR&g2=ISK z dnia 10.12.2010

Polityka pieniężna prowadzona jest przez Bank Centralny Islandii, który utrzymywał cel

inflacyjny w wysokości 2,5%, obrany w marcu 2001.21

Podczas kryzysu naftowego lat 70tych, wstrząsy poważnie uderzyły w Islandię. Inflacja

wzrosła do 43% w 1974 r. i 59% w 1980 r., następnie spadła do 15% w 1987 r., ale ponownie

wzrosła do 30% w 1988 roku. Islandia doświadczała umiarkowanie silnego wzrostu PKB

od 1995 do 2004, średnio 3% rocznie. Wzrost gospodarczy spowolniał pomiędzy rokiem

2000 i 2002, ale gospodarka zwiększyła swoje rozmiary o 4,3% w 2003 r. i 6,2% w 2004

roku. Wzrost gospodarczy w 2005 r. przekroczył 6%. Inflacja wyniosła w latach 1993-94

średnio jedynie 1,5%, a w latach 1994-95 tylko 1,7%. Inflacja w 2006 osiągnęła szczyt

na poziomie 8,6%, przy stopach procentowych na poziomie 6,9% w styczniu 2007.

Rysunek 6. Inflacja w Islandii od stycznia 2003 do sierpnia 2009

Źródło: Bank Centralny Islandii, Price developments, http://www.sedlabanki.is/?pageid=201 z dnia 5.12.2010

Analiza reform przeprowadzanych przez islandzkie władze

W 1991 roku Partia Niepodległości, kierowana przez Davíđ’a Oddsson’a, utworzyła rząd

koalicyjny z socjaldemokratami. Rząd sprywatyzował wiele małych i dużych firm. W tym

21 Bank Centralny Islandii (2007), Economy of Iceland, op. cit., s. 14

samym czasie, dzięki przeprowadzonym reformom wzrosła stabilność gospodarcza

i wcześniejsza chroniczna inflacja została znacznie zredukowana.

W 1995 r. Partia Niepodległości utworzyła rząd koalicyjny z Partią Postępową. Podatek od

dochodów firm został obniżony do 18% (z około 50% na początku dekady), podatek od

spadku został znacznie zredukowany, a podatek od majątku zniesiony.22 System

indywidualnych kwot zbywalnych w islandzkim rybołówstwie, po raz pierwszy

wprowadzony w późnych latach 70tych, był dalej rozwijany. Rząd koalicyjny pozostał

u władzy po wygranych wyborach w 1999 i 2003. W 2004 r. Davíđ Oddsson, po 13 latach,

zrezygnował z funkcji premiera. Halldór Ásgrímsson, przywódca Partii Postępowej, objął

urząd przewodniczącego rządu w latach 2004-2006, a po nim Geir H. Haarde, następcą

Davíđ’a Oddsson’a jako przewodniczący Partii Niepodległości.

Korzenie przewodniczącego partii centrystów, Halldór’a Ásgrímsson’a były we wschodniej

Islandii. Ta część kraju cierpiała z powodu wyludniania przez długi czas. Aby temu zaradzić

państwowa firma energetyczna, Ministerstwo Przemysłu oraz inne organy rządowe i gminne

wraz z firmą Alcoa (światowym liderem w produkcji aluminium) wyszły z planem budowy

huty aluminium w Reyðarfjörður. Był to największy projekt inwestycyjny w historii Islandii.

Ekonomiści byli wobec projektu i podkreślali, że krótkoterminowe skutki jego realizacji

mogą mieć destrukcyjny wpływ na inne części gospodarki. Projekt inwestycyjny we

wschodniej Islandii był duży i kosztowny dla budżetu państwa. Jego wdrożenie uzasadniało

ograniczenia innych rządowo wywołanych projektów inwestycyjnych i/lub wzrost podatków.

Tymczasem dokonana obniżka stawek podatkowych nastąpiła zatem w nieodpowiednim

momencie i przyczyniła się do dalszego pogarszania salda finansów publicznych.

Największą partią w koalicji rządowej była Sjálfstæðisflokkurinn (Partia Niepodległości).

Partia ta proponowała niższe podatki w swoim programie gospodarczym. Zwiększenie

dochodów do kasy publicznej w okresie po 2001 roku skutkowało serią obniżek podatków.

Podatek od zysków został obniżony z 30% do 18% w 2002 roku, a podatek od nieruchomości

został zniesiony w 2006 roku. Stawka podatku dochodowego dla najbogatszej grupy została

obniżona w 2004 roku, podobnie jak średnia stawka podatkowa. Podatek od wartości dodanej

na wybrane artykuły został obniżony z 14% do 7% 1 marca 2007.

Centro-prawicowy rząd kontynuował swoją ogólnie neoliberalną politykę zmniejszenia

deficytu budżetowego i deficytu na rachunku obrotów bieżących, ograniczania zagranicznych

kredytów, ograniczania inflacji, rewizji polityki rolnej i rybołówstwa, dywersyfikację

gospodarki oraz prywatyzację państwowych przedsiębiorstw.

22 Ministerstwo Finansów Islandii, Principal tax rates, http://www.ministryoffinance.is/customs-and-

taxes/principaltaxrates/ z dnia 24.11.2010

Organizacja systemu bankowego Islandii

Realne stopy procentowe były ujemne co było wynikiem inflacji lat 70 i 80. Pożyczki w

powyższych warunkach były rzadkością, bowiem kredytodawcy - islandzkie banki - nie były

zainteresowane pożyczaniem pieniędzy, bowiem gdy ich zwrot nie gwarantował zysku.

Sprywatyzowanie systemu bankowego w tych okolicznościach było prawie niemożliwe bez

masowych interwencji rządowych, zarówno po stronie finansowej, jak i po stronie

operacyjnej banków. Islandzkie banki były w latach 90. własnością państwa. Wyjątkiem było

kilka bardzo małych instytucji. Duże projekty inwestycyjne były finansowane bezpośrednio

lub pośrednio przez zagraniczne kredyty, często z rządowymi gwarancjami. Indeksacja

powoli zmieniała krajobraz rynku kredytów, zachęcała do oszczędzania i zmuszała dłużników

do zwrotu rzeczywistych wartości ich kredytów.

Prywatyzacja państwowo zarządzanych banków detalicznych (i kilku funduszy

inwestycyjnych) nie wykluczała państwa z działalności pożyczkowej. Kredyty studenckie

były i nadal są zarządzane przez organy rządowe. Pożyczki mieszkaniowe są również

udzielane za pośrednictwem instytucji rządowej, Islandzkiego Mieszkaniowego Funduszu

Finansowego (HFF). Pożyczki są indeksowane, oprocentowanie odzwierciedla koszty

finansowe, a czas trwania pożyczek to z reguły 25-40 lat. Kredytobiorcy musieli mieć 20%

udziałów lub musieli znaleźć inne formy finansowania. Powyższe uwarunkowania stworzyły

lukratywny rynek dla banków detalicznych, które oferowały pokrycie tej części kosztów

po wygórowanych cenach. Jeden z rządowych koalicjantów, Framsóknarflokkurinn (partia

centrowa) zobowiązał się do zwiększenia maksymalnej kwoty pożyczki przeznaczonej

na nieruchomości z 80% wartości rynkowej do 90% podczas kampanii wyborczej z 2003

roku. Detaliczne baki zostały zatem poinformowane o tym, że lukratywny rynek będzie się

kruszyć. Stało się to w tym samym czasie, gdy nowo sprywatyzowane banki starały się

zwiększyć swój udział na rynku wewnętrznym Islandii. Banki komercyjne weszły zatem

na rynek pożyczek mieszkaniowych z wielką siłą przez zaoferowanie lepszych warunków

niż państwowy fundusz HFF w 2004 roku. Efektem eksploatacji kredytowej był szybki

wzrost cen nieruchomości.

Rysunek 7. Historia systemu bankowego w Islandii w latach 1990-2006

Źródło: Bank Centralny Islandii (2006), Economy of Iceland, s. 36, http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=4689 z dnia 5.12.2010

System bankowości prywatnej działał w Islandii ok. 18 lat. W tym czasie władze popełniły

szereg błędów, które doprowadziły ostatecznie do załamania sektora bankowego.

Podsumowanie

Od czasu II wojny światowej Islandia cieszyła się szybkim wzrostem gospodarczym. Inflacja

jednak długo utrzymywała się na poziomie 20-40%. Zagraniczne transakcje finansowe były

ograniczone do czasu, gdy Islandia przystąpiła do Europejskiego Obszaru Gospodarczego w

1994 roku. Islandzka korona była trudna do wymiany na obcą walutę poza Islandią aż do

2000 roku.

Po krótkotrwałej recesji na początku lat 90tych wzrost gospodarczy był silny, od roku 1994

ok. 4% rocznie, a Islandia stała się jednym z najbogatszych państw na świecie według

statystyk OECD, a od dwóch lat zajmuje pierwsze miejsce w indeksie Wskaźnika Rozwoju

Ludzkiego HDI (Human Development Index).

„Nordycki Tygrys” (ang. Nordic Tiger) był terminem odnoszącym się do okresu dobrej

koniunktury gospodarczej w Islandii, która rozpoczęła się po zimnej wojnie, w latach 90tych,

a zakończył ją kryzys finansowy w 2008 roku, kiedy to największe banki w kraju upadły i

zostały przejęte przez rząd państwa.23

Krajowy dobrobyt został przypisany kilku czynnikom, w tym: wysokim stopom

procentowym, które doprowadziły do napływu kapitału zagranicznego; szybkiej ekspansji

23 Keith Richburg (11 październik 2008), Global freeze kills Nordic tiger, The Age, http://www.theage.com.au/execute_search.html?text=Global+freeze+kills+Nordic+tiger&ss=theage.com.au z dnia 4.12.2010

krajowych banków na rynki zagraniczne i gospodarczo liberalnej polityce prowadzonej przez

rząd Davíđ’a Oddsson’a, która obejmowała deregulację, prywatyzację sektora bankowego

i obniżenie podatków. 24,25,26

Gospodarka Islandii znacznie rozwinęła przemysł produkcyjny i usługowy w latach 90tych;

adoptowano nowe rozwiązania w produkcji oprogramowania, biotechnologii i usługach

finansowych.

W latach 90tych XXw. Islandia rozpoczęła szeroko zakrojone reformy wolnego rynku, które

początkowo wypracowały silny wzrost gospodarczy. W rezultacie, Islandia została oceniona,

jako jeden z krajów o najwyższym poziomie wolności gospodarczej, jak również wolności

obywatelskiej.27 W 2007 r. Islandia została skwalifikowana na pierwszym miejscu, jeśli

chodzi o Wskaźnik Rozwoju Społecznego i jako jeden z najbardziej egalitarnych krajów,

według obliczeń przedstawionych przez współczynnik Giniego.28,29,30 Świadczy to m.in.

o wysokich zarobkach Islandczyków, dużej konkurencyjności gospodarki i niskim bezrobociu

w Islandii.

BIBLIOGRAFIA:

Chymkowski R., Pessel W.K., Islandia, Trio, Warszawa 2009

Wielka Encyklopedia PWN, PWN, Warszawa 2002

Karlsson G., The History of Iceland, University of Minnesota Press, Minneapolis 2003

Cieślak T., Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, PWN, Warszawa 1978

24 Danielsson J. (28 październik 2008), Why raising interest rates won't work, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/7658908.stm z dnia 4.12.2010

25 Richburg K. B. (10 październik 2008), <Nordic Tiger> Iceland Finds Itself in Meltdown , Washington Post, http://iceorchard.blogspot.com/2008/10/tiger-iceland-finds-itself-in-meltdown.html z dnia 4.12.2010

26 Pirie M., The Nordic Tiger, Adam Smith Institute, http://www.adamsmith.org/blog-archive/001682.php z dnia 4.12.201027 The Heritage Foundation (2009), Index of Economic Freedom, http://www.heritage.org/Index/Ranking.aspx z dnia

4.12.201028 Współczynnik Giniego – stosowany do liczbowego wyrażania nierównomiernego rozkładu dóbr29 Human Development Reports, Human Development Report 2007/2008,

http://hdr.undp.org/en/media/HDR_20072008_EN_Complete.pdf z dnia 4.12.201030 Human Development Reports, Human Development Report 2007/2008 – Stopień nierówności, stosunek 10%

najbogatszych do 10% najbiedniejszych, http://hdrstats.undp.org/indicators/display_cf_xls_indicator.cfm?indic_byyear_id=145 z dnia 4.11.2010