1

บทสงเคราะหบทความวจย

เรอง การจดการสงแวดลอมญปน และสาธารณรฐเกาหล แนวทางส าหรบประเทศไทย:

ศกษากรณการจดการสงแวดลอมเมอง และชมชน

โดย ก าพล รจวชชญ สมชาย ชคตระการ สวรรณา โควะวนทววฒน ธนณฏฐ รปสม สทน สายสงวน อ าพา แกวก ากง

(งานวจยเสรจสมบรณในป พ.ศ. 2553)

งานวจยเรองนเปนการศกษานโยบายและมาตรการดานการจดการสงแวดลอมของภาครฐและเอกชน และผลสมฤทธของนโยบายและมาตรการดงกลาว เพอประเมนจดออนและจดแขงดานการจดการแกไขปญหาสงแวดลอมของญปนและสาธารณรฐเกาหล และจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบายใหกบหนวยงานทเกยวของเพอน าไปใชในการแกไขปญหาสงแวดลอมของประเทศไทย โดยมขอบเขตการวจยทคณะผวจยเนนทการจดการมลภาวะดานน า มลภาวะทางอากาศ และปญหาขยะมลฝอย ทงทไดด าเนนการแลวในอดต และการด าเนนการในปจจบน เปนส าคญ การเปรยบเทยบขอมลและผลทเกดจากการบรหารจดการของทงสองประเทศถกน ามาใชเพอพจารณาหามาตรการทเหมาะสม และมทางเปนไปไดส าหรบการจดการสงแวดลอมในประเทศไทย นอกจากนยงศกษาขอมลปญหาและอปสรรคทประเทศญปน และสาธารณรฐเกาหลประสบ และแนวทางแกไขททงสองประเทศใช ทงนทงสองประเทศนบวาเปนตนแบบทดในการน ามาศกษาเนองจากมจดเรมตนในการพฒนาประเทศทคลายคลงกน กลาวคอตางมงเนนในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศเปนส าคญ จนในปจจบนกลาวไดวาทงสองประเทศอยในกลมประเทศมหาอ านาจทางเศรษฐกจทความเจรญทางอตสาหกรรมและเทคโนโลยมสวนชวยผลกดนใหเกดความเจรญกบประเทศ แตการเตบโตทางเศรษฐกจทมาจากการขยายตวทางอตสาหกรรมเหลานกเปนตนเหตส าคญทท าใหเกดปญหาสงแวดลอม ททงสองประเทศตองใชทงเวลาและงบประมาณจ านวนมหาศาลในการแกไข ถงกระนนปญหาเหลานกยงไมหมดสน ปญหาใหมๆ ทเกยวเนองกนอบตขนเพอรอการแกไขตลอดเวลา

สถานการณสงแวดลอมในประเทศญปน

ประเทศญปนมนโยบายการพฒนาประเทศทตองการเปลยนจากประเทศเกษตรกรรมมาสความเปนประเทศอตสาหกรรมยคใหม ในยคเมจ โดยยดแนวพฒนา 4 ดาน ไดแก การศกษา ระบบเศรษฐกจ ระบบการ

2

จางงาน และระบบปกครองและกฎหมาย ซงประเทศญปนสามารถเพมอตราความเจรญของผลผลตชาตไดเกนกวารอยละ 10 ทกป ซงการเปลยนแปลงดงกลาวนน ามาซงปญหาทางดานส งแวดลอม จนกระทงตองมการประกาศใชนโยบายและขอบงคบดานสงแวดลอมภายหลงท เกดปญหามลพษจากโลหะหนก จากขยะอตสาหกรรม ไดแก แคดเมยมในชวงป ค.ศ. 1950 ซงเปนสาเหตของโรคอไต อไต ซงตอมาภายหลงรฐบาลสามารถควบคมการปนเปอนของแคดมยมได การระบาดของโรคอไต อไต กสนสดลงในราวป ค.ศ. 1946 สวนในชวงป ค.ศ. 1960 ชาวเมองมนามาตะ ไดรบพษจากสารประกอบอนทรยของปรอททผลอยจากโรงงานเคม ท าใหเกดโรค มนามาตะ ซงรวมยอดผเสยชวตจนกระทงป ค.ศ. 2006 มจ านวนประมาณถง 6,500 ราย กฎหมายของญปนทเกยวของกบการจดการสงแวดลอมมหลายฉบบ เรมจากแนวคดพนฐานดานการรกษาสงแวดลอมทจะท าใหมนษยไดรบประโยชนจากสงแวดลอมอยางยงยน ทงนเนองจากปญหาทส าคญของเศรษฐกจญปนในศตวรรษท 21 คอ จอจ ากดดานทรพยากรและสงแวดลอม รฐบาลจงจ าเปนตองเนนนโยบายดานการน าของเสยกลบมาใชใหม นอกจากนกฎหมายเหลานยงมลกษณะเปนกฎหมายพนฐานทบญญตเนอหาสาระในลกษณะกวางๆ เพอใหเปนบรรทดฐานในการตรากฎหมายส งแวดลอมเฉพาะ เนองจากปญหาสงแวดลอมในแตละดานจะมลกษณะ สภาพปญหา และวธการจดการแตกตางกน จงจ าเปนตองมกฎหมายเฉพาะเพอความถกตองในการจดการ การทประเทศญปนสามารถพฒนาภาคอตสาหกรรมควบคไปกบการรกษาสภาพแวดลอมเพอท าใหประชาชนมคณภาพชวตทดตามคณสมบตของประเทศทพฒนาแลว และสอดคลองกบรฐธรรมนญของประเทศมาตรา 25 ทบญญตวา “ประชาชนทกคนจะตองไดรบสทธมาตรฐานขนต าในความปลอดภยและการดารงชวต” นนเกดขนเนองจากนโยบายของรฐบาลในแตละยคสมยตางใหความส าคญตอการควบคมมลพษ ความแนวแนและแขงขนของประชาชนในการตอสเรยกรองใหรฐบาลด าเนนการ ฟนฟและเยยวยาสงแวดลอมทเสยหายไปใหกลบคนสสภาพเดม น ามาซงกฎหมายควบคมมลพษในดานตางๆ มากมายหลายฉบบ ไดแก กฎหมายควบคมมลพษทางอากาศ กฎหมายควบคมมลพษทางน า และกฎหมายการจดการขยะมลฝอย เปนตน โดยเฉพาะกฎหมายการจดการขยะมลฝอยนนถอไดวาเปนกฎหมายส าคญทหลายประเทศใหการยอมรบวาประเทศญปนเปนผน าในเรองน มการจดการทด สามารถใชเปนประเทศตนแบบได ซงระบบการจดการสงแวดลอมดงกลาวค านงถงองคประกอบทงระบบการผลต การจดสง การจ าหนายและการจดการซากเหลอทงโดยจะตองท าการตรวจหาผลกระทบดานสงแวดลอมทเกดขนจรงกบกระบวนการผลตทผประกอบการตองค านงถงนอกจากคณภาพของสนคาแลว และจะตองสามารถเชอมโยงผลกระทบตอสงแวดลอมเหลานนเทยบกบมลคาเปนจ านวนเงนทเรยกวา “บญชตนทนส งแวดลอม” ทจะเกบรวบรวมขอมล ค านวณและท ารายงานทงทางดานเศรษฐศาสตร สงคมและระบบนเวศน เขามารวมพจารณาในการคดตนทนของสนคาและบรการทงกระบวนการ นอกจากนในปจจบนผประกอบการในประเทศญปนยงไดรบระบบการจดการสงแวดลอมทเรม

3

ตงแตกระบวนการออกแบบผลตภณฑทเรยกวา “การออกแบเชงนเวศน” หรอการออกแบบทเปนมตรกบสงแวดลอมมาใช ซงผประกอบการตองศกษาตงแตกระบวนการคดเลอกวสดทน ามาใชวาตองไมเปนพษตอส งแวดลอม ตองทราบขอมลว าจะตองใชพลงงานเทาไหร เพอให ไ ดวสดนนมา มการปลอยแกสคารบอนไดออกไซดมากนอยเทาไหร รวมทงใชพลงงานในการขนสงเทาไหร และเมอน ามาผลตเปนผลตภณฑจะตองใชพลงงานมากนอยแคไหนในระหวางการใชงาน สามารถลดไดหรอไม มระบบประหยดพลงงานในขณะทไมมการใชงานหรอไม และหลงจากสนสดอายการใชงานผลตภณฑนนแลว สามารถน ามาแปรใชใหมไดมากนอยเพยงใด การออกแบบตองค านงถงการถอดแยกชนสวนใหสามารถท าไดงาย ไมมวสดอนๆ ปนเพอทจะน าไปแปรใชใหมไดงายขน เหลานเปนตน นอกจากผประกอบการทตองค านงถงสภาพแวดลอมแลว ผบรโภคกมสวนส าคญในการรกษาสภาพแวดลอมดวยเชนกน ซงประเดนนเปนประเดนทส าคญอกประการหนงทท าใหมาตรการทใชในการรกษาสภาพแวดลอมของประเทศญปนประสบความส าเรจและยงยน นนคอรฐบาลญปนไดใชระบบการใหการศกษาเพอปลกฝงจตส านกดานการรกษาสงแวดลอมใหกบประชาชนทกคน โดยการบรรจเรองระบบการจดการสงแวดลอมไวในหลกสตรการเรยนการสอนตงแตระดบประถมศกษา จนถงระดบอดมศกษา ท าใหประชาชนญปนซบซบแนวคดดานการรกษาสงแวดลอมและตระหนกถงความส าคญของการชวยกนรกษาสภาพแวดลอมทละนอย ซงเมอเตบโตเปนผใหญสามารถน าความรทไดรบมาปรบใชท าใหมาตรการตางๆ ทรฐบาลประกาศใชบรรลผลสมฤทธ น ามาซงการแกปญหาทใหผลลพธทยงยนตอไป

สถานการณสงแวดลอมในประเทศสาธารณรฐเกาหล สงทเหมอนกนระหวางประเทศสาธารณรฐเกาหลกบประเทศญปนในเรองสงแวดลอมคอทงสอง

ประเทศเรมใหความส าคญกบปญหาสงแวดลอมของประเทศภายหลงทประเทศประกาศนโยบายการพฒนาทางดานอตสาหกรรม โดยกฎหมายดานสงแวดลอมฉบบแรกของประเทศออกในป ค.ศ. 1963 ซงเปนปแรกทประเทศสาธารณรฐเกาหลไดเรมแผนพฒนาเศรษฐกจ 5 ป แตกยงคงใหความส าคญกบการพฒนาดานเศรษฐกจมากกวาค านงถงปญหาสงแวดลอม ในยคนนเมองอตสาหกรรมขนาดใหญของสาธารณรฐเกาหลมค าขวญเขยนอยบนปลองควนของโรงงานวา “ควนสดาจากโรงงานเปนสญลกษณของการเจรญเตบโตและความม งค งของประเทศ” สถานการณดานสงแวดลอมของประเทศเรมเลวรายและเสอมลงอยางรวดเรว ประชาชนไดรบผลกระทบอยางรนแรงจากพษภยของสารเคมทมาจากภาคอตสาหกรรม เชนในกรณทโรงงานอตสาหกรรมปลอยสารฟนอลซงเปนสารเคมทเปนพษลงไปในแมน านากดอง ซงท าใหประชาชนเรมตนตวและเคลอนไหวเพอเขามามสวนรวมในการปกปองสงแวดลอม องคกรตางๆ เรมมบทบาทส าคญในการท าใหสาธารณชนตระหนกถงพษภยทเกดจากภาคอตสาหกรรมมากขน ซงป ค.ศ. 1980 ถอเปนจดเรมของนโยบายดานสงแวดลอมทกาวหนามากขน มกฎหมายและการจดตงองคกรตางๆ มาดแล อาทเชน ระบบการจดเกบคา

4

ปลอยของเสย การบงคบใหจายภาษตามปรมาตรของของเสยทปลอยออกมา และขยายขอบเขตการประเมนผลกระทบตอสงแวดลอมใหมผลบงคบใชทงกบโครงการทด าเนนโดยภาครฐและภาคเอกชนดวย นอกจากนยงรวมถงมาตรการการแกไขกฎหมายทมจดมงหมายทจะ เขมงวดกบธรกจทกอใหเกดมลพษโดยเฉพาะในพนททมปญหามลพษสง

อยางไรกตามสงทแตกตางจากประเทศญปนในเรองการจดการดานสงแวดลอมคอ แมวาประเทศสาธารณรฐเกาหลจะมกฎหมายดานสงแวดลอมมาบงคบใชควบคกบการพฒนาเศรษฐกจตงแตเรมตน แตประเทศสาธารณรฐเกาหลยงคงมองวานโยบายการพฒนาเศรษฐกจตองมากอน ท าใหตลอดระยะเวลาเกอบ 40 ปในการพฒนาประเทศชวงนน ประเทศสาธารณรฐเกาหลไมประสบความส าเรจในการบงคบใชมาตรการตางๆ ดานสงแวดลอม ซงสาเหตหลกคอประเทศยงคงด าเนนนโยบายทตองการพฒนาดานเศรษฐกจเปนหลกแลว รฐบาลยงเผชญกบปญหาทเกดจากอทธพลทเพมมากขนของภาคธรกจท าใหมอ านาจตอรองผานทางผจดท านโยบายของรฐบาล และการทผน าทางการเมองขาดวสยทศน แตทายทสดประเทศสาธารณรฐเกาหลกสามารถกาวขามชวงเวลาอนเลวรายนนมาไดในระดบหนง ทงนเปนผลพวงมาจากการมสวนรวมขององคกรภาคประชาชนทเขามาท าหนาทเสมอนเปนผตรวจสอบความถกตองชอบธรรมของรฐบาล ซงเปนททราบดวาการท าหนาทขององคกรภาคประชาชนเหลานจะบรรลวตถประสงคได รฐบาลจ าเปนตองมการปรบแกขอกฎหมายและโครงสรางของสถาบนเพอมอบอ านาจใหประชาชนและกลมองคกรใหเขามามบทบาทอยางแทจรง

แนวทางการจดการสงแวดลอมส าหรบประเทศไทย

ปญหาเรองสงแวดลอมทประเทศไทยประสบสวนหนงเปนผลพวงมาจากการพฒนาดานเศรษฐกจทเนนการพฒนาในภาคอตสาหกรรมเปนหลก กอใหเกดการใชทรพยากรธรรมชาตทมจ ากดอยางมากมายสงผลตอความสมดลทางธรรมชาต เนองจากยงขาดการวางแผนการใชงานอยางมประสทธภาพ เหมอนกบทเกดขนกบทงสองประเทศทกลาวมา โดยเฉพาะการทรฐบาล ยงใชนโยบายเศรษฐกจน าประทศเฉกเชนเดยวกบประเทศสาธารณรฐเกาหล ดงจะเหนไดจากสาระส าคญทกลาวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1 ถง 8 ยงมไดวางมาตรการจดการดานสงแวดลอมหรอใหความส าคญกบปญหาสงแวดลอมมากนก การมงพฒนาประเทศและรบเอาอตสาหกรรมตางๆ จากตางประเทศมาเขาสกระบวนการผลตโดยไมไดมมาตรการตงรบทเพยงพอกอใหเกดผลกระทบในดานลบตอสงแวดลอม รฐบาลมงแกไขปญหาเฉพาะหนาเทานน แมวาในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 และ 10 จะมมาตรการทงระยะสนและระยะยาวทมงพฒนาคนและแกไขปญหาสภาวะแวกลอม แตมาตรการเหลานกมไดด าเนนการอยางเปนรปธรรม เชนเดยวกบกฎหมายสงแวดลอมตางๆ ทถกบญญตขนมากมายหลายฉบบ อาทเชน พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ซงใชทดแทนฉบบเกาทประกาศใชตงแต พ.ศ. 2522 เปน ตน ซงถา

5

มองอยางผวเผนจะดเหมอนวาประเทศไทยใหความส าคญและใสใจในการอนรกษสงแวดลอมเหมอนกบประเทศญปน แตแตกตางกนตรงทประเทศไทยยงขาดการบงคบใชอยางจรงจง นอกจากนประเทศไทยยงมหนวยงานในสงกดของรฐบาลทถกตงขนจ านวนมากเพอเขามาบรหาร จดการและดแลสภาพแวดลอม ซงหนวยงานเหลานยงไมมขอบเขตการท างานทชดเจน ในหลายกรณกเปนงานทซ าซอน ในขณะทอกหลายกรณไมสามารถระบหนวยงานทจะรบผดชอบดแลได ท าใหมาตรการทก าหนดขนไมมความหมายและไมบรรลผลสมฤทธตามทตงไว

หากพจารณาบทเรยนทประเทศสาธารณรฐเกาหลไดรบ การด าเนนการกลบมาส “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” นาจะเปนทางออกของประเทศในการปรบสมดลระหวางการพฒนากบการอนรกษสงแวดลอมโดยยดหลกพอประมาณ มเหตผลและมการปลกจตส านกโดยการรณรงคใหทกภาคสวนมความพอประมาณ รจกบรโภค ซอสนคาเทาทจ าเปน ซอมแซมของเกาใหสามารถน ากลบมาใชไดใหมอยางคมคา ใชบรการตางๆ เทาทจ าเปน ซงจะชวยลดการผลต ลดการใชทรพยากร ลดปรมาณขยะทจะเกดขน รวมทงลดการปลอยสารพษดวย นอกจากนการกระจายอ านาจการปกครองสทองถนใหสามารถออกระเบยบมาควบคมดแลและบรหารจดการสงแวดลอมไดเอง ดงนนหากทองถนรเรมน ามาตรการตางๆ เชน มาตรการทางภาษ เปนตน หรอเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาใชอยางจรงจงโดยใชหลกการ “ผกอมลพษเปนผจาย” กนาจะชวยใหมาตรการการอนรกษสงแวดลอมสามารถประสบความส าเรจไดมากยงขน หรอในกรณการจดการปญหาขยะมลฝอยกนาจะน าระบบการจดการทประเทศญปนไดพฒนาขนและใชจนประสบความส าเรจมาปรบใชกบสงคมไทยบาง แนวทางทงหลายเหลานนาจะท าใหการจดการดานสงแวดลอมของประเทศไทยมประสทธภาพมากขน อนจะเปนผลดตอประเทศ สงคม และประชาชนอยางยงยน