Ang Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila.docx

8/9/2019 Ang Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila.docx

1/33

Ang Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila

Ang panitikan ay maiuugnay sa kasaysayan. Kung ang kasaysayan ay

nagpapahayag ng tiyak na panahon at pangyayari, ang panitikan naman ay

naglalarawan ng buhay, kultura, tradisyon, kaugalian at karanasan. Ang panitikan ay

nagpapahayag ng damdamin ng bawat isang indibidwal gaya ng pag-ibig, tuwa,

kalungkutan, kabiguan, tagumpay, at iba pang mukha ng buhay.

Ang panitikan ay sinasabing salamin ng buhay pagkat mula sa panitikan ay

napapaksa at nalalaman natin ang mga bagay-bagay na ating pinagmulan.

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining

at panitikan ang mga sinaunang Pilipino na nagpapatunay lamang na mayroon ng

sibilisasyon ang Pilipinas bago pa man dumating ang mga Kastila. Karamihan sa mga

panitikan nila ay mga pasalin-dila gaya ng mga alamat, bulong, kwentong-bayan,

awiting bayan, epiko bugtong, salawikain,sawikain at kasabihan.

Ang ating mga ninuno ay gumamit ng kawayan, talukap ng niyog, dahon, at

balat ng punongkahoy bilang kanilang sulatan. Ang ginamit nilang panulat ay ang mga

matutulis na mga bagay na kanilang natatagpuan sa kapaligiran gaya ng matulis na

kahoy, bato o bakal.

Dalawang Bahagi ng Panitikang SinaunaLog in

1. Kapanahunan ng mga AlamatIto ay nagsimula sa kauna-unahang panahon ng ating lahi na naabot ng mga

mananaliksik at natapos pagkatapos ng Ikalawang Pandarayuhan ng mga Malay

noong 1!! A.".2. Kapanahunan ng mga Epiko o Tulang Bayan

Ito ay nagsimula noong 1!! A.". at nagtapos sa panahon ng pananakop ni

Lega#pi noong 1$%$ A.".

Kaligirang Pangkasaysayan


2/33

&oon pa mang 1!! A" ang ating mga ninuno, na kilala sa katawagang Ita,

Aetas, &egrito o Baluga ay may sarili ng mga karunungang-bayan, kabilang ang

alamat. Ayon sa mga geologists, nakuha o nalikha nila ang mga ito dahil sa kanilang

pandarayuhan sa iba't ibang lupain sa Asya. "ahil sa wala silang sistema ng

pamahalaan, panulat, sining, at siyensya, ang mga ito ay nagpapasaling-dila o lipat-dila

lamang. Pagkalipas ng (,!!! taon dumating sa ating kapuluan ang mga Indones..

)umunod na nandayuhan sa ating kapuluan ang mga Malay. )ila ang nagturo sa ating

mga ninuno ng alpabeto na tinatawag na Ali*bata o Alibata. &andayuhan din sa ating

kapuluan ang mga Intsik, Bumbay, Arabe at Persyano. Ang mga Intsik ay nagdala ng

wika kung kayat mahigit %!! salitang Intsik ay bahagi ng wikang Pilipino. Ang salitang

gusi,susi,kawali,talyasi, mangkok, kawa, bakya, tingi, Ingkong, bayaw, Inso,"iko,

)angko at iba pa ay nanggaling sa Intsik. )umunod naman ang mga Bumbay. &agdala

rin sila ng wika sa Pilipinas gaya ng mga salitang guro,bansa,mukha,likha, hukom,

dukha at iba pa.)umunod na nandayuhan sa ating kapuluan ang mga +spanyol na may

layuning mapalawak ang kanilang kolonya, at magpalaganap ng pananampalatayang

Kristyanismo. Ipinasunog ng mga prayleng +spanyol ang mga naisulat na panitikan ng

ating mga ninuno. Ang iba'y ipinaanod sa ilog sapagkat ayon sa kanila ang mga iyon

raw ay gawa ng demonyo. &gunit ang mga alamat at iba pang panitikang nagpasalin-

salin lamang sa bibig ng mga taong-bayan ay hindi nila nasira.

BULO!

Ang bulong ay isang ur i ng tradisyonal na du la at ito y labis na

pinaniniwalaan ng mga unang Pilipino. Ang bulong ay ginagamit ng mga tao sa

paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaang nuno sa punso.

alimbawaKapag ang isang tao ay mapapadaan sa may nuno sa punso, upang maiwasan ang

nilalang na hindi nakikita ay kanyang sasabihin

/ 0abi-tabi po o kaya naman ay /Bari-bari


3/33

Kapag naman ang isang bata ay nabungian ng ngipin, bagi niya ito ihagis sa tuktok ng

kanilang bubongan ay kanyang sasambitin

/"agang malaki, dagang maliit

eto ang ngipin kong sira at apngit

Bigyan mu ng magandang kapalit.

ALA"AT

Ang sali tang alamat ay panumbas sa Ingles na /legend . Ang sali tang

legend ay nagmula sa salitang Latin na /Legendus na ang kahulugan ay

/upang mabasa.

Ang alamat ay isang ur i ng pani tikang tu luyang kinasasalaminan ng

mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang

bagay, pook o pangyayari. Ang pangyayariy hindi makatotohanan at hindi

kapanipaniwala.

Ang Alamat ng Lanson#s


4/33

)inasabing ang puno ng lansones ay karaniwang makikita sa Lu#on. 2ayunman,

walang gaanongpumapansindito. Isang araw, isang magnanakaw ng kalabaw

ang hinahabolng mga tao. &apagawi ito sa lansonesan at doon nagtago. )apagkat

gutom na gutom na rin ang magnanakaw sa katatakbo, pumitas siya ng lansones at

kumain. &alason siya. "inatnansiya ng mga taong patay at may bakaspa ngbulasa

bibig. Mula noon, pinagkatakutan ang lansones. 3alang nangahaskumain nito.

Minsan, isang babaing nakaputi ang dumating. Palakad-lakad ito sa may

lansonesan. Pakanta-kanta ang babae kaya marami ang nakatingin sa kanya

pero nangangambanamang makipag-usap. &akita ng lahat na kumuha ng bunga ng

lansones ang babae at nagsimulang kumain. Inasahanng mga nanonood na

mamamatay siya pero walang nangyari sa kanya. Kinambatan niya ang mga tao paralumapit. 4Alam kong nagugutom kayo, inalisan ko na ito ng lason. Maaari na ninyong

kainin.4 0akot pa rin ang mga tao. Pero inabutansila ng babae ng lansones. 4Makikita

ninyong may bakas ng kurotang prutas. Iyan ang tanda na inalisan ko na ito ng lason.

Kumain na kayo.4 At nawala ang babae.

Inisip ng mga tao na isang diwataang babae. 0inikmannilang lahat ang prutas. At

naroon nga ang bakas ng kurot, wariy lalong nagpalinamnamsa lansones.

Ang Alamat ng Saging
http://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.htmlhttp://www.hawaii.edu/filipino/Related%20Material%20Pages/Mga%20Alamat/Mga%20Alamat.html


5/33

&oong unang panahon sa isang nayon ay may magkasintahan. )ila ay si 5uana

at si Aging.)ila6y labis na nagmamahalan sa bawa6t isa. &gunit tutol ang mga magulang

ni 5uana sa kanilang pag-iibigan. 2ayun pa man di ito alintana ni 5uana. Patuloy pa rin

siyang nakikipagkita kay Aging. Isang araw, naabutan sila ng ama ni 5uana. Bigla itong

nagsiklab sa galit at hinabol ng taga si Aging. &aabutan ang braso ni Aging at ito6y

naputol. 0umakas si Aging at naiwang umiiyak si 5uana. Pinulot niya ang putol na braso

ni Aging at ito6y ibinaon sa kanilang bakuran. Kinabukasan, gulat na gulat ang ama ni

5uana sa isang halaman na tumubong bigla sa kanilang bakuran. Ito6y kulay luntian ,

may mahahaba at malalapad na dahon. May bunga itong kulay dilaw na animo6y isang

kamay na may mga daliri ng tao. 0inawag niya si 5uana at tinanong kung anong uri ng

halaman ang tumubo sa kanilang bakuran. Pagkakita sa halaman, naalaala niya ang

braso ni Aging na ibinaon niya doon mismo sa kinatatayuan ng puno. &asambit niya

ang pangalan ni Aging.

4Ang punong iyan ay si Aging74 wika ni 5uana.

Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na 4Aging4 at sa katagalan ito6y naging

saging.

Ang Alamat ng Alamat

Isang araw may mag amang nakatira sa tuktok ng kabundukan. May anak siyang

babaeng napakabait at napakaganda,ngunit ang kanyang tatay ay

matapobre.Mayaman sila at tuwang tuwa ang kanyang ama kapag nakikita niya ang

lahat ng tao sa baba ng bundok na nahihirapan.Maraming nanliligaw sa kanyang anak

na mayayaman ngunit wala siyang nagustuhan. Ang dalaga ay umibig sa isang lalaki

na hamak na mahirap lamag at hindi pumayag ang kanyang ama dahil ang gusto ngama niya ay mayaman katulad nila."ahilan upang siya'y itakwil ng kanyang ama.

"umating ang isang araw na umulan ng napakalakas na umabot pa ng isang linggo.

umapaw ang ilog. )a pangunguna ng anak ng balo sila'y dumulog sa kanyang ama.

&agalit ang balong lalaki at sila'y pinagtabuyan. Pagkalipas ng tag-ulan. &amatay lahat

ang nakatira sa paanan ng bundok na kinatitirhan ng matanda. )iya lamang ang


6/33

natirang buhay. &ang kanyang mabatid ang nangyari, nagtangka siyang

magpakamatay, ngunit siya'y bigo. indi tumalab ang ang patalim sa kanyang katawan.

&arinig niya ang isang tinig na nagsasabing siya'y walang kamatayan. At sinabing

gawan niya ng kwento ang lahat ng nakikita niya sa kapaligiran na

tatawaging ALA"AT.

Kuw#ntong$%ayan

Kilala rin sa tawag na polklor

Ito ay mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na

kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari,

isang marunong na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan ng isang tiyak na pook o

rehiyon ng isang bansa o lupain. sa kabilang dako, ito ay kwentong maikli na kinasasangkutan ng mga tao

at ng mga hayop, insekto, at ng ano pa mang nilalang na binibigyan ng

kapangyarihang makapagsalita at makapag-isip na tulad ng isang tao

Kahalagahan ng Kuw#ntong$%ayan

8pang ating malaman ang kung ano nga ba ang ibat ibang kuwento na

kapaloob sa bawat bayan. mahalagang anyo ng panitikan na pampalipas oras.

kadalasa'y ikinukwento sa mga bata upang kapulutan ng magagandang aral.

aging Sultan si Pilan&ok

kuwentong -bayan ng Maranaw

Ang kinagigiliwang 5uan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw 9 si

Pilandok.)i Pilandok ay nahatulang ikulong sa isang kulungang bakal at itapon sa dagat

dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang )ultan ay

nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na nakasuot ng magarang

kasuotan ng )ultan. &akasukbit sa kanyang baywang ang isang kumikislap na


7/33

ginintuang tabak. indi bat itinapon ka na sa dagat: nagtatakang tanong ng sultan

kay Pilandok. /)iya pong tunay, mahal na )ultan, ang magalang na tugon ni Pilandok.

/Paanong nangyaring ikaw ay nasa harap ko at nakadamit nang magara: "apat ay

patay ka na ngayon, ang wika ng )ultan.indi po ako namatay, mahal na )ultan

sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang akoy sumapit

doon. )ila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. )ino po ang magnanais na

mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay: ang paliwanag ni Pilandok.

/Marahil ay nasisiraan ka ng bait, ang sabi ng ayaw maniwalang )ultan. /&alalaman ng

lahat na walang kaharian sa ilalim ng dagat. /Kasinungalingan po iyan7 Bakit po naririto

ako ngayon: Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na ikinulong pa ninyo sa

hawla ay naririto ngayon at kausap ninyo, ang paliwanag ni Pilandok. /May kaharian po

sa ilalim ng dagat at ang tanging paraan sa pagtungo roon ay ang pagkulong sa hawla

at itapon sa gitna ng dagat. Ako poy aalis na at marahil ay hinihintay na ako ng aking

mga kamag-anak. 8makmang aalis na si Pilandok.intay, sansala ng )ultan kay

Pilandok. /Isama mo ako at nais kong makita ang aking mga ninuno, ang )ultan ng mga

)ultan at ang iba ko pang kamag-anak.0atawagin na sana ng sultan ang mga kawal

ngunit pinigil siya ni Pilandok at pinagsabihang walang dapat makaalam ng bagay na

iyon. "apat daw ay mag-isang pupunta roon ang sultan saloob ng isang hawla.

/Kung gayon ay ilagay mo ko sa loob ng hawla at itapon mo ako sa gitna ng dagat, angsabi ng )ultan. /)ino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis: ang tanong

ni Pilandok.Kapag nalaman po ng iba ang tungkol sa sinabi ko sa inyong kaharian sa

ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. )andaling nag-isip ang )ultan

at nakangiting nagwika, /2agawin kitang pansamantalang )ultan, Pilandok. Mag-iiwan

ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang hahalili sa akin. /intay,

mahal na )ultan, ang pigil ni Pilandok. /indi po ito dapat mlaman ng inyong mga

ministro.4Ano ang nararapat kong gawin: ang usisa ng )ultan. /Ililihim po natin ang

bagay na ito.Bastat ipagkaloob ninyo sa akin ang inyong korona, singsing at espada.

Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay susundin nila ako, ang tugon ni Pilandok.

Pumayag naman ang )ultan. Ibinigay na lahat kay Pilandok anghinihingi at isinakay sa

isang bangka. Pagdating sa gitna ng dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng


8/33

sultan. Kaagad lumubog ang hawla at namatay ang )ultan. Mula noon si Pilandok na

ang naging )ultan.

Ang Diwata ng Karagatan

Kw#ntong Bayan ng 'lo(os

)a isang nayon, ang mga tao ay masaya at masaganang namumuhay. Mapagpala ang

kalikasan sa kanila. Ang pangunahing hanapbuhay nilay ay ang pangingisda. )agana

sa maraming isda ang karagata. May isang diwatang nagbabantay at nag-aalaga sa

mga isda at ito'y nalalaman ng mga taganayon. &gunit may mga taong sakim, ibig

nilang makahuli ng maraming-maraming isda upang magkamal ng maraming salapi.

2umamit sila ng dinamita kaya't labis na napinsala ang mga isda, pati ang maliliit ay

namatay.

&agalit ang diwata sa kasakiman ng mga tao kaya't mula noon ay wala nang mahuli

kahit na isda ang mga tao. &aghirap at nagutom ang mga tao at naging pangit na rin

ang karagatan na dati'y sakdal ganda. &agpulong ang mga taganayon at

napagpasyahan nilang humingi ng tawad sa diwatang nangangalaga sa karagatan.

&akiusap din silang ibalik na ang dating ganda ng karagatan at gayundin ang mga isda.

&angako sila na hindi na gagamit ng anumang makasisira sa kalikasan.

Mula nang sila'y humingi ng tawad sa diwata ay bumalik na ang ganda ng karagatan at

muling dumami ang mga isda. &anaganang muli ang kabuhayan ng mga tao


9/33

S' "A)'A! "APA!A)AP'

Magandang dalaga si Maria. Masipag siya at masigla. Masaya at matalino rin siya.

Ano pa't masasabing isa na siyang ulirang dalaga, kaya lang sobra siyang

pamangarapin. 8maga o tanghali man ay nangangarap siya. Lagi na lamang siyang

nakikitang nakatingin sa malayo, waring nag-iisip at nangangarap nang gising. "ahil

dito, nakilala siya sa tawag na Mariang Mapangarapin. indi naman nagalit si Maria

bagkos pa ngang ikinatuwa pa yata niya ang bansag na ikinabit sa pangalan niya.

Minsan niregaluhan siya ng isang binata ng isang dosenang dumalagang manok.

0uwang-tuwa si Maria7 Inalagaan niyang mabuti ang alaalang bigay sa kanya ng iisang

manliligaw niya. &agpagawa siya sa kanyang ama ng kulungan para sa mga manok

niya. igit sa karaniwang pag-aalaga ang ginawa ni Maria. Pinatuka niya at pinaiinom

ang mga ito sa umaga, sa tanghali at sa hapon. "inagdagan pa ito ng pagpapainom ng

gamot at pataba. At pinangarap ni Maria ang pagdating ng araw na magkakaroon siya

ng mga inahing manok na magbibigay ng maraming itlog.

Lumipas ang ilang buwan hanggang sa dumating ang araw na nag-itlog ang lahat na

inahing manok na alaga ni Maria. Labindalawang itlog ang ibinibigay ng mga inahing

manok araw-araw. At kinuwenta ni Maria ang bilang ng itlog na ibibigay ng

labindalawang alagang manok sa loob ng pitong araw sa isang linggo. Kitang-kita ang

saya ni Maria sa kanyang pangarap.


10/33

At inipon na nga ni Maria ang itlog ng mga inahing manok sa araw-araw. &abuo ito sa

limang dosenang itlog. At isang araw ng linggo ay pumunta sa bayan si Maria. )unong

niya ang limang dosenang itlog. abang nasa daan ay nangangarap nang gising si

Maria. Ipagbibili niyang lahat ang limang dosenang itlog. Pagkatapos, bibili siya ng

magandang tela, ipapatahi niya ito ng magandang bistida at saka lumakad siya ng

pakendeng-kendeng. Lalong pinaganda ni Maria ang paglakad nang pakendeng-

kendeng at B;27

&ahulog ang limang dosenang itlog7 indi nakapagsalita si Maria sa kabiglaan. )aka

siya umiyak nang umiyak. &aguho ang kanyang pangarap kasabay ng pagbagsak ng

limang dosenang itlog na kanyang sunung-sunong.

Mensahe: Gawing makatotohanan ang layunin o adhika upang ito ay

maisakatuparan.

akal%o ang Datu

Ang kuwentong ito ay tungkol sa ating kababayang Muslim. May katutubong kultura

ang mga Pilipinong Muslim tungkol sa pag-aasawa. )a kanilang kalinangan, ang isang

lalaki ay maaaring mag-asawa nang dalawa o higit pa kung makakaya nilang

masustentuhan ang pakakasalang babae at ang magiging pamilya nila.


11/33

May isang datu na tumandang binata dahil sa paglilingkod sa kanyang mga

nasasakupan. Lagi siyang abala sa pamamahala ng kanilang pook. &alimutan ng datu

ang mag-asawa. )iya ay pinayuhan ng matatandang tagapayo na kinakailangan

niyang mag-asawa upang magkaroon siya ng anak na magiging tagapagmana niya.

&apilitang mamili ang datu ng kakasamahin niya habang buhay. &aging pihikan ang

datu dahil sa dami ng magagandang dilag sa pinamumunuang pamayanan. )a tulong

ng matiyagang pagpapayo ng matatandang bumubuo ng konseho, natuto ring umibig

ang datu. &gunit hindi lamang iisang dilag ang napili ng datu kundi dalawang dalagang

maganda na ay mababait pa. "ahil sa wala siyang itulak-kabigin kung sino sa dalawa

ang higit niyang mahal kaya pinakasalan niya ang dalawang dalaga.

Ang isa sa dalagang pinakasalan ng datu ay si asmin. )iya ay batang-bata at

napakalambing. Kahit na matanda na ang datu, mahal ni asmin ang asawa. Mahal

na mahal din siya ng datu kaya ipinagkaloob sa kanya ang bawat hilingin niya. "ahil sa

pagmamahal sa matandang datu, umisip si asmin ng paraan upang magmukhang

bata ang asawa.

Ah7 Bubunutin ko ang mapuputing buhok ng datu. )a ganito, magmumukhang

kasinggulang ko lamang siya.

2anoon nga ang ginawa ni asmin. )a tuwing mamamahinga ang datu, binubunutan

ni asmin ng puting buhok ang asawa. "ahil dito, madaling nakakatulog ang datu at

napakahimbing pa.

Mahal din ng datu si


12/33

"ahil sa ipinakikitang pagmamahal ng dalawa sa asawa, siyang-siya sa buhay ang

datu. Maligayang-maligaya ang datu at pinagsisihan niya kung bakit di kaagad siya

nag-asawa. &gunit gayon na lamang ang kanyang pagkabigla nang minsang

manalamin siya, indi niya nakilala ang kanyang sarili.

Kalbo7 Kalbo, ako7 sigaw ng datu.

&akalbo ang datu dahil sa pagmamahal ni asmin at ni


13/33

anumang masama o nagbalak ng masama sa kanila, kahit pa hindi sila marinig ng mga

duwende, ay parurusahan sila at hindi na muling babalikan.4Ang duwendeng

binabanggit ko rito ay madalas sa bahay namin habang ang nanay ko, o ang lola ninyo,

ay buhay pa. Parati niyang sinasabi sa aming isara ang pinto at mga bintana bago kami

matulog. Isang gabi, nang nagtatahi rin kami ng kapatid ko ng kamisa at saya,

nakalimutan naming isara ang mga bintana at pinto. Ilang segundo bago

maghatinggabi, naroon ang isang maliit na nilalang na nakatayo sa aming pinto. Maliit

siya, kasinliit lamang ng isang dalawang taong gulang na bata= pula ang kaniyang

mukha= mayroon siyang mahabang bigote at maputing kulot na buhok. Maigsi ang mga

braso niyang balingkinitan, ngunit malaki ang mga kamay niya-malaki para sa kaniyang

braso.4&ang marinig ng mga dalaga ang kuwento ng kanilang ina, natakot sila. &ang

maghatinggabi, narinig nila ang mga tunog takla, takla, takla. 2awa ito ng duwende.

0akot na takot ang dalawa. Lumingon ang panganay, at nakita niya ang duwende na

pumapasok sa pinto.At katulad ng inaasahan, tumakbo at tumalon siya papasok ng

bahay, papunta sa mga dalaga.

"ahil doon, nasipa niya ang isang gasera, na nagpaliyab sa mga kamisa at saya. Mula

noon, naging maingat na ang magkapatid at ang buong bayan ng Legaspi sa

duwende. Isinasara na nila ang kanilang mga pinto at mga bintana bago sila matulog sa

gabi.

Bakit "ay Pulang Palong Ang "ga Tan&ang


14/33

&akapagtataka kung bakit may pulang palong ang mga tandang. Kapansin-pansin

din na kapag pulang-pula ang palong ng tandang ay magilas na magilas ito. Para

bang binata na nagpapaibig sa mga dalaga.

Ayon sa kuwento, may mag-ama raw napadpad ng bagyo sa isang baryo sa pulo ng

Masbate. Ang ama ay nakilala ng mga tao sa nayon dahil sa kawili-wiling mga

palabas nito na mga salamangka o mahika. 0inawag nilang Iskong )alamangkero

ang kanilang bagong kanayon. Bukod sa pagiging magalang, masipag,

mapagkumbaba ay mabuting makisama sa mga taga nayon si Iskong )alamangkero.

Madali siyang nakapaghanap ng masasakang lupa na siyang pinagmulan ng

kanilang ikinabubuhay na mag-ama.

Kung anong buti ng ama ay siya namang kabaliktaran ng anak nitong si Pedrito. )iya

ay tamad at palabihis. Ibig ni Pedrito na matawag pansin ang atensyon ng mga

dalagita. Lagi na lamang siyang nasa harap ng salamin at nag-aayos ng katawan.

Ang paglilinis ng bahay at pagluluto ng pagkain na siya lamang takdang gawain ni

Pedrito ay hindi pa rin niya pinagkakaabalahan ang pag-aayos ng sarili. Kapag siya

ay pinagsasabihan at pinangangaralan ng ama ay nagagalit siya at sinagot-sagot

niya ito.

Isang tanghali, dumating sa bahay si Iskong )alamangkero mula sa sinasakang bukid

na pagod na pagod at gutom na gutom. "inatnan niya na wala pang sinaing at lutong

ulam si Pedrito. 0inawag niya ang anak ngunit walang sumasagot kaya pinuntahan

niya ito sa silid. &akita niya sa harap ng salamin ang anak na hawak ang pulang-

pulang suklay at nagsusuklay ng buhok.

Pedrito, magsaing ka na nga at magluto ng ulam. 2utom na gutom na ako,

anak, wika ni Iskong Salamangkero.

Padabog na hinarap ni Pedritoang ama at kanyang sinagot ito.

Kung kayo ay nagugutom, kayo na lamang ang magluto. Ako ay hindi pa

nagugutom. At nagpatuloy ng pagsusuklay si Pedrito ng kanyang buhok.&agsiklab


15/33

ang galit na si Iskong Salamangkerosa anak. )inugod niya si Pedrito at kinuha ang

pulang suklay. Inihampas niya ito sa ulo ng anak at malakas niyangsinabi Mabuti

pang wala na akong anak kung tulad mong tamad at lapastangan. )apagkat lagi la

na lamang nagsusuklay ang pulang suklay na ito ay mananatili sana iyan sa tuktok ng

iyong ulo. At idiniin ni Isakong )alamangkero ang pulang suklay sa ulo ni

Pedrito."ahil sa kapangyarihang taglay ni Isko bilang magaling na salamangkero,

biglang naging tandang ang anak na tamad at lapastangan. At ang suklay sa ulo ni

Pedrito ay naging pulang palong. anggang sa ngayon ay makikita pa natin ang

mapupulang palong sa ulo ng mga tandang.

Epiko

Ang epiko ay kuwento ng kabayanihan. Punung-puno ito ng mga kagila-gilalas

na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng mga Pilipino ay may

maipagmamalaking epiko.

tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na

nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan siya'y

buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa.

Ang salitang epiko ay mula sa salitang 2riyego 4epos4 na nangangahulugan

salawikain o awit. Ito ay isang awiting o isatuno. ango ito sa pasalindilangtradisyon tungkol sa mga pangyayari mahiwaga o kabayanihan ng mga tauhan

uri ng panitikan na tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng

isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil

may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala.

)a mahigpit na kahulugang pampanitikan, ang #piko>may titik o sa huli, isang

pandiwa? ay isang paglalahad namaka%ayanio %uma%ayani, samantalang

ang #pika>may titik a sa huli, isang pangngalan? ay tulang$%ayani, paglalahad

na patula hinggil sa bayani.

2anito ang karaniwang banghay ng mga epiko

1. Ang pagalis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan.@. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal(. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan$. Patuloy na pakikidigma ng bayani


16/33

%. Pamamagitan ng isang bathalapara matigil ang labanan. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo. Pagkamatay ng bayaniC. Pagkabuhay na muli ng bayani1!.Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan

11. Pag-aasawa ng bayani

Iba pang halimbawa ng epiko

)a ilagang bahagi naman ng Kalinga ay mayroon ding gulong ng epiko,

ang gasumbi. Ang pangunahing tauhan dito ay si 2awan. Ang gasumbi ay

kalimitang kinakanta sa gabi at gabi ng kanilang pag-aani.I&"ADAPA0DA A0 )8LAEMA&>Isinatula ni Bartolome del Falle?

&oong unang panahon ayon sa alamat ng pulong Mindanaw,ay wala ni kahit munting kapatagan. Pawang kabundukanang tinatahanan ng maraming taong dooy namumuhaymaligaya sila sapagkat sagana sa likas na yaman.

)ubalit ang lagim ay biglang dumating sa kanilang bundokna datiy payapa. Apat na halimaw ang dooy nanalot.

8nay si Kurita na maraming paa at ganid na hayoppagkat sa pagkain kahit limang taoy kanyang nauubos.

Ang Bundok Matutum ay tinirhan naman ng isang halimawna may mukhang tao na nakatatakot kung itoy mamasdan,ang sino mang tao na kanyang mahuliy agad nilalapang,at ang laman nitoy kanyang kinakain na walang anuman.

Ang ikatloy si Pah na ibong malaki. Pag itoy lumipadang Bundok na Bita ay napadidilim niyong kanyang pakpak,ang lahat ng taoy sa kuweba tumahan upang makaligtas

sa salot na itong may matang malinaw at kukong matalas.

Ang Bundok Kurayang pinananahanan ng maraming taoay pinapaglagim ng isa pang ibong may pitong ulo=walang makaligtas sa bagsik ng kanyang matalas na kukopagkat maaaring kanyang matanaw ang lahat ng dako.

Ang kalagim -lagim na kinasapitan ng pulong Mindanaw


17/33

ay nagdulot ng lungkot sa maraming bayat mga kaharian=)i Indarapatra na haring mabait, dakilat marangalay agad nag-utos sa kanyang kapatid na prinsipeng mahal.

/Prinsipe )ulayman, akoy sumasamo na iyong iligtas

ang maraming taong nangangailangan ng tulong mot habag./; mahal na hari na aking kapatid, ngayon diy lilipadat maghihiganti sa mga halimaw ang talim ng tabak.

Binigyan ng singsing at isang espada ang kanyang kapatidupang sandatahin sa pakikibaka. Kanyang isinabitsa munting bintana ang isang halaman at saka nagsulit=/ang halamang itoy siyang magsasabi ng iyong nasapit.

&ang siyay dumating sa tuktok ng bundok na pinaghahariannitong si Kurita, siya ay nagmasid at kanyang natunghanang maraming nayong wala kahit isang taong tumatahan=/Ikawy magbabayad, mabangis na hayop7 yaong kanyang sigaw.

"i pa nagtatagal ang kanyang sinabi, nagimbal ang bundokat biglang lumbas itong si Kuritang sa pusoy may poot=sila ay nagbaka at hindi tumigil hanggat malagotang tanging hininga niyong si Kuritang sa lupa ay salot.

0umatag ang puso nitong si )ulayman sa kanyang tagumpaykayat sa Matutum, ang hinanap naman ay si 0arabusaw=

sa tuktok ng bundok ay kanyang namalas ang nakahahambalna mga tanawin /&gayon diy lumabas nang ikawy mamatay.

&oon diy nahawi ang maraming puno sa gilid ng bundok,at ilang saglit pay nagkakaharap na silang pusoy nagpupuyos.Eaong si )ulaymay may hawak na tabak na pinang-uulos=ang kay 0arabusaw na sandata namay sangang panghambalos.

At sa paghahamok ng dalawang iyong balita sa tapangAng ganid na hayop sa malaking pagod ay napahandusay./Ang takdang oras mo ngayoy dumating na, sigaw ni )ulayman

At saka sinaksak ng kanyang sandata ang tusong halimaw.

&oon diy nilipad niyong si )ulayman ang Bundok ng Bita=siyay nanlumo pagkat ang tahanan sa taoy ulila=ilang sandal pa ay biglang nagdilim gayong maaga paat kanyang natantong ang kalabang ibon ay dumating na.

)iyay lumundag at kanyang tinaga ang pakpak ng ibon,


18/33

datapwat siya rin ang sinamang-palad na bagsakan niyon=sa bigat ng pakpak, ang katawan niya sa lupa bumaonkayat si )ulayman noon ay nalibing nang walang kabaong.

Ang kasawiang ito ay agad nabatid ng mahal na ari

pagkat ang halaman noon diy nalantat sangay nangalabi=/)iya ay patay na7 ang sigaw ng kanyang namumutlang labi,/Ang kamatayan moy ipaghihiganti buhay may masawi.

&ang siyay dumating sa Bundok ng Bita ay kanyang kinuhaang pakpak ng ibon. Ang katawang pipi ay kanyang namalasnahabag sa kanya ang kanyang bathala= biglang nagliwanagat ilang saglit pa ay nakita niya ang tubig na lunas.

Kanyang ibinuhos ang tubig na iyon sa lugaming bangkay,at laking himala7 Ang kanyang kapatid ay dagling nabuhay,sila ay nagyakap sa gitna ng galak at ng katuwaan,saka pinauwi itong si )ulayman sa sariling bayan.

)a bundok Kurayan na kanyang sinapit ay agad hinanapang ibong sa taoy nagbibigay-lagim at nagpapahirap=dumating ang ibong kaylaki ng ulo at kukong matalassubalit ang kalis ni Indarapatray nagwagi sa wakas

)a kanyang tagumpay may isang diwatang bumating magalang, /)alamat

sa iyo butihing bayani na ubod ng tapang,kaming mga labi ng ibong gahaman ngayoy mabubuhay.

at kanyang namalas ang maraming taong nooy nagdiriwang.

&abihag ang puso ng mahal na hari sa ganda ng mutyakayat sa naroon ay kanyang hiniling na lakip ang sumpana silay ikasal. &oon diy binuklod ng isang adhikaang kanilang puso. /Mabuhay ang hari7 ang sigaw ng madla.

Ang tubig ng dagat ay tila hinigop sa kailaliman=at muling lumitaw ang lawak ng lupang pawang kapatagan,si Indarapatray hindi na bumalik sa sariling bayan,

at dito naghari sa mayamang lupa ng pulong Mindanaw.

'%alon

>+piko ng mga BiGolano?


19/33

Ang ibalon ay matandang epiko ng BiGol na isinalaysay ni Hadregong, isang

makatang manlalakbay. Isinalin ito sa Kastila ni P. 5ose Hastano at nalathala sa Madrid

sa pamamagitan ni 3enGeslao Detana. Ang epiko ay nagsasalaysay tungkol sa tatlong

bayani ng Bikol.

)i Batlog ang unang taong nakarating sa Bikol. )iya ay anak ng hari sa )amar.

&agtungo si Batlog sa Bikol at nagtatag ng kaharian niya sa kagubatan ng Ibalon.

&gunit nanganib ang kaharian sa isang malaking baboy na kumakain ng tao at

namiminsala ng mga pananim. &ilabanan ni Batlog ang baboy at dahil sa iwi niyang

lakas at talino, natalo niya ang hayop.

Muli, isang malaking kalabaw, kasama ang mga pating na may pakpak at mga

higanteng buwaya ang sumalakay sa Ibalon. Matanda na si Batlog at wala nang lakas

kaya hindi maipagtanggol ang Ibalon. &agdaan naman sa Ibalon si andiong na isang

mahusay na mandirigma ng isang kalapit na kaharian. )i andiong at ang kanyang

mga tauhan ang pumuksa sa mga salot. &ailigtas din ni andiong ang Ibalon kay ;riol

na isang babaing may ulong ahas at may aliping mga higante.

)i Dabut ay isang halimaw na may kapangyarihang gaing bato ang mga kaaway.

)i Bantog na batang-batang mandirigma at kaibigan ni andiong ang tumigpas sa leeg

ni Dabut. )a paghihirap ni Dabut, nagkikisay ito at napauga niya at nahati ang tubig sa

dagat. )umulpot ang bagong isla at ang bundok na bato ay napalitan ng lawa. Lumitaw

rin ang kilala natin ngayong Bulkang Mayon.

Ibuhay mo sa amin, Kadugmung, ang salaysay

&g panahon ni andiong,

)a pamamagitan ng iyong pnilakang kudyapi,

Malambing na ingkanto ng Aslon.

)apagkat ikaw lamang ang makaaawit

&g hinggil sa ganda at dikit,

At hinggil sa mga natatagong hiwagang

Bumabalot sa lupaing ito.

ala, awit at ibuhay ang ma hari niya,

Ang kanilang kagitingan at katapangan,


20/33

Ang mga digmaang kanilang isinagawa

anggang mapasuko ang kilabot ng ;ryol

)abihin mo rin sa amin ng buong timyas

Ang naging buhay ng matandang Asog,

At ng kabataan ni Masaraga,

At ng lalong matandang si Isarog.

)apagkat ikaw ang maamong mang-aawit,

Pinaka-matamis at mapang-akit

&a higit sa ibang nakakakita sa dagat

&a naging libingan ng halimaw na 0akay.

8mawit kat kamiy makikinig

)a iyong magandang salaysay

abang nakaupo sa paligid mo

)a ilalim ng puno ng daod.

Kumintang *isang #piko ng mga Tagalog+

*rom Panulaang 0agalog, 1C( by Inigo +d.

Degalado-Manila Institute o* &ational Language

Ang nuno nating lahat,

)a ukulog, di nasindak

)a labanan, di naawat

Pinuhunan ang buhay, hirap

8pang tayong mga anak

Mabuhay ng mapanatag.

Itong ating kabukiran

)ampung bahay at tahanan,Ibig nilang kuning tunay,

Maagaw sa ating kamay

0ayo baga'y mag asal

2ayong buhay tila patay:

alina nga at usigin

Ang aliktiya, mga bukirin


21/33

At ang mga anak natin

0ayo naman may patalim,

"ugo't buhay puhunanin.

Aba tayo kung wala na

Ang tirahang maligaya,

Pati anak at asawa

Mananaghoy, magdurusa=

Kaya ngayon, ay tayo na,

At ang buhay ay ipara

La%aw Donggon

>+piko ng mga Ilonggo?

Isa sa tatlong ni "iwatang Abyang Alunsina at Buyung Panbari si Labaw

"onggon. Kagilagilalas ang kanyang katauhan dahil pagkasilang pa lamang niya ay

agad na siyang lumaki. )iyay natuto ring agad na magsalita, naging matalino at

lumaking napakalakas.

Minsan, nagpaalam si Labaw "onggon sa kanyang ina upang hanapin ang isang

dalagang nagngangalang Anggoy 2inbitinan. Madali niyang natunton ang kinaroroonan

ng dalaga at nakamit niya ang pagsang-ayon nito upang sila ay makasal. indi pa

nagtatagal ang kanilang pagsasama, muling umalis si Labaw "onggon upang suyuin

naman ang dalagang si Anggoy "oroonan na kanyang napangasawa rin.

indi kalaunan, napamalita ang kagandahan ng babaeng si &agmalitong Eawa

)inagmaling "iwata kung kayat umalis muli si Labaw "onggon upang suyuin ang

ikatlong babae. &gunit si &agmalitong Eawa ay may asawa na, si Burong )aragnayan.

indi pumayag si Buyong na ibgay ang kanyang asawa kay Labaw kung kayat

naglaban ang dalawang lalaki. 0umagal ng maraming taon ang kanilang paglalaban

sapagkat kapwa sila nagtataglay ng pambihirang lakas. Inilublob ni Labaw si Buyong sa

tubigat itoy tumagal ng pitong taon sa ilalim ng tubig. Pinaghahampas ni Labaw si

Buyong ng puno ngunit nagkalasug-lasog lamang ang mga punong pinaghahampas


22/33

niya. inawakan niya sa paa ang kanyang kalaban at ipinaikut-ikotsa hangin ngunit

buhay pa rin si Buyong. &ang mapagod si Labaw, siya naman ang itinali ni Buyong na

parang baboy at ikinulong sa silong ng kanyang bahay.

)amantala nagkaanak si Anggoy "oroonan, si Baranugan. )i Anggoy 2inbititnan

ay nagkaanak din , si Asu Mangga. Ang dalawang bata ay nagpaalam sa kani-kanilang

ina upang hanapin ang kanilang ama. &agkita ang magkapatid sa kanilang paghahanap

at ipinasya nilang magsama upang palayain ang kanilang ama sa kamay ni Buyong.

&ang marating nila ang lugar ni Buyong, hinamon ni Baranugan si Buyong sa isang

labanan. indi nagapi ni Buyong ang binata, ngunit agad siyang humingi ng tulong sa

mga impakto. Isang kawan ng mga impakto ang dumating. &ilabanan ng magkapatid

ang mga impakto at silay nagtagumpay. &gunit hindi mamatay-matay si Buyong. Agad

na humingi ng tulong si Baranugan sa kanyang lolang si Alunsina. Ayon sa matanda,

kailangang pumatay silang magkapatid ng isang baboy-ramo upang mapatay nila si

Buyong. &ang makatagpo ang magkapatid ng baboy-ramo ay agad nila iyong pinatay.

Lumindol at dumilim ng mapatay ng magkapatid si Buyong.

Ipinagpatuloy ng magkapatid ang paghahanap sa kanilang ama ngunit hindi nila

natagpuan ang ama sa silong ng bahay ni Buyong. Maging sila umadapnon at

"umalapdap, mga kapatid ni Labaw, ay tumulong na rin sa paghahanap. &ang

matagpuan nila si Labaw ay isa nang sintu-sinto. 2inamot ninan Anggoy "oroonan at

Anggoy 2inbitinan ang kanilang asawa. &ang bumalik ang katinuan ni Labaw,

ipinagtapat niya sa kanyang dalawang anak na lalaki na si &agmalitong Eawa ay may

dalawa pang magagandang kapatid na babae. &oon din ay umalis sina Baranugan at

Asu Mangga upang hanapin ang magagandang kapatid ni &agmalitong Eawa.

"!A A,'T'! BA-A

Ang mga awiting-bayan ay mga katutubong awit ng mga ninuno sa ating bansa

noong panahon ng pre-kolonyal, na hanggang ngayon ay kinakanta o inaawit pa rin.

Ang mga ito ay tuloy-tinig >survival? ng dating kalinangan ng lahi sa pamamagitan ng


23/33

saling dila. )a pamamagitan nito naipapakita at naipapakila ang ibat ibang pamumuhay

at pag-uugali ng mga tao, maging ang kaisipan at damdamin ng bayan.

Mga halimbawa ng awiting bayan

)uliranin

Awit ng mga manggagawaal. Manggagawa

"iona

Awit sa pag-ibigawit sa kasalal. )a lumang simbahan

8yayi

Awitin para sa pagpapatulog sa mga bataal. 8yayi

"alit

Awit ng papuri, luwalhati, kaligayahan o pasasalamat, karaniwan para sa

"iyos, sapagkat nagpapakita, nagpaparating o nagpapadama ng pagdakila at

pagsamba.al. Papuri sa "iyos

Kumintang

Awit ng pakikidigma.al. Awit ng Kabataan

Kundiman

Ang kundiman ay awitin na nagsasaad ng maalab na pagmamahal sa isang

iniibig.al. Anak "alita

0alindaw

Awit sa pamamangka

"ungaw

Awit sa Patayal. "ung-aw

Kahalagahan ng pag-aaral ng awiting bayan

1. Ang mga awiting bayan ay nagpapakilala ng diwang makata.@. Ang mga awiting bayan natin ay nagpapahayag ng tunay na kalinangan ng

lahing Pilipino.. Ang mga awiting bayan ay bunga ng mga bulaklak at matulaing damdaming

galling sa puso at kaluluwang bayan.


24/33

Kun&iman

>0agalog?

Akoy dalita at tigib ng luha

Ang naritong humihibik na bigyan ng awa

Buksan moa ng langit at kusa mong pakinggan

ang aking ligalig na kapagdaramdam

Ay, kung di ka mahabag sa lungko kong dinaranas

Pusot diwang nabibihag sa libing masasadlak

Magtanong ka kung di tunay ang kislap ng mga tala

Magtanong ka rin sa ulap ng taglay kong dalita

)a dilim ng gabing aking nilalamay tanging larawang mo

ang nagiging ilaw

Kung ikaw ay mahimbing sa gitna ng dilim

ay iyong ihulog puso mo sa akin.

0anging larawan mo ang nagiging ilaw,

Ang iyong ihulog puso mo sa akin

Ang iyong ihulog, ang Jyong ihulog buhay,

Pag-asa, pag-asa.

O araniag A Bulan

>Ilokano?


25/33

; naraniag a bulan

8nunnoyGo im dengam

"ayta naslag asilaw mo

"iGa Gad ipaidam.

; naraniag a bulan

)angsangitGo imdengam

0oy nasipnget a lubongGo

InGa Gad silawan tapno diaG

Mayaw-awan

&o inGa nanglipaten Garim

GaniaG naumagen

)amsamiteG ni patay

; bulan ket aGlunem

&anglaylay toy ayatGon inGaGadin palasbangen

8nunnoyGo darasem nga iked

AT' U PU! S'!S'!

Atin Gu pung singsing

Metung yang timpukan

Amana ue iti uing Indung ibatan

)angkan ueng sininup

uig metung a GabanMe wala ya iti, eGu Gamalayan

Ing suGal ning lub Gu

)usuGdul g banua

PiGurus Gung gamat


26/33

Babo ning lamesa

&inu mang manauit

uig singsing Gung mana

Halulung pusu Gu

Manginu ya GeGa

"!A KA)UU!A! BA-A

a. BU!TO!

Ang bugtong, pahulaan, o patuturan ay isang pangungusap o tanongna may

nakatagong kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan. May dalawang uri ang

bugtong mga talinghaga at mga suliraning ipinapahayag sa isang metapora na

nangangailangan ng katalinuhan at maingat na pagninilay-nilay para sa kalutasan, at

mga tanong na umaaasa sa dulot ng patudyong gamit sa tanong o sa sagot.

)a panitikangPilipino, nilalarawan nito ang pag-uugali, kaisipan, pang-araw-araw

na buhay at katutubong paligid ng mga Pilipino. Bilang isang maikling tula, madalas

itong nagiging isang palaisipan sa tuwing naglalaro ang mga bata.

"ga /alim%awa0

Baboy ko sa pulo, ang balahibo'y

pako.

Sagot: langka

&ang sumipot sa maliwanag,

kulubot na ang balat.

Sagot: ampalaya
http://tl.wikipedia.org/wiki/Pahulaanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pangungusaphttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tanonghttp://tl.wikipedia.org/wiki/Palaisipanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Talinghagahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Talinghagahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikang_Pilipinohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tulahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pahulaanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pangungusaphttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tanonghttp://tl.wikipedia.org/wiki/Palaisipanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Talinghagahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikang_Pilipinohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tula


27/33

Isang butil ng palay, sakot ang

buong buhay.

Sagot ilaw

Ako ay may kaibigan, kasama ko

kahit saan.

Sagot: anino

)a araw ay bungbong, sa gabi ay

dahon.

Sagot: banig

"umaan ang hari, nagkagatan

ang mga pari.

Sagot: siper

Munting hayop na pangahas,

aaligid-aligid sa ningas.

Sagot: gamu-gamo

0inaga ko ang puno, sa dulo

nagdurugo.

Sagot: gumamela

&aabot na ng kamay, ipinagawa

pa sa tulay.

Sagot: kubyertos

Malaking supot ni Mang 5aGob,

kung sisidlan ay pataob.

Sagot: kulambo


28/33

%. PALA'S'PA

Ang palaisipan ay isang suliranin na sinusubok ang katalinuhan nglumulutas.

"ga halim%awa0

May sampung aso sa itaas ng building, may nakita silang pusa sa ibaba,

tumalon sila sa building. ilan ang natira:

sagot0sampu

May isang bilog na bahay. Ang lolo ay napatay. Ang mga suspek ay ang

ate, kuya, tatay, nanay, at lola

Ito ang sinabi nila

Ate- gumagawa ako ng homework ko

Kuya - &a sa eskuwelahan ako

tatay 9 gumagawa ako ng trabaho

nanay - nasa palengke ako

lola- naglilinis ako sa sulok

0anong )ino ang pumatay sa lolo:

)agot ang Lola

(. SALA,'KA'


29/33

Ang mga salawikain ay mga maiiksing pangungusap na lubhang

makahulugan at naglalayong magbigay patnubay sa ating pang-araw-araw na

pamumuhay. &aglalaman ito ng mga karunungan.

)a Pilipinas, ang mga salawikaing Pilipino ay mga tradisyonal na

kasabihang ginagamit ng mga Pilipino batay sa katutubong kalinangan,

karunungan, at pilosopiyamula sa buhay sa Pilipinas. Katumbas din ng salitang

salawikain ang sawikain >bagaman maaari ring tumukoy ang sawikain sa mga

moto o idyoma?, at ng Ilokanong sarsarita. &ilalarawan ang salawikain

nagmumula sa Pilipinas bilang makapangyarihan at makatang pagpapadama at

payak na anyo ng mga pahiwatig. Kapag ginamit sa pang-araw-araw na pag-

uusap, gumaganap ang mga salawikain bilang mga pagbibigay - diin sa isangpunto o isang kaisipan ng paliwanag o dahilan ang Pilisopiyang Pilipino. Isang

tanyag na katutubong salawikaing Pilipino ang mga katagang Ang taong hindi

marunong umalala o lumingon sa kaniyang pinanggalingan ay hindi

makakarating sa kaniyang paroroonan. Isa i tong salawikaing 0agalog na

naglalahad at humihikayat sa isang tao upang bigyan ng pagpapahalaga ang

muling pagtanaw sa kaniyang pinagmulan at pinag-ugatan. Ipinababatid din ng

kasabihang ito ang isang pagpapahalagang Pilipinong tinatawag na utang na

loob, ang pagbibigay ng angkop na pahalaga at pagtingin sa mga taong

nakatulong sa isang tao para magtagumpay sa buhay o adhikain. Pinagpangkat-

pangkat ni "amiana L. +ugenio, isang propersor mula sa 8nibersidad ng

Pilipinas, may-akda ng Philippine Proverb Lore>1C$?, at tinagurian ding 4Ina ng

Kuwentong-Bayanng Pilipinas4ang mga salawikaing Pilipino sa anim na mga

kaurian o kategorya ayon sa mga paksa ang mga salawikaing etikal >yung mga

nagsasaad ng isang pangkalahatang gawi hinggil sa buhay at sa mga batas na

nangangasiwa sa mismong pamumuhay?, ang mga salawikaing nagmumungkahi

ng mga pagpapahalaga at nagtatakwil sa mga bisyo, ang mga salawikaing

nagpapadama ng isang sistema ng mga pagpapahalaga, ang mga salawikaing

naglalahad ng mga pangkalahatang katotohanan at mga pagmamasid tungkol sa
http://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilosopiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Kultura_ng_Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Sawikainhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Motohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Idyomahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Ilokohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Tagaloghttp://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Tagaloghttp://tl.wikipedia.org/wiki/Damiana_L._Eugeniohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Unibersidad_ng_Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Unibersidad_ng_Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Kuwentong-Bayanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilosopiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Kultura_ng_Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Sawikainhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Motohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Idyomahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Ilokohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Tagaloghttp://tl.wikipedia.org/wiki/Damiana_L._Eugeniohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Unibersidad_ng_Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Unibersidad_ng_Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Kuwentong-Bayan


30/33

buhay at kalikasan ng tao, ang mga salawikaing nakakatawa, at ang iba pang

mga salawikain.

&ilalarawan din ang mga salawikain bilang mga palamuti sa wika, mga

pananalita ng mga ninunongnaisalin ng isang salinlahi sa pangkasulukuyang

mamamayan, at bilang karunungang natutunan mula sa karanasan, na

nakapagsasaad ng damdamin, paglalahad, o opinyon. Bukod pa rito, nagagamit

din ang mga salawikain para hindi masaktan ang damdamin ng ibang mga tao.

Isang halimbawa nito ang katagang 4Bato-bato sa langit, pag tinamaan huwag

magagalit.4 )a pamamagitan ng pagsipi ng tama at napapanahong salawikain,

maaaring ilahad ng isang tao ang awa, at paglalagay niya ng sarili sa katauhan

ng ibang tao.

"ga halim%awa0

)alawikain Pagkahaba-haba man ng prosisyon sa simbahan din

ang tuloy.

Kahulugan )a tinagal-tagal man ng samahan ng magkasintahan, sa

bandang huli ay humahantong din ito sa kasalan.

)alawikain Pag maikli ang kumot, matutong mamaluktot.

Kahulugan Kung nakakaranas ng kakulangan sa buhay ang isang tao ay

dapat siyang mamuhay ng naaayon sa kanyang kakayahan. Matutongmagtipid at maging payak sa pamumuhay.

)alawikain ung hindi ukol, hindi bubukol.
http://tl.wikipedia.org/wiki/Wikahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ninunohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Wikahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ninuno


31/33

Kahulugan Ang swerte sa buhay ay huwag asahang makakamtan kung

hindi nakalaan para sa iyo.

)alawikain !asa "iyos ang awa, nasa tao ang gawa.

Kahulugan indi sapat na tayo ay humingi ng awa sa "iyos, kailangan

din natin na pag-ukulan ng sikap at gawa upang matamo ang mimithing

biyaya.

)alawikain Lahat ng gubat ay may ahas.

Kahulugan )aan man sa ating lipunan ay may mga taong traydor na

gumagawa ng mga bagay na nakalalason o nakasisira sa samahan ng

bawat isa.

)alawikain Magkulang ka na sa asawa huwag lamang sa iyong

anak..

Kahulugan Kadalasang ipinapayo ito sa mga nagbabalak magpakasal o

sa mga bagong mag-asawa upang mapabuti ang kanilang pagsasama.

Ang mga magulang kase ay higit na mapagtatakpan o mapapatawag ang

pagkukulang ng sariling anak keysa sa pagkukulang ng ibang tao.

)alawikain ung ano ang puno, siya ang bunga.

Kahulugan 2inagamit sa paghahambing ng anak sa kanyang mga

magulang. )apagkat ang mga magulang ang humuhubog sa pagkatao at

pag-uugali ng anak, ang anak ang nagiging larawan ng pagkatao at pag-

uugali ng kanyang mga magulang. Ang mabuti >o masamang? anak, ay

karaniwang ibinubunga ng mabuti >o masamang? mga magulang.


32/33

)alawikain ung ano ang itinanim, ay siyang aanihin.

Kahulugan Kung ano ang ginawa mo sa kapwa ay kadalasang ganun din

ang gagawin sa iyo. alimbawa kung naging matulungin ka sa kapwa ay

tutulungan ka rin ng mga taong tinulungan mo.

&. KASAB'/A

Ang kasabihan ay mga matatalinhagang salita na galing sa mga ninuno natin

na nagbibigay ng moral o aral sa mga kabataan.

"ga halim%awa0

Ang taong nagigipit, sa patalim man ay kumakapit.

Kung ano ang puno, siya rin ang bunga.

Kung hindi ukol, hindi bubukol.

Kung may isinuksok, may dudukutin.

Kung sino ang pumutak, siya ang nanganak.

May tainga ang lupa, may pakpak ang balita.

Pagkahaba-haba man ng prusisyon, sa simbahan din ang tuloy.

Pagmakitid ang kumot, magtiis kang mamaluktot

#. SA,'KA'

Ang sawikain o idioma ay salita o grupo ng mga salitang patalinghaga ang

gamit at hindi tuwiran ang kahulugan.


33/33

"ga halim%awa at kahulugan0

Ang lumalakad ng matulin, kung matinik ay malalim- mag-ingat sa

pagpapasya.

Kung may isinuksok may madudukot - kung marunong magtipid, hindi ka

mawawalan.

Kung hangin ang itinanim, bagyo ang aanihin - huwag kang gagawa ng

mga bagay na ayaw mong gawin din sa iyo.

Ang lingon ng lingon sa pinanggalingan, bangin ang kababagsakan - sa

pagtanaw ng utang na loob, isipin din ang sariling kapakanan.

Documents

Ang Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila.docx