Sanaysay

Tinuturing ang Sanaysay bilang isang uri ng pantikan na hindi mauubusan ng

gamit. Iba-iba ang maaring maging porma nito. Maaring personal, na parang

nakikipagusap, o kaya naman analitikal at siyentipiko. Gumagamit ito ng

pagsasalaysay, paglalarawan o pagpapatawa upang magpahayag ng katotohan o kaya

mga karaniwang karanasan ng tao. Maari itong maikli o mahaba, at walang hadlang sa

dami ng mga maaring isulat bilang isang sanaysay. Iba-iba rin ang maaring paraan ng

pagsusulat ayon sa personalidad ng may-akda.

Nagmula ang salitang sanaysay sa makatang si Alejandro Abadilla, na

nangangahulugang " pagsasanay sa pagsusulat ng isang sanay o nakasulat na

karanasan." Nahahati ito sa dalawang uri ayon kay Genoveva Edroza Matute:

palagayan / impormal - malikhaung paghahayag ng saloobin mula sa mga

personal na karanasan o obserbasyon sa mga bagay sa paligid.

maanyo / pormal - diskusyon ng mga seryosong paksa batay sa pagsasaliksik at

pag-aaral ng mga impormasyon.

Maari ring igrupo ang sanaysay bilang satirikal, pulitikal, panlipunan

pangkasaysayan, pilosopikal, ispiritwal, inspirasyonal, pampanitikan o patawa, ayon kay

Abadilla. Ngunit madalas na naghahalo ang mga anyong ito.

Kasaysayan ng Sanaysay

Nang nasakop ng mga Espanyol ang Pilipinas, nagsikap ang mga mananakop,

sa tulong ng mga pari na magsulat ng mga sanaysay ukol sa relihiyon at wika na

maaring ituro sa mga katutubo. Ilan sa mga ito ay ang Declaracion de los

mandamientos de la ley de dios, isang paliwanag ukol sa Sampung Utos at ang Arte y

reglas de las lengua tagala na nagsaad ng mga batas sa pagsulat at pagsasalita ng

wikang Tagalog.

Maitututing na unang sanaysay na sinulat ng isang Pilipino ay ang Librong Pag-

Aaralan nang manga Tagalog nang Uicang Castila ni Tomas Pinpin. Dito ay sunod-

sunod nang natuto ang mga tao ng mga prosa, tulad ng apuntes (memoirs) at informes

(accounts). Kahit na pangpersonal lang ang mga ito kadalasan, mababasa din dito ang

ilang mga isyu sa pulitika, relihiyon at ekonomiya.

Sa pagsisimula ng Samahang Repormista, nagsimula ang mga manunulat na

magsulat ng mga sanaysay na naglalabas ng mga pang-aabuso ng mga mananakop, at

humihiling sa mga Pilipino na kumilos laban dito. Ilan sa mga nakilalang manunulat

noon ay si Fr. Jose Burgos, Pedro Paterno at Marcelo H. del Pilar. Si Jose Rizal ay

nagsulat din ng mga sanaysay na naging batayan sa kanyang mga pampubikong

pananalita. Sa panahon ding ito lumabas ang La Solidaridad na naglilimbag ng mga

sanaysay at artikulo ng mga repormista.

Nang nagsimula ang rebolusyon, naiba ang hangarin ng mga manunulat patungo

sa pagkakaisa ng mga Pilipino sa paglaban sa mga Kastila. Nagsimulang isulat ang

mga salaysay gamit ang mga katutubong wika. Una sa mga ito si Andres Bonifacio, ang

lider ng Katipunan, tulad ng kanyang mga akdang Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog

at Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan. Sila Emilio Jacinto at Apolinario

Mabini ay nagsulat rin ng mga kahalintulad na akda, tulad ng Liwanag at Dilim at

Kartilya ng Katipunan.

Sa pagdating ng mga Amerikano, nauso ang paggamit ng wikang Ingles bilang

wika sa pagsusulat ng mga sanaysay. Madalas itong impormal at sentimental, ngunit

ang iba'y nanatili sa pagsusulat tungkol sa kalayaan ng bansa. Nakilala sina Carlos

Romulo, Fernando Marang, Maria Paz Mendoza Guanzon at Vicente Hilario. Nabuo din

sa panahong ito ang Kapisanang Panitikan na nagnanais umali sa mga lumang

pamantayan ng pagsusulat ng panahon.

Pagkatapos ng digmaan, marami sa mga naisulat na sanaysay ay ginagamit sa

pagsulat ng balita o artikulo sa dyaryo. Nakilala noong panahon na ito sila Francisco

Icasiano, Nick Joaquin, Kerima Polotan, Gilda Fernando at Renato Constantino. Ang

mga sanaysay noon ay mailalarawan sa kanilang kritisismo sa Amerika at ang

nasyonalismo na laganap bago ang pagdating ng Martial Law. Sa panahon ng

Pangulong Marcos, nasikil ang mga sanaysay na ito at nauso ang mga satirikong

pagsusulat o mga sanaysay na personal ang tema.

Sa modernong panahon, naging iba-iba na ang tema ng mga sanaysay na

lumabas. May mga nakilala sa mga sanaysay na pambalitaan, tulad ng kay Barbara

Gonzalez, Ceres Doyo at Jo-Ann Maglipon. Si Cristina Pantoja-Hidalgo naman ay

nakilala sa mga sanaysay ukol sa kanyang mga paglalakbay, at sina Doreen Fernandez

at Edilberto Alegre ay nagsulat tungkol sa pagkain. Sina Paz Latorena, N.V.M Gonzalez

at Ildefonso Santos ay lumipat sa pagsulat sa wikang Filipino. Nauso din ang mga

akdang pang-talambuhay at mga sanaysay ukol sa mga kuntemporaryong isyu, tulad

ng HIV-AIDS.

Elemento ng Sanaysay

Pamagat (Title) - nagsasaad kung ano ang nilalaman ng sanaysay, at

nakakatulong ito sa mga mambabasa upang makuha ang kanilang atensyon.

Thesis - ito ang masasabing "punto" ng sanaysay; kung ano ba ang nais na

ipahayag ng manunulat. Sa mga sanaysay, hinihingi na dapat maikli ngunit

malaman ito. Maari itong maglaman ng argumento upang maging epektibo ang

sanaysay. Maari itong makita sa umpisa, gitna o dulo ng sanaysay.

Organisasyon - Kung paano ba naka-ayos ang mga laman ng sanaysay. Sa

pagsulat nito, dapat na may magandang pagkakaayos ang laman mula sa

umpisa hanggang sa dulo ng sanaysay, at dapat madaling maiintindihan ng

mambabasa kung anong nais mong sabihin.

Pasimula (Introduksyon) - Unang talata ng sanaysay na nagpapakilala sa laman

nito o mga impormasyong mahalaga upang maintindihan ang thesis.

Katawan (Body) - Mga sumusoportang talata sa thesis. Naglalaman ito ng mga

punto na nagbibigay-diin sa mensahe ng sanaysay.

Kongklusyon (Conclusion) - Dito ibinubuod ang lahat ng laman ng sanaysay.

Hindi katulad ng pasimula kung saan sinasaad ang punto ng sanaysay, dito nais

isaad ng manunulat na tama ang kanyang mga sinasabi.

Mga Kilalang Manunulat ng Sanaysay

Fr. Jose Burgos

Pedro Paterno

Jose Rizal

Marcelo H. Del Pilar

Graciano Lopez - Jaena

Antonio Luna

Andres Bonifacio

Emilio Jacinto

Apolinario Mbaini

Trinidad Pardo de Tavera

Teodoro M. Kalaw

Claro M. Recto

Fernando Maramag

Maria Paz Mendoza Guanzon

Teodoro A. Agoncillo

Nick Joaquin

Renato Constantino

Carmen Guerrero-Nakpil

Kerima Polotan

Genoveva Edroza - Matute

Alejandro Abadilla

Rogelio Sicat

Virgilo S. Almario

Lamberto E. Antonio

Talambuhay ni Bienvenido Lumbera

Si Bienvenido Lumbera ay Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas at

nakatanggap ng Gawad Ramon Magsaysay para sa Pamamahayag.

Isinilang si Lumbera sa Lipa noong Abril 1, 1932. Sa kanyang pagkabata, siya ay

agad naulila. Siya, kasama ang kanyang kapatid na babae, ay inampon ng kanilang

lola, Eusebia Teru. Pagkatapos ng digmaan, bumalik sina Lumbera sa Lipa pagkatapos

ng pagpanaw ng kanilang lola. Sa huli ay inampon siya ng kanyang ninong at ninang

dahil handa silang siyang pag-aralin.

Nagtapos si Lumbera sa Unibersidad ng Santo Tomas noong 1950 para sa

kursong Komunikasyon. Nagkaroon din siya ng Ph.D Comparative Literature mula sa

Indiana University noong 1967. Pagkatapos nito ay nagturo si Lumbera ng Panitikan,

Araling Pilipino at Malikhaing Pagsusulat sa Ateneo de ManilaUniversity, De La Salle

University, Unibersidad ng Pilipinas, at Unibersidad ng Santo Tomas.

Pagkatapos ng kanyang pagkakulong noong Martial Law, nakapaghawak si

Lumbera sa mga malikhaing proyekto, kabilang ang pagsusulat ng mga dula para sa

(PETA). Nakapag-akda si Lumbera ng mga aklat at antolohiya na ginagamit sa mga

paaralan tulad ng mga Muling Pagsusuri; Paghahanda sa Pagtuturo at Panitikan ng

Pilipinas: Isang Kasaysayan at Antolohiya.

Nagtatag din si Lumbera ng iba't ibang samahan ng mga manunulat, tulad ng

Kalipunan para sa Literatura ng Pilipinas, Philippine Studies Association at Manunuri ng

Pelikulang Pilipino. Miyembro din siya ng Kodao Productions at ng Bagong Alyansang

Makabayan. Noong 2006, naiproklama siya bilang Pambansang Alagad ng Sining para

sa Panitikan.