***Etrurci

*Homer: tirenski gusari pokušali da zarobe pijanog Dionisa i da ga odvedu u daleku zemlju Hiperborejaca, da ga tamo na krajnjem severu Evrope, rashlade od neobuzdanih južnjačkih srasti i rastrezne od večitog pijanstva.

-Kao i delfini, Tireni su osuđeni da večito prate mornare na njihovim putovanjima i da im priteknu u pomoć kada zatreba.

-Tireni – sinonim Etruraca – narod koji se u nepoznato doba naselio između Arna i Tibra u Toskani, koja je takođe ime dobila po Tuscima, drugog sinonimu za Etrurce.

Etrurci = Raseni

*Tirenski gusari su pristali da za dobru nagradu, koju su im isplatili Argivci, statuu boginje Here ukradu iz njenog svetilišta na Samosu i prenesu na Peloponez, u Argos, koji se takođe smatrao zavičajem ove boginje.

-Pelazgi su najstariji stanovnici. Doba u kome oni žive pripada pretežno II milenijumu, stolećima kritske i mikenske civilizacije.

-naziv Pelazgo-Tirena (paleobalkanska kultura i etnička kategorija) – donosi stvaralačku snagu, smisao za umetničku lepotu oblika, bopja i zvuka i sklonost ka mistici, vračanju i proročanstvima, kakva su negovana u Zevsovom svetilištu u Dododni, u Epiru i u Apolonovim Delfima.

-grupa Pelazga dobila je ime Tirenoi po pojmu Tira koji je izveden od naziva Tirenos tj. Tirsenos

- Dionizije iz Halikarnasa objašnjava poreklo Etruraca:

1. stranci, doseljeni u Italiju

2. autohtono stanovništvo

- Dionizije iz Halikarnasa je autor velike „Istorije Rima“ u 20 knjiga

- Pelazgi i Tireni su govorili različitim jezicima pa zato nisu mogli biti jedan narod. Otkriveno je oko 10 000 zapisa i natpisa pisanih etrurskim, odnosno tirenskim jezikom, a oni su pisani grčkim alfabetom koji su Etrurci usvojili još u arhajsko doba

- etrurski grad Cere = grčka Atina

- Etrurci su došli u srednju Italiju još u arhajsko doba, pre početka VII veka pre nove ere. Poznavali su obradu raznih metala – zlata, srebra, bronze i gvožđa.

* Toskana: Etrurci su osnovali svoje rudarske kolonije i podigli 29 gradova podeljenih u 12 država

* Etrurci su bili bliži Mikencima nego Grcima. Njihove tvrđave građene su od tesanika koji po obradi i po razmerama velikih blokova kamena odgovaraju kiklopskim zidovima Mikene i Tirinta. A i njihove

kupolaste grobnice su isto građene kao mikenski tolos-grobovi. Etrurske kupolaste grobnice su prave galerije i riznice njihove umetnosti: skulpture, reljefa, slikarstva. One su u isto vreme i pravi muzeji i umetničke zbirke zlatnog i srebrnog nakita, vaza i raznih predmeta od terakote i slonovače. Nisu često upotrebljavali mermer, ali su mu pretpostavljali tuf, drvo i terakotu. Od etrurskih graditelja Rimljani su usvojili način građenja, planove i izgled kuća sa pokrivenim unutrašnjim dvorištem i impluvijumom, osnovne oblike hramova, od kojih je najtipičniji hram na Kapitolu u Rimu, posvećen Jupiteru. U svojim gradovima, Etrurci su imali vodovod i kanalizaciju. Rim je usvojio i mnoge državne, političke, vojne i pravne institucije – održavanje trijumfa, funkciju liktora, oznake činovničkih i državnih zvanja... Odavanje pogrebnih počasti i održavanje sportskih i atletskih takmičenja, trka i gladijatorskih borbi, pozorišnih predstava Rimljani su takođe preuzeli od Etruraca.

* Slikane kompozicije na zidovima prostranih grobnih odaja, otkrivaju nam ceo orkestar muzičkih instrumenata. Pored liktorskog simbola – sekire okružene prućem (znak prava kažnjavanja) i kurulne stolice, ukrašene slonovačom – privilegije i znaka visokog državnog službenika, i čuvenu rimsku togu, Rimljani preuzeli od Etruraca, koji su ovu otmenu odeću doneli iz Lidije. Život u slobodi je inspirisao etrurske umetnike da lepotu dožive punom snagom svog bića i da je izraze kroz boju i oblik, zvuke i ritam igre, bez želje da se dopadnu nekome ili da nekome ili nečemu služe.

* Dvanaest glavnih etrurskih gradova obrazovali su jednu vrstu saveza, konfederacije, kojom je upravljala aristokratija. Ali pored ovih 12 gradova, zaštićenih kulama i kiiklopskim zidovima i uređenih po Hipodamosovom planu: sa dva osnovna pravca ulica koje su se sekle pod pravim uglom, postojali su i manji gradovi. Bilo ih je 29, ali zbog trgovačkog i kulturnog saobraćaja, smatra se da ih je bilo i više. U Lombardiji su Etrurci imali ceo niz gradova, 12, kao i u Toskani. Gradovi-polisi, po kojima su i nekropole dobile svoje ime, su: Areco, Cere, Kluzij, Kortona, Peruzija, Rozele, Tarkvinija, Volatere, Vulči, Vulsinije. Vlast u polisima bila je u rukama bogate aristokratije i visokog sveštenstva.

* Populonija:

-nekropola „Vilinske jame“

- bronzane statue mladića iz Piombina

* U zbirkama bogatih Rimljana mogli su se naći i predmeti etrurske toreutike: granulirani i filigranski zlatan i srebrn nakit; proizvodi etrurske primenjene umetnosti: cizelirana bronzana ogledala sa dugačkom, lepo stilizovanom drškom.

- Rimljani su do temelja rušili kuće za stanovanje, hramove i druge javne građevine i mesto njih podizali svoje. Preko nekropola i tolosa znamo kako su Etrurci shvatali smrt (kao prelaz u večni život) i kako je izgledala njihova umetnost i civilizacija.

- „Zlato iz grobova se slobodno može uzimati ako mu se ne zna gospodar“.

* Na kompozicijama su prikazane: posmrtne gozbe, borbe u čast palih ratnika, povorke genija smrti koji vode duše umrlih u carstvo tame, u Orkus, lov i igre. Nekropoli u Tarkviniji pripada najbogatija „pećina“ – tombe a camera, la grotta de la Querciola, na čijim su zidovima prikazane vesele gozbe, igre i lov na

divljeg vepra. Slične njima su podzemne grobne prostorije koje se zovu: Triclinium, Francesca, Scrofanera.

* Camera del morto – naslikane pogrebne pripreme po etrurskom ritualu (pokojnik je položen na počasni oltar, gde ga jedna žena nežno i pobožno prikriva i sklapa mu očne kapke). Camera delle Bighe – takmičenja na dvokolicama, borbe mladića u palestri. Tomba a camera del cardinale – na jednoj od najlepših kompozicija razaznaje se trenutak prelaska duše iz zemaljskog života u carstvo mrtvih. Ovo poslednje putovanje pokojnika prate dva genija.

* Tages je otkrio tajnu gatanja po letu ptica i po utrobi životinja; etrurske svete knjige – libri Tagetici, mu se pripisuju. Na jednom bronzanom ogledalu iz Tusconia prikazan je trenutak kada Tages otkriva tajnu gatanja po životinjskoj jetri – hepatoscopia (tehnika cizeliranja, kao paučina tanke i nežne linije, plitko urezane u uglačanu površinu bronzanog diska ogledala). On je obrazovao sveštenički red haruspika, koji su pripadali aristokratskoj klasi i koji su bili ne samo čuvari vere, nego i društvene i političke doktrine najpre etrurske, a zatim i rimske države.

* Cere će pokazati kako je izgledala unutrašnjost etrurskog groba tipa tomba a camera. Nekropola ovog polisa nalazila se na bregovima. U I veku nove ere je podignut spomenik koji oživljava i čuva slavu ovog grada i njegovih etrurskih građana. To su tri statue koje personifikuju tri etrurska grada ili tri plemena: Tarkvinjane, Vulčane i Vetulonce. Spomenik je podignut kao znak zahvalnosti i priznanja caru Klaudiju koji je pokušao da obnovi Etrurski savez. Vetulonija je prikazana kao muškarac koji stoji pored jednog bora, sa figurom kormila iznad levog ramena. Ova kompozicija je bila simbol božanskog čuvara i zaštitnika grada.

* Tomba a camera: površina prostorije bila je najčešće kvadratnog ili pravougaonog oblika, a u tolosima -kupolastim grobnicama, okrugle osnove. Njihova površina iznosila je i do 70 m2. Kanelovani pilastri kao i stubovi, raspoređeni skladno i simbolično, bili su pravi ukras ovih podzemnih građevina. Ležaji su uklesani zajedno sa kamenim uzglavljem u bočne zidove. Ispred ovih ležaja, usečene su grobne niše za pokojnike koji su pripadali porodičnoj zajednici glavnog pokojnika. Mesto odra glavne ličnosti, nalazilo se iznad dovratnika. Svi ukrasi (bukranioni-likovi glava bikova) bili su obojeni živim bojama sa izvesnim tonskim valerima. Ispod centralnog odra izvajane su 2 figure od kojih jedna pokazuje htonsko božanstvo Tifona sa zmijskim repom i krupnom bradatom ljudskom glavom. U ruci Tifon drži veslo ili kormilo. Druga figura prikazuje Kerbera, psa čuvara Hadovog podzemnog carstva. Kerber je izvajan sa tri glave i đerdanom isprepletenim od zmija. Ovo čudovište je plod ljubavi između monstruma Tifona i Ehidne, čudovišta čiji je trup imao izgled žene, a donji deo tela bila je zmija. Na zidovima, u reljefu i slikama, prikazana su defanzivna i ofanzivna oružja, oruđa i alat, vrste nameštaja, muzički instrumenti, nakit... Tombe a camera deluju kao prave umetničke galerije.

* Postojale su i grobnice koje su nastale kao plod tradicije i inspiracije koje su Etrurci doneli sa mediteranskog Orijenta. Rimljani, kao ni ostali Italici, nikad nisu gradili monumentalne tolose, niti su nekropolama posvećivali toliko pažnje kao Etrurci. Rimski sarkofazi su bili nadgrobni spomenici u kojima su samo pojedinačno sahranjeni pokojnici; etrurske nekropole bile su pravi i često veliki gradovi i podzemni svet, carstvo duša i umrlih ljudi.

* Etrurci su jedino u to vreme u Evropi prihvatili orgijastički kult Kibele. Vera u ovu boginju plodnosti i života verovatno je inspirisala Etrurce da u porodičnim odnosima i društvu sačuvaju jedan običaj: oni nose ime po majci, a ne po ocu.

- Oni su bili trgovci, pomorci, keramičari, zidari, rudari, kovači, juveliri. Suptilni i bogati emocijama, osetljivi na sve što se oko njih i u njima zbiva, stvaraoci, pesnici i mislioci, etrurski umetnici su bojom i oblikom snimali u svojim slikanim kompozicijama, u nežnim skulpturama od terakote, slonovače, alabastera, bronze i tufa, svoje vreme, svoje biće i svoju viziju života.

* Masimo Palotino podelio je najstariju arhajsku prošlost etrurske istorije na četiri razdoblja:

1. 800-700.godine

2. do 675.godine

3. pre 600.godine

4. do 550.godine

* Doba orijentalnog stila, najviši domet dostiže u umetnosti velikih podzemnih grobnica – tombe a camera, gde su otkriveni metalni predmeti i vaze od kamena, tufa, mramora i alabastera, od terakote i veoma retko od bronze.

* Crne vaze – bucchero nero; rađene po lončarskom vitlu – one, kao i amfore i pehari, predstavljaju klasično obeležje etrurske keramografije. Njihova dekoracija: plitak reljefni friz u čijoj kompoziciji su prikazani figuralni, ljudski i životinjski ili stilizovani vegetabilni motivi.

* Anse lunate i anse cornute – bikonične vaze sa plitko kanelovanim, urezanim i belom bojom inkrustriranim ornamentima i visokim trakastim ušicama. Za njih je rečeno još pre više od 5 decenija da predstavljaju pravi barokni i rokoko stil praistorijske umetnosti.

* bucchero – skifos; mali pehar koji je otkriven u Tomba del duce (Knežev grob) u Vetuloniji. Taj grob kružnog oblika, sa prečnikom od 17m, u kome ima 5 zasebnih grobnih depozita sa više odvojenih rovova, smatra se jednim od najbogatijih i najznačajnijih nalazišta etrurske kulture starijeg gvozdenog doba. Skifos predstavlja prvi i najstariji dokument o vrsti i izgledu etrurskog pisma. Na kupastoj stopi urezan je natpis sa 46 slova etrurskog alfabeta (potiče iz razdoblja VIII-VII veka pre nove ere). Tekst etrurskog alfabeta urezan je i na jednoj ploči od slonovače. Tekst je pisan sdesna nalevo (busterofedon) i pripada razdoblju etrurske istorije. Ova ploča od bele i uglačane slonovače otkrivena je u nekropoli u Marsilijani.

* Umetnosti etrurske keramike pripadaju i metalne vaze, koje su pravljene od srebra, zlata i bronze. U grobu Regolini-Galasi otkrivene su 3 vaze na kojima se mogu pročitati tipična etrurska imena: MILARTIA (na dve) i LARTIA. Etrurci su slova svog alfabeta izradili prema oblicima grčkih slova. Grobu Regolini-Galasi pripada i jedna od najraskošnijih bronzanih vaza etrurske umetnosti i kulture. Vaza je sastavljena od 2 dela: duboke bikonične zdele i visokog postolja. Zdela je ukrašena sa 6 urezanih, cizeliranih figura krilatih konja, pegaza, i sa 6 plastičnih drški u obliku lavljih glava, okrenutih prema otvoru suda. Na

površini postolja izvedeno je tehnikom iskucavanja, 9 horizontalnih frizova. Tu su prikazane scene sa figurama mitoloških orijentalnih bića – krilatih grifona i sfinga, koje se često mogu naći u umetnosti Fenikije, Sirije i Egipta.

* U Tarkviniji, otkriven je grob koji je svoj naziv „Bokhorov grob“ dobio po imenu egipatskog faraona Boken-Ranfa, osnivača 24.dinastije. U njemu se nalazi i jedna vaza od fajansa na čijoj je površiini u reljefu i hijeroglifima ispisano ime Boken-Ranf. Plastična dekoracija izvedena je u stilu plitkog egipatskog reljefa, u 6 horizontalnih zona.

- Vezu sa Egiptom otkrivaju i predmeti iz nekropole u Marsilijani, kojoj pripada i grob „Krug fibule“. U njemu je otkrivena i figurina nage žene rađene po orijentalnim uzorcima, od zlata i slonovače.

* Srebrna kupa iz groba Bernardini u Prenestama. Ukrašena je sa unutrašnje strane tako što joj je skoro cela površina prekrivena širim i užim prstenastim trakama na kojima su izvedene kompozicije. Unutrašnji rub pokrivaju hijeroglifske grupe koje obuhvataju dve trake. U prvoj traci su 4 egipatske barke sa figurama krilatih bića i božanstava. Između barki vide se 4 kompozicije na kojima je Izida u trenutku kada doji malog Horusa. U drugoj traci izvedena je scena, parodija trijumfa jednog egipatskog faraona.

*Slike i skulpture bile su duhovna dobra – unosili su svoja osećanja i uzbuđenja. Etrurci su svoje najlepše monumentalne slike i kompozicije i najvrednije skulpture skrivali od pogleda prolaznika, gostiju i putnika. Zidovi grobnica, izdubljenih u kamenu, duboko pod zemljom, bez prozora i svetlarnika, a ne zidovi kuća, palata i hramova, bili su pokriveni freskama. Zidno slikarstvo Etrurije inspirisalo se kultom smrti. Smrt je za etrurskog slikara bila prag za prelaz na put u večnost. Egipatsko služi kultu faraona i njihove teokratske vlasti, ono veliča njihove ratničke pobede ili mu je sadržaj ispunjen mistikom religije i kulta smrti. Egipatske slikane kompozicije najčešće deluju ukočeno i statično. Etrurski slikari su svoje kompozicije ispunjavali vedrinom i optimizmom. Sadržaj ovih slika ispunjen je alegoričnom lepotom igre i muzike, gozbe i zabava, lova i ribolova, ragovora, takmičenja i svežinom pejzaža. Etrurske freske i skulpture su himna životu onom kakvog su ga videli u mašti. Retke su scene na kojima su prikazani motivi ubijanja. U etrurskoj skulpturi VII i VI veka vidljivi su tragovi stila grčke arhajske skulpture iz epohe dedalida: telo je izvajano po nekom statičnom kanonu, mirno, opušteno, bez snage i napetosti mišića. Likovi su skoro svi slični, sa krupnim, skoro kosim, očima široko otvorenim, sa izrazom koji asocira na arhajski osmeh. Ipak, ova skulptura odiše duhom etrurske umetnosti (motivisana i inspirisana osećanjem dostojanstva ljudskog bića), a sa njenih likova zrači mir i vedrina, a ponekad blagost, optimizam i životna radost.

- sarkofag od terakote iz Tarkvinija – prikaz bračnih parova koji leže na triklinijama i uživaju u gozbi.

* Etrurske zidne kompozicije imale su obeležje monumentalnog slikarstva u kome su životinje i ljudi nalazili veran odraz ispunjen snagom emocija i lepotom sredine u kojoj je život proticao. Etrurska skulptura pokazuje jasno naglašenu srodnost sa grčkom arhajskom plastikom.

- figure od terakote na sarkofazima iz Červeterija

- klasična statua arhajskog Apolona iz Veja

- statua Hermesa iz Vulčija

* Kada se radi o figurama životinja, etrurski skulptori napuštaju arhajske šeme i figure životinja prikazuju u punom realističnom tretmanu.Par krilatih konja, pegaza, iz Tarkvinija, rađena u terakoti, jedno je od najimpresivnijih dela. Ovo delo se danas doživljava kao heraldički simbol života ispunjenog poletom radosti, mira i blagostanja. Kamena figura krilatog lava, koja je otkrivena u nekropoli u Vulčiju, nastaje po uzoru na sličnu plastiku mesopotamske skulpture. Podsticaj i uzor za figure ovoga i sličnih fantastičnih bića, primili su preko grčke skulpture i vaznog slikarstva na korintskim vazama tipa „nekrokorintija“.

* Brojni nalazi urna tipa kanopa, otkrivenih u nekropoli u Kjuziju imale su izgled ljudskog lika, odnosno ljudske glave, koja je služila kao poklopac urni. Na bronzanoj kanopi iz ove nekropole, frizura figure sa početka VI veka podseća na grčku arhajsku plastiku VI veka. Jonski uticaj bio je od presudnog značaja. To su cippi, kamene urne, koje simbolišu ljudsko biće i koje su nastale od spomenika druge vrste, obične kamene belege nad grobovima, okrugle i četvorougaone. Ako su ukrašene reljefom, one nose odlike grčkog arhajskog reljefa VII i VI veka stare ere (četvorougaona kamena urna iz Kjuzija na čijoj je izduženoj strani izvedena kompozicija sa nizom devojaka koje pokazuju ritualnu igru).

* U grčkom provincijskom stilu rađena je i terakotna plastika (skulptoralne grupe na sarkofazima). Na poklopcima sarkofaga prikazane su sjajne terakote pojedinačne figure ili grupe muža i žene u prirodnoj veličini. Figure su opružene, u poluležećem položaju, na jednoj vrsti divana. Najlepši sarkofag iz Tarkvinija je onaj koji pokazuje bračni par koji je nežno zagrljen (čuva se u Nacionalnom muzeju u Vila Đuliji). Karakterističan osmejak, oči i glava – identično sa likom Apolona iz Veja i Marsa iz Todija. U Cerama je otkriven niz većih pravougaonih ploča od terakote; prikazivani su razni trenuci iz života i religije, najčeššće ritualne scene, fantastična bića. Ove slikane ploče su postavljene u tomba a camera, na čijim se zidovima javljala vlaga, tako da su ploče od terakote služile kao izolacioni sloj za slikane površine.

* Etrurska skulptura VI veka: figura vučice sa Kapitola u Rimu. Izlivena u bronzi, masivna, sa snažno izraženim obeležjem zveri, koja kao da zavija i urla u nemoćnom besu što su joj nestali mladunci. Njeno poreklo nije sasvim jasno kao ni mesto nalaza. Bila je postavljena ispred papine palate u Lateranu.

* U Arecu 1553.godine otkrivena je kompozicija himere, čudovišta sa tri glave – lava, divokote i zmije iz kojih izbija zeleni plamen. Telo i jedna glava su lavlji, kozji vrat i druga glava izrastaju iz trupa, a dugi rep lava je pretvoren u telo i glavu zmije. Natpis na levoj nozi lava pisan je etrurskim pismom, a mit o himeri je svojim poreklom vezan za Likiju. Namera je umetnika da kroz čudovišni oblik izrazi sliku, sudbinu i stanje Etrurije u datom istorijskom razdoblju. Figura himere izvajana je u V veku pre nove ere. Posle Hanibalovog neuspeha pred kapijama Rima i njegovog povlačenja u Afriku, rimske vojskovođe smatrale su da su Etrurci velika prepreka. Još 384.godine, Rimljani su zauzeli Cere. U doba kada je napravljena figura himere već je bilo počelo da se nad Etrurcima ostvaruje proročanstvo koje im je izrekla nimfa Vegoja. Poslednji etrurski kralj bio je Tarkvinije Oholi.

* mit o Belerofontu

RIMSKA UMETNOST

Rimski objekti su zaista retki u periodu pre I veka pre nove ere.

ARHITEKTURA:

*Vile i kuće

- Vila papirusa u blizini Herkulanuma (dobila je ime po svicima papirusa koji su pronađeni u prostranoj biblioteci).

- Tipičan plan urbane rimske kuće prvog veka pre nove ere, poznatom iz Pompeje, pokazuje da je osnova često simetrična. Oblaganje zidova sa spoljne strane je bilo solidno ili je postojala radnja koja je bila otvorena direktno prema ulici. Ulaz („krljušt“ – vilica na latinskom) ili predvorje vodilo je u atrijum, ogromni prostor sa trougaonim otvorom ka nebu. Kišnica je kroz otvor padala u mali bazen – impluvijum. Oko ovog prostora bilo je malih soba, korišćenih kao spavaće ili dnevne sobe. Ita atrijuma se nalazi veća soba tablinum, koja je služila za javne prijeme. Trpezarija, triclinium, je normalno bila levo ili desno. U većim kućama, pod utisajem grčke tradicije, može biti priključena i bašta sa kolonadama ili peristilima. Dodatne male sobe (kubikule, spavaće sobe) često su grupisane oko ovog prostora. Jezgro kuće, oko atrijuma, može biti zatvoreno da bi štitilo od hladnih vetrova, kad je potrebno.

* Svetilišta:

- Kompleksi koji su često pored hrama posvećenog bogu ili boginji, obuhvatali u otorene prostore za obožavanje, svete gajeve, čak i sekularne građevine, poznati su kao svetilišta. Svetilište Jupitera Anksura iz II veka pre nove ere je postavljeno iznad savremenog grada Terracina, jušno od Rima, uz staru Via Appia. Sam Jupiterov hram i odgovarajuće prateće zgrade postavljene su na terasu koja je počivala na nizu gatova i lukova. Ceo kompleks je interpretiran kao religijski centar i garnizonsko mesto. Podstruktura je bila podržana visokim lukovima koji su počivali na kvadratnim stubovima i bila je napravljena od kombinacije betona sa kamenom sa spoljne strane. Enterijer je mogao biti napravljen od betona. U ovo se moglo stavljati delovi sige u obliku konusa, porozan lokalni kamen, sa ravnom, nepravilno oblikovanom glavom. Ovaj tip presvlake se naziva opus incertum. Ovo je postavljano na betonsku srž i ovakva konstrukcija se nazivala opus verticulatum, na čijim se glavama od piramidalnog kamena ili opeke, nalazile serije dijamantskih vrhova, koji su davali ukras mrežnog ukrasa. Beton se dobijao mešanjem šljunka i maltera sa krečom i peskom i ponekad sa porculanskom zemljom (pozzolana). Malter je rpodirao u šljunak i pravio teške mase, nešto slično današnjem cementu. Otkrili su takođe da ogromne nezatvorene prostorije, koje nisu podršane stubovima, mogu biti konstruisane uz pomoć lukova i svodova.

- Još jedno svetilište iz republikanskog perioda bilo je ono koje je posvećeno Fortuni na Farnasu. Nastalo je oko 80.godine pre nove ere. Hram Fortuni, malo tajanstveno svetilište gde se proricala budućnost, je konstruisan na samom vrhu kompleksa. Na Farnasu posetilac mora da ima razvijen osećaj za relevantno. Neobična karakteristika bila je platforma koja je bila polupokrivena, poluotvorena ka nebu i imala je niz dorskih stubova koji su na sredini podršavali krovnu konstrukciju. Oba kapitela i baze ovih stubova bili su

isečeni dijagonalno. Svetilište predstavlja mešanje tradicionalnih, grčkih, dekorativnih elemenata i stubova od sečenog kamena sa nekim fleksibilnijim konstrukcijama.

* Hramovi:

- Forma rimskog hrama izvođena je po prototipu Etruraca. Dobar primer je hram Fortune Virilis koji se nalazi u centru Rima, blizu Tibra. Sagrađen je u kasnom drugom veku pre nove ere. Tipični su: visok podijum, dubok trem, frontalni prilaz... Takođe ima i „zauzete stubove“ što znači da su polustubovi pripijeni uz spoljašnji zid cele, nalik na helenističke hramove. Na severuzapadu Veja je 273.godine pne pronađena zadužbina istog tipa arhitekture hrama koja je sačuvana i po navođenju Vitruvija, nadogradnja se može obnoviti. Sa tri svetlišta ili cele, ovo je modelovano na Jupiterovom hramu na Kapitolu. Hram je u drugom ili trećem veku pne posvećen trijadi bogova („Kapitolskoj trijadi“): Jupiteru, Junu i Minervi. Na ispustima krova ima veselo obojene pločice terakote. Počiva na visokom podijumu kome je moguće prići samo sa prednje strane. Ima i druge tipične karakteristike kao što je dubok trem i zidovi cele na ivici podijuma. Izgradili su ga rimski kolonisti.

* Forum: otvoreno mesto bez vrata gde ljudi obavljaju poslove i odlaze na pijacu. Ubrzo će ovakva mesta postati omiljena za izgradnju hramova, pogotovo jednog za Jupitera.

* Vodovod:

- Kanalizacija je bio jedan od bitnih faktora ranog Rima. Pokušali su da vodu koja se slivala sa brda u niže oblasti povežu u kanalizaciju. Kasnije je ovo formalizovano u kamenom pokriveni vodovod nazvan Cloaca Maxima (najveći vodovod).

* RIMSKI FORUM:

-u VIII veku pne, ogromni delovi ovde su služili kao groblje za stanovnike koliba.

-rimski forum je postao mesto gde će civili obavljati aktivnosti, simbol demokratije republike

-komitet gde su građani glasali i gde su vođena suđenja, nalazio se na otvorenom, ispred Kurije

-forum nikada nije ponovo izgrađen

* Lapis Niger ili crni kamen je deo popločanog svetilišta sa oltarom iz VI veka pne. Možda je bilo posvećeno Vulkanu, bogu kovača. Lapis Niger je bio zaštićen i smatrao se svetim. Prvi dokaz je bila grupa baraka, sličnim onim u Palatinu, i koje csu bile iz VIII veka pne.

-Pronalazak rimske republike se tradicionalno pripisuje 509.godini pne kada su Rimljani, pod vođstvom Bruta, zbacili kraljeve i uspostavili republiku.

-Dve ogromne bazilike se nalaze na severnoj i južnoj strani Foruma i na zapadnom kraju. Bazilika Emilija je bila izgrađena u II veku pne. Bazilika Julija je dobila naziv po Juliju Cezaru i konstruisana je na mestu ranije bazilike. Veća je od bazilike Emilije, ima dupli niz stubova na sve 4 strane i ima dodatak u vidu spoljašnjeg trema.

-Još jedan deo Foruma je idignuto mesto na kome su političari održavali javne govore. Nazvan je „kljun“ (Rostra) zato što je u IV veku pne niz krivih pramaca uzet sa brodova poraženih neprijatelja, ukrašavao ivice platforme. Pošto je pramac ličio na kljun, po tome i dobija ime.

-forum je dugo nazivan mesto za ispašu krava – campo vaccino

* Sam plan grada je dosta ličio na rimske vojne kampove. Gde god da je vojska postavljala svoj dugoročni kamp (castrum), korišćena je uobičajena forma sa 2 ulice koje su se sekle pod pravim uglom. Moderni naučnici koji su vršili premeravanja za planove gradova, zabelešili su da je kraća ulica ona koja se protezala pravcem sever-jug i zvala se kardo, a duža pravcem istok-zapad i zvala se dehumanus. Druge manje ulice su se protezale duž iste linije kao i 2 glavne, praveći mrežu. Pravougaoni, odbrambeni zid sagrađen je oko celog kampa.

* SKULPTURA

* Sarkofazi:

- Kovčeg dobro poznatog člana čuvene porodice; koji datira iz II veka pne, napravljen je isključivo za Lucija Kornelija Scipija Barbatusa (konzul 298.god pne). Malo nakon 200.godine pne, njegova porodica je napravila ogromnu grobnicu na čuvenoj Via Appis u blizini Rima, gde je sarkofag i pronađen. Njegov sarkofag je odrađen od sige. Modelovan je po principu grčkog oltara sa juga Italije, gde su neki od detalja kopirani sa grčkih hramova. Jedan deo sa sarkofaga prikazuje neobičan miks arhitektonskih motiva dva grčka hrama: jonskog – volute i dorskog – metope sa triglifima.

* Istorijski reljef skulpture

- Rimljani su se interesovali za prikazivanje realnih događaja u skulpturi. Istorijski reljefi su postavljani na javne građevine i često su okruživani dekorativnim frizom. Prikazivali su događaje obično veće nego što su oni zaista bili. Često su prikazivali božanstva sa običnim ljudima.

Pr. Reljef na spomeniku Emilija Pola u delfima, 168.god pne gde je prikazana bitka kod Pidne

- Bitka započinje onog trenutka kada je konj bez jahača jurnuo na grčku vojsku, plašeći Grke i navodeći da započnu konflikt. Figura konja zauzima istaknuto mesto na ovom reljefu. Jasno je prikazan bez jahača, sa dugačkim telom istaknutim širokim vratom, i oštro prikazanom glavom.

- Istorijski reljef iz kasnog II veka pne ili ranog I veka pne (Oltar Dominita Ahenobarbusa) je monumentalni spomenik udružen sa hramovima Marsu i Neptunu u Rimu. Reljef sa prednje strane prikazuje scene koje se odnose na popis stanovništva. Jedna scena prikazuje žrtvovanje bika, ovce i svinje bogu rata, Marsu, koji posmatra prizor stojeći iza svog olatara u punoj ratnoj opremi. Naziv suovetaurilia pokazuje latinske nazive ovih životinja: sus-svinja, ovis-ovca i taurus-bik. Prikazane su još neke figure kao što je sveštenik sa desne strane oltara i sa leve pisar koji beleži popis. Umetnik je bio zainteresovan za jasnoću i figure se pojavljuju u gotovo komičnoj odeći i u nizu pa se događaj odmah objašnjava.

- Drugi reljef prikazuje tritone i nereide na venčanju Afitrite i Neptuna. Ovaj deo je isklesao najverovatnije Grk koji je učen o helenističkom grčkom stvaralaštvu i bio povezan sa Pegramom u Maloj Aziji. Često su rimski umetnici dobijali inspiraciju iz skulpture Pergama.

- Pergamonski oltar: istaknute su krive linije na kompoziciji, pojavljuje se perspektiva. Bogato zaobljene figure tritona kako duva u rog i njegove debele, uvijene noge su pozajmljene sa ovog oltara. Amfitrita i Neptun su potomci grčkih figura.

* PORTRETI

- Njihovi patroni su imali ukus za realizam (verism), kada umetnik crta i najmanje detalje na površini kože sa svim nesavršenostima, uključujući bradavice, bore. Ovi detalji su kombinovani sa interesom za strukturu kostiju i muskulaturu. Detaljno su prikazane i najniže tačke na glavi. Grci su ti koji su dostigli najviši nivo u prikazivanju glava u mermeru, dok su Rimljani radili u terakoti. Verism se pojavljuje iz jednog starog italijanskog običaja iz II veka pne, iz duboko poštovanih maski koje su prikazivale porodične pretke. Ove maske i biste nisu delimično individualizovane, one su pravljene u znak sećanja na određenu osobu.

- Statua iz I veka pne prikazuje čoveka koji nosi dve biste republikanskog tipa na sahrani. Ove dve glave jasno pokazuju srodnost i čovek u togi slavi njegove pretke iz dve prošle generacije. Glava čoveka u togi ne pripada ovoj statui i teško je prerađena. Tip glave često pokazuje da je na republikanskom portretu prikazan čist realizam i da nema ni trunke idealizovanog.

- Neke male glave muškaraca iz hrama Julija Cezara prikazuje muškarce u srednjim godinama. Karakteristična je bora na čelu i ogromna linija koja ide od nozdrva do broda i isticanje strukture kostiju lica, čela, obraza i brade i vrata. Umetnik je takođe uspeo u prikazivanju mudrosti i iskustva uočljivom u inteligentnim očima.

-Najveći deo samostalnih portreta iz ovog perioda prikazuju starije muškarce, mada su umetnici ponekad portretisali i žene.

-Jedan prikazuje inteligentnu ženu sa jasno izraženom vilicom i ustima i jagodicama. Njena kosa je skupljena u punđu i začešljana od čela. To se nazivalo nodus i bilo je karakteristično za to vreme. Mala kovrdža je prikazana sa svake strane punđe. Pozicija njene dlake i vrata pokazuje da je žena u srednjim godinama, čak i zamisao da nema bore koje su prikazane na većini muških portreta.

* RELJEFI ZA SAHRANE

- U prvom veku pne razvio se poseban tip reljefa koji je ograničen samo na određene klase. Obično je bio za oslobođene robove koji su naručivali mermernu ploču sa portretima u punoj veličini i koje će se postavljati na zidove njihovih grobnica. Ove grobnice su uokvirene putevima iz predgrađa Rima. Glave i biste umrlih su na reljefima prikazivane bez četvrtastog okvira, najčešće same ili sa nekim članom porodice ili onog ko je posedovao roba.

- Reljef iz ranog avgustovskog perioda prikazuju ženu sa leve strane i dva muškarca. Prikazivana je draperija koja im pada sa ramena i po jedna ruka svake figure. Svaka figura ima ozbiljan izraz lica i gleda direktno napred. Postoji srodnost između ovih figura. Nije bilo pokušaja da se smrt poveže sa političkim ili mitološkim herojima. Oni nas posmatraju sa određenom ekspresijom kao da su živi tako da nam nije teško da zamislimo kako su ljudi izgledali.

* ČUVENI RIMLJANI

- Glava Julija Cezara – bio je prvi Rimljanin koji se našao na novcu i to u periodu njegovog života. Njegov tanak vrat, oštre crte i prodoran pogled daju nam naznaku zašto je uticao na sve koji su ga znali. On je bio neverovatna osoba: vojni genije i civilni vođa sa prostranim talentima koji su mu omogućili da postane diktator. Reformisao je kalendar i pravni sistem i proširio rimsko pravo i izvan granica Italije. Njega su 15.marta ’44.godine pne ubili Brut i grupa zaverenika.

- Pošto Senat nije prihvatio ono što su tri uticajna političara zahtevala, oni su 60.god pne odlučili da zajedno vladaju državom (prvi trijumvi rat) – Cezar, Krazus i Pompej. Portret Pompeja pokazuje jasno i teško lice, sitne i približene oči sa borama. Njegova glava je više studija karaktera nego portret. Pompej je voleo da imitira Aleksandra Velikog, slaveći njegovu frizuru. Njegove kovrdže su jednako očešljane sa njegovog čela, misleći da će ga tako gledaoci poistovetiti sa pređašnjim vođom koji je svoju vojsku poveo pravo na istok. Pompejeva glava je u stvari, kopija napravljena u I veku nove ere od originala iz I veka pne. Rimljani su razvili pojedini poseban metod reprodukovanja korišćenjem pointiranja. Umetnici su uzimali mere iz fiksiranih tačaka mreže da bi dobili dubinu detalja modela i bušili propisana udubljenja u novi komad mermera, prikazujući iste veličine i proporcije.

- Prvi trijumvirat je prestao nakon smrti Krazusa 53.godine pne, a civilni rat je izbio kad aje Cezar poveo njegovu vojsku preko Rubikona, reke na severu Italije. Nakon nekoliko godina borbi i nestabilnosti vlade, drugi trijumvi rat je formirao Marko Antonije, Lepid i Oktavijan, kasnije nazvan Avgust, a njihova apsolutna moć perioda od 5 godina potvrđena je zakonom iz 43.godine pne. Ovaj događaj je obeležen na novcu. Prikazan je Antonije i Oktavijan sa druge strane sa natpisom da žele republiku.

* ZIDNO SLIKARSTVO

- Zidno slikarstvo je takođe dekorisalo domove Rimljana kao i njihove grobove. Često su rađeni fresko tehnikom. Slikar pripremi deo zida sa mokrim malterom i dok je još uvek vlažno, nanosi boje napravljene od prirodnih materijala. U tehnici tempere pigment se nanosio na suv zid pomoću nekog veziva ili lepka.

* Najranije grobnice

-grobnica pronađena na brdu Eskvilin – pre I veka pne; deljenje likova na registre ili horizontalna polja. Ima ih 4. Na vrhu su samo noge čoveka očuvane. Ispod, sa leve strane je zupčast zid grada i dve figure od kojih jedna ima koplje u ruci. Imenovali su i njihova imena Fanija i Fabija su čisto ispisana u sledećem registru, gde se 2 muškarca rukuju dok grupa vojnika posmatra sa desne strane. U najnižem delu se mogu videti tragovi scene borbe. Slika je deskriptivna u jednostavnom maniru.

* ZIDOVI KUĆA

-Najviše slika je pronađeno u Pompeji i Herkulanumu i njihovoj okolini jer ovi gradovi nisu stradali u erupciji Vezuva. Pepeo – lapilli (delovi kamena) i mulj koji se cedio u kuće i prekrivao ulice je u stvari bio zaštita zidnim slikama i mnogim dekorativnim objektima. Slike su u početku imale briljantne boje, kao da su tad naslikane, ali su neke oksidacijom, zagađenjem izgubile svoj sjaj. Mnoge su sad prenete u javna kolekcionarska mesta Italije, posebno u Nacionalni muzej u Napulju.

* ČETIRI POMPEJANSKA STILA

- Naučnik Avgust Maj je podelio pompejansko slikarstvo u 4 stila. Ova podela se zasnivala na osnovnim razlikama, u tome kako je umetnik tretirao zid i kako je bojio prostor. Prva dva započinju u republikanskom periodu i nadrasli su grčko zidno slikarstvo. Treći i četvrti stil su pronađeni u periodu imperijalizma.

1.POMPEJANSKI STIL

- U II veku pne, većina kuća je imala veoma prostu dekoraciju, koja je podrzumevala imitacije obojenog mermera. Plinije govori o raskošnom korišćenju uvoznog mermera u ogromne vile u Rimu. To je poslužilo kao model za zidove gde je malter presovan i bojen tako da liči na blokove ili panele obojenog kamenja, sa ogromnim obojenim kamenjem u dnu zida. Neki od njih su išarani da liče na mermer i rednja strana je polirana kako bi dobila sjajni izgled. Onaj koji nije mogao da priušti pravi mermer a želeo je skupu dekoraciju, imao je instaliranu slikarsku verziju. Bilo je jeftinije od pravog mermera ali i bez obzira na ambiciozan zahvat, mogli su ga imati samo imućniji. Kreč se koristio da iskaže podelu na obojene blokove i da napravi trodimenzionalnu ivicu, ukras – horizontalnu ivicu na vrhu.

Pr. Kuća Selusta u pompeji – može se videti kako ova dekoracija izgleda na ulazu elegantne kuće

2.POMPEJANSKI STIL

- Počinje u prvim godinama I veka pne, ali prvi primeri u pompeji datirajju iz perioda posle 80.god pne. Ovaj stil čuva tragove prvog stila u toj meri što je zid često šaran kao mermer, slično panelima iz kuće Salusta.

Pr. Kuća Grifina – pronađena na brdu Palatin u Rimu, gde su živeli mnogi poznati građani republike

- Jednolikost zidova je istaknuta velikom centralnom pločom koja je obojena crvenom; ostale ploče imaju oblik mermera koji daje utisak trodimenzionalnosti. Iluzija stubova se dobija tako što su crtani sa senkom. Figuralna dekoracija još uvek nije dopuštena.

Pr. Vila u Oplontu, I vek pne: detalj – paun stoji na ivici blizu pozorišne maske ispred niza opadajućih stubova sa realnim senkama. Jednoličnost zidova je ignorisana.

- Mnoge slike iz Pompeje i Herkulanuma se danas nalaze u muzejima širom sveta. Zidovi cele spavaće sobe vile se nalaze u Metropoliten muzeju u Njujorku. Pogledi počinju da se odbijaju od površine zida kao da iza postoji tanka linija istaknuta obojenim stubovima sa senkom i visokim svetlom ističući

trodimenzionalnost. Oni su takođe ukrrašavani figuralnom ornamentikom. Scena sa kamenjem, pticama, bunarom, vinovom lozom i rešetkom imitiraju prozor do slike.Ovaj prikaz između realnosti i iluzije se takođe nalazi na strani zida gde je iza obojenog portala prikazano obilje balkona, kolonada, prozora i dvorišta. Umetnik je menjao perspektivu sa jednog dela arhitekture na drugi. Imamo utisak kao da gledamo u mali kockast krov i balkon, a oni su u različitim perspektivama.

Pr. Vila Misterija – locirana upravo izvan granica Pompeje. Glatki, obojeni pilastri, pre nego stubovi, omogućavali su vertikalne prostore. Figure u prirodnoj veličini, stoje i kreću se po liniji zida (zadnjeg), tako deluju kao da zaista postoje u prostoru. Ličilo je na ritualni prolaz u tajnu religiju boga Dionisa. On je sebe predstavio u jednom delu slike sa nekoliko figura koje su ga pratile, kao što je Silen i satiri. Događaj je prikazao bičevanje golih devojaka u početku obreda.

- Ovde je prikazana krilata polugola žena koja bičuje mladu ženu, koje se krije u krilu druge žene, verovatno njene majke. Dve druge žene su sa desne strane. Jedna je gola i pleše sa činelama, sa laganim delom draperije koja pada sa njenog ramena. Oan je menada, jedna od zanosnih Dionizijevih drugarica. Druga je potpuno obučena i ona kao da lebdi i posmatra scenu.

* Set slika Odisejevog pejzaža je pronađen negde sredinom XIX veka u kući na Eskvilian brdu u Rimu. Bila je prikazana serija bojenih stubova ispred glavnog subjekta. Ovo podrazumeva pejzaž sa ljudima iz Homerove Odiseje i Odiseja pri ulasku u Hadm kad posećuje Kirku, kao i njegov susret sa ogromnim Lastregonima. Na ovom detalju, Lastregoni bacaju kamenje i štapove na Odisejam njegovu posadu i brodove. Pejzaž je skiciran, impresionističkog kvaliteta. Umetnik je iskoristio koloristički izum poznat kao vazdušna perspektiva da pojača utisak daljine. Kada su udaljenija mesta obojena bledim bojama to nam daje realistički, optički efekat prigušenja inteziteta, do koga dolazi delovanjem atmosfere. Plava i zelena se pojavljuju maglovito na odstojanju dok bliži objekti imaju tamnije senke istih ili sličnih boja. Dajući iluziju prekida, otvara zid u ovom maniru, rimski slikar oslobađa utisak o zatvorenom prostoru, usađujući osvežavajuću vitalnost u enterijer sobe.

3.POMPEJANSKI STIL

- Počinje u avgustovskom dobu i sazreva u drugom stilu. Tretira zid kao glatku površinu. Sa pravolinijskim i oranskim obrascem nasuprot monohromoj pozadini, pokazuje ornamentalne vrednosti dizajna. Volumen obojenih stubova i drugih objekata je smanjena i umesto toga, novi tip stuba ili ponekad kandelabra, tankih kao trska, postaje popularan.

Pr. Iz vile izvan Pompeje – vitki stubovi drže delikatan i ornamentalan zabat. Ne postoji interes za prikazivanje bitnih arhitektonskih struktura niti iluzije trodimenzionalnog prostora. U centru zida je sličica koja prikazuje kulu, drveće, statue i ljudske figure. Ova kombinacija je poznata kap sveti pejzaž, omiljeni motiv na slikama u Herkulanumu i Pompeji. Pogled obično obuhvata male oltare često sa čvornovatim drvećem koje ih okružuje i pejzaž je istačkan statuama spordnih božanstava, mostovima, stenama, pastirskim kolibama i samim pastirima okruženim govedima, ovcama i kravama.

- Kopač je pronašao, u kući u Pompeji, 1970.godine sobu sa izuzetnim slikama drveća, sveća, ptica u bašti kombinovanim sa malim scenama bez pravougaonih struktura.

4.POMPEJANSKI STIL

- Kombinacija drugog i trećeg stila. Vretenasti stubovi se nastvaljaju u malo komplikovanijoj šemi ali je zid razbijen na različite prostorne nivoe sa pogledima na udaljenije scene. Ponekad se kaže da su kreacije četvrtog stila dostojne jedino u delima slikara Famulusa, čije ime je poznato Pliniju. On je rekao da je slikao isključivo u togi i u Neronovoj Zlatnoj kući.

- Fragment sa slike iz Herkulanuma prikazuje četvrti stil u njegovoj neprirodnoj i preuveličanoj formi. Često je upoređivan sa scenskom dekoracijom posebno zbog zavese na vrhu i pozorišnih maski Kroz slomljeno začelje spreda se pojavljuje drugi zabat, a iza toga se može videti svetlija i udaljenija građevina.

* MOZAICI

- Mozaici su izrađivani od presovanih tesera različitih boja i povremenih delova stakla u platformi od vlažnog maltera koji je stisnut u prostoru između kvadrata. Površina je bila očišćena i polirana. Uglavnom su mozaici predviđeni za podove, ali su se mogli pronaći i na zidovima i plafonima.

- U kući Fauna u Pompeji, pronađen je jedan od čuvenih antičkih mozaika. Aleksandrov mozaik je pokrivao ogromno područje poda gotovo 9x17 stopa. Prikazan je Aleksandar Veliki kako jaše na konju Bukefalu i usmeren je ka persijanskom kralju Dariju III u bici kod Isa. Darije beži u njegovoj kočiji sa 4 konja i pruža ruku ka prijatelju koji samo što je protrčao tuda. Ovo je napravljeno u kasnom IV veku pne od strane grčkog umetnika Filoksena iz Eritreje. On nije imitirao samo dizajn već i iluzionistički prostor sa figurama koje se preklapaju. Čak je i pogled na polihromni mozaik sa delovima slike, nazvan amblem, pozajmljen od Grka. Pošto su tesere postavljene u nežnu krivu liniju, liče na put crva, ova tehnika je nazvana opus vermiculatum. Figuralne scene su čuvane za imućnije, ali nije bilo neobično da obične kuće budu ukrašene mozaicima crno-belim gde obično dominiraju geometrijski oblici.

- mozaik Nila je pronađen u svetilištu posvećenom Fortuni u antičkom Farnasu. Podni mozaici su bili rađeni po naredbi Sule. Pronađen je u dubljem delu svetilišta u apsidalnom hodniku. Bio je ogroman i najverovatnije imitacija egipatskog rada (verovatno iz Aleksandrije). Teško je obnoviti egzotične i ponekad izmišljene životinje, kojima su davana grčka imena, istačkati prazan pejzaž, dok je u višim delovima, realistički prikazan Nil u bujici. Krokodili, nilski konji i druge životinje plivaju i kreću se kroz rečnu trsku, dok ptice, Nilovi čamci, kolibe i kuće popunjavaju prostor sa druge strane reke. Prikazana je i scena pojavljivanja rimskog generala: grupa vojnika stoji u velikoj građevini sa stubovima i baldahinom koji se nalazi blizu dna mozaika. Umetniik je koristio krivine reke da bi prikazao udubljenja u prostoru (krivine vode naše oči u daljinu). U ovoj šemi, oba objekta su izdignuta i udaljena. Vazdušna perspektiva je iskorišćena da bi se prikazala dubina. Umetnik je eksperimentisao sa prikazivanjem hramova i koliba iz različitih uglova. Postojalo je uživanje u proučavanju biljaka, životinja i vodenog sveta duž Nila.

AVGUST

27.godina p.n.e. – 14.godina n.e.

-sebe je smatrao ličnošću koja je ponovo uspostavila ranije stanje

-završio je gradnje koje su ostale nedovršene posle Cezarove smrti, Forum Iulijum sa hramom Venere, novo zdanje Kurije, sedište Senata, izgradnju velike bazilike Julija na rimskom Forumu, obnovio 82 hrama

-po njegovom nalogu je pretopljeno 80 srebrnih kipova postavljenih u njegovu čast da bi tim novcem zaveštali zlatne posude Apolonovom hramu na Palatinu

-opredelio se za moralna shvatanja i zakone starog Rima

-nije voleo velike i raskošne palate

-kuća, nameštaj, odeća – sve je bilo skromno

-koren njegovog imena – dostojanstvo, vrednost, primerenost

-dičio se time što umesto grada od opeke koji je zatekao, Rim ostavlja u mermeru

* Avgustov forum – trougaoni forum koji je Avgust priključio sa istočne strane forumu Julija Cezara, njegovog poočima. Postojala je polukružna apsida tj.eksedra iza svake od kolonada. Pošto je Mars bio Venerin ljubavnik, postojala je težina da njihovi hramovi budu jedan pored drugog. Enej, Venerin sin, od koga su Julijevci izvodili poreklo, prvi je došao u Rim. Mars se smatrao Romulovim ocem. Forum se na severu graničio sa starim gradskim zidinama, na jugu se od Eskvilina spušta ka Rimskom forumu, na zapadu se sreće sa Cezarovim forumom. U Marskovom hramu se čuvao Cezarov mač Između stubova u unutrašnjosti hrama, bile su statue Eneja i Romula (Enej – pobožnost, Romul – hrabrost, moral, snaga). Svetlost je prodirala spolja kroz tremove. Prostorna dinamika je uslovljena horizontalama i vertikalama.

* Marselovo pozorište – kameno pozorište sagrađeno odmah iza granica grada. Polukružnog je oblika sa 41 otvorom na fasadi. Stubovi su bili zauzeti. U donjoj zoni su bili dorski, iznad njih jonski, a korintski su kasnije zamenjeni zidovima i prozorima.

* Avgustov mauzolej – kupasti brežuljak od nasute zemlje. Unutrašnji prsten je bila sama grobnica u koju se ulazi sa juga kroz zasvedeni hodnik. Građevina je skromna kao i urne i bila je opljačkana još u srednjem veku.

* Apolonov hram na Palatinu – svetilište je podignuto na prostoru na kome je Avgust planirao svoju kuću kada je tu udario grom. U neposrednoj blizini hrama otkupio je imanje Hortenzija i tu živeo do kraja života. Apolon je u vidu zmije obljubio Avgustovu majku pa je Avgust njegov sin.

* Maison carree – kvadratna kuća u Nimu; na frizu su loze akantusa. Visoke stepenice prsecaju postolje na fasadnoj strani. U celu prodire svetlost samo kroz vrata. Zdanje je usmereno ka trgu. Podigao ju je Agripa.

* Most na Gari – trospratni most preko koga je zidani kanal jednog rimskog akvadukta. Šest lukova čine donji sprat. Gornji se sastoji od 10 lukova. Centralni luk preko reke je najširi.

* Avgustov luk na Rimskom forumu – pilastri luka i ugaoni stubovi uz stupce počivaju na zajedničkom postolju. Zabat je bio ukrašen kipovima. Uklopljen je u spomenik Avgustu. Na unutrašnjoj strani luka su bila imena konzula i diktatora.

* Ara Pacis – oltar Avgustovog mira. Rađen od mermera iz Karare između XIII i IX veka pre nove ere. Podrazumeva zid koji ograđuje oltar postavljen na nekoliko stepenika. Žrtvenik (ara) je okružen zodivima sa reljefnom skulpturom. Dve kapije, jedna na istoku i druga na zapadu, vodile su u sveti gaj u kome se nalazi mermerna trpeza. Između pilastara, vise girlande pričvršćene za glave bikova. Raznovrsnot cvetova i plodova, iz sva 4 doba, pa je preko toga predstavljen simbol carskog mira – Pax Augusta i večne sveće – felicitas temporum. Spolja je vitica od cvetova a iznad su frizovi sa figurama. Ploča na istočnoj strani prikazuje Majku Zemlju koja drži dve bebe u krilu (žena predstavlja pax tj.mir). ispod nje je stoka. Na drugoj strani je boginja Roma koja sedi na oružju. Drugi reljefi prikazuju Romula i Rema sa vučicom. Takođe su prikazani likovi u dve procesije: Livija, Agripa, Avgust i drugi.

* Gemma Augustea – dvobojni arapski oniks; osnova je mrkocrvene boje a gornji sloj beličast. Donji red pokazuje vojnike koji drže tropeum (stub o koji je okačeno oružje). Gornji red prikazuje Avgusta koji je doveden na Jupiterov presto (orao ispod nogu). Pored njega sedi Roma, a između njih se nalazi sazvežđe Jarca (dan rođenja a i dobijanja titule avgusta). Na njegov presto se oslanja žena (Italija) a prikazan je i Tiberije. Gema Augusta je izrađena u Aleksandriji.

* Avgust iz Prima Porte – kip izrađen posle njegove smrti, nađen u Livijinoj kući. Bosonog, u kratkoj tunici i oklopu, a pored je Eros na delfinu. Oči su uklesane u ravnu površinu. Povezuju ga sa Polikletovim Doriforosom jer mu težina leži na desnoj nozi. Glava je okrenuta na desnu stranu a uvojci kose naležu jedan na drugi. U levoj ruci drži lovorovu grančicu, a desna je podignuta.

* glava iz ArLa – sukob strasti i odlučnosti

* Avgust u togi – prikazan kao sveštenik sa mnogo draperije (Pontifex Maximus)

TIBERIJE

14 – 37.god.

*reljef suovetaurilija – klanje vepra, ovna i bika u čast Marsa i predstavljalo je najvišu žrtvu otkupljenja

* Tiberijeva vila na Kapriju – sačuvani su samo temelji i podrumi. Nalazila se na vrhu litice do koje je vodila strma staza. U sredini je bilo kvadratno dvorište sa temeljima u kojima su cisterne u koje se sliva voda sa krovova susednih zgrada. Kuhinja je bila u isturenom krilu, južni deo dvorišta – kupatila, carske odaje – sever i istok. U bočnim dvoranama su bile biblioteke podeljene na grčke i latinske pisce.

KLAUDIJE

41 – 54.god.

* Apoteoza Avgusta u Raveni: reljef iz 40.godine, danas se nalazi u muzeju San Vitale u Raveni. Na pročelju se nalazila ploča sa četiri uspravna lika. Avgust – obnaženi heroj koji nadvisuje ostale. Njegova leva noga počiva na zemljinoj kugli, desnom rukom se oslanja na žezlo, a u levoj drži mač. Desno od njega je žena sa malim Erosom na ramenu koja je u stvari Antonija Mlađa a pored nje Germanikov sin i Tiberijev sin Drus.

*Porta Maggiore – ogromna dvostruka kapija od tesanika, preko koje su vodila dva vodopada, na raskršću Via Labicana-e Praenestina-e. Visina dvaju kanala nije u srazmeri sa konstrukcijom kapije koja im je nosač. Savršeno izrađeni zabati, grede i kapiteli. Kapije su bile jake tvrđave bez ikakvih ukrasa i služile su odbrani. Porta Maggiore je iz sredine I veka.

* Borta Borsari u Veroni – postoji dva velika ulaza a iznad njih dva sprata sa prozorima. Spolja svaki drugi prozor izgleda kao običan prozor u zidu, ali su preko isturenih venaca povezani sa prozorima koji se nalaze na gornjem spratu. Stubovi prozora imaju kanelure.

NERON

54 – 68.god.

* Domus Aurea – Arhitekti koji su napravili ovo zdanje su Celer i Sever. Zgrada je bila obložena zlatom, dragim kamenjem i sedefom. Tavanice trpezarija su se sastojale od pokretnih ploča od slonovače. Glavna trpezarija je bila okrugla i njen krov se okretao stalno, kao svemir. Kupola je imala okulus koji je prekrivao osmougaonu sobu. Velika dvorana je služila za prijeme. Iza levog krila palate bilo je pravougaono dvorište sa fontanom u sredini. Na desnom krilu se nalazio rub brežuljaka i ovde su prostorije dobijale svetlost kroz otvore na tavanici. Dekoracija: uglavnom bele površine, mada po zasvedenim prostorijama tj. grotama u kojima su otkrivene, dobijaju naziv groteske. Ove slike su bile uzor Rafaelu da bi uradio freske za Vatikansku palatu. Veći deo fresaka je urađen u četvrtom pompejanskom stilu i čine da zidovi izgledaju svetlije i nestvarnije. Tu je pronađen Laokoon.

*portret: ima šiške preko čela i na taj način imitira Aleksandra Makedonskog

*Karakteristike portreta Julijevsko-klaudijevske dinastije:

1. Klaudije – prav nos, isturene uši

2. Kaligula – stegnute usne, dalek pogled

3. Neron – šiške preko čela

VESPAZIJAN

69 – 79.god.

- nije peviše zgodan, lice puno bora

* Vespazijanov forum: posvetio ga je boginji mira, pa je između njega i Avgustovog foruma napravio još jedan. Tek je car Nerva završio ovaj forum – Forum ransitorium (prolazni). Forum je predstavljao trg na čijoj se istočnoj strani uzdizao hram boginje Minerve, ispred njega je hram Marsa Ultora. Ispred zidova kojima je forum okružen, podignuti su redovi stubova. Stalno se ponavljaju uzani reljefi sa likom boginje.

* Domicijanova palata na Palatinu – arhitekta Rabirije, na sredini brežuljjka je bila platforma. U zapadnom krilu su svečane dvorane, a u istočnom su carske odaje. Ispred visoke terase bila je tribina. U palati na Palatinu car prvi put zauzima mesto božanstva. Trpezarija cara je bila otvorena ka dvorištu sa stubovima. Fontane su bile pod vedrim nebom. Postojao je i veliki zidani bazen. Prilazeći Flavijevskoj palati sa istoka trebalo je proći ispod slavoluka koji je podigao Domicijan kao uspomenu na brata.

* Koloseum u Rimu – 72-80.god. ovalnog je oblika i stepeničasto postavljena sedišta su svima omogućavala da vide centar arene. Mogao je da primi 50 000 ljudi i imalo je čak 80 izlaza. Unutra su postojali radijalni prolazi. Najveći deo enterijera je pravljen od betona ali je korišćen i lokalni krečnjak za eksterijer i glavne stubove. Velarijum je tkanina koja je bila postavljena da bi štitila publiku od sunca. Dorski stubovi su postavljeni na pod, jonski iznad, pa korintski, a za četvrti niz su korišćeni korintski pilastri. Podigao ga je Vespazijan,a završio sin Tit.

TIT

79 – 81.god.

* Titov slavoluk: postavio ga je Domicijan krajem I veka. Mali, mermerni luk sa samo jednim prolazom. Prikazi Viktorije popunjavali su uglove iznad luka i dve ploče sa prikazom scena iz trijumfalne procesije. Gledalac je prolazeći kroz luk išao pravo na Koloseum. Desno je prikazan Tit u kočijama pored personifikacije boginje Rome, dok iznad njega lebdi boginja pobede sa lovorovim vencem. Osećaj atmosfere je postignut tako što su likovi postavljeni dijagonalno. Drugi reljef sumira priču o pustošenju hrama u Jerusalimu. Gornje delove friza umetnik ostavlja belim da bi omogućio osećaj atmosfere. Vojnici nose menoru – jevrejski simbol koji ima ferkule tj.drške.

DOMICIJAN

81 – 96.god.

*karakteristike portreta: mnoštvo nagomilanih lokni koje su bile visoko na glavi i uvojci padali na čelo. Često su flavijanske frizure nošene samo uz deo draperije koja pada preko nogu. Prikaz nage žene koja samo što je došla od frizera. Sa strane su se mogli naći prikazi tamnih senki. Muški portret: bore ispod očiju, tanka usta.

*kolosalni portret Tita ili Domicijana u punom galopu

*dve statue Tita i Vespazijana koji su ih prikazivali u gotovo istim pozama.

TRAJAN

98 – 117.god.

* Trajanov stub: u početku se na vrhu nalazio pozlaćeni orao, pa onda kip cara. Unutar postolja u obliku kocke nalazila se odaja u kojoj je u zlatnoj urni bio pepeo Trajana. Sa 23 zavoja, reljef kruži uuz stablo stuba od parskog mermera. Opis ratnih zbivanja je prekinut samo prikazom Viktorije. Friz Trajanovog stuba iam karakter naslikane priče. Na njemu se pojavljuju brda, reke, gradovi, šume. Jedan od umetnika je Orest.

* Trajanovo kupatilo – izgrađeno na Eskvilinu. Prvo ogromno kupatilo koje je izgrađeno. Zidovi oko njega su bili visoki preko 300m. Sastojalo se iz skupa soba za različite funkcije, koje je okruživao otvoreni prostor. Ogroman otvoren bazen, okružen kolonadama, zasvođena odaja zvana frigidarijum sa hladnom vodom, tepidarijum – mala soba za toplu vodu i veća soba sa apsidama na sve tri strane – kaldarijum sa vrelom vodom. Bilo je gimnaziona, svlačionica, atletskih polja, soba za izležavanje...

* Trajanov forum – arhitekta je Apolodor iz Damaska. Sa istoka ga je ograničavao Kapitol i Cezarov forum. Imao je petobrodnu baziliku sa po jednom polukružnom apsidom na oba kraja. Bila je pokrivena pločama od pozlaćene bronze. Na ulazu je bio ogroman slavoluk sa tri prolaza, na čijem vrhu su bila kola sa 6 konja, koja su nosila carev kip. U malom dvoriištu iza bazilike bio je Trajanov stub između dve biblioteke. Terasa je bila okružena ulicom. Marketi su bili odvojeni od foruma i bazilike zidom. Osnova marketa je polukružna, a sa spoljne strane okružena eksedrom sa istoka. Iza prodavnica se nalazio put nazvan „Ulica papira“. Bilo je 6 krstastih svodova iznad centralnog dela i cilindričnih sa strane. Građevine: statua Trajana na konju, iza bazilika Ulpia, pa 2 biblioteke, pa zatim hram posvećen božanskom Trajanu.

* Trajanov slavoluk u Beneventu: započeo ga je Trajan, završio Hadrijan. Posvećen je njemu jer je platio put iz sopstvenog džepa. Prikaz Viktorije sa jedne i rečnog boga i fontanom nimfa sa druge strane. Ispod su predtavljena godišnja doba koja simbolišu sreću kraljeva tokom godine. Trajan sa svojim asistentom stoji na levoj strani, a oko njih je narod. Figure su statične. Ženska personifikacija Mesopotamije kleči pred Trajanom i tako mu pokazuje odanost. Mladi Hadrijan stoji u pozadini. U nižim uglovima prikazani su Tigar i Eufrat.

* Timgad – novi grad u severnoj Africi koji je napravio prateći rimsku tradiciju vojnih kampova, napravljen kao kolonija za veterane. Projektovan u obliku savršene kocke i imao je mrežni sistem ulica. Glavne ulice su bile kardo i dehumanus. Ulice koje su bile ograničene kolonadama i zidovima odavale su utisak grada duhova.

* Akvadukt u Segoviji – I ili II vek, kameni blokovi su samo bili naslagani bez reda i nisu bili obrađeni, bez maltera. Ogromni stub je počivao na temelju.

* portreti: nisko čelo, teške šiške, šiljat nos, široke a tanke usne

HADRIJAN

117 – 138.god.

* Hadrijanova vila u Tivoliju – najlepši antički kompleks ruina na tlu Italije. Crtač Piranezi radio detalje. Piazza d'oro, nastala pred kraj Hadrijanove vladavine. Prostrano, gotovo kvadratno dvorište sa stubovima, u koje se ulazi kroz osmougaonu prostoriju sa kupolom, a nasuprot njoj je dvorana. Osmougaoni tambur je počivao na gredama. Dvorana je bila u obliku paviljona. Svetlost prolazi kroz zidove koji su postali kolonada. Kanopa u Hadrijanovoj vili – veliki bazen. Danas se zove Kanal. Statue su poravnjane po obimu Kanala pokazujući kako je Hadrijan voleo da koriste kopije poznatih skulptora. Tu je postojalo i „morsko“ pozorište kao privatna odaja gde se sastojao sa Antinojem. Krušni zidovi i senke kao i nekoliko zastakljenih soba. Dekoracija: bogato obojeno. Dekorateri su umetali obojeni mermer (opus sectile) i u mozaike. Jedan od podnih mozaika prikazuje borbu kentaura i divljih životinja.

* Panteon u Rimu - hram svih bogova. Na mestu Panteona nekada su bile dve građevine. Široka pravougaona građevina sa užim predvorjem na južnoj strani. Oblik starog hrama se naslućuje u trobrodnom predvorju koje je sada okrenuto severu. Pročelje je od 8 stubova i sa širokim zabatom. Na ovo predvorje se oslanja ogromni valjak sa kupolom izgrađen od opeke. Po zidovima se nižu pravougaona i polukružna udubljenja koja uokviruju stubovi. Stvoren je utisak da su zidovi prozračni okvir stvoren od stubova na kome počiva kupola. Donji delovi su napravljeni od težih materijala koji su svetliji. Tuf, pa tuf i cigla, pa cigla i na kraju plavi kamen. Riznica je stepeničasto ujednačena. Daščice mermera ukrašavaju enterijer. Okulus je jedini izvor svetlosti osim ogromnih ulaznih vrata. Originalan bronzani krov koji je pokrivao spoljašnjost kupole je više puta menjan i danas je od olova.

* Mauzolej u Rimu – doboš je postavljen na kockastu osnovu i na njemu se nalazi bronzana statua Hadrijana u kvadrizi. Hadrijanova grobnica je postala utvrđenje koje je danas nazvano Castel Sant'Angelo, ime za bronzanog andjela koji vitla mačem na vrhu.

* portreti Hadrijana: puna brada nalik na grčke heroje, iscrtavanje dužice oka, predstave odsjaja svetlosti.

* portreti Antinoja: prelepe, klasicističke crte, slatka faca pokazuje njegovo seljačko lice kako stoji sa psom i urezuje nožem mali oltar. On stoji nag i ima odlično izvedene lokne.

* hram Venere i Rome – Cele su bile pokrivene poluobličastim svodovima. Nalati se između Rimskog foruma i Koloseuma, na brežuljku Palatina. Stubovi opasuju ceo hram (peripter). Počiva na stilobatu.

* Hadrijanov zid – u provinciji u Britaniji. Odbrambeni zid od zapadne obale ka istočnoj sa malim utvrđenjem na svakoj milji. U obliku je trougla sa S-J i I-Z ulicama. U 4 ugla su bile kule sa dvorištima, crkvama, bolnicama, kupatilima i barakama.

* Biblioteka u Efesu – par stubova koji imaju platformu. Svaki od njih odvajaju prostor između dva niža paviljona.

ANTONIN PIJE

138 – 161.god.

* Hram Faustini na Rimskom forumu – ispred baroknih fasada stoje stubovi na pravljeni od kipolina, sivog mermera sa prirodnim kristalima, koji igleda kao šara idečenog crnog luka. Između stubova i baze hrama bili su reljefi koji pokazuju personifikacije provincija.

* Stub Antonina Pija: podigli da Marko Aurelije i Lucije Ver i to na mestu na kome je spaljeno njegovo telo na Marsovom polju. Uzdigao se na postolju u obliku kocke, sa natpisom na jednoj strani dok su ostale 3 imale reljefe. Na zadnjoj strani postolja bio je krilati mladić ili personifikacija vremena kako na naebu nosi cara i Faustinu. Njih prate 2 orla (uvođenje među bogove). Kraj nogu se uvija zmija – personifikacija Marsovog polja, Roma sedi na oružju i naslanja se na štit sa vučicom i blizancima. Na ostalim stranama su skoro iste scene: vojnici na konjima koji se kreću kružno.

* portreti: gusta brada sa loknama i kosa uokviruje lice. Faustina Starija – talasaste lokne koje se skupljaju u punđu na vrhu.

MARKO AURELIJE

161 – 180.god.

* Konjanički portret Marka Aurelija – bronzani spomenik za koji se još u srednjem veku smatralo da je spomenik cara Konstantina. Po Mikelanđelovom nalogu je postavljen na sredini kapitolskog trga. Prvobitno je statua bila pozlaćena. On nosi tuniku i težak ogrtač. Prikazan je sa jednom podignutom rukom. Statua je sad izložena u kapitolskom muzeju.

* stub – unetnik je Eneja Viko. Prikazi borbe Marka protiv nemačkih plemena na Dunavu. Slikovito prikazane brutalnosti rata, suze, bol neprijatelja. Prikaz kišnog boga koji kao fatamorgana stoji blizu malih figura ljudi. Rimski vojnici su prikazani kako su spašeni od neprijateljske vojske tako što ih je zadesila velika poplava. Druga scena prikazuje privođenje varvarskih žena i dece prilikom prolaska Rimljana kroz selo. Scena koja prikazuje masakr varvara u nekim vrećastim pantalonama. Prikaz cara i njegovih puručnica okrenutih lica ka nama.

* fajumski portreti – drvena tabla je bojena likom umrlog za koju su se koristile boje pomešane sa pčelinjim voskom. Maska je stavljena na mumiju i samo se ona mogla videti. Mlada lica i prodoran pogled je karakterističan za fajumske portrete. Direktan pogled je preuzet sa pompejanskih portreta.

KOMOD

180 – 192.god.

-savladar sa svojim ocem. Zamišljao je sebe kao inkarnaciju Herkula

-teški očni kapci, lokne u bradi i kosi

-lavlja glava i šapa, kao simbol Herkula sa glatkom kožom cara

SEPTIMIJE SEVER

193 - 211.god.

* Slavoluk u Rimu – ima tri dela: centralni i najveći i 2 sa strana. Reljefi se nalaze sa svih strana i postavljeni su ogromni stubovi kao podrška. Viktorije su prikazane u uglovima glavnog luka, dečaci ispod njih predstavljaju godišnja doba. Natpis na atici pokazuje da se borio protiv Arabljana i Parćana. Scena prikazuje kako stoji uz sinove Karakalu i Geta dok upućuje trupe.

* Slavoluk u Leptis Magni - tetrapilon tj.ima 4 izlaza na preseku karda i dehumanusa. Na svakoj od 4 strana je tzv.slovljen zabat. Dekoracija: floralni motivi, stubovi i ornamentalni pilastri. U uglovima su Viktorije koje drže palmine grančice i vence. Na atici Sever stoji u kočiji između dva sina. Prikaz žrtvovanja bika ispred Severa i Julije Domne.

* portret: red loknica koje mu padaju sa čela i podeljena brada dvema završnim loknama pri dnu.

- porodični portret: Sever, Julija Domna, Karakala i Geta. Sever ima sedu kosu, Julija sa ogromnim loknama koje padaju sa svih strana, bucmast dečko sa strane je Karakala. Getino lice je izgrebano.

KARAKALA

211 - 217.god.

Portreti: naborano čelo, namršten, ljutit pogled, na licu se primećuje sposobnost za ubistvo brata.

* Karakaline terme: bazilikalni trougao i simetrično uređenje. Ima tri dela: tepidarijum, frigidarijum i kaldarijum. Postojao je bazen pod vedrim nebom i manji „ronilački“ bazen. Unutrašnjost – mermerna dekoracija poda i zidova; mozaici, slike, skulpture. Neke su ogromne kao što je kolosalni Herkul Farneski. Bilo je i biblioteka i bašti kao i prostora za trčanje i razne igre.

GALIJEN

253 – 268.god.

-vrsta renesanse od starih rimskih vrednosti i preporod interesovanja za umetnost. Bio je Valerijev sin. Portreti pokazuju zgodnog čoveka čija kosa dosta podseća na Avgusta. Redosled loknica koje padaju sa čela, brižan pogled i osećajna usta.

* TETRARSI – 2 AVGUSTA I 2 CEZARA

*DIOKLECIJAN

284 – 305.god.

* Terme u Rimu – centralni hodnik je Mikelanđelo prebacio u crkvu Santa Maria degli Angeli. Prostor je ogroman. Eksedra je sad Piazza della Repubblica.

* Palata u Splitu – podseća na tvrđavu. U sredini se nalazi po jedna kapija sa svake strane zida, branjena kulama, osim one koja je okrenuta moru. I Porta Aurea je bila spolja utvrđena jednostavnim, osmougaonim kulama koje su danas porušene. Iznad ostale dve kapije je niz od sedam slepih arkada. U sredini nad severnom kapijom stajao je kip Jupitera, a do njega 4 tetrarha. U crkvi je stajao carski sarkofag. Iza desnog niza arkada je bio hram. Zabat hrama je bio simbol neba, a luk i poluobličasti svod su u rimskoj umetnosti imali značaj nebeskog svoda. Iz pravougaone dvorane dolazi se u hodnik koji je otvoren ka moru. Postojale su i prostorije za carsku gardu. Zapadno od manje dvorane bile su terme. Pred ulazom u palatu bio je kip vladara.

MAKSIMILIJAN

286 – 305.god.

* Maksentijeva bazilika – sin Maksimilijana. Postavljena na ogromno betonsko postolje. Apsida na zapadnom kraju, dugačka osa i u njoj su bile postavljene kolosalne statue Konstantina tj.tu su one bile pronađene.

KONSTANCIJE HLOR

305 – 306.god.

*portret: jasnoća, uniformisanost, jednostavnost organizacije i udaljenost od posmatrača. Predstavljen je u uniformi i karakterističan je njegov nos – zaobljen i špicast.

GALERIJE

305 - 311.god.

*Slavoluk u Solunu: tetrapilon, kupola na 4 zidana stupca na kojima su bili događaji iz rata sa Persijancima. Car sedi u puničkim kolima, a prate ga konjanici. Predstava je uokvirena Viktorijama. Ispor toga je bitna konjanika sa carem u sredini. Između 2 friza, orao drži venac sa carevom glavom. Treći reljef: u sredini su 2 cara na prestolu, Dioklecijan i Galerije i slični su bogovima. Dijana i Mars privode svoje konje. Tu su i rečna božanstva, Eufrat i Tigar.

*portret: rađen u porfiru, oči su ogromne i izražene, a frizura je istačkana.

*Kasnoantička umetnost:

-III i IV vek, jasnoća organizacije, hijerarhija pozicija i isticanje moći

-frontalni prikaz, teške i kockaste proporcije

-2 tradicije: jedna koja podražava vladavinu tetrarha, a druga je okretanje od tih grubih, komparativnih formi bez ikakvog gubitka autoriteta.

KONSTANTIN VELIKI

307 – 337.god.

* Konstantinov slavoluk: prikaz Masencija koji je u sukobu sa Konstantinom izgubio Rim, a i život. Događaji: Konstantinov odlazak u rat, opsada Verone, bitka na Milvijskom mostu, pobednikov ulazak u Rim, svečani govor na forumu i podela poklona u novcu stanovnicima Rima. U sredini je car koji stoji na govornici, a oko njega kipovi Antonija Pija i Marka Aurelija. Kao uzor je poslužio slavoluk Septimija Severa. Za ukras se koriste delovi starih spomenika: na oba pročelja atike su 8 reljefa sa slavoluka Marka Aurelija a na bočnim, dva isečka sa jednog friza sa borbama protiv Dačana. Trajanovi likovi su postali Konstantinovi. Osao medaljona nad bočnim fasadama su sa Hadrijanovog lovačkog spomenika.

*portreti: kolosalna statua iz muzeja iz Rima (glava i ruka) – ogromne oči i nos

*sarkofag u porfiru: prikaz pauna i ovaca – simboli večnosti

DODATAK:

-NEKA OD NAJČEŠĆIH ISPITNIH PITANJA:

1. kako se zove slavoluk sa 4 prolaza?2. ko je sagradio Pont du Gard?3. Gde je sagrađena maison carree?4. Avgust iz Prima Porte5. Po uzoru na šta je nastao Avgustov mauzolej?6. Gde je rođen Galerije?7. Kada je osnovana tetrarhija i jo je osnivač?8. Ko su bili članovi prve tetrarhije i godine vladavine?9. Kada je sagrađena Dioklecijanova palat u Splitu?10. Ko je sagradio Porta Maggiore?11. Gde je i koje godine pronađena grupa Laokoona sa sinovima?12. Carske terme u Trijeru13. Frigidarijum, tepidarijum, kaldarijum, natacio14. Trajanov luk u Beneventu – ko ga je uradio?15. Šta je hipokaust?16. Ko je bio Apolodor iz Damaska?17. Nabroj članove dinastije Flavijevaca kao i godine njihove vladavine.18. Trajanov stub – opis19. Titov slavoluk20. Stub Marka Aurelija21. Kada je sagrađen stub Antonija Pija?22. Odakle je Septimije Sever?23. Šta uvodi Hadrijan u rimski portret?24. Julijevsko-klaudijevska dinastija – članovi i godine.25. Čije je delo bilo res gestae?26. Marselovo pozorište27. Kada je bila bitka kod Akcija i kakav je ishod?28. Mozaik29. Enkaustika30. Gliptika31. Odakle je Galerijev portret?32. Sa kojih sve spomenika se nalaze delovi Konstantinovog slavoluka?33. Gde je bila Hadrijanova vila?34. Ko je prikazan na beogradskoj kameji?35. Po uzoru na šta je nastao Avgustov portret?36. Stub Antonija Pija37. Panteon – ko je podigao, ko je graditelj?38. Kada je vladao Hadrijan?

39. Koji vladari su od Rima dobili damnatio memoriae?40. Kvadratna kuća u Nimu41. Šta je bila tvrđava anđela? Za koga se vezuje?42. Grupni portret dinastije Sever. Ko je prikazan, na čemu je rađeno, gde je pronađen?43. Gde se Tiberije povukao?44. Ko je podigao hram Marsu?45. Ko je i zašto podigao Aru pacis?46. Gde se nalazi Hadrijanov zid?47. Po uzoru na šta je nastao Koloseum?48. Ko je pobedio kod Jerusalima?49. Ko je sagradi hram Venere i Rome?50. Žene vladara51. Slike: tetrapilon u Leptis Magni, Pont du Gard, Avgustov mauzolej, maison carree, Avgust iz

Prima Porte, Ara pacis, porta maggiore, Konstantinov slavoluk, bronzana statua Marka Aurelija52. Freske u Herkulanumu53. Suovetaurilija54. Kod su porekla gladijatorske borbe?55. Ko je sagradio akvadukt u Španiji?56. Koji je najveći akvadukt iz Avgustovog vremena?