HOA ANH O V HOA MAI - - - - -

Thng Minh

ANH O: QUC HOA? Ti n x Anh o, ting Nht gi l Sakura (Anh), vo thng 1 nm 1970, ri thng 4 nm , ln u tin ti c ngm hoa Anh o n r khp ni. ng l th hoa biu tng cho nc Nht v u u cng thy trng, nhng trn thc t Nht vn khng chnh thc chn hoa no l quc hoa. V thc ra cng c mt s loi cy Anh o gc t Ty Tng... em qua.

Hoa Anh o biu tng ca Nht Bn.

Nc Nht tri di trn nhiu v tuyn nn min Nam m hoa n trc, ri mi lan ra ti min Bc, cch nhau cng vo khong hai, ba thng. Nh Okinawa (Xung Thng) hoa Kanhi Zakura (Hn Phi Anh) n sm nht vo cui thng 1, m hoa khc

Hokkaido (Bc Hi o) vo thng 5. Hoa Anh o phn ln mu hng nht hay trng, nm cnh nh, ch lu li trn cnh mi ngy. Nu b ma gi th c khi ch mt bui l rng nh confetti hay tuyt lm m trn mt t, tri nng cng lm hoa mau tn. Tuy hoa yu ui nh vy, nhng c nhiu cy sng th ti c ngn nm nh mt s loi thng, khi thn cy thng to ng, bin dng hi qui d, nhng cnh thng vn nh v mi nm vn u u n hoa. Ba cy Anh o i c th ni ting nht gi l Sandai Meimoku (Tam i Danh Mc): 1- Jindai Zakura (Thn i Anh) ti cha Jisso (Thc Tng T), tnh Yamanashi (Sn L), c hoa cnh mu hng nht, c coi l th nht ti 2.000 nm, cao khong 9 mt, chu vi gc 13, 5 mt. 2 - Tanboku Zakura (m Mc Anh), ti tnh Gifu (K Ph), c hoa cnh mu hng nht, th ti 1.500 nm, cao ti 17 mt, chu vi gc 11 mt. 3 - Taki Zakura (Thc Anh), ti tnh Fukushima (Phc o), c hoa cnh mu hng nht, th ti 1.000 nm, cao ti 10 mt, chu vi gc 9 mt. Ni chung cy Anh o khng c hnh dng nht nh, cao trung bnh chng 7, 8 mt, mt c cy c cnh to qu kh, ng nghing, x x c v xu. Hoa Anh o l loi hoa rt mn cm vi thi tit, nn ty theo nm nng hay lnh m hoa n sm hay mun. Ngi Nht rt thch i ngm hoa nn cc c quan truyn thng lun loan tin rt chi tit v tnh hnh hoa n khp ton quc.

TC L NGM HOA

Nc no th cng c hoa, nhng Nht Bn ni bt vi hoa Anh o v tc ngm hoa. H thng t chc hi ngm hoa Anh o cc cng vin, i vi bn b, ng liu vo ngy Th By v dnh ngy Ch Nht cho gia nh. Cc dn tc khc thng ch i ngm, nhng ngi Nht r nhau t hp, em n, bia ru v tm bt hay chiu lt... va n ung, ca ht, nhy ma, ngm hoa, ch hu nh khng ct em chng trong nh. V s ngi i ngm hoa qu ng nn mun c ch tt phi ti tht sm gi ch. Tc ngm hoa c t thi Nara (Ni Lng, 710-794), thi

ch c gii qu tc mi ngm hoa v hoa y l hoa M, ting Nht l Ume (ch Hn cng l Mai, nhng Nht l M l x mi hay ngm ru, ch khng phi Mai nhit i nh Vit Nam). Thi Heian (Bnh An, 794-1192), mi bt u ngm hoa Anh o. Thi Edo (Giang H, 1603-1867), hoa Anh o mi c em t Nara ln Edo (sau i thnh Tokyo) v trng thnh hng cho gii bnh dn thng thc v ko di ti ngy nay. Ba ni ngm hoa Anh o ni ting nht l gi l Sandai Meisho (Tam i Danh S): 1- Cng vin Takato Joshi (Cao Vin Thnh Ch), tnh Nagano (Trng D), c khong 1.500 cy. 2 - Cng vin Hirosaki (Hong Tin), ti tnh Aomori (Thanh Sm), c khong 5.000 cy. 3 - Ni Yohino (Ct D Sn), ti tnh Nara (Ni Lng), c mt rng khng m ni, c khong 50.000 cy. Tokyo th ni ting nht l cng vin Ueno (Thng D) ng Kinh, vi 1.800 cy, mi nm c khong 200.000 ngi ti ngm, ngoi ra l khu Hong Cung (Kokyo, Hong C)... c bit ti cng vin Sumida (Ngung in), c th i trn b hay di thuyn loi c mi nh mi nh gi l yakatabune (c hnh thuyn), va n ung va ngm hoa hai bn b sng. mt vi ni c h th khch c th cho thuyn nh gia sng nc bnh bng m mt nc ng hng v ton cnh ho Nu du khch gh vo vn Ng Uyn Shinjuku Gyoen (Tn Tc Ng Uyn, qun Shinjuku) c th xem khong 10 loi hoa Anh o khc nhau trong tng s khong 60 loi Anh o Nht, mun xem loi nh vy th khng g bng ti tn c Kyoto (Kyoto). Cn

nh cc loi hoa lai ging th c th ln ti 350 loi. tnh Fukushima (Phc o), c mt on ng di 1,5 km, hai bn trng 2.000 cy Anh o ln, tn cy chng ln nhau che ph c con ng, mi nm c khong 60.000 ngi ti ngm. Tuy vy, c khi thi tit hi bt thng, hoa Anh o n khng c l tri phi m. Nh nm 2003, mt vi vng phng bc, hoa Anh o n m tri vn cn lnh, c tuyt ri, nn hoa ph tuyt v ngi th li tuyt xem hoa... Nhng ni c ci Anh o ni ting gi c ngn nm, hay to v p th ngi Nht thp n v ngm hoa vo c ban m. Ma xun bn Triu Tin, nht l pha nam, cng c hng triu ngi i ngm hoa Anh o v du khch thp phng th i ngm hoa Anh o th Washington (Hoa Thnh n) do Nht tng trc y.

CC LOI HOA ANH O CHNH Vi ngi thng th i khi rt kh phn bit u l Anh o (Anh), u l o (o), u l Mai (Mai). Cc loi hoa Anh o tiu biu l: 1- Choju Zakura (Trng Th Anh), c hoa ch c 4 cnh, mu trng hoc tm nht vi nhy v vng, loi cy mc thnh bi thp. 2- Daimyojin Zakura (i Minh Thn Anh), c hoa mu hng nht, loi cy thn ca 3- Fuji Zakura (Ph S Anh), c hoa 5 cnh, mu hng nht. C nhiu chn ni Ph S nh h Kawaguchi (Xuyn Khu H)... v vng cao lnh, nn n tr vo thng 5, cn gi l Mamezakura (u Anh). 4- Imose Zakura (Mui Bi Anh), c hoa cnh kp, mu hng. 5- Jindai Zakura (Thn i Anh), c hoa mu hng, c cy 2.000 nm vn cn sng. 6- Kanhi Zakura (Hn Phi Anh), c hoa mu (phi l ti), tng chm, cnh cp v r xung, n sm vo thng 3. 7- Kan Zakura (Hn Anh), c hoa mu hng nht, l dy, n sm. nhng vng m, khong thng 2 n. 8- Kawazu Zakura (H Tn Anh), y l mt loi hoa c bit c mu hng cam rc r nn d nhn ra, n sm vo thng 2, 3. 9- Ki Zakura (Hong Anh), cn gi l Ukon (Ut Kim), Ogon Zakura (Hong Kim Anh), c hoa 8 lp kp (bt trng) nh hoa Vn Th, c bit mu hong lc (xanh l cy v vng hng), mu (hoa tr) hay tm (ut kim). Rt ni ting nn c dng lm tn ru lun.

10- Koshino Higan (Vit B Ngn), c hoa 5 cnh, mu trng, tng t nh Mai Trng. 11- Kubo Zakura (Cu Bo Anh), c hoa 5 cnh, mu trng hng, hu ht nhng cy c th phi chng cnh ln vn ngang di cho khi gy, cnh nh th c khi l l gn mt t. 12- Kyokujitsu Zakura (Hc Nht Anh), c hoa ln, cnh kp nh Yae Zakura, mu trng hng. 13- Nezame Zakura (Tm Gic Anh), c hoa mu hng tm nht. 14- Okame Zakura (... Anh), c hoa 5 cnh mu hng m, do phi hp ca Kanhi Zakura (Hn Phi Anh) v Mamezakura (u Anh). 15- Okesa Zakura (... Anh), c hoa cnh kp, mu hng. 16- Oshima Zakura (i o Anh), c hoa ln, p c trng nhiu ni, l non mu nht, mt sau l c vin trng. 17- Sato Zakura (L Anh), nh tn gi l loi anh o mc min qu, trng nh cy cnh, hoa ln mu hng c bit c hng thm, n hi mun. 18- Sekiyama (Quan Sn), c hoa mu nht, cnh kp. 19- Shiki Zakura (T Qu Anh), c n mu hng v hoa mu trng, cnh n, c bit mt nm n hai ln vo ma xun v th 20- Somei Yoshino (Nhim Tnh Ct D) l loi hoa nm cnh, p v ni ting, c trng ph bin nht. N mu hng nht, nhng dn dn ha trng. Hoa mu hng nht, n tng chm vo ma xun khong cui thng 3 u thng 4, trc khi cy ra l. Loi cy ny pht trin nhanh nhng tui th cng ngn.

21- Taki Zakura (Thc Anh), c hoa mu hng, c bit cc cnh nh r xung nh liu, nn trng nh mt htc nc bng hoa, c cy 1.000 nm vn cn sng. 22- Tanboku Zakura (m Mc Anh), c hoa cnh mu hng nht, c cy 1.500 nm vn cn sng. 23- Taoyame Zakura (Th Nhc N Anh), c hoa cnh kp, mu trng vi vin hng. 24- Tora No O Zakura (H V Anh), c hoa

cnh kp, mu trng.

25- Tsukubane Zakura (t V Cn Anh), c hoa cnh kp, trong hng nht ngoi trng. 26- Yama Zakura (Sn Anh), nh tn gi l loi anh o mc trn ni, hoa mu hng nht gn nh trng, thn ca N mun hn, khi l non mu nu ra nhiu, c bit l hnh qu trng, mt sau c vin trng. Khng phi hoa Anh o ch c mu trng hngm c c loi mu xanh l cy nht hay mu tm nht mi l, nh: 27- Gyoiko Zakura (Ng Y Hong Anh), c hoa 5 cnh nh dnh vo nhau, c bit un nga ra v mu hong lc (xanh l cy v gia c sc trng). 28- Ranzan Zakura (Lam Sn Anh), c hoa mu tm nht. 29- Ukon (Ut Kim), tc Ki Zakura (Hong Anh), Ogon Zakura (Hong Kim Anh). Ngoi ra cn c loi cng mang tn Anh nhng hu nh khc ging v hc n khc m 30- Aki Zakura (Thu Anh hay cn gi l Kosumosu = Cosmos), sao li gi l Thu Anh? Khng l loi Anh o ny n vo ma th Tha ng vy, y l mt loi hoa c bit, thn tho, mnh nhng c khi cao ti 2 mt, hoa 8 cnh mng, mu trng, hng hay , nhy vng, n vo thng 9, 10. Cn gi l hoa Cc Bm.. 31- Shiba Zakura (Chi Anh), thuc loi tho, ch cao 20-30 cm, c hoa mu tm, tm vin trng, tm hay trng, 5 cnh n, n vo ma xun, thng trng tp trung rt nhiu ven i trng ging mt thm hoa nh Hitsujiyama Koen (Dng Sn), tnh Saitama... Cn gi l Hanashiba (Hoa Chi) hay Hanatsumakusa (Hoa Tro Tho). Cng khng phi hoa Anh o lun lun n trc khi ra l, m c loi l ra trc, mu ca hoa v l tng phn nhau rt p, nh: 32- Icho Zakura (Nht Dip Anh), l loi hoa cnh kp, mu hng cam nht, n sau khi ra l. 33- Yae Zakura (Bt Trng Anh), l loi hoa nhiu lp xp nh nhng np vy phng ph n, mu hng, hng nht hay vng nht, n chm hn cc loi anh o khc, khi lc non tc cc l bt u nh ra. Cy Anh o thuc h Mai (Ume), nn cnh vn ln, nhng cng c mt s cy loi hi khc, c cnh ln cha ngang rt di, cn cnh nh r nh liu vy, nn thng phi dng cy chng cc cnh ngang. Loi ny sng rt th, vi trm nm l

thng nh Oito Zakura (i Mch Anh), Taki Zakura (Lang Anh), Shidare Zakura (Chi Thy Anh)... c hoa mu hng. Lt cn c loi Anh o bn a thng gi l Mai Anh o, v c nm cnh nh hoa Mai, nhng mu hng nht nh hoa Anh o (tn khoa hc l Prunus cerasoides), Nht Bn cng c gi l Sakura Ume (Anh Mai). Min Bc ni ting vi hoa o v o Trng cn gi l Hoa L, ngoi Trung cng c o, trong Nam v Trung th c Mai Vng. Mai v o Vit Nam u n vo dp Tt Ta. Hoa Anh o p v mong manh, ch ngm thi sao? D hu nh khng c hng v, nhng ngi Nht cng c gng thng thc bng cch mui cnh hoa Anh o, ri pha vi nc si gi l Sakurayu (Anh Thang). Ti cha c dp no thng thc mn nc ung ny nn khng k ra y c. Nht Bn tng Vit Nam mt s cy Anh o trng Lt ln th nht nm 1963 v ln th hai nm 1998. Ngi Vit cng thch ngm v hnh din c c loi hoa n Hoa Anh o cng c Nht Bn tng cho nhiu ni khc nh th Hoa Thnh n ca Hoa K vo nm 1912, hng nm vo ma xun, du khch ngm hoa t tp v y kh ng. Hoa Anh o ring tng ci th khng p v cng khng c mi thm, hoa ch p v n hng trng c cy. iu ny c th v nh chnh ngi Nht: mt c nhn th khng xut sc lm, nhng mt tp th ngi Nht lm vic th rt hu hiu. Sau nm 1975, chng ti cng hay lui ti cc cng vin trng hoa Anh o vo dp hoa n, nhng khng phi ngm hoa m lm v sinh, thu dn sau mi hi ngm hoa ly tin sinh sng v ti cng cc bn sinh vin khc b cp chuyn ngn. HOA MAI NHT?

Phn ln hoa Anh o pht trin ging nh hoa Mai Vng Vit Nam, sau khi l rng ht, tri n vi tun ri ra hoa, khi hoa tn mi bt u ra l non. Mai Vit Nam thng n r vo Tt m Lch khong u thng 2, c cm trong nh dp Tt. Ngi Nht ti Vit Nam cng rt thch Mai Vng trong Nam v Trung hay o ngoi Trung v Bc. Mai l m Hn-Vit, m Hn-Nht (ON) l Bai, m thi nc Ng Trung Hoa ca ch ny l me, t mi c m Nht (kun) l mume v ri ume. im cn lu l tuy tn cng l Mai, nhng Mai Nht thuc ging o (Momo), h Hng (Bara, Tng Vi), hoa n vo cui ng, thng mu trng, hng hay , rt him khi c mu vng v cho tri, cn Mai Vit thuc h Okuna nhit i, hoa n vo lc nng (khong 30 C), mu vng v khng cho tri. Nht c Kim Mch Mai, hoa 5 cnh n v nhiu nhy, mu vng ging Mai

Vng Vit Nam, v cng c mt s loi Mai khc, tt c cng gc t Trung Quc.

Ni ting nht l loi Robai (Lp Mai), gi l lp v cnh hoa hi trong, trng

nh bng sp nn v c mi thm, a s hoa hng h (hng xung t). c tnh chung ca loi Lp Mai ny l n vo cui ng, thng 12 n thng 3, nn trc khi thng thc hoa Anh o, ngi yu hoa c th i ngm hoa Mai.

Mt s loi hoa Mai tiu biu nh: - Kinshibai (Kim Mch Mai), loi mc thnh bi thp, hoa 5 cnh kp, mu vng ti, nhiu nhy, n vo ma h, hng thng, ring hoa trng rt ging Mai Vng Vit Nam. - Kobai (Hng Mai), cy cao, c hoa 5 cnh mu , nhy mu vng, n vo thng 2, 3. - Mangetsu Robai (Mn Nguyt Lp Mai), c hoa 6 cnh kp trn, c mu vng ti, c mi thm nh hoa Li. - Obai (Hong Mai), c hoa mu vng nht, c bit c ti 6 cnh nhng ch c 1 nhy cng m - Robai (Lp Mai), cn gi l Tobai hay Karaume (ng Mai), c hoa 6 cnh kp trn hay di, lp ngoi mu vng nht, lp trong mu ta. - Shidare Ume (Chi Thy Mai), gi l chi thy v cnh r, c hoa 5 cnh kp mu hng hay trng, c bit y hoa dc theo cnh, n vo thng 2, 3. - Shira Ume (Bch Mai), c hoa 5 cnh mu trng, nhy mu vng, n vo thng 2. - Soshin Robai (T Tm Lp Mai), c hoa cnh kp trn hay di, lp ngoi v trong u mu vng. - Warobai (Ha Lp Mai), c hoa cnh kp trn, lp ngoi mu vng nht, lp trong mu ta. Mt s Mai c bit n vo ma ng lnh gi gi chung l Kanbai (Hn Mai) nh:

- Hitoe Kanko (Bt Trng Hong Hng), c hoa 5 cnh n mu hng, nhy vng nht. - Toji (ng Ch), c hoa 5 cnh mu trng, nhy mu vng. - Tamabotan (Ngc Mu n), c hoa 5 cnh kp mu trng, nhy mu vng. - Yae Kanko (Bt Trng Hong Hng), c hoa 8 lp kp nh hoa Vn Th, mu hng, nhy mu vng. Nht Bn cng nh Vit Nam, c Nh Mai tc Mai T Qu, l mt loi Mai Vng nhng khi cnh hoa rng s l i hoa mu m ly nhy, ri nhy kt ht, ht ln dn y i hoa ra, trng nh n ln th hai. Nht v Trung Quc cn mt loi Mai na, l lm, cy ny vn l mt loi tho mc ch cao 20 cm, l hnh tri tim, i khi thy cc lch nc nng, vng ni m thp. Hoa 5 cnh mu vng nht, tuy n trong nc vo khong thng 8-10, nhng hnh dng cng ging hoa Mai nn c tn l Umebachi (Mai Bt), cy th gi l Umebachiso (Mai Hoa Tho), hay v sng nh loi rong nn cn gi l Umebachimo (Mai Hoa To), tn khoa hc l Parnassiapalustrisl. Nht c loi Mai cao khong 4, 5 mt, cho qu ume (plume, tc loi mn Lt), c th phi kh, ngm ru, ngm gim..., nhng n tri xanh i khi hi c. Dng lm nhiu mn n, thc ung nh: x mi t gi l umeboshi (mai can) (ngi Nht hu nh khng n x mi kh), ru umeshu, baishu (mai tu), tr umekobucha (mai tr), gim umezu (mai tc), thch umegumi (mai t), ko umeame (mai di) hay mt ume jam... Chng ta cp ti nhng loi hoa thng thng v cao qu, nhng thc ra cn rt nhiu hoa n vo ma xun, c bit Nht c i biu l Setsubunso (Tit Phn Tho), mt loi tho thp, hu nh cha thy cy m thy i hoa vn ra, hoa c 5 hay 8 cnh mu trng, nhy mu vng v tm nht hay Kibana Setsubunso (Hong Hoa Tit Phn Tho), hoa c 6 cnh, c hoa v nhy u mu vng... n vo thng 2 (tuy nhin cng c loi hoa 6 cnh mu trng, nhy mu trng v nu tm, n mun vo thng 5). Dp ny ngi Nht ngh l Xun Phn (Shunbun) vo thng 3 nn thng r nhau i ngm hoa, hay trc vo ngy 3/2, lc khp ni cc n cha c tc rc phc vo nh gi l fukuuchi v ri hay qung ht u ui qu ra gi l onisoto. KYOTO

u tin chng ti gh ph Kyoto (Kinh , l c c ca Nht, v nh H Ni hay Hu ca Vit Nam) thm cha Vng (Kinkakuji, Kim Cc T). y l mt ngi cha c, dng ln t cui th k 14 trn mt mnh t m ba pha l h. Cha c ba tng c thp vng c trong v ngoi, nn c gi l cha Vng. Cnh cha tnh mch nm trong mt khu rng thng lc c du khch ving thm. Chng ti ch c ng ngm t xa ch khng c vinh d t chn ln cha.

Cha b chy hon ton nm 1950, bt u xy dng li theo m hnh c nm 1952 v hon tt nm 1955, ti cc thm c c h thng 30 vi phun nc s t ng nh ln cha chy khi cn. Sau ny, ti c dp c cun Kim Cc T ca Mishima (Tam o) vi bn dch ting Nht nn bit r hn v ngi cha n Khong cui thp nin 80, cha c tu b li v thay lp vng dt mi, nghe ni tn khong 50 kg vng rng v phi tuyn dng nhiu tay th chuyn mn lm vic trong nhiu thng tri. Cha Vng tuy khng to ln nh mt s cha hay thnh quch khc Kyoto, nhng c coi l i biu tnh cch tnh mch v truyn thng ca vng ny v tnh cch c bit ca n. Ngoi ra Kyoto cn c cha Bc, tc Ngn Cc T (Ginkakuji), nhng khng dt bc, ln cng c nh cha Vng. Kyoto l thnh ph nh hp nm gia thung lng vi ng xe in thng v tc hnh Shinkansen (Bullet Train) chy bc-nam ngang chnh gia. Pha ng cng c nhiu n cha, nhng ni chung t thng cnh nn khng thu ht nhiu khch nh bn pha ty vi rt nhiu di tch ng xem. Mt c im ca thnh ph ny l h thng a ch, c phn theo li c, c rt nhiu phng nh, thng ghi theo ng, ty, nam, bc, ri li thm thng v h, c khi c tn ng na nn rt di.