Anatomija i fiziologija

Građa centralnog nervnog sistema

Putevi centralnog nervnog sistema

Moždane opne

Krvni sudovi mozga

Građa centralnog nervnog sistema• Na presjeku moždanog tkiva jasno se mogu uočiti tamniji i svjetliji dio

• Svjetliji dio je bijela masa (substantia alba)

• Tamniji dio je siva masa (substantia grisea)

• Sivu masu uglavnom čine tijela nervnih ćelija

• Sivu masu oblaže površinu velikog i malog mozga i čini koru velikog i malog mozga

• Siva masa unutar kičmene moždine ima izgled stubova (columnae griseae)

• Siva masa moždanog stabla raspoređena je u obliku jedara (nuclei)

• Retikularna formacija nastaje probijanjem bijele kroz sivu masu moždanog stabla

• Bijelu masu grade nervna vlakna sastavljena od aksona, dugih produžetaka nervnih ćelija.

Bijela boja potiče od omotača nervnih vlakana čini posebna masna materija koja se naziva mijelin.

Nervna vlakna u centralnom nervnom sistemu grade nervne puteve

Nervne puteve dijelimo na:

1.Asocijacioni

2.Komisuralni

3.Projekcioni

Posebno su značajni projekcioni putevi su:

1.Senzitivni

2.Motorni

3.Čulni putevi

Kičmena moždina (medulla spinalis)• Kičmena moždina je dio centralnog nervnog sistema i nalazi se u kičmenom kanalu

(canalis vertebralis)

• Na gornjem kraju kičmena moždina nastavlja se na produženu moždinu, donji kraj se završava u visini drugog slabinskog pršljenja.

Na kičmenoj moždini se nalaze dva proširenja:

1.Vratno

2.Slabinsko

• Dio kičmene moždine koji odgovara jednom paru kičmenih živaca naziva se segment kičmene moždine

• Kičmena moždina ima 31 segment

Građa kičmene moždine:

• Siva masa se nalazi unutra i ima oblik leptira ili slova H i ima prednji, bočni, zadnji stubovi

• Bijela masa je podjeljena u tri parne vrpce:

1.Prednja

2.Bočna

3.Zadnja

Produžena moždina (medulla oblongata)

• Produžena moždina se nastavlja na kičmenu moždinu

• Produžena moždina prelazi u moždani most (pons)

• Iz produžene moždine izlaze IX, X, XI, XII moždani živac

• Zadnja strana gradi pod četvrte moždane komore (vertriculus quartus)

Građa produžene moždine

• Produžena moždina se sastoji iz sive i bijele mase

• U sastavu sive mase produžene moždine su jedra moždanih živaca, retikularna formacija i relejna jedra

• U retikularnoj formaciji se nalaze vegetativni centri za disanje, rad srca

Moždani most (pons)

• Moždani most je prošireni dio moždanog stabla između produžene moždine i srednjeg mozga

• Iza moždanog mosta nalazi se mali mozak

• Između produžene moždine i moždanog mosta izlaze korijenovi VI, VII, VIII

• Bočne strane moždanog mosta spojene su sa malim mozgom i na njima se vide korjenovi V moždanog živca

Građa moždanog mosta

• Izgrađen od sive i bijele mase

• Sivu masu moždanog mosta predstavljaju jedra moždanih živaca, retikularna formacija i relejna jedra

• Retikularna formacija je sjedište važnih centara za žvakanje i dr.

Srednji mozak (mesencephalon)

• Nalazi se između moždanog mosta i međumozga

• Prednju stranu srednjeg mozga čine moždani kraci ( crura cerebri ) i izlazi III moždani živac

• Na zadnjoj strani srednjeg mozga vide se dva para ovalnih kvržica:

1.Gornje

2.Donje

• Na zadnjoj strani srednjeg mozga izlazi IV moždani živac

Građa srednjeg mozga:

1.Prednji dio - moždani kraci

2.Srednji dio - tegmentum

3.Zadnji dio – pokrovna ploča

Mali mozak (cerebellum)

• Mali mozak je smješten u zadnjoj lobanjskoj jami

• Iznad malog mozga nalazi se šator malog mozga (tentorium cerebelli)

• Mali mozak je sa moždanim stablom povezuju tri para krakova (pedunculi cerebellares) kroz koje prolaze brojni nervni putevi

U malom mozgu postoji:

1.Središnji neparni dio crv (vermis)2.Dva veća bočna dijela hemisfere (hemispheria)

• Površina malog mozga je neravna i ima vijuge i žljebove

Građa malog mozga

• Sastoji se iz sive i bijele mase

• Siva masa čini koru malog mozga i jedra malog mozga

• Bijela masa gradi puteve koji povezuju mali mozak sa moždanim stablom

Međumozak (diencephalon)• Međumozak je dio centralnog nervnog sistema između srednjeg i

velikog mozga

• U središnjem dijelu međumozga nalazi se III moždana komora (ventriculus tertius)

Međumozak čine:

1.Talamus

2.Metatalamus

3.Epitalamus

4.Subtalamus

5.Hipotalamus

• Talamus parna siva masa međumozga, jajolikog oblika sa dva pola

• Talamus je najviši supkortikalni senzitivni centar i u njemu se prekidaju senzitivni putevi, i nastavljaju se do kore velikog mozga

Metatalamus je priljubljen uz donji bočni dio talamusa

Sastoji se od dva dijela:

1.Spoljašnje koljenasto tijelo-vidni put

2.Unutrašnje koljenasto tijelo- slušni put

• Epitalamus je najmanji dio međumozga i gradi III moždanu komoru

• Najvažniji dio je žlijezda sa unutrašnjim lučenjem epifiza (corpus pineale)

• Suptalamus je dio međumozga čiju sivu masu grade crveno jedro (nucleus ruber) i crna masa (substantia nigra) i zona incerta i suptalamično jedro

• Hipotalamus gradi III moždanu komoru, njima je pridodata hipofiza (hypophysis) sa kojim je povezana tankom peteljkom (pedunculus infundibularis), a iza se vide ovalna bradavičasta tijela (corpora mamillaria)

Građa hipotalamusa

• Grade ga brojna jedra, stvara dva hormona antidiuretski hormon i oksitocin. Nalaze se centri za glad, žeđ, regulacija temperature i ima uticaja na seksualni život, emocije, san

Veliki mozak (telencephalon)• Veliki mozak je najrazvijeniji dio centralnog nervog sistema i sastoji se od

desne i lijeve hemisfere

• Između hemisfera se nalazi uzdužnom pukotinom međuhemisferičnom pukotinom u koji ulazi srpasta pregrada

• Hemisfera ima spoljašnju, unutrašnju i donju stranu

Imamo pet režnjeva mozga:

1.Čeoni (lobus frontalis)

2.Tjemeni (lobus parietalis)

3.Potiljačni (lobus occipitalis)

4.Sljepočni (lobus temporalis)

5.Moždano ostrvo (insula)

U hemisferama velikog mozga nalaze se bočne moždane komore

(ventriculi laterales) I i II moždana komora

• Hemisfere velikog mozga izgrađen je od sive i bijele mase

• Siva masa

• Siva masa se sastoji od kore velikog mozga i od supkortikalnih jedara

• Kora velikog mozga (cortex cerebralis)

• Kora velikog mozga ima sloj sive mase debljine od 1,5-5 mm koji oblaže površinu hemisfera.

• Kora je naborana u vijuge (gyri), razdovijene žljebovima (sulci) što povećava površinu.

• Na spoljašnjoj strani vide se dva žlijeba:

1.Središnji žlijeb (sulcus centralis)

2.Bočni žlijeb (sulcus lateralis)

Kora velikog mozga je podijeljena:

1.Primarna funkcionalna polja

2.Sekundarna funkcionalna polja

3.Asocijativna funkcionalna polja

Npr. Primarno vidno polje zauzima unutrašnju stranu potiljačnog režnja

• Limbički sistem je spoj različitih dijelova centralnog nervnog sistema povezani funkcionalno u složen sistem koji je odgovoran za nagone, osjećanja, procesa pamćenja

• Uz dijelo kore velikog mozga imamo i određena jedra

• Supkortikalna jedra ili bazalne ganglije (nuclei basales)

• Supkortikalna jedra su sive mase uronjene u bijelu masu hemisfera

• Supkortikalna jedra su:

1.Prugasto tijelo (corpus striatum)

2.Moždani bedem (claustrum)

3.Bademasto tijelo (corpus amygdaloideum)

• U bazalne ganglije se funkcionalno ubrajuju i

1.Crna masa (substantia nigra)

2.Suptalamično jedro (nucleus subthalamicus)

• Bijela masa hemisfera velikog mozga

• Bijela masa hemisfera velikog mozga se nalazi u njenoj unutrašnjosti i sastoji se od središnje bijele mase, moždanih čahura i moždanih spojnica

• Središnja bijela masa (centrum semiovale)

• Središnja bijela masa se nalazi između supkortikalnih jedara i kore velikog mozga

• Povezuju koru velikog mozga sa različitim dijelovima

• Moždane čahure (capsulae)

• Snopovi bijele mase nalaze između supkortikalnih jedara.• Unutrašnja moždana čahura (capsula interna) prolaze glavni

ushodni i nishodni nervni putevi

• Moždane spojnice (commissurae cerebri)• Spajaju odgovarajuće dijelove desne i lijeve hemisfere

• Moždane spojnice su žuljevito tijelo, prednja spojnica i spojnica moždanog svoda

Putevi centralnog nervnog sistema

• Putevi centralnog nervnog sistema grade bijelu masu centralnog nervog sistema

• Motorni putevi

• Nishodni putevi iz kore velikog mozga ili nižih motornih centara

• Najznačajniji motorni putevi su:

1.Piramidalni put

2.Kortikonuklearni put

3.Estrapiramidalni putevi

• Piramidalni put je najduži i ide od primarnog motornog polja do prednjih rogova kičmene moždine

• Kontroliše regulaciju voljnih pokreta

• Jedan dio vlakana se ukršta i putuje bočnim snopom kičmene moždine

• Kortikonuklearni put je put koji povezuje primarno motorno polje kore velikog mozga sa motornim jedrima moždanih živaca

• Ekstrapiramidalni putevi povezuju motorne dijelove kore velikog mozga izvan primarnog motornog polja sa pojedinim subkortikalnim motornim jedrima

• Regulišu redoslijed voljnih i izvođenje nesvjesnih, automatskih pokreta

• Senzitivni putevi

• Polaze od receptora sposobnih da reaguju na različite nadražaje, receptori mogu biti u koži, potkožnom tkivu, zglobnih čahura, mišićima, tetivama

• Nalaze se i u zidovima krvnih sudova, zidovima unutrašnjih organa

• Nadražaji se prenose od primarnog senzitivnog polja u kori velikog mozga

• Senzitivni putevi imaju tri grupe nervnih ćelija (neuroni I,II,III)

• Najvažniji senzitivni putevi su:

1.Spinotalamički put

2.Sistem medijalnog lemniskusa

• Senzorijalni ili čulni putevi su: vidni (optički) i slušni (akustički) put

• Moždane opne,moždanice

• To su vezivne ovojnice koje obavijaju mozak i kičmenu moždinu.

• Imamo moždane opne:

1.Tvrda moždana opna (dura mater)

2.Paučinasta (arachoidea mater)

3.Meka moždana opna (pia mater)

• Moždanice su međusobno odvojene međumoždaničnim prostorima

• Prostor između paučinaste i meke moždanice ispunjen je moždanom tečnošću-likvorom (liquor cerebrospinalis)

• Krvni sudovi mozga

• Mozak vaskularizuju četiri velika arterijska suda:

1.Desna unutrašnja karotidna arterija (a. carotis interna dextra)

2.Lijeva unutrašnja karotidna arterija (a. carotis interna sinistra)

3.Desna kičmena arterija (a.vertebralis dextra)

4.Lijeva kičmena arterija (a.vertebralis sinistra)

• Svaka od njih ima određene grane

Pitanja:

1. Opiši građu kičmene moždine?

2. Koji moždani živci izlaze iz moždanog mosta?

3. Opiši cerebellum?

4. Opiši senzorijalne ili čulne puteve?

5. Opiši koru velikog mozga?