yyü. Vet. Fak. Derg.

3 (1-2): 123-131,1992

ENDOPARAZİTLERLE DOGAL ENFEKTE KOYUNLARDA ANTELMİNTİK İLAçLARLA YAPILAN TEDAVİ ÖNCESİ VE SONRASINDA KAN PARAMETRELERİNDE MEYDANA GELEN DEGİşİKLİKLER

Zahid Tevfik Ağaoğlu2 Serdar Değer3

Changes Occured in B100d Parameters of Naturally Infected Sheep with Endoparasites Before and Af ter Terapy Treated with Anthelmintic Drugs.

Summaey: This study was ca"ied out on 50 Akkaraman sheep raised by

farnıers_Porty sheep out of 50 were used for experimental study and 10 for control. All

animals were examined for parasites and the type of parasites were determinetiLaıe" 40

sheep were treated with anthelminıics and blood parameters of these animals were

deıennined on the Ist, 15 Ih, 30 th and 45 th days before and af ter ıerapy_

Blood parameters of experimental animals before ıerapy; e'ltraeyte counred as

?43x10 6 i mm3 , Hemoglobin as 9.63 grllOO ml and Hematocrit level as % 24.52 which

were law conıpered to normal, whereas leucoeyıe number was found Iıigh as 11.6x 10 3 3

Imm.

After anthelminıic terapy an increased level of erithraeyıe (8.11x106 Imm3)

Iıemoglobin (11.81 gr 100 ml.), and hematocri! values (34.93 %) were observed, on the

other hand a decrease in leucoeyte (9.6.x1a1lmm3)was determined.

Özet:Bu çalışma halk elinde yetiştirilen 50 baş Akkaraman koyunu üzerinde

yapılmıştır. Bunlardan40 başı deneme hayvanı olarak kullanılmış, 10 baş hayvan ise

kontrol grubu olarak blrakılmıştır.Deneyde kullanılan bütün hayvanlar paraziteryönden

muayene edilmiş ve bulunan parazitlerin türleri tespit edilmiştir. Daha sonra 40 baş

deneme hayvanı çeşitli antelmintiklerle tedavi edilmiş ve bu hayvanlardan tedavi öncesi

ile sonrasındaki 1.15.30 ve 45. günlerde kan alınarak kan parametreleri tespit edilmiştir.

1: Doç.Dr.,yüzüncü Yıl Üniversitesi,Veteriner Fakültesi Parazitoloji

Anabilim Dalı, Van-Türkiye.

2: Yrd.Doç.Dr.,Yüzüncü Yıl Üniversitesi,Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları

Bilim Dalı, Van-Türkiye.

3: Yrd.Doç.Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi,Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Van-Türkiye.

124

Tedavi öncesinde deneme hayvanlarının kan tablosunda normal değerlere

oranla eritrosit sayısının (7.43 x106 / mm3 ), hemoglobin miktarının (9.63 grIH)() ml) ve hematokrit değerin (%24,52) dü§ük olduğu, buna kaf§ılık lökosit sayısının

(1ı.6x103/mm3) ise normal değerlere göre yüksek olduğu tespit edilmi§tir.

Antelmentik ilaçlarla yapı lan tedaviden sonra eritrosit sayıs ı nd a

(8.11x106/mm\ hemoglobio miktarında (11.81 gr/100 ml) ve hematokrit değerde (%34.93) artı§ olduğu tespit edilirken, lökosit sayısında ise (9,60 x103/mm3) dü§me

gözlenmi§tir. Giri§

Ülkemizde hayvan hastalıkları içerisinde paraziter kökenli olanlar oldukça

geni§ bir yer tutmaktadır. Paraziter hastalıkların yaylIı§ı ülkemizdeki hayvancılığın

özellikle Doğu Anadolu'da bilinçsiz yapılmasından ve yeti§tiricilerin yeterli özeni göstermemesinden artmaktadır. Ayrıca birçok paraziter hastalığın latent seyretmesi

bu hastalıkların te§his edilmemesine ve dolayısıyla etkin koruyucu tedbirlerin

alınmamasına sebep olmaktadır (2,3,4).

Koyunlarda endoparazitiere oranla daha fazla yaygın olduğu ve yılın hemen her mevsiminde görülebildigi çe§itIi ara§tırıcılar tarafından bildirilmektedir (2,4,7).

Zeybek (8), Samsun yöresinde koyun ve kuzuların, Kalkan (4) Diyarbakır

yöresinde koyun ve kuzuların, Kurtpınar (5) Erzurum ,Ağrı ve Kars mezbahalarında

kesilen koyunların, Topariak ve Gül (7) ise Van Belediye Mezbahası'nda kesilen

koyunların deği§ik endoparazitierle enfekte olduklarını tesbit etmi§lerdir. Değer ve Akgül (2) ise, Van IIi Bardakçı köyündeki koyun, kuzu ve toklularda endoparazitierle

enfeksiyon oranlarının oldukça yüksek olduğunu bildirmi§lerdir.

Endoparazitlerle enfekte olan koyunlarda kan tablosunda va kan parametrelerinde bazı deği§ikliklerin meydana geldiği bildirilmektedir (1).

Schalm(6), sağlam koyunlarda kan parametrelerinin ber mm3 kanda eritrosit sayısını 12 (8-16), 10 6/ rrlTfl3 ,lökositlerin 4 ( 2,S-7,S)x ltf/mm3, bemoglobinin 12 (8-16)x

gr/l00 CC., hem?ıokrit değerin 38 (24-50) %, trombositlerİn ise 4 (2,S-7,S)x ıOS/mm' olduğunu ifade etmektedir.

Koyunlarda :?asdoI3 hepalİcıı, Moniezia e>:pensa ve Trichostrongylidae enfeks iyonlarında (özellikle. Haemonchus türleri) ishalIe birlikte bir anemi

·.'!ô!osunun sebllendiği ve hematokrit değerin % 12'nin altına dü§tüğü, eozinofil

ı:'yısmm ise art'ğı bildirilmi~tir (3,6).

l25

Aksakal ve Özer (1), Akkaraman kuzulannda anteImintik ilaçlarla tedavi

öncesi ve sonrası kan parametreleri ile E vitamini düzeyinin tespiti için yaptıkları

ara§tırmada, tedavi öncesi hematokrit değerin % 26, eozinofil sayısının % 7.7

olduğunu tespit etmi§, tedaviden sonra ise hematokrit değerin % 29'a yükseldiğini,

eozinofil sayısının ise % 3'e dü§tüğünü kaydetmi§lerdir.

Bu çalı§ma endoparaziterlerle doğal enfekte Akkaraman koyunlarında antel­

mintik ilaçlarla tedavi öncesi ve sonrasındaki kan parametrelerinde deği§ikliklerin

olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılmı§tıf.

Materyal ve Metod

Bu ara§tırma Van ili merkezine 40 km. uzaklıktaki Göllü köyünde

gerçekle§tirilmi§tir. Bu köydeki bir koyun sürüsünden seçilen 50 ba§ Akkaraman

koyunu kullanılmı§ ve bu hayvanlardan erkek ve di§i karı§ıkolmak üzere 40 ba§ koyun

denemede kullanıImI§, 10 hayvan ise kontrol grubuolarak bırakılmı§tır. Seçilen bütün

hayvanların kulaklarına numatatörle kulak numarası takılmı§ur.

Tedaviden önce bütün hayvanlardan ayrı ayrı naylon torbalara gaita

alınml§tır.Ayrıca her hayvandan kan parametrelerini tespit etmek amacıylaVena

Jugularis'den usulüne uygun olarak kan alınmı§tıf. Toplanan materyaller

laboratuvara getiriJmi§, gaita muayeneleri yapılml§ (sedimentasyon, Flotasyon,

Baerman-Wetzel) ve Gram dı§kıdaki yumurta sayıları (Mc- master yöntemiyle) tespit

edilmi§tir. Bunun yanında kan analizleri (Ertrosit, Lökosit,Hemoglobin, Hematokrit

ve Formüllökosit) yapılmı§tıf. Bu i§lemler tedavidensonraki 1.,15.,30. ve 45. günlerde

tekrarlanmı§tır.

Tedavi amacıyla köye gidilerek kontrol grubu haricindeki bütün hayvanlara

antiparaziter ilaçlama yapllml§tır.(Tetramezatin, Okzan ve Ranide deneme

hayvanlarına uygun dozlarda oralolarak kullanılmı§tır). Tedaviye ba§lanmasından sonraki günlerde deneme hayvanlarımn dı§kılarımn paraziter kontrolü amacıyla

muayeneleri periyodik olarak yapılmı§tır.

Bulgular

Antelmintik ilaçlarla yapılan tedaviden önce deneme ve kontrol grubu hayvan­

larda yapılan gaita muayenesi sonucunda görülen paraziter tablo- l'de gösterilmi§tir.

lU

Tablo-1 Antelminlik ilaçlarla tedavi öncesinde deneme ve kontrol grubu

hayvanlarda tespit edilen parazit1er ve % leri

Deneme grubu Kontrol Grubu ( x 10") Parazit (40 Koyun) (10 koyun) türleri Parazitli Parazitli Parazitli Parazitli Gr. Dışkıdald orta-

Hayvan Say !ı-ıayvan %si !ı-ıayvan Say. Hayvan %si lama Yumurta Say. Fasciola hepatica 18 45 4 40 28

Dicrocoelium 5 12.5 2 20 4 dendrilicum

Trichuris ovis 3 7.5 1 10 14

Dictyocaulus 17 42.5 5 50 -filaria

Eimeria oocyst1er' 12 30 4 40 14

Trichostron-gylidae spp. 29 72.5 7 70 34

Tablo l'de görüldügü gibi antelmentik ilaçlarla tedavi öncesi Fasciola

hepatica'nın 0/040-45, Dicrocoelium dendriticum'un % 12.5-20, Trichuris ovis'in

%7.5-10, Dictyocaulus filaria'nın % 42.5-50, Eimeria oocyst1erinin % 30-40,

Trichostrongylidae yumurtalarının ise % 70-72.5 oranlarında yaygın oldugu

tespit edilmi§tir. Yine aynt grup hayvanlarda 1 Gr. dı§lodaki yumurta sayıları Fasciola

hepatica'da 2800, Dicrocoelium dendriticum'da 400, Trichuris ovis 'de 1400, Eimeria

türlerinde 1400, Thichostrongylidae familyasına bagıı türlerde ise 3400 adet

sayılmı§tır.

Antelmentik ilaçlarla tedavi öncesi ve sonrasındaki 15,30 ve 45. günlerde tespit

edilen hematolojik değerler tablo 2'de gösterilmi§tir.

c-­C\J ,.,

Tablo 2: D

enemede K

ullanılan hayvanların tedavi öncesi ve sonrası hem

atolojik bulguları

TEDAVİ SONRASı

DE

GE

RL

ER

T

edavi öncesi 15 g

ün

son

ra 3

0 g

ün

son

ra 45 g

ün

son

ra

Eritrosit(ıo~mm~ x

SK

n x

Si< n

x siC

n x

siC n

7.43 0.21

40 8.03

0.21 40

8.43 1.1

38 8.11

1.62 37

Hem

oglobin (gl1ooml)

9.63 0.64

40 10.71

0.64 40

10.70 0.96

38

11.81

1.68 37

Hem

atok

rit (%)

24.52 2.11

40 28.43

2.11 40

30.67

1.96 38

34.93 1.55

37

Lökosit (la3/mm~

11.6 1.73

40 11.3

1.73 40

9.62 1.22

38 9.60

1.20 37

~

Lenfasit

54 ....

0.61 40

60.74 0.6

1 40

60.42 1.84

38 61.10

1.44 37

~

.., N

ötrofil 33

0.54 40

32.42 0.54

40 35.13

1.02 38

36.00 1.03

37 .... <il

~ E

osinofil :0

8.21

0.32 40

4.00 0.32

40 2.11

0.16 3

8

1.20 0.04

37 ...ı

.... B

azofil 1.20

0.11 40

0.8 0.11

40 0.42

0.04 38

0.30 0.22

37 ::ı e r..

Monosit

3.60 0

.24 40

0.24 40

1.92 0.07

38 1.40

37 o

2.00 0.34

"" >

----

x: Aritm

etik ortalama

SK: Standart sapm

a n: H

ayvan sayısı

. rab

lo 3

: Den

emed

e ku

llan

ılan k

ontr

ol g

rubu

hay

vanl

arın

hem

atol

ojik

bul

gula

rı

. x

SX~x-'~n~~~x~~~"~n~+-

~-~x--r-~~-=n~--

~x--~~-;~n~

~

DE

GE

RL

ERtill. G

ÜN

Erj!

rosi

t(1ü

6/mm

~ 8.

31

1.22

10

8.

67

10

9.18

10

8.

98

10

Hem

oglo

bin

(gl1

DO

ml)

i 10

.25

i 1.

37

10

i 11

.13

i 1.

64

i 10

i

10.6

4 i

1.34

i

10

i 10

.87

i 1.

71

i 10

Hem

atok

rif(

%)

26.1

4 2.

12

10

i 25

.35

i 1.

96

i 10

i

24.1

5 i

2.23

i

10

i 25

.18

i 1.

69

i 10

Lök

osit (1

03/m

m~

10.4

1 1.

32

10

i 11

.28

i 0.

96

i 10

i

9.29

i

1.13

i

10

i 10

.25

i 1.

48

i 10

Len

fosi

t 58

.62

0.26

10

0.

45

57.6

4 ~

~~

10

59.1

0 0.

16

10

58.2

8 0.

28

10

..., N

ötro

fill

30

.29

i 0.

33

.... 10

i

31.7

8 i

0.61

i

10

i 28

.40

i 0.

58

i 10

i

30.2

6 i

0.32

i

10

til ~

Eos

inof

ili

6.54

i

0.25

10

i

6.58

i

0.64

i

10

i 7.

20

i 0.

46

i 10

i

6.44

i

0.13

i

10

....ı .... :::ı

Baz

ofil

l 1.

31

i 0.

48

i 10

1.

00

i 0.

32

i 10

1.

30

i 0.

48

i 10

1.

34

i 0.

08

i 10

~ r..

Mon

osit

i 3.

24

i 0.

65

i 10

3.

00

i 0.

29

i 10

4.

00

i 0.

64

i 10

3.

68

i 0.

15

i 10

x: Ari

tmet

ik o

rtal

ama

si<: S

tand

art s

apm

a n:

Hay

van

sayı

sı

.... rıı

129

Tablo 2'de görüldüğü gibi; tedavi öncesi eritrosit sayısı, hemoglobin ve

hematokrit değeri düşük oldugu halde, anıelmintiklerle yapılan tedavi sonrasındaki ölçümlerde 15,30 ve 45. günlerde tedrici bir artış meydana geldiği tespit edilmi§tir. Buna kaC§ı1lk Lökosit sayısının tedavi öncesi yüksek, tedavi sonrasında ise dü§ük olduğu, formül lökosit yüzdesinde ise tedavi öncesine göre lenfosit ve nötrofil sayılannda yükselme, eozinofil, bazofil ve monosit yüzdelerinde ise dü§me Oldugu

görülmü§tür.

Ayrıca denemede kullanılan toplam 40 koyundan iki tanesi ilaçlamadan 30 gün

sonra, bir tanesi ise 45 gün sonra ölmü§tür. Denemede kullanılan kontrol grubu hayvanların L.,15., 30. ve 45 günlerde

ölçülen kan parametreleri ise tablo 3'de gösterilmi§lir.

Tartışma ve Sonuç

Endoparazitlerle enfekte koyunların kan parametrelerinde bazı değişikliklerin meydana geldiği çe§itli ara§tırıcılar tarafından bildirilmi§tir (1,3,6). Fasciola hepatica,Moniezia expensa ve Trichostrongylidae enfeksiyonlarında bir anemi

tablosunun şekillendigi ve hematokrit degeri n % 12'nin altına kadar dü§tüğü,bunun­

la beraber eozinofil sayısında ise artma meydana geldiği bildirilmektedir (3).

Bu ara§tırmada deneme hayvanlarının antelmintik ilaçlarla tedavi edilmeden

önce Fasclola hepatica, DicrocoeIİum dendtriticum, Trichuris ovis, Dictyocaulus filaria, Trichostrongylidae türleri ve Eimeria türlerindeki parazitler ile degişik oran­larda enfekte oldukları tespit edilmi§tir. Bununla beraber deneme koyunlarının kan

tablosunda normal degerlere oranla tedavi öncesinde eritrosit sayısının (7.43x103 /

mm3 ),hemoglobin miktarının (9.63 gr/100 ml) ve hematokrit değerin (% 24.52)

dü§ük oldugu, buna kaC§llık Lökosit sayısının (1L.6x1if/mm3) ise normal değerlere

göre yüksek Oldugu tespit edilmiştir.

Tedavi sonrasındaki 45. gün sonunda eritrosit sayısında (8.llx 106 mm\

hemoglobin miktarında (11.81 gr/100 ml) ve hematokrit degerde (% 34.93) artış

tespit edilirken, Lökosit sayısında (9.6Ox ıo3/mm3) ise dü§me belirlenmiştir. Bunlarla

beraber antelmintik ilaçlarla tedavi öncesinde formül Lökosit %'Ierinden lenfosit (% 54) ve nötrofil (%33) yüzdeleri düşük, eozinofil (0/08.21), bazofil (% 1.20) ve monosit­

lerin (% 3.60) yüzdelerinin yüksek oldugu, tedavi sonrasındaki 45. günde ise lenfosit-

130

lerin (% 61) ve nötrofıllerin( %36)yükseldigini, eozinofil (% 1.20), Bamfil (% 0.30)

ve monosit (% 1.40) yüzdelerin dܧtügü tespit edilmiştir.

Tedavi öncesinde dܧük bulunan hematokrit deger, tedavi sonrası yükselmiş,

buna karşılık tedavi öncesi yüksek olan eozinofil sayısının ise tedaviden sonra

düştüğü belirlenmiştir. Bu bulgular Aksakal ve Özer (l)'in bildirdiklerine

uymaktadır .

Ayrıca paraziter hastalıklarda mide barsak kılkurtlarıyla olan invazyonlarda

(Haemonehus türleri kan emdiği için) konakçıda bir anemi tablosunun şekillendiği

klasik bilgiler arasındadır (3). Bu kriterin bu araştırmada tespit edilen hematolojik

degerlerin normal düzeylere göre dܧük veya yüksek tespit edilmesinde etkili bir

faktör olduğu dܧünülebilir.

Ara§tırma süresince kontrol grubu olarak bırakılan hayvanlarda 1. gün ile 45.

gün ölçülen kan parametreleri arasında büyük bir değişme meydana gelmemi§tir.

Sonuç olarak endoparazitlerle doğal enfekte Akkaraman koyunlarının bazı

kan parametrelerinde normal değerlere göre artma veya azalma meydana geldiği

tespit edilmi§ ancak bu koyunların anıelmentik ilaçlarla tedavisinden sonra kan

tablosu değerlerinin kısa sürede normale döndüğü belirlenmi§tir.

Kaynaklar

1. AksakaI,M. ve Özer,E (1987):Akkaraman kuzularında antelmentik ilaçlarla

tedavifkn önce ve sonra hematolojik değerler ve kan plazması vitamin E düzeyi üzerinde

araştırmalar. A.Ü.Vet.Fak.Oerg. ,34 (1); 72-84.

2.Deger,S. ve Akgül, Y (1991): Van İli Bardakçı Köyünde koyunlarda bulunan

endoparazitlerin epidemiyolojisi Y.Y.Ü. Vet.Fak.Oerg. 2 (1-2)11-22.

3. GÜralp,N.,(1981); Helmintoloji A.Ü.Vet.Fak. Yayınlan 509 s.

4.Kalkan,A. (1978): Ganeydoğu Anadoluyu temsi/en Diyarbakır koyun ve

kuzularında paraziter [auna tespiti çalışmaları. Etlik Vet.Mikrob.Enst.Oerg. ,4 (11-

12)64-83.

5. Kurtpınar,H.(1957); Erzurum,Kars ve Ağrı vi/ayeşleri sığır,koyun ve

keçilerinde yaz oylarına mahsus parazitleri ve bunlann doğurduklan hastalıklar. Türk

Vet. Hek.Dern.Derg.,124-125;3320-3325

6. Schalm,O.W. (1971 ):Veterinary Hematology.(Second edition).Lea and

Febiger,Philadelphia 807 pp.

 

131

7. Toparlak,M. ve GüI,Y.(1988): Van İli Belediye Mezbahasında kesilen koyun­

larda karaciğer tremaıod enfeksiyonlanüzerinde araştırmalar .A.Ü. Vet. Fak. Derg. 35;269-274.

8. Zeybek,H.(1980); Samsun yöresi koyun ve kuzulannda paraziıer fauna sap­

lama çalışmalan.A.Ü.Vet.Fsk.Derg., 27;215-236.