Sezar'ın Cumhuriyetle İmtihanı, Samet Demir

Âlî Bey ve Lehçetü'l-Hakâyık, Mert Karslıoğlu

Dîvânü Lûgati't-Türk'te Geçen Atasözü ve Özlü Sözler II, Mert Karslıoğlu

Devletin Siyasi ve İktisadi Yorumu, Samet Demir

Ömer Seyfettin Öyküleri Hakkında Bir İnceleme, Mert Karslıoğlu

Langer'in Raporu, Samet Demir

İZMİR, Ekim 2014 – Sayı II

İÇİNDEKİLER

İçindekiler / i

Birkaç Söz / ii

Sezar'ın Cumhuriyetle İmtihanı,

Samet Demir / 1-15

Âlî Bey ve Lehçetü'l-Hakâyık,

Mert Karslıoğlu / 16-23

Dîvânü Lûgati't-Türk'te Geçen Atasözü ve Özlü Sözler II,

Mert Karslıoğlu / 24-29

Devletin Siyasi ve İktisadi Yorumu,

Samet Demir / 30-37

Ömer Seyfettin Öyküleri Hakkında Bir İnceleme,

Mert Karslıoğlu / 38-49

Langer'in Raporu,

Samet Demir / 50-59

i

Birkaç Söz ...

Tanrısal bir irade ya da yüce insan aklı eyleme geçmeyi emrediyordu. Buyruk verenin kimliği

ve cismi bir kenara atıldı. Zaman mefhumu, insanın elinde tutabileceği bir nesne olmalıydı

artık. Bitmeyecek bir savaş başlatıldı. Çünkü biten her şey salt yokluk gibidir.

Tabiat insana gülümsedi. Yaratılışı itibarıyla iyi olan insan da ona karşılık verdi. Bütün

kötümserleri ve iyimserleri bir kenara bırakılsın, aydınlanma çağının büyük uluları vardı. O

ulular tarafından dogmalar eleştirildi. Dokunulamaz denilen tahtlar sallandı. Batıl inançlar ve

yoz beyinler bilgi çağının çekiçlerinden nasiplerini aldılar.

İnsan zekâsı bir kılıç ihtişamıyla parlıyordu. Diderot, D’Alembert, Voltaire ve Rousseau gibi

beyin yontucular ortalığa bir aydınlanma dehşeti saçmıştı.

Rousseau’nun fikirlerinin yılmaz savunucusu ve büyük ihtilalci Robespierre, 7 Haziran 1794

tarihli konuşmasında her şeyi özetliyordu:

“de fonder sur la terre l’empire de la sagesse, de la justice et de la vertu”

(Dünyada bilgelik, adalet ve erdem imparatorluğunu kurmak için)

Doğa insana özgürlüğünü verdiği halde, zincirler içinde esir edilmiş aklın sesi olmayı

arzuluyor Ansiklopedi Dergisi. Geçmişte Diderot ve D’Alembert’in çıkardığı Encyclopédie

bizim adımızın da esin kaynağı oldu. Onların bir devamı olmayı haddimiz olarak görmesek

de, bütün iyi niyetimiz ve temennimizle bilginin ışığını arayacağız. Günlük siyaset ve hamaset

bizden uzak olacaktır.

Ansiklopedi Dergisi’nin temel düsturunu ise şöyle belirledik:

“Türkçe Bilim, Türkçe Sanat, Türkçe Yaşam”

Ansiklopedi Dergi

ii

Sezar'ın Cumhuriyetle İmtihanı

Samet Demir

Let us have final tribute of blood in honor of Gaius Iulius Caesar*

Paradigmaların merkezi bir çıkış noktası varsa o da “özgürlük” düşüncesidir. Varlığını

ispatlayan her olgunun kazanacağı ya da kaybedeceği tek gerçeklik odur.

Bu yazısında, Roma cumhuriyetçiliği üzerine birkaç kelam edecek olan yazar, işe nereden

başlayacağını bilmektedir. Cumhuriyet'in merkezindeki “özgürlük” (libertas) kavramından.

Roma'daki özgürlük anlayışı yasalara dayandırılmıştır. Keyfi değildir. Tek bir kişinin keyfi

yönetimi benimsenmediği gibi çoğunluğun da böyle bir lükse sahip olması beklenemezdi.

Cicero[1], halkın ortak iradesini temsil etmesi şartıyla komünoteyi (communauté) cumhuriyet

olarak niteler.

Cicero, halkı aynı yasaya tabi olan ve belli bir çıkar birliğiyle bir araya gelmiş insanlardan

oluşan topluluk olarak ifade eder. Ve bu bir araya geliş doğal bir sürü içgüdüsü değildir. Ortak

bir sözleşmenin onaylanması ve insanın sosyal duruşu bir araya gelişin vesilesidir. Meselenin

özünde “çıkar topluluğu” düşüncesi yatar ve hukuksal bir anlaşma ile bireyler amaçlarının

cumhuriyetle birlikte korunacağını kabul ederler.

Halkın çıkarını korumakla görevli olan iktidar, yüksek devlet görevlilerinden ve Senato'dan

oluşmaktadır. Kamusal sorunların çözülmesinde halk doğrudan doğruya yönetime katılmaz.

1

Roma Cumhuriyeti'nin gerçek manada bir demokrasiyle yönetildiğini ifade edemeyiz.

Yurttaşlık hakları vardır. Aslında yurttaşların arasında da bazı sınıf farklılıkları görülür.

Cicero; monarşi, aristokrasi ve demokrasiyi birbirlerinden ayırır ve monarşinin zorbalığa,

aristokrasinin oligarşiye, demokrasinin de çoğunluğun kötü yönetimine dönüşebileceğini

söyler. Zira çoğunluğun sınırsız haklara sahip olması ve keyfi yönetimi de cumhuriyet

anlayışına ters düşer. O halde; özgürlükleri sınırlayan ve koruyan yasaların verdiği

güvencelerdir (Audier, 2006: 20).

Gelelim Sezar'ın Cumhuriyet'le imtihanına…

* * *

İsa'nın doğmasından tam bir asır önceydi. Henüz tarih sahnesine çıkmasa bile yeryüzüne

inmişti. Tanrılar onun inişini müjdeleyen mucizeler hazırlamamıştı belki. Ancak ona Tanrılar

tarafından bir şans veriliyordu. Ve o bu şanstan bütün hayatı boyunca yararlanacaktı çünkü

ona inanıyordu. Adını bile koymuştu: Sezar'ın şansı.

Gaius Iulius Caesar (Gayus Yulius Kaysar), bugün adları gıptayla anılan, Roma'ya ve

Cumhuriyet'e büyük bir tutkuyla bağlı olan Cicero ve Cato[2] ile aynı dönemde yaşamıştı.

İleride değineceğim: Cato'nun intiharına sebep olmuştu.

Sezar'ın gençliğinde Roma Cumhuriyeti'ne diktatör olan bir adam vardı. Adı Sulla[3] idi.

Öncesinde beş defa Konsül[4] seçilmiş, orduda önemli reformlar yapmış olan bir başka büyük

isim Marius, Sulla tarafından sürgün edilmişti. Marius ile akrabalık bağı bulunan Sezar bu

sebepten dolayı Sulla'yı sevmezdi.

Sulla'nın Roma üzerindeki egemenliği gün geçtikçe sarsılırken Sezar hitabet konusunda ders

almaya başladı. İyi bir hatipti ancak iktidarı ele geçirmek istiyordu. Askeri güce sahip

olmalıydı ve politikayla ilgilenmeye başlamıştı.

2

Halk tarafından seviliyordu. Muntazam taranmış saçlara, beyaz bir tene sahipti. Düzgün ve

güzel konuşuyordu. Vatan haini ilan edilen Marius'la olan akrabalığını da ustaca kullanıyordu.

Marius'un eşinin cenaze töreninde Marius'un resimlerini taşıttırarak halkın takdirini kazandı.

Cesur davranıp yasak tanımamıştı.

Sezar, ilk karısı Cornelia öldüğünde onun anısına etkili bir söylev vermiş ve yüceltilmişti.

* * *

Roma'da Sulla ve Marius taraftarlarından oluşan iki rakip parti bulunuyordu. Sezar, Marius'un

Cimberlere karşı kazandığı zaferi hatırlatmak ve taraftarlarını artırmak adına Marius'un kente

ganimetlerle girdiğini gösteren resimlerini gizlice Capitolium'a koydurarak halkın tepkisini

ölçtü. Sonuç Sezar için olumluydu. Tutumu hayranlık uyandırdı. Akrabası için büyük

fedakarlıkta bulunmuş, yine kanunlara karşı gelmişti. Bu davranışından dolayı toplanan

senatoda Cumhuriyet'e açıkça karşı gelmekle itham edildi. Taraftarları tedirgin olmuş ancak

Sezar'a beraat kararı çıkınca rahatlamışlardı.

Orta yaşlarını geride bırakırken Praetor[5] seçildi. Praetörlük görevini tamamladıktan sonra

İspanya'ya gitti ve orada askeri zaferlerinin yanı sıra önemli işler gördü.

Plutarkhos'tan aktarıyorum: “Alacaklıların borçluların yıllık gelirlerinin üçte ikisini

alabilmeleri, borçluların da borçlarının üçte biri oranında bir gelire sahip olabilmeleri

yönünde bir kanun çıkardı. Bu önlem İspanya’daki ününü iyice artırdı. İspanya’dan

ayrılırken kendisi ve askerleri bir hayli zenginleşmişti” (Plutarkhos, 2007: 112).

Sezar şimdiden askerleri tarafından “İmparator” olarak selamlanıyordu. Onlar adeta

Cumhuriyet'in değil Sezar'ın askerleriydiler artık. 41 yaşına geldiğinde, Crassus[6] ve

Pompeius'un[7] da desteğiyle Konsül seçildi. Yine halkın refahına yönelik kanunlar çıkaracak

ve Romalıların gözünde değerini büyütecekti. Toprakların bölüştürülmesi, bedava buğday

dağıtımı gibi uygulamalar onun sayesinde yürürlüğe konmuştu.

3

Evlilikler aracılığıyla bağlarını kuvvetlendiriyordu. İlk karısı Cornelia'dan doğan kızı Iulia'yı

Pompeius ile evlendirmiş ve kendisi de Piso'nun kızı Calpurnia'yı eşi olarak kabul etmişti.

Cato, evlilikler yoluyla güçlenen bu bağların ileride Cumhuriyet'in başına bela olacağını

seziyordu. Uyarıları göz ardı edildiği için elinden bir şey gelmiyordu.

Sezar beş yıllık bir süre için Galya eyalet valiliğine atanıyor, Galya'nın yanı sıra İllyria[8]

bölgesi de Sezar'ın denetimine bırakılıyordu. Dört lejyon[9] emrine verilmişti. Tabi

anlaşılacağı üzere beş yıldan daha uzun bir süre görevde kalmıştı.

Bu süreci ve ortaya çıkan sonucu R. H. Barrow “Romalılar” adlı eserinde şöyle ifade eder:

“Galya’ya girdiğinde, idare ettiği yer küçük bir Galya eyaletiyken Galya’dan çıktığında

eyaletin içine Fransa, Belçika girmiş ve Britanya’nın yolunu açmıştı” (Barrow, 1965: 33-34).

İşte Jül Sezar'ın Galya'daki fetihlerini ve orayı nasıl teşkilatlandırdığını konuşacağız şimdi.

* * *

MÖ 58

Söz konusu tarihte Galya'da yaşayan etnik unsurlara dair, Sezar'ın kendi yazmış olduğu

“Galya Savaşı” adlı eserde bilgi veriliyor:

“Galya üç bölgeye ayrılmaktadır. Birinci bölgede Belgalar, ikincisinde Aquitanlar,

üçüncüsündeyse kendilerine Keltler adını veren bizim dilimizdeyse Galler ismiyle bilinen halk

yaşar” (Caesar, 2006: 1).

Rhen Nehri'nin diğer tarafındaki Germenler nehri aşarak bu kavimlerle sürekli savaşırlar.

Diğer Gal kavimlerinden cesaret bakımından üstün olan bir kavim var: Helvetler. Onlar da

Germenlerle sürekli mücadele halindedir. Hatta Helvetler bazen Germenler'in topraklarına

giderek savaşmışlardır.

4

“Helvetler on iki şehirlerini ve dört yüz köylerini yakarak Romalılara ait olan Galya

eyaletinden geçmek amacıyla yola çıkmışlardı (…) Askerlik yapabilecek yaştakiler doksan

bin, toplamdaysa üç yüz bin kişi kadardılar” (Plutarkhos, 2007: 118).

Böylelikle Sezar'ın Galya'daki ilk savaşı, cesaretlerini övdüğümüz Helvetler ve Tigurinlere

karşı olmuştur. Labienus[10] adlı kumandanını Tigurinlerin üstüne yolladı. Arar Nehri

kıyılarında Tigurinler yenilgiye uğratıldı. Sezar ve ordusu hareket halindeyken Helvetler'in

saldırısına uğradı. Helvetler geri çekilmeyi düşünmeden savaşsalar bile Sezar'a yenildiler.

Germenler Rhen Nehri'ni geçip Galya'ya saldırmayı düşünüyorlardı. Başlarında Ariovistus

vardı. Sezar hem kendi itibarını hem de Galyalıları korumak için Germenlerle savaşmayı

kafasına koymuştu.

Başbuğları Ariovistus'un ardında Germenler Rhen'i geçtiler. Onların yenilmez olduğuna dair

efsaneler türetiliyordu. Sezar bütün konuşulanlara kulaklarını tıkadı. Askerlerinin azimlerini

ve cesaretlerini yükseltmek için “Onuncu Lejyon”unu öven bir konuşma yaptı:

“Eğer hiç kimse benimle gelmezse yanıma sadece onuncu lejyonu alırım. Onun sadakatinden

şüphem yok. Komutanlarını onlar koruyacaklar” (Caesar, 2006: 39).

5

Geçmişte Marius, Cimberleri ve Teutonları yenmişti. Sezar ondan daha aşağı değildi. Sadık

onuncu lejyon ve diğer lejyonların gayretiyle Germenleri bozguna uğrattı. Ariovistus Rhen'i

aşarak kaçmıştı. Roma mızrağı Germen baltasına üstün geldi.

* * *

MÖ 57

Belgalar Galya topraklarının üçte birine hakim bulunuyordu. Güçlü bir ordu hazırladılar.

Roma'ya müttefik olanların topraklarını yağmalayacaklardı. Sezar hızla hareket ederek

Belgaları hazırlıksız yakaladı. Çok insan öldürülmüştü. Kavimler teker teker Sezar'a teslim

oluyorlardı.

Nerviler teslim olmayı reddetti. Belgaların en vahşi ve güçlü kabilesiydiler. Tüccarlar

ülkelerine giremezdi. Şarap içmezlerdi. Muhtemelen şarabı cesaret azaltan bir içki olarak

görüyorlardı. Lüks eşyalar ithal edilemezdi. Çünkü lüks olan her şey savaşçılığı öldürüyordu.

Hiç beklemediği anda Sezar'a saldırdılar. Bir ara savaş öyle bir noktaya geldi ki Sezar kalkan

kuşanıp askerlerinin arasında ilerlemeseydi ve bundan etkilenen onuncu lejyon müthiş bir

iştahla Nervilere saldırmasaydı Romalılar büyük bir hezimete uğrayacaklardı. Nerviler

çekilmediler, neredeyse yok olana kadar direndiler. Canlarını yitirmişler ancak onurlarını

korumuşlardı.

* * *

MÖ 55

Rhen Nehri'nin diğer tarafı yine hareketli zamanlar geçiriyordu. Germenlerin en güçlü

kabilesi Suebler diğer Germen kabilelerine rahat vermiyordu. İki Germen kabilesi, Usipetler

ve Tencterler daha fazla dayanamayarak Rhen'i geçtiler.

6

Kalabalık ve savaşçı bir kabile olan Suebler'de kişiler tarlaların mülkiyetine sahip

olamazlardı. Aynı yerde bir yıldan fazla süreyle yaşamaları yasaktı. Böylece toprakların

sahiplenilmesinin ve tembelliğin önleneceğini düşünüyor olmalıydılar. Önde gelen kişiler de

dahil olmak üzere kabile üyelerinin servetleri arasında uçurumlar oluşmuyordu. Kabilenin bu

ilkeleri, onlardan çok sonra yaşamış ve eşitsizliğin kaynağı üzerine yorumlarda bulunmuş bazı

filozofları destekler niteliktedir.

Suebler, tüccarların ülkelerine gelmelerine izin verirler ancak onlardan bir şey almazlar. Amaç

savaşlarda yağmaladıklarını gelenlere satmaktır. Yukarda bahsettiğimiz Nerviler gibi onlar da

şarabı yasaklamıştır. Şarabın erkekleri kadınlaştırdığı düşünülür.

Mülkiyet konusunda Romalılar ve Suebler karşılaştırılacak olursa bunların birbirlerinden

tamamen farklı oldukları görülür. Çünkü Romalılar toprağa çok değer verir. Normal bir

Romalı savaşmadığı sürece ömrünü tarlasında geçirir. Hem çiftçi hem de askerdir.

Sezar, Rhen'in diğer tarafına geçmeyi planlıyordu. Başarırsa Rhen Nehri'ni aşan ilk Romalı

olacaktı. Nehir bir hayli geniş olduğundan geçilmesi çok zor olsa da kurulmasını emrettiği

köprü on gün içinde tamamlandı. Ordusuyla beraber Rhen'i geçti.

Germania bölgesinde Hercynia Ormanı çok büyük bir alanı kaplar. Başıyla sonunu bulmanın

imkansız olduğu söylenir. Sezar Rhen'i aştığında, Germenler ormanlarla çevrili vadilere

çekildiler. Girdiği yeri yakıp yıktı. Roma'nın yanında yer alan Germen kabilelerine ise yardım

etti. Rhen'in diğer tarafında on sekiz gün geçirmişti. Burada daha fazla kalması şanına ve

şerefine bir şey katmayacaktı. Galya'ya döndü. Köprüyü yıktırmayı da ihmal etmedi.

* * *

Aynı yıl içinde, Sezar Britanya'ya gitmek istedi. Gemilerin hazırlanması emri verildi.

Donanma okyanusa getirildi. Yine bir ilke imza atıyordu. Bu donanma ile denizi aşmayı

başarıyordu. Ada yerlileri ise Romalılara büyük zorluklar çıkardı. Gemilerden atlamaları ve

hem dalgalarla hem de düşman askerleriyle savaşmaları gerekiyordu.

7

Onuncu lejyon sancaktarı yüksek sesle konuşmuştu:

“Askerler! Eğer sancağınızı düşmana bırakmak istemiyorsanız atlayın. Ben en azından

cumhuriyetime ve komutanıma karşı görevimi yapacağım” (Caesar, 2006: 121).

Şiddetli çarpışmalar oldu. Sezar'a elçiler yollayıp barış istediler. Gece gündüz eşitliğinin

olduğu zaman yaklaştığından ve donanma kışı çıkartacak bir halde bulunmadığından Sezar

rehineler alıp dönmeye karar verdi. Burada gece gündüz eşitliği olarak 23 Eylül kastediliyor.

Kuzey yarım kürede kış yaklaşır.

* * *

MÖ 54

Sezar Britanya'ya ikinci kez ayak bastı. Ancak, Galya'da beklenmedik bir isyan çıkınca

Britanya'nın Roma'ya ödeyeceği yıllık vergiyi belirledi ve döndü. Galya'daki isyan, ismini

önceden zikrettiğimiz kumandan Labienus'un gayretiyle bastırıldı.

* * *

MÖ 52

Sezar'a ve Roma Cumhuriyeti'ne karşı son bir kez kurtuluş savaşı vermek için isyan eden

kabileler, Arvernler'in lideri olan Vercingetorix[11] kumandası altında birleşirler. İsyana yön

verecek en güçlü kabileler Arvernler ve Carnutlar'dır.

Avaricum Muharebesi'nde Romalılar galip geldiler. Vercingetorix, buradaki savaşa girişmeden

evvel de Avaricum'u savunmanın anlamsız olacağını düşünüyordu. Ancak bazı kabilelerin bu

yöndeki istekleri nedeniyle Avaricum'da savaşa girişilmişti. Bu nedenle Vercingetorix alınan

yenilgiden dolayı suçlanmadı ve kabileler üstündeki karizmatik etkisini yitirmedi. O

birleştirici özelliği ve dehasıyla parlıyordu.

8

Vercingétorix - Alésia

Vercingetorix, Alesia'ya ilerledi. Romalılara karşı direnişini burada yapacaktı. Alesia kenti

çok yüksek bir tepe üzerine kurulduğundan ele geçirilmesi bir hayli zordu. Sezar kuşatmaya

karar verdi. Sezar'ın olabildiğince hızlı davranması gerekiyordu. Çünkü Galya'dan üç yüz bin

cesur adam toplanmıştı. Kuşatma altındakilere yardım için geliyorlardı. Sezar iki orduya karşı

cephe almak durumundaydı. Vercingetorix'in “saldırmazlık” emrine uymayan birlikler

Sezar'ın ekmeğine yağ sürdüler. Halbuki iki ordu birleşebilseydi tarih farklı yazılırdı.

Roma'nın sömürgesi olmaktan yılmışların son kurtuluş umutları tükenmişti. Vercingetorix

halkına zeval verilmemesi şartıyla Romalılara teslim oldu.

Kazanan Sezar'dı. Askeri dehası ve şansıyla…

* * *

Roma'da I. Triumvirlik kurulduğunda (MÖ 60); devlet yönetimi Pompeius, Sezar ve Crassus

arasında paylaşılmıştı. Triumvirler senatoya kendi taraftarlarını yerleştirdiklerinden Cicero

gibi aristokratlar sürgün edilmişti. İki yıl sonra Sezar Galya eyalet valiliğine atandı ve bütün

Galya Transalpina'yı fethetti. Galya Cisalpina'nın valisi sıfatıyla eyaletindeki yönetim

süresinin uzatılmasını bekliyordu (MÖ 58 – 51). Konsüllüğe de talipti. Ancak Pompeius'un

yanında bulunanlar onu Sezar'a karşı dolduruyorlardı. Cumhuriyetin güvenliği için Sezar'ın

ordularının terhis edilmesi düşüncesindeydiler.

9

Sezar ordularını dağıtmaktan yana taraf değildi. Kendisine haksızlık yapılıyordu. Halk

Tribunusu Curio, Sezar'ı senatoda savunacaktı. Eğer Sezar'ın ordusu tehlike arz ediyorsa aynı

korku Pompeius'un da ordusuna karşı duyulmalıydı. Ve bağımsız bir devlet isteniyorsa iki

komutan da ordularını serbest bırakmalıydı. Pompeius'un dostları buna şiddetle karşı çıktılar.

Halk Tribunusları şehri terk etmek durumunda kaldılar. Diktatör Sulla döneminde dahi

Tribunusların muhalefet hakkına dokunulmazken onlar bu haklarını kullanamadılar. Ayrıca

Parth seferi için Sezar'ın gönderdiği iki lejyon da Pompeius'un emrine verilmiş bir halde

İtalya'da bekletiliyordu. Sezar'ın bu durumdan İtalya'ya gittiğinde haberi oldu.

Sezar ordusuyla Roma'ya yürüdü (MÖ 49). Pompeius ve senatörlerin birçoğu, Sezar'ın

geldiğini duyunca çekildiler.

İspanya'da Pompeius'un taraftarlarına karşı savaştı. O sıralarda büyük bir sel felaketi

yaşanmıştı. Ordusu kıtlıkla da mücadele edecekti. Sezar'ın o günlere dair yorumunu

paylaşalım:

“Böyle bir felakete bağlı olarak genelde olduğu üzere sadece o anki kıtlığa bağlı olarak değil

ileride oluşacak talep yüzünden de fiyatlar artmıştı” (Caesar, 2007: 39).

Askeri dehasının yanı sıra iktisadi kafaya da sahipti. Aynı zamanda bir mühendis zekasına...

Tabiatın engelleri ve nice ordular onu durduramadılar. Afranius ve Varro komutasındaki

düşmanlarını yendi. İspanya'yı ele geçirdi.

Roma'da senato tarafından “Diktatör” seçilen Sezar, suçluları bağışladı. Borçluların

faizlerinde indirim yaptı. Latin festivalini kutlamak ve seçimleri gerçekleştirmek on bir

gününü almıştı. Bu sürecin ardından Diktatörlüğünü sonlandırdı.

Pompeius Dyrrhachium'daydı. Pompeius'un kırk beş bin piyadesi ve yedi bin atlısı, Sezar'ın

yirmi bin piyadesi ve bin atlısı vardı. Pharsalus Ovası'nda karşılaştılar (MÖ 48). Pompeius

atlılarına çok güveniyordu ve Sezar'dan daha fazla atlıya sahip olduğu için düşmanı

10

arkasından çevirmeyi planlıyordu. Planları Sezar'a ulaşmıştı. Sezar Pompeius'un atlılarının

dizilişinden çıkarımda bulunarak sağ kanadının kuşatılmaması için önlem aldı.

Yine kan dökülmüştü. Pompeius'un ordusundan yaklaşık on beş bin kişi öldürülürken, yirmi

dört bin kişi kadarı da esir olarak Sezar'ın eline düşmüştü. Pompeius ise daha atlıları bozguna

uğradığı anda generalliği bırakarak savaş alanını terk etmişti.

Sezar İskenderiye'ye geldiğinde Theodotus, Pompeius'un kafasını ona sundu. Sezar'ın karşılığı

yüzünü çevirmek oldu.

Theodotus, Pompeius’un kafasını sunuyor ve Sezar yüzünü çeviriyor.

* * *

Adı olup da kendi olmayan Cumhuriyetin gerçekliğini yitirmemizin suçu, talihsizliğimizden

değil, ahlaksal eksikliklerimizdendir.**

Cicero

Sezar, Mısır'da Kleopatra VII'yi tahta geçirmek için savaştı. Kazanınca amacına uygun

davranarak Mısır'ın egemenliğini Kleopatra'ya bıraktı. Kleopatra, Sezar’ın çocuğunu doğurdu.

Çocuğun adı Caesarion oldu.

11

Anadolu'ya geçen Sezar, Domitius'un ordusunu yenen Pharnaces'in üzerine yürüdü.

Pharnaces'in komutasındaki Pontus ordusu, Zela (Zile) kentinde Sezar'a yenildi. Sezar kısa

sürede kazandığı zaferi, Roma'daki bir dostuna yazdığı mektupta şöyle özetliyordu: “Veni,

vidi, vici” (Geldim, gördüm, yendim).

Bugün Tokat iline bağlı Zile ilçesindeki, üzerinde “veni, vidi,

vici” sözlerinin yazılı bulunduğu dikili taş

Pharsalus Savaşı'nda, Pompeius'un yanında yer alan Scipio ve Cumhuriyetin güvenliği için

daima Sezar'ın karşısında durmuş Cato, Afrika'ya Kral Iuba'nın yanına sığınmışlardı.

Kendisine karşı büyük bir ordu hazırlandığını duyan Sezar hemen harekete geçti.

İç savaş çıktığından bu yana Romalılar kendi yurttaşlarının kanını döküyordu. Cato'nun

vatansever ve Cumhuriyetçi kalbi hiçbir zaman buna razı olmamıştı. Nitekim geçmişte

Pompeius'un savaşa yanaşmadığı zamanlarda dahi, sırf yurttaşlarının kanı dökülmesin diye o

da savaşın karşısında durmuştu. Aslına bakılırsa o dönem Sezar da barış görüşmelerinin

yapılması taraftarıydı. Ancak Pompeius birçok senatör tarafından savaş için kışkırtılmıştı.

12

Pharsalus'da Pompeius'u yenen Sezar, şimdi de Afrika'da Kral Iuba ve Scipio'ya karşı

kazanıyordu. Cato, savaş sonrasında kendi canına kıyıyordu. Onu canlı olarak ele geçirmek

isteyen Sezar bile Cato'nun bu erdemli tavrını takdir etmişti.

Sezar'ın eski kumandanlarından Labienus, Pharsalus'da Pompeius'un yanında yer almıştı. Bu

sefer de İspanya'da ordu toplayan Pompeius'un oğullarına katılmıştı. Savaş Munda kentinin

önünde oldu (MÖ 45). Bir ara çok zor duruma düşse de kazanan Sezar oldu. Pompeius'un

büyük oğlunun başı, diğer oğlu tarafından Sezar'a sunuldu. Roma'nın yetiştirdiği bu gençlerin

akıbetine halk derin bir üzüntü duymuştu. Labienus da Munda Muharebesi'nde öldürülenler

arasındadır.

Calpurnia rüyasında kocası Sezar'ın öldürüldüğünü görmüştü. O gün senato toplanacaktı.

Karısı dışarı çıkmasını istemiyordu. Kocasına toplantıyı ertelemesini söyledi. Sezar da

şüpheye düşmüştü. Gitmeyecekti fakat Decimus Brutus, Sezar'ın yanına geldi. Senatoya

katılmamanın hakaret sayılacağından bahsederek Sezar'ı ikna etmeye çalıştı. Hatta Roma

dışında her yerde krallık tacı giymenin Sezar'ın hakkı olduğunu da sözlerine ekledi. Ancak

Decimus Brutus, Marcus Junius Brutus ve Cassius için çalışıyordu. Amaçları Sezar'ı yok

etmekti.

İstemeyerek bile olsa senatoya giden Sezar, karısının rüyasında gördüğü gibi, orada saldırıya

uğradı. Kendisine ilk saldıranın kılıcını yakaladı ve kendini savunmaya başladı. Uzun süre

direnmişti ki Brutus'un de (Marcus Junius) saldırdığını görünce kılıcını yere atmış ve kendini

ölümün kollarına bırakmıştı (MÖ 44).

13

Dipnotlar:

* Let us have final tribute of blood in honor of Gaius Iulius Caesar: Haydi son kez kan

dökelim Gaius Julius Caesar'ın şerefine!

** “Adı olup da kendi olmayan Cumhuriyetin gerçekliğini yitirmemizin suçu,

talihsizliğimizden değil, ahlaksal eksikliklerimizdendir” (Barrow, 1965: 35).

[1] Cicero: MÖ 106 – 43 yılları arasında yaşamış Romalı hatip ve devlet adamı.

[2] Cato: Genç Cato olarak da bilinir. Ahlaki dürüstlüğü ile tanınan Romalı politikacı ve

devlet adamı.

[3] Sulla: MÖ 82 ve 79 yılları arasında Roma Cumhuriyeti'nin diktatörü.

[4] Konsül: Roma Cumhuriyeti'nin en üst düzey yöneticilerine verilen ad.

[5] Praetor: Hukuk işlerinden sorumlu memur.

[6] Marcus Crassus: Pompeius ve Sezar ile Birinci Triumvirliğin kurmuştur (MÖ 60).

Parthlarla yapılan savaşta Harran yakınlarında öldürülmüştür (MÖ 53).

[7] Pompeius: Sulla dönemindeki kanunları yürürlükten kaldırdı. Hukuk alanında

düzenlemeler yaptı. Toplumsal sınıfların mahkemelerde eşit bir şekilde temsilini sağladı.

Sezar ve Crassus ile Birinci Triumvirliğin kurdu.

[8] İllyria: Bugünkü Arnavutluk, Hırvatistan, Bosna Hersek ve Slovenya kıyılarını kapsayan

Dalmaçya Bölgesi'ne verilen ad.

[9] Lejyon: Cumhuriyet döneminde ortalama 4200 kişiden oluşan askeri birlik.

[10] Labienus: Galya Savaşı yıllarında Sezar'ın yanında savaşmış olmasına rağmen iç savaş

çıkınca Pompeius'a katılmış kumandan. Pompeius'un oğulları ile Sezar'ın arasında yapılan

Munda Muharebesi'nde öldürülmüştür (MÖ 45).

[11] Vercingetorix: Roma sömürgeciliğine karşı kabileleri örgütlendirip ünlü Alesia

savunmasını yapan lider. Vercingetorix adı, Türk Tarih Tezi çalışmalarında Türklüğe ilişkin

değerlendirilmiştir [Er – Cing (cenk) – Torix (Türk) : Cenk eri Türk].

14

KAYNAKLAR:

* Audier, Serge, “Cumhuriyet Kuramları” (Çeviri: İsmail Yerguz), İletişim Yayınları,

İstanbul, 2006

* Barrow, Reginald H, “Romalılar” (Çeviri: Ender Gürol), Varlık Yayınları, İstanbul, 1965

* Caesar, Gaius Iulius, “Gallia Savaşı” (Çeviri: Furkan Akderin), Alfa Yayınları, İstanbul,

2006

* Caesar, Gaius Iulius, “İç Savaş” (Çeviri: Furkan Akderin), Alfa Yayınları, İstanbul, 2007

* Plutarkhos, Mestrius, “Paralel Yaşamlar – İskender & Caesar” (Çeviri: Furkan Akderin),

Alfa Yayınları, İstanbul, 2007

* Tek, Ahmet Tolga, “Uygarlık Tarihi”, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2008

15

Âlî Bey ve Eseri “Lehçetü'l-Hakâyık”

Mert Karslıoğlu

1. Âlî Bey'in Hayatı:

Âlî Bey, 1844 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Yusuf Cemil Bey oğluna özel hocalardan

Fransızca dersleri aldırdı. Âlî Bey, yabancı dil bilgisiyle daha on dört on beş yaşlarındayken

“Bâbıâli Tercüme Odası”na memur adayı olarak girdi. Bu görevde on yıl kadar kalarak

müdürlüğe yükseldi.

Genç yaşından itibaren edebiyatla ilgilenmeye başlayan Âlî Bey, en çok tiyatro ve mizah

türleriyle ilgilendi. İlk mizahi yazıları, Rum kökenli Teodor Kasap'ın “Diyojen” (1870-1873)

adlı mecmuasında çıktı. Âlî Bey burada imzasız olarak yazdı (Devlet memurlarının bu türlü

yayınlarda yazıp çizmeleri o dönemin yönetimi tarafından hoş karşılanmıyordu). Antik Çağ

filozofu Diyojen'in Büyük İskender'e söylediği rivayet olunan sözünü Âlî Bey: “Gölge etme

başka ihsan istemem” şeklinde kalıplaştırmış ve zihinlere kazımıştır (Bu söz “fâilâtün

fâilâtün fâilün” kalıbıyla tek mısra halinde yazılmıştır).

16

Ermeni kökenli Güllü Agop (Agop Vartovyan), 1866 yılında Gedikpaşa'da “Tiyatro-yı

Osmâni” (Osmanlı Tiyatrosu)'yi kurdu. Âlî Bey burada da görev aldı. Tiyatro yazmaya

yönelmesi bu sebeple olmuştur. Ayrıca burada Ermeni ve yabancı uyruklu oyunculara Türkçe

ve diksiyon dersleri verdi.

“Diyojen” hükümet tarafından kapatılınca Teodor Kasap “Çıngıraklı Tatar” ve ardından

“Hayâl” adlı mizah mecmualarını çıkardı. Âlî Bey bu mecmualarda da imzasız olarak yazılar

yazmaya devam etti.

Âlî Bey, 1873 yılında önce Sıhhiye Meclisi Azalığı'na, sonra Karantina Başkatipliği'ne tayin

oldu. 93 Harbi (1877-1878) patlak vermeden hemen önce Bulgaristan'ın Varna şehrine atandı.

Savaş çıkınca da hemen İstanbul'a döndü.

1881 yılında “Düyûn-u Umûmiye İdaresi” kurulunca Âlî Bey'e burada yabancı dil

çevirmenliği görevi verildi. Kısa sürede buradaki çalışmalarıyla yükseldi. 1885'de Osmanlı

topraklarında teftiş için görevlendirildi. Görev için gittiği Bağdat'tan 1888 yılında İstanbul'a

çağırıldı. O ise yolculuk şartlarının elverişsiz olması ve süren savaşlar yüzünden dönüşünü

Hindistan üzerinden yapmak zorunda kaldı.

Âlî Bey, 1890 yılında Trabzon'a vali olarak atandı. 1893'te yeniden Düyûn-u Umûmiye'deki

görevine döndü. Burada “Genel Müdür” oldu. O zamanlar bu makamın adı “Direktörlük”

olduğu için Âlî Bey'in adı “Direktör Âlî Bey” olarak anılmaya başlandı.

Âlî Bey, 1899 yılı başlarında, daha elli beş yaşındayken vefat etti. Anadoluhisarı'ndaki Göksu

Mezarlığı'na defnedildi.

17

2. Âlî Bey'in Edebi Şahsiyeti ve Lehçetü'l-Hakâyık:

Âlî Bey, Türk Edebiyatı'nın modern anlamdaki ilk tiyatro yazarlarındandır. Güllü Agop'un

“Osmanlı Tiyatrosu” etrafında bir de “Edebiyat Heyeti” kurulmuştu (1872). Yazınımızı ve

özellikle Türk tiyatrosunu geliştirmek için kurulan topluluğun içinde Âlî Bey de bulunmuştur.

Âlî Bey bu toplulukta Ahmed Vefik Paşa, Şemseddin Sâmi, Nâmık Kemal, Abdülhak Hâmid,

Ahmed Mithat Efendi gibi büyük üstatlarla beraber çalışmıştır.

Âlî Bey, Şinâsi'nin tiyatroda açtığı “toplumsal eleştiri” yolunu takip etmiştir. “1873 senesine

doğru Türk tiyatrosunda belli başlı iki yol belirmişti. Birincisi Şinâsi'nin yoludur ki, Vefik

Paşa, Teodor Kasap, Âlî Bey - Âlî Bey'den gayrısı dilde onun kadar titiz olmamakla beraber -

az çok farklarla devam ederler” (Tanpınar, 2007, sf. 262).

Mizahi yazıları “Cerîde-i Havâdis” (1840-1864) adlı gazetede, “Diyojen”, “Çıngıraklı

Tatar” ve “Hayâl” gibi mecmualarda çıkan Âlî Bey'in “en önemli, en unutulmaz, hatta bir

bakıma ölmez” eseri, mizahi özellikli bir sözlük olan “Lehçetü'l-Hakâyık”tır (Kutlu, 1974,

sf. 17). Lehçetü'l-Hakâyık'taki bazı madde başları, bu mecmualarda “Lûgat” başlığı altında

çıkmıştır.

“Türkçe'de kelimelere ters ve mizahi manalar vermek sistemi edebiyatımıza ilk defa

Lehçetü'l-Hakâyık ile ve Âlî Bey'in kalemiyle girmiştir” (Kutlu, 1974, sf. 17). Eserin adının

günümüz diliyle anlamı “Hakikatlerin Dili”dir. Eserde verilen kelimeler mizahi bir şekilde

açıklanır. İronik karşılıklar taşlamalı, seviyeli bir üslupla verilir. Kitabın ismi dahi aslında

ironiktir. Kitaptaki kelimeler elif-be sırasına göre dizilmiştir.

Kitapta üç yüze yakın kelimeye mizahi karşılıklar verilmiştir. Küçük çaplı bir mizahi sözlük

olan bu eserde kadınlar ve evlilik üzerinde çokça durulmuştur. Doktorluk, avukatlık,

politikacılık gibi mesleklerle de inceden alay edilmiştir. Bu mesleklerin komik ve aksayan

yönleri belirtilirken asla kaba saba ve küçümseyici bir üslup kullanılmamıştır.

18

Eserin ilk baskısı 1896 yılında yapılmıştır. Zaten ilki sınırlı sayıda (40 adet) basılmasına izin

verilen eserin ikinci baskısı, dönemin idaresi tarafından engellenmiştir. Bu yüzden ikinci baskı

Mısır'da, Kahire Matbaa-i Osmaniye'de yapılır (1899). Üçüncü baskı ise ancak II.

Meşrutiyet'ten sonra, 1910 yılında İstanbul'da yapılabilir.

“Eserin 1899'daki ikinci baskısında 350, 1910'da yapılan üçüncü baskısında 365 madde başı

vardır” (Yıldırım, sf. 21).

“Âlî Bey için Lehçetü'l-Hakâyık'ın merkezi konusu insandır. İnsanla ilgili kavramların

tanımlandığı sözlükte 'iyi' ve 'kötü' olan karşılaştırılır. Zıtlıklar sergilenerek insanın hayvansı

özellikleri olduğuna dikkat çekilir (...) Âlî Bey, insanlarla ilgili klişelere hücum eder ve bu

saldırılarını okur için oyunlaştırır. İnsanın hayvan ile karşılaştırılarak yerilmesi gibi,

kadınların da erkekler ile kıyaslanarak tanımlandığı görülür. Tanzimat dönemi mizah

basınında veya romanlarında sık işlenen konular, kadın ve erkek hakkındaki yergilerde açıkça

gözlenir” (Yıldırım, sf. 104-105).

3. Yazarın Bütün Eserleri:

a. Tiyatro

1. Tosun Ağa (Memiş Ağa?); George Dandin'den uyarlama, 1870'te sahnelenmiştir.

2. Kokona Yatıyor; 1870

3. Misafiri İstiskâl; 1871

4. Ayyar Hamza; Moliere'in “Les Fourberies de Scapin” (Scapin'in Dolapları) adlı

komedisinin adaptesidir, 1871

5. Geveze Berber; 1873

6. Gavo, Minar ve Şürekâsı; çeviri oyun, 1891

7. Letâfet; operet olarak yazılmıştır lakin sahnelenmemiştir. Baskı: 1899

19

b. Çeviri Roman

1. Evlenmek İster Bir Adam (Paul de Kock'den çeviri); 1897

c. Diğer Eserleri

1. Lehçetü'l-Hakâyık (Mizahi Sözlük), 1896

2. Seyahat Jurnali (1888-1890 yıllarında İstanbul'dan Hindistan'a dek yaptığı yolculuğun

notlarından oluşmuştur).

3. Seyyâreler (Mizahi Hikaye), 1897

* * *

KAYNAKLAR:

* Âlî Bey, “Lehçetü'l-Hakâyık” (Haz: Şemsettin Kutlu), Tercüman 1001 Temel Eser,

İstanbul, 1974

* Özkırımlı, Atilla, “Türk Edebiyatı Ansiklopedisi” (Cilt 1), Cem Yayınevi, 5. Baskı,

İstanbul, 1990

* Tanpınar, Ahmet Hamdi, “19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi”, Yapı Kredi Yayınları,

İstanbul, 2007

* Yıldırım, Tuğba, “Lehçetü'l-Hakâyık'ta Mizah Söylemi”, Yüksek Lisans Tezi,

Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara, Temmuz 2006

* * *

20

Eserden Seçmeler :

Adâlet: Ayarı bozuk terazi.

Aferin: Ucuz ihsan.

Ahlâk: Akıl polisi.

Aktris: Komedi oynadığını gizleyen kadın.

Âlim: Bir şey bilmediğini bilen.

Altın: Anahtar.

Avanak: Yakayı ele veren hırsız.

Avukat: Suçluların çamaşır yıkayıcısı.

Bahşiş: Zorla verilen ihsan.

Bahtiyarlık: Artık kimse inanmıyor ama yine de halkın dilinde dolaşan bir yalan dolan.

Balkon: Aşık tüneği.

Baş Ağrısı: Bahane.

Buse: Uçurum kenarlarında toplanılan bir çiçek.

Cahil: Bir şey bilmediğini bilmeyen.

Can Sıkıntısı: Şeytanın avukatı.

Cesaret: Korktuğunu belli etmemek.

Cilt: Kitaplar da kadınlar gibidir; çoğu zaman en değersizinin elbisesi kıymetli olur.

Cilve: İştah açmak için meze.

Cüce: Büyük adamların yakından görünüşü.

Çirkinlik: Kitabı açıp okumayı arzu ettirmeyen bir kapak.

Davet: Pusu.

Diken: Gülün bekçisi.

Dostluk: Fırtınalı havada içi dışına dönen bir şemsiye.

Ecza Dükkânı: İçindeki ilâçların faydasını alandan çok satan görürmüş.

Filozof: Daha fazla bedbaht olmadığından dolayı kendisini bahtiyar hisseden kişi.

Firâş (Yatak): Savaş, kavga meydanı.

Gözyaşı: Yüreğin nemi.

Gurur: Bir tavus kuşu ki tüyleri döküldüğü zaman bile kuyruğunu yelpaze gibi açar.

21

Hasta: Sağlığın değerini anlamaya başlayan adam.

Haydut: Dağ bankeri.

Hayırdua: Ucuz hizmet.

Hayvan: Lüzumsuz, zamansız vakitte gelen dost.

Hazım (Sindirim): İç siyaset.

Hazine: Yirmi yaşında: Sevilen kadınlar; otuz yaşında: Rütbe ve nişan; kırk yaşında: Bolluk,

zenginlik; elli yaşında: Büyük bir mevki ve unvan; altmış yaşında: Tatlı dilli bir torun; yetmiş

yaşında: Parıldayan güneşin sıcaklığı.

Hiss-i İnsânî (İnsanlık Duygusu): Meçhûl.

Hiss-i Hayvânî (Hayvanca Duygu): Malûm.

İfrat (Aşırılık): Kadınların gerçeği.

İftira: Ne kadar koparılsa ve temizlense de meydana geldiği yerde iz bırakan zararlı ve zehirli

bir ot.

İhtiyat (Sakınma): Gençlikte lazım ama insan ihtiyarlıkta sahip olabiliyor.

İkrâmiye: Züğürt tesellisi.

İsraf: Delik kese.

Kefen: Moda dergilerine müracaat edilmeden biçilen elbise.

Kısas: Mesela bir güzel kadını, kendi rızası olmadan dudaklarından öperim. Kadın dava

edecek olursa o da beni tutarak aynen dudaklarımdan öper.

Libas (Elbise): Çoğu zaman kitabından daha güzel ve üstün bir kapak.

Manastır: Tembeller barınağı.

Mezar: Son yatak.

Moda: Maymunların taptığı, maymun tanrısı.

Muacciz (Taciz eden): Beklenilmeyen zamanda gelen dost.

Nâdir (Az bulunan şey): Akıllıca konuşan kadın.

Nisâ (Kadın): Erkeklerin yaptıklarının tersini yapan.

Ömr-i İnsan (İnsan Ömrü): Dönüş bileti satılmayan bir seyahat.

Rüşvet: Hizmet karşılığı hediye. Kanûnen yasaktır.

Rüyâ: Buluttan beşik.

Saçma: Bizim görüşümüzde olmayan kimselerin düşünceleri.

Sağır: Kulağı kör.

22

Sancak (Bayrak): Vatana giydirilen en güzel kaftan.

Sefahat (Hovardalık, zevk ve eğlence düşkünlüğü): Kadınların gözünde kıymetli bir kusur.

Sıfır: Gerek rakamlarda, gerek insanlarda bulunduğu yere göre değeri artıp eksilir.

Şemsiye: Dostluk gibidir, yağmur zamanı bulunmaz.

Şeytan: Kadınların vefakâr dostu.

Şiir: Darası alınmış söz.

Tabib (Doktor): Gel sözümü dinle; sadece su iç!..

Taaddüd-i Zevcât (Birden çok kadınla evlenme): Fazla mal göz... çıkarır!..

Tarih: Kurt masalı. Züğürtledikçe eski defter karıştırmak.

Tavus Kuşu: Sonradan görme.

Teehhül (Evlenme): Darısı başınıza!..

Tefekkür (Düşünme, düşünce, fikir): Beyni zehirlemek.

Tenâsüh (Reenkarnasyon): Hintlilerin inancına göre insanlar ölümden sonra hayvan olurmuş...

Bizde tam tersine!..

Timsah: Tohuma kaçmış kertenkele.

Uyku: Fakirlerin hovardalığı.

Vefâ: Köpeklerin fazileti.

Yaş: Kadınların saklamayı becerdikleri tek sır.

Zekâ: Susmasını bilmek.

Zenginlik: Hiç dikkat buyurdunuz mu; çok zaman müzikten hiç anlamayanların salonlarında

en güzel ve en kıymetli piyanolar bulunur. Bununla beraber, ben ne zaman bir zenginin

salonunda piyano görsem -daima iyimserliğe kapılarak- ev sahibinin piyano çaldığını

zannederim.

23

Dîvânü Lûgati't-Türk'te Geçen Atasözü ve Özlü Sözler II

Mert Karslıoğlu

Ansiklopedi'nin ilk sayısında başladığımız “Dîvânü Lûgati't-Türk'te Geçen Atasözü ve Özlü

Sözler” konusuna bu sayıda devam ediyoruz.

Dîvânü Lûgati't-Türk, Türkçemizin bilinen ilk sözlüğü ve ilk ansiklopedisidir. Bu eserin

yazarı Kaşgarlı Mahmud, alelade bir insan değildir. O, Karahanlılar Devleti'ni kuran Bilge

Kül Kadir Han'ın soyundan gelen bir tigin (şehzade)dir.

Kaşgarlı Mahmud'un ataları Doğu Karahanlı hükümdarlarıdır. Dedesi Muhammed Buğra Han

(ölümü 1057), babası “Şemsüddevle Arslan İlig” unvanlı Barsgan Hakimi Hüseyin Çağrı

Tigin'dir (ölümü 1057). Annesi ise yine soylu, ulema bir aileden gelen Bubi Rabia Hatun'dur.

Kaşgarlı, 1008 yılında Kaşgar'da doğmuştur. Dedesi Muhammed Buğra Han, tahtını oğlu

Hüseyin'e yani Kaşgarlı'nın babasına bırakmak ister. Muhammed Buğra Han'ın ikinci eşi ise

Hüseyin'in değil kendi oğlu İbrahim'in tahta çıkmasını istemektedir. Bu yüzden kanlı bir darbe

tertipleyecektir. Rivayetlere göre bir şölende yemeklerin içine zehir koydurarak hem

Muhammed Buğra Han'ı hem de oğlu Hüseyin'i öldürtür. Kağanı ve oğlunu öldürtmekle

yetinmeyen cani kadın, kağanın kardeşi Süleyman'ı ve onların ailelerini de öldürtür. Bu kanlı

darbeden Kaşgarlı Mahmud'un nasıl ve ne şekilde kurtulduğu ise bilinmemektedir.

Kaşgarlı Mahmud'un daha sonra neden Karahanlı tahtı için savaşmadığını bilmiyoruz.

Sonuçta bir şehzade olarak tahtta onun da hakkı vardır ve bu hakkı gasp edilmiştir. Zaten

darbeyle başa geçirilen İbrahim'in saltanatı da ancak bir yıl sürecektir. Onu ve hükümdarlığını

kabul etmeyen Barsgan Emiri Yınal Tigin'le savaşır ve savaşta öldürülür. Bundan sonra

Kaşgarlı'nın taht mücadelesine girmek isteyip istemediğini ise bilemiyoruz.

Katliamdan bir şekilde kurtulan Kaşgarlı Mahmud'un bundan sonraki hayatı üzerine bilinenler

de ancak rivayettir. Kırk dokuz yaşında ülkesinden kaçmak zorunda kalan Kaşgarlı,

24

anlatılanlara göre Pamir Dağları'nı aşarak Türkistan'a geçmiştir. Burada karşılaştığı Türk

topluluklarından dil ve kültürümüze dair pek çok malzeme toplamıştır. Yine rivayetlere göre

Irak ve İran'a gittiği, buralarda medreselerde hocalık yaptığı, Farsça ve Rumca öğrendiği

söylenmektedir. Kaşgarlı sonunda Bağdat'a 1072 yılında ulaşır ve dev eserini burada yazmaya

başlar. Tüm bunlara bakarak Kaşgarlı'nın aşağı yukarı on beş yıl Türkistan'ın çeşitli yerlerini

gezme imkanı bulduğunu söyleyebiliriz.

Yazarımızın Dîvân'ının dışında bir de Türkçe Dil Bilgisi kitabı olduğu bilinmektedir. “Bizi bu

kitaptan haberdar eden yine Kaşgarlı Mahmud'un kendisidir. Divanü Lugati't-Türk'ün daha

ilk sayfalarında, esere dahil etmediği sıfatlara değinip örnek verirken çokluk ve tekliklerin

yapılışı, karşılaştırma sıfatları, küçültme ve benzeri konulara yer vermediğini çünkü bütün

bunları bir dil bilgisi kitabı olan Kitâbü Cevâhiri'n-Nahv fi Lûgati't-Türk'te ayrıntılı bir

biçimde anlattığını yazar” (Akalın, 2008, sf. 28). Ne yazık ki bu değerli eser günümüze

ulaşamamıştır.

Kaşgarlı Mahmud'un yıllar sonra yurduna döndüğü, Kaşgar yakınlarındaki Opal köyüne

yerleştiği, burada bir medrese kurarak on yıla yakın ders verdiği rivayet edilmektedir. 1105

yılında doksan yedi yaşında öldüğü söylenmektedir. Kaşgarlı'nın türbesi bugün Opal

köyündedir. Opal, Kaşgar'ın 50 km. güneybatısında bulunan bir köydür. Opal ve dolayısıyla

Kaşgar, bugün Çin'in “Sincan Uygur Özerk Bölgesi” adını verdiği “Doğu Türkistan”

topraklarında bulunmaktadır.

* * *

Kaşgarlı Mahmud ve Dîvânü Lûgati't-Türk hakkında pek çok kitap, makale ve ansiklopedi

maddesi yazılmıştır. Ben burada onun hakkında yazılan iki edebi eseri söyleyeceğim:

Kaşgarlı'nın hemşehrisi olan Uygur Türkü Ferhat Ciylan, rivayetlerden yola çıkarak

“Kaşgarlı Mahmut” adında bir roman yazmıştır. Roman Türkiye'de, Zeynure Öztürk'ün

çevirisiyle 2006 yılında Kaknüs Yayınevi'nden çıkmıştır. Ayrıca Türkiye'de de Murat Koçak

tarafından “Kaşgarlı Mahmut'un Rüyası” adında bir öykü kitabı yazılmıştır (Çağrı Yayınları,

2013). Kitabın ilk öyküsünde, Kaşgarlı'nın Divan'ı yazmadan önce başından geçenler

anlatılmıştır.

25

KAYNAKLAR:

* Kaşgarlı Mahmud, “Divanü Lugati't-Türk” (Çeviri: Besim Atalay), TDK Yayınları,

Ankara, 2013, (Tek cilt halinde ilk baskı)

* Akalın, Şükrü Haluk, “Kaşgarlı Mahmud ve Dîvânü Lûgati't-Türk”, TDK Yayınları,

Ankara, 2008

* www.wikipedia.com/opal_sincan

* www.wikipedi.com/kaşgar

* * *

DLT 1. CİLTTEN SEÇMELERE DEVAM: *

* Besim Atalay, Divan'ı beş cilt halinde yayınlamıştır (ilk 3 cilt metindir). TDK'nın 2013

baskısı bu beş cildin tek cilt halindeki ilk baskısıdır.

1. Künge baksa köz kamar: Güneşe bakanın gözü kamaşır. [kün, 340]

2. Koş kılıç kınka sıgmas: İki kılıç bir kına sığmaz. [kılıç, 359]

3. Kök kirsün kızıl çıksun: Gök girsin kızıl çıksın. Kırgız, Yabaku, Kıpçak ve daha

başka boyların halkı ant içtiklerinde, sözleştiklerinde, demiri ululamak için kılıcı

çıkararak yanlamasına önlerine koyarlar ve böyle derler. Bu söz: “Sözünde durmazsan

bu kılıç kanına boyansın; demir senden öcünü alsın” demektir. Onlar demiri ulu

sayarlar. [temür, 361]

4. Balık suwda közi taştın: Balık suda (ama) gözü dışarda. [balık, 379]

5. Kuruk kaşuk agızka yaramas, kuruk söz kulakka yakışmas: Kuru kaşık ağıza

yaraşmaz, kuru söz kulağa yakışmaz. [kaşuk, 383]

6. Neçe yitik biçek erse öz sapın yonumas: Bıçak ne kadar keskin olsa da kendi sapını

yontamaz. [biçek, 384]

7. Alp çerikde bilge tirikde: Yiğit kişi savaşta, bilge kişi toplantıda (anlaşılır). [çerik,

388]

26

8. Ot tütünsüz bolmas yigit yazuksuz bolmas: Ateş dumansız olmaz, genç kişi

günahsız olmaz. [tütün, 400]

9. Kut belgüsi bilig: Mutluluğun işareti bilgidir. [belgü, 427]

10. Öldeçi sıçgan muş taşakı kaşır: Ölecek fare kedi taşağı kaşır (bugün bizim; eceli

gelen köpek cami duvarına işer dememiz gibi). [sıçgan, 438]

11. Yer basrukı tağ budun basrukı beğ: Yeri bastıran dağdır, halkı bastıran beydir.

[basruk, 466]

12. Çakşak üze ot bolmas çakrak bile uwut bolmas: Taşlık yerde ot olmaz, çıplakta

utanma olmaz. [çakşak, 469]

13. Kız birle küreşme kısrak birle yarışma: Kızla güreşme, kısrakla yarışma. Bu sav,

Hakanlılardan(Karahanlılar) bir kızın gerdek gecesinde Gazneli Sultan Mesud'u

ayağıyla dokunarak yıktığı için Hakanlıların Sultan Mesud hakkında söylediği bir

sözdür. [kısrak, 474]

DLT 2. CİLTTEN SEÇMELER:

1. İwek sinek sütge tüşer: Aceleci sinek süte düşer. [tüşdi, 13]

2. Küç ildin kirse törü tünlüktin çıkar: Zulüm kapıdan girince töre bacadan çıkar.

[çıkdı, 17]

3. Tütüşmeginçe tüzülmes tüpirmeginçe açılmas: Dövüşmeyince düzen olmaz, tipi

olmayınca hava açılmaz. [tüpürdi, 71]

4. Tütün kopursa islenür: Dumanı kurcalayan islenir. [kopurdı, 72]

5. Ata oglı ataç togar: Babasının oğlu babasına benzer. [togurdı, 80]

6. Tağ tağka kawuşmas kişi kişige kawuşur: Dağ dağa kavuşmaz, insan insana

kavuşur. [kawuşdı, 102]

7. Muş yakrıka tegişmes, ayur kişi nenği yaraşmas: Kedi yüksekteki yağa

erişemeyince elin malı bana yaramaz dermiş. [tegişdi, 105]

8. Yogurkanda artuk adak kösülse üşiyür: Yorgandan uzun olan ayak üşür. [kösüldi,

137]

9. Erdemsizdin kut çertilür: Erdemsiz kişiden talih uzaklaşır. [çertildi, 229]

10. Kılıç tatıksa ış yınçur, er tatıksa et yınçur: Kılıç paslanırsa iş kötüleşir, er Tatlaşırsa

27

kanı bozulur (Tat: Acem, Fars, yabancı anlamındadır). [tat, 281]

11. Er sözi bir eder köki üç: Er kişinin sözü bir, eyerin bağı üç olur. [kök, 283]

12. İkki bogra igeşür otra kökegün yançılur: İki boğa boğuşur, arada sinekler ezilir.

[kökegün, 287]

DLT 3. CİLTTEN SEÇMELER:

1. Yarın bulgansa il bulganur: Kürek kemiği karışırsa ülke karışır (Besim Atalay'ın

açıklaması: Eski Türkler hayvanın kürek kemiğine bakarak fal açarlarmış. Kürek

kemiğinde gördükleri şeylerden birtakım hükümler çıkarırlarmış). [yarın, 21]

2. Kimin bile kaş bolsa yaşın yakmas: Kimin yanında kaş bulunursa onu şimşek

yakmaz. Kaş; lekesiz, saf, beyaz bir taştır. Yüzüklere konur. Yüzüğün sahibine şimşek

dokunmaz, çünkü yaradılışı böyledir. Bu taş bir beze sarılıp da ateşe atılırsa bez de taş

da tutuşmaz. Bu sınanmıştır. Bir adam susadığı zaman bu taşı ağzına alsa susuzluğu

gider. [yaşın, 22]

3. Yılan yarpuzdın kaçar, kança barsa yarpuz utru kelür: Yılan yarpuzdan(firavun

faresi) kaçar, ama nereye gitse yine onunla karşılaşır. [yarpuz, 39]

4. Yıparlığ kesürgüdin yıpar kitse yidi kalır: Amber kabından boşalsa da kokusu kalır.

[yıparlığ, 48]

5. Yazmas atım bolmas, yanılmas bilge bolmas: Şaşmayan atış olmaz, yanılmayan

bilge olmaz. [yazdı, 59]

6. Kutluğka koşa yagar: Şanslıya (nimet) çifter çifter yağar. [yagdı, 60]

7. Yalnuk mengü tirilmes, sınka kirüp kirü yanmas: İnsanoğlu ebediyen yaşamaz,

mezara giren geri dönmez. [yandı, 64]

8. Kanığ kan bile yumas: Kan kanla temizlenmez. [yudı, 66]

9. Kişi sözleşü yılkı yıdlaşu: İnsanlar konuşarak, hayvanlar koklaşarak (anlaşır).

[yıdlaşdı, 104]

10. Yazın katıglansa kışın sewnür: Yazın çalışan kışın sevinir. [yaz, 159]

11. Bilmiş yek bilmedük kişidin yeğ: Tanıdığın şeytan tanımadığın insandan yeğdir.

[yek, 160]

12. Böri koşnısın yemes: Kurt komşusunu yemez. [böri, 220]

28

13. Kuş tuzakka men uçun ılınur: Kuş tuzağa yem yüzünden yakalanır. [men, 358]

14. Birin birin min bolur, tama tama köl bolur: Birer birer bin olur, damlaya damlaya

göl olur. [min, 360]

15. Közdin yırasa könüldin yime yırar: Gözden ırak olan gönülden de ırak olur. [könül,

366]

16. İkki koçnar başı bir aşaçta pışmas: İki koç başı bir tencerede pişmez. [koçnar, 381]

17. Suw körmekinçe etük tartma: Suyu görmeden pabucunu çıkarma. [tarttı, 426]

29

2008 yılı, dünya çapında "Kaşgarlı Mahmut Yılı" olarak kutlandı

Devletin Siyasi ve İktisadi Yorumu

Samet Demir

Çocuk ana rahmine düşer. Sağ ve tam doğumla kişilik kazanır. Ömrü boyunca sürecek ve

ölümüyle sona erecek bir rekabetin içinde kendini bulur. Aklı erdiğinde haklarını kavramaya,

yeterli güce ulaştığında ise korumaya çalışır. Birey dünyaya indiğinden itibaren yalnız

değildir. Toplumsal yaşamın tüm zorlukları içerisinde o basit bir kişilik, daha doğrusu

figürandan başka şey değildir.

Fiziksel eşitsizlik doğuştan başlar. İki kişiden biri daha güçlüdür. Başat güç kendini

hissettirmekte aceleci davranır. Dengeleri sağlamak tek kişinin harcı olamaz. Çekirdek

hakların korunması ve adil bir paylaşım için temel gereksinimler ve prensipler sorunu ortaya

çıkar. Teşkilatlanmak, birlik olmak gerekir. İşte tam bu esnada, tabiatın bahşettiği lütufla

dağınık halde yaşayan insanlar birleşerek tüm güçlerin üzerinde bir yapı inşa ederler. Devlet

de böyle meydana gelir.

Tarihi süreç içinde devlete bir bakalım. Yukarıdaki yazdıklarımıza dayanarak rahatlıkla

söyleyebiliriz ki; insanın olmadığı yerde devlet olmaz. İnsanlar temel hak ve özgürlüklerini

korumak ve çatısı altında barınmak için devlete ihtiyaç duyarlar. Tıpkı ilkel insanların

doğanın hücumlarından korunmak için kendilerine barınak yapması gibi. Fiziksel eşitsizliğin

varlığından bahsetmiştik. Kimilerinin başkaca üstünlükleri de vardır. M. Weber'in -karizmatik

otorite- kuramında işaret ettiği gibi bazıları toplum içinde sivrilir, dağınık halde yaşayan

insanları etrafına toplar. Konuyu tarihi süreç çerçevesinde değerlendirdiğimiz için buna ilişkin

birçok örnek verilebilir. Biz en etkileyicilerinden birini örnek olarak sunalım:

Temuçin... Babası Yesügey'in obası dağıtıldığında etrafında neredeyse kimse kalmamıştı. Çok

gençti ve yeteri kadar güçlü değildi. Azmi ve zekasıyla insanları yanına çekmeye başladı.

Dürüstlüğü ile onların üzerinde karizmatik bir otorite kurdu. Bir daha yenilmemek ve

geçmişteki zor günlere dönmemek için yüksek bir ülküye ihtiyacı vardı. O ülkü, Moğol siyasi

30

birliğinin sağlanması idi. Sırasıyla Merkitler'i ve Naymanlar'ı yendi. Kan kardeşi Camuka'nın

da ihanetine karşı zafer kazandı. Cengiz Han adını aldığında artık onu bütün dünya tanıyordu.

Ülküsüne ulaşmış ancak durmamış, fetihlerine devam etmişti. Devletini “Cengiz Han Yasası”

adı verilen değiştirilemez ve sarsılamaz hükümlerle yönetti. Aslında “Cengiz Han Yasası”

“Türk Töresi”nden başka şey değildi.

Devletlerin misyonu; yurttaşların can ve mal güvenliğini sağlamak, refah ve huzurunu

artırmak, eğitim ve sağlık gibi hayati gereksinimlerin dağıtılmasında eşitliği sağlamaktır.

Elbette devlet de sonsuza kadar yaşamaz. Gün gelir işgale uğrar, bozulur ve çöker.

İnsanoğlunun kendisi ölümlüdür, kurduğu devlet neden ölmesin? Bu yüzden devlet, her

dönemde siyasetçiler, iktisatçılar ve hukukçular için tartışma konusu olmuştur. Kimisi devleti

daha uzun süreli yaşatmanın koşullarıyla uğraşmış, kimisi devletin varlığına bile

katlanamamıştır.

İmparatorluklar döneminde devletler kozmopolit bir yapıya sahipti. Bünyesinde birden fazla

ırkı, geçmişleri, örf ve adetleri birbirlerinden farklı toplulukları barındırıyordu. Genelde

imparatorluğu kuran unsurlar imparatorluğun içinde tabii olarak başat gücü temsil ediyordu.

Zamanla insanlar gibi devlet de yaşlanıyor ve temel görevlerini aksatacak hale geliyordu.

Hollandalı Tarihçi Erik Jan Zürcher'in Osmanlı İmparatorluğu hakkındaki şu ifadeleri

konumuz için önem arz ediyor:

“Devlet, ülkenin, (ceza hukuku dâhil) hukuk ve düzenin korunması ile meşgul olur, pazarları,

ağırlık ve ölçüleri denetler, madeni para basar, büyük kentlerin, özellikle de İstanbul’un

gıdasını tedarik eder, büyük bayındırlık işlerini yapar ve bunları muhafaza ederdi. Bu

görevleri icra edebilmek için, elden geldiğince vergilerin tahsil edilmesini zorlardı. Bugün bir

devletin normal görevlerinden sayılan, sağlık, sosyal yardım ve konutlandırma, Osmanlı

İmparatorluk yönetimi için az önemliydi.”

Yazarın bugünkü devletlerden kastı ulus devletlerdir. Ulus Devlet, temeli ulusa dayanan siyasi

bir yapılanmadır. Bu modele göre yapılanmış devletlerin, sınırları belirli bir toprak parçasına

31

egemen olduğu ve bağımsız bir yönetiminin bulunduğu ifade edilebilir. Bu devletlerin sınırları

içerisinde ağırlıklı olarak tek bir ulus yaşar. Ulus Devletlerin yayılmasında, Fransız İhtilali'nin

aşıladığı milliyetçilik duygularının etkili olduğu savunulabilir. Kendi milli kimlikleri üzerine

dayalı bir devlete sahip olmak isteyen milletler, milliyetçi duygularla ayaklanarak çok uluslu

yapıya sahip olan imparatorlukları zor duruma düşürmüş ve sonucunda bugünkü devletler

ortaya çıkmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun devamı olan Türkiye Cumhuriyeti de bir ulus devlettir. Okuyucu

burada farklı kanılara düşmesin. Türkiye Cumhuriyeti'nin Osmanlı İmparatorluğu'ndan veya

552 – 744 yılları arasında hüküm sürmüş Göktürkler'den daha Türk olduğunu söylemiyorum.

Konumuz da değil.

Devletler, sadece iktisadi olarak yorumlanamayacağı gibi yalnızca siyasi olarak da

yorumlanamaz. Bu yüzden ekonomistlerin devlete bakış açısına inelim. Tartışalım.

Adam Smith'in başını çektiği, Klasik İktisatçıların savunduğu liberal devlet görüşünden

bahsedelim. Liberal devlete tarafsız veya jandarma devlet de denebiliyor. Hukukçular,

jandarma devleti sosyal devletin tersi olarak yorumluyor. Çünkü liberal(jandarma) devlet

sadece kamusal mal üretir ve sosyal devletin aksine ekonomiye sosyal amaçlarla müdahale

edemez. Liberal görüşe göre, devletin ekonomiye müdahale etmesi gerektiği zaman da bunu

en az düzeyde yapması gerekir. Böyle düşünmelerinin sebebi, ekonomide her zaman tam

istihdamın olduğuna inanmalarıdır. Adam Smith 1776 yılında “Ulusların Zenginliği” eserini

yayımlamıştır. Konuyu aydınlatmak üzere şu ifadelerini paylaşalım:

“Eğer insanlar doğrudan doğruya kamuya yarar sağlama düşüncesiyle hareket etmiş olsaydı,

topluma belki de bilmeden fayda sağlamaktan daha az çıkar sağlardı.”

Liberal düşünce, 1929'da Dünya Ekonomik Bunalımı'nın ortaya çıkışına kadar büyük kabul

gördü. Türkiye'de ise Cumhuriyetin ilanından bile önce İzmir'de, Türkiye İktisat Kongresi

toplandı (18 Şubat – 4 Mart 1923). Bu kongrede “Misak-ı İktisadi” kabul edildi. Ekonominin

gelişmesi amacıyla özel girişimcinin önü açılmak istendi. Özel teşebbüs tarafından

32

yapılamayan yatırımların devlet tarafından gerçekleştirilmesi, özel teşebbüse kredi sağlayacak

bir devlet bankasının kurulması, küçük imalathanelerden fabrikalara geçilmesi gibi kararlar

alınmıştı. 1927 yılında “Teşvik-i Sanayi Kanunu” kabul edilerek işverenlere yatırım kolaylığı

ve kredi imkanı sağlanmıştı. Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomide liberalizme göz kırpılmış

fakat özel teşebbüslerdeki sermaye yetersizliğiyle geçilememişti. Ayrıca, incelediğimiz

dönemin gerçek bir liberalizm olmadığı, devlet kontrollü olduğundan bahsedilebilir.

Liberalizm denince hepimizin aklına gelen ünlü bir ilke var: “Bırakınız yapsınlar, bırakınız

geçsinler.”

Ahmet Taner Kışlalı, liberalizmin ekonomideki “serbest rekabet ilkesi”nin Darwinci öğretiden

de destek bulduğunu söylüyor. Hakkı var. Devlet karışmayınca en akıllıların, en yeteneklilerin

kazanacağı ve böylece ekonominin gelişeceği düşünülüyor. Zayıf olan korunmayınca doğal

bir ayıklama söz konusu oluyor. Darwinci öğretiden etkilenen Nazizm de zayıfı korumanın

tabiata ihanet olduğunu vurguluyor.

“Milli İktisat”tan bahsedelim. Dünyada, milli iktisatlarına yönelerek ilerlemiş milletler vardır.

Friedrich List, 1841'de basılan “The National System of Political Economy” (Ulusal Politik

Ekonomi Sistemi) adlı kitabında kendi öğretisini ortaya koymuş, Almanlar onun öğretisine

sadık kalarak bir sanayi devi haline gelmiştir. Japonlar da İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra

Milli İktisat'a yönelerek ilerleme kaydettiler.

Türkiye'de, 1908-1918 yılları arasında “Milli İktisat” davası güdülmüştür. Trablusgarp,

Balkan Harpleri ve Birinci Dünya Harbi sırasıyla bu dönemde yaşanmıştır. İstiklal Harbimiz

başarıyla nihayetlenince, yeni Türk Devleti kuruluş ideolojisi olarak İttihatçıların Türkçülük

fikriyatını benimsemiş ve devam ettirmiştir. Ziya Gökalp; Türkçülüğün Esasları'nda, “İktisadi

Türkçülük” ve “Milli İktisat”tan bahsetmiş ancak Atatürk'ün vefatından sonra Gökalp'in

fikirlerinden uzaklaşılmıştır.

1929 yılında çıkan dünya çapındaki ekonomik buhran, “Sosyal, Müdahaleci Devlet”

görüşünün yükselmesini beraberinde getirdi. Savunucularının başında J. M. Keynes gelir.

33

Keynes, ekonomide tam istihdamın olduğuna inanmaz. Sosyal Devlet, ekonomik büyüme,

istikrar ve kalkınma gibi amaçlarla sosyal hayata müdahale eder. Türkiye'de “Sosyal Devlet”

anlayışı 1930'larla birlikte “Devletçilik” olarak kendini göstermeye başladı. Devletçilik ilkesi,

1937 yılında Cumhuriyetçilik, Laiklik, Milliyetçilik, İnkılapçılık ve Halkçılık ilkeleriyle

birlikte 1924 Anayasası'na girdi. Dikkat: Sosyal Devlet, Sosyalist Devletle karıştırılmamalı.

Sosyalist Devlet, Organik Devlet başlığı altında inceleniyor. Nazizm, Faşizm,

Fundamentalizm de bu türe giriyor. Buradaki temel anlayış “devlet için birey” felsefesidir.

Fundamentalizm, bilimsel eleştirilere karşı çıkan bir Hristiyan hareketi olarak kendini

göstermiştir. Mustafa Acar ve Ömer Demir'in “Sosyal Bilimler Sözlüğü”nde

Fundamentalistler şöyle tanımlanıyor:

“Kökleri, evrim, bilimsel analiz ve modernizm konularında yoğun öğreti kavgalarının

yaşandığı 19. Yüzyılın sonları ile 20. Yüzyılın başlarına kadar giden Protestanlar. İsimlerini,

Hristiyanlığın esaslarını savunanlar anlamında, The Fundamentalist (1910 – 1915) başlıklı

bir dizi risaleden almışlardır.”

1895 yılında, Niagara İncil Konferansı düzenliyor ve Fundamentalistler beş değişmez ilkeyi

benimsiyorlar. Burada ilkelerin hepsini paylaşarak konuyu gereksiz yere uzatmaktan

kaçınıyorum. Okuyucu, tamamını öğrenmek için yukarıda adını verdiğim kaynaktan

yararlanabilir. Beşinci ilke şu:

“Tanrı’nın, İsa olarak insan suretinde yeryüzünde görünmesi şeklinde tezahür eden

enkarnasyonu”

Buna istinaden İslami Fundamentalizm adı verilen bir yaklaşım da söz konusudur. Özellikle

1960'lı yıllardan sonra modernleşme ve laikleşmeye karşı çıkan, Kuran'ın ve hadislerin

kelimesi kelimesine uygulanarak yoruma yer bırakmayan yaklaşımına İslami

Fundamentalizm, savunucularına da İslami Fundamentalist denmiştir.

34

Fundamentalist(köktendincilik) anlayışta dogmalar hakimdir. Birey ise dogmaların

savunuculuğunu üstlenmek zorundadır. Burada dogmadan kastımızın ne olduğu yukarıda

yeterince açıklanmıştır. Bireyin bu kutsal kanunlara göre varlığını sürdürdüğü ele alınınca,

fundamentalist anlayışın organik devlet başlığı altında incelenmesinin yanlış olmadığı ifade

edilebilir.

Yahudilere gelince, İsrail zaten laik bir devlet değildir. İsrail Anayasası'nda devletin Yahudi

Devleti olduğu açıkça söylenir. Yahudi adı, onların hem dinini hem de ırkını ifade eder. Dünya

üzerinde Yahudilerin henüz devleti yokken, 1897 yılında Theodor Herzl tarafından “Dünya

Siyonist Teşkilatı” kurulmuştur. Yahudiler o zamandan bu yana aynı Siyonist gayelerin

peşindedir. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonraki yıllarda Arap topraklarında devlet kurarak en

büyük amaçlarından birine ulaşmışlardır. 1980'de İsrail Parlamentosu; Müslümanların,

Hristiyanların ve Yahudilerin kutsal saydığı Kudüs'ü İsrail'in başkenti ilan etmiş ancak

Birleşmiş Milletler, “Kudüs Yasası” nı tanımamıştır.

“Devlet için birey” felsefesi üzerinde konuşmaya devam edelim. Fundamentalizm

yaklaşımından sonraki incelememiz “Faşizm” üzerine olacak. Öncelikle Faşizm ve Nazizm'i

birbirinden ayırt etmek gerekir. Genelde karıştırılır; bu bazen bilgisizlikten bazen de kasıtlı

olarak yapılır. Doğru bilgiyi Hüseyin Nihal Atsız'ın “Faşist” adlı makalesinde buluyoruz:

“Faşist demek bir devrin İtalyan milliyetçisi demektir. İtalyanca “facio” kelimesinden doğan

bu sıfat, Mussolini’nin İtalyan milliyetçi partisi mensuplarına alem olmuş, İtalyan

milliyetçiliğine de “faşizm” denmişti. Milliyetçiliğin milletleri sardığı sırada hepsi ayrı ayrı

adlar almış; Almanlar “nazi”(Nasyonal Sosyalist’ten kısaltma), İspanyollar “falanjist”,

Belçikalılar “reksist”, Romenler “gardist” kelimesini kullanmıştı. Bu disiplinli ve komünist

düşmanı milliyetçilik ilk önce İtalya’da çıktığı için hepsine birden “faşizm” demek adet

olmuştu.”

Mussolini önderliğindeki İtalya'daki faşizm rejimi baskıcı ve totaliter nitelikteydi. Bireyler,

devletin yüksek menfaati için vardı. Esas olan devletti.

35

1933 yılında Alman Şansölyesi seçilen Adolf Hitler'in Nazizm'inde, “ülküsel anne Almanya”

vatana bakış açısıydı. Ancak, Adolf Hitler ülküsünü devlete değil ırka dayandırıyordu.

Nazizm'in asıl gayesi Aryan ırkının üstünlüğü fikrini savunmaktı. Faşizm'deki “her şeyin

üstünde devlet” anlayışı yerini, Nazizm'de Aryan ırkçılığına bırakıyordu. Almanya parçalanıp

yok olsa bile Nazizm devam edecekti. Rahatlıkla söyleyebiliriz ki; bu anlayışta esas olan ırktı.

Darwinci öğretiden de etkilenildiği ifade edilebilir. III. Reich(Nazi Almanyası)'ın baş düşmanı

olarak gösterilen Yahudiler de henüz devletleri yokken Siyonist fikirlerden vazgeçtiler mi?

Hayır. Bilhassa fikirlerinden hiç şaşmadılar. İkinci Dünya Savaşı, Almanların yenilgisiyle

sonuçlandıktan sonra da dünyanın gözü önünde, Arap topraklarında Yahudi devleti kurdular.

Organik devlet başlığı altında incelendiği için Fundamentalizm, Faşizm ve Nazizm

hakkındaki yorumlarımızı burada yaptık. “Devlet için birey” felsefesinin Platon'a kadar

uzandığı ifade edilebilir.

Organik devlet başlığında incelenecek son konumuz Sosyalist devlet. Sosyalist görüşün başını

Karl Marks çeker. Marks, toplumları üretim biçimlerine göre ayırır. İnsan doğasının değişken

olduğunu vurgular. Toplumsal değişmenin temeline ekonomik alt yapıyı koyar. Siyaset ve

hukuk gibi kurumları da üst yapı olarak inceler, alt yapı ile üst yapı arasındaki karşılıklı

etkileşimden bahseder.

Marksizm'e göre özel mülkiyet kaldırılmalıdır. Özel mülkiyet kalkınca, sınıfsız bir toplum

ortaya çıkacak, sınıflar olmayınca sınıf çatışması olmayacak, devlet baskıcı gücünü zamanla

geri çekecek ve çatışma kalmayınca devlete de gerek kalmayacaktı. İşte, Marksizm'e göre

gerçek özgürlük böyle doğuyordu.

Marksizm kuramsal olarak böyleydi. Uygulamaya geçildiğinde durum nasıldı? Ahmet Taner

Kışlalı'dan aktarıyorum:

“1917 Rus Devrimi’nden sonra, üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet düzeni kaldırıldı,

ama tam anlamıyla sınıfsız bir toplum ortaya çıkmadığı gibi, devlet de giderek yok olacağına,

daha etkin ve güçlü bir duruma geldi. “Proletarya diktatörlüğü” Lenin zamanında tek

36

partinin diktatörlüğüne, Stalin döneminde de tek kişinin diktatörlüğüne dönüştü. Tarihin

hiçbir döneminde rastlanmadığı kadar müdahaleci bir devlet modeli oluştu. Milovan Cilas’ ın

deyimiyle, ayrıcalıklı bir yönetici “yeni sınıf” ortaya çıktı ve işçi sınıfını temsil ettiğini öne

süren bu küçük azınlığın ayrıcalıklarının sürmesi için baskıcı bir devlet gücünün varlığı

zorunlu hale geldi.”

İncelenecek devlet türleri arasında geriye Mekanik Devlet ve T. Hobbes'un Leviathan'ı

kalıyor. Leviathan, mitolojik bir deniz canavarıdır. Amacıma ulaştığımı düşünerek yazımı

burada noktalıyorum. Leviathan'la uğraşmak bir başka kahramanın işi olsun. Belki de bir

başka araştırmamın konusunu oluşturur. Yazımın ana fikrine dair birkaç şey daha söyleyip

çekiliyorum.

Ruhsuz beden bir cesettir. Ruh insan bedeninden ayrıldığında yaşam da o kişi için son bulur.

Devletlerin ruhu, insanların devlete dair içlerinde yaşattıkları duyguların bütününden oluşur.

Duygular tükenmeye başladığında, devlet de yavaş yavaş eriyip yok olacaktır. Onu yeniden

diriltmek için Marks'ın alt yapısı, üst yapısı işe yaramayacaktır. Yaratılışı itibariyle, yüksek

duygular bir toplumda bulunmuyorsa o toplum hiçbir zaman bağımsız bir devlete sahip

olamayacaktır.

* * *

KAYNAKLAR:

* Atsız, Nihal, “Faşist”, Makaleler III, Baysan Yayınları, İstanbul, 1992

* Demir, Ömer & Acar, Mustafa, “Sosyal Bilimler Sözlüğü”, Adres Yayınları, Ankara, 2005

* Gökalp, Ziya, “Türkçülüğün Esasları”, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1990

* Kışlalı, Ahmet Taner, “Siyaset Bilimi”, İmge Kitabevi, Ankara, 2008

* Zürcher, Erik Jan, “Modernleşen Türkiye'nin Tarihi”, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008

37

Ömer Seyfettin Öyküleri Hakkında Bir İnceleme

Mert Karslıoğlu

Giriş:

Ömer Seyfettin deyince aklımıza önce “Kaşağı” öyküsü gelir. Hepimiz çocukken en azından

“Kaşağı”yı, “Başını Vermeyen Şehit”i, “Pembe İncili Kaftan”ı okumuşuzdur. Bu öyküler

çocukluk dünyamızda bizi ne kadar etkiledi, bize ne kadar seslenebildi bilmem ama olgunluk

çağındaki bir insanın da bu öyküleri okumasının çok önemli olduğunu düşünmekteyim.

Ömer Seyfettin, Türk öykücülüğünün modern anlamdaki babasıdır dersem abartmış olmam.

Çünkü o, yüzyıllarca süregelen Leyla-Mecnun, Aslı-Kerem, Ferhat-Şirin gibi aşk öykülerini

aşmamızı ve çok çeşitli konulara da eğilebilmemizi sağlamıştır. Az sayıda kalmış

kahramanlık, yiğitlik anlatılarından beslenmiş; öykülerine mizahi unsurları yerleştirmiştir.

Ömer Seyfettin bizi, yani yaşayan, nefes alan hayatı kağıda aktarmayı başarmıştır. Hikmet

Dizdaroğlu onun için der ki: “Dili, deyişi, konuları Türk olan hikayeyi Ömer Seyfettin'e

borçluyuz. Onun hikayelerinde kendimizi buluruz.”

Ömer Seyfettin aslında ne hikayeci ne de yazar olmak istemiştir. Onun gönlünde “tarihçi”

olmak vardır. Günlüğünün bir yerinde şöyle yazmıştır: “Tarihçi olmak arzusunun dışında bir

hikayeci oldum.” Askerlik mesleğini seçmiş, Balkan Cephesi'nde savaşmıştır. Askerlik ve

savaş anılarını; “İrtica Haberi”, “Hürriyet Bayrakları”, “Nakarat”, “Rûzname” gibi

öykülerinde hikayeleştirmiştir. Aslında pek çok öyküsünde direk olarak hayatından alınma

sahneler mevcuttur. Çocukluk anılarına dair yazdığı öykülere ise; “Kaşağı”, “İlk Namaz”, “İlk

Cinayet”, “And” gibi öykülerini örnek verebiliriz.

Ömer Seyfettin, özellikle 1917 yılından sonra yazı hayatında en parlak dönemini yaşamıştır.

En çok öyküyü 1918-1919 yıllarında yazmış ve yayınlatmıştır. Dostlarına: “Çorak

edebiyatımız şenlensin” diyerek devamlı yazmaya azmetmiş ve öykülerinde çokça toplumsal

eleştiriye yer vermiştir. “Efruz Bey” öyküsü, onun başyapıtı sayılabilir. Burada tek bir şahsı

38

değil; dönemindeki tüm dalkavukları, kolay yoldan kahramanlık taslayanları konu edinmiştir.

“Ashab-ı Kehfimiz” öyküsü ise, Türk insanının bugün bile adeta ders olarak okuması gereken

bir öyküdür.

Büyük öykücünün bugüne kadar ortaya çıkarılan ve bu araştırmama konu olan öykülerinin

sayısı 148'dir (müsvedde halinde kalanlar ve taslaklarla beraber). Bu öykülerin 8 tanesi yarım

kalmış roman taslakları ya da küçük öykülerdir. Yazar, yaşarken “Ashab-ı Kehfimiz” (1918),

“Harem” (1918) ve “Efruz Bey” (1919) kitapları haricinde başka öykü kitabı yayınlamamıştır.

Geri kalanların tümü de dönemin mecmualarında ve gazetelerinde yayınlanmıştır.

Son olarak sözü büyük öykücümüz Ömer Seyfettin'e bırakalım: “Madem ki Türk'üz; o halde

bir Türk gibi görür, bir Türk gibi düşünür, bir Türk gibi duyarız ve bir Türk gibi yazarız.”

1. Ömer Seyfettin Öykülerinin Tarihsel Listesi:

1902:

1. Tenezzüh (İhtiyarın Tenezzühü) – Sabah Gaz. No: 4469, 13 Nisan 1902 (imzasız)

2. Kır Sineği – İrtika Der. Sayı: 38, Ekim 1902 (Ö. Seyfeddin imzasıyla)

1904:

1. Hediye – İrtika Der. Cilt: 5, 12 Şubat 1904 (F. Nezihi imzasıyla)

1908:

1. İki Mebus – Âşiyân Der. Cilt: 2, Sayı: 14, 4 Ocak 1908

2. At – Tenkit Der. Sayı: 1, 22 Mart 1908

3. Ay Sonunda – Serbest İzmir Mecmuası, Sayı: 5 (Feridun imzasıyla)

1909:

1. Elma – Bağçe Der. Cilt: 2, Sayı: 43, 16 Haziran 1909 (Perviz imzasıyla)

2. Bûsenin İptidâi Şekli – Teşvik Der. Sayı: 2, 10 Temmuz 1909

3. İlk Namaz – Musavver Eşref Der. Sayı: 1/27, 4 Eylül 1909

39

1910:

1. Beşeriyet ve Köpek – Piyano Der. Sayı: 6/7, 13-20 Eylül 1910

2. Kumrular – Piyano Der. Sayı: 10, 23 Ekim 1910

3. Yeni Bir Hediye – Piyano Der. Sayı: 11, 25 Ekim 1910

4. Apandisit – Piyano Der. Sayı: 11, 25 Ekim 1910

5. Tavuklar – Piyano Der. Sayı: 16, 1 Kasım 1910

6. Tuğra – Piyano Der. Sayı: 17, 10 Kasım 1910

7. Tarih Ezeli Bir Tekerrürdür – Düşünüyorum Der. Sayı: 20, 20 Aralık 1910

1911:

1. İrticâ Haberi – Genç Kalemler, Cilt: 2, Sayı: 6 (Perviz imzasıyla)

2. Bomba – Genç Kalemler, Cilt: 2, Sayı: 9

3. Bahar ve Kelebekler – Genç Kalemler, Cilt: 2, Sayı: 26

4. Primo: Türk Çocuğu – Genç Kalemler, Cilt: 3, Sayı: 13

5. Pamuk İpliği – Genç Kalemler, Cilt: 11, Sayı: 4

1912:

1. And – Genç Kalemler, Cilt: 3, Sayı: 11

2. Aşk Dalgası – Genç Kalemler, Cilt: 3, Sayı: 24/25

1913:

1. Kolleksiyon – Zekâ Der. Sayı: 19

2. Piç – Türk Yurdu Der. Cilt: 4, Sayı: 22

3. Hürriyet Bayrakları – Türk Yurdu Der. Cilt: 5, Sayı: 56

4. Mehdî – Türk Yurdu Der. Cilt: 5, Sayı: 60

40

1914:

1. Şîmeler – Zekâ Der. Cilt: 2, Sayı: 27

2. Gâyet Büyük Bir Adam – Safahât Der. Cilt: 2, Sayı: 2

3. Primo: Türk Çocuğu I / Nasıl Doğdu? – Türk Sözü Der. Cilt: 1, Sayı: 5

4. Primo: Türk Çocuğu II / Nasıl Öldü? – Türk Sözü Der. Cilt: 1, Sayı: 6, 7, 8, 9, 11, 16

5. Boykotaj Düşmanı – Tanin Gaz. 17 Mayıs 1914

6. Beyaz Lâle – Donanma Mecmuası, 14 Temmuz-25 Eylül 1914

* 1915 – 1916 yılları arasında hiç öykü yayınlamamış...

1917:

1. Sivrisinek – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 1

2. Falaka – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 2

3. Hürriyet Gecesi – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 4

4. Eleğimsağma – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 5

5. Çanakkale'den Sonra – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 6

6. Ferman – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 7

7. Üç Nasihat – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 8

8. Kaç Yerinden? – Yeni Mecmua, Cilt:1, Sayı: 9

9. Kütük – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 12

10. Vire – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 14

11. Teselli – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 15

12. Binecek Şey – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 16

13. Pembe İncili Kaftan – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 17

14. Mermer Tezgâh – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 19

15. Başını Vermeyen Şehit – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 20

16. Kızılelma Neresi? – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 21

17. Büyücü – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 22

18. Teketek – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 23

19. Topuz – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 25

20. Fon Sadriştayn'ın Karısı – Yeni Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 26

41

21. Çakmak – Vakit Gaz. 15 Kasım 1917

1918:

1. Diyet – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 27

2. Düşünme Zamanı – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 28

3. Muhterî – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 29

4. Fon Sadriştayn'ın Oğlu – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 30

5. Cesaret – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 31

6. Külâh – Vakit Gaz. 25 Ocak 1918

7. Yemin – Şâir Der. Cilt: 1, Sayı: 1

8. Türkçe Reçete – Zaman Gaz.

9. Müjde – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 36

10. Hafiften Bir Sadâ – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 38

11. Dama Taşları – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 39

12. Kesik Bıyık – Diken Der. Cilt: 2, Sayı: 26

13. Yalnız Efe – Yeni Mecmua, Cilt: 2, Sayı: 41

14. Terakki – Yeni Mecmua, Cilt: 3, Sayı: 37

15. Velinimet – Vakit Gaz. 3 Nisan 1918

16. Nâdân – Vakit Gaz. 11 Mayıs 1918

17. Makûl Bir Dönüş – Vakit Gaz. 24 Mayıs 1918

18. Rütbe – Vakit Gaz. 7 Haziran 1918

19. Nakarat – Yeni Mecmua, Cilt: 3, Sayı: 63

20. Tuhaf Bir Zulüm – Yeni Mecmua, Cilt: 3, Sayı: 66

21. Nâmus – Diken Der. Sayı: 3

22. Harem – Türk Kadını Mecmuası (Ayrı Basım), İstanbul 1918

23. Ashâb-ı Kehfimiz (İçtimâî Roman) – Kanaat Kitaphânesi, İstanbul 1918

24. Ayın Takdiri – Yeni Mecmua, 25 Nisan 1918

25. Tütün – Tercümân-ı Hakîkat, No: 13570, 16 Aralık 1918

42

1919:

1. Devletin Menfaatine Uğruna – Diken Der. Sayı: 5

2. Nokta – Diken Der. Sayı: 6

3. Antiseptik – Diken Der. Sayı: 7

4. Deve – Diken Der. Sayı: 8

5. Yüzakı – Diken Der. Sayı: 9

6. Korkunç Bir Ceza – Diken Der. Sayı: 13

7. İlk Cinâyet – Diken Der. Sayı: 23

8. Nişanlılar – Zaman Gaz.

9. Rüşvet – Zaman Gaz.

10. Bir Kayışın Tesiri: Valde Kıraathânesinde – Zaman Gaz.

11. Nasıl Kurtarmış? – Zaman Gaz.

12. Bit – Zaman Gaz.

13. Türbe – Zaman Gaz.

14. Acaba Ne İdi? – Şâir Der. Cilt: 1, Sayı: 9

15. Kerâmet – Yeni Dünya Der. Sayı: 33

16. Birdenbire – Vakit Gaz. 6 Aralık 1919

17. Efruz Bey: Hürriyete Lâyık Bir Kahraman – Vakit Gaz. 10 Aralık 1919

18. Çirkinliğin Esrarı – Vakit Gaz. 19 Aralık 1919

19. Horoz – Vakit Gaz. 22 Aralık 1919

20. Dünyanın Nizâmı – Vakit Gaz. 27 Aralık 1919

21. Kaşağı – İfhâm Gaz. (Haftalık Edebî İlâve)

22. Bir Hayır – İfhâm Gaz. (Haftalık Edebî İlâve)

23. Forsa – Büyük Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 1

24. Memlekete Mektup – Büyük Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 2

25. Niçin Zengin Olmamış? – Büyük Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 3

26. Beynamaz – Büyük Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 4

27. Baharın Tesiri – Büyük Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 7

28. Yalnız Efe: Anadolu Romanı – Büyük Mecmua, Cilt: 1, Sayı: 10/14

29. Herkesin İçtiği Su – İfhâm Gaz. (Haftalık Edebî İlâve)

30. Pireler – İfhâm Gaz. (Haftalık Edebî İlâve)

43

31. Acıklı Bir Hikâye – Zaman Gaz.

32. Tos – Zaman Gaz.

33. Yüksek Ökçeler – Zaman Gaz.

34. Perili Köşk – Zaman Gaz.

35. Mehmâemken – Zaman Gaz.

36. Zeytin Ekmek – Yeni Dünya Der. Sayı: 2

37. Havyar – Yeni Dünya Der. Sayı: 5

38. Yuf Borusu Seni Bekliyor – İfhâm Gaz. (Haftalık Edebî İlâve)

1920:

1. Miras – Vakit Gaz. 3 Ocak 1920

2. Kurumuş Ağaçlar – Vakit Gaz. 17 Şubat 1920

3. Lokanta Esrârı – Haftalık Türk Dünyası Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2

4. İffet – Diken Der.

5. Muayene – Diken Der.

6. Balkon – İkinci Kitap Der.

7. Kurbağa Duası – Vakit Gaz. 10 Aralık 1920

8. Şefkate İman – Vakit Gaz. 30 Aralık 1920

Diğerleri:

1. Asilzâdeler (Asiller Kulübü) – Vakit Gaz. 1-10 Temmuz 1926

2. Bilgi Bucağı – Vakit Gaz. 19 Temmuz-1 Ağustos 1926

3. Açık Hava Mektebi – Resimli Ay Der. Sayı: 3-4, 1927

4. Rûznâme (Balkan Savaşı Günlüğü) – Hayat Mecmuası, Sayı: 3-13, 1967

Yayın Yeri ve Tarihi Belli Olmayanlar:

1. Nezle

2. Kıskançlık

3. Gizli Mâbed

4. Aşk ve Ayak Parmakları

5. Bir Vasiyetnâme

44

6. Uçurumun Kenarında

7. Tam Bir Görüş

8. Gurultu

9. Mahçupluk İmtihanı (Komedi Oyun, 1 perde)

10. Bir Çocuk: Aleko

11. Çirkin Bir Hakikat

Tamamlanamamış Öyküler ve Roman Parçaları:

(*) 1. Kazın Ayağı (Roman Parçası)

(*) 2. Foya (Roman Parçası)

(*) 3. Sultanlığın Sonu (Roman Parçası)

4. Kurt Hoca'nın Boynuzu (Müsvedde halinde kalmış öykü)

5. Akropol Hacısı

6. Beyaz Serçe

7. Tamah ve Namaz

8. Ararken

5 ve 6: Bu öyküler, “Efruz Bey” romanının bir bölümü olarak tasarlanmıştır.

(*) Bu öyküler ilk defa Ali Canip Yöntem'in “Ömer Seyfeddin Hayatı, Karakteri, Edebiyatı,

İdeali ve Eserlerinden Numuneler” (Remzi Kitabevi, İstanbul 1947) adlı biyografik eserinde

yayınlanmıştır.

2. Gazete ve Dergilerdeki Öykü Sayıları:

Yeni Mecmua: 33

Vakit: 15

Zaman: 12

Diken: 11

Genç Kalemler: 7

Büyük Mecmua: 6

Piyano: 6

45

İfhâm: 5

Türk Yurdu: 3

Yeni Dünya: 3

Türk Sözü: 2

Şâir Mecmuası: 2

Zekâ Mecmuası: 2

Sabah: 1

İrtika: 1

Âşiyân: 1

Tenkit Mecmuası: 1

Bağçe: 1

Teşvik: 1

Musavver Eşref: 1

Düşünüyorum: 1

Safahât: 1

Tanin: 1

Donanma Mecmuası: 1

Türk Kadını Mecmuası: 1

Tercümân-ı Hakikât: 1

Haftalık Türk Yurdu Mecmuası: 1

İkinci Kitap Mecmuası: 1

Serbest İzmir Mecmuası: 1

* Ömer Seyfettin'in elde bulunan bütün öykülerinin toplam sayısı (müsveddeler ve yarım

kalmış öyküler hariç): 140

46

3. Öykülerinde, Şiirlerinde ve Yazılarında Kullandığı Takma Adlar:

Ö. Seyfeddin

F. Nezihî

Feridun

Perviz

Ö. S.

Câmasb

Şit

Ayas

Tarhan

Enver Perviz

M. Enver

A. H. Perviz

C. Nazmi

Ç. Kemal

Süheyl Feridun

* * *

Sonuç Yerine

Ömer Seyfettin, çağdaş Türk öykücülüğünün temellerini atan yazarlarımızdan biridir; hatta en

önemlisidir. Bu önemi, yalnızca öykülerinin şekliyle, anlatımıyla değil içeriğiyle ve verdiği

mesajlarla da olmuştur.

Büyük öykücü, Türk Milletinin içinde bulunduğu buhranın en kara yıllarında yaşamış; Balkan

Harbi'nde savaşmış; Selanik, İzmir, İstanbul gibi Osmanlı'nın büyük kentlerini dolaşmış ve

buralarda çeşitli gazete ve mecmualarda yazmıştır. Onun hayat tecrübelerini, anılarını, fikir

dünyasını öykülerinde görmekteyiz. Askerlik ve cephe anılarının izdüşümlerini “İrtica

Haberi”, “Hürriyet Bayrakları”, “Nakarat”, “Rûzname”, “Bomba”, “Beyaz Lâle” gibi

47

öykülerinde görüyoruz. Çocukluğundan kalan bölük pörçük anılarını “Kaşağı”, “İlk Namaz”,

“İlk Cinayet”, “And”, “Falaka” öykülerinden takip edebiliyoruz.

Ömer Seyfettin, öykülerinde konu ayırt etmemiştir. Onun tarihi olayları ve Türk kahramalığını

anlattığı öyküleri şunlardır: “Başını Vermeyen Şehit”, “Yalnız Efe”, “Pembe İncili Kaftan”,

“Bir Çocuk: Aleko”, “Tuğra”, “Ferman”, “Kütük”, “Vire”, “Topuz”, “Kızılelma Neresi?”,

“Forsa”, “Primo: Türk Çocuğu”.

Yazarın, zamanının insanlarını ve sosyal çarpıklıkları tenkit ettiği, alaylı bir üslupla yazmış

olduğu öyküleri şunlardır: “Fon Sadriştayn'ın Karısı”, “Fon Sadriştayn'ın Oğlu”, “Diyet”,

“Kesik Bıyık”, “Efruz Bey”, “Ashab-ı Kehfimiz”, “İki Mebus”, “Türkçe Reçete”, “Niçin

Zengin Olmamış?”, “Velinimet”, “Zeytin Ekmek”, “Namus”, “Çanakkale'den Sonra”,

“Çakmak”, “Tarih Ezeli Bir Tekerrürdür”, “Mehdi”, “Dünyanın Nizamı”.

Ömer Seyfettin, kadın erkek ilişkileri, siyaset, aile içi ilişkiler, şehir ve köy yaşamı gibi çok

çeşitli konulardan da öykülerinde söz etmiştir. Üslubu daima ince bir nükte barındırmıştır. En

ciddi görünen öykülerinde dahi ironiye ve muzipçe bir noktaya rastlayabiliriz. Bu da onun

gerçek hayattaki kişilik özelliğinin öykülerine yansımasıdır aslında.

Ömer Seyfettin'in öyküleri, içi dopdolu birer kitap gibidir. Büyük öykücümüzün eserlerini

okumak, yediden yetmişe her bireye pek çok şey katacaktır düşüncesindeyim.

48

KAYNAKLAR:

* Alangu, Tahir, “Ömer Seyfeddin: Ülkücü Bir Yazarın Romanı”, May Yayınları,

İstanbul, 1968

* Polat, Nazım, “Külliyatına Girmemiş Yazılarıyla Ömer Seyfettin”, Arma Yayınları,

İstanbul, 1998

* Cunbur, Müjgan, “Ömer Seyfettin'in Hayatı ve Eserleri” / Doğumunun 100. Yılında

Ömer Seyfettin, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992

* Zeytin Ekmek (Bütün Eserlerinden Seçmeler), Haz: Yaşar Arısan, Cümle Yayınları,

Eylül, 2001

* Üç Nasihat (Bütün Eserlerinden Seçmeler), Haz: Yaşar Arısan, Cümle Yayınları,

Eylül, 2001

* Harem (Eserlerinden Seçmeler), Haz: Erhan Demirutku, Akran Yayınları, 1988

* Ömer Seyfettin Bütün Eserleri (17 cilt halinde), Bilgi Yayınevi, 13. Basım,

Ankara, Mart 2011

49

Langer'ın Raporu

Samet Demir

Türkiye'de, “Hitler'in Psikopatolojisi” adıyla yayınlanmış bu kitap, esasında 1943'te Walter

C. Langer tarafından The United States Office of Strategic Services'e sunulmak üzere

hazırlanmış bir rapordur.

Rapora dair hazırladığım bu eleştiri yazımı beş ana bölüme ayırıyorum:

1. Hitler'in İnandığı Yol

Rapor, Hitler'in: “İnandığım yolda, bir uyurgezerin sakınmazlığı ve inadıyla yürürüm ben”

sözüyle başlıyor.

İlerleyen sayfalarda, Langer bu sözden yola çıkarak; Hitler'in davranışlarında ve

hareketlerinde ihtiyatlı olmadığını, usdan uzak ve içgüdülerine göre eyleme geçtiğini

yazacaktır. O dönemde; yazılan tarihin yaşayanlarından olmasına rağmen bu konuda vardığı

sonuç raporundaki yanılgıların başlangıcıdır.

50

Kendisinin de raporunda birçok alıntı yaptığı “Mein Kampf”da Hitler, nelerden taviz

verilmeyip nasıl hareket edileceğini açıkça belirtmiştir. Kasım suçlularının ihanetinin hesabı

sorulacak, Marksist egemenliğine son verilecek, Yahudilerin dünyadaki etkinlikleri

durdurulacaktır. Hitler'in bu noktadaki düşüncelerini yakalayan Langer, onun eylemlerini

sadece içgüdülerine göre devreye geçirdiğini söylerken tamamen haklı değildir.

Adolf Hitler, Kavgam'da ve nutuklarında Fransa'ya karşı tutumunu açıkça belirtmiş,

yazdıklarına ve söylediklerine uygun olarak çok kısa bir süre içinde Paris'e girmiş, Eyfel

Kulesi manzarasında fotoğraf çekinmişti.

Nazi Almanyası, Çekoslovakya'yı istila ettiğinde dünya basınının hücumuna uğramıştı. Hitler,

eylemine gerekçe olarak bütün dünyaya şunları söylemişti: “Alman İmparatorlarının Prag'da

yaşamış olduğunu unutuyorlar.”

II. Reich (Nazi Almanyası) ile Sovyet Rusya arasında 1939 yılında imzalanan “Saldırmazlık

Paktı”nın dürüstlüğünün ne ölçüde olduğunu, Kavgam'ı okumuş olan şuurlu bir tarihçi

zorlanmadan anlayabilirdi. Marksizm'e düşman Hitler'in, Marksist Rusya'ya savaş açması

kaçınılmazdı. Önce Avrupa'daki güvenliğini düşünerek Rusya'yı sona saklamıştı. Nitekim

Avrupa'daki işlerini yola koyunca Rusya'ya savaş açtığını Langer da dahil dönemi yaşayan

herkes görmüştü.

Adolf Hitler'in eylemleri usdan uzak içgüdülere dayanmıyordu. Anlık eylemlerinde

içgüdülerinin egemenleştiği gibi hususları kullanarak bana itirazda bulunabilirsiniz. Elbette

haklılık payı var böyle düşünmenin. Kavgam'da belirtildiği gibi onun anlık eylemlerinde

içgüdülerinin egemenliğinden bahsedilebilir. İşte, en basit örneği: 1. Dünya Savaşı'nda,

bulunduğu siperi içinden gelen sese uyarak terk edip biraz öteye geçmesi ve nihayetinde ani

bir patlamayla gerisinde bıraktığı arkadaşlarının hepsinin ölmesi, onun sağ kurtulması…

Hayatla kumar oynadığı ve şans eseri kazandığı düşünülmesin. İçgüdüleri dinlemek akıldan

uzak davranmak olmadığı gibi ihtiyatlı olmamak hiç değildir. Anlık kararlar en zor olanıdır,

çünkü bir gün bir şekilde verilir.

51

2. Ülküsel Anne Almanya

Walter C. Langer'ın önce bir varsayım olarak başlattığı, raporun ilerleyen sayfalarında

kanıtmış gibi ileri sunduğu bir konu vardır ki yanılgıya düşmüş olduğu en büyük noktadır. Bu

yanılgıya kötü niyetle düşüp düşmediği üzerinde durmayacağız. Fakat bunun raporunun

güvenilirliğini büyük ölçüde zedelediğini söylememiz gerekir.

Öncelikle varsayımın anlaşılabilmesi için girişini özetleyelim:

“Adolf Hitler'in babası Alois Hitler aile içinde kavgacı, geçimsiz ve sarhoş bir adam.

Çocuklarını ve karısını dövmekten çekinmez. Oğlu Adolf'la da arası iyi değil. Adolf'un annesi

Klara ise son derece sakin, sabırlı, dürüst ve çalışkan bir hanımefendi. Önceki çocuklarının

fazla yaşamamasından dolayı anne oğlunu baş tacı yapıyor. Babasıyla anlaşamayan Adolf,

annesiyle büyük bir sevgi bağı kuruyor. Annesiyle arasındaki sevgi bağı gün geçtikçe

şekillenip büyüyor. Ta ki…”

Bu noktada bir duralım. Buraya kadar söylenenlerin tamamının su götürmez gerçekler

olduğunu kimse iddia edemez. Şimdilik itiraz etmeyelim ve varsayımında nereye vardığını

özetlemeye devam ederek görelim:

Ta ki Adolf annesiyle babasını cinsel ilişkide bulunurken görene kadar… Adolf, babasının

annesini zorla ilişkiye sürüklediğini düşünmüş, annesinin karşılık vermeden teslim olmasına

sinirlenmiş ve kendisini babasıyla aldattığını görerek üzülmüştür. Langer'a göre tabi!

Hitler'in Viyana'daki arkadaşı Hanisch'in verdiği bilgilere de değinilmiş. Hanisch'e göre

Hitler; “Erkekleri yoldan çıkaran kadınların kusurlarıdır” sözünü sık sık yinelermiş. Langer,

onun böyle düşünmesini, çocuk yaştayken annesiyle babasını cinsel ilişki halindeyken

görmesine bağlıyor. Rapora göre Hitler, annesinin babasına boyun eğdiğini düşünerek

kendisine ihanet ettiğini kabullenmiş ve kadın cinsine saygısını yitirmişti.

52

Langer, varsayımları değil de ulaştığı bazı gerçekleri temel alsaydı raporun güvenilirliğinden

daha emin olunabilirdi. Ona göre Hitler, aşkların kol gezdiği dünyadan kendisini yalıtarak,

tüm sevgisini, ülküsel anne olan soyut bir varlığa; Almanya'ya bağlamıştı. Söylenebilir ki

Adolf Hitler'in tek aşkı Almanya'ydı. Onun dışında Hitler aşk ilişkilerinden rahatsız oluyordu.

Raporda yer verilmeyen ancak Kavgam'da yer alan şu sözleri burada konuyu aydınlatmak

üzere sunalım:

“…Manevi hayatımızın bu şekilde Yahudileştirilmesi ve çiftleşmenin bir para işi haline

getirilmesi, er veya geç bütün zürriyetimiz için zararlı olacaktır. Tabii bir histen doğmuş

gürbüz çocuklar yerine, pratik sahada mali bir muamelenin zavallı, acınacak halde olan

mahsulü görülecektir. Aşk kudurganlığı da başka…”

Görüldüğü gibi, Adolf Hitler zinaya ve fuhşa karşı olduğu gibi, aşkı da kudurganlık olarak

nitelendiriyor. Hitler'e göre bütün sevgiler büyük Almanya'nın oluşumuna hizmet etmelidir.

Kadınlar, büyük Almanya sevgisinin oluşumunda büyük rol oynayacaktır. Hepsi birer ülküsel

anne olmak için eğitilecek, böyle eğitilen kadınlar da vatansever evlatlar yetiştirip

erkeklerinin büyük Almanya ülküsüne bağlı kalmasını sağlayacaklardır. Bu yüzden mümkün

olduğunca erken yaşta evlenilip toplum zinadan, fuhuştan arındırılacak ve bu sayede sağlıklı

nesiller yetiştirilecektir. Adolf Hitler'in sevgi, aşk ve evlilik hakkındaki düşünceleri böyleydi.

Söylediklerime kaynak arayanlar Hitler'in Kavgam'ına bakabilirler.

J. J. Rousseau'nun “Bilimler ve Sanatlar Üstüne Söylev”inde belirttiği şu sözleri burada

paylaşmak yerinde olacaktır:

“Erkekler her zaman kadınların istediği gibi olacaklardır: Büyük ve erdemli olmalarını

istiyorsanız, kadınlara büyüklüğün ve erdemin ne olduğunu öğretin.”

53

Ve Rousseau yine aynı Söylev'inde ekler:

“Kadınların hoşuna giden bir sürü küçük şeylere kapılmak, sizi ne büyük işler görmekten

alıkoydu!”

Rousseau'nun ikinci paylaştığım sözü Hitler'in; “erkekleri yoldan çıkaran kadınların

kusurlarıdır” sözüyle benzeşir. Birinci paylaştığım sözünde ise Rousseau, kadınlara büyüklük

ve erdemin öğretilmesinin gerekliliğini vurguluyor. Bu da Hitler'in, kadınların ülküsel anne

olarak eğitilmesi düşüncesini destekler.

“Emile” adlı eserinde Rousseau şöyle der:

“İlk eğitim en önemlisidir ve kuşkusuz kadının işidir. Eğer doğanın yazarı bunu erkeklere

vermek isteseydi onlara çocuğu beslemek için süt de verirdi.”

Adolf Hitler'in kadınlar hakkındaki düşüncelerini büyük bir aydınlanma düşünüründe de

görmüş bulunmaktayız. Anlaşılan çocuklukta yaşandığı varsayılan bir dizi saçmalıkla ilgisi

yok bu düşüncelerin.

3. Kitlelerin Ruhu

Langer'ın diğer büyük hatası; Hitler'in 1. Dünya Savaşı'nda kumandanlarının emrine tam

itaatkar olmasını, “edilgenlik ve kadınsılık” olarak yorumlamasıdır. Böyle bir hataya

düşmesini kendi milletinin büyük bir savaş tarihine sahip olmayışına yorabiliriz. Savaşmayı

iyi bilen bir milletin kahramanlığından burada örnek vermekte fayda var. Örneğimiz 1. Dünya

Savaşı ve Türk Ordusundan. İtilaf Devletleri, Çanakkale'yi denizden geçemeyince Çanakkale

kara savaşları başlamıştı. 25 Nisan 1915'de Arıburnu'nda karaya çıkıp Conkbayırı'nda

ilerleyen çıkarma kuvvetleri, Türk Subayı Yarbay Mustafa Kemal'in: “Ben size taarruz

emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize

başka kuvvetler ve komutanlar geçebilir” emrine itaat eden Türk birliklerince

durdurulmuşlardı. Unutulmamalı ki; emre itaatkar olmak er kişilerin işidir.

54

Langer, raporunda Kavgam'dan şu sözleri aktarıyor:

“Kitlelerin ruhu, zayıflığa ve duraksamaya yanıt vermez. Tıpkı bir kadın gibi kitle ruhu, soyut

bir nedenle ortaya çıkan kadınsı bir duyarlıktan daha çok buyurgan bir güce karşı belirsiz bir

özlemden kaynaklanır; bu nedenle güçsüze değil güçlü olana baş eğmeyi yeğler; kitle

buyurganın yanındadır.”

Adolf Hitler'in bu sözlerinde evrensel bir doğrudan bahsedilebilir. Kitlenin buyurganın

yanında yer aldığını tarih bize defalarca göstermiştir. Uluslar, özellikle en zor günlerinde,

kendilerine en kararlı, en güçlü ve en acımasız adamın liderlik yapmasını isterler. Versay

Antlaşması'nın Almanya'yı zincirlere bağladığı o zor günlerde Hitler'in Kavgam'da paylaştığı

bu sözleri, Alman Ulusu tarafından genel kabul ve takdir görmüştür.

4. Versay Antlaşması ve Hitler'in Tutumu

1919 yılında imzalanıp Almanya'yı zincirlere bağlayan, Hitler'in şiddetle karşısında durduğu

Versay Antlaşması'na şöyle kısaca bir göz atalım: Almanya, Alsas Loren'i Fransa'ya verecek;

askeri sınırlamalar getirilecek (Alman Ordusunun asker sayısı 100.000'i geçemeyecektir);

zorunlu askerlik kalkacak; sömürgelerine el konulacak; savaş tazminatı ödeyecek; 1600

tondan büyük bütün ticaret gemilerini, 1000 tondan büyük ticaret gemilerinin yarısını, balıkçı

gemilerinin beşte birini müttefiklere verecek; her yıl müttefiklere 200.000 ton tutarında ticaret

gemisi inşa edecek; 10 yıl süreyle Fransa'ya 140.000.000, Belçika'ya 80.000.000, İtalya'ya

77.000.000 ton taş kömürü verecek; bütün kimyasal ve boya stoklarını ve 1925 yılına kadar

bu alanda yapacağı üretimin dörtte birini müttefiklere teslim edecek; Polonya, Çekoslovakya

ve Litvanya'ya toprak verecektir.

55

Adolf Hitler, böyle ağır şartlara sahip Versay Antlaşması'nı kesinlikle tanımıyordu. 1933'de

Şansölye olduğunda tanımamıştı da. O, aşama aşama Versay Antlaşması'nın hükümlerinden

ulusunu kurtarmıştı. 1934'de Hindenburg öldüğünden beri ülkesini tek başına yönetiyordu.

Ulusunu siyasi ve ekonomik buhrandan kurtaran lidere karşı ulusun minnettar olmaması

imkansızdı. Dünyanın neresine giderseniz gidin böyle bir lider ulusunun gözünde

kahramandır.

Adolf Hitler, diğer ülkelerle sömürge yarışına girmeyi kesin bir ifadeyle reddediyordu. O

kimseyi ve hiçbir ülkeyi sömürmeyecek, Kara Avrupası'nda genişleyip önce Alman Birliği'ni

kuracak ve sonrasında ulusuna geniş yaşam alanı açarak büyük Almanya'nın mimarı olacaktı.

Bugün Utah'da yaşamakta olan yazar Wess Roberts'in “Leadership Secrets of Attila the Hun”

kitabında Attila şöyle konuşur:

“Zor günlerde ulus, her zaman en acımasız komutanının önderlik etmesini ister.”

Versay Antlaşması'nı tanımayan Adolf Hitler sayesinde Almanlar buhranlı zor günlerinden

kurtulmuşlardı. Şimdi ise Führerleri onlara dahasını müjdeliyordu. Kısa bir zamanda sözlerini

tutarak Almanya'ya büyük ilerleme kaydettiren adama Almanlar koşulsuz bir sevgiyle

bağlanmışlardı. Kimse Almanları Führerlerine olan inancından ve sevgisinden dolayı

suçlayamazdı. Çünkü Führer, verdiği sözleri bir bir yerine getirip ulusunun gözünde gün

geçtikçe kahramanlaşıyordu.

Langer ise raporunda, bu konuda da akıl ve gerçek dışı bir çıkarım yapmaktan kurtulamamış.

Bakınız, Almanların Hitler'e bağlanışını nasıl açıklıyor:

“Alman erkeklerinin çoğunluğu, güçlü bir dişil mazoşist yapıya sahiptir; genellikle daha çok

'eril' özyapı özellikleriyle örtülmüş olan bu özyapı, kısmen kutsallık, disiplin, boyun eğen

davranışlar gibi özellikler gösterir.”

56

İfadeler Alman ulusuna hakaret içermektedir. 1943'de, Amerikan psikanalist Walter C. Langer

tarafından hazırlanmış, artık çeşitli ülkelerde ve bizde farklı adlarda kitap olarak yayımlanan

bu raporun tarafsız olmadığı açıkça görülmektedir. Bir de birileri şu Freudcu psikanaliste

dünyanın cinsellikten ibaret olmadığını öğretmeliydi.

5. Hitler'in Son Emri

Adolf Hitler, üzerine en fazla kitap yazılan kişilerdendir; belki de üzerine en fazla konuşulan

insandır. Hitler hakkında fikir edinmek isteyen, şüphesiz ilk önce onun kendi kitabı Kavgam'ı

okumalıdır. Ve onu merak eden herkes, şüphesiz, onun Yahudiler hakkındaki düşüncelerini de

merak ediyordur. Kavgam'dan aktaralım:

“Yahudi, kanını emdiği milletlerin hakimi olmadıkça, ister istemez onların dilini konuşur.

Fakat diğer milletler kendilerinin köleleri olur olmaz; bütün Yahudiler, hemen bir dünya

dilini, Esperanto'yu öğrenecek ve onu konuşacaktır. Gaye, bu araç ile Yahudiliğin iktidarını

daha kolay sağlamaktan ibarettir. Yahudilerin, dış görünüşü kurtarmak için şiddetle reddettiği

Sion Bilgelerinin Protokolleri, bu milletin bütün hayatının nasıl devamlı bir yalan üzerine

inşa edilmiş olduğunu gösteren eşsiz bir örnektir.”

Yazının sonunda yayınlayacağım ek kısmında, Hristiyan dünyasında Yahudi düşmanlığının

altyapısına dair birkaç satır olacak.

Walter C. Langer'ın “The Mind Of Hitler / The Secret Wartime Report” adlı inceleme ve

araştırma dosyası, ülkemizde de kitap olarak yayınlanmış olduğundan bu raporu tahlil etme

gereğini duydum. Dönemi irdeleyen bilimsel bir çalışma yapılacak olursa, bu rapor kaynak

eser niteliğinde değildir. Biyografi veya objektif bir tarihi vesika olarak da değerlendirilemez.

Ulaştığım sonuç, raporun tarafsız ve güvenilir olmadığıdır.

Langer, 1943'de hazırlamış olduğu raporunun sonunda Hitler'in geleceğine yönelik sekiz tane

senaryo türetiyor. Bu senaryolardan sonuncusu tutuyor ve Adolf Hitler savaşı kaybettiğinde

teslim olmamak için kendi canına kıyıyor.

57

Adolf Hitler, şahsi vasiyetinde, cesedinin düşmanlarının eline geçmemesi için yakılmasını

istemiştir. Son emri de yerine getirilmiştir.

Ölen kişi günahlarını da beraberinde alıp gitmiştir. Kahraman ölür, geride kalanlar

günahsızdır.

* * *

KAYNAKLAR:

* Hitler, Adolf, “Kavgam” (Çev: Refik Özdek), Yağmur Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul, 1972

* Langer, Walter C, “Hitler'in Psikopatolojisi” (Çev: Kemal Bek & Zeki Çakılalan), Don

Kişot Yayınları, İstanbul, 2004

* Öndeş, Osman, “Yakınlarının Gözüyle Hitler”, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1974

* Rousseau, Jean-Jacques, “Bilimler ve Sanatlar Üstüne Söylev” (Çev: Sabahattin

Eyüpoğlu), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2011

* Rousseau, Jean-Jacques, “Emile ya da Çocuk Eğitimi” (Çev: Cumhur Atay), Parşömen

Yayıncılık, İstanbul, 2011

Yararlanılabilecek Kaynaklar:

* Bettelheim, Charles, “Nazizm Döneminde Alman Ekonomisi” (Çev: Kenan Somer), Savaş

Yayınları, Ankara, 1982

* Seignobos, Charles, “Avrupa Milletlerinin Mukayeseli Tarihi” (Çev: Samih Tiryakioğlu),

Varlık Yayınları, İstanbul, 1960

58

EK:

“…Yahudi milletinin tarihinde hiçbir asil jeste rastlanmaz: Ne konukseverlik, ne hoşgörü, ne

de bağışlama. En büyük mutlulukları yabancılarla tefecilik etmektir. Bu tefeci ruhu kalplerine

o derece işlenmiştir ki, kendilerine özgü konuşmalarında kullandıkları figürler hep buna

benzer.

1215 yılında, Hristiyanlardan ayırt edilebilmeleri için, Yahudiler göğüslerinde tekerlek

şeklinde ufak bir rozet taşımaya mecbur tutuldular. Hristiyan hizmetçi, sütnine, metres

tutmaları yasaktı. Kimi ülkelerde Yahudilerle cinsel münasebette bulunan kız ya da erkekleri

diri diri yakarlardı. Bunun önemli nedenini, büyük hukukçu Gallus şöyle açıklıyor: “Çünkü

bir Yahudi ile yatmak bir köpekle yatmaktan farksızdır.”

Yahudilerin meşhur hahamları, “Maymonid”ler, “Abravanel”ler, “Aben İsrael”ler, Hristiyan

alemine: “Bizler sizin atalarınızız. Kitaplarımız, ilahilerimiz kiliselerinizde okunmaktadır”

diye haykırmışlarsa da, bu telkinlerinden, yağma edilmek, kovulmak, iki köpek arasında

asılmaktan başka sonuç elde edememişlerdi. İspanya ve Portekiz'de onları yakmak adet

olmuştu.”

Voltaire

(Türkler, Müslümanlar ve Ötekiler)

59

Eski kaya resimlerinde Türk süvarileri

60

Aylık E-Dergi

ansiklopedidergi.blogspot.com.tr

issuu.com/ansiklopedi

-Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir-