TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANAYASA MAHKEMESİ

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

BERGİN KARABOGA VE YUSUF ALDEMİR BAŞVURUSU

(Başvuru Numarası: 2014/2626)

Karar Tarihi: 27/10/2016

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

Başkan

Üyeler

Raportör Yrd.

Başvurucular

Vekili

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

Engin YILDIRIM

Serdar ÖZGÜLDÜR

Osman Ali feyyaz PAKSÜT

Recep KÖMÜRCÜ

M.EminKUZ

Yusuf Enes KAYA

1. Bergin KARABOGA

2. Yusuf ALDEMİR

Av. Hüseyin BOGATEKİN

I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru; tutukluluğun makul süreyi aşması, formül gerekçelerle tutukluluğun devamına karar verilmesi, tutukluluğa itiraz incelemesinin duruşmasız yapılması ve itiraz incelemesinde savcılık görüşünün tebliğ edilmemesi nedenleriyle Anayasa'nın 19. maddesindeki hakların ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

il. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurular 18/2/2014 tarihinde yapılmıştır. Başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesi neticesinde başvuruların Komisyona sunulmasına engel teşkil edecek bir eksikliğinin bulunmadığı tespit edilmiştir.

3. İkinci Bölüm Üçüncü Komisyonunca 20/2/2015 tarihinde başvurucu Bergin Karaboğa'nın, Birinci Bölüm Üçüncü Komisyonunca 30/6/2015 tarihinde başvurucu Yusuf Aldemir'in adli yardım talebinin kabulüne karar verilmiştir.

4. İkinci Bölüm Üçüncü Komisyonunca 20/2/2015 tarihinde 2014/2626 sayılı başvurunun, Birinci Bölüm Üçüncü Komisyonunca 30/6/2015 tarihinde 2014/2629 sayılı başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından 17/5/2015 tarihinde, 2014/2626 sayılı başvurunun

kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. 2014/2626 sayılı bireysel başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüşünü 5/6/2015 tarihinde Anayasa Mahkemesine sunmuştur.

7. Bakanlık tarafından Anayasa Mahkemesine sunulan görüş 18/6/2015 tarihinde başvurucu Bergin Karaboğa'ya tebliğ edilmiştir. Başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanda bulunmamıştır.

2

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

8. 2014/2629 sayılı bireysel başvuru belgelerinin bir örneğinin Bakanlığa

gönderilmesine, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün (İçtüzük) 71. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca başvurunun içtihadın oluştuğu alana ilişkin olduğu değerlendirilerek

Bakanlık cevabı beklenmeden incelenmesine karar verilmiştir.

9. Konu yönünden hukuki irtibat bulunması nedeniyle 30/6/2016 tarihinde 2014/2626 başvuru numaralı bireysel başvuru dosyasının 2013/2629 başvuru numaralı bireysel başvuru dosyası ile birleştirilmesine, incelemenin 2013/2626 başvuru numaralı bireysel başvuru dosyası üzerinden yapılmasına karar verilmiştir.

111. OLAY VE OLGULAR

A. Olaylar

1 O. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

11. Başvurucu Bergin Karaboğa silahlı terör örgütüne üye olma suçunu işlediği iddiasıyla başlatılan soruşturma kapsamında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığının talebi üzerine 27/9/2011 tarihinde gözaltına alınmış ve İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesinin 30/9/2011 tarihli ve 2011/98 Sorgu sayılı kararı ile tutuklanmıştır. Mahkemenin tutuklama gerekçesi şu şekildedir:

11 TCK 314/2. maddesinde düzenlenen silahlı terör örgütüne üye olmak suçundan şüpheliler . . . , BERGİN KARABOGA, ... hakkında, mevcut delil durumu, üz erlerine atılı suçun kanundaki yaptırım miktarı, şüphelilerin bu suçu işlediklerine dair kuvvetli su~ şüphesini oluşturan olguların bulunması, şüphelilerin Üzerlerine atılı suçun CMK 100/a. maddesinde gösterilen katolog suçlardan olması, bu itibarla şüpheliler hakkında adli kontrol tedbiri uygulanmasının yetersiz kalacağı kanaati ile CMK 100. ve devamı maddeleri uyarınca tutuklanmalarına [karar verildi]."

12. Başvurucu Yusuf Aldemir de silahlı terör örgütüne üye olma suçunu işlediği

iddiasıyla aynı soruşturma kapsamında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığının talebi üzerine 29/9/2011 tarihinde gözaltına alınmış ve İstanbul 11. Ağır Ceza Mahkemesinin 1/10/2011 tarihli ve 2011/102 Sorgu sayılı kararı ile tutuklanmıştır. Mahkemenin tutuklama gerekçesi şu şekildedir:

11 TCK 314/2. maddesinde düzenlenen silahlı terör örgütüne üye olmak suçundan şüpheli Yusuf Aldemir hakkında, mevcut delil durumu, Üzerlerine atılı suçun kanundaki yaptırım miktarı, şüphelilerin bu suçu işlediklerine dair kuvvetli suç şüphesini oluştura, olguların bulunması, şüphelilerin Üzerlerine atılı suçun CMK 100/a. maddesinde gösterilen katolog suçlardan olması, bu itibarla şüpheliler hakkında adli kontrol tedbiri uygulanmasının yetersiz kalacağı kanaati ile CMK 100. ve devamı maddeleri uyarınca tutuklanmasına [karar verildi]."

13. Başvurucular hakkında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığının 28/10/2011 tarihli ve 2011/615 Esas sayılı iddianamesi ile silahlı terör örgütüne üye olma, terör örgütünün propagandasını yapma, tehlikeli maddeleri izinsiz bulundurma, mala zarar verme, 291 1 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'na muhalefet etme suçlarından

cezalandırılmaları istemiyle (CMK mülga 250. madde ile görevli) İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesinde kamu davası açılmıştır.

14. İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesinin E.2011/57 sayılı dosyasında 9/12/2011 tarihinde tensiben yapılan incelemesinde başvurucuların " atılı bulunan suçların vasıf ve mahiyeti, mevcut delil durumu, iletişimin tespiti tutanakları, arama, yakalama, el koyma tutanakları içerikleri ve tüm dosya kapsamına göre kuvvetli suç şüphesi altında bulunması ve Üzerlerine atılı suçun 5 2 71 sayılı Kanun 'un 100. maddesinin üçüncü fıkrasında sayılı

suçlardan olması" dikkate alınarak tutukluluk hallerinin devamına karar verilmiştir.

3

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

15. İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesinin 20/2/2012 tarihli 1. celsesinde bazı sanıklar hakkında yakalama müzekkeresi çıkarılmasına, muhtelif kurumlara müzekkere yazılmasına ve başvurucuların tutukluluk hallerinin devamına karar verilmiştir. Devam eden celselerde yakalamalı sanıkların savunmaları alınarak serbest bırakılmalarına ve diğer ara kararların yerine getirilmesinin beklenmesine karar verilmiştir.

16. 17/1/2013 tarihli 7. celsede gizli tanık dinlenmiş ve yakalamalı sanık hakkında çıkarılan yakalama müzekkeresinin dönüşünün beklenmesine, yakalama halinin devamına ve akıbetinin sorulmasına, tutuksuz sanığın savunmasının alınması amacıyla hakkında yeniden zorla getirme müzekkeresi çıkarılmasına, bir kısım sanığın Adli Tıp Kurumuna gönderilerek suç tarihi itibarıyla gerçek yaşlarının tespiti için rapor istenmesine, tanıklarını hazır ettiğinde dinlenmesi için başvurucuların müdafıine mehil verilmesine karar verilmiştir.

17. 22/1 /2013 tarihli 8. celsede yakalamalı sanığın savunması alınmış, anılan sanığın

telefon tapelerini kabul etmemesi nedeniyle Adli Tıp Kurumuna müzekkere yazılarak sanığın ayrıntılı ses analiz raporunun istenmesine, diğer ara kararların beklenilmesine karar verilmiştir. 16/7/2013 tarihli 10. celsede hazır edilen tanıkların dinlenilmesine, telefon tapelerini kabul etmeyen sanıkların Adli Tıp Kurumuna müzekkere yazılarak ayrıntılı ses analiz raporlarının istenmesine karar verilmiştir.

18. 31/10/2013 tarihli 11. celsede başvurucu Yusuf Aldemir'in yargılandığı dava dosyasıyla birleşen İstanbul 9. Ağır Ceza Mahkemesinin E.2013/64 sayılı dava dosyasındaki iddialarla ilgili savunmasını Kürtçe yapmak istediğinden Kürtçe tercümanlık yapacak bilirkişinin isim ve adresinin Mahkemeye bildirilmesi için bir aylık süre verilmesine, başvurucu veya müdafıince Kürtçe bilen bir kişi hazır edildiğinde gelecek celsede tercüman vasıtasıyla sanığın savunmasının alınmasına karar verilmiştir.

19. 12/12/2013 tarihli 12. celsede diğer ara kararlar yanında esas hakkındaki mütalaasını hazırlaması için dosyanın iddia makamına tevdine karar verilmiştir.

20. İlk Derece Mahkemelerince resen yapılan tutukluluk incelemelerinde "isnat olunan suçun mahiyeti, yasada gösterilen olası cezanın alt ve üst sınırı, sanıklara isnat edilen suçun 5271 sayılı CMK'nın 100/3 maddesinde yer alan katalog suçlardan olması, arama yakalama ve el koyma tutanakları, hazırlık beyanları ve diğer belgeler, iletişim tespit tutanakları bir bütün olarak değerlendirildiğinde mevcut olan bu delillerin sanıklar hakkında kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren olgular olarak kabul edilmesi bu olguların

tutukluluk değerlendirilmesi açısından halen devam ediyor olması, AİHM içtihatları doğrultusunda tutukluk konusunda makul süreyi aşan bir durumun bulunmaması, sanıkların serbest kalması halinde kaçma şüphesinin sanıklar üzerine atılı suçun ağırlığına göre karine olarak kabul edilmesinde zorunluluk bulunması ve Anayasanın 13. Maddesinde ifade olunan ölçülük ilkesi uyarınca sanıklar hakkında daha hafif koruma önlemi olan adli kontrol tedbiri uygulamasının dava konusu dosya açısından yetersiz kalacağı" gözönüne alınarak tutukluluk halinin devamına karar verilmiştir.

21. Başvurucular "atılı suçları işledikleri hususunda kuvvetli suç şüphesini gösteren olgular bulunması, hazırlık beyanları, iletişimin tespiti tutanakları, suçların niteliği, delil durumu, tutuklama tarihleri ve CMK 100. maddesindeki şartların devam etmesi ve bu aşamada sanıklar hakkında adli kontrol hükümlerinin uygulanmasının yetersiz kalacağı" gerekçeleriyle 12/12/2013 tarihli duruşmada verilen tutukluluk halinin devamına ilişkin

karara karşı itiraz etmişlerdir.

22. Bu karara yapılan itirazı değerlendiren İstanbul 1 7. Ağır Ceza Mahkemesi, 31/12/2013 tarihli ve 2013/278 Değişik İş sayılı kararıyla Cumhuriyet savcısının görüşü doğrultusunda itirazın reddine karar vermiştir. Karar başvurucular vekiline 20/1/2014 tarihinde tebliğ edilmiştir.

4

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

23. Başvurucular 18/2/2014 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

24. Başvurucular hakkındaki dava İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesinin kapatılması üzerine Bakırköy 15. Ağır Ceza Mahkemesine devredilmiştir. Bakırköy 15. Ağır Ceza Mahkemesinin 2014/139 sayılı esasına kaydedilen dosyada yapılan yargılamada 17/7/2014 tarihinde başvurucuların adli kontrol hükümleri uygulanarak tahliyelerine karar verilmiştir.

25. Tahliye tarihine kadar yapılan üç celsede başvurucu Yusuf Aldemir'in İstanbul 9. Ağır Ceza Mahkemesinde birleşen dosyayla ilgili olarak daha önceki ara kararında belirtilen ihtar doğrultusunda savunmasının alınmasına, Adli Tıp Kurumundan raporun gelmesinin beklenmesine karar verilmiştir.

26. Dava, ilk Derece Mahkemesinde derdesttir.

B. İlgili Hukuk

27. 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 152., 174., 314. maddeleri.

28. 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 100. maddesinin ilgili bölümü şöyledir:

"(1) Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde, şüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilebilir. İşin önemi, verilmesi beklenen ceza veya güvenlik tedbiri ile ölçülü olmaması halinde, tutuklamı kararı verilemez.

(2) Aşağıdaki hallerde bir tutuklama nedeni var sayılabilir:

a) Şüpheli veya sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı şüphesini uyandıran somut olgular varsa.

b) Şüpheli veya sanığın davranışları;

1. Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme,

2. Tanık, mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapılması girişiminde bulunma,

Hususlarında kuvvetli şüphe oluşturuyorsa.

(3) Aşağıdaki suçların işlendiği hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı halinde, tutuklama nedeni var sayılabilir:

a) 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;

11. Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309,310,311,312,313, 314, 315)

29. 5271 sayılı Kanun'un 101. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:

"(1) Soruşturma evresinde şüphelinin tutuklanmasına Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hakimi tarafından, kovuşturma evresinde sanığın tutuklanmasına

Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re'sen mahkemece karar verilir. Bu istemlerdt mutlaka gerekçe gösterilir ve adlf kontrol uygulamasının yetersiz kalacağını belirten hukukf ve jiilf nedenlere yer verilir.

(2) (Değişik: 2/7/2012-6352/97 md.) Tutuklamaya, tutuklamanın devamına veya bu husustaki bir tahliye isteminin reddine ilişkin kararlarda;

a) Kuvvetli suç şüphesini,

b) Tutuklama nedenlerinin varlığını,

c) Tutuklama tedbirinin ölçülü olduğunu,

5

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

gösteren deliller somut olgularla gerekçelendirilerek açıkça gösterilir. Kararın içeriği şüpheli veya sanığa sözlü olarak bildirilir, ayrıca bir örneği yazılmak suretiyle kendilerine verilir ve bu husus kararda belirtilir. "

30. 5271 sayılı Kanun'un 104. maddesi şöyledir: 11(1) Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında şüpheli veya sanık

salıverilmesini isteyebilir.

(2) Şüpheli veya sanığın tutukluluk halinin devamına veya salıverilmesine hakim veya mahkemece karar verilir. Ret kararına itiraz edilebilir.

(3) Dosya bölge adliye mahkemesine veya Yargıtaya geldiğinde salıverilme istemi hakkındaki karar, bölge adliye mahkemesi veya Yargıtay ilgili dairesi veya Yargıtay Ceza Genel Kurulunca dosya üzerinde yapılacak incelemeden sonra verilir; bu karar re'sen de verilebilir. 11

31. 5271 sayılı Kanun'un 105. maddesi şöyledir: 11(1) 103 ve 104 üncü maddeler uyarınca yapılan istem üzerine, merciince Cumhuriyet

savcısı, şüpheli, sanık veya müdafiin görüşü alındıktan sonra, üç gün içinde istemin kabulüne, reddine veya adlf kontrol uygulanmasına karar verilir.

(Ek cümle: 11/4/2013-6459/15 md.) Duruşma dışında bu karar verilirken Cumhuriyet savcısı, şüpheli, sanık veya müdafiinin görüşü alınmaz. Bu kararlara itiraz edilebilir. 11

32. 5271 sayılı Kanun'un 270. maddesi şöyledir: 11 (1) İtirazı inceleyecek merci, yazı ile cevap verebilmesi için itirazı, Cumhuriyet

savcısı ve karşı tarafa bildirebilir. Merci, inceleme ve araştırma yapabileceği gibi gerekli gördüğünde bunların yapılmasını da emredebilir.

(2) (Ek: 11/4/2013-6459/20 md.) 101 ve 105 inci maddeler uyarınca yapılan itiraz üzerine Cumhuriyet savcısından görüş alınması durumunda, bu görüş şüpheli, sanık veya müdafiine bildirilir. Şüpheli, sanık veya müdafii üç gün içinde görüşünü bildirebilir. 11

IV. İNCELEME VE GEREKÇE

33. Mahkemenin 27/10/2016 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucuların İddiaları

34. Başvurucular tutukluluk sürelerinin makul olmadığını, tutukluluk incelemesinin dosya üzerinden ve Cumhuriyet savcısının mütalaasının kendilerine tebliğ edilmeden yapıldığını, 10/1/2014 tarihinde gerçekleştirilen tutukluluk incelemesinin dosya üzerinden duruşmasız yapıldığını ve inceleme sonunda verilen kararın kendilerine bildirilmediğini

belirterek Anayasa'nın 19. maddesinin yedinci ve sekizinci fıkralarının ihlal edildiğini ileri sürmüş; tahliye ve tazminat talebinde bulunmuşlardır.

B. Değerlendirme

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

a. Tutukluluğa İtiraz İncelemesinin Duruşmasız Yapıldığına İlişkin İddia

35. Başvurucular, İstanbul 17. Ağır Ceza Mahkemesinin 31/12/2013 tarihinde yaptıkları tutukluluğa itiraz incelemesinin duruşmasız yapıldığını ileri sürmüşlerdir.

36. Bakanlık görüşünde benzer şikayetlere ilişkin daha önce yapılan başka

başvurularda incelemede dikkate alınacak hususlara ilişkin görüş bildirildiğinden başvurunun bu kısmı yönünden görüş sunulmasına gerek duyulmadığı belirtilmiştir.

3 7. Anayasa' nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası uyarınca hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde

6

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. Fıkrada öngörülen bu prosedürde adil yargılanma hakkının bütün güvencelerini sağlamak mümkün değil ise de iddia edilen tutmanın koşullarına uygun somut güvencelerin yargısal nitelikli bir kararla sağlanması gerekir (Mehmet Haberal, B. No: 2012/849, 4/12/2013, §§ 122, 123).

38. Tutukluluk halinin devamının veya serbest bırakılma taleplerinin incelenmesinde silahların eşitliği ve çelişmeli yargı ilkelerine riayet edilmesi gerekir (Hikmet Yayğzn, B. No: 2013/1279, 30/12/2014, § 30).

39. Silahların eşitliği ilkesi, davanın taraflarının usule ilişkin haklar bakımından aynı koşullara tabi tutulması ve taraflardan birinin diğerine göre daha zayıf bir duruma düşürülmeksizin iddia ve savunmalarını makul bir şekilde mahkeme önünde dile getirme fırsatına sahip olması anlamına gelmektedir. Taraflardan birine tanınan, diğerine tanınmayan avantajın fiilen olumsuz bir sonuç doğurduğuna dair delil bulunmasa da silahların eşitliği ilkesi ihlal edilmiş sayılır (Bülent Karataş, B. No: 2013/6428, 26/6/2014, § 70).

40. Çelişmeli yargılama ilkesi ise taraflara dava malzemesi hakkında bilgi sahibi olma ve yorum yapma hakkının tanınmasını ve bu nedenle tarafların yargılamanın bütününe aktif olarak katılmasını gerektirmektedir. Çelişmeli yargılama ilkesi, silahların eşitliği ilkesi ile yakından ilişkili olup bu iki ilke birbirini tamamlar niteliktedir. Zira çelişmeli yargılama ilkesinin ihlal edilmesi durumunda, davasını savunabilmesi açısından taraflar arasındaki

denge bozulacaktır (Bülent Karataş, § 71 ). 41. Hürriyeti kısıtlanan kişinin salıverilme talebine ilişkin karar veren ilk derece

mahkemesi huzurunda hazır bulunması ancak itiraz incelemesinin yapıldığı mahkemenin önüne çıkmaması ve burada duruşma yapılmaması, silahların eşitliği ilkesi gözetildiği

müddetçe Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası ile sağlanan teminatları ihlal etmez (Firas Aslan ve Hebat Aslan, B. No: 2012/1158, 21/11/2013, § 67).

42. Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası uyarınca tutukluluğun devamına

ilişkin olarak mahkemelerce verilen kararlara yapılan her itirazda başvurucunun dinlenilmesi gerekli olmamakla beraber tutuklu kişinin makul aralıklarla dinlenilmeyi talep etme hakkı vardır (Firas Aslan ve Hebat Aslan, § 68).

43. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) tutukluluğa itiraz incelemelerinde tutuklunun veya müdafıinin mahkeme huzuruna çıkarılmasını zorunlu görmekle beraber her itirazda duruşma açma zorunluluğunun ceza yargılamasını tıkayacağını kabul etmektedir. Bu kapsamda Türk hukukunda yargılamanın her aşamasında ve istenilen sıklıkta tahliye talebinde bulunabildiğine, talep üzerine verilen kararlara da itiraz edilebildiğine dikkat çeken AİHM, tutuklunun on bir gün kadar önce hakim huzuruna çıkmış olması nedeniyle itirazın dosya üzerinden incelenmesini Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (Sözleşme) 5. maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı bulmamıştır (Altznok/Türkiye, B. No: 31610/08, 29/2011, §§ 53, 54). Buna karşılık en son iki ay ve üç ayı aşkın bir süre sonra hakim karşısına çıkarılmış olması nedeniyle itirazın dosya üzerinden incelenmesinin Sözleşme'nin 5. maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı olduğuna karar vermiştir (Erişen ve diğerleri/Türkiye, B. No: 7067/06, 3/4/2012, §§ 51-54; Mahmut Öz/Türkiye, B. No: 6840/08, 3/7/2012, §§ 43-47).

44. Başvurucular, İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesince 12/12/2013 tarihli celsede verilen tutukluluğun devamı kararına 18/12/2013 tarihinde itiraz etmiş; itirazı

inceleyen İstanbul 1 7. Ağır Ceza Mahkemesi, incelemesini dosya üzerinden yaparak verdiği 31/12/2013 tarihli kararı ile itirazı reddetmiştir.

45. Buna göre İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından başvurucuların müdafilerinin sözlü olarak dinlenildiği, tahliyeye ilişkin beyan ve taleplerinin alındığı ve başvurucunun yüzüne karşı tutukluluğun devamına karar verildiğinin açıklandığı tarih

7

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

(12/12/2013) ile İstanbul 17. İstanbul Ağır Ceza Mahkemesince başvurucunun tutukluluğa yönelik itirazının duruşmasız olarak incelendiği tarih (31/12/2013) arasında 19 gün bulunmaktadır. AİHM içtihatlarına göre bir ayın altındaki sürede (28 gün) tutukluluğun devamına ilişkin incelemenin ilgili dinlenilmeden yapılması, Sözleşme 'nin 5. maddesinin (4) numaralı fıkrasının ihlali olarak değerlendirilmemektedir ( Çatal/Türkiye , B. No: 26808/08, 17/4/2012, §§ 41 , 42).

46. 5271 sayılı Kanun'un 267. maddesine göre resen ya da talep üzerine tutukluluk hakkında verilmiş tüm kararlar bir başka mahkeme önünde itiraza konu edilebilmektedir. Böyle bir sistemde başvuruya konu dava bakımından tüm itirazların duruşmalı incelenmesi tutukluluk bakımından yargılamanın itiraz merciinde tekrar edilmesi anlamına gelecektir. Dolayısıyla başvurucuların müdafilerinin sözlü olarak dinlenilmesinden sonra tutukluluğun devamına karar verildiği tarihten on dokuz gün sonra yapılan itiraz incelemesinin duruşmasız olmasının, çelişmeli yargılama ilkesini ihlal ettiği söylenemez.

4 7. Açıklanan nedenlerle başvurucuların tutukluluğa itiraz incelemesinin duruşmasız olarak yapıldığı iddiasına ilişkin olarak bir ihlalin olmadığı açık olduğundan başvurunun bu kısmının açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

b. 10/1/2014 Tarihli Tutukluluk İncelemesinin Duruşmasız Yapıldığı ve Kararın Bildirilmediğine İlişkin İddia

48. Başvurucular, Derece Mahkemesince 10/1/2014 tarihinde gerçekleştirilen

tutukluluk incelemesinin dosya üzerinden duruşmasız yapıldığını ve inceleme sonunda verilen kararın kendilerine bildirilmediğini ileri sürmüşlerdir.

49. Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci ve Sözleşme'nin 5. maddesinin (4) numaralı fıkraları, her ne sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan kişiye tutuklanmasının yasallığı hakkında süratle karar verebilecek ve tutulması kanuni değilse salıverilmesine

hükmedebilecek bir mahkemeye başvurma hakkı tanımaktadır. Anılan Anayasa ve Sözleşme hükümleri esas olarak tutukluluğun yasallığına ilişkin itiraz başvurusu üzerine bir mahkeme nezdinde yürütülmekte olan davalardaki tahliye talepleri veya tutukluluğun uzatılması

kararlarının incelenmesi açısından bir güvence oluşturmaktadır (Firas Aslan ve Hebat Aslan , § 30).

50. 5271 sayılı Kanun'un 108. maddesinde soruşturma evresinde şüphelinin

tutukevinde bulunduğu süre içinde ve en geç otuzar günlük süreler itibarıyla tutukluluk halinin devamının gerekip gerekmeyeceği hususunda Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hakimi tarafından 100. madde hükümleri gözönünde bulundurularak kovuşturma evresinde ise tutuklu sanığın tutukluluk halinin devamının gerekip gerekmeyeceğine her oturumda veya koşullar gerektirdiğinde oturumlar arasında ya da en geç otuz günlük süre içinde hakim veya mahkemece resen karar verileceği hükme bağlanmıştır.

51. 5271 sayılı Kanun'un 108. maddesine göre yapılacak değerlendirme, resen ( ex officio) yapılmakta olup Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrası ile hürriyeti kısıtlanan kişiye tanınan yargı merciine itiraz edebilme hakkı kapsamında değerlendirilemez (Firas Aslan ve Hebat Aslan, § 32).

52. Bu çerçevede resen gerçekleştirilen tutuklulukla ilgili incelemeler sonucunda verilen kararlar konu bakımından yetki kapsamı dışındadır (Hanefi Avcı, B. No: 2013/2814, 18/6/2014, § 40). Bireysel başvuru kapsamında olmayan bu kararların usulüne dahil alt unsurlar da kararlarla aynı hukuki sonuca tabidir.

53 . Somut olayda da 10/1/2014 tarihli tutukluluğun devamı kararının resen gerçekleştirilen tutukluluk incelemesine ilişkin olduğu anlaşılmaktadır. Açıklanan nedenlerle başvurunun Mahkemece resen yapılan tutukluluk incelemelerine ilişkin şikayetler yönünden konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

8

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

c. Tutukluluğun Makul Süreyi Aştığına İlişkin İddia

54. Anayasa'nın 148. maddesinin üçüncü fıkrasının ilgili kısmı şöyledir:

"Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. "

55. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un "Bireysel başvuru hakkı" kenar başlıklı 45. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

"İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörü/mü§ idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir. "

56. Bireysel başvuru yoluyla Anayasa Mahkemesine başvurabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir. Temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği

iddialarının öncelikle derece mahkemeleri önünde ileri sürülmesi, bu makamlar tarafından değerlendirilmesi ve bir çözüme kavuşturulması esastır. Bu nedenle Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, iddia edilen hak ihlallerinin derece mahkemelerince düzeltilmemesi halinde başvurulabilecek ikincil nitelikte bir kanun yoludur. Bireysel başvuru yolunun ikincil niteliği gereği Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabilmek için öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmesi zorunludur (Ayşe Zıraman ve Cennet Yeşilyurt, B. No: 2012/403, 26/3/2013, §§ 16, 17).

57. Ancak tüketilmesi gereken başvuru yollarının ulaşılabilir olmaları yanında,

telafi kabiliyetini haiz ve tüketildiklerinde başvurucunun şikayetlerini gidermede makul başarı şansı tanımaları gerekir. Dolayısıyla mevzuatta bu yollara yer verilmesi tek başına yeterli olmayıp uygulamada da etkili olduklarının gösterilmesi ya da en azından etkili olmadıklarının kanıtlanmamış olması gerekir (Ramazan Aras, B. No: 2012/239, 2/7/2013, § 29).

58. 5271 sayılı Kanun'un tazminat isteminin düzenlendiği 141. maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilenler ile kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen kişilerin, maddi ve manevi her türlü zararlarını devletten isteyebileceklerine ilişkin hükümlerin bu hususta bir başvuru mekanizması öngördüğü görülmektedir. Bununla birlikte aynı Kanun'un tazminat isteminin koşullarının düzenlendiği 142. maddesinin (1) numaralı fıkrasında karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her halde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde tazminat isteminde bulunulabileceği belirtilmektedir.

59. Anayasa Mahkemesince son dönemde verilen kararlarda tutukluluğun kanunda öngörülen azami süreyi veya makul süreyi aştığı iddiasıyla yapılan bireysel başvurularda, bireysel başvurunun incelendiği tarih itibarıyla başvurucu tahliye edilmiş veya ilk derece mahkemesi kararıyla mahkumiyetine karar verilmiş ise asıl dava sonuçlanmamış da olsa 5271 sayılı Kanun'un 141. maddesinde öngörülen tazminat davası açma imkanının tüketilmesi gereken etkili bir hukuk yolu olduğu belirtilmiştir (Erkam Abdurrahman Ak, B. No: 2014/8515, 28/9/2016, §§ 48-62; İrfan Gerçek, B. No: 2014/6500, 29/9/2016, §§ 33-45).

60. Somut olayda bireysel başvuruda bulunduktan sonra 17/7/2014 tarihinde tahliyesine karar verilen başvurucuların tutukluluğun Kanun'da öngörülen azami süreyi ve makul süreyi aştığına ilişkin iddiası , 5271 sayılı Kanun'un 141. maddesi kapsamında açılacak davada da incelenebilir. Nitekim Anayasa Mahkemesi içtihatları, bu kapsamdaki taleplerle ilgili olarak davanın esasının sonuçlanmasına gerek olmadığı yönündedir. Bu madde kapsamında açılacak dava sonucuna göre başvurucunun tutukluluğunun Kanun'da öngörülen

9

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

azami süreyi ve/veya makul süreyi aştığının tespiti halinde görevli mahkemece başvurucu lehine tazminata da hükmedilebilecektir. Buna göre 5271 sayılı Kanun'un 141. maddesinde belirtilen dava yolunun başvurucuların durumuna uygun telafi kabiliyetini haiz etkili bir hukuk yolu olduğu ve bu olağan başvuru yolu tüketilmeden yapılan bireysel başvurunun incelenmesinin bireysel başvurunun "ikincil niteliği" ile bağdaşmadığı sonucuna varılmıştır.

61. Açıklanan nedenlerle başvurucuların tutukluluğun makul süreyi aştığı

iddialarına ilişkin olarak, yargısal başvuru yolları tüketilmeden bireysel başvuru yapıldığı anlaşıldığından başvurunun bu kısmının başvuru yollarının tüketilmemiş olması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

d. İtiraz Merciince Alınan Cumhuriyet Savcısının Görüşünün Bildirilmediğine İlişkin İddia

62. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir nedenin de bulunmadığı anlaşılan itiraz incelemesinde Cumhuriyet Savcısının görüşünün bildirilmediğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yönünden

63 Başvurucular, tutukluluğun devamı kararına karşı yaptıkları ıtırazın

incelenmesinde itiraz merciince alınan Cumhuriyet Savcısının görüşünün kendilerine tebliğ edilmediğini ileri sürmüşlerdir.

64. Silahların eşitliği , başvurucunun soruşturma dosyasına ulaşabilmesine imkan verilmesini gerektiren bir ilkedir. Cumhuriyet Savcısının görüşlerine etkili bir şekilde cevap verebilme imkanı, kural olarak başvurucunun söz konusu belgelere ulaşması halinde mümkün olabilir. Bu gerekliliğin hangi şekilde yerine getirileceğini belirlemek kanun koyucuya ait olmakla beraber tarafların beyanlarının birbirlerine bildirilmesi ve bu beyanlara cevap verebilme imkanına sahip olmaları gerekir (Firas Aslan ve Hebat Aslan,§ 77).

65. Somut olayda başvurucular İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesinin 12/12/2013 tarihinde verilen tutukluluk halinin devamına dair kararına 18/12/2013 tarihinde itiraz etmişlerdir. İstanbul 17. Ağır Ceza Mahkemesi, Cumhuriyet Savcısının yazılı görüşünü almış ancak bu görüş başvuruculara bildirilmemiştir. Başvurucuların Cumhuriyet savcısının

görüşüne cevap verme imkanı olmamıştır. İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesinin tutukluluk halinin devamına dair kararına karşı yapılan itiraz, İstanbul 17. Ağır Ceza Mahkemesince 31/12/2013 tarihinde Cumhuriyet Savcısının görüşü doğrultusunda reddedilmiştir.

66. Tutukluluğa itiraz incelemesinde Cumhuriyet Savcısından alınan görüşün

başvuruculara bildirilmemesi nedeniyle Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

67. 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir: "(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine

karar verilir. İhlal kararı verilmesi halinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. . ..

(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir."

10

Başvuru Numarası

Karar Tarihi : 2014/2626 : 27/10/2016

68. Başvurucular maddi ve manevi tazminat talebinde bulunmuşlardır. 69. Başvuruda tutukluluğa itiraz incelemesinde Mahkemece alınan Savcılık

görüşünün bildirilmemesi nedeniyle Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasının ihlal edildiğine karar verilmiştir.

70. Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasının ihlali nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuların her birine ayrı ayrı net 1.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

71 . Anayasa Mahkemesinin maddi tazminata hükmedebilmesi için başvurucuların uğradığını iddia ettiği maddi zarar ile tespit edilen ihlal arasında illiyet bağı bulunmalıdır. Başvurucuların bu konuda herhangi bir belge sunmamış olması nedeniyle maddi tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir.

72. Dosyadaki belgelerden tespit edilen ve 1 .800 TL vekalet ücretinden oluşan

yargılama giderinin başvuruculara müşterek olarak ödenmesine karar verilmesi gerekir. V.HÜKÜM Açıklanan gerekçelerle; A. 1. Tutukluluğa itiraz incelemesinin duruşmasız yapıldığına ilişkin iddianın açıkça

dayanaktan yoksun olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUGUNA, 2. 10/1/2014 tarihli tutukluluk incelemesinin duruşmasız yapıldığı ve kararın

bildirilmediğine ilişkin iddianın konu bakımından yetkisizlik nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUGUNA,

3. Tutukluluğun makul süreyi aştığına ilişkin iddianın başvuru yollarının

tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUGUNA, 4. İtiraz merciince alınan Cumhuriyet savcısının görüşünün bildirilmediğine

ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUGUNA, B. İtiraz merciince alınan Cumhuriyet Savcısının görüşünün bildirilmediği iddiasına

ilişkin olarak Anayasa'nın 19. maddesinin sekizinci fıkrasının İHLAL EDİLDİGİNE, C. Başvurucuların her birine ayrı ayrı net 1 .000 TL manevi tazminat

ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE, D. 1.800 TL vekalet ücretinden oluşan yargılama giderinin BAŞVURUCULARA

MÜŞTEREK OLARAK ÖDENMESİNE, E. Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucuların Maliye Bakanlığına başvuru

tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması halinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 27/10/2016 tarihinde OYBİRLİGİYLE karar verildi.

Başkan

Engin YILDIRIM

Üye

Üye Serdar ÖZGÜLDÜR

Üye Osman Alifeyyaz PAKSÜT

Üye Recep KÖMÜRCÜ M. Emin KUZ

11