Analysis of Variance ANOVA

  • Upload
    zapel

  • View
    44

  • Download
    0

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Analysis of Variance ANOVA

Citation preview

UTMUNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIAPensyarah

PM Dr Zaleha IsmailAhli Kumpulan

Hamisan Salim Mohd Zain Husin Dzulkifle Ismail

Analysis of Variance (ANOVA)

Analysis of Variance (ANOVA)A N O V A s a tu p ro s e d u r y a n g d ig u n a k a n u n tu k m e lih a t p e rb e z a a n a n ta ra d u a a ta u le b ih p o p u la s i. (In g a t: d a la m u jia n s ta tis tik k ita g u n a k a n s ta tis tik s a m p e l u n tu k m e m b u a t ru m u s a n m e n g e n a i p o p u la s i). P e r s o a la n : A d a k a h p e rb e z a a n d i a n ta ra d u a a ta u le b ih m in a d a la h d is e b a b k a n o le h tre a tm e n t a ta u c h a n c e ?

C o n to h k e a d a a n d i m a n a A N O V A d ig u n a k a n a d a la h s e p e rti b e rik u t: P o p u la s i A P o p u la s i B P o p u la s i C

1 = ?

2 = ?

3 = ?

S e le p a s tre a tm e n t P e rb e z a a n (a fte r tr e a tm e n t D iffe r e n c e ) Sam pel 1 Sam pel 2

Sam pel 3

X

1

X

2

X

3

S o a la n k a jia n :1 . A d a k a h te rd a p a t p e rb e z a a n s ig n ific a n t d i a n ta ra m in d i a ta s ? 2 . J ik a a d a , y a n g m a n a k a h y a n g b e rb e z a ?

P e rb e z a a n a d a la h d is e b a b k a n h a n y a o le h c h a n c e ? (s a m p lin g e rro r a ta u ra la t p e rs a m p e la n ) a ta u a d a k a h d is e b a b k a n o le h k e s a n tre a tm e n t? M e n g a p a tid a k b u a t u jia n t s e c a ra b e ru la n g ? U jia n - t te rh a d p a d a d u a s a m p e l s a h a ja . R a la t b e rta m b a h A N O V A b o le h g u n a k a n u n tu k m e m b a n d in g b a n y a k b ila n g a n s a m p e l. In i m e m b o le h k a n k ita u n tu k m e re k a b e n tu k k a jia n y a n g a k a n m e lib a tk a n b e b e ra p a n ila i (ta h a p ). U jia n t h a n y a b o le h d ig u n a k a n u n tu k m e m b a n d in g d u a m in s a h a ja .

U jia n H ip o te s is m e n g g u n a k a n A N O V A : C o n to h : S e o ra n g a h li p s ik o lo g i in g in m e lih a t k e s a n s u h u te rh a d a p k e m a m p u a n u n tu k b e la ja r. B e lia u te la h m e le ta k k a n p e la ja r d a la m tig a k u m p u la n m a s in g -m a s in g d a la m b ilik y a n g b e rs u h u 5 0 0, 6 0 0 d a n 7 0 0. A d a k a h s u h u m e m b e ri k e s a n ? D a la m s ta tis tik , k ita m e m b a n d in g d i a n ta ra d u a k e m u n g k in a n : H ip o te s is n o l (H 0), y a n g m e n g a ta k a n b a h a w a s u h u tid a k m e m p u n y a i k e s a n d a n H ip o te ts is a lte rn a tif (H a) y a n g m e n g a ta k a n b a h a w a s u h u a k a n m e m b e ri k e s a n . H ip o te s is n o l: (H 0) :u 1 = u 2 = u 3, d a la m m a n a u m e w a k ili m in p e n c a p a ia n (m is a ln y a ) b a g i s e tia p p o p u la s i d a la m s u h u y a n g te la h d ite ta p k a n .

H ip o te s is a lte rn a tif, a k a n m e n y a ta k a n b a h a w a s e k u ra n g -k u r a n g n y a s a tu m in d a rip a d a p o p u la s i b e rb e z a . Y a k n i: H a: s e k u r a n g -k u r a n g n y a s a tu m in b e r b e z a . A d a b a n y a k k e m u n g k in a n y a n g b o le h b e rla k u . K ita h a d k a n k e p a d a m e lih a t s e k u ra n g k u ra n g n y a s a tu p e rb e z a a n d a h u lu d a n m e lih a t p e rb e z a a n y a n g m a n a k a h s ig n ifik a n d a la m k o n te k s p o s t-h o c A N O V A k e m u d ia n .

A n a lis is A N O V AC o n to h : K a ta k a n la h k ita m e n d a p a t d a ta s e p e rti b e rik u t:

Sampel 1 Keadaan A (500F)

Sampel 2 Keadaan B (600F)

Sampel 3 Keaadaan C (700F)

1,4,5,6,4

9,8,7,10,6

3,5,7,7,8

X

1

= 4

X

2

= 8

X

3

= 6

S k o r y a n g d ip e ro le h i tid a k la h s a m a , ia itu b e ru b a h . T u g a s k ita ia la h m e n g u k u r ju m la h k e b o le h u b a h a n n y a d a n m e n e ra n g k a n d a rip a d a m a n a ia te rb it.

K o m p o n e n k e b o le h u b a h a n (v a r ia b ility ) T e rd a p a t d u a s u m b e r u ta m a k e b o le h u b a h a n . 1 ) P e rb e z a a n a n ta ra s a m p e l (b e tw e e n s a m p le v a r ia b ility ) 2 ) P e rb e z a a n d a la m s e tia p s a m p e l ( w ith in s a m p le v a r ia b ility ). M e m b u a t a n a lis is ju m la h k e b o le h u b a h a n (v a ria b ility ) d a la m k e d u a k o m p o n e n in i a d a la h k u n c i d a la m A N O V A .

K e b o le h u b a h a n a n ta r a tr e a tm e n t (V a r ia b ility b e tw e e n tr e a tm e n t) P e rb e z a a n (k e b o le h u b a h a n ) a n ta ra m in s a m p e l d is e b a b k a n o le h tig a k e m u n g k in a n : a ) K e s a n tr e a tm e n t. (tr e a tm e n t e ffe c t) b ) P e rb e z a a n in d iv id u (in d iv id u a l d iffe r e n c e ) c ) R a la t k a jia n (e x p e r im e n ta l e r r o r ) P e b e z a a n (k e b o le h u b a h a n ) d a la m s a m p e l m u n g k in d is e b a b k a n o le h : P e rb e z a a n in d iv id u (In d iv id u a l d iffe r e n c e ) a ) R a la t k a jia n (e x p e r im e n ta l e r r o r ) J u m la h k e b o le h u b a h a n (to ta l v a r ia b ility )

K e b o l e h u b a h a n a n t a r a t r e a t m e n t i) K e s a n tre a tm e n t ii) P e rb e z a a n in d iv id u iii) R a la t k a jia n

K e b o le h u b a h a n d a la m tre a tm e n t i) p e rb e z a a n in d iv id u ii) R a la t k a jia n

N is b a h F a d a la h d ita k rifk a n s e b a g a i:k e b o le h u b a h a n a n ta ra " tre a tm e n t" k e b o le h u b a h a n d a la m s a m p e l k e s a n " tre a tm e n t" + p e rb e z a a n in d iv id u + ra la t = P e rb e z a a n in d iv id u + R a la t

N is b a h F =

N ila i p e n y e b u t k a d a n g k a la d i k a ta k a n s e b a g a i e rro r te rm . C a ta ta n : 1 ) D a la m n is b a h F , p e rb e z a a n a n ta ra d u a s e b u ta n (p e n g a ta s d a n p e n y e b u t) a d a la h k e p a d a k e s a n tre a tm e n t E rro r te rm m e m b e ri p e n g u k u ra n te rh a d a p v a ria n s y a n g d is e b a b k a n o le h chance. J ik a H 0 a d a la h b e n a r, ia itu tid a k a d a tre a tm e n t e ffe c t . N ila i F ia la h 1 . 2 ) J ik a H 0 a d a la h p a ls u , ia itu a d a k e s a n tre a tm e n t , m a k a n is b a h F a k a n m e le b e h i 1 .

P e n g ir a a n d a la m A N O V A (A N O V A C a lc u la tio n s ) S tru k tu r p e n g ira a n A N O V A S S ju m la h J u m la h d f

S S a n ta ra

S S d a la m

d f a n ta ra

d f d a la m

R u m u s a n p e n g ira a n a k h ir A N O V A ia la h p e n g ira a n n is b a h -F , d a n m e n g a n d o n g i d u a v a ria n s , F = v a ria n s a n ta ra " tre a tm e n t" (s a m p e l) (v a ria n c e b e tw e e n tre a tm e n t) v a ria n s d a la m " tre a tm e n t" (s a m p e l) (v a ria n c e w ith in tre a tm e n t)

C a ta ta n : in g a t k e m b a li ru m u s a n u n tu k S S d a n v a ria n s s a m p e l.

D a ri c o n to h d i a ta s

Sampel 1 Keadaan A 1,4,5,6,4X1

Sampel 2 Keadaan B 9,8,7,10,6X2

Sampel 3 Keadaan C 3,5,7,7,8X3

= 4

= 8

= 6

n1=5 X = T1= 20= T

n2 =5 X = T2= 40= X

n3 =5 X = T3 = 30

N ila i G

d ib e ri o le h G

A n a lis is h a s ilta m b a h k u a s a d u a (S S ) (a n a ly s is o f th e s u m m a tio n o f th e s u m o f s q u a r e s ) A N O V A m e m e rlu k a n k ira a n ju m la h k e b o le h u b a h a n d a n k e m u d ia n d ib a h a g ik a n k e p a d a d u a k o m p o n e n : a n ta ra tre a tm e n t d a n d a la m tre a tm e n t. 1 ) J u m la h h a s ilta m b a h k u a s a d u a , S S In i a d a la h ju m la h S S b a g i s e m u a n ila i X .ju m la h

SS =

(X - X ) =2

X

2

( X )2 N

J ik a g u n a k a n G , m a k a SSju m la h

=

X

2

G 2 N

M e n g g u n a k a n ru m u s a n d a la m c o n to h 902 = 620 540 = 80 15

SS

ju m la h

= 620

2 . H a s il ta m b a h k u a s a d u a u n tu k d a la m s a m p e l (th e s u m o f s q u a r e s fo r s a m p le ) K e b o le h u b a h a n d a la m s a m p e l ia la h ju m la h S S b a g i s e tia p s a m p e l. S S d a la m = S S s e tia p tre a tm e n t U n tu k c o n to h d i a ta s , SSd a la m

= 14 + 10 +16 = 40

3 . H a s il ta m b a h k u a s a d u a a n ta r a tr e a tm e n t . (S u m o f s q u a r e s b e tw e e n s a m p le ) R u m u s a n h a s il ta m b a h k u a s a d u a a n ta ra s a m p e l d ib e ri o le h : SS =

a n ta ra

T

G 2 n N

2

202 402 302 902 = + + = 80 + 320 +180 540 = 40 5 5 5 15C a ta ta n : S S d a la m + S Sa n ta ra

= SS

ju m la h

D a r ja h k e b e b a s a n d a la m A N O V A (d e g re e o f fre e d o m fo r A N O V A ) 1 ) J u m l a h d a r j a h k e b e b a s a n , d f ju m la h . d f ju m la h = N - 1 , N i a l a h j u m l a h s e m u a s a m p e l . D a l a m c o n t o h , d f ju m la h = 1 5 - 1 = 1 4 2 ) D a r j a h k e b e b a s a n a n t a r a s a m p e l , d f a n ta ra d f a n ta ra = k - 1 , k i a l a h b i l a n g a n k u m p u l a n . D a l a m c o n t o h , d f a n ta ra = 3 - 1 = 2 3 ) D a r j a h k e b e b a s a n d a l a m s a m p e l , d f d a la m d f d a la m = ( n - 1 ) d a l a m c o n t o h d f d a la m = 4 + 4 + 4 = 1 2 .

P e n g ir a a n V a r ia n s d a n n is b a h F (c a lc u la tio n o f v a r ia n c e a n d F r a tio ) P e n g ira a n v a ria n s a d a la h d ib e ri o le h

v a r ia n s =

SS SS = n 1 df

D a la m A N O V A v a ria n s d iru ju k s e b a g a i m in k u a s a d u a (m e a n s q u a re ) a ta u M S . Ia itu :

M S =D a la m c o n to h d i a ta s , M S danM Sd a la m

SS df

a n ta ra

=

S S a n ta ra 40 = = 20 d f a n ta ra 2S S d a la m 40 = = 3 .3 3 3 d f d a la m 12

=

N is b a h F ia la h F =

M S M S

a n ta ra d a la m

D a la m c o n to h d i a ta s , N ila i F ia la h ,

F =

20 = 6 3 .3 3 3

B ia s a n y a k e p u tu s a n p e n g ira a n d ile ta k k a n d a la m ja d u a l A N O V A s e p e r ti b e rik u t

Sumber(source) Antara Sampel

SS 40

df 2

MS 20 F= 6.00

Dalam Sampel

40

12

3.333

Jumlah

80

14

T abu ran =F C a ta ta n : 1 ) N ila i F a d a la h s e n tia s a p o s itif k e ra n a n ila i v a ria n s a d a la h s e n tia s a p o s itif. 2 ) B ila H 0 a d a la h b e n a r, p e n g a ta s d a n p e n y e b u t a k a n m e n g u k u r v a ria n s y a n g s a m a d a n n ila i F a k a n h a m p ir s a m a d e n g a n 1 .

B e n tu k ta b u ra n F a d a la h s e p e rti b e rik u t:

J a d u a l n ila i F d a p a t d ilih a t d a la m ja d u a l D e n g a n m e n e ta p n ila i , k ita a k a n d a p a t m e lih a t n ila i k ritik a l u n tu k m e n e n tu k a n r a n ta u p e n o la k a n y a n g b e r k a ita n , B a g i c o n to h d ia ta s d e n g a n m e n g a m b il n ila i = 0 .0 1 F0 .0 1 ; 2 ,1 2

= 6 .9 3

D a la m c o n to h n ila i F = 6 , tid a k te rle ta k d a la m k a w a s a n p e n o la k a n , m a k a k ita g a g a l m e n o la k H 0

JALAN KERJA ANOVAContoh soalan : Bina jadual ANOVA bagi data berikut.

**Sebelum menyelesaikan langkah-langkah jawapan tentukan dulu: 1) T bagi setiap kumpulan. 2) Darjah kebebasan/Degree of freedom ( df ). Apakah keputusan mengenai perbezaan di antara kumpulan boleh dibuat oleh penyelidik? Uji pada tahap = 0.01 (perhatikan bahawa bilangan sampel tidak sama dalam ketiga kumpulan) LANGKAH 1:-NYATAKAN HIPOTESIS HIPOTESIS NOL ( Ho ) : 1 = 2= 3 HIPOTESIS ALTERNATIF ( Ha ) : Salah satu min berbeza.

LANGKAH 2 :-TENTUKAN KRITERIA Diberi = 0.01 Cari nilai dfantara : 3 (I,II,III kumpulan ) - 1 kumpulan (II) : 3 1= 2 : 2 Cari nilai dfdalam : = ( 10-1 ) + ( 9-1 ) + ( 7-1 ) = 9 + 8 + 6 = 23 Cari nilai dfjumlah : [26= (10+9+7) ] [1(kumpulan tengah)] = 26 - 1 = 25 Tuliskan kesimpulan berdasarkan dfantara, dfdalam ;

LANGKAH 3- LAKUKAN KIRAAN2 2

Cari : a)SS antara

formulanya = T - G __ __ n N2 2

b)SS jumlah formulanya = x - G __ N2 2

c)SS dalam formulanya

= x (x)

Penyelesaian : a) SS antara2 2

formulanya = T - G __ __ n N2 2 2

2

= 109 + 131 + 110 ___ ___ ___ 10 9 7 = 4823.45 = 111.92

-

( 109+131+110) ______________ 26 4711.53

2

2

b)SSjumlah

= x - G __ N2

= 5384 - ( 109 + 131 + 110 ) _____________ 26 = 5384 - 4711.5 = 672.5

Ssjumlah - ssantara2 2

c) SS dalam = x (x) = 672.5 - 111.92 = 559.9 dibundarkan kepada terhampir = 560

ms antara = SSantara ------------dfantara = 111.92 _____ 2 = 55.96

ms dalam = Ssdalam ----------dfdalam = 560 ___ 23 = 24.35

Bina Jadual ANOVA

msantara F -----------msdalam df 2 ms 55.96 F 55.96 ------- = 2.298 24.35

Sumber antara

SS 111.92

dalam jumlah

560 672.5

23 25

24.35

F=2.298