Embed Size (px)
DESCRIPTION
K4 moduluko gida
Citation preview
Gasteizko Irakasleen U. Eskola
Escuela U. de Magisterio de Vitoria
ANIZTASUNA ESKOLAN
Iturria: Tonucci (2007; 40 años con ojos de niño)
4. moduluko diziplina arteko lanerako ikasleen gida
HAUR HEZKUNTZAKO GRADUA LEHEN HEZKUNTZAKO GRADUA
1
0. AURKIBIDEA
1. TESTUINGURUA ........ ...............................................................................................................2
2. MODULUKO IRAKASLEAK ..........................................................................................................2
3. EZAUGARRI OROKORRAK...........................................................................................................4
4. ENUNTZIATUA............................................................................................................................5
5. GALDERA ERAGILEAK.................................................................................................................7
6. EGIN BEHARREKO LANAREN AZALPENA....................................................................................7
7. IKASKUNTZAREN HELBURUAK..................................................................................................8
8. MODULUKO BEREZKO TREBETASUNAK.....................................................................................9
9. MODULUAN INPLIKATUTAKO IKASGAIAK..................................................................................9
10. MODULUKO LANAREN METODOLOGIA...................................................................................12
11. LANAREN FASEAK ....................................................................................................................13
12. AURKEZTU BEHARREKO LANEN KRONOGRAMAK....................................................................15
13. IRAKASLEEK ETA IKASLEEK GARATU BEHARREKO JARDUERAK................................................17
14. MODULUKO LAN-TALDEEN KUDEAKETA.................................................................................17
15. MODULUKO LANAREN EBALUAZIOA.......................................................................................18
15.1 Zuzeneko ikasleentzako ebaluazioa................................................................................18
15.2 Zuzenekoak ez diren ikasleentzako ebaluazio................................................................18
16. GALDE-ERANTZUNAK...............................................................................................................19
17. LANAREN IRIZPIDE FORMALAK................................................................................................19
18. MODULUKO AZKEN LANAREN AURKEZPENA...........................................................................19
19. MODULURAKO PROPOSAMEN BIBLIOGRAFIKOA....................................................................20
2
1. TESTUINGURUA
Zentroa: Vitoria-Gasteizko Irakasleen UE
Moduluaren izena: Eskolako aniztasuna.
Maila: 2.a Lauhilekoa: 2.a
Gida honetan, Vitoria-Gasteizko Irakasleen Unibertsitate Eskolan ematen diren Haur Hezkuntzako eta
Lehen Hezkuntzako graduetako Eskolako aniztasuna laugarren moduluko diziplina arteko lana
aurkeztuko dugu. Modulu hori, hain zuzen ere, bi titulazioetako bigarren mailako bigarren lauhilekoan
ematen da.
Bost ikasgai ematen dira Eskolako aniztasuna moduluan: Ikastetxearen antolakuntza, Informazioaren
eta komunikazioaren teknologiak, Testuinguru eleanitzetako hizkuntzaren didaktika, Eskola
inklusiboaren oinarriak eta Garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak.
2. MODULUKO IRAKASLEAK
Euskaraz
HAUR HEZKUNTZA
Ikastetxearen antolakuntza Irantzu de Orbea 945 013617 [email protected]
Hizkuntzaren didaktikaren oinarriak testuinguru
eleanitzetan Paloma Rodríguez 945 014170 [email protected]
IKTak Haur Hezkuntzan Pilar Aristizabal Goretti Orbea
945 013345
945 014340
[email protected] [email protected]
Eskola Inklusiboaren oinarriak Goretti Orbea 945 014340 [email protected]
Zailtasunak garapenean eta ikaskuntzan
Arantza Fernández Santiago Palacios
945 013280 945 014278
arantza.ferná[email protected] [email protected]
3
LEHEN HEZKUNTZA
Ikastetxearen antolakuntza Nagore Ocerinjauregi 945 014209 [email protected]
Hizkuntzaren didaktikaren oinarriak testuinguru eleanitzetan
Begoña Errasti 945 01 4164 [email protected]
IKTak Lehen Hezkuntzan Jon Bustillo 945 014165 [email protected]
Eskola Inklusiboaren oinarriak Vanesa Rojo
Nagore Ozerinjauregi 945 01 3291
945 014209
Zailtasunak garapenean eta ikaskuntzan
Arantza Rodríguez Arantza Fernández
945 014219 945 013280
[email protected] arantza.ferná[email protected]
Castellano
EDUCACIÓN INFANTIL
Organización del centro educativo
Javier Goicoechea 945 014205 [email protected]
Fundamentos de didáctica de la lengua para Educación Infantil en contextos multilingües
Marisa Garaigordobil 945 014187 [email protected]
TIC en la Educación Infantil Arantza Preciado 945 014212 [email protected]
Bases de la Escuela Inclusiva Vanesa Rojo 945 01 3291 [email protected]
Dificultades en el desarrollo y en el aprendizaje
Chelo Vázquez 945 014224 [email protected]
EDUCACIÓN PRIMARIA
Organización del centro educativo
Javier Goicoechea 945 014205 [email protected]
Fundamentos de didáctica de la lengua para Educación Primaria
en contextos multilingües Puy Fernández 945 014167 [email protected]
TIC en la Educación Primaria Arantza Preciado 945 014212 [email protected]
Bases de la Escuela Inclusiva Mª José MIranda [email protected]
Dificultades en el desarrollo y en el aprendizaje
Chelo Vázquez 945 0142224 [email protected]
4
3. EZAUGARRI OROKORRAK
Eskolako aniztasuna Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako graduetako 4. modulua da. Bigarren
mailako 2. lauhilekoan ematen da, eta, beheragoko grafikoan adierazi bezala, bost ikasgai jorratzen
dira.
Eskolako aniztasuna modulurako egindako lan-proposamenaren arabera, 5 kredituko diziplina arteko
lana egingo da. Hau da, ikasgai bakoitzean, kreditu bat lortuko da lan hau egiteagatik, eta kalifikazioa bi
puntukoa izango da bakoitzean.
Edukien azalpen laburra
Moduluko diziplina arteko lanean, ikasle atzerritarrentzako Harrera Plana egingo da, eta, horretarako,
ikasgai bakoitzean landutako edukiak elkarlotu eta mobilizatu egin beharko dituzte. Era berean, ikasleek
IKTek eskainitako baliabideak erabili beharko dituzte kasuan kasuko ikasgaian, euren lanak argitaratzeko
eta aniztasunaren atentziorako baliabideen biltegia egiteko.
3.1. Haur eta Lehen Hezkuntzako Gradua
Ikastetxearen Antolakuntza
IKT-ak Haur eta Lehen Hezkuntzan
Hizkuntzaren Didaktikaren
Oinarriak Testuinguru Eleanitzetan
Eskola Inklusiboaren Oinarriak
Zailtasunak Garapenean eta Ikaskuntzan
Aniztasuna Eskolan
6 kr
6 kr
6 kr
6 kr
6 kr5 kr
5 kr
5 kr
5 kr
5 kr
MO
DU
LOKO
DIS
ZIP
LIN
AR
TEKO
LA
NA
5 k
r
Aniztasuna Eskolan moduluko grafikoa
5
Proiekturako arduraldia
Moduluko lanak 5 ECTS kredituko balioa izango du guztira, hau da, kreditu bat ikasgai bakoitzeko, hau
da, zuzeneko 10 ordu eta zuzenekoak ez diren 15 ordu moduluko ikasgai bakoitzeko, hau da, zuzeneko
50 lan-ordu eta zuzenekoak ez diren 75 lan-ordu taldekide bakoitzeko.
4. ENUNTZIATUA
Vitoria-Gasteizko erdialdetik hurbil dagoen Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako ikastetxe
publikoko zuzendari izendatu berria da Mariví. 1965. urtean sortu zenetik, auzoko familia gehienen
seme-alabak eskolaratu dira bertan. Bere lehiakideak auzotik hurbil kokatutako itunpeko bi ikastetxe
baziren ere, ez zuen inoiz matrikula-arazorik eduki.
Gero, autonomia-erkidegoan A, B eta D hezkuntza-ereduak ezarri zirenean, ikastetxeak A eta B ereduen
alde egin zuen. 80ko hamarkadaren amaieran, matrikulak galtzen hasi zen. Auzoko egoiliarren batez
besteko adina kontuan hartuta, ulertzeko modukoa zen jaiotza-tasa txikia izatea, hirian eraiki berri
ziren beste auzo batzuetakoa baino txikiagoa, alegia. Horrez gain, auzoan geratzen ziren eskola-adineko
ume gehienak itunpeko bi ikastetxe hurbiletan edo ikastolan matrikulatzen ziren azkenean, nahiz eta
bertarainoko joan-etorria luze samarra izan.
90eko hamarkadaren hasieran, etorkinak auzoan finkatzen hasi ziren. Lehenengo bi urteetan,
Magrebekoak ziren, batez ere (Maroko eta Aljeria). Ondoren, hegoamerikarren emigrazioa areagotu
zen erabat, eta, batik bat, Ekuadorkoak eta Kolonbiakoak ziren. Azken urteotan, Sahara Azpiko eta
Europako ekialdeko familiak ere iritsi dira, errumaniarrak, batez ere. Azken 10 urteotan, auzoko familia
etorkin gehienek Marivík zuzendutako ikastetxea aukeratu dute, euren seme-alaben matrikula egiteko.
Hori dela eta, gaur egun ez daukate matrikula-arazorik. Hala ere, gurasoen bizileku-aldaketak oso
ohikoak direnez, ez da ezohikoa zenbait ikasle ikasturtea hasitakoan iristea ikastetxera, baita ikasturte-
erdian ere.
Ikasturte-hasiera dela eta, Mariví oso kezkatuta dago jatorri etniko zein kultural desberdineko ikasle eta
familien arteko bizikidetzagatik eta familiek ikastetxearen dinamikan duten partaidetzagatik. Gainera,
ikasgelan esku hartzeko plana egin beharra dagoela uste du. Hori guztiori dela eta, ikastetxera doazen
ikasle eta familientzako Harrera Plana egitea proposatu die ikastetxeko irakasleei.
6
Ikastetxe horretan bertan, Leireren ikasgela ere izango dugu aztergai. Lehen Hezkuntzako 4. mailako
tutorea da (edo Haur Hezkuntzako 3. mailakoa). Ikastetxean B eredu indartua dago,hau da, murgiltze
partziala, irakasgai guztiak euskaraz ematen dira, matematika ezik, gazteleraz ematen dena; gaztelania,
gazteleraz; irakurketa-idazketaren hastapenak euskaraz; eta ingelera, ingeleraz. Honako hauexek dira
bere ikasleak: 13 neskatila (8, Gasteizkoak; 2, Aljeriakoak; 2, Kolonbiakoak; eta 1; Ekuadorkoa) eta 9
mutiko (5, Gasteizkoak; 2, Ekuadorkoak; eta 2, Senegalekoak). Ikasgelako ikasle gehienak ikastetxe
honetan eta B ereduan daude eskolaratuta Haur Hezkuntzako 1. mailatik. Bi mutiko eta neskatila bat
baino ez dira matrikulatu maila honetan lehen aldiz: arabiera ama-hizkuntza duen Aljeriako Amina,
gaztelaniaz hitz egiten duen Ekuadorko Sebastián eta wolofa ama-hizkuntza duen Senegaleko
Abdoulaye. Egoera horren ondorioz, Leirek ikasgelan esku hartzeko plan berezia prestatu behar du,
aniztasun hori eta, batez ere, ikasle iritsi berriak kontuan hartuta.
Hiruhilekoa igarotakoan, Leire konturatu egin da Aminaren erritmoa gainerako ikaskide atzerritarrena
baino motelagoa dela. Ariketaren bat egin behar duenean, luzaroan pentsatzen duenez, ia-ia beti
azkena da lanak amaitzen. Kostata jarraitzen du klasearen dinamika, eta ikastetxetik alde egiteko irrikaz
dago beti. Adi-adi dagoela dirudien arren, galderarik egiten badiozu, ez daki nola erantzun, erraz-erraza
izan arren. Leire nahasi samar dago; aurreko ikastetxetik jaso duten txostenean irakurri du Aminak
autismo motaren bat duela (Asperger seguraski). Hori dela eta, Leirek ez daki Aminaren portaera
ikasgelako hizkuntza ulertzeko zailtasunen ondorioz sortutako arazoa den, edo, jatorrizko ikastetxean
diagnostikatu zaion ikasteko zailtasunaren ondorioa izango den. Edonola ere, ezinbestekoa iruditzen
zaio ikasle honen beharrei erantzuteko, hezkuntza-esku-hartzerako jarraibideak prestatzea.
Ikasturtean zehar irakasleek teknologia berriak hezkuntzan erabiltzeko prestakuntza jaso dutenez,
Harrera Plana jorratzeko klaustroko bileran, Wikia sortzea proposatu du Marivík. Horrela, bada,
baliabideen biltegi moduan erabili ahal izango da, neska-mutilen zenbait premiari erantzuteko eta
irakasleen artean baliabideak partekatzeko.
Marivíri eta Leireri lagundu Harrera Planaren proposamena idazten, ikasgelako hizkuntza, psikologia
eta hezkuntza arloko jarduketarako plana egiten eta Aminaren egoera berezirako plan berezia
prestatzen.
5. GALDERA ERAGILEAK
Harrera Plana eta hizkuntza, psikologia eta hezkuntza arloko jarduketa diseinatzeko orduan, gutxienez
honako galdera hauei erantzun beharko diezu, lanaren ardatz gidariak izango dira-eta:
7
1. Zure iritziz, nolako lehentasunezko premiak izango lituzkete hezkuntza, hizkuntza, gizarte eta
kultur arloan ikasle etorri berriek eta euren familiek, ikastetxeak aurre egin behar diela kontuan
hartuz gero? Zertan oinarritu zara? Zer egingo zenuke premia horiek zehazteko?
2. Nola erantzungo zenieke aipatutako premia horiei? Zergatik? Proiektu edo esperientzia zehatzik
ezagutzen duzu?
6. EGIN BEHARREKO LANAREN AZALPENA
Ikasleak ikastetxeko irakasleen egoeran jarri beharko dira, eta honako hauxe egin beharko dute:
Harrera Planaren proposamena, ikasgelako hizkuntza, psikologia eta hezkuntza arloko jarduketarako
plana eta Aminaren egoera berezirako plan berezia.
Harrera Planari dagokionez, ikastetxeko ikasle eta familientzako harrera ez ezik, honako 2 une
hauetako jarduketak ere hartu beharko dira kontuan:
1. Ikastetxera joan baino lehen:
a. Ikastetxeko ikasleen familiekin.
b. Ikasleekin eurekin.
c. Zikloko irakasleekin.
d. Ikastetxean bertan.
2. Ikasleak ikastetxera etorri ondoren, honako jarduketa hauek hartu beharko dira kontuan:
a. Hizkuntza indartzeko programako irakasleekin.
b. Zikloan bertan.
c. Ikasgelan bertan.
d. Familiekin.
e. Gainerako irakasleekin.
Bestetik, ikasgelako hizkuntza zein kultur arloko aniztasuna, ikaskuntza-erritmoak eta, batez ere, ikasle
iritsi berriak hartu beharko dira kontuan, esku hartzeko plan berezia egitean.
Horrez gain, ikasleek wikia erabiliko dute lan-tresna moduan, irakasleek Harrera Planean egindako
ekarpen guztiak biltzeko. Aldi berean, gainera, ikastetxeko irakasle guztiek erabiltzeko moduko
baliabide-biltegia ere izango da.
8
7. IKASKUNTZAREN HELBURUAK
“Hezkuntza Premia Bereziei buruzko Munduko Biltzarreko Ekintza Esparrua: Sarbidea eta Kalitatea”
agiriko printzipio gidariaren arabera (Salamancako Adierazpena, 1994), eskola guztiek neska-mutil
guztiak onartu behar dituzte, euren baldintza pertsonal, kultural edo sozialak edonolakoak direla ere:
ume elbarriak edo elbarritasunik gabeak, kaleko umeak, talde etniko, linguistiko edo kultural txikietako
umeak edo egoera txarrean dauden lekuetako edo toki baztertuetako umeak. Horren ondorioz,
ikastetxeetan berdintasun-maila handiagoa egon behar da, aurrera egiteko eta aniztasunean hezten
duten eskolak sortzeko. Izan ere, hezkuntzaren kalitatea hobetzeko eta aberasteko iturria da
aniztasuna.
Beraz, egoera berria sortzen da ikastetxeentzat zein bertako irakasleentzat, eskolako aniztasunaren
erronka handiari aurre egiten ikasi beharko dutelako. Hain zuzen ere, eskoletako gaur egungo
funtzionamendua eta proposamen pedagogikoa goitik behera aldatu behar dira, bertako ikasleen
hezkuntza-premia ugariei erantzuteko.
Hori dela eta, Haur Hezkuntzako zein Lehen Hezkuntzako ikasle egresatuak behar bezala prestatuta
irten beharko dira lan-mundura. Horretarako, behar besteko trebetasunak izan beharko dituzte, egoera
horri behar bezala aurre egiteko. Horren ondorioz, inklusio-irizpideak kontuan hartuta, ikasle
atzerritarrentzako Harrera Plana egin beharko da moduluan, honako helburu hauek lortu ahal izateko:
1. Modu kritikoan berreratzea hezkuntzak nolako zentzua duen kultur anitzeko gizarte berrian eta
nolako garrantzia duen guztientzako aukera-berdintasunerako ekarpenean.
2. Behar besteko jakintzak, trebeziak eta jarrerak bereganatzea, eskolako aniztasunari aurre
egiteko, hau da, zenbait testuinguru sozial eta kulturaletako umeekin lan egiteko, gaitasun,
erritmo eta ikaskuntza-estilo desberdinak dituztela kontuan hartuta.
3. Harrera Plana zertan datzan eta esku hartzeko faseak nahiz mailak zein diren jakitea, une oro
inklusio-irizpideak kontuan hartzen dituzten Harrera Plana eta hizkuntza, psikologia eta
hezkuntza arloko jarduketarako plana diseinatu ahal izateko.
4. Eskolako aniztasunaren inguruko materialak, jarduerak eta estrategia inklusiboak garatzen
ikastea.
5. Informazioa erabiltzeko eta bilatzeko teknikak sendotzea.
9
8. MODULUKO BEREZKO TREBETASUNAK
1. Ikasgelan eta ikastetxean bertan behar bezala esku hartzeko beharrezkoak diren
harrera-faseak eta prozesuko aldaera nagusiak zehaztea eta ulertzea. Horretarako,
harrera-jardueren diseinu eta plangintza egokiak egitea, eta inklusio-irizpideak kontuan
hartzen dituzten baliabide didaktikoak ezartzea.
2. Ikastean eta ikasgelan edo ikastetxean parte hartzean ikasleek dituzten premiak eta
zailtasunak antzematea eta, inklusioaren aldeko jarduketa egokiaren bitartez, diziplina
anitzeko ikuspegiaren araberako erantzuna ematea.
9. MODULUAN INPLIKATUTAKO IKASGAIAK
TESTUINGURU ELEANITZETAKO HIZKUNTZAREN DIDAKTIKAREN OINARRIAK
Saila: Literatura eta Hizkuntzaren Didaktika
Mailako trebetasunak
IKASGAIKO TREBETASUNAK 1 2 3 4 5
A) Etapa honetako hizkuntzaren, irakurketaren zein idazkeraren curriculuma zein den jakitea eta kasuan kasuko ikaskuntzak bereganatzeko eta garatzeko teoriak zein diren jakitea.
X
B) Hizkera eta idazkera sustatzea. X X
C) Testuinguru eleanitzetan hizkuntzak ikasteko egoerei aurre egitea.
X X
Gaiak: 1-. Hizkuntzaren didaktikaren oinarri teorikoak.
2-. Hizkuntzak eta eskola.
INFORMAZIOAREN ETA KOMUNIKAZIOAREN TEKNOLOGIAK
Saila: Didaktika eta Ikastetxearen Antolakuntza
Mailako trebetasunak
IKASGAIKO TREBETASUNAK 1 2 3 4 5
B) IKTen bidezko elkarreragin, komunikazio eta lankidetzarako prozesuak ezagutzea, sustatu ahal izateko.
X x
C) Hezkuntza-testuinguru formaletan, teknologian oinarritutako irakaskuntza-ikaskuntzarako prozesu berritzaileen plangintza, garapena eta ebaluazioa egitea.
X X
Gaiak: 2.- Hezkuntzarako informazioaren eta komunikazioaren teknologiak. 3.- IKTen inguruko irakaskuntza-jarduera egokiak.
10
GARAPEN ETA IKASKUNTZARAKO ZAILTASUNAK
Saila: Psikologia Ebolutiboa eta Hezkuntzakoa
Haur Hezkuntza Mailako trebetasunak
IKASGAIKO TREBETASUNAK 1 2 3 4 5
B) Ikasteko zailtasunak, adimenaren disfuntzioak eta atentzio-disfuntzioak zehaztea eta ebaluatzea, ikasleen aniztasuna eta testuinguru soziokultural aldagarriak kontuan hartuta.
X
C) Ikastetxeko bertako profesionalekin, adituekin eta familiekin batera lan egiten eta informazioa ematen jakitea, sortutako hezkuntza-premiei elkarrekin aurre egiteko eta hezkuntza-arloko erantzuna eraginkorragoa izateko.
X
D) Behar besteko baliabideak eskuratzea, ikasgelako hezkuntza-premien araberako erantzuna eskaintzeko eta zailtasunak dituzten ikasleen hezkuntza-integrazioa sustatzeko.
X X
Gaiak: 1.- Haurtzaroko garapen psikologiko arrunta eta patologikoa: faktore kontzeptualak eta eredu
argigarriak. 2.- Haurtzaroko nahasmendu psikologiko bereziak: sailkapena, prebentziorako estrategiak eta
hezkuntza-arloan esku hartzeko teknikak (garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak). 3.- Elbarritasun psikikoak eta sentimen-motorrak: garapenaren faktore diferentzialak eta ikasgelan
jarduteko ereduak.
Lehen Hezkuntza Mailako trebetasunak
IKASGAIKO TREBETASUNAK 1 2 3 4 5
A) Behar besteko jakintzak bereganatzea, ikasleen nortasunaren garapena ulertzeko. Horretarako, ikasleen aniztasuna eta testuinguru soziokultural aldagarriak kontuan hartzea, ustezko disfuntzioak behar bezala antzemateko.
X X X X
B) Garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak antzematea eta balioestea eta behar besteko baliabideak eskuratzea, erantzuna emateko eta zailtasunak dituzten ikasleen hezkuntza-integrazioa sustatzeko. Horretarako, ikastetxeko bertako profesionalekin, adituekin eta familiekin batera lan egitea, sortutako hezkuntza-premiei elkarrekin aurre egiteko eta hezkuntza-arloko erantzuna eraginkorragoa izateko.
X X X X
C) Eskolan bertan gaitasun desberdinak, ikaskuntza-erritmo desberdinak eta garapenaren nahasmenduak dituztenean, ikasleek jasaten dituzten hezkuntza-egoeretarako irtenbideak antzematea eta plangintza egitea.
X X X X
Gaiak: 1.- Haurtzaroko garapen psikologiko arrunta eta patologikoa: faktore kontzeptualak eta eredu
argigarriak. 2.- Haurtzaroko nahasmendu psikologiko bereziak: sailkapena, prebentziorako estrategiak eta
hezkuntza-arloan esku hartzeko teknikak (garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak). 3.- Elbarritasun psikikoak eta sentimen-motorrak: garapenaren faktore diferentzialak eta ikasgelan
jarduteko ereduak.
11
ESKOLA INKLUSIBOAREN OINARRIAK
Saila: Didaktika eta Ikastetxearen Antolakuntza
Mailako trebetasunak
IKASGAIKO TREBETASUNAK 1 2 3 4 5
A) Hezkuntza-sisteman eskola inklusiboa ezarri arte garatutako eraldaketaren prozesu sozio-historikoa aztertzea.
X
B) Ikaskuntzarako erritmo eta gaitasun desberdinen araberako hezkuntza-erantzunak sortzea. Profesional adituekin batera lan egitea, zenbait hezkuntza-premiari erantzuna emateko.
X X
C) Aniztasunaren atentzioari buruzko esparrua eta eskolari laguntzeko zerbitzuen sarearen eginkizunak aztertzea.
X
Gaiak: 1.- Eskola aniztasunaren aurrean: eskola-arloko kontzeptuen eta jarduketen bilakaera. Eskola
inklusiboa. 2.- Hezkuntza-premiei emandako erantzuna. Ohiko eta ezohiko neurriak, neurrien mailaketa.
Curriculuma, erantzunaren eremua: ikastetxeko curriculum-proiektua; ikasgelako programazioak; hezkuntza indartzeko neurriak; curriculumerako sarbide-egokitzapenak; banan-banako curriculum-egokitzapenak.
3.- Hezkuntza-premia berezi batzuei emandako erantzun inklusiboaren ezaugarri bereziak: sentimen-defizit motorrak; zuzkidura berezia; komunikaziorako zailtasunak; buruko osasuneko arazoak; garapeneko nahasmendu orokorrak.
4.- Hezkuntza-premiei erantzuteko arauzko esparrua. Eskolari laguntzeko zerbitzuak eta profesionalak.
5.- Zenbait ikaslek edo ikasle-taldek eskolan ez parte hartzeko edo ez ikasteko oztopoak nolako egoeretan ematen diren aztertzea eta egoera horiek konpontzeko erantzun inklusiboak proposatzea.
IKASTETXEAREN ANTOLAKUNTZA
Saila: Didaktika eta Ikastetxearen Antolakuntza
Mailako trebetasunak
IKASGAIKO TREBETASUNAK 1 2 3 4 5
A) Ikastetxeetako testuinguru sozialak eta instituzionalak aztertzea, hezkuntzaren zein antolakuntzaren arloan egoeren araberako ekintzak modu kritikoan diseinatzeko.
X x
B) Euren testuinguru soziala aldatzean, hezkuntza-erakundeek dituzten helburu instituzionalei buruz hausnartzea.
X X x
C) Elkarketak, baliabide materialak eta funtzionalak ikastetxeko hezkuntza-proiektuaren zerbitzurako tresnatzat hartzea eta, helburu horren arabera, modu kritikoan ebaluatzea.
X X
D) Hezkuntza-erakundeak ebaluatzeko gai diren sistema dinamikotzat hartzea, hezkuntza eta curriculum arloko erantzuna hobetzeko eta prozesu horietan bete-betean parte hartzeko.
X X X
Gaiak: 1.- Erakundetzat hartutako ikastetxeen esangurara egindako hurbilketa. 2.- Testuinguru soziala eta eskola-erakundeen ingurunea. 3.- Ikastetxeko antolakuntzaren egitura. 4.- Baliabide pertsonak, material eta funtzionalen antolakuntza.
12
10. MODULUKO LANAREN METODOLOGIA
Proiektuei begira dauden Arazoetan oinarritutako Ikaskuntza hartu da diziplina arteko lanaren
erreferentzia metodologikotzat (baita bertan zehaztutako faseak ere). Hona hemen bere grafikoa:
11. LANAREN FASEAK
1. Moduluaren aurkezpena eta Harrera-ekitaldia
Aurkezpena urtarrilaren 28an egingo da, eta Eskolako aniztasuna moduluko gaiaren inguruan garatuko
da. Ekitaldi horretan, moduluaren aurkezpena egingo da lehendabizi.
Ondoren, lauhilekoaren hirugarren astean, Vitoria-Gasteizko etorkinen lau elkarterekin eta inklusiorako
praktika onak dituzten lau ikastetxerekin elkartuko gara. Ekitaldiaren amaieran, kulturartekotasunaren
gaietan aditua den pertsona batek eskainitako hitzalditxoa egongo da.
13
Moduluko lanari begira, ahalik eta informazio gehien atera ahal izateko, egin beharreko galderen
inguruan hausnartzeko eskatuko zaie ikasleei. Horrela, bada, aurkeztu beharreko Harrera Planean egin
ahal izateko behar duten informazio guztia lortu ahal izango dute.
2. Tutoretzako faseak
0 Saioa: Eskolako Aniztasuna moduluko Harrera Eguna (1. astea) Kasua irakurtzea eta konpondu beharreko arazorako lehenengo hurbilketa: Arazoaren enuntziatuari buruzko hasierako galderak:
Zuon ustez, benetako arazoa da? Edozein ikastetxetan gertatu daitekeen egoera da?
Horrelako egoerarik bizi izan duzue?
Praktikaldian, ikasle atzerritar berririk izan zenuten? Harrera Planik egin zitzaion? Zertan zetzan plana?
Harrera Plana daukan ikastetxerik ezagutzen duzue? Zertan datza?
Aniztasunaren trataerari buruz edo ikasle atzerritarrei buruzko liburu edo dokumenturen bat ezagutzen duzue?
Aniztasunari erantzuteko Plana garatzeko beharrezkoak diren zereginekin hasiko gara:
Eusko Jaurlaritzak ikasle etorkinen harrerari buruz zer proposatzen duen bilatzea (legeak, proposamenak...).
Zenbait erkidegotako harrera-planak bilatzea: Euskadi, Nafarroa, Katalunia eta Andaluzia.
Aldizkari zientifikoetan informazioa bilatzea (adibidez, pedagogiako koadernoak).
Honako dokumentu hauek DERRIGORREZ irakurri behar dira:
Oller, C., y Colomé, E. (2010). Alumnado de otras culturas. Acogida y escolarización. Barcelona: Graó.
Ortega, I., Eguzkiza, M. J., Ruiz de Garibay, M. (2004). Orientaciones para la elaboración del plan de acogida del alumnado inmigrante. Vitoria-Gasteiz: Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco.
Honako liburu hau irakurtzea GOMENDATZEN da: Septién-Ortiz, J. M.(2006). Mugarik gabeko eskola. Ikasle etorkinen
irakaskuntza Araban. Una escuela sin fronteras. Vitoria-Gasteiz: Ararteko.
1. saioa: moduluko lanaren oinarriak ulertzea (3. astea) Konpondu beharreko arazoa xehetasunez irakurtzea, ezagutzea, aztertzea eta ulertzea. Lana egiteko prozesua azaltzea. Kasua sakon aztertzeko galderak:
Nork esku hartzen du egoeran?
Zer gertatzen da?
Zer informazio, kontzeptu edo datu ez dakigu, eurei buruzko informazioa bilatzeko?
14
Zure iritziz, nolako lehentasunezko premiak izango lituzkete hezkuntza, hizkuntza, gizarte eta kultur arloan ikasle etorri berriek eta euren familiek, ikastetxeak aurre egin behar diela kontuan hartuz gero? Zertan oinarritu zara?
Zer egingo zenuke premia horiek zehazteko? Hezkuntza-premia berezirik antzematen duzu?
Ikasgai bakoitzetik, nolako erantzunak emango zenituzke kasuari begira?
Ze dokumentu mota egin beharko duzu prozesu guztiaren amaieran?
Lehenengo ematekorako (5. astea) egin beharreko atazak:
Erkidegotako harrera-planen bilaketarekin jarraitu: Euskadi, Nafarroa, Katalunia eta Andaluzia.
Eusko Jaurlaritzak ikasle etorkinen harrerari buruz zer proposatzen duen bilatzea (legeak, proposamenak...).
Aldizkari zientifikoetan informazioa bilatzea (adibidez, pedagogiako koadernoak). Komunikabideetan, kasuari buruzko informazioa bilatzea (egunkariak, aldizkariak...).
1. EMATEKOA: Emateko data, martxoaren 1a izango da, ostirala. Gidako 18. Puntuan agertzen den
e-posta helbidera honako hau bidali beharko da: Harrera Planaren eskema-gidoiaren planteamendu arrazoitua. Eskema-gidoiaren garapenerako erabilitako erreferentzia bibliografikoak (APA arauak jarraituta).
2. saioa: arazoaren konponbideen bilaketan sakontzea (7. edo 8. astea) Tutoreak eskema-gidoia zuzenduta itzuliko die ikasleei. Gidoi hau ez da behin betikoa izango. Lan-taldeak, gaian sakondu ahala eta informazioa jaso ahala, eskema berregiteko, aberasteko eta aldatzeko aukera izango du. Talde handian honako gai hauei buruzko hausnarketa bultzatuko da.
Aztertutakoaren arabera, zein atal izan behar ditu Harrera Plan batek? Zer jasotzen da atal bakoitzean?
Zuen iritziz, zeintzuk dira Harrera Plan baten oinarrizko puntuak?
Ze Harrera Plan mota aukeratu duzue? Zergatik?
Aurreko saioan proposatutakoa berreskuratzea eta, landutako informazioaren arabera, erantzunak berriro proposatzea, osatzea eta galdera berriak egitea.
Ikastetxeak aurre egin behar diela kontuan hartuz gero, ikasle etorri berriek eta euren familiek hezkuntza, hizkuntza, gizarte eta kultur arloan dituzten lehentasunezko premiak sakon aztertzea.
Zer egingo zenuke premia horiek zehazteko? Hezkuntza-premia berezirik antzematen duzu?
Ikasgai bakoitzetik, nolako erantzunak emango zenituzke kasuari begira?
Beste galderarik ote dago?
Harrezkero, gaia bera sakon aztertuko da irakasgai bakoitzean, hurrengo saioan bildutako informazioa elkarrekin landu ahal izateko. Bigarren ematekorako (9. astea) egin beharreko atazak
Harrera Planaren oinarrizko diseinua egitea (urrats orokorrak).Eskema-gidoiaren puntu bakoitzean joango litzatekeenarekiko lehenengo hurbilketa (ideiak).
15
Bertan kontuan hartu beharreko jarduerak diseinatzea eta justifikatzea. Ikastetxean jarduera bakoitzaren ardura nork hartuko lukeen erabakitzea eta eskemaren zein puntutan sartu beharko litzatekeen eta zergatik.
Jarduerak egiteko erabilitako erreferentzia bibliografikoak aipatu APA arauak erabiliz.
EMATEKOA: Emateko data, apirilaren 12a izango da, ostirala. Gidako 18. Puntuan agertzen den e-posta helbidera honako hau bidali beharko da: Oinarrizko diseinua eta jarduerak.
3. saioa: landu beharreko premiak interpretatzea (11. astea) Tutoreak oinarrizko diseinua zuzenduta itzuliko die ikasleei behin betiko lanari begira hobetu dezaten. Behin eta berriro adieraziko da moduluko lanean APA arauak ezarri beharko direla eta hizkuntzaren zein diskurtsoaren aldetik zuzena izan beharko dela.
o Ikasleek egindako diseinuak lantzea. o Ordura arte egindako lana berrikusteko eta balioesteko moduko galdera jorratzea:
zer neurritan agertzen dira zure harrera-planean Marivíren kasuan azaldutako bi kezkak?
o Lanaren egitura/gidoia lantzea. o Aurkezpenerako irizpide formalak gogoratzea. o Lana nola aurkeztu behar duten azaltzea.
Egin beharreko atazak: behin betiko Aniztasunari erantzuna emateko Plana garatzea. Plan hau,
lauhilekoaren azken astean e-postaz bidaliko da ohiko helbide elektronikora.
16
12. AURKEZTU BEHARREKO LANEN KRONOGRAMAK
HAUR HEZKUNTZA
TESTUINGURU ELEANITZAK ESKOLA INKLUSIBOA IKASKUNTZARAKO
ZAILTASUNAK IKASTETXEAREN ANTOLAKUNTZA
IKT
1. astea (urt 28-ots 1)
2. astea (ots 4-8) Dekalogoak:
koordinazioa eta bilerak
3. astea (ots 11-15)
4. astea (ots 18-22) Aminaren azterketa eta gurasoekin elkarrizketa
5. astea (ots 25-mar 1)
Moduluko 1. ematekoa: HARRERA PLANAREN ESKEMA-GIDOIA (ARRAZOITUA)
6. astea (mar 4-8) Hezkuntzako
profesionalari egindako elkarrizketa
1.ematekoa
7. astea (mar 11-15) Sintomak eta diagnosia
8. astea (mar 18 -22) HH 32-31 arazoaren ebazpena bi ikasgaietatik
HH 32-31 arazoaren ebazpena bi ikasgaietatik
astea (mar 25-27) ASTE PEDAGOGIKOA
ASTE SANTUA
9. astea (api 8-12)
Moduluko 2. ematekoa: HARRERA PLANAREN OINARRIZKO DISEINUA ETA JARDUERA JUSTIFIKATUAK
10. astea (api 15-19) Azaldu /
argudiatu beharreko lana 2.ematekoa
11. astea (api 22-26) Bildumak elkarlanean
astea (api 29-mai3) ASTE PEDAGOGIKOA
12. astea (mai 6-10)
Proiektu berritzailearen
Txostena
astea (mai 13-17) ASTE PEDAGOGIKOA:MODULUKO LANA EMATEA
(maiatz 20-24) IK ematea eta azken
hausnarketa (mai 21ean) Praktiken dossierra:
taldeka eta banakakoa (mai 21)
17
LEHEN HEZKUNTZA
TESTUINGURU
ELEANITZAK ESKOLA INKLUSIBOA
IKASKUNTZARAKO ZAILTASUNAK
IKASTETXEAREN ANTOLAKUNTZA
IKT ARTEA
1. astea (urt 28-ots 1)
2. astea (ots 4-8)
3. astea (ots 11-15)
4. astea (ots 18-22) Aminaren azterketa eta gurasoekin elkarrizketa
5. astea (ots 25-mar 1)
Zailtasunaren deskribapena + fitxa
Moduluko 1. ematekoa: HARRERA PLANAREN ESKEMA-GIDOIA (ARRAZOITUA)
6. astea (mar 4-8) Hezkuntzako profesionalari
egindako elkarrizketa 1. ematekoa
Bideo baten gidoi teknikoa
7. astea (mar 11 -15) Síntomak eta diagnosia Haur baten marrazkia
aztertu (I)
8. astea (mar 18 -22) HH 32-31 arazoaren
ebazpena bi ikasgaietatik Galdetegia + jarduteko
jarraibideak HH 32-31 arazoaren
ebazpena bi ikasgaietatik
astea (mar 25-27) ASTE PEDAGOGIKOA
ASTE SANTUA
9. astea (apir 8 - 12)
Haur baten marrazkia aztertu (II)
Moduluko 2. ematekoa: HARRERA PLANAREN OINARRIZKO DISEINUA ETA JARDUERA JUSTIFIKATUAK
10. astea (apir 15 - 19) Azaldu/argudiatu beharreko lana
Ipuina + lantzeko
jarduerak
Haur baten marrazkia aztertu (III)
11. astea (apir 22 - 26) 2. ematekoa
(apir 29 –maiatzak 3) ASTE PEDAGOGIKOA Sekuentzia didaktikoa
diseinatu (I)
12. astea (mai 6 – 10) Ematekoen azalpenezko
hormairudia
Sekuentzia didaktikoa diseinatu (II)
(13 – mai 17) ASTE PEDAGOGIKOA: ENTREGA DEL TRABAJO DE MÓDULO Sekuentzia didaktikoa
diseinatu (III)
18
13. IRAKASLEEK ETA IKASLEEK GARATU BEHARREKO JARDUERAK
Moduluan inplikatutako irakasle guztiek honako ataza hauek egin beharko dituzte:
1. Moduluko lana diseinatzea, ezartzea eta ebaluatzea.
2. Ikasleei moduluko lana nola diseinatu behar den azaltzea.
3. Gaia aukeratzeko eta baliabide didaktikoak bilatzeko orientazioa ematea.
4. Lanean inplikatutako ikasgai bakoitzeko jakintzak bereganatzeko ikasmateriala ematea.
5. Moduluko lanaren prozesua ikuskatzea eta, horretarako, gutxienez hiru tutoretza-saio egitea lan-
talde bakoitzarekin (lanaren hasieran, bitartean eta amaieran).
6. Moduluko lanak egiteko prozesua koordinatzea.
7. Moduluko lanaren aurkezpena eta txosten idatzia zenbaiten artean ebaluatzea, errubrikan
zehaztutako eta ikasleei azaldutako irizpideen arabera.
Diziplina arteko lana zuzeneko ikasleek egingo dute, hau da, gutxienez eskatutako asistentzia eta
inplikazioa betetzen dituzten ikasleek. Edonola ere, diziplina arteko lanari buruzko jakintzak azaltzeko
moduko trebetasuna lortu beharko dute ikasle guztiek. Hartara, gogoan izan behar dugu zuzenekoak ez
diren ikasleek diziplina arteko lanari buruzko galderaren bati erantzun beharko diotela azterketan. Hona
hemen ikasleentzat adierazgarriak izan daitezkeen atazak:
- Harrera-ekitaldian parte hartzea, moduluaren aurkezpena, irakasleak eta moduluko lanaren
proposamena ezagutzeko.
- Klaseko lehenengo astean, fotokopia-dendan ikasleen gida jasotzea.
- Lehenengo astean, ikasgai bakoitzeko irakasleari ikaslearen fitxa ematea.
- Gomendio-gutuneko oharren arabera, zuzenekoak ez diren ikasleak ikasgai bakoitzeko irakaslearen
bulegora joatea lehenengo hilean.
- Tutoretzako saioetan parte hartzea. Ikasle guztiei tutoretza-saioak eskaintzen zaizkie, oso
lagungarriak direlako diziplina arteko lana zuzentzeko orduan. Zuzeneko ikasleek lana garatzeko
jasoko duten laguntzaz gain, galderak prestatzeko orduan tutoretzako saio horiek oso
lagungarriak izango dira zuzenekoak ez diren ikasleentzat.
14. MODULUKO LAN-TALDEEN KUDEAKETA
Moduluko lana 4 ikasleko taldeetan egingo da, irakasleek behar bezala balioetsitako eta arrazoitutako
salbuespenetan izan ezik. Moduluko lana garatzeko eratutako lan-taldeetako kide guztiek lanerako
konpromisoaren agiria bete eta sinatu egin beharko dute. Bertan, hain zuzen ere, talde horren
funtzionamendu-arau guztiak azalduko dira, baita arauok bete ezean sortu daitezkeen ondorioak ere
(bertako kide guztiek adostutakoak).
19
Modulua amaitutakoan, taldeko kide bakoitzak gutunazal itxian aurkeztu beharko du bere taldeak
egindako lanaren balioespena. Balioespen horretan, norberaren lanaren eta ekarpenaren
autoebaluazioa egin beharko da, baita taldekide guztien balioespena ere. Irakasleen ustez, taldekideren
baten ahalegina urria edo hutsaren hurrengoa izan bada, ikasleari eskatu ahal izango diote taldea uzteko
eta moduluko lana banan-banan egiteko edo zati hori azterketan gainditzeko.
15. MODULUKO LANAREN EBALUAZIOA
Bi ebaluazio-mota egongo dira: zuzeneko ikasleentzat eta zuzenekoak ez diren ikasleentzat (gutxienez
klaseen %75era doana izango da zuzenekoa ikaslea; eta gutxieneko horretara iristen ez dena, zuzenekoa
ez den ikaslea).
15.1. Zuzeneko ikasleentzako ebaluazioa
• Zuzeneko ikasleek diziplina bakoitzeko irakasleen gidan zehaztutako lan-kronograma xehea
edukiko dute erreferentziatzat.
• Moduluko lana egin ondoren, 4 ikasleko taldeetan egin beharreko Harrera Plana aurkeztuko da.
• Moduluko lanaren kalifikazioa berbera izango da taldeko ikasle bakoitzarentzat.
• Moduluko lanaren kalifikazioa ikasgaiaren kalifikazioaren 1/5en baliokidea izango da (2 puntu).
Kalifikazio hori moduluko ikasle guztiek adostu beharko dute, eta diziplina bakoitzeko
ebaluazioan gehituko da.
• Moduluko lana ez gainditzea eta ikasgaia gainditzea: irakasle bakoitzeko irakasleek erabakiko
dute moduluko lana ikasgaia gainditzeko giltza den ala ez.
• Moduluko lana gainditzea eta ikasgaia ez gainditzea: lanaren emaitza bigarren deialdira arte
baino ez da gordeko, eta ikasgaiko azterketa egingo da berriro.
• Moduluko lana eta ikasgaia ez gainditzea: 2. deialdiko azterketan, ikasgaiko azterketa ez ezik,
moduluko lanean hobetu daitezkeen atalak edo edukiak ere berregin egingo dira.
15.2 Zuzenekoak ez diren ikasleentzako ebaluazioa
• Zuzenekoak ez diren ikasleak ikasgai bakoitzeko proba berezien bitartez ebaluatuko dituzte.
• Ikasgai bakoitzeko zenbait proba moduluko lanari buruzkoak izango dira.
• Moduluko lanari buruzko probetan ere, 2 puntuko gehienezko kalifikazioa emango da
(ikasgaiaren emaitzaren 1/5).
20
16. GALDE-ERANTZUNAK
Moduluko lana taldean eginez gero, zer gertatuko da ikasgairen bat baliokidetuta badugu?
Lanaren proposamen orokorrari erantzun beharko diozue ezinbestean, (ikasgaia baliokidetuta
edukitzean) horri buruzko aurretiazko jakintzak omen dituzuelako. Taldekako lanei dagokienez (2.
modulua), taldeak 4-5 lagunekoak izatean, erabaki egin zen moduluko beste ikasgai batzuekin
lotutako atazaz arduratuko zirela baliokidetutakoak (ikasle-taldeak berak bere funtzionamendua
kudeatu behar du, lanari oso-osorik erantzun ahal izateko).
Zer gertatuko da ikasgai guztietan zuzeneko ikasleak ez bagara?
Moduluko ikasgai bakar batean (zuzeneko ikasleen azalpenean adierazitakoa) bete ezean, behar
besteko arrazoia izan liteke ikaslea zuzenekoa izaten jarraitzeko, moduluko lanaren garapenari
begira. Nolanahi ere, ikasgai batean baino gehiagotan bete ezean, zuzenekoa ez den ikaslea izango
litzateke ezinbestean.
17. LANAREN IRIZPIDE FORMALAK
Aurkeztutako lan guztiek aurkezpen-irizpide formal hauek bete beharko dituzte:
- Letra-mota: Times New Roman. - Tamaina: 12. - Lerroartea: 1,5. - Paragrafoen antolamendua: lerrokatuta (eskuinaldean zein ezkerraldean lerrokatuta)
eta 1,25eko koska paragrafoaren hasieran. - Lanaren luzapena: gehienez ere, 15 orri, azala eta bibliografia kontuan hartu gabe. - Orri-zenbakiak (azalean izan ezik). - Bi orrialdeetatik inprimatuta. - Koadernatu eta grapatu gabe, plastikozko zorroaren barruan baino ez. - Formatua: pdf-n. - Aipamen bibliografikoak: APA arauen 6. edizioaren arabera.
18. MODULUKO AZKEN LANAREN AURKEZPENA
Aurkezteko eguna: 2012ko lauhileko azken astean zehaztu beharrekoa. Formatu digitalean eta paperean aurkeztea: sinadura bidezko aurkezpen-erregistroa.
gmaileko honako kontu hauek erabiliko dira aurkezpen digitala egiteko:
Haur Hezkuntza [email protected]
Educación Infantil [email protected]
Lehen Hezkuntza [email protected]
Educación Primaria [email protected]
21
19. MODULURAKO PROPOSAMEN BIBLIOGRAFIKOA
APA (2007). DSM-IV-TR. Manual diagnóstico y estadístico de los trastornos mentales (texto revisado).
Barcelona: Elsevier Masson.
Ballarín Gómez, P. (2007). La pedagogía sistémica: Una esperanza en tiempos difíciles… También para
la escuela.
Besalú, X. eta Vila, I. (2007). La buena educación. Madril: Editorial Catarata.
Bujan, K. (2005). Giza baliabideak, baliabide materialak eta baliabide funtzionalak ikastetxeetan. In
Aramendi, P. eta Bujan, K. (ed.), Eskola Antolaketa (69-81). Bilbo. Udako Euskal
Unibertsitatea.
Compañ, E. (2000). El modelo sistémico aplicado al campo educativo. APLICACIONES.
Coronel Llamas, J. M., Montero Alcaide, A., Mayor Ruiz, C. eta Campos García J. J. (1994). El liderazgo.
In Lopez Yanez, J. eta Sanchez Moreno, M. (zuz.). Para comprender las organizaciones
escolares (190-197). Sevillla: Repiso.
Coronel Llamas, J. M., Montero Alcaide, A., Mayor Ruiz, C. eta Campos García J. J. (1994). El
asesoramiento a los centros escolares. In Lopez Yanez, J. eta Sanchez Moreno, M. (zuz.). Para
comprender las organizaciones escolares (257-283). Sevillla: Repiso.
Echeita, G. (2007). Educación de calidad para todos. Ámbitos de intervención y competencias del
profesorado para un desempeño profesional complejo. In Echeita, G., Educación para la
inclusión o educación sin exclusiones (111-145). Madril: Narcea.
Falvey, M., Coots, J. eta Terry-Gage, S. (2007). Actividades extracurriculares. In Stainback, S. eta
Stainback, W., Aulas inclusivas. Un nuevo modo de enfocar y vivir el currículo (250-260).
Madril: Narcea.
García, J. N. (2007). Dificultades del desarrollo. Evaluación e intervención. Madrid: Pirámide.
García, J.N. (2007). Dificultades del desarrollo. Madrid: Pirámide.
González, M. T. (2011). Psicología clínica de la infancia y de la adolescencia. Aspectos clínicos,
evaluación e intervención. Madrid: Pirámide.
González, R. (2007). Psicopatología del niño y del adolescente. Madrid: Pirámide.
Lou, M. A. (2011). Atención a las necesidades educativas específicas. Madrid: Pirámide.
Marchesi, A. (2000). Los profesores en el centro del conflicto. In Marchesi, A., Controversias en la
educación española (106-112). Madril: Alianza.
Marchesi, A., Coll, C., y Palacios, J. (2009). Desarrollo psicológico y educación. Vol. III. Trastornos del
desarrollo y necesidades educativas especiales. Madrid: Alianza Editorial.
Ortega, I., Eguzkiza, M. J. eta Ruiz de Garibay, M. (2004). Ikasle etorkinentzako harrera-plana egiteko
orientazioak. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzako Argitalpenen Zerbitzu Nagusia.
22
Peterson, M., LeRoy, B., Field, S. eta Wood, P. (2007). Aprendizaje referido a la comunidad en las
escuelas inclusivas. In Stainback, S. eta Stainback, W., Aulas inclusivas. Un nuevo modo de
enfocar y vivir el currículo (230-250). Madril: Narcea.
Rodríguez, J. (2002). Psicopatología infantil básica. Madrid: Pirámide.
Rodríguez, J. (2002). Psicopatología infantil básica. Teoría y casos clínicos. Madrid: Pirámide.
Rodríguez, M. (1993). Profesorado: Departamento y equipos docentes. In Lorenzo Delgado M. eta
Saenz Barrio O. (ed.), Organización escolar: una perspectiva ecológica (129-139). Marfil:
Alcoy.
Salvador, F. (1993). Los órganos unipersonales de gobierno y su dinámica. In Lorenzo Delgado M. eta
Saenz Barrio O. (ed.), Organización escolar: una perspectiva ecológica (219-236). Marfil:
Alcoy.
