ANALIZA UTICAJA TERMOELEKTRANE PLJEVLJA NA STANOVNIKE PLJEVALJA SA PREDIKCIJOM UTICAJA DRUGOG BLOKA

TE PLJEVLJA NA ZDRAVLJE

Napomena: Analiza je urađena na osnovu postojećih podataka i do sada objavljenih dokumenata

Pripremio Green HomeDecembar 2013

2

3

1. GEOGRAFSKE I KLIMATSKE KARAKTERISTIKE OPŠTINE PLJEVLJA

2. DEMOGRAFSKI PODACI

3. KVALITET VAZDUHA U PLJEVLJIMA

4. IZVORI ZAGAĐENJA

5. UTICAJ POSTOJEĆE TERMOELEKTRANE PLJEVLJA NA ŽIVOTNU SREDINU I ZDRAVLJE

6. PREDVIĐANJE UTICAJA NOVOG BLOKA TE PLJEVLJA NA ZDRAVLJE STANO-VNIŠTVA

7. ZAKLJUČCI

SADRŽAJ:

4

Djelovanje termoelektrana na životnu sredinu je višestruko. Prije svega, radi se o zagađenju vazduha, vode i zemljišta, kao i toplotnog djelovanja na okolinu, naročito vodotoke, proizvodnja buke i estetsko narušavanje pejzaža, prouzrokujući zagađenja koja se javljaju tokom cijele godine i utiču na zdravlje ljudi.Emisije iz elektrana na ugalj u Evropi značajno doprinose opterećenju bolestima od ekoloških zagađenja.

Potpuno novi podaci objavljeni u izvještaju organizacije Health and Environment Al-liance (HEAL) iz marta 2013. godine pokazuju da širom Evropske Unije uticaj ovih emisija prouzrokuje vise od 18.200 preranih smrtnih slučajeva, oko 8.500 novih slučajeva hroničnog bronhitisa, a preko 4 miliona izgubljenih radnih dana svake godine. Ekonomski troškovi uticaja na zdravlje od sagorijevanja uglja u Evropi se procjenjuju na oko 42.8 milijardi eura godišnje. Dodavanjem emisija štetnih gasova iz termoelektrana na ugalj u Hrvatskoj, Srbiji i Turskoj, cifra za smrtnost se povećava na 23,300 preranih smrti, ili 250.600 izgubljenih godi-na života, dok su ukupni troškovi i do 54,7 milijardi eura godišnje.

Evropska agencija za životnu sredinu (EEA) procjenjuje da je 80-90% gradskog stano-vništva u Evropi trenutno izloženo nivoima čestica i ozona koji su veći nego što je preporučeno od strane Svjetske zdravstvene organizacij (SZO).

Dobijanje energije iz uglja takođe daje veliki doprinos klimatskim promjenama. Ugalj je najintenzivniji emiter ugljenika od svih izvora energije u EU i doprinosi sa oko 20% od uku-pne emisije gasova staklene bašte. Sve je više dokaza uticaja klimatskih promjena na zdravlje u Evropi, a naučni modeli projektuju alarmantan porast morbiditeta i mortaliteta u narednim decenijama.

Imajući u vidu da je Nacrtom strategije razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine predviđena realizacija Projekta izgradnje drugog bloka TE Pljevlja (TE Pljevlja II) a kako do sada po naučnoj metodologiji nije urađena ni retrospektivna, niti prospektivna studija o uti-caju zagađenja kako iz postojeće tako ni iz planirane termoelektrane u Pljevljima na zdravst-veno stanje stanovnika Pljevalja, zeljeli smo da kroz ovu analizu ukažemo na sve negativne posljedice koje bi izgradnja nove termoelektrane mogla imati prvenstveno na zdravlje.

Budući da smo se suočili sa problemom dostupnosti I postojanja kredibilnih podata-ka o oboljenjima i zdravlju stanovnika Pljevalja ostvarili smo saradnju sa medjunarodnom organizacijom Greenpeace koja je sa Univerzitetom iz Štutgarta razvila softverski model za procjene uticaja termoelektrana na zdravlje ljudi. NVO Green Home je obradio dostupne po-datke o planiranim karakteristikama novog bloka u Pljevljima na osnovu kojih je Greenpece uradio modeliranje u cilju dobijanja prediktivnih podataka o uticaju ovoga bloka na zdravlje ljudi.

Dobijeni podaci pokazuju da bi u slucaju realizacije drugog bloka TE Pljevlja po teh-ničkim parametrima zadatim od strane Vlade Crne Gore i predvidjenim emisijama gasova, novi blok mogao izazvati 16 prijevremenih smrti godišnje, odnosno za 40 godina rada novog bloka termoelektrane u Pljevljima taj broj iznosi 622 prijevremene smrti.

Na osnovu modela procijenjeni su i ekonomski troškovi realizacije ovoga projekta koji uključuju socijalne troškove, troškove liječenja i zaštite zivotne sredine, i ovom slučaju iznose 75 miliona eura godišnje odnosno 2500 miliona eura za 40 godina rada termoelektrane.

PREDGOVOR

5

Opština Pljevlja se nalazi u planinskom pojasu krajnjeg sjevernog dijela Crne Gore između 43°04 ́ i 43°33 ́ sjeverne geografske širine, odnosno između 18°55 ́ i 19°34 ́ istočne geografske dužine. Prostire se u pravcu sjeverozapad-jugoistok (dužine oko 60 km, širine oko 25 km vazdušne linije) i zahvata površinu od 1346 km2, što čini 9,75% ukupne teritorije Crne Gore i predstavlja po površini treću opštinu u Crnoj Gori (poslije opština Nikšić i Podgorica). U njoj prema Popisu iz 2011. živi 30.786 stanovnika. Pripada području visokih planina. Važne planine unutar granica opštine su Ljubišnja, Lisac, Bunetina, Buren, Obzir, Kraljeva gora, Crni vrh i Kovač, između kojih se nalazi nekoliko dolina. Prosječna nadmorska visina je između 1.000 i 1.200 m. Opštinski centar Pljevlja, koji se nalazi na 3 rijeke (Ćehotina, Breznica i Vezišnica), sm-ješten je u Pljevaljskoj kotlini na srednjoj nadmorskoj visini od 780 m. Toje manje kotlinsko udubljenje nepravilnog obima, široko 6 km, a dugačko 9 km. U samoj kotlini uzdižu se brda Maljevac, Velika i Mala Pliješ i Stražica, nadmorske visine do 900 m, a neposredni obod kot-line čine uzvišenja sa nadmorskom visinom od 1.100 do 1.400 m.

Sam oblik kotline i karakterističan oblik reljefa pogoduju dužem zadržavanju i nag-omilavanju hladnog vazduha, tako da su temperaturne inverzije česta pojava. U pljevaljskoj kotlini zbog ovakvog geografskog položaja preovlađuje tiho vrijeme. U godišnjoj raspodje-li tišine učestvuju sa 67%, što znači da vazdušna strujanja iz svih pravaca iznose 33%. Po učestalosti, ističu se južni i sjeverni vjetar, a najmanju učestalost ima istočni vjetar.

Slika 1 – Google prikaz Pljevalja sa okolinom

Klimatske i meteorološke karakteristike

Klima područja opštine Pljevlja definisana je geografskim položajem i konfiguracijom terena.Pljevaljska kotlina ima modifikovanu umjereno kontinentalnu klimu koja ima kar-akteristikeplaninske klime sa vrlo malim prosječnim godišnjim padavinama. Zime su duge i oštre, ljeta su kratka i svježa, dok su jeseni toplije od proljeća. Za kotlinu su karakteris-tične termičke inverzije, ujezeravanje hladnog vazduha i radijacione magle, što sve doprinosi smanjenju kvaliteta vazduha u gradu, naročito zimi u vrijeme tišina i hladnih dana. Složenost planinskih vijenaca izaziva efekte klimatskih inverzija i fen (vrsta vjetra); klimatske inverzije uključuju spuštanje hladnog vazduha u kotlinama i rječnim dolinama, dok se na planinskim

GEOGRAFSKE I KLIMATSKE KARAKTERISTIKE OPŠTINE PLJEVLJA 1

6

padinama i vrhovima zadržava topliji vazduh i vedro vrijeme; efekti fena uključuju zagrija-vanje vjetrova dok se spuštaju niz strane planina koje se nalaze u zavjetrini zbog razlike u vlažnosti vazduha, što uzrokuje pojavu toplijeg vremena u podnožjima planina koja se nalaze u zavjetrini.

Temperatura Na osnovu podataka za poslednjih 50 godina, prosječna godišnja temperatura izno-si 8,4oC. Maksimalna temperatura zabilježena u posljednjih 50 godina iznosila je 38,7 °C 23.08.2007. godine dok je minimum iznosio -29,2oC 13.01.1985. godine. Izvor: Zavod za hi-dro-meteorologiju i seizmologiju Crne Gore

Padavine i vlažnost vazduha Srednja godišnja količina padavina, na osnovu podataka za posljednjih 50 godina, iznosi 797,5 mm. Maksimalna mjesečna količina padavina u posljednjih 50 godina zabilježe-na je u novembru 1985. godine, a izosila je 276,1 mm, dok je minimum iznosio 0,7 mm u ok-tobru 1995. godine. Izvor: Zavod za hidro-meteorologiju i seizmologiju Crne Gore. Prosječna godišnja vlažnost vazduha, na osnovu podataka za posljednjih 50 godina, iznosi 75,2 %. Maksimalna vlažnost vazduha zabilježena u posljednjih 50 godina iznosila je 100 % a najmanja 9 %.Minimalna prosječna mjesečna vlažnost vazduha zabilježena u posl-jednjih 50 godina iznosila je 31 % u maju 1988.godine.Izvor: Zavod za hidro-meteorologiju i seizmologiju Crne Gore.

Oblačnost, magla i smog Pljevlja su grad sa najvećom oblačnošću u Crnoj Gori. Oblačnost je povećana u hladnom dijelu godine, dok u ljetnjem periodu dostiže minimum. Vedrih dana ima najviše u ljetnjem periodu godine, dok su tmurni veoma česti u periodu od decembra do marta, kada je i period najvećeg zagađenja vazduha u kotlini kada se na njenom dnu nad gradom zadržava „jezero” smoga. Prema podacima HMZ-a period sa maglom u Pljevljima traje 200 dana godišnje. Broj maglovitih dana je u porastu od 1974. godine, što se može povezati sa vremenom građenja i otvaranja industrijskih objekata, što naročito važi za izbacivanja vodene pare iz tornja za hlađenje TE. Prirodni uslovi uslovljavaju slabo provjetravanje pljevaljske kotline, zbog čega se pojavljuju i dugo zadržavaju magle. Magle su karakteristične u jesenjim i zimskim danima, dugo traju i vrlo su niske. U ovakvim uslovima dolazi do koncentracije zagađujućih materija u vazduhu.

Vjetar Zatvorenost pljevaljske kotline visokim planinskim vijencima uslovila je pojavu čestih tišina (68,9%). Najučestaliji vjetrovi su južni (17,5% prosječne jačine 3,1 bofora) i sjeverni (6,2% prosječne jačine 2 bofora). Zima je period bez vjetrova, sa tišinom i do 76%. U prosjeku na svakih 6-7 godina javljaju se orkanski vjetrovi koji dostižu jačinu i do 6 bofora.

7

Slika 2. Ruza vjetrova - Pljevlja –izvor Plan kvliteta vazduha za Opstinu Pljevlja 2013

Nepovoljne klimatske karakteristike koje vladaju na području Pljevalja: veliki broj dana sa tišinama, uz česte pojave „jezera hladnog vazduha” i radijacionih magli, naročito u zimskim mjesecima, koje se odražavaju na dugotrajno zadržavanje zagađujućih materija i taložnih čestica u atmosferi i doprinose velikoj ekološkoj opterećenosti područja grada.

Podaci popisa iz 2011.godine pokazuju da broj stanovnika u opštini Pljevlja opada. Naime po poslednjem cenzusu u Opštini Pljevlja zivi 30.786 stanovnika sto je za 4.172 stano-vnika manje nego u 2003.godini ili 12%. Najviši broj stanovnika zabilježen je 1971.kada je u opštiniživjelo 46.843 stanovnika. Do 1981. godine broj stanovnika se smanjio na 43.316, a do 1991. na 39.593 stanovnika. Pored toga populacija opštine Pljevlja spada u kategoriju re-gresivnog, odnosno starog stanovništva. Indeks starenja koji predstavlja odnos stanovništva starog 60 i više godina i stanovništva starog od 0 do 20 godina iznosi 52,4. Prosječna gustina naseljenosti je 4,37. Trend smanjenja broja stanovnika u Pljevljima kontinuirano se dešava od 1971 godine. Izvor –Zavod za statistiku Crne Gore – MONSTAT

Iz brojnih izvora (energetskih postrojenja, industrijskih postrojenja, domaćinstava, sa-obraćaja i dr.) emituje se velika količina različitih polutanata. Svi ti polutanti, bez obzira na nji-hov nepovoljni i štetni uticaj, dospijevaju u atmosferu i značajno pogoršavaju kvalitet vazduha u Pljevljima. Ogroman doprinos zagađenju životne sredine daju efluenti termoelektrane Pljevlja. U Pljevljima su svi vitalni prirodni resursi ugroženi, a kapaciteti ekosistema ograničeni, tako da je došlo do poremećaja čije posljedice osjećaju sadašnje generacije, a bez sprečavanja

DEMOGRAFSKI PODACI 2

KVALITET VAZDUHA U PLJEVLJIMA 3

8

zagađenja i vraćanja prirodne sredine u njeno izvorno stanje, pozamašno će stradati buduće generacije.

Kvalitet vazduha u Pljevljima kontinuirano se automatski prati tek od sredine 2009. godine u skladu sa evropskim standardima kvaliteta vazduha prenesenim u crnogorsko zakonodavstvo. Na osnovu dostupnih podataka o kvalitetu ambijentalnog vazduha, emisija-ma u vazduh i rezultatima matematičkog modeliranja izvršeno je zoniranje teritorije Crne Gore u odnosu na kvalitet vazduha. Na osnovu te zonacije Pljevlja su sa Bijelim Poljem i Be-ranama svrstana u sjevernu kritičnu zonu u kojoj je neophodno poboljšanje kvaliteta vazdu-ha. U toj zoni se nalaze dva automatska mjerna mjesta za praćenje kvaliteta vazduha i oba su smještena u Opštini Pljevlja. Materije mjerene ovim aparatima se mogu kategorisati kao: - Zagađujuće materije mjerene zbog zaštite zdravlja ljudi SO2, NO2, PM10,PM2,5, O3, mjerene u gradskom području - Zagađujuće materije mjerene zbog zaštite vegetacije - NOx, SO2, isparljiva organska jedinjenja, mjerena u prigradskom području.

Terenskim ispitivanjima je utvrdjeno da lokacija za mjerno mjesto u gradskom područ-ju nije adekvatna jer se nalazi neposredno izložena uticaju najveće gradske kotlarnice i izdu-vnih gasova iz automobila.Medjutim, još uvijek nije riješen problem pronalaženja adekvatne lokacije za postavljanje nove mjerne stanice za mjerenje pozadinskog zagađenja za gradsko područje.

Prema podacima o kvalitetu vazduha u opštini Pljevlja od 2009. do 2011., na osnovu izmjerenih vrijednosti, može se konstatovati veliko opterećenje vazduha u opštini Pljevlja PM10 česticama i SO2, ne samo zbog izmjerenih koncentracija, već i zbog velikog broja dana sa prekoračenjima. Dostupni podacisa mjernog mjesta u urbanoj zoni Pljevalja u periodu 2009.-2011. godine pokazuju da su srednje godišnje koncentracije PM10 čestica bile iznad dozvoljene srednje godišnje vrijednosti koja iznosi 40 µg/m3. Zimski period karakterišu pov-remeno izmjerene veoma visoke srednje dnevne koncentracije PM10 čestica.

Grafik 1 Koncentracija suspendovanih cestica PM10 u Pljevljima (Plan kvaliteta vazduha za opštinu Pljevlja)

9

Iako su maksimalne dnevne koncentracije u padu, kada je u pitanju broj dana u kojima je prekoračena dozvoljena srednja dnevna koncentracija evidentiran je trend rasta, što je I prikazano grafikonom broj 2.

Grafik 2 Prekoračenja srednje dnevnekoncentracije lebdećih čestica PM10uPljevljima (Plan kvaliteta vazduha za opštinu Pljevlja)

Na kvalitet vazduha utiču visoke emisije zagađujućih materija kao i meteorološki us-lovi (Pljevaljska kotlina je oko 60% dana u godini pod maglom, česte su pojave temperaturne inverzije i slabe provjetrenosti). Period sa maglom u Pljevljima traje 200 dana godišnje. Iz-bacivanje vodene pare iz tornja za hlađenje TE između ostalog doprinosi tom povećanju. Prirodni uslovi dovode do slabog provjetravanja pljevaljske kotline, zbog čega se pojavljuje i dugo zadržavanje magle. Magle su karakteristične u jesenjim i zimskim danima, dugo traju i vrlo su niske. U ovakvim uslovima dolazi do koncentracije zagađujućih materija u vazduhu. Najveći doprinos emisijama koje potiču iz izvora na teritori-ji opštine ima TE „Pljevlja” i to: 94% NOx, 99% SOx, 36% PM10 i 37% PM2.5. (izvor Uticaj termoelektrane Pljevlja na zdravlje stanovništva Pljevalja, M. Vujošević)

Najveći zagađivači na području Opštine Pljevlja su Rudnik uglja i Termoelektra-na koji sagore oko 1,5 miliona tona uglja godišnje. Zagađenju doprinose i gradske kot-larnice i individualna ložišta, u kojima godišnje izgori više od 100.000 tona uglja. Proc-jene su da se dnevno u vazduh izbaci oko 50,4 tone sumpor-dioksida, 37 tona prašine i 84,8 metara kubnih dima. Tokom svakog sata u atmosferu poleti oko 2,4 tone sum-por-dioksida, 1,5 tona prašine i 3.552 kubika izduvnih gasova. Termoelektrana ,,Pl-jevlja”, za samo sat rada, u atmosferu ispusti 128.000 metara kubnih vodene pare.

Termoelektrana Pljevlja

TE „Pljevlja“ je počela sa radom 1982. godine kao prva crnogorska kondenzaciona termoelektrana projektovana sa dva bloka od 210 MW. Akumulacija vode kao i svi pomoćni, tehnički i upravnoadministrativni objekti (izuzev dekarbonizacije i recirkulacionog rashlad-nog sistema) izvedeni su za dva bloka. Izgrađen je, međutim, samo jedan blok.

GLAVNI IZVORI ZAGAĐENJA 4

10

Termoelektrana sagorijeva pljevljaski ugalj garantovane kalorične vrijednosti 9211 kJ/kg (220 Kcal/kg).

Lokacija Termoelektrane je na četvrtom kilometru puta Pljevlja - Đurđevića Tara - Ža-bljak. Toliko je približno na istom putu od nje udaljen i Rudnik uglja Borovica, iz kojeg se snabdijevala ugljem u prvom periodu svoga rada.

Nadmorska visina na kojoj je izgrađena Termoelektrana „Pljevlja” je 760 m. Visina njenog dimnjaka je 250 m. Snabdijevanje Termoelektrane vodom za hlađenje i druge potrebe vrši se iz akumulacije „Otilovići”, koja ima 18 miliona m3. Nalazi se na rijeci Ćehotini, a udal-jena je oko 8 km od Termoelektrane sa kojom je povezana asfaltnim putem. Brana je beton-sko-lučna i visine 59 m. Od početka rada do 31. decembra 2010. godine proizvedeno je na pragu elektrane 25.239,84 GWh električne energije, a samo u 2010. godini proizvedeno je 1271 GWh energije.

U 2009.i 2010.godini izvedeni su projekti koji se odnose na ekološku i tehnološku sta-bilizaciju objekta: - zamjena elektrofilterskog postrojenja, - zamjena sistema kontole i upravljanja, - zamjena razvoda 6 i 0.4 kV sopstvene potrošnje, i - zamjena sistema pobude generatora sa ugradnjom generatorskih prekidača.

Za elektroenergetski sistem Crne Gore, čijem stabilnom radu u znatnoj mjeri doprino-si, Termoelektrana „Pljevlja” predstavlja baznu elektranu koja najveći značaj ima u pokrivanju konstantnog dijagrama opterećenja.

Poslije rekonstrukcije turbine u 2009.godini, novoinstalisana snaga TEP je 218,5MW.Pored predviđenih radova na rekonstrukciji turbinskog i kotlovskog postrojenja, čijim bi se završetkomstvorile pretpostavke za povećanje snage elektrane do 225 MW, neophodno je izvršiti i potpunu ekološku sanaciju.Procijenjeni troškovi iznose od 100-150 miliona eura1.

Emisije zagađujućih materija iz TE „Pljevlja’’

Prema podacima iz inventara zagađujućih materija u vazduh za 2010., u TE ,,Pljevlja” tokom 2009. godine potrošeno je 1.849.670 t lignita i 2.794 t mazuta, što je rezultiralo emisi-jom zagađujućih materija u vazduh predstavljenim u tabeli br. 1.2

Zagađujuća materija Količina t/god.Oksidi sumpora 25.681Oksidi azota 3.817,5Ugljen(II)- oksid 238,6Ukupnesuspendovane čestice 652,2Ugljen(IV)- oksid 4.493.846

Tabela 1.Emisije zagađujućih materija u vazduh iz TE “Pljevlja” 2010. Godine

1 http://www.gov.me/sjednice_vlade/28

2Nacionalna strategija upravljanja kvalitetom vazuha sa Akcionim planom za period 2013-2016. Godine. Ministarstvo održivog razvoja i turizma, 2013.

11

E M I S I J E Suspendovane

čestice SO2 NOx COMg/m³ mg/m³ mg/m³ mg/m³

Mjeseci 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011jan 57 122 2994 4132 517 522 41 35feb 52 126 3272 4326 500 533 35 30mart 64 113 3026 4479 508 529 37 30apr 71 86 3099 4980 491 484 38 30maj 99 206 3338 5312 482 469 37 33jun 83 196 3397 4995 482 471 44 30jul 53 173 3082 4707 446 504 36 29avg 47 191 3097 4740 444 494 37 29sept 70 171 3120 4583 452 485 36 26okt 110 228 3423 4907 467 498 36 30nov 118 253 3350 4921 466 495 40 29dec 165 189 3552 4665 502 515 41 26GVE za postojeći blok 50 400 500 250

GVE* za novi blok 20 200 200 - Tabela 2 - Izmjerene emisije zagađujućih materija TE „Pljevlja” za 2010. i 2011. godinu (mjesečne srednje vrijednosti)2

GVE* - granične vrijednosti emisija iz Uredbe o graničnim vrijednostima emisija zagađujućih materija u vazduhu iz stacionarnih izvora (Sl.list CG br. 11/10). U prelaznim i završnim odredbama ove uredbe propisano je da će postrojenja koja su puštena u rad do stupanja na snagu ove uredbe uskladiti svoje emisije zagađujućih materija propisanim ovom uredbom najkasnije do 31. decembra 2025. godine

Suspendovane čestice su kao mjesečne i kao srednje dnevne vijednosti prelazile doz-voljenu graničnu vrijednost emisije.Konstantno povećanje zapaža se od oktobra 2010. godine i tokom cijele 2011. godine. U novembru 2011. godine srednja dnevna koncentracija suspen-dovanih čestica prelazila je granične vrijednosti emisije oko 5 puta. 2

• Koncentracije SO2 su prelazile dozvoljene granične vrijednosti i kao srednje mjesečne i kao srednje dnevne. U 2011. godini mjesečne srednje vrijednosti SO2 su preko 10 puta prelazile dozvoljenu graničnu vrijednost. Najveća srednja dnevna koncentracija SO2 izmjerena je 4. maja oko četrnaest puta veća od dozvoljene – 5586 mg/m³.

• Koncentracije NOx prelazile su mjesečne srednje vrijednosti u januaru, martu, julu i decembru 2010. godine, a 2011. godini u januaru, februaru, martu i decembru.

• Emisija CO (ugljen-monoksida) je bila u okviru dozvoljenih graničnih vrijednosti.

Nepovoljni meteorološki uslovi koji karakterišu Pljevaljsku kotlinu u kombinaciji sa vodenom parom iz tornja za hlađenje i karakteristikama zagađivača dovodi do stvaranja ne-povoljnog djelovanja na zdravlje ljudi u Pljevljima, odnosno do povećanja morbiditeta i mor-taliteta od određenih bolesti.

12

Termoelektrаna Pljevljа je glavni proizvođаč industrijskog otpаdа. Ukupnа godišnjа proizvodnjа otpada za teritoriju Pljevlja iznosi oko 571.000 tonа otpаdа od čegа je 280.000 do 300.000 tonа pepelа koji se stvаrа sаgorijevаnjem ugljа kаo energetskog goriva zа ele-ktrаne. Za 30 godina rada Termoelektrana je izgorjela oko 35 miliona tona uglja od čega je lagerovala 12 miliona tona otpada pepela I šljake.

Ostаtаk otpаdа sаstoji se od otpаdnog uljа, mаzuta, otpаdne boje, muljа iz termo-elektrаnа I drugih otpаdа.Ogromne količine šljаke I prаšine iz peći i letećeg pepelа iz ug-ljа nisu klаsifikovаne kаo opаsаn otpаd,аli zаhtijevаju posebno rukovаnje. Mnoge fizičke i fizičko-hemijske аnаlize su sprovedene zа ove otpаdne mаterije. Dobijeni rezultаti pokаzuju povećаn sаdržаj metаlа,fluorа I bora u odnosu nа mаksimаlno dozvoljene koncentrаcije. Za-bilježene su povišene vrijednosti rаdioаktivnosti аli su one ispod maksimalno dozvoljenih grаnicа. Izvršene su fizičke i fizičko-hemijske analize pepela i šljake. Od strane CETI-a je iz-vršena karakterizacija pepela, i isti je svrstan u kategoriju opasnog otpada zbog visoke pH vrijednosti.

Pepeo i šljаka se odlažu na deponiju Mаljevаc koja se nаlаzi pored Pаleškog Potoka. Na trenutnoj lokаciji zа odlаgаnje otpаdа deponovano je već 8 milionа tonа ovog otpаdа i postoji povećani rizik zа rušenje brаne s obzirom nа već postojeće pukotine i rаstući hi-drostаtički pritisаk i nizak koeficijent sigurnosti za slučaj jakog zemljotresa, što bi moglo dovesti do likvefakcije pepela i djelimičnog ili potpunog rušenja brane. EPCG je u prethodnom periodu preduzela izvjesne radnje na stabilizaciji brane i podizanju dodatnih stepenica. Pre-ma saopštenju uprave termoelektrane, trenutna deponija može dа služi još maksimalno dvije godine. Trenutni transport pepela i šljake iz termoelektrane do deponije je hidraulički, što podrazumijeva 1 kg pepela i 6-10 l vode.3

Sa jugozapada deponije termoelektrane, dolazi Paleški potok, koji prolazi kroz de-poniju pepela odvodnom cijevi, ističe iz deponije pepela u podnožju brane u severoistočnom pravcu i uliva se u rijeku Vezišnicu, koja je pritoka Ćehotine. Prema izvještajima kanal propuš-ta vodu pa pH vode u suvoj sezoni dostigne vrijednost 12.

Postoji sistem za praćenje koji je ugrađen kako bi se posmatrala emisija prašine, masa odloženog otpada, kao i ocijedna voda i Paleški potok koji prolazi kroz propusnu cijev is-pod deponije. Zagađena ocijedna voda i voda iz izdijeljenog Paleškog potoka uliva se u rijeke Vezišnicu i Ćehotinu i može uticati na kvalitet vode u njima (pogođeni su uticajem zagađene ocijedne vode i odvodne vode sa deponije pepela)5

Razvejavanje prašine sa deponije pod uticajem vjetra mahom je tokom ljetnje sezone, kada je površina suva, a vjetrovi duvaju s planina. Neka naseljena područja nalaze se u ne-posrednoj blizini deponije pepela, stoga se može očekivati izloženost ljudi i zemljišta koje okružuje naselja. Iz EPCG ranije je saopšteno da je ova kompanija već izdvojila 8 miliona eura za kupovinu nove lokacije u Šumanama, koja je od postojeće udaljena nekoliko stotina me-tara. U svakom slučaju, novа deponijа trebа dа imа odgovаrаjući sistem zaštite. Osim togа, sаdаšnjim okri trаnsportni sistem pepelа i šljаke trebа zamjeniti suvim sistemom čime bi se izbjegao višаk vode nа deponiji.

Termoelektrana Pljevlja

3Izrada studije za izbor lokacije za postrojenje za odlaganje opasnog otpada u Crnoj Gori, Ecomer i Hidroplan, decembar 2011. 4Izrada studije za izbor lokacije za postrojenje za odlaganje opasnog otpada u Crnoj Gori, Ecomer i Hidroplan , decembar 2011. 5Istraživanje terena i pripremna studija za remedijaciju industrijskih deponija u Crnoj Gori Pripremljeno za: Ministarstvo održivog razvoja i turizma Crne Gore, Agencija za zaštitu životne sredine

13

Termoelektrana Pljevlja godišnje u prosjeku troši 1,35 miliona tona uglja (lignit iz lokalnog rudnika iz kopova Borovica i Potrlica), 3.500 tona mazuta i 660 tona hemikalija (kreč, sona kiselina, lužina i dr). Emisije zagađujućih materija u dimnom gasu TE „Pljevlja” sadrže sumpor(IV)-oksid, okside azota, ugljen(II)-oksid, suspendovane čestice i policiklične aromatične ugljovodonike (PAH).

Od početka rada do današnjih dana iskopano je sa površinskog kopa Rudnika Pljevlja oko 45 miliona tona uglja.Zavisno od vrste uglja i mjesta odakle se eksploatiše, ugalj, pored ugljenika sadrži mnoga druga jedinjenja u različitim količinama.

Pri izgaranju uglja emituju se: čvrste čestice koje se uglavnom sastoje od ugljenika, silicijuma, aluminijuma i oksida gvožđa, letećeg pepela, a nastaju različiti gasovi: ugljen diok-sid, oksidi sumpora, oksidi azota, ugljen monoksid, ugljovodonici i dr. Obim i intenzitet zavisi od kvaliteta lignita i od tehnološkog procesa koji je primijenjen u termoelektrani. Od značaja su i ostala zagađenja životne sredine u toku rada termoelektrana.

Termoelektrane dovode do zagađivanja vode - pored dejstva atmosferskih voda na de-ponije uglja i pepela, zagađenje nastaje i kao rezultat ispuštanja otpadnih voda. Otpadne vode mogu biti hemijski zagađene i zauljene. Količina otpadne toplote koja se iz ciklusa termoel-ektrana predaje okolini putem kondenzatora iznosi oko 45 do 50%. Uticaj otpadne toplote ogleda se u remećenju ekološke ravnoteže. Svaki ugalj posjeduje određeni procenat urani-juma i torijuma, kao i njihove potomke nastale radioaktivnim raspadom. Glavni izvori teh-nološki povišene prirodne radioaktivnosti su termoelektrane na ugalj. Prilikom sagorijevanja uglja u termoelektranama dolazi do koncentrisanja prirodnih radionuklida u pepelu i šljaci.Obzirom da u okolini termoelektrana na ugalj dolazi do značajnog zagađenja životne sredi-ne, odnosno do tehnološki uzrokovanog povećanja prirodne radioaktivnosti, neophodna je kontrola radioaktivnosti oko termoelektrana, kako bi se sistematski pratile promjene kako vode tako i zemljišta i da bi se mogao procijeniti uticaj termoelektrana na povećanje nivoa osnovnog zračenja u okolini. Izvori buke su snažni i raznovrsni (kotlovi, turbine, mlinovi, napojne pumpe, sigurnosni ventili, rashladni tornjevi, transformatori, električni vodovi i dr.). Izgled termoelektrane može da naruši estetske vrijednosti prostora, kao i da utiče na samo korišćenje prostora. Uticaj termoelektrana na upotrebu prostora u okolini lokacije izraža-va se u promjenama privrednih aktivnosti i socijalne strukture stanovništva. Ovi uticaji se posebno izražavaju kroz širenje infrastrukture za potrebe termoelektrane, gradnju objekata, komunikacija i dr. u okolini termoelektrane.

Postoji velikа neizvjesnost dа li će proces privаtizаcije uključiti ulаgаnjа u novu tehnologiju, kаo I dа li će preduzećа raditi punim ili smanjenim kapacitetom. Svi ovi аspekti u velikoj mjeri utiču nа količine stvaranja otpаdа. Imаjući u vidu ogromne količine, izričito se preporučuje primjena teh-nologije koje će pomoći smanjenju stvaranja otpаdа. Treba imati na umu da je ponovno korišćenje pepela važan način smanjenja količine odlaganja otpada.

UTICAJ POSTOJEĆE TE PLJEVLJA NA ŽIVOTNU SREDINU I ZDRAVLJE 3

14

Uticaj na zdravlje

Stručne službe zdravstvenih institucija iz Pljevalja već godinama ukazuju na zabrin-javajući uticaj zagađenja na zdravlje ljudi, a naročio na porast broja respiratornih oboljenja koja su naročito izražena kod djece. I kod djece i kod odraslih u grupi respiratornih oboljenja naročito se bilježi rast opstruktivnog sindroma i astme. 6

Najosjetljiviji dio populacije na zagađenje iz životne sredine su djeca, starije osobe, trudnice i lica koja boluju od hroničnih bolesti. Zagađenje životne sredine u Pljevljima dovelo je do povećanog prijema oboljelih u bolnice, povećanog odsustva sa posla i odsustva đaka sa časova, kao i do povećane upotrebe ljekova, značajnog povećanja obolijevanja od bronhitisa, astme, upale pluća, hronične opstruktivne bolesti pluća, ispoljavanja većih štetnih efekata na krv i koštanu srž, limfne žlijezde, zatim učestalijih pojava alergijskih bolesti i bolesti imunog sistema, različitih oboljenja kože i kostiju, povećanja krvnog pritiska i srčanih slabosti, utica-ja na reproduktivni sistem koji se ispoljava kao sterilitet, pobačaja, prijevremenih porođaja, anomalija, niskih tjelesnih masa novorođenčadi, oštećenja mozga u toku razvoja ploda, po-tenciranja neželjenih efekata na ljudsko ponašanje, praćeno razdražljivošću i agresivnošću, kao i na smanjenje ugodnog doživljaja životne sredine.

Do sada po naučnoj metodologiji nije urađena ni retrospektivna, niti prospektivna studija o uticaju zagađenja iz Termoelektrane Pljevlja na zdravstveno stanje stanovnika Plje-valja. Podaci koji se dobijaju iz obaveznog zdravstvenog statističkog evidentiranja o oboljen-jima, umiranju, stanjima i povredama su indikativni,pa mogu poslužiti samo kao orjentacioni o obimu i intezitetu promjena zdravstvenog stanja stanovništva opštine Pljevlja.

Prema podacima Dječijeg odjeljenja Opšte bolnice Pljevlja i Dječijeg i Školskog dispan-zera JZU Dom zdravlja Pljevlja, u strukturi ukupnog morbiditeta prema podacima iz 1985. i 2001. Godine dominiraju: respiratorne infekcije, infekcijski problemi, infekcije i problemi urinarnog trakta, metabolički poremećaji i problemi neonatusa i odojčadi.7

Grafički prikaz trenda ovih oboljenja dat je na grafikonima 3,4 i 5.

6 Plan kvaliteta vazduha za opštinu Pljevlja Ministarstvo održivog razvoja i turizma CG, 2013 7 Plan kvaliteta vazduha za opštinu Pljevlja Ministarstvo održivog razvoja i turizma CG, 2013

3 - Trend akutnih respiratornih infekcija

15

4 - Trend asmatičnih oboljenja

5 - Trend bolesti upale pluća

Publikovani podaci u Statističkom godišnjaku o zdravlju stanovništva i zdravstvenoj zaštiti u Crnoj Gori, u izdanju Instituta za javno zdravlje Podgorica odnose se na utvrđena oboljenja, stanja i povrede prema dijagnostičkim grupama u vanbolničkim službama, dok se bolnički podaci odnose na utvrđena oboljenja, stanja i povrede prema dijagnostičkim grupama i polu (bolnički otpusti).

Prema nepublikovanim podacima Instituta za javno zdravlje Podgorica, na osnovu izvještaja o oboljenjima i stanjima registrovanim u vanbolničkoj službi (Odjeljenje opšte medicine, dječji i školski dispanzer) opštine Pljevlja, za period od 2007 do 2011. godine u sledećim tabelama dat je prikaz podataka.

Prema podacima tri najčešća prijavljena oboljenja su upala ždrijela i krajnika (Phar-yngitis acuta et tonsillitis acuta), infekcije gornjih respiratornih puteva (Infectiones tractus respirat. superioris multipli. Acutae), upala bronhija i bronhiola (Bronchitis acuta et bron-chiolitis acuta).

16

Grupa Dijagnoze ŠifraOpšta me-

dicinaŠkolski

dispanzerDječiji

dispanzer

165 Pharyngitis acuta et tonsillitis acuta J02 - J03 13,624 17,615 17,180 166 Laryngitis acuta et tracheitis acuta J04 655 423 566

167 Infectiones tractus respirat. superi-oris multipli. acutae

J 0 0 - J 0 1 , J05-J06 6,874 2,597 2,660

168 Influenza J10 - J11 508 263 168 169 Pneumonia J12 - J18 525 147 73

170 Bronchitis acuta et bronchiolitis acuta J20 - J21 2,840 1,960 2,763

171 Sinusitis chronic J32 441 10 9

172 Druge bolesti nosa i sinusa nosa J30 - J31, J33 - J34 607 294 152

173 Morbi tonsillarum et vegetationum adenoidium chronici J35 80 141 153

174 Druge bolesti gornjeg dijela sistema za disanje J36 - J39 61 2 0

175 Zapaljenja dušica, emfizem i druge obstruktivne bolesti pluća J40 - J44 1,364 7 12

176 Asthma bronchiale J45 - J46 803 167 122 177 Bronchiectasia J47 1 0 0 178 Pneumoconiosis J60 - J65 0 0 0 179 Druge bolesti sistema za disanje J22, J66 - J99 68 6 3

godi

na

ukup

no re

sp.b

oles

t

Phar

yngi

tis a

cuta

et

tons

illiti

s acu

ta

Lary

ngiti

s acu

ta e

t tr

ache

itis a

cuta

Infe

ctio

nes t

ract

us re

spi-

rat.

supe

rior

is m

ultip

li.

acut

ae

Influ

enza

Pneu

mon

ia

Bron

chiti

s acu

ta e

t bro

n-ch

iolit

is a

cuta

Sinu

sitis

chro

nica

Drug

e bo

lest

i nos

a i

sinu

sa n

osa

Mor

bi to

nsill

arum

et v

e-ge

tatio

num

ade

noid

ium

ch

roni

ci

Drug

e bo

lest

i gor

njeg

de

la si

stem

a za

dis

anje

Zapa

ljenj

a du

šica

, em

-fiz

em i

drug

e ob

stru

k-tiv

ne b

oles

ti pl

uća

Asth

ma

bron

chia

le

Bron

chie

ctas

ia

Pneu

moc

onio

sis

Drug

e bo

lest

i sis

tem

a za

di

sanj

e

2007 17258 78,38 0,59 7,31 2,65 0,72 7,76 0,09 1,87 0,29 0 0,83 1,29 0 0 0

2008 13021 79,64 0,84 6,26 1,23 0,38 7,64 0,1 2,27 0,6 0,05 1,14 1,77 0 0 0,01

2009 15247 59 1 19 1 1 11 0 2 0 0 3 2 0 0 0

2010 14034 52,34 3,9 20,19 0,06 2,16 13,31 1,2 0,34 0,73 0,2 2,22 1,36 1 0 0,04

2011 16384 49,8 4,1 26,16 0,72 0,88 10,5 1,15 0,13 0,52 0,09 2,29 1,25 0 0 0,23

Tabela 3. Zastupljenost bolesti sistema za disanje u odnosu na ukupan broj u vanbolničkoj službi opštine Pljevlja, za period od 2007-2011.god.

Tabela 4. Procentna zastupljenost određenih bolesti sistema za disanje u odnosu na ukupan broj u vanbolničkoj službi opštine Pljevlja, za period od 2007-2011.god.

17

Pitanjem uticaja TE Pljevlja na zdravlje bavile su se i neke od studija radjenih zadnjih 10 godina. Tako se u studiji UNDP-a iz 2004. godine, Stuck in the Past, Energy, Environment and Poverty in Serbia and Montenegro, navodi da je udio akutnih respiratornih bolesti u uku-pnom pobolu djece na Pljevljskom području porastao sa 23% u 1985.na 35% u 1995.i 50% u 2001.

Takodje se navodi da se 1985.godine 3% djece na ovom području liječilo od astme a da je do 2001.godine ta brojka porasla na 11%. Ta povećanja pobolijevanja su sezonskog karaktera i povezana su sa razdobljima mag-li i povećanog onečišćenja. Prirodni uslovi uslovljavaju slabo provjetravanje pljevaljske kot-line, zbog čega se pojavljuje i dugo zadržavanje magle ali i izbacivanja vodene pare iz tornja za hlađenje TE između ostalog doprinosi tome povećanju. Ova studija se bavila i pitanjem prerano rodjene djece pa se navodi da je postotak pre-rano rođenih porastao s 3,7% 1983. godine na 8,2% iz 1994.godine, a isti trend zabilježen je u psihosomatskih bolesti.

Kada su u pitanju kancerogena oboljenja studija navodi da je zabilježen porast inci-dence raka u opštini Pljevlja, i to u periodu između 1980.i 1984. godine kada je registrovano 28slučajeva, dok je u 2002. godine registrovano čak 211slučajeva. Nažalost, u Crnoj Gori nema pouzdanih podataka o broju novooboljelih i ukupnom broju oboljelih od malignih neo-plazmi (tumora) u toku godine dana. Za dobijanje pouzdanih podataka treba sprovesti popu-laciona istraživanja ili tačno vođenje registra za rak.

Prema podacima mortalitetne statistike Zavoda za statistiku Crne Gore, u Crnoj Gori od raka godišnje umre izmedju 900 i 1000 osoba. U Crnoj Gori u 2009. godini od raka je umrla 891 osoba (504 muškarca i 387 žena), sa vrijednostima stopa sirovog mortaliteta od 166,4 za muškarce i 124,1 za žene na 100 000 stanovnika. U istim podacima se navodi da najviše ljudi u Crnoj Gori umire od raka pluća, godišnje oko 300.

U vanbolničkoj službi u Crnoj Gori na obolijevanja i stanja registrovana od tumora su 331 ili 0,70% od ukupnih oboljenja, stanja i povreda, dok se u bolničkoj službi registruje tu-mora u prosjeku 5.743 ili 8,59% od ukupno bolnički registrovanih oboljenja, stanja i povreda.Prema izvještaju Doma zdravlja Pljevlja, u vanbolničkoj službi, u periodu od 2008-2012. go-dine, registrovano je u prosjeku 237 oboljenja i stanja od tumora, a od toga na karcinom grkljana, dušnika, bronhija i pluća otpada 35 oboljenja i stanja. U tabeli 5 prikazana su registrovana oboljenja i stanja od karcinoma u vanbolničkoj službi Doma zdravlja Pljevlja za period od 2008-2012. godine.

GODINA BROJ OBOLJELIH OD KARCINOMA BROJ OBOLJELIH OD KARCINOMA GRKLJANA, DUŠNIKA, BRONHIJA I PLUĆA

2008 219 23

2009 193 30

2010 211 43

2011 280 43

2012 282 37

Tabela 5. Registrovana oboljenja i stanja od karcinoma u vanbolničkoj službi Doma zdravlja Pljevlja za period od 2008-2012. godine.

18

Greenpeace je u saradnji sa Univerzitetom u Štutgartu istraživao uticaj na zdravlje svih 300 velikih termoelektrana koje su u pogonu u zemljama EU, kao i uticaj 50 novih projekata ukoliko se njihova realizacija ostvari. Koristeći se sofisticiranim modelom procjene uticaja na zdravlje, izvještajem je procijenjeno da zagađenje iz termoelektrana na ugalj u zemljama EU prouzrokuje hiljade prijevremenih smrti, skraćujući živote Evropljana za ukupno 240.000 izgubljenih godina života u 2010. Na osnovu rezultata modeliranja, još 32.000 života će biti izgubljeno svake godine ako elektrane koje su trenutno u fazi konstrukcije ili planiranja budu puštene u pogon – ukupno 1,3 milijarde izgubljenih dana života za puni radni vijek elektrane od 40 godina. U zemljama sa intenzivnom upotrebom uglja kao izvora energije, rezultati ispi-tivanja pokazuju da više ljudi umre od zagađenja ugljem nego u saobraćajnim nesrećama.

Ovi proračuni su korišteni za izradu studije Silent Killers, Greenpeace International, 2013 (Tihi ubica) a podaci su dostupni na linkovima: http://www.greenpeace.org/international/en/publications/Campaign-reports/Climate-Re-ports/Silent-Killers/http://www.greenpeace.org.uk/newsdesk/energy/data/data-poland-leads-eu-coal-resur-gencehttps://docs.google.com/file/d/0B1cEvov1OlyHTkI3RUVpT3NTclk/edit Za postojeće TE korišteni su podaci iz 2010 iz “European Pollutant Release and Trans-fer Register” (E-PRTR) baze podataka Evropske agencije za životnu sredinu (http://prtr.ec.eu-ropa.eu) dok su proračuni za nove planirane TE radjeni po metodologiji Evropske agencije za životnu sredinu a na bazi podataka za predvidjene godišnje emisije SO2, NOx i PM čestica.

Podatke o elektranama u fazi konstrukcije ili u fazi planiranja sakupile su nacionalne i regionalne kancelarije organizacije Greenpeace, na osnovu liste projekata koju je obezbijedila organizacija Evropska Fondacija za Klimu (European Climate Foundation). Koordinate ovih elektrana dobijene su iz baze podataka E-PRTR i CARMA47 i korišćenjem mapa na Google-u. Podaci o emisijama zagađujćih materija u vazduh uzeti su iz Studija o procjeni uticaja na život-nu sredinu i ekoloških dozvola za gradnju, kada je to bilo moguće. Kada ovi dokumenti nisu bili dostupni, emisije su procjenjivane na osnovu važećih nacionalnih ili ograničenja emisi-ja iz EU. Da bi se odradile kalkulacije, bilo je potrebno posjedovati informacije o termičkoj efikasnosti, faktoru opterećenja i specifičnoj zapremini gasa.Konkretni podaci za određene elektrane su korišćeni kada je to bilo moguće, a tipični podaci za nove elektrane su korišćeni kao sekundarna opcija. Svi podaci uključuju elektrane koje su bile u funkciji u toku 2010., koje su puštene u rad upravo u 2010. i elektrane koje su u fazi konstrukcije ili fazi planiranja.

Na osnovu tada dostupnih podataka Greenpeace je analizirao početkom 2013 i uticaj novog bloka TE Pljevlja I TE Maoce i dobio odredjene projekcije uticaja ovih objekata na zdra-vlje.

Kako se projekat izgradnje drugog bloka aktualizovao u toku 2013 i kako su novi podaci o emisijama i drugim karakteristikama novog bloka u Pljevljima postali dostupni i poznati,NVO Green Home je obradio te podatke na osnovu kojih je Greenpece uradio ponovno modeliranje u toku decembra 2013.u cilju dobijanja inoviranih i preciznijih projekcija uticajana zdravlje, prikazanih u tabelama 7 i 8.Karakteristike i parametri novog bloka termoelek-trane u Pljeviljima koji su koristeni za modeliranje su dati u tabeli 6.

PREDVIĐANJE UTICAJA NOVOG BLOKA TE PLJEVLJA NA ZDRAVLJE STANOVNIŠTVA6

19

Postrojenje: Pljevlja II

Lokacija: Pljevlja, Crna Gora

Šema agregacije: SIA_E_PPM

Geografska dužina: 19.4 [°E]

Geografska širina: 43.4 [°N]

Kapacitet: 220.0 [MW]

Proizvodnja struje: 220.0 [MW]

Proizvodnja struje na godišnjem nivou: 1694.0 [GWh/a]

Rad u punom kapacitetu (broj sati godišnje): 7700 [h]

Emisije SO2: 200.0 [mg/Nm3]

Emisije NOx: 150.0 [mg/Nm3]

Emisije PPM10: 6.8 [mg/Nm3]

Emisije PPM25: 4.4 [mg/Nm3]

Emisije NMVOC: 0.0 [mg/Nm3]

Emisije NH3: 0.0 [mg/Nm3]

Visina dimnjaka: 252.0 [m]

Prečnik dimnjaka: 8.0 [m]

Zapremina izduvnog gasa: 664579.0 [Nm3/h]

Temperatura izduvnog gasa: 403.0 [K]

NAPOMENA:

Građevinski materijal računa se kroz drugi model (ovdje 0)

Usjevi sa kiselim naslagama računa se kroz drugi model (ovdje 0)

Tabela 6. Karakteristike TE Pljevlja II korištene za modeliranje

TE Pljevlja II Uticaj

Prijevremene smrti Broj prijevremeno izazvanih smrti 16

Hronična smrtnost (sve starosne dobi) Broj izgubljenih godina života 160

Izgubljene godine rada Broj izgubljenih godina rada 14

Respiratorna oboljenja Broj dana sa respiratornim obol-jenjima

12,000

Broj odraslih sa simptomima astme Dani 1,580

Slučajevi 5

Broj djece sa potrebom za liječenje akutne astme Dani 5,673

Slučajevi 110

Emisija ugljendioksida (CO2) Mt 3,5

Ekonomska šteta MEUR 75

Tabela 7.Uticaji na zdravlje povezani sa izloženošću zagađenju vazduha u Pjevljima od TE Pl-jevlja II, u toku jedne godine rada, a koji se procjenjuje za emisioni profil iz informacije Vlade

Crne Gore o projektu konstrukcije TE Pljevlja II (http://www.gov.me/sjednice_vlade/28)

20

TE Pljevlja II Uticaj

Prijevremene smrti Broj prijevremeno izazvanih smrti 622

Hronična smrtnost (sve starosne dobi)Broj izgubljenih godina života 6,400

Izgubljene godine rada Broj izgubljenih godina rada 540

Respiratorna oboljenjaBroj dana sa respiratornim oboljenjima 480,000

Napadi astme (potreba za liječenjem) Slučajevi 68,000Ekonomska šteta MEUR 2,500

Tabela 8.Uticaji na zdravlje povezani sa izloženošću zagađenju vazduha u Pjevljima od TE Pljevlja II, u toku 40 godina rada, a koji se procjenjuje za emisioni profil iz informacije Vlade Crne Gore o projektu konstrukcije TE Pljevlja II ( http://www.gov.me/sjednice_vlade/28 )

Ovi podaci pokazuju da bi u slucaju realizacije drugog bloka TE Pljevlja po tehničkim parametrima zadatim od strane Vlade Crne Gore i predvidjenim emisijama gasova, novi blok mogao izazvati 16 prijevremenih smrti godišnje, odnosno za ukupno predvidjeno trajanje rada novog bloka termoelektrane u Pljevljima taj broj iznosi 622 prijevremene smrti. Prika-zana je i procjena smrtnosti (broj izgubljenih godina života – YOLL), koja se bazira na štetnim faktorima po jedinici emisije za klasične zagađivače. Uticaj je izražen kroz izgubljene godine života što u ovom slucaju iznosi 160 godina, a procjena se bazira na prosječnim štetnim fak-torima klasičnih zagađivača za određenu zemlju. Takodje je uradjena i procjena izgubljenih godina rada koja u ovom slucaju iznosi 14 godina.

Tokom izrade ovih analiza i predikcija nije uzeto u obzir da se Strategijom razvoja en-ergetike do 2030.planira nastavak rada postojećeg bloka u Pljevljima uz odredjenu ekološku sanaciju, tako da bi očekivane emisije u peralelnom radu oba bloka bile veće od onih koje su ovdje uzete kao polazne osnove i ulazni podaci za modeliranje pa su i očekivane projekcije u tom slučaju drastičnije.

Na osnovu modela moguće je procijeniti i ekonomske troškove realizacije ovoga projekta koji uključuju socijalne troškove, troškove liječenja i zaštite životne sredine, i ovom slučaju iznose 75 miliona godišnje odnosno 2500 miliona za 40 godina rada termoelek-trane. Pararelno sa ovim analizama i grupa organizacija iz regiona predvodjena SEE Change iz Sarajeva procijenila je zdravstvene troškove novog bloka u Pljevljima i TE Maoce na oko 20 miliona eura godišnje, iako se od njih očekuje da se pridržavaju odredbi direktiva EU8. Za predvidjenih 40 godina rada ova dva nova postrojenja zdravstveni troškovi bi uku-pno iznosili 800 miliona eura.

8 Time to phase out dirty coal in south Eastern Europe, The hidden cost we can avoid, oktobar 2013, SEE Change net

21

Šta su “izgubljene godine života“?Izvještaj Univerziteta iz Študgarta pretvara procjenu smrti izazvanih zagađenjem vazduha u količinu izgubljenih godina života usljed prijevremenih smrti. Svakom Evropljaninu čija se smrt može pripisati praškastom zagađenju vazduha, po procjenama, život biva skraćen za 11 godina, a svaka smrt izazvana izlaganjem ozonu uzima po procjeni 9 mjeseci od života.

Zdravstveni troškovi u regionu (Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Srbija)

U nedavno završenom izvještaju”Vrijeme je za postepeno ukidanje prljavog uglja u Jugoistočnoj Evropi: Skriveni trošak koji možemo izbjeći” godišnji projektovani zdravstveni troškovi kao posledica upotrebe uglja kreću u rasponu od 2.3 do 6.5 milijardi eura u zemlja-ma regije – Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Srbiji.

Planirano povećanje proizvodnog kapaciteta izgradnjom novih elektrana vodi do kon¬tinuirane subvencije i emisija u periodu od najmanje 40 godina. Još jedna alarmantna činjenica je da čak i ako se zagađenje smanji za 90% u odnosu na sadašnje vrijednosti, godišn-ji zdravstveni troškovi će ostati na nivou između 250 i 650 miliona u ove tri zemlje što znači da će ukupni negativni efekti (eksterni troškovi) uglja i dalje iznositi između 3.6 i 4.7 milijardi eura u ove tri zemlje. U osnovi, ove tri države bi platile 10 milijardi eura da bi izgubile drugih 160 milijardi tokom životnog vijeka elektrana.

Država

Godišnji zdravstve-ni troškovi

u eurima

Godišnji nivo subvencija za fosilna goriva u 2009.

u eurima

Ulaganje u kontrolu zagađenja u postojećim

termoelektranama

u eurima

Novoplanirana ula-ganja

u eurima

Bosna i Hercego-vina 0.5 – 1.3 bn 1.1 – 1.2 bn 270 m 1.75 bn

Crna Gora 50 - 140 m 290 -320 m 127 m 175-267 m

Srbija 1.8 - 5 bn 2 – 2.5 bn 634 m 7.89 bn

Tabela 9.Poređenje godišnjih troškova koje ekonomija trpi zbog korištenja uglja i opcija inve-stiranja

Izvori: “Neplaćeni račun za zdravstvene usluge: Kako nas elektrane na ugalj čine bole-snim”, HEAL, Energetska strategija Energetske zajednice, Ref: 10. MV/18/10/2012 - Aneks 19/27.07.2012.; Subvencije za fosilna goriva na Zapadnom Balkanu, UNDPRBEC Bratislava 2011. Nema posebnih podataka koji se odnose na ugalj, ali se smatra da on zauzima većinski udio u fosilnim gorivima u zemljama koje se razmatraju. Procjene zdravstvenih troškova za BiH i Crnu Goru su ekstrapolirane iz procjene za Srbiju u linearnoj vezi sa proizvodnjom elek-trične energije iz uglja prema glavi stanovnika.

22

Zagađenja izazvana radom termoelektrana prelaze granice i utiču na svakog u Evropi, čak i na one zemlje koje su sa malom upotrebom uglja ili čak i bez sagorijevanja uglja. Stoga, sve zemlje EU rade na tome kako bi zaustavile dalje emisije zagađujućih materija u vazduh.

Ovaj gubitak života naravno nije neophodan, jer obnovljivi izvori energije i najnovija vrhunska rješenja za energetsku efikasnost omogućavaju nam da evropska svjetla budu upal-jena bez ijedne nove termoelektrane na ugalj i da počnemo sa ukidanjem svih postojećih ter-moelektrana na ugalj u proizvodnji električne energije u Evropi. Sagorijevanje uglja se mora brzo smanjiti i kako bi se smanjio katastrofalan uticaj na klimatske promjene. Kako bi se to postiglo, evropske vlade moraju postaviti ciljeve za zelenu energiju koji će omogućiti ukidanje dobijanja energije sagorijevanjem uglja.

Nove tehnologije u vezi sa ugljem mogle bi predstavljati poboljšanje na polju sigurnos-ti, efikasnosti i uticaja na životnu sredinu u odnosu na postojeću situaciju, ali gradnja novih termoelektrana zaključava kapital, emisije, i strukturu energetskog sektora na četrdeset ili pedeset godina, što je daleko iznad očekivanog datuma pristupanja EU za zemlje Jugoistočne Evrope i izvan cilja EU za dekarbonizaciju energetskog sektora do 2050. godine.

S bilo kojeg aspekta održivosti, nije pametno ulagati u ugalj u trenutnom kontekstu pretjeranog snabdijevanja električnom energijom u Evropi i pada troškova i cijena obnovl-jivih izvora energije, kontekstu koji se brzo mijenja.Problem je demonstriran nedavnom in-vesticijom u termoelektranu Šoštanj u Sloveniji koja je ostala bez sredstava prije nego što je završena.Kao što je slovenački primjer TEŠ 6 pokazao, one takođe predstavljaju rizik za različite oblike korupcije, uključujući državnu zapljenu.

U trenutnoj situaciji, troškovi će na jedan ili drugi način završiti na poreskim obveznici-ma (ili u oba slučaja) iz zemalja Jugoistočne Evrope ili iz trenutne EU. Ovo će se desiti kroz naplatu amortizacije novih pogona u cijenama za potrošače električne energije, kroz javne fondove koji nose teret eksternalnosti (zdravstveni troškovi, degradacija životne sredine, za-tvaranje rudnika, ekonomska i socijalna rehabilitacija rudarskih regija) i/ili kroz vladine ga-rancije za kredite.

U kontekstu brzog razvoja energetske efikasnosti i tehnologija obnovljivih izvora en-ergije, postoje jeftinije opcije za osiguranje snabdijevanja električnom energijom i smanjenje zagađenja vazduha, uključujući energetsku efikasnost u zgradama i promjenu tehnologije gri-janja (okružno grijanje i kogeneracija, korištenje biomase ili prirodnog gasa, čišće gorenje). Ove promjene stvaraju priliku za preskakanje – prelaženje na najnovije tehnologije u zem-ljama JIE. Time bi se srezali troškovi i podstakao rast prirodnih goriva. Prve pilot akcije u tom smislu već su implementirane u okviru raznih donatorskih programa u regiji i mogle bi predstavljati brže tendencije nego izgradnja novih termoelektrana9.

9 Time to phase out dirty coal in south Eastern Europe, The hid-den cost we can avoid, oktobar 2013, SEE Change net

ZAKLJUČCI7

23

24

Ova publikacija je urađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj ove publikacije isključiva je

odgovornost NVO Green Home i ne predstavlja nužno i stavove Evropske unije