Antonio Gramsci - Wstęp do studiów nad filozofią i materializmem historycznym.pdf

8/12/2019 Antonio Gramsci - Wstp do studiw nad filozofi i materializmem historycznym.pdf

1/64

WSTP DOSTUDIW NADFILOZOFI IMATERIALIZMEMHISTORYCZNYM

Antonio Gram!i

Klasyka Myli Marksistowskiej

Centrum Bada i Studiw Marksistowskich


2/64

Opis publikacji:S" to #ra$m%nt& '%'&t() )i*'i%nn&!+ Antonia

Gram!i%$o, -t(r% )%'.& ) -.a/ 0%$o /'i%. '%1ran&!+2o/ t&t3.%m 4I5 mat%ria5imo tori!o % 5a #i5oo#ia /i

6%n%/%tto Cro!%7 8Mat%ria5i'm +itor&!'n& i #i5o'o#ia6%n%/%tto Cro!%9:

odstawa niniejs!e"o wydania:Antonio Gram!i, Pisma wybrane, tom I,

)&/: ;i"?=

#$umac!enie ! j%!yka &rancuskie"o:Barbara Sieroszewska

'ydawca:C%ntr3m 6a/a@ i St3/i() Mar-ito)-i!+

War'a)a B= r:

W&/ani% I) o2ar!i3 o Po)'%!+n" Li!%n!0* P315i!'n" GNUGNU G%n%ra5 P315i! Li!%n%


3/64

Antonio Gramsci Wstp do studiw nad filozofii materializmem historycznym

UWAGI WSTPNE

Trzeba obali bardzo rozpowszechniony przesd, a!oby"ilozo"ia by#a czy$% niez$iernie &r'dny$ z &e raci, (e s&anowis"er) dzia#alno%ci '$ys#owe pewne o!re%lone !a&e*orii na+'!owcw+specalis&w, czy &e( zawodowych "ilozo"w i sys&e+$a&y!w- Nale(y wi)c wy!aza na ws&)pie, (e wszyscy l'dzie s."ilozo"a$i/, i o!re%li za!res i cechy &e ."ilozo"ii spon&anicz+ne/, w#a%ciwe wszys&!i$ l'dzio$ i zawierace si)0 12 w sa+$y$ )zy!', !&ry s&anowi pewien ca#o!sz&a#& poznania i o!re+

%lonych po), a nie &yl!o s#w *ra$a&ycznie pozbawionych &re+%ci3 42 w po&oczny$ rozsd!' i w zdrowy$ roz'$ie 13 52 w reli+*ii l'd', a wi)c w ca#y$ sys&e$ie wierze6, przesdw, prze!o+na6, zapa&rywa6 i sposobw pos&)powania wchodzcych w za+!res &e*o, co zazwycza nazywa si) ."ol!lore$/-

Udowodniwszy, (e wszyscy s "ilozo"a$i 7 cho !a(dyna sw sposb, nie%wiado$ie 7 poniewa( w na$nieszy$ na+we& przeawie a!ie!olwie! dzia#alno%ci '$ys#owe, nawe& w

)zy!', zawiera si) a!i% o!re%lony %wia&opo*ld 7 przedzie$ydo dr'*ie*o $o$en&', do $o$en&' !ry&y!i i %wiado$o%ci-Inacze $wic0 b)dzie &o za*adnienie, czy lepie es& .$y%le/,nie '%wiada$iac sobie &e*o !ry&ycznie, .$y%le/ w sposbnie powizany i od wypad!' do wypad!', czyli .'czes&niczy/w po*ldzie na %wia& narz'cony$ $echanicznie przez o&ocze+nie, &o es& przez edn z wiel' *r'p spo#ecznych, z a! !a(dy

es& a'&o$a&ycznie zwizany od chwili we%cia w %wia& %wiado+$o%ci 8$o(e &o by oczys&a wios!a albo prowinca, $o(e bra

pocz&e! w para"ii, wywodzi si) z .dzia#alno%ci in&ele!&'alne/proboszcza, czy &e( a!ie*o% s&arca+pa&riarchy, !&re*o .$+dro%/ dy!&'e prawa, l'b &e( z wp#yw' a!ie% !obieciny, !&raodziedziczy#a znao$o% czarw, czy wreszcie z po*ldw za+

1W ory*inale0 senso comune i buon senso- W przypad!' rozr(nienia&ych dwch &er$inw oznaczali%$y senso comuneprzez .po&oczny rozs+de!/, a buon sensoprzez .zdrowy roz'$/, w innych przypad!ach buon sen-soprzez .zdrowy rozsde!/, a senso comunew zale(no%ci od !on&e!s&' wy+

$iennie0 .po&oczny rozsde!/ l'b .zdrowy rozsde!/- Przyp. red.1


4/64


%cian!owe*o in&ele!&'alis&y, za$arynowane*o we w#asne *#'+pocie i niezdolno%ci dzia#ania2 7 czy &e( lepie es& wypracowasobie %wiado$ie i !ry&ycznie w#asny %wia&opo*ld, a nas&)pniew oparci' o &a!i wysi#e! w#asne*o $z*' obra sobie w#a%ciws"er) dzia#ania, 'czes&niczy czynnie w &worzeni' si) his&orii%wia&a, by sa$e$' sobie przewodni!ie$, a nie biernie i po&'l+nie przy$owa pi)&no, !&re na nasze osobowo%ci wycis!ao&oczenie-

N o & a I - Pod wz*l)de$ %wia&opo*ld' !a(dy cz#owie! nale(y

do a!ie*o% '*r'powania, &e*o $ianowicie, !&re s!'pia ele$en&y spo+#eczne podzielace pewne e*o zapa&rywania i zasady dzia#ania- 9es&e+%$y !on"or$is&a$i w ra$ach pewne*o o!re%lone*o !on"or$iz$', e+s&e%$y zawsze $as l'dz!, czyli l'd:$i (ycy$i w *ro$adzie- ;a*ad+nienie brz$i wi)c, a! nas&)p'e0 a!ie*o &yp' his&oryczne*o es& &en!on"or$iz$, &a $asa l'dz!a, do !&re nale(y$y< 9e%li dany %wia&opo+*ld nie es& !ry&yczny i !on!re&ny, lecz es& nie powizany i zale(ny odprzypad!', e*o wyznawca nale(y ednocze%nie do wiel' *r'p $asyl'dz!ie i posiada osobowo% s&anowic dziwaczny zlepe! !ra6cowor(nych s!#adni!w0 &!wi w nie $ianowicie zarwno ele$en&y cz#o+

wie!a as!iniowe*o, a! i nanowocze%niesze, nabardzie pos&)powewiedzy, przesdy wszys&!ich $inionych ciasno lo!alis&ycznych "az his&o+rycznych i przecz'cia "ilozo"ii przysz#o%ci, !&ra b)dzie w#a%ciwa ca#e$'rodzaowi l'dz!ie$', zednoczone$' w s!ali %wia&owe- Podda !ry&ycew#asny %wia&opo*ld znaczy wi)c 7 'czyni *o ednoli&y$ i !onse!wen&+ny$, podci*n *o do p'n!&', do a!ie*o dosz#a nadale si)*aca$y%l o*lno%wia&owa- =znacza &o rwnie( poddanie !ry&yce ca#o%ci "ilo+zo"ii is&niece do&ychczas w &e $ierze, w a!ie pozos&awi#a ona &rwa#enawars&wienie w "ilozo"ii l'd'- Pocz&!ie$ &e pracy !ry&yczne es&'%wiado$ienie sobie, czy$ si) es& naprawd), a wi)c pewne*o rodza'

.pozna sa$e*o siebie/ a!o prod'!& do&ychczasowe*o proces' dzieo+we*o, !&ry pozos&awi# w nas sa$ych nies!o6czon ilo% %ladw na*ro+$adzonych bez dobrodzies&wa inwen&arza- Trzeba zacz od zes&awie+nia &a!ie*o inwen&arza-

N o & a I I - Nie da si) oddzieli "ilozo"ii od his&orii "ilozo"ii, a!'l&'ry od his&orii !'l&'ry- >wic %ci%le0 niepodobna by "ilozo"e$,czyli $ie !ry&yczny i !onse!wen&ny %wia&opo*ld, bez '%wiada$ianiasobie dziew &e*o %wia&opo*ld', "azy rozwoowe, a! on reprezen&'e,oraz &e*o, (e pozos&ae on w sprzeczno%ci z inny$i %wia&opo*lda$i, czy

4


5/64


&e( pewny$i ich ele$en&a$i- W#asny %wia&opo*ld odpowiada !on!re&+ny$ proble$o$, a!ie nas'wa rzeczywis&o%, proble$o$ %ci%le o!re%lo+

ny$ i .ory*inalny$/ w swe a!&'alno%ci- 9a!(e $o(na 'chwyci &era:+nieszo% 7 i &o %ci%le o!re%lon &era:nieszo% 7 $y%l przys&osowan doza*adnie6 przesz#o%ci, czase$ bardzo odle*#ych i ca#!owicie '( zdeza!+&'alizowanych< 9e%li zachodzi &a!i wypade!, znaczy &o, (e es& si) we w#a+sne epoce anachroniz$e$, (e si) es& s!a$ielin, a nie is&o& wsp#cze+%nie (yc- A przyna$nie, (e si) es& dziwaczny$ zlep!ie$- I rzeczywi+%cie zdarza si), (e *r'py spo#eczne, !&re pod pewny$i wz*l)da$i re+prezen&' nabardzie wyb'a# nowoczesno%, pod inny$i s spo#ecz+nie zaco"ane, a za&e$ niezdolne do ca#!owi&e a'&ono$ii his&oryczne-

N o & a I I I - 9e%li prawd es&, (e !a(dy )zy! zawiera ele$en&ypewne*o %wia&opo*ld' i pewne "ilozo"ii, prawd powinno by rwnie(,(e ze sposob' wyra(ania si) cz#owie!a sdzi $o(na o &y$, czy e*o%wia&opo*ld es& bardzie czy $nie z#o(ony- ?&o $wi &yl!o diale!&e$bd: w pewny$ &yl!o s&opni' roz'$ie )zy! o*lnonarodowy, &e*o'dzia#e$ $'si by $nie l'b wi)ce o*raniczone po$owanie %wia&a,po$owanie prowinconalne, s!a$ienia#e, anachroniczne w porwnani'do po&)(nych n'r&w $y%li, do$in'cych w his&orii %wia&a- In&eresye*o b)d ciasne, $nie l'b bardzie !orporacyne, e!ono$is&yczne, a

nie 'niwersalne- 9e%li nawe& nie zawsze $o(liwe es& poznanie )zy!wobcych, &o po &o, by we% w !on&a!& z roz$ai&y$i n'r&a$i (ycia !'l&'+ralne*o, &rzeba przyna$nie dobrze pozna )zy! swe*o narod'- 9ednawiel!a !'l&'ra da si) prze#o(y na )zy! inne wiel!ie !'l&'ry3 znaczy&o, (e a!!olwie! wiel! !'l&'r) $o(na prze#o(y na !a(dy )zy! naro+dowy o bo*a&e i z#o(one przesz#o%ci his&oryczne- 9)zy! narodowy$o(e za&e$ s&a si) wyraze$ !'l&'ry o*lno%wia&owe- Ale diale!& &e*ozadania spe#ni nie $o(e-

N o & a I @ - S&worzy now !'l&'r) 7 &o nie znaczy &yl!o do!o+

nywa indywid'alnie .ory*inalnych/ od!ry, ale &a!(e 7 i zw#aszcza 7szerzy !ry&ycznie prawdy '( od!ry&e, .'spo#ecznia/ e, e%li &a! $o(+na powiedzie, i czyni z nich pods&awy dzia#alno%ci (yciowe, ele$en&!oordynaci i porzd!' in&ele!&'alne*o i $oralne*o- To, (e $asy l'dz!iedochodz do !onse!wen&ne*o i ednoznaczne*o po$owania wsp#cze+sne rzeczywis&o%ci, es& .wydarzenie$ "ilozo"iczny$/ znacznie donio+%leszy$ i bardzie .ory*inalny$/ ni( od!rycie przez "ilozo"iczne*o .*e+ni'sza/ a!ie% nowe prawdy, !&ra pozos&ae w#asno%ci drobnych &yl!o*r'p in&ele!&'alis&w-

5


6/64


P o w i z a n i a $ i ) d z y p o & o c z n y $ r o z +s d ! i e $ , r e l i * i i " i l o z o " i - ilozo"ia nale(y dos"ery in&ele!&'alne w odr(nieni' od reli*ii i s"ery po&oczne*orozsd!'- Nale(a#oby zas&anowi si), czy rzeczywi%cie reli*ia ipo&oczny rozsde! nie &yl!o odpowiada sobie, ale czy reli*ia

es& ele$en&e$ nie s!oordynowane*o po&oczne*o rozsd!'-;resz& o!re%lenie .po&oczny rozsde!/ es& $iane$ zbioro+wy$, &a! sa$o a! .reli*ia/0 nie is&niee eden &yl!o po&ocznyrozsde!, es& on bowie$ rwnie( prod'!&e$ his&oryczne*oproces' s&awania si)- ilozo"ia es& !ry&y! i przezwyci)(enie$

zarwno reli*ii, a! po&oczne*o rozsd!' i w &y$ znaczeni'po!rywa si) ona ze .zdrowy$ roz'$e$/, !&ry przeciws&awiasi) po&oczne$' rozsd!owi-

S & o s ' n e ! $ i ) d z y n a ' ! , r e l i * i ip o & o c z n y $ r o z s d ! i e $ - Beli*ia i po&oczny rozs+de! nie $o* s&anowi s"ery in&ele!&'alne, poniewa( nie $o(+na ich sprowadzi do edno%ci i !onse!wen&ne har$onii 7 na+we& w %wiado$o%ci indywid'alne, nie $wic '( o %wiado+$o%ci zbiorowe 7 &o znaczy nie $o(na ich sprowadzi do ed+no%ci i har$onii .swobodnie/, bo .przy$'sowo/ $o*#oby &onas&pi i rzeczywi%cie w przesz#o%ci w pewny$ za!resie nas&)+powa#o- Proble$ reli*ii nie w znaczeni' wyznaniowy$, ale laic+!i$, a!o edno% wiary $i)dzy pewny$ %wia&opo*lde$ i od+powiadac $' nor$ pos&)powania0 &yl!o dlacze*o nazywa&) edno% wiary .reli*i/, a nie .ideolo*i/ czy wr)cz.poli&y!/o(na powiedzie, (e $a ona a!bydwie %wiado$o%ci &eore&yczne 8czy &e( edn %wiado$o% !on+&rady!&oryn2- 9edna 7 &o %wiado$o% nieod#czna od dzia#al+no%ci &e ednos&!i i wi(ca realnie ze wszys&!i$i e wsp#+pracowni!a$i w pra!&yczny$ prze!sz&a#cani' rzeczywis&o%ci3dr'*a 7 &o %wiado$o% powierzchowna, zewn)&rzna, werbalna,!&r ednos&!a odziedziczy#a po przesz#o%ci i bez!ry&ycznieprzy)#a- Ale i &en werbalny %wia&opo*ld nie es& bez znacze+nia0 nawiz'e on do o!re%lone *r'py spo#eczne, wp#ywa$nie l'b bardzie decyd'co na pos&aw) $oraln, na !ier'+ne! woli i $o(e doprowadzi do p'n!&', w !&ry$ sprzeczno+%ci &!wice w %wiado$o%ci 'nie$o(liwia wszel!ie dzia#anie,wszel! decyz), wszel!i wybr i poci*a za sob rwnie(bierno% $oraln i poli&yczn- ?ry&yczne zroz'$ienie sa$e*osiebie do!on'e si) przez %cieranie si) .he*e$onii/ poli&ycz+

nych, rozbie(nych !ier'n!w 7 napierw na pol' e&y!i, a p:+nie poli&y!i 7 i !o6czy si) wypracowanie$ sobie w#asne, wy(+sze ni( poprzednia !oncepci rzeczywis&o%ci- wiado$o%, (esi) es& cz)%ci pewne si#y he*e$oniczne, czyli %wiado$o%poli&yczna, es& pierwsz "az pos&)p'ce naprzd sa$owie+dzy, w !&re &eoria i pra!&y!a w !o6c' si) ednocz- 9edno%&eorii z pra!&y! nie es& wi)c "a!&e$ $echaniczny$, lecz pro+cese$ his&oryczny$, !&re*o "aza pierwias&!owa i zacz&!owawyra(a si) w ledwie ins&yn!&owny$ rozr(nieni', w .rozbra+

1D


17/64


cie/, w niezale(no%ci- Proces &en pos&)p'e ci*le naprzd, a(do rzeczywis&e*o i pe#ne*o osi*ni)cia ednoli&e*o i !onse+!wen&ne*o %wia&opo*ld'- =&o dlacze*o &rzeba pod!re%li, (erozw poli&yczny po)cia he*e$onii11s&anowi o*ro$ny pos&)pnie &yl!o pra!&yczno+poli&yczny, ale i "ilozo"iczny, *dy( za!#adai nie'chronnie poci*a za sob pewn edno% in&ele!&'aln ie&y!) z*odn z !oncepc rzeczywis&o%ci, !&ra przezwyci)(y#apo&oczny rozsde! i s&a#a si) !ry&yczn, choby w pewny$o*raniczony$ za!resie-

11Po)cie .he*e$onia/ odpowiada rozwini)&e przez Xenina &ezie o pro+

le&ariacie a!o !lasie rzdzce i ednocze%nie odnosi si) do pra!&ycznychdo%wiadcze6 prole&aria&' a!o !lasy rzdzce- .e*e$onia/ za!#ada dy!&a+&'r) prole&aria&', czyli przy$'s, a!i !lasa pan'ca $'si nie'chronnie na+rz'ca *r'po$ an&a*onis&yczny$- Ale oznacza ona zaraze$ !ierownic&woin&ele!&'alne i $oralne 8!'l&'ralne2 w odniesieni' do wszys&!ich sprzy$ie+rze6cw prole&aria&', !&rych z*od) prole&aria& pozys!a# i !&re chce onzor*anizowa w ra$ach .z*ody a!&ywne/ 8ch#ops&wo i&d-2- =!re%lenie .dy!+&a&'ra prole&aria&'/ pod!re%la przede wszys&!i$ $o$en& przy$'s', pod+czas *dy he*e$onia, cho nie $o(e is&nie bez &e*o $o$en&', 'wyda&niapozy&ywny aspe!& .!ierownic&wa/- Ta! wi)c wprowadza si) &'&a rozr(nie+

nie $i)dzy po)cia$i .pan'cy/ i .!ier'cy/0 zdobycie w#adzy dae pano+wanie, pozos&ae edna! eszcze do zdobycia .!ierownic&wo/- Ale owo !ie+rownic&wo sa$o w sobie nie es& nas&)ps&we$ panowania3 oba $o$en&y spowizane ze sob diale!&ycznie i dana *r'pa $o(e i powinna by *r'p.!ierownicz/, zani$ eszcze zdob)dzie w#adz), a !iedy '( s&anie si) *r'p.pan'c/, biada e, e(eli za&raci swo rol) .!ierownicz/- Bozwiac &ez)o he*e$onii, Gra$sci czyni &a!(e z "ilozo"ii pra!&y!i s!'&eczny .!anon in+&erpre&acyny/ zarwno w odniesieni' do sy&'aci obecnych, a! i $inio+nych 8w pierwszy$ rz)dzie nale(y &' wy$ieni e*o s&'dia nad Bisor*i$en+&e$, w !&rych Gra$sci dowodzi $i)dzy inny$i, (e Par&i Czyn', nawe& po

za)ci' Bzy$', !ierowali '$iar!owani2- W !oncepci he*e$onii zarysow'esi) asno rola in&ele!&'alis&w, !&rzy s .rzeczni!a$i/ *r'py pan'ce, wy+!on'cy$i podrz)dne "'n!ce he*e$onii spo#eczne i rzdw poli&ycz+nych, czyli s#'( do or*anizowania zarwno z*ody a!&ywne, a! i apara&'przy$'s'- >*# wi)c Gra$sci napisa w li%cie z H wrze%nia 151 ro!' doswoe szwa*ier!i Ta&iany, (e znacznie rozszerzy# &radycyne po)cie in&ele!+&'alis&y- Xis& &en, w !&ry$ Gra$sci przeds&awi# sw plan pracy, es& nieza+s&piony, e%li chodzi o poznanie ca#o!sz&a#&' bada6 Gra$scie*o- W &y$ sa+$y$ li%cie Gra$sci $wi o !onieczno%ci sprecyzowania po)cia pa6s&wa,!&re roz'$ie si) na o*# a!o dy!&a&'r), a nie a!o .rwnowa*) spo#eczno+

%ci poli&yczne i spo#eczno%ci obywa&els!ie 8albo he*e$oni) edne *r'py1


18/64


9edna!(e w nowszych pracach z za!res' "ilozo"ii pra!&y+!i po*#)bienie po)cia edno%ci &eorii z pra!&y! znad'e si)dopiero w "azie pocz&!owe3 pozos&a# w nich eszcze osad ro+z'$owania $echanis&yczne*o, s!oro $wi si) o &eorii a!o.'z'pe#nieni'/, a!o o ele$encie po$ocniczy$ w s&os'n!' dopra!&y!i l'b a!o o s#'(ebnicy pra!&y!i- Wydae si) s#'szne, byi &o za*adnienie po&ra!&owa his&orycznie, czyli a!o ele$en&poli&yczne*o za*adnienia in&ele!&'alis&w- Sa$owiedza !ry+&yczna oznacza pod wz*l)de$ his&oryczny$ i poli&yczny$ po+

spo#eczne nad ca# spo#eczno%ci narod', wy!onywan przez &a! zwane or +*anizace prywa&ne, a! ?o%ci#, zwiz!i zawodowe, sz!o#y i&d-2/- ?oncepca&a sy&''e Croce*o w e*o "'n!ci .%wiec!ie*o papie(a/0 .I w#a%nie w spo+#eczno%ci obywa&els!ie szcze*lnie rozwia dzia#alno% in&ele!&'ali%ci8Oenede&&o Croce na przy!#ad es& pewne*o rodza' %wiec!i$ papie(e$,

es& &e( niezwy!le s!'&eczny$ narz)dzie$ he*e$onii, e%li nawe& nie!iedyznale: si) $o(e w przeciwie6s&wie do dane*o rzd' i&d-2/ 8&a$(e2- Fo &ewi)c przede wszys&!i$ !oncepci roli in&ele!&'alis&w &rzeba si) odwo#a,aby zde"iniowa .!orporacyn "az) e!ono$iczn/, !&ra poprzedza he*e+$oni), ale do !&re przezwyci)(enia nie!&re pa6s&wa o!aza#y si) niezdol+

ne, *dy( !lasa e!ono$iczna, !&re rzdy reprezen&owa#y, .nie '$ia#a wy+&worzy w#asne !a&e*orii in&ele!&'alis&w, by w &en sposb sprawowa he+*e$oni), a nie &yl!o dy!&a&'r)/ 8&a$(e23 &) ."az) e!ono$iczno+!orporacy+n/, !&re w %wiecie nowoczesny$ nie zdo#a#a przezwyci)(y A$ery!a, niepo&ra"i#a bowie$ eszcze wy&worzy .&a!ie*o %wia&opo*ld' i &a!ie*o '*r'+powania wiel!ich in&ele!&'alis&w, !&re by po!ierowa#o narode$ a!o spo+#ecze6s&we$ obywa&els!i$/- W &e w#a%nie nie$o(liwo%ci wy%cia poza "az)e!ono$iczno+!orporacyn widzi Gra$sci edn z przyczyn 'pad!' *$in%redniowiecznych, 'pad!' zwizane*o z !os$opoli&yczny$ chara!&ere$in&ele!&'alis&w w#os!ich i z'pe#ny$ bra!ie$ ' nich cech narodowo+l'do+

wych- W &y$ %wie&le '!az'e si) w pe#ni znaczenie d(enia >achiaJelle*odo 'poli&ycznienia apoli&ycznych $as ch#ops!ich przez '&worzenie ar$iinarodowe, zdolne do s&worzenia nowe wi)zi $i)dzy $ias&e$ i wsi na$iesce do&ychczasowe*o panowania $ias&a nad wsi- W &y$ pos&'lacie po+li&yczne*o zednoczenia $ias&a i wsi za po%rednic&we$ $ilici l'dowe, po+s&'lacie, !&ry za!#ada he*e$oni) $ias&a nad wsi, dopa&r'e si) Gra$sci.przedwczesne*o a!obiniz$'/ >achiaJelle*o- Pos&'la& &en odznacza si),wed#'* Gra$scie*o, &y$i sa$y$i cecha$i, co d(enia rewol'conis&w zro!' 1H4, !&rzy wydali de!re& o pospoli&y$ r'szeni', i co pro*ra$ wy&y+czony przez Xenina, *#oszcy &ez) so'sz' z ch#ops&we$ pod !ier'n!ie$

prole&aria&'- Przyp. red.1


19/64


ws&awanie .eli&y/ in&ele!&'alne0 $asa l'dz!a nie .wyr(niasi)/14 i nie s&ae si) niezale(na .sa$a przez si)/, bez or*anizo+wania si) 8w naszerszy$ znaczeni' s#owa2, a nie $a or*aniza+ci bez in&ele!&'alis&w, czyli bez or*aniza&orw i !ierowni!w,&o znaczy bez &e*o, (eby &eore&yczny p'n!& widzenia w dziedzi+nie powizania &eorii z pra!&y! wyodr)bnia# si) !on!re&nie w!r)*' osb .wyspecalizowanych/ w pracy !oncepcyne i "ilo+zo"iczne- Ale proces pows&awania wars&wy in&ele!&'alis&w es&d#'*i, &r'dny, pe#en sprzeczno%ci, s!o!w naprzd i co"ania si),rozproszenia si) i prze*r'powywania, przy czy$ .wierno%/

$as 8a wierno% i !arno% &o pocz&!owa "or$a aproba&y iwsp#dzia#ania $as w ca#o!sz&a#cie r'ch' !'l&'ralne*o2 bywanieedno!ro&nie wys&awiana na ci)(! prb)- Proces rozwo'zwizany es& z diale!&y!0 in&ele!&'ali%ci7$asa- Wars&wa in&e+le!&'alis&w rozwia si) liczebnie i a!o%ciowo, ale !a(dy s!o!!' zwi)!szeni' zasi)*' i !' wi)!sze z#o(ono%ci &e wars&wyzwizany es& z analo*iczny$ r'che$ $asy .pros&acz!w/,!&ra wznosi si) na wy(szy pozio$ !'l&'ralny, rozszerzacrwnocze%nie za!res swoich wp#yww, przy czy$ ednos&!i, anawe& $nie l'b wi)ce liczne *r'py przebia si) do wars&wyin&eli*enci zawodowe- W procesie &y$ pow&arza si) edna!nie's&annie $o$en&y, w !&rych $i)dzy $asa$i a in&ele!&'+alis&a$i 8albo nie!&ry$i spo%rd nich, albo a!% ich *r'p2pows&ae rozbra&, bra! !on&a!&', a s&d wra(enie, (e in&ele!&'+ali%ci &o czynni! .po$ocniczy/, 'z'pe#niacy, ni(sze*o rz)d'-Upiera si) przy ele$encie .pra!&y!i/ w splocie &eoria7pra!&y+!a, s!oro oba &e ele$en&y zos&a#y 'przednio rozdzielone i odse+

parowane, a nie &yl!o 'le*#y rozr(nieni' 8co es& operac czy+

14Ta sa$owiedza !ry&yczna prole&aria&', czyli inacze 7 prole&aria& zdo+bywacy %wiado$o% swe*o chara!&er' !lasy .odr)bne/ od !lasy an&a*o+nis&yczne, wy$a*a or*anizaci, wbrew &e$', co $y%li Sorel- Wed#'* Sorela.odr)bno%/ l'b .roz#a$/ rodzi si) i rozwia spon&anicznie, poza wszel! or+*anizac i wszel!i$ pro*ra$e$ par&yny$, za po%rednic&we$ zwiz!' za+wodowe*o, a &o dzi)!i .$i&owi/ s&ra!' powszechne*o 8por- A- Gra$sci0)ote sul *achia"elli+ sulla politica e sullo ,tato moderno , Eina'di, 1D, s&r-

15R i nas&-2- Przyp. red.1H


20/64


s&o $echaniczn i !onwenconaln2 7 oznacza, (e przechodzisi) "az) his&oryczn s&os'n!owo pry$i&ywn, "az) *ospodar!i!orporacyne eszcze, w !&re prze!sz&a#ca si) ilo%ciowoo*lne ra$y bazy, a nale(ca do &e bazy a!o% 7 nadb'dowa 7

es& dopiero w &ra!cie pows&awania, nie es& eszcze or*anicznie'!sz&a#&owana- Nale(y pod!re%li wa*) i znaczenie, a!ie w no+woczesny$ %wiecie $a par&ie poli&yczne w dziedzinie opra+cowania i rozpowszechniania %wia&opo*ldw, w &y$ sensie, (ewypracow' odpowiedni dla &ych %wia&opo*ldw e&y!) i po+li&y!)- Par&ie pe#ni wi)c a! *dyby "'n!c) his&orycznych e!s+

pery$en&a&orw &ych %wia&opo*ldw- Par&ie przeprowadzaw%rd $as indywid'aln sele!c) zarwno na pol' dzia#aniapra!&yczne*o, a! i &eore&yczne*o, a zwize! $i)dzy &eori ipra!&y! es& &y$ %ci%leszy, i$ bardzie (ywo&ny i nowa&ors!i

es& %wia&opo*ld reprezen&owany przez par&i), i$ silnie prze+ciws&awia si) s&ary$ sposobo$ $y%lenia- Fla&e*o &e( $o(napowiedzie, (e par&ie s pracownia$i, w !&rych pows&anowe '$ys#owo%ci, rozle*#e i niby z edne bry#y wy!'&e, (e s&y*le$, w !&ry$ s&apia si) w edno &eoria z pra!&y!, roz'+$ian a!o realny proces his&oryczny- S&d zroz'$ia#e es& zna+czenie !sz&a#&owania par&ii dro* a!ces' indywid'alne*o, a nie$e&od .labo'rzys&ows!/- 9e%li bowie$ $wi si) o or*anicz+ny$ !ierowani' .ca# $as e!ono$icznie czynn/, &o chodzi&' nie o !ierowanie wed#'* s&arych sche$a&w, ale po nowa&or+s!'- A nowa&ors&wo w pocz&!owy$ s&adi'$ $o(e s&a si)w#asno%ci $asy edynie za po%rednic&we$ .eli&y/, ' !&re%wia&opo*ld zawar&y implicitew dzia#alno%ci l'dz!ie przybra#

'( w pewne $ierze pos&a !onse!wen&ne i 'sys&e$a&yzowa+ne %wiado$o%ci oraz sprecyzowane, zdecydowane woli-Fo poznania edne z &ych "az pos#'(y $o(e dys!'sa

na &e$a& os&a&nie*o o!res' rozwo' "ilozo"ii pra!&y!i- Fys!'s)&) pods'$owa# w swy$ ar&y!'le F- S- >irs!i, wsp#pracowni!czasopis$a Xa C'l&'raL15- Wida &a$, a! do!ona#o si) prze+

159es& &o prawdopodobnie al'za do ar&y!'#' .Fe$o!ra&ie 'nd Par&ei i$Oolschewis$'s/, !&ry >irs!i op'bli!owa# w zbiorze (emo%ratie und Par-

tei, pod red- P- B- Bohdena, Wiede6 154- Cy&'e *o Glaeser w $iblio- rafia1R


21/64


%cie od !oncepci $echanis&yczne i czys&o zewn)&rzne do!oncepci czynne, !&ra coraz bardzie zbli(a si) do w#a%ciwe+*o roz'$ienia edno%ci &eorii i pra!&y!i, a!!olwie! nie osi+*n)#a eszcze pe#ne*o syn&e&yczne*o znaczenia- Fae si) &e( za+'wa(y, (e ele$en& de&er$inis&yczny, "a&alis&yczny, $echani+s&yczny s&anowi# bezpo%rednio wycz'waln .a&$os"er)/ ideolo+*iczn "ilozo"ii pra!&y!i, pewn "or$) reli*ii i %rod!a podnie+cace*o 8na podobie6s&wo nar!o&y!'2 7 co zresz& by#o !o+nieczne i his&orycznie 'zasadnione .podle*#y$/ chara!&ere$o!re%lonych wars&w spo#ecznych-

?iedy w walce nie $a si) w r)!' inica&ywy i sa$a wal!aprzynosi edynie !l)s!i, de&er$iniz$ $echanis&yczny s&ae si)po&)(n si# $oralne*o opor', zwar&o%ci, cierpliwe, 'par&ewy&rwa#o%ci- .9es&e$ chwilowo po!onany, ale bie* rzeczy nad#'(sz $e&) prac'e na $o !orzy% i&d-/ Bealna wola przy+biera pos&a a!&' wiary, prze!onania o raconalno%ci his&orii,prze&warza si) w e$piryczn i pry$i&ywn "or$) na$i)&ne*oprze%wiadczenia o celowo%ci dziew, !&re zdae si) zas&)po+wa predes&ynac), opa&rzno% i &y$ podobne po)cia reli*iiopar&ych na wierze w Oo*a- Trzeba s&wierdzi z nacis!ie$, (erwnie( i w &a!i$ wypad!' is&niee w rzeczywis&o%ci silnedzia#anie woli, bezpo%rednie oddzia#ywanie na is&niecy si#rzeczy '!#ad s&os'n!w, ale w "or$ie '!ry&e, za$as!owane,!&ra ws&ydzi si) sa$e siebie3 &o&e( %wiado$o% pe#na es&sprzeczno%ci, bra! e !ry&yczne edno%ci i&d- Ale w chwili *dy.pione!/ s&ae si) przywdc odpowiedzialny$ za dzia#alno%e!ono$iczn $as, pode%cie $echanis&yczne o!az'e si) na*le

bezpo%rednio *ro(cy$ niebezpiecze6s&we$, nas&)p'e rewi+za ca#e*o sposob' $y%lenia, 'war'n!owana z$iana$i w spo+#eczny$ sposobie bycia- Panowanie &e*o, co s&anowi .si#) rze+czy/, 'le*a o*raniczeni'- A dlacze*o< Fla&e*o, (e o ile .podle+*#y/ wczora eszcze by# rzecz, dzisia '( ni nie es&, dzisia

es& pos&aci his&oryczn, osob pierwszoplanow3 e(eli wczo+ra by# nieodpowiedzialny, a!o .czynni! opor'/ wobec obce

fascista, 155- Przyp. red. ory. w.1


22/64


woli, dzisia cz'e si) odpowiedzialny, bo nie es& '( czynni+!ie$ opor', ale dzia#a, es& a!&ywny i przedsi)biorczy- Ale czywczora by# rzeczywi%cie &yl!o czynni!ie$ .opor'/, .rzecz/,.nieodpowiedzialno%ci/< ; pewno%ci nie- I racze pod!re%li&' &rzeba, (e "a&aliz$ s#'(y &yl!o do wyposa(enia s#abych wczynn i rzeczywis& wol)- =&o dlacze*o &rzeba zawsze wy!azy+wa czczo% $echanis&yczne*o de&er$iniz$'- Wy'$aczalny

a!o naiwna "ilozo"ia $as, i &o &yl!o a!o s!#adowy ele$en& si#y7 !iedy zos&ae przez in&ele!&'alis&w podniesiony do ran*iprze$y%lane i !oheren&ne "ilozo"ii, s&ae si) :rd#e$ bierno+

%ci, &)pe sa$owys&arczalno%ci, i &o zani$ eszcze ednos&!apodporzd!owana s&anie si) !ier'c i odpowiedzialn- W$asie is&niee zawsze cz)% !ierownicza i odpowiedzialna,choby .podle*a#a/ inny$ wars&wo$, i "ilozo"ia &e cz)%ci wy+przedza zawsze "ilozo"i) o*#' nie &yl!o a!o &eore&yczna an&y+cypaca, ale a!o a!&'alna !onieczno%-

To, (e %wia&opo*ld $echanis&yczny s&a# si) reli*i *r'pzale(nych, wida asno z analizy rozwo' reli*ii chrze%cia6+s!ie, !&ra w pewny$ o!resie his&oryczny$ i w o!re%lonychhis&orycznych war'n!ach by#a i es& eszcze nadal .!onieczno+%ci/ 7 !onieczn "or$ woli $as l'dowych, pewn o!re%lon"or$ raconalizaci %wia&a i (ycia, narz'cac o*lne ra$y re+alne, pra!&yczne dzia#alno%ci- Wydae $i si), (e &) rol) chrze+%cia6s&wa &ra"nie wyra(a 's&)p z ar&y!'#' w CiJil&aCa&&olicaL1Dz $arca 154 ro!', za&y&'#owane*o .Indywid'+aliz$ po*a6s!i a indywid'aliz$ chrze%cia6s!i/0 .Wiara w nie+zawodn przysz#o%, w nie%$ier&elno% d'szy, !&re przezna+

czenie$ es& wieczna szcz)%liwo%, by#a bod:ce$ do in&ensyw+ne pracy nad dos!onalenie$ si) wewn)&rzny$, nad podniesie+nie$ d'cha- Prawdziwy indywid'aliz$ chrze%cia6s!i znalaz#

1DCiJil&K Ca&&olicaL, czasopis$o spo#eczno+!'l&'ralne, or*an ez'i&ww#os!ich, reprezen&'cy !onserwa&ywn lini) poli&yczn i do!&rynaln !#wa&y!a6s!ich- U!az'e si) od r- 1RV pocz&!owo w Neapol', p:nie w Bzy +$ie, prze%ciowo 81RRH2 we lorenci i znw w Bzy$ie- Pis$o reda*'e spe+calny zesp# pisarzy, w wi)!szo%ci ez'i&w, piszcych prawie zawsze pod

pse'doni$a$i- Przyp. red.4V


23/64


&' i$p'ls do swoich zwyci)s&w- Wszys&!ie si#y chrze%cianinas!'pi#y si) wo!# &e*o wznios#e*o cel'- Uwolniony od waha6 wposz'!iwani' prawdy, !&re dr)cz d'sz) w&pliwo%cia$i,o%wiecony nie%$ier&elny$i zasada$i, cz#owie! pocz'#, (e od+radza si) w ni$ nadziea- Pewien, (e wy(sza si#a pod&rzy$'e*o w walce ze z#e$, z$ierzy# si) z sa$y$ sob i zwyci)(y#%wia&/- Ale i w &y$ wypad!' $a si) &' na $y%li chrys&ianiz$naiwny, a nie chrys&ianiz$ ez'ic!i, !&ry s&a# si) zwy!#y$ nar+!o&y!ie$ dla szero!ich $as l'd'-

9eszcze bardzie wyrazis&e i zna$ienne es& s&anowis!o

!alwiniz$' z e*o niez#o$n !oncepc predes&ynaci i #as!i,!&ra s&anowi przyczyn) szero!ie e!spansi d'cha inica&ywy8albo &e( s&ae si) "or$ &e*o r'ch'21-

1Por- >aY Weber0 .Fie pro&es&an&ische E&hi! 'nd der Geis& des ?api&ali+s$'s/ w ArchiJ "Zr Sozialwissenscha"& 'nd Sozialpoli&i!L, &- 4V[41, z la&1V71V MPierwsze powa(niesze s&'dia nad s&os'n!ie$ chrze%cia6s&wa, aw szcze*lno%ci !alwiniz$' i an*iels!ie*o p'ry&aniz$', do pos&)pw !api+&aliz$' zapocz&!owa# >aY Weber swy$i dwo$a ar&y!'#a$i0 .Fie pro&e+s&an&ische E&hi! 'nd der Geis& des ?api&alis$'s/ 8E&y!a pro&es&anc!a i d'ch

!api&aliz$'2 w ArchiJ "Zr Sozialwissenscha"& 'nd Sozialpoli&i!L, &- 81VD2 i &- I 81V2, przedr'!owany$i p:nie w Gesammelte Aufstze zur'eliionssozioloie8;bir sz!icw o socolo*ii reli*ii2, &o$ I, r- 14V- Na s&o+s'ne! &en zwrci# 'wa*) rydery! En*els 8zw#aszcza w !si(ce /udwi% 0eu-erbach i zmierzch %lasyczne1 filozofii niemiec%ie1, *dzie $wi, (e !alwiniz$o!aza# si) reli*iny$ !os&i'$e$ !rycy$ in&eresy wczesne b'r('azi2-Tawney &a! analiz'e .niewzr'szon !oncepc) #as!i/ w odniesieni' do p'+ry&a6s!ie*o pos&)powania0 .9a!!olwie! pos&)powanie i czyny cz#owie!a nies dla6 (adn po$oc do 'zys!ania zbawienia d'szy, !&re zos&ae $'przyznane w sposb arbi&ralny, nie$nie %wiadcz one o &y$, (e zbawienie

&o zos&a#o dane$' cz#owie!owi 'dzielone- Ta! wi)c &o, co zos&a#o odrz'conea!o %rode! prowadzcy do cel', pode$'e si) a!o s!'&e!, i p'ry&anin rz'+ca si) w dzia#alno% pra!&yczn z de$oniczn ener*i cz#owie!a, !&ry wy+zby# si) wszel!ie*o zw&pienia i zys!a# %wiado$o%, (e es& naczynie$ wy+brany$- S!oro '( zaan*a('e si) w in&eresy, wnosi w nie zarwno zale&y, a!i wady swe wiary, wraz z e nie'b#a*an lo*i!- Powo#any przez Oo*a dopracy w winnicy pa6s!ie, znad'e w sobie sa$y$ :rd#o si#y i #ad', !&reczyni *o niezwyci)(ony$ zarwno w wonie, a! i w wal!ach handlowych-Prze!onany, (e chara!&er es& wszys&!i$, a o!oliczno%ci niczy$, widzi w'bs&wie &ych, !&rzy padli w drodze, nie nieszcz)%cie, !&re$' nale(y

wsp#cz' i po$c, ale win), !&r &rzeba po&)pi3 w bo*ac&wie widzi szcz)+41


24/64


Flacze*o i a! szerz si) i zdobywa pop'larno% nowe%wia&opo*ldy< Na proces rozpowszechniania 8!&ry es& rw+nocze%nie procese$ zas&)powania s&are*o %wia&opo*ld' no+wy$, a cz)s&o !o$binaci nowe*o ze s&ary$2 wywiera wp#yw8w a!i sposb i w a!ie $ierze


25/64


nie le!cewa(ce*o (adne*o ar*'$en&', czy &o pozy&ywne*o,czy ne*a&ywne*o, e%li &yl!o posiada on a!% wa*) 7 wszys&!o&o $a swoe znaczenie, nie es& edna! byna$nie decyd'ce-or$a $o(e ode*ra rol) decyd'c &yl!o wwczas, !iedydana osoba znad'e si) '( w s&anie !ryzys' in&ele!&'alne*o,waha si) $i)dzy s&ary$ a nowy$, '&raci#a '( wiar) w s&are, anie opowiedzia#a si) eszcze s&anowczo za nowy$-

To sa$o $o(na powiedzie o a'&ory&ecie $y%licieli i'czonych- 9es& on w%rd l'd' o*ro$ny, ale !a(dy po*ld na%wia& $a swoich w#asnych $y%licieli i w#asnych 'czonych, !&+

rzy popycha *o naprzd, a'&ory&e& ich 'le*a za&e$ z !oniecz+no%ci podzia#owi3 zresz& w odniesieni' do !a(de*o $y%liciela$o(na (ywi w&pliwo%ci, czy powiedzia# w#a%nie &o i w &a!i, anie inny sposb e&c- >o(na wi)c w !on!l'zi powiedzie, (eproces rozpowszechniania si) nowych !oncepci %wia&opo*l+dowych do!on'e si) na *r'ncie $o&yww poli&ycznych, a wi)cw os&a&eczne ins&anci 7 spo#ecznych, edna!(e "or$alny ele+$en&, zwar&o% lo*iczna, ele$en& a'&ory&e&' i ele$en& or*ani+zacyny *ra w &y$ procesie powa(n rol) zaraz od chwili, !ie+dy bd: w poszcze*lnych ednos&!ach, bd: w d'(ych *r'pachzasz#y z$iany w o*lne orien&aci- S&d wyprowadzi edna!$o(na wniose!, (e w $asach "ilozo"ia $o(e is&nie edynie wpos&aci wiary- Trzeba wcz' si) w in&ele!&'aln sy&'ac) cz#o+wie!a z l'd'3 wypracowa# on sobie po*ldy, prze!onania, !ry+&eria oceny i nor$y pos&)powania- ?a(dy, !&o $a p'n!& widze+nia sprzeczny z e*o w#asny$ p'n!&e$ widzenia, e%li s&oi wy+(e pod wz*l)de$ '$ys#owy$ i lepie '$ie 'zasadnia swoe

&wierdzenia 7 po!ona *o lo*i! swych wywodw- Czy edna!dla&e*o $ia#by cz#owie! z l'd' z$ienia swoe prze!onaniao(na dopraw+dy przyrwna e rol) do &e, a! w pocz&!ach dziew nowo+(y&nych ode*ra#a &eoria #as!i i predes&ynaci, !&ra po&e$ osi+*n)#a p'n!& szczy&owy w !lasyczne "ilozo"ii nie$iec!ie z e!oncepc wolno%ci a!o '%wiado$ienia sobie &e*o, co !oniecz+ne- ?oncepca &a s&a#a si) pop'larn na$ias&! o!rzy!'0 .O*&a! chce\/, ale nawe& w &y$ pry$i&ywny$, ele$en&arny$ ')+ci' by#a zaraze$ zacz&!ie$ !oncepci bardzie nowoczesne ip#odne ni( &a, a!a zawiera#a si) w owy$ .O* &a! chce\/ czy w

4H


30/64


&eorii #as!i- Czy &o $o(liwe, aby nowa !oncepca wys&pi#a ."or+$alnie/ pod inn pos&aci ni( &a s'rowa i nieo!rzesana "or$a,

a! nada# e l'd< A edna! his&ory!, przy zachowani' !oniecz+ne perspe!&ywy dzieowe, po&ra"i s&wierdzi i zroz'$ie, (epocz&!i nowe*o %wia&a, a!!olwie! dro*a, !&ra do nich pro+wadza, es& zawsze &warda i wybois&a, s&o wy(e ni( schy#e!!onace*o s&are*o %wia&a i e*o #ab)dzi %piew1-

;AGAFNIENIA IX=;=IC;NE I IST=B]C;NE

Fys!'sa na'!owa

Wys'wac proble$y his&oryczno+!ry&yczne, nie nale(y&ra!&owa dys!'si na'!owe a! proces' sdowe*o, w !&ry$wys&)p' os!ar(ony i os!ar(yciel $acy z obowiz!' swe*o

1;ani! ."a&aliz$'/ i pode%cia .$echanis&yczne*o/ ws!az'e na wiel!izwro& his&oryczny3 s&d &e( silne wra(enie, a!ie wywar#a syn&e&yczna praca

>irs!ie*o- Nas'wa ona r(ne re$iniscence- Godzi si) przypo$nie dys!'+s) z adwo!a&e$ >ario Trozzi$ w lis&opadzie 11H ro!' we lorenci ipierwsze wz$ian!i na &e$a& ber*soniz$', wol'n&aryz$' i&d- >o(na by na+sz!icowa na p# serio obraz &e*o, a! si) &a !oncepca w rzeczywis&o%ciwwczas przeds&awia#a- Przypo$nie &e( war&o dys!'s) z pro"esore$ Pre+s'&&i$ w Bzy$ie w czerwc' 14D ro!'- Porwnanie z !api&ane$ Gi'lie&&i$,przeprowadzone przez G- >- Serra&ie*o- >ia#o ono dla nie*o znaczenie de+cyd'ce i by#o rwnoznaczne z ca#!owi&y$ po&)pienie$- Fla Serra&ie*oGi'lie&&i by# niby wyznawca ?on"'c'sza dla &aois&y, niby Chi6czy! z Po#'+dnia, a!&ywny i pracowi&y !'piec, dla 'czone*o $andaryna z P#nocy, pa+

&rzce*o z nawy(sz po*ard w&ae$niczone*o $)drca, dla !&re*o (ycienie $a &ae$nic, na !ar#w z Po#'dnia, !&ry$ si) zdae, (e swy$ niespo+!ony$, $rwczy$ bie*anie$ po&ra"i znale: sobie .dro*)/- Prze$wie+nie Cla'dio TreJesa o e!spiaci- Oy#o w &y$ prze$wieni' co% z d'cha bi+bline*o proro!a0 &en, !&o chcia# wony i bra# w nie 'dzia#, !&o r'szy# %wia& zposad, by# &y$ sa$y$ odpowiedzialny za ca#y powoenny za$)&- >'si &e(odpo!'&owa, .biorc ca#y w za$)& na swoe bar!i/- ;*rzeszyli .wol'n&ary+z$e$/, $'sieli wi)c za sw *rzech ponie% !ar)- Oy#o w &y$ prze$wieni'

a!ie% !ap#a6s!ie dos&oe6s&wo, a!i% &on !l&wy, !&re $ia#y porazi s#'cha+czy &rwo*, a brz$ia#y a! pociecha- Ws!azywa#y bowie$, (e *rabarz nie za+

biera si) eszcze do swe*o dzie#a i ^azarz $o(e z$ar&wychws&a-4R


31/64


'rz)d' wy!aza, (e os!ar(ony es& winien i powinien by'niesz!odliwiony- 9e%li 'zna$y, (e cele$ dys!'si na'!owe

es& posz'!iwanie prawdy i pos&)p na'!i, &o bardzie .przod'+cy$/ b)dzie &en, !&o &rzy$a si) p'n!&' widzenia, i( przeciwni!$o(e da wyraz pos&'la&o$, !&re 7 choby &yl!o a!o $o$en&podrz)dny 7 powinny we% w s!#ad e*o w#asne !ons&r'!ci-;roz'$ie i rzeczowo oceni s&anowis!o i race przeciwni!a 8acz)s&o &y$ przeciwni!ie$ bywa ca#y dorobe! do&ychczasowe$y%li2 7 &o znaczy w#a%nie wyswobodzi si) z wi)zienia ideolo+*ii 8w sensie 'e$ny$0 %lepe*o "ana&yz$' ideolo*iczne*o2,

czyli przy edynie p#odny w badaniach na'!owych !ry&ycz+ny p'n!& widzenia-

ilozo"ia i his&oria

Co nale(y roz'$ie przez "ilozo"i), "ilozo"i) w pewneepoce his&oryczne, a!a es& wa*a i znaczenie "ilozo"ii "ilozo"ww !a(de poszcze*lne epoce his&oryczne< 9e%li przy$ie$yde"inic) reli*ii, a! da# O- Croce1H, a $ianowicie, (e es& &o !on+cepca %wia&a, !&ra s&a#a si) nor$ pos&)powania, przy czy$nor$) pos&)powania roz'$ie nale(y nie w znaczeni' !si(!o+wy$, ale a!o nor$) realizowan w (yci' pra!&yczny$, &owi)!szo% l'dzi w &e $ierze, w a!ie dzia#a pra!&ycznie, wy+padnie 'zna za "ilozo"w- W ich dzia#alno%ci pra!&yczne 8w li+niach !ier'n!owych ich pos&)powania2 zawar&y es& implicitepewien %wia&opo*ld, pewna "ilozo"ia- is&oria "ilozo"ii w po+&oczny$ roz'$ieni', czyli his&oria "ilozo"ii "ilozo"w, es& hi+

s&ori d(e6 i przeaww inica&ywy ideolo*iczne pewne o!re+%lone !lasy osb, z$ierzacych do z$iany, poprawienia, 'do+s!onalenia !oncepci %wia&a is&niecych w !a(de o!re%loneepoce, a co za &y$ idzie, do z$iany odpowiednich nor$ pos&)+powania, czy &e( z$iany ca#o!sz&a#&' dzia#alno%ci pra!&yczne-

1H.---reli*ia es& i $o(e by edynie pewn !oncepc (ycia, !&re odpo+wiada pewna pos&awa e&yczna---/ 8'eliiosit6 e reliione 8Beli*ino% i reli+*ia2 w /a ,toria come pensiero e come azione+ ,ai filosofici , I, Oari, Xa&e+

rza, 1D, s&r- 4H2- Przyp. red.4


32/64


; p'n!&' widzenia, !&ry nas in&eres'e, nie wys&arcza&' badanie dziew i lo*i!i "ilozo"ii roz$ai&ych "ilozo"w- Przy+na$nie a!o !ier'ne! $e&odolo*iczny nale(y 'wz*l)dniinne s&rony his&orii "ilozo"ii, a $ianowicie %wia&opo*ld szero+!ich $as, %wia&opo*ld szcz'p#ych *r'p !ierowniczych 8l'b in+&ele!&'alnych2, a wreszcie wzae$ne zwiz!i &ych roz$ai&ych%rodowis! !'l&'ralnych z "ilozo"i "ilozo"w- ilozo"ia daneepo!i &o nie "ilozo"ia &e*o czy inne*o "ilozo"a, &e czy inne *r'+py in&ele!&'alne, &a!ie*o czy inne*o znaczne*o od#a$' $asl'dowych0 es& &o po#czenie wszys&!ich &ych ele$en&w, !&re+

*o szczy& s&anowi o!re%lony !ier'ne!, s&acy si) nor$ dzia+#alno%ci zbiorowe, czyli !on!re&n i !o$ple&n 8in&e*raln2.his&ori/-

ilozo"ia dane epo!i his&oryczne nie es& wi)c niczy$inny$ a! .his&ori/ &e epo!i, ca#o!sz&a#&e$ prze$ian, !&rych*r'pa !ierownicza zdo#a#a do!ona w #onie poprzednie rze+czywis&o%ci0 his&oria i "ilozo"ia s w &y$ znaczeni' nieroz#cz+ne1R,&worz .blo!/- >o(na edna! .wyodr)bni/ ele$en&y "ilo+

1R;ob- Croce0 /oica come scienza del concetto puro8Xo*i!a a!o na'!ao po)ci' czys&y$2, 0ilosofia dello spirito, II, Oari, Xa&erza, 1DH- Praca &a s&a+nowi w zasadzie rozwini)cie $e$oria#', !&ry Croce przeds&awi# neapoli+&a6s!ie Accade$ia Pon&aniana w 1V ro!' i do !&re*o, po do!onani' po+wa(niesze*o re&'sz' w wydani' z 1VR ro!', w nas&)pnych wydaniach a'&orwprowadza# edynie popraw!i "or$alne- .ilozo"ia nie es& wi)c ani na ze+wn&rz, ani ' pocz&!w, ani ' !res' his&orii i nie o&rzy$'e si) e w a!i$%czy w a!ich% szcze*lnych $o$en&ach his&orii3 o&rzy$ywana w !a(dy$$o$encie, es& zawsze i ca#!owicie z#czona z bie*ie$ wydarze6 i 'war'n+!owana his&oryczn wiedz/ 8s&r- 4VR2- W zwiz!' z &y$ por- rozdzia# .To(+

sa$o% his&orii i "ilozo"ii/ 0ilozofii $enedetta 7roce0 .To(sa$o% his&orii i "i+lozo"ii es& w $a&erializ$ie his&oryczny$ i$$anen&n 8ale w o!re%lony$sensie, a!o his&oryczne przewidywanie "azy $ace dopiero nas&pi2- CzyCroce opar# si) pod &y$ wz*l)de$ na "ilozo"ii pra!&y!i An&onia Xabrioli< W!a(dy$ razie &o(sa$o% &a s&a#a si) w !oncepci Croce*o czy$% z'pe#nie in+ny$ ani(eli &o, co es& i$$anen&ne w $a&erializ$ie his&oryczny$0 za przy+!#ad $o* &' s#'(y w#a%nie os&a&nie ar&y!'#y Croce*o z za!res' his&oriie&yczno+poli&yczne- ;danie, (e prole&aria& nie$iec!i es& spad!obierc nie+$iec!ie "ilozo"ii !lasyczne, zawiera w sobie w#a%nie po)cie &o(sa$o%ci hi+s&orii i "ilozo"ii, podobnie a! zdanie, (e do &e pory "ilozo"owie &yl!o in&er+

pre&owali %wia&, a &eraz chodzi o &o, by *o z$ieni-5V


33/64


zo"iczne w %cis#y$ &e*o s#owa znaczeni' na roz$ai&ych ichszczeblach0 "ilozo"ia "ilozo"w, %wia&opo*ld *r'p !ierowni+czych 8!'l&'ra "ilozo"iczna2, reli*ie szero!ich $as3 na !a(dy$ z&ych szczebli $a si) do czynienia z od$ienny$i "or$a$i.!o$binaci/ ideolo*iczne-

ilozo"ia .&wrcza/

Co &o es& "ilozo"ia< Czy es& &yl!o czynno%ci percepcy+n l'b co nawy(e porzd!'c, czy &e( dzia#alno%ci w ca#e

pe#ni &wrcz< Nale(y napierw o!re%li, co roz'$ie si) przezczynno% .percepcyn/, .porzd!'c/ i .&wrcz/- =!re%lenie.percepcyna/ i$pli!'e pewno%, (e is&niee %wia& zewn)&rznyabsol'&nie niez$ienny, (e is&niee .w o*le/, obie!&ywnie 8wpospoli&y$ znaczeni' &e*o s#owa2- Czynno% .porzd!'ca/blis!a es& .percepcyne/ i a!!olwie! za!#ada dzia#alno% $y+%li, o*ranicza si) do ciasnych ra$- Co oznacza dzia#alno%.&wrcza/< Czy &o, (e %wia& zewn)&rzny s&worzony zos&a# przez$y%l< Ale przez a! $y%l i czy< ^a&wo &' popa% w solipsyz$i rzeczywi%cie wszel!ie "or$y idealiz$' nie'chronnie w nie*opopada- Aby 'chroni si) przed solipsyz$e$, a zaraze$przed !oncepca$i $echanis&yczny$i, !&re i$pli!'e de"ini+ca $y%li a!o czynno%ci percepcyne i porzd!'ce, &rzebapos&awi za*adnienie .his&orycznie/, a rwnocze%nie przy zapods&aw) "ilozo"ii .wol)/ 8sprowadzac si) w os&a&eczny$ ra+ch'n!' do dzia#alno%ci pra!&yczne l'b poli&yczne2, ale wol)raconaln, nie arbi&raln, wol), !&ra realiz'e si) w &e $ierze,

w a!ie odpowiada obie!&ywny$ !onieczno%cio$ dzieowy$7 inacze $wic0 w &e $ierze, w a!ie es& sa$ his&ori w$o$encie s&opniowe*o s&awania si)- 9e%li wol) &) reprezen&'epocz&!owo eden cz#owie!, po&wierdzenie$ e raconalno%ci

Teza Croce*o o &o(sa$o%ci his&orii i "ilozo"ii nas'wa szere* wnios!w!ry&ycznych0 12 Nie obe$'e bowie$ &o(sa$o%ci his&orii z poli&y! 8przyczy$ przez poli&y!) nale(y roz'$ie &) poli&y!), !&r si) realiz'e, a nie&yl!o r(ne prby realizaci, w%rd !&rych cz)% 'pada sa$a przez si)2- 42

Nie obe$'e &e( &o(sa$o%ci poli&y!i i "ilozo"ii/- Przyp. red.51


34/64


s&ae si) z czase$ "a!&, (e przy)#a wiel!a ilo% l'dzi, przy)#aw sposb &rwa#y, &o znaczy, (e s&a#a si) !'l&'r, .zdrowy$ roz+sd!ie$/, %wia&opo*lde$, !&re$' &owarzyszy e&y!a odpo+wiadaca e*o s&r'!&'rze- A( do czasw !lasyczne "ilozo"iinie$iec!ie "ilozo"i) roz'$iano a!o czynno% percepcyn, aco nawy(e .porzd!'c/, czyli a!o poznanie $echaniz$'"'n!con'ce*o obie!&ywnie poza cz#owie!ie$- Nie$iec!a "i+lozo"ia !lasyczna wprowadzi#a po)cie .&wrcze*o chara!&er'/$y%li, edna!(e w znaczeni' idealis&yczny$ i spe!'la&ywny$-To boda dopiero "ilozo"ia pra!&y!i, w oparci' o nie$iec! "ilo+

zo"i) !lasyczn, 'czyni#a !ro! naprzd, 'ni!ac wszel!ich &en+denci do solipsyz$', nadac $y%li chara!&er his&orycznyprzez &o, (e roz'$ie a!o !oncepc) %wia&a, a!o .zdrowy roz+sde!/, rozpowszechniony w%rd wiel!ie liczby l'dzi 8a rozpo+wszechnienie by#oby nie do po$y%lenia bez raconalno%ci i hi+s&oryczno%ci2, prze&worzony w &en sposb, (e s&ae si) a!&ywnnor$ pos&)powania- =!re%lenie ."ilozo"ia &wrcza/ nale(ywi)c roz'$ie w znaczeni' .wz*l)dny$/, w znaczeni' $y%liz$ieniace sposb po$owania ' wi)!szo%ci l'dzi, a za&e$z$ieniace sa$ rzeczywis&o%, co es& nie do po$y%lenia bez&e wi)!szo%ci- =!re%lenie &o nale(y roz'$ie rwnie( w &y$sensie, (e "ilozo"ia &a!a 'czy, i( nie is&niee a!a% .rzeczywis&o%sa$a w sobie/, sa$a przez si) i sa$a dla siebie, ale edynie whis&oryczny$ zwiz!' z l'd:$i, !&rzy z$ienia-

is&oryczne znaczenie poszcze*lnych "ilozo"ii

Bozliczne badania i s&'dia na &e$a& znaczenia his&o+ryczne*o roz$ai&ych sys&e$w "ilozo"icznych s !o$ple&niea#owe, *dy( nie bior one pod 'wa*) "a!&', (e liczne sys&e$y"ilozo"iczne s edynie wyraze$ po*ldw indywid'alnych i (e&a cz)% owych sys&e$w, !&r $o(na by nazwa his&oryczn,

es& cz)s&o zni!o$a i za&opiona w $orz' abs&ra!ci pochodze+nia czys&o raconalis&yczne*o i spe!'la&ywne*o- >o(na powie+dzie, (e war&o% his&oryczn dane "ilozo"ii .$ierzy/ si) es!'&eczno%ci .pra!&yczn/ 8przy czy$ &er$in .pra!&yczna/

54


35/64


nale(y &' roz'$ie w znaczeni' naszerszy$2- 9e%li prawd es&,(e !a(da "ilozo"ia es& odzwierciedlenie$ pewne*o spo#ecze6+s&wa, w &a!i$ razie powinna na &o spo#ecze6s&wo oddzia#ywa,wywo#ywa pewne s!'&!i pozy&ywne i ne*a&ywne- S&opie6, w

a!i$ rzeczywi%cie oddzia#'e, es& $iar e znaczenia realne+*o, dowode$, (e nie es& ona .el'!'brac/ indywid'aln, ale."a!&e$ his&oryczny$/-

ilozo"

Wychodzc z za#o(enia, (e wszyscy l'dzie s."ilozo"a$i/, (e za&e$ po$i)dzy "ilozo"a$i zawodowy$i albo.specalis&a$i/ a resz& l'dzi nie $a r(nicy .a!o%ciowe/, lecz&yl!o .ilo%ciowa/ 8w &y$ wypad!' .ilo%/ $a specalne znacze+nie i nie nale(y e $iesza z s'$ ary&$e&yczn, oznacza bo+wie$ wi)!sz czy $niesz .ednoli&o%/, spno%, .lo*i!)/i&d-, czyli ilo% ele$en&w a!o%ciowych2, &rzeba si) edna! za+s&anowi, na czy$ &a r(nica w#a%ciwie pole*a- Pope#niliby%$ynie%cis#o% nazywac ."ilozo"i/ !a(d &endenc) $y%li, !a(dy.o*lny !ier'ne!/ i&d-, a nawe& !a(d .!oncepc) %wia&a i(ycia/- ilozo"e$ nazwa $o(na .wy!wali"i!owane*o robo&ni+!a/ w zes&awieni' z wyrobni!ie$, ale i &o &a!(e nie es& %cis#e,*dy( w prze$y%le obo! robo&ni!a niewy!wali"i!owane*o i wy+!wali"i!owane*o es& eszcze in(ynier, !&ry nie &yl!o zna za+wd pra!&ycznie, ale zna e*o &eori) i e*o dziee- ilozo" zawo+dowy nie &yl!o .$y%li/ z wi)!sz %cis#o%ci lo*iczn, bardzie!onse!wen&nie i bardzie sys&e$a&ycznie ni( inni l'dzie, ale

zna ca#e dziee $y%li, a wi)c '$ie zda sobie spraw) z proces'rozwoowe*o, a!i &a $y%l przesz#a przed ni$, i $o(e pode$o+wa proble$y w &y$ p'n!cie, w a!i$ si) znalaz#y po 'przed+nich prbach ich rozwizania- Pe#ni on na pol' $y%li &) sa$"'n!c), a! na od$iennych polach na'!owych pe#ni innispecali%ci-

A edna! es& r(nica $i)dzy "ilozo"e$ specalis& a in+ny$i specalis&a$i0 o&( specalis&a "ilozo" bardzie zbli(a si)do resz&y l'dzi, ni( &o si) dziee z przeds&awiciela$i innych

55


36/64


specalno%ci- To w#a%nie, (e w dziedzinie na'!i ze specalis&y "i+lozo"a 'czyniono pos&a podobn do innych specalis&w, do+prowadzi#o do pows&ania !ary!a&'ry "ilozo"a1-^a&wo bowie$$o(na sobie wyobrazi specalis&) en&o$olo*a, nie $y%lcrwnocze%nie, (e !a(dy cz#owie! es& e$piryczny$ en&o$olo+*ie$, specalis&) od &ry*ono$e&rii, nie (dac, (eby wi)!szo%pozos&a#ych l'dzi za$owa#a si) &ry*ono$e&ri 8is&nie *a#)+zie na'!i bardzo specalne, wa(ne i !onieczne, a przecie( wcalenie .powszechne/2 7 ale niepodobna wyobrazi sobie cz#owie+!a, !&ry nie by#by &a!(e &roch) "ilozo"e$, !&ry by nie $y%la# 7

bo $y%lenie es& w#a%ciwo%ci cz#owie!a a!o &a!ie*o 8e%li &yl+!o nie $a si) do czynienia z pa&olo*iczny$ idio&2-

>owa, )zy!, .po&oczny rozsde!/

Na czy$ w#a%ciwie pole*a war&o% &e*o, co zwy!#o si)nazywa .po&oczny$ rozsd!ie$/, czy &e( .zdrowy$ rozsd+!ie$/< War&o% &a zasadza si) nie &yl!o na &y$, (e .zdrowy roz+sde!/ odwo#'e si) do zasady przyczynowo%ci, ale przedewszys&!i$ na &y$, (e .zdrowy rozsde!/ w swoich osdach'!az'e w#a%ciw, pros& i nabli(sz przyczyn), nie dac si)poci*n na $anowce wy$y%lny$ zawi#o%cio$ i dziwac&wo$$e&a"izyczny$, pse'do*#)bo!i$ i pse'dona'!owy$- .;drowyrozsde!/ $'sia# prze(y o!res chwa#y w wie!ach siede$na+s&y$ i osie$nas&y$, !iedy b'n&owano si) przeciw zasadzie a'+

1ilozo", siedzc przy swy$ bi'r!', zadae sobie z powa* py&anie0 czy

&en !a#a$arz es& we $nie, czy poza $n< Croce rys'e sylwe&!i pos&aci 'ni+wersy&ec!ich, !&re 'zasadnia#y ni!#o% a'&ory&e&' ."ilozo"w/, '*ania+cych za "a#szywy$i proble$a$i, a ednocze%nie !o$pro$i&owa#y "ilozo"i)-W oblicz' pozy&ywiz$', !&ry do$a*a# si) ."a!&w i eszcze raz "a!&w/oraz drwi# nie &yl!o z "ilozo"w, ale i z sa$e "ilozo"ii 7 pisze Croce 7 .zabra+#e$ si) do pracy nad zniszczenie$ "ilozo"a po &o, aby ocali "ilozo"i)- Pozy+&ywi%ci $ieli rac), !iedy a&a!owali &radycyne*o "ilozo"a, &rzeba edna! by#o!oniecznie zarea*owa na b'n& s!ierowany przeciw!o "ilozo"ii posz'!iwa+nie$ lo*i!i r(ne od pozy&ywis&yczne*o sys&e$' !lasy"i!aci, lo*i!i s'b&el+niesze i *#)bsze/ 7 edny$ s#owe$0 ."ilozo"ii/- 88ltimi ,ai. ,ai filoso-

fici, @II, Oari, Xa&erza, 1DR, s&r- 5R75V2- Przyp. red.5D


37/64


&ory&e&', reprezen&owane przez Oibli) i Arys&o&elesa0 od!ry&owwczas, (e w .zdrowy$ rozsd!'/ $ie%ci si) pewna doza za+'"ania do do%wiadczenia i sporo bezpo%rednie obserwaci%wia&a rzeczywis&e*o, a!!olwie! &yl!o e$piryczne i o*rani+czone- 9eszcze dzisia spo&y!a si) rwnie pozy&ywny sd o.zdrowy$ rozsd!'/, $i$o (e sy&'aca 'le*#a z$ianie, a e*owar&o% w#asna wyda&nie si) dzi% z$nieszy#a-

; chwil !iedy &ra!&'e si) "ilozo"i) a!o %wia&opo*ld, adzia#alno% "ilozo"iczn nie &yl!o a!o indywid'alne opracowy+wanie po) !onse!wen&nie 'sys&e$a&yzowanych, ale ponad&o

7 i zw#aszcza 7 a!o wal!) !'l&'raln o prze!sz&a#cenie '$ys#o+wo%ci l'd' i 'powszechnienie &ych innowaci "ilozo"icznych,!&re o!a( si) .his&orycznie prawdziwe/ 8w &e $ierze, w a!ies&a si) !on!re&nie, a wi)c his&orycznie i spo#ecznie, 'niwer+salne2 7 &o za*adnienie $owy i )zy!w wys'wa si) .&echnicz+nie/ na pierwszy plan- War&o w zwiz!' z &y$ przerze po+nownie p'bli!ace pra*$a&ys&w-

Co si) &yczy pra*$a&ys&w, a! zresz& wszel!ie inneprby or*aniczne*o 'sys&e$a&yzowania "ilozo"ii, nie wyda)sd' o ca#o%ci sys&e$' ani o e*o cz)%ci cen&ralne i zasadni+cze- Wydae $i si), (e $o(na orzec, i( !oncepca $owy s!on+s&r'owana przez @aila&ie*o4Vi innych pra*$a&ys&w es& nie do

4VPor- G- @aila&i0 ,critti, lorenca 111, w szcze*lno%ci s&'di'$0 .Il lin+*'a**io co$e os&acolo alla eli$inazione di con&ras&i ill'sori/- MCy&owany &'przez Gra$scie*o ar&y!'#, a &a!(e inny ar&y!'#, za&y&'#owany .Alc'ne osse+rJazioni s'lle _'es&ioni di parole nella s&oria della lin*'a e della c'l&'ra/8?il!a 'wa* o za*adnieni' wyrazw w his&orii )zy!a i !'l&'ry2, ,critti, s&r-

4V574VR, zawiera analiz) .z#'dze6/ czy .s!#onno%ci do wierzenia/, !&reprowadz bd: do czcze paplaniny, bd: do b#)d', bd: do nie$o(no%ciporoz'$ienia si) z inny$i l'd:$i- ="iara$i &ych z#'dze6 )zy!owych s.'o*lniacze/, !&rzy nie wiedz, co w#a%ciwie wyra(a ich abs&ra!ce, i niedos&rze*a wcale, (e .&ra!&' zwy!#e z$iany w &er$inolo*ii i w sposobachwyra(ania a!o e"e!&ywne rez'l&a&y/ albo (e a!o dowd poda sa$o &wier+dzenie, w !&ry$ wylicza si) &e sa$e "a!&y czy opis'e si) e w inne "or$ie-.Na &e niebezpiecze6s&wa "ilozo"owie zwrcili 'wa*)0 Xoc!e i Xeibniz radz'$aczy !a(de &wierdzenie, w !&ry$ wys&)p' wyrazy abs&ra!cyneL,na inne, rwnoznaczne, w !&ry$ abs&ra!ce zos&an zas&pione przez &er+

$iny !on!re&ne0 pra*$a&yz$ es& w *r'ncie rzeczy &yl!o dope#nienie$ i5


38/64


przy)cia3 $i$o &o sdz), (e $ieli oni wycz'cie po&rzeb real+nych i .opisywali/ e do% do!#adnie, chocia( nie po&ra"ili s&a+wia proble$w i znadowa dla nich rozwizania- >o(na chy+ba powiedzie, (e .$owa/ es& zasadniczo nazw zbiorow, !&+ra nie przesdza is&nienia ani w czasie, ani w przes&rzeni a!ie%

edne edyne odpowiadace e rzeczy- >owa oznacza rw+nie( !'l&'r) i "ilozo"i) 8choby &yl!o na szczebl' zdrowe*o roz+sd!'2, "a!& .$owy/ s&anowi w rzeczywis&o%ci $no*o% "a!&w$nie l'b wi)ce ze sob powizanych i s!oordynowanych-S!ranie spraw) '$'c, rzec $o(na, (e !a(da is&o&a $wica

$a swo w#asn, osobis& $ow), czyli w#asny sposb $y%leniai odcz'wania- ?'l&'ra, na r(nych swych szczeblach, ednoczy$niesz l'b wi)!sz liczb) ednos&e! w od$ienne wars&wy,!&re pozos&a ze sob w $nie l'b wi)ce %cis#y$ !on&a!cie

)zy!owy$ i roz'$ie si) w r(ny$ s&opni'- Te r(nice i prze+dzia#y his&oryczno+spo#eczne odbia si) na wsplny$ )zy!',wywo#'c owe .przesz!ody/ i .przyczyny o$y#e!/, do !&rychodnosz si) wywody pra*$a&ys&w-

S&d wyni!a donios#o% .$o$en&' !'l&'ralne*o/ rw+nie( i dla dzia#alno%ci pra!&yczne 8zbiorowe20 a!&w dzieo+wych $o(e do!ona edynie .cz#owie! zbiorowy/, co za!#adaosi*ni)cie pewne edno%ci .!'l&'ralno+spo#eczne/, w !&rewielora!ie rozproszone pra*nienia d(ce do r(nych celws&apia si) ze sob i !ier' !' wsplne$' celowi na *r'nciewsplne*o i edna!ie*o %wia&opo*ld' 8o*lne*o i par&y!'lar+ne*o, dzia#ace*o prze%ciowo 7 dro* e$oconaln 7 l'b&rwa#e*o, !&re*o pods&awa in&ele!&'alna '$ocni#a si), zos&a#a

zasy$ilowana i prze(y&a, &a! (e $o(e przerodzi si) w na$i)&+no%2- A s!oro &a! si) dziee, niez$ierne wa*i nabiera *eneral+

'z'pe#nienie$ &e re*'#y/- To&e( @aila&i pod!re%la wa*) .za*adnienia wyra+zw/, donios#o% pole$i! na &e$a& znaczenia wyrazw i zbawiennych wal!z "e&yszyz$e$, !&ry cz)s&o!ro ha$owa# rozw wiedzy, bronic po),!&rych !ry&y!a nie $o*#a poddawa dys!'si- W &y$ nie's&anny$ !we+s&ionowani' znaczenia wyrazw 7 przyczyny b#)dw i nieasno%ci is&niebowie$ dzisia &a! sa$o, a! is&nia#y w przesz#o%ci 7 @aila&i widzi si#) nap)+

dow pos&)p' wiedzy- Przyp. red.5


39/64


ne za*adnienie )zy!oznawcze, za*adnienie zbiorowe*o osi+*ni)cia wsplne*o .!li$a&'/ !'l&'ralne*o-

Proble$ &en $o(na i nale(y przybli(y do nowocze%nie')&e &eorii i pra!&y!i peda*o*iczne, wedle !&re s&os'ne!$i)dzy na'czyciele$ a 'cznie$ es& s&os'n!ie$ ob's&ronnieczynny$, &a! (e !a(dy na'czyciel es& zaraze$ 'cznie$, a !a(+dy 'cze6 7 na'czyciele$- Ale s&os'ne! peda*o*iczny nie $o(esi) o*ranicza do dziedziny s&os'n!w specy"icznie .sz!ol+nych/, za po%rednic&we$ !&rych nowe po!olenia wchodz w!on&a!& ze s&ary$i, wch#ania ich do%wiadczenia i ich war&o%ci

his&orycznie !onieczne, .dorzewac/ i rozwiac w#asn oso+bowo%, his&orycznie wy(sz pod wz*l)de$ !'l&'ralny$- Tens&os'ne! zachodzi w ca#y$ spo#ecze6s&wie, $i)dzy !a(d po+szcze*ln ednos&! a inny$i o&aczacy$i ednos&!a$i,$i)dzy wars&wa$i in&ele!&'alny$i a &y$i, !&re !wali"i!aciin&ele!&'alnych nie $a, $i)dzy rzdzcy$i a rzdzony$i,$i)dzy .eli&a$i/ a &y$i, !&rzy id za ni$i, $i)dzy !ier'cy+$i a !ierowany$i, $i)dzy s&ra( przedni a &rzone$ ar$ii-?a(dy s&os'ne! .he*e$oniczny/ es& z !onieczno%ci s&os'n+!ie$ peda*o*iczny$ i zachodzi nie &yl!o w #onie edne*o na+rod', po$i)dzy rozliczny$i si#a$i, a!ie si) na nie*o s!#ada,ale i na &erenie $i)dzynarodowy$, %wia&owy$, $i)dzy ca#y$izespo#a$i cywilizacyny$i narodw i !on&ynen&w-

>o(na za&e$ powiedzie, (e na osobowo% indywid'al+ne*o "ilozo"a s!#ada si) &a!(e a!&ywny s&os'ne! po$i)dzy ni$a %rodowis!ie$ !'l&'ralny$, !&re on chce z$ody"i!owa i!&re ze swe s&rony oddzia#'e na "ilozo"a, z$'sza *o nie+

's&annie do sa$o!ry&ycyz$' i pe#ni "'n!c) .na'czyciela/-9edny$ z napowa(nieszych (da6 s&awianych przez nowocze+sne *r'py in&ele!&'alne w dziedzinie poli&yczne by#o (danie&a! zwane .wolno%ci $y%li i e wyra(ania/ 8w prasie i s&owa+rzyszeniach2- Tyl!o &a$ bowie$, *dzie &en war'ne! poli&yczny

es& spe#niony, dae si) zrealizowa s&os'ne!0 na'czyciel7'cze6w naszerszy$, wy(e o$wiony$ znaczeni' i w rez'l&acie po+ws&ae his&orycznie nowy &yp "ilozo"a, !&re*o $o(na by na+zwa ."ilozo"e$ de$o!ra&yczny$/, czyli &yp "ilozo"a (ywice*o

5H


40/64


prze!onanie, i( e*o osobowo% nie !o6czy si) na ednos&ce "i+zyczne, ale obe$'e &e( a!&ywny s&os'ne! spo#eczny $ody"i+!'cy %rodowis!o !'l&'ralne- Fzi%, *dy .$y%liciel/ zadowalasi) w#asny$ $y%lenie$, .s'bie!&ywnie/ wolny$, czyli abs&ra!+cynie wolny$, wys&awia si) na po%$iewis!o0 edno% na'!i z(ycie$ es& w#a%nie edno%ci a!&ywn i w nie edynie realiz'esi) wolno% $y%li3 edno% &a &o s&os'ne! na'czyciel7'cze6, "i+lozo"7%rodowis!o !'l&'ralne, w !&ry$ "ilozo"owi wypadadzia#a i z !&re*o winien czerpa proble$y, a!ie &rzeba wys'+n i rozwiza3 edno% na'!i z (ycie$ &o s&os'ne! "ilozo"ia7

his&oria-

Czy$ es& cz#owie!o(na by napisa nowe*o Anty-(@hrina, !&ry z &e*op'n!&' widzenia $*#by s&a si) .An&y+Croce$/ 7 i na nowopod &a$ pole$i!) nie &yl!o z "ilozo"i spe!'la&ywn, ale&a!(e z pozy&ywiz$e$, $echanicyz$e$ i spaczony$i "or$a+$i "ilozo"ii pra!&y!i-

PB;ET^U>AC;AXN=` 9;]?W NAU?=W]CI IX=;=IC;N]C

W ro!' 141, o$awiac sprawy or*anizacyne, Ilicz na+pisa#, czy &e( powiedzia# 8w przybli(eni'2 &a!0 Nie '$ieli%$y.prze#o(y/ nasze*o )zy!a na )zy!i e'ropes!ie-

Trzeba rozwiza proble$0 czy wzae$na prze'$a+

czalno% r(nych )zy!w "ilozo"icznych i na'!owych es& ele+$en&e$ .!ry&yczny$/ !a(de*o %wia&opo*ld', czy es& &yl!ow#a%ciwo%ci 8or*aniczn2 "ilozo"ii pra!&y!i i &yl!o cz)%ciowo$o(e by przyswoona przez inne "ilozo"ie< Prze'$aczalno%za!#ada, (e o!re%lona "aza cywilizacyna wyra(a si) w dziedzi+nie !'l&'ry .zasadniczo/ iden&ycznie, nawe& w&edy, *dy )zy!

es&, his&orycznie biorc, od$ienny, *dy !sz&a#&owa# si) podwp#ywe$ specy"iczne &radyci !'l&'ralne dane*o narod', &ra+dyci dane*o sys&e$' "ilozo"iczne*o, do$inowania pewne

1


54/64


dziedziny dzia#alno%ci in&ele!&'alne czy pra!&yczne i&d- Trze+ba si) edna! zas&anowi, czy $o(liwe es& '$aczenie 7 ed+nych na dr'*ie 7 &er$inw wyra(acych roz$ai&e "azy cywili+zacyne, *dy "azy &e rozwia si) edne z dr'*ich, a wi)c 'z'+pe#nia si) wzae$nie, a &a!(e czy dane po)cie $o(e by prze+'$aczone za po$oc &er$inw wcze%niesze "azy &e sa$ecywilizaci, !&ra $i$o (e es& "az wcze%niesz, es& bardziezroz'$ia#a ni( dany )zy!- >o(na, sdz), powiedzie, (e &yl!o w"ilozo"ii pra!&y!i .'$aczenie/ es& or*aniczne i *#)bo!ie, pod+czas *dy &ra!&owane z innych p'n!&w widzenia bywa cz)s&o

po pros&' *r o*lni!owych sche$a&w-Us&)p ?wite1 rodziny, w !&ry$ powiedziano, (e "ran+c's!i )zy! poli&yczny Pro'dhona odpowiada )zy!owi nie+$iec!ie "ilozo"ii !lasyczne i da si) na nie*o prze'$aczy 7$a d'(e znaczenie dla zroz'$ienia pewnych aspe!&w "ilozo"iipra!&y!i, dla wya%nienia wiel' pozornych sprzeczno%ci rozwo+

' his&oryczne*o i dla obalenia pewnych powierzchownychobie!ci przeciw!o &e &eorii his&oryczne 8a ponad&o przyda&ny

es& do zwalczania nie!&rych abs&ra!ci $echanis&ycznych2-Popa&rz$y, czy &a zasada !ry&yczna da si) porwna l'b

po#czy z inny$i analo*iczny$i &wierdzenia$i- W zeszycieN'oJi S&'di di Firi&&o, Econo$ia Poli&icaL z wrze%nia7pa:+dzierni!a 15V ro!', w li%cie o&war&y$ X'i*ie*o Eina'die*o doBodol"a Oeninie*o 8.Czy rzeczywi%cie is&niee rze!o$a odrazae!ono$is&w do po)cia pa6s&wa+wy&wrcy/2, w nocie na s&r-5V5, czy&a$y0

.Gdyby$ posiada# &) c'down zdolno%, a! w wyso!i$ s&op+ni' obdarzony by# $ nieod(a#owany przyaciel @aila&i, zdolno% prze+!#adania a!ie!olwie! &eorii z )zy!a *eo$e&ryczne*o na al*ebraiczny, zhedonis&yczne*o na )zy! $oralno%ci !an&ows!ie, z czys&o nor$a&yw+ne &er$inolo*ii e!ono$iczne na )zy! pra!&ycznych recep&, $*#by$$o(e po!'si si) o ponowne prze'$aczenie s&ronicy z dzie# Spiri&a na&w )zy! "or$alis&yczny, czy &e( na )zy! !lasyczne e!ono$ii- Oy#oby&o p#odne wiczenie, podobne do &ych, !&re Xoria 7 a! sa$ o &y$ opo+wiada 7 pode$owa# za $#od', !iedy "or$'#owa# dany wywd e!ono+$iczny !oleno w )zy!' Ada$a S$i&ha, Bicarda, a nas&)pnie >ar!sa,

4


55/64


S&'ar&a >illa i Cairnesa- Ta!ie wiczenia od!#ada si) po wy!o6czeni' dosz'"lady, a! &o czyni# Xoria- Ty$czase$ s one przyda&ne do na'czania

!a(de*o z nas po!ory, e%li przez chwil) #'dzi$y si), (e po&ra"ili%$y do+rze co% nowe*o- Oo s!oro &a nowo% $o*#a zos&a wypowiedziana s#o+wa$i s&arych po!ole6 i po$ie%ci si) w ich do!&rynach, &o znaczy, (e co%si) edna! w &ych do!&rynach zawiera#o- S&arzy nie $o* edna! i niepowinni przesz!adza, by !a(de po!olenie '(ywa#o &a!ie*o )zy!a, a!ilepie odpowiada e*o sposobowi $y%lenia i po$owania %wia&a- Piszesi) na nowo his&ori)3 cze$'( nie $ia#oby si) pisa na nowo wiedzy e!o+no$iczne, napierw w &er$inach !osz&w prod'!ci, po&e$ '(y&eczno+%ci, a nas&)pnie rwnowa*i s&a&yczne, a wreszcie 7 rwnowa*i dyna+$iczne


56/64


&eore&yczny$ w Nie$czech- Fla his&ory!a obie &e cywilizacedadz si) prze'$aczy edna na dr'*, dadz si) do siebienawzae$ sprowadzi- Ta .prze'$aczalno%/ nie es& zapewne.dos!ona#a/ we wszys&!ich szcze*#ach, nawe& wa(nych 8a!i(

edna! )zy! dae si) do!#adnie prze#o(y na inny, !&ry poe+dynczy wyraz da si) do!#adnie prze'$aczy na inny )zy!a!sy$ilian Bobespierre 7!rlowi/- W zwiz!' z &y$ card'ccia6s!i$ zes&awienie$ poli+

&y!i pra!&yczne Bobespierrea i $y%li spe!'la&ywne ?an&a Oe+nede&&o Croce przy&acza szere* nader in&eres'cych .:rde#/"ilolo*icznych, !&ry$ przypis'e edna! znaczenie wy#cznie"ilolo*iczne i !'l&'ralne, po$iac ich znaczenie &eore&yczne i.spe!'la&ywne/- Card'cci zaczerpn# &en $o&yw z eine*o8!si)*a &rzeciaur Geschichte der 'eliion und Philosophie in(eutschland, z 1R5D ro!'2- Ale zes&awienie Bobespierrea z ?an+&e$ nie es& ory*inalny$ po$ys#e$ eine*o- Croce, !&ry sz'+!a# e*o *enezy, pisze, (e pierwszy %lad &e*o zes&awienia znalaz#

D


57/64


w li%cie e*la do Schellin*a 8z 41 lipca 1H ro!'4H2, a nas&)pnieszersze rozwini)cie w wy!#adach &e*o( e*la o his&orii "ilozo"iii "ilozo"ii dziew- W edny$ z pierwszych wy!#adw e*el$wi, (e ."ilozo"ia ?an&a, ich&e*o i Schellin*a '( w "or$ie$y%lenia zawiera rewol'c)/, w !&re !ier'n!' w Nie$czechd'ch 'czyni# wiel!i !ro! naprzd w os&a&nich czasach, czyli wwiel!ie epoce his&orii powszechne, .w !&re 'czes&niczy#y &yl+!o dwa narody, Nie$cy i ranc'zi, $i$o (e s&anowi $i)dzysob &a!ie przeciwie6s&wo 7 a $o(e w#a%nie dla&e*o, (e s&ano+wi &a!ie przeciwie6s&wo/- Nowe zasady w Nie$czech .wdar#y

si) a!o d'ch i po)cie/, we ranci na&o$ias& wyrazi#y si) .a!o!on!re&na rzeczywis&o%/4R- W Wy%adach z filozofii dzie1we*el wya%nia, (e zasada woli "or$alne, wolno%ci czys&e, we+d#'* !&re .pros&a ednia %wiado$o%ci, a:6, es&--- wolno%ciniezniszczaln i z'pe#nie niezale(n oraz :rd#e$ wszel!icho!re%le6 o*lnych/, pozos&a#a ' Nie$cw .spo!on &eori/,.ranc'zi na&o$ias& chcieli &o przeprowadzi pra!&ycznie/4-

To zdanie e*la zos&a#o, a! si) zdae, spara"razowane w?wite1 rodzinie, w !&re broni si) &wierdzenia Pro'dhona wy+$ierzone*o przeciw!o Oa'erowi 7 a e%li nawe& si) nie broni, &ow !a(dy$ razie wya%nia si) e z*odnie z &y$ her$ene'&ycz+ny$ !anone$ he*lows!i$- Ale s&anowis!o e*la wydae si)wa(niesze a!o .:rd#o/ $y%li wyra(one w Bezach o 0euerba-chu, (e ."ilozo"owie roz$aicie &yl!o in&erpre&owali %wia&3 idzie

edna! o &o, aby *o z$ieni/, czyli (e "ilozo"ia $'si s&a si) po+li&y!, po &o aby by prawd, aby nadal pozos&a "ilozo"i, (e.spo!ona &eoria/ $'si by .s&osowana pra!&ycznie/, $'si s&a

si) .e"e!&ywn rzeczywis&o%ci/- S&anowis!o e*la wydae si)wa(ne a!o :rd#o &wierdzenia En*elsa, i( !lasyczna "ilozo"ianie$iec!a $a le*alne*o spad!obierc) w pos&aci l'd' nie$iec+!ie*o5V, oraz a!o przyczyne! do &eorii edno%ci &eorii z pra!&y+!-

4H$riefe "on und an Ceel, Xips! 1RRH, &- I, s&r- 1D71-4R Por-0


58/64


A- BaJK w swoe !si(ce0 &ntroduzione allo studio del- lafilosofia di 0ichte8or$i**ini, >odena 1V, s&r- 7R2, zwraca'wa*) Croce*o na &o, (e '( w 1H1 ro!' Oa**esen w li%cie doBeinholda zes&awia# ze sob &e dwie rewol'ce, (e praca ich&e+*o z 1H4 ro!' o rewol'ci "ranc's!ie $ie%ci w sobie wycz'cieblis!ie*o zwiz!' "ilozo"ii z wydarzenia$i poli&yczny$i- Pod+nosi &e(, (e w 1HD ro!' Scha'$ann rozwin# &o porwnanie is&wierdzi#, (e rewol'ca poli&yczna we ranci .'!az'e o dz e w n & r z po&rzeb) zasadnicze*o o!re%lenia prawl'dz!ich/, za% nie$iec!a re"or$a "ilozo"iczna .pozwala o d

w e w n & r z rozpozna edyne %rod!i i edyn dro*) zaspo+!oenia owe po&rzeby/- BaJK nad$ienia, (e porwnanie &o s&a+#o si) w 1HH ro!' bod:ce$ do napisania pewne*o '&wor' sa+&yryczne*o przeciw!o "ilozo"ii !an&ows!ie- ?o6czy swe wywo+dy zdanie$, (e .owo porwnanie cz'#o si) wwczas w powie+&rz'/-

W ci*' wie!' dziewi)&nas&e*o powracano do &e*o po+rwnania niezliczon ilo% razy 8np- >ar!s w Przyczyn%u do%ryty%i helows%ie1 filozofii prawa2, .rozszerzy#/ e za% eine-We W#oszech spo&y!a$y e na !il!a la& przed Card'cci$ w li+%cie Oer&randa SpaJen&y, .Paolo&&is$o, posi&iJis$o e razionali+s$o/, dr'!owany$ w BiJis&a bolo*neseL w $a' 1RR ro!' iprzedr'!owany$ w ,critti filosofici8wyd- Gen&ile*o, s&r- 5V12-Croce w !on!l'zi wyra(a zas&rze(enie wobec &e*o porwnania,

a!o .a"ir$aci s&os'n!' lo*iczne*o i his&oryczne*o/- .= ile bo+wie$ prawd es&, (e ?an&owi a!o &eore&y!owi prawa na&'ral+ne*o odpowiada, e%li chodzi o "a!&y, rewol'ca "ranc's!a, i e+

%li rwnie( prawd es&, (e ?an& nale(y do "ilozo"ii osie$nas&e+*o s&'lecia, !&ra poprzedzi#a i wyznaczy#a !ier'ne! &e*o r'+ch' poli&yczne*o 7 &o rwnocze%nie ?an& o&wieracy przy+sz#o%, ?an&+&wrca syn&ezy a prioriL es& pierwszy$ o*niwe$nowe "ilozo"ii, idce dale ni( &a, !&ra znalaz#a wyraz w rewo+l'ci "ranc's!ie/- ;roz'$ia#e wydae si) zas&rze(enie Croce*o,

5VW &e!%cie En*elsa za$ias& .l'd' nie$iec!ie*o/ "i*'r'e .nie$iec!i

r'ch robo&niczy/- 7 Przyp. red. ory. w.


59/64


$i$o ca#e e*o nie%cis#o%ci i niedo!#adno%ci0 z przy&oczonychprzez Croce*o cy&a& z e*la wyni!a przecie( asno, (e nie cho+dzi &' edynie o porwnanie ?an&a z Bobespierree$, ale o co%znacznie szersze*o i bo*a&sze*o w &re%, a $ianowicie o ca#o+!sz&a#& "ranc's!ie*o r'ch' poli&yczne*o i ca#o!sz&a#& nie$iec+!ie re"or$y "ilozo"ii- To, (e Croce s!#ania si) racze !' .po!oo+wy$ &eorio$/ ni( !' .!on!re&ne rzeczywis&o%ci/, (e re"or$a.w dziedzinie idei/ wydae $' si) bardzie is&o&na od re"or$y.w s"erze czyn'/, &o rzecz zroz'$ia#a- W &y$ w#a%nie sensieoddzia#ywa# we W#oszech wp#yw "ilozo"ii nie$iec!ie w o!resie

Bisor*i$en&a i e*o do!&ryny liberalne*o .'$iar!owania/ 8w%ci%leszy$ znaczeni' .wolno%ci narodowe/2, a!!olwie! ' FeSanc&isa wycz'wa si) odraz) do &e*o .in&ele!&'alis&yczne*o/s&anowis!a, o czy$ %wiadczy e*o prze%cie do lewicy oraz nie+!&re e*o p'bli!ace, w szcze*lno%ci ,cienza e "itai ar&y!'#yna &e$a& weryz$'- Ca#e za*adnienie nale(a#oby rozwa(y po+nownie, si)*ac do &e!s&w, na !&re powo#' si) Croce i BaJK,i posz'!a innych eszcze cele$ wprowadzenia ich wszys&!ichw ra$y za*adnienia prze'$aczalno%ci )zy!w, odnoszce*osi) $ianowicie do &e*o, (e dwie bazy zasadniczo podobne $anadb'dowy .e!wiwalen&ne/ i dace si) nawzae$ prze'$a+czy, bez wz*l)d' na ich )zy! odr)bny i narodowy- ; "a!&' &e*ozdawali sobie spraw) wsp#cze%ni rewol'ci "ranc's!ie i &o s&a+nowi o!oliczno% niezwy!le in&eres'c51-

Tradycyne o!re%lenie, (e e!ono$ia s&anowi .ana&o$i)spo#ecze6s&wa/, es& zwy!# przeno%ni, zaczerpni)& z dys!'si&oczcych si) wo!# na'! przyrodniczych i !lasy"i!aci *a&'n+

!w zwierz)cych, !&ra w!roczy#a w "az) .na'!ow/ w#a%nie wchwili, !iedy za p'n!& wy%cia wzi)&o ana&o$i), za$ias& cechdr'*orz)dnych i przypad!owych- Przeno%nia &a znadowa#a'sprawiedliwienie w swoe .pop'larno%ci/, czyli w "a!cie, (edos&arcza#a #a&wo zroz'$ia#e*o sche$a&' nawe& niezby& wyra+"inowane pod wz*l)de$ in&ele!&'alny$ p'bliczno%ci 8es& &o

51Uwa*i Croce*o o card'ccia6s!i$ porwnani' Bobespierrea z ?an+

&e$ $ieszcz si) w II serii 7on"ersazioni critiche, s&r- 44 i nas&-H


60/64


"a!&, !&re*o ni*dy prawie nie bierze si) w dos&a&eczne $ierzepod 'wa*)3 rwnie( "ilozo"ia pra!&y!i, d(c do przeprowadze+nia re"or$y in&ele!&'alne i $oralne wars&w spo#ecznych !'l+&'ralnie zaco"anych, 'cie!a si) do $e&a"or cz)s&o .pry$i&yw+nych i br'&alnych/ w swe pop'larno%ci2- ;badanie lin*wi+s&yczno+!'l&'ralnych :rde# $e&a"ory, '(y&e dla wyra(enianowo od!ry&e*o po)cia czy s&os'n!', $o(e dopo$c do lep+sze*o zroz'$ienia sa$e*o po)cia w odniesieni' do his&orycz+nie o!re%lone*o %wia&a !'l&'ralne*o, w !&ry$ si) zrodzi#o3 &a!sa$o &e( '(y&eczne es& sprecyzowanie za!res' sa$e $e&a"ory,

a &y$ sa$y$ zapobie(enie &e$', by si) ona z$a&erializowa#a iz$echanizowa#a- Na'!i do%wiadczalne i przyrodnicze by#y w&a$&e epoce .wzorce$/ czy .&ype$/, a poniewa( na'!i spo+#eczne 8poli&y!a i his&orio*ra"ia2 sz'!a#y wwczas dla siebieobie!&ywnych pods&aw na'!owych *waran&'cych i$ &) sa$pewno% i dyna$iz$, a!ie cechowa#y na'!i przyrodnicze, #a+&wo zroz'$ie, (e do nich si) w#a%nie odwo#ywano przy &wo+rzeni' )zy!a na'! spo#ecznych-

9edna!(e w &y$ wz*l)dzie wyodr)bni &rzeba ob' &wr+cw "ilozo"ii pra!&y!i, !&rych )zy! nie wywodzi si) z &e*o sa+$e*o :rd#a !'l&'ralne*o i !&rych $e&a"ory s odbicie$ ca#+!ie$ od$iennych zain&eresowa6-

Fr'*i proble$ .lin*wis&yczny/ wi(e si) z rozwoe$na'! prawniczych- W przed$owie do Przyczyn%u do %ryty%ie%onomii polityczne1czy&a$y, (e nie $o(na sdzi dane epo!ihis&oryczne na pods&awie e %wiado$o%ci, czyli na pods&awierozlicznych e ideolo*ii- ;asada &a przypo$ina inn, nie$al

wsp#czesn, wedle !&re s)dzia nie $o(e sdzi os!ar(one*ona pods&awie &e*o, co sa$ os!ar(ony $y%li o sobie i o swoichczynach, l'b &e( swoich 'chybieniach 8a!!olwie! nie znaczy &owcale, (e now his&orio*ra"i) nale(y po$owa a!o pos&)po+wanie sdowe2- ;asada &a przynios#a rady!aln re"or$) $e&odproced'ry sdowe, przyczyni#a si) do zniesienia &or&'r i da#anowoczesne pods&awy sdownic&w' i wy$iarowi sprawiedli+wo%ci-

R


61/64


Fo &e sa$e !a&e*orii nale(y !wes&ia zwizana z &ra!&o+wanie$ nadb'dw a!o czys&ych i z$iennych .pozorw/- Bw+nie( i w &y$ .sdzie/ dos&rzec $o(na racze re"le!s dys!'sizrodzonych w s"erze na'! przyrodniczych 8na pol' zoolo*ii i!lasy"i!aci *a&'n!w, wo!# od!rycia, (e pods&aw) !lasy"i!aci$'si s&anowi ana&o$ia2 ani(eli lo*iczny wniose! wyprowa+dzony z $a&erializ$' $e&a"izyczne*o, wed#'* !&re*o zawis!ad'chowe s edynie .nierealny$/ i .il'zoryczny$/ pozore$"a!&w cielesnych- Fo &a!ie*o his&orycznie sprawdzalne*o :r+d#a owe*o .sd'/ si)*ni)&o, po cz)%ci na!#adac *o na &o, co

$o(na by nazwa czys& .pos&aw psycholo*iczn/, bez aspira+ci .poznawczych czy "ilozo"icznych/, po cz)%ci za% wr)cz zas&)+p'c &o- Nie&r'dno &o wy!aza, &eore&yczna bowie$ &re% &a+!ie*o ')cia nadb'dowy es& nader ni!#a 8albo &yl!o po%redniai $o(e o*ranicza si) do a!&' woli, !&ry, a!o 'niwersalny, za+wiera implicitewalor "ilozo"iczny czy poznawczy2 i podporzd+!owana bezpo%rednio pasi pole$iczne, s!ierowane nie &yl!oprzeciw!o przesadne$' i zde"or$owane$' &wierdzeni' od+wro&ne$' 8(e &yl!o &o, co .d'chowe/, es& rzeczywis&e2, lecz&a!(e przeciw!o .or*anizaci/ poli&yczno+!'l&'ralne, !&reowa &eoria es& wyraze$- To, (e &wierdzenie o .pozorno%ci/nadb'dw nie es& a!&e$ "ilozo"iczny$, poznawczy$, lecz &yl+!o a!&e$ pra!&yczny$, a!&e$ pole$i!i poli&yczne, wyni!achoby s&d, i( wys'ni)&o e nie a!o &wierdzenie .'niwersalne/,lecz edynie w odniesieni' do %ci%le o!re%lonych nadb'dw->o(na &' za'wa(y, &ranspon'c &o za*adnienie na &er$inolo+*i) o!re%lac zawis!a z (ycia ednos&!i, (e !&o es& scep&y+

!ie$ wobec .bezin&eresowno%ci/ innych, ale nie wobec .bezin+&eresowno%ci/ w#asne, &en nie es& scep&y!ie$ w sensie "ilozo+"iczny$, ale s&oi na s&anowis!' .!on!re&ne his&orii indywid'+alne/- Scep&ycyz$ by#by a!&e$ "ilozo"iczny$, *dyby scep&y!w&pi# w siebie sa$e*o, a w !onse!wenci w swoe 'zdolnienia"ilozo"iczne- 9es& edna! rzecz oczywis&, (e scep&y! "ilozo"'+cy w za$iarze ne*owania "ilozo"ii 7 w *r'ncie rzeczy *#osi epochwa#) i a"ir$'e - W dany$ wypad!' &wierdzenie o .po+zorno%ci/ nadb'dw es& &yl!o &wierdzenie$, (e pewna o!re+


62/64


%lona nadb'dowa es& s!azana na za*#ad) i $'si by zniszczo+na- Pows&ae za*adnienie, czy es& &o &wierdzenie wys'waneprzez nielicznych, czy &e( 'znawane powszechnie, czy es& 7 l'bs&ae si) 7 decyd'c si# his&oryczn, czy &e( es& &yl!o od+osobniony$ prze!onanie$ a!ie*o% poedyncze*o "ana&y!a,op)&ane*o przez idDe fi#e-

Pos&aw) .psycholo*iczn/ s&anowic is&o&n &re%&wierdzenia o .pozorno%ci/ nadb'dw porwna $o(na z po+s&aw poawiac si) w pewnych epo!ach 8zarwno .$a&eriali+s&ycznych/, a! i .na&'ralis&ycznych/2 wobec .!obie&y/ i .$i#o+

%ci/- Widzc pe#n wdzi)!' $#od osb!), obdarzon wszel!i+$i walora$i "izyczny$i, !&re z*odnie z &radyc pozwala'zna za .poci*ac/, $)(czyzna .pra!&yczny/ ocenia !ry+&ycznie e .b'dow) !os&n/, szero!o% $iednicy, s&ara si) po+zna e $a&!) i bab!), aby sprawdzi, a!i ewen&'alny dzie+dziczny proces de"or$aci $*#by za*ra(a dziewcz)ci' z bie+*ie$ czas', aby przewidzie, a!a b)dzie e*o ewen&'alna (onaza dziesi), dwadzie%cia, &rzydzie%ci la&- A znow' $#odzieniec os!#onno%ciach .sa&anicznych/, ho#d'cy 'l&rarealis&yczne$'pesy$iz$owi, sporza#by na dziewczyn) o!ie$.przeni!liwy$/, 'zna#by, (e .w rzeczywis&o%ci/ es& zwy!#y$.wor!ie$ z*nilizny/, i wyobrazi#by sobie '( a!o z$ar# ipo*rzeban, z .p's&y$i, prze*ni#y$i oczodo#a$i/ i&p- Wydae$i si), (e owa psycholo*iczna pos&awa w#a%ciwa es& wie!owidorzewania, (e wi(e si) z pierwszy$i do%wiadczenia$i,pierwszy$i re"le!sa$i, pierwszy$i rozczarowania$i i &a! da+le- P:nie przezwyci)(a (ycie i .dana/ !obie&a nie wzb'dza

'( &a!ich s!oarze6 i $y%li-Twierdzenie o .pozorno%ci/ nadb'dw i$pli!'e po+dobn pos&aw) i .rozczarowanie/, pse'dopesy$iz$ i&p-Wszys&!o &o zni!a na*le z chwil .zdobycia/ pa6s&wa i !iedynadb'dowy s&a si) nadb'dowa$i w#asne*o %wia&a in&ele!&'+alne*o i $oralne*o- W is&ocie &e odchylenia od "ilozo"ii pra!&y+!i s po wi)!sze cz)%ci zwizane z *r'pa$i in&ele!&'alis&wspo#ecznie .nie 's&abilizowanych/, rozczarowanych, dry"'+

V


63/64


cych po *#)binie, ale *o&owych za!o&wiczy si) w a!ie% do*od+ne przys&ani-

1


64/64

Centrum Bada i StudiwMarksistowskich

(Center &or )esearch and Studyo& Mar*ism+

Pro)a/'im& 1a/ania i /'ia.ania

2o235ar&'ator-i% ' 'a-r%3 m&5imar-ito)-i%0: P315i-30%m& -5a&!'n" i )2(.!'%n"

5it%rat3r* mar-ito)-": Or$ani'30%m& 2ot-ania /&-3&0n%

i amo-'ta.!%nio)%: %/no!'&m& 1a/a!'& i )'&t-i!+

'aint%r%o)an&!+ ro')i0ani%m m&5imar-ito)-i%0:

D'ia.am& na 'aa/'i% nonK2ro#it:

,-)-S,-M. /O 'S01)-C.2

Documents

Antonio Gramsci - Wstęp do studiów nad filozofią i materializmem historycznym.pdf