24
SUPLEMENTO DOMINICAL Diario de Ferrol Domingo | 05.04.2020 Año XXII / Número 1.134 “Soy feliz viviendo en el pasado EL ESCRITOR ESTADOUNIDENSE JAMES ELLROY, AUTOR DE OBRAS COMO “LA DALIA NEGRA” Y “L.A. CONFIDENCIAL” ACABA DE LANZAR “ESTA TORMENTA”, LA QUE ES LA NUEVA ENTREGA DEL SEGUNDO CUARTETO DE LOS ÁNGELES BRENDA NAVARRO PUBLICA “CASA VACÍAS”, UNA TRAMA DE OBSTÁCULOS E DESVENTURAS LIBROS EL DOCUMENTAL CRIP CAMPREFLEJA LA LUCHA POR LA IGUALDAD DE LOS DIVERSOS LUCRECIA AFIRMA QUE ESTÁ ABIERTA A TODO TIPO DE MÚSICA PORQUE NO TIENE FIN CINE MÚSICA Nordesía

“Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTO DOMINICAL

Diario de FerrolDomingo | 05.04.2020

Año XXII / Número 1.134

“Soy feliz viviendo en el pasado

EL ESCRITOR ESTADOUNIDENSE JAMES ELLROY, AUTOR DE OBRAS COMO “LA DALIA NEGRA” Y “L.A. CONFIDENCIAL” ACABA DE LANZAR “ESTA TORMENTA”, LA QUE ES LA NUEVA ENTREGA DEL SEGUNDO CUARTETO DE LOS ÁNGELES

BRENDA NAVARRO PUBLICA “CASA VACÍAS”, UNA TRAMA DE OBSTÁCULOS E DESVENTURAS

LIBROSEL DOCUMENTAL “CRIP CAMP” REFLEJA LA LUCHA POR LA IGUALDAD DE LOS DIVERSOS

LUCRECIA AFIRMA QUE ESTÁ ABIERTA A TODO TIPO DE MÚSICA PORQUE NO TIENE FIN

CINE MÚSICA No

rde

sía

Page 2: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

letr

asAt

lánt

icas

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

26 Novelo nove novamente canto

Emilio rúa

Emilio Rúa é un dos can-tautores galegos máis destacados dos últimos anos. Con dez álbums publicados, duetos e co-laboracións cos máis importantes músicos

do Estado e a súa presenza habitual en festivais e outros eventos musi-cais de referencia, non hai iniciati-va melómana de mérito en Galicia na que o seu concurso non se faga imprescindible.

Á súa dilatada e exitosa andaina profesional engade agora o libro-disco Novelovento, onde pon música a catorce poemas de Álvaro Cunquei-ro tomados de Herba aquí ou acolá (1980), o que foi o seu derradeiro poe-mario, unha compilación de textos que fora dando a coñecer ao longo de moito tempo e que apareceron reco-lleitos por xunto no primeiro tomo da súa Obra en galego completa, poucos meses antes do seu pasamento.

As catorce cancións que Rúa dis-pón en Novelovento ven agora luz da man da Editorial Galaxia, quen contou coa colaboración do concello natal do poeta. A música é toda do propio Rúa, quen tamén toca a gui-tarra acústica e española, a harmó-nica e o piano e é o responsable das programacións. O equipo de intér-pretes complétano José García no saxo tenor, Alex Barreira na frauta traveseira e a Lucía Muíña no clari-nete, encargándose José Gayoso do mastering. Tamén si, nalgún tema participaron integrantes da Escola de Música de Mondoñedo.

Canto á escolla dos poemas que serviron de base ás musicacións, cal-quera seguidor da escrita cunqueiria-na agradecerá saber que aquí fi guran harmonizados non poucos dos máis emblemáticos versos tanto da sec-ción “As historias” coma do bloque “Vellas sombras e novos cantos” de Herba aquí ou acolá. E velaí a suxes-tiva nómina: “Deica abril”, “Eu son Danae”, “Na outra banda”, “Porque a terra é redonda”, “Ese alguén de meu que nunca volve”, “Os catro chefes da Casa de Gingiz”, “Resucitado”, “Un capitán e o seu cabalo”, “Os ofi cios de Bran”, “Díxenlle á rula: pase miña señora!”, “Pero Meogo no verde pra-do”, “Herba aquí ou acolá”, “Retorno de Ulises” e “Lord Dunsany / Epitafi o”.

Todos os poemas cantados fi guran no libro (curiosamente non pola mes-ma orde na que aparecen no disco), onde tamén se inclúe un breve texto de presentación do propio Rúa (“De onde vén a herba de namorar”) e mais un magnífi co soarego da poeta e narradora Ánxela Gracián (“Novelovento”).

A sonoridade da proposta ase-gúraa a voz melancólica e asemade

rotunda, desgarrada cando cómpre, do cantautor das Ventas da Barrei-ra, que se manexa con oficio no melódico e o pop, con toques soul e algunhas outras fías de vario xorne. O resultado son unhas cancións nas que logra con ben interpretar uns poemas de moi difícil adaptación, dotados sen dúbida de certa música interna, mais escritos con versos moi longos, en ocasións case versículos, faltos de retrousos que axuden á ite-ración melódica e cunha sintaxe e períodos que case non deixan alen-tar, o cal engade aínda máis valor ao traballo de Rúa, quen se atreveu con eles cando Herba aquí ou acolá ape-nas se fora antes musicado, bardante interpretacións xa clásicas como as de Amancio Prada en “Díxenlle á rula: pase miña señora!” ou César Morán en “Unha canción foi prohibida no Sur” de César Morán.

Novelovento toma o seu nome dos versos de “Retorno de Ulises”: “Pende en que pende Penélope pensativa/ perde novelo nove novamente canto

(...) os longos dedos que solprendi-dos dicen/ novelovento, novelo nove pido,/ o meu corazón tecendo mar e soño/ baixo esa ponte de ignorados ríos”. A propia musicalidade desta creación verbal aliterativa dá a pau-ta toda a un libro-disco con acertos indubidables (recomendo oír a can-ción “Herba aquí ou acolá”, para min a mellor), pois alén da proposta sonora, a edición da obra engade materiais fotográfi cos que moito lle prestan e unha impecable composición xeral de Hayat Husein, quen coidou con extremo gusto tipografías, ilustra-cións, gardas e estampacións.

Os amantes da boa música e da poética de Álvaro Cunqueiro teñen moito que celebrar: Novelovento trae para eles toda a maxia da evocación e recrea, como tan luminosamente anota Gracián no seu proemio, unha “atmosfera de rumor tenro, moi inti-mista, por veces case un aloumiño, e outras, unha poderosa e fresca, sem-pre límpida e timbrada fervenza de sonoro e profundo sentir”.

doencavanaim

prdia cro(19mqumllesúmNOVELOVENTO

EMILIO RÚAEditorial Galaxia

ARMANDO [email protected]

Page 3: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020laEntrevista27

““Me obsesiona mi relación con Dios y

escribir grandes novelas”

Vive en el pasado porque el presente no le importa un “rábano”, le “obse-siona” su relación con Dios y escri-bir “grandes novelas” y es “extrema-damente ordenado”. Así es James Ellroy, un “bull terrier” que ladra con la misma intensidad que viven los personajes de su última novela “Esta tormenta”.

Con una de sus habituales alegres camisas y una mirada intensa que se convierte en incisiva a través de sus redondas lentes, el escritor estado-unidense (Los Ángeles, 1948) habla del lanzamiento de la que es la nueva entrega del segundo Cuarteto de Los Ángeles (Penguin Random House).

La continuación de “Perfidia” y en la que sitúa al lector en enero de 1942, un año en el que Los Ángeles se ha convertido en un polvorín tras el shock de Pearl Harbour y donde apa-rece el cadáver de un hombre, un caso que más allá de ser algo rutinario se convierte en el inicio de un gran caos en el que se moverán los 93 persona-jes a los que ha dado vida.

Vuelve a presentarnos un avispero de personajes profundos llenos de pasio-nes. ¿Piensa en el lector a la hora de escribir?Quiero tener una relación interactiva y profunda con mis lectores, porque ellos piensan y refl exionan.

Mis novelas están en gran medida centradas en mi obsesión y quiero sacar a mis lectores de su vida coti-diana y obligarles a leer los libros de forma obsesiva, compulsiva, que se concentren de forma obsesiva en ellos, y esto seguramente puede refl ejar la forma obsesiva en que yo escribo los libros.

¿Por eso viven también de forma obse-siva sus personajes? Los años en que transcurren las novelas de este nuevo cuarteto fue-

JAMES ELLROYESCRITOR

te mi gran protagonista, es la gran protagonista del segundo cuarteto de Los Ángeles, ella es quien tiene la presencia mental y el valor moral de tratar de destruir el mal que está representado por Dudey Smith.

Y de quien se fía más, ¿de los hombres o de las mujeres?Es una pregunta difícil. Yo no ten-go muchos amigos, pero tengo una amiga, mi segunda exmujer, estamos divorciados, pero al mismo tiempo es mi novia, y ella es la persona en la que más confío. Pero no vivimos juntos, sino que tenemos dos apar-tamentos en la misma planta y en el mismo edifi co y es muy buena idea.

Vive usted una relación sentimental que no parece ser compatible con el pasado...Pero no tengo ordenador, no tengo ni idea de cómo se utiliza, no tengo móvil, solamente veo boxeo y pelícu-las policíacas en televisión. Vivo en Denver, Colorado, hace frío, y sí que vivo en el pasado. Leo libros policía-cos que se publicaron en la década de 1950, releo libros que leí de niño y escribo libros sobre la II Guerra Mun-dial en Los Ángeles.

¿Cómo es su casa? Soy obsesivamente ordenado, tengo un apartamento con dos habitacio-nes, está amueblado con muebles de mitad de siglo muy austeros, las paredes de mi despacho son grises y todo está perfectamente limpio. Tengo muchos libros perfectamente ordenados en sus estanterías y las paredes de mi salón están pintadas de azul índigo porque no me gusta el desorden.

¿Sigue sin tener ordenador y móvil?Mis libros están mecanografi adas en tomos de bastantes páginas. Escribo a mano, pero tengo un fax.

En España casi nadie usa ya el fax...Lo siento por ustedes, no recibirán ninguno mío.

ron difíciles para Estados Unidos. Los japoneses atacaron Pearl Harbour y dieron mucho miedo y Los Ángeles se convirtió en un lugar de locura, un lugar erizado. Se empezaron a hacer unas alianzas extrañas, la gente bebía más de la cuenta, se drogaban, se enamoraban de forma indiscrimi-nada de cualquiera. Visto de forma retrospectiva parece un tiempo inte-resante sobre el que escribir.

Un escenario en el que asistimos al resurgir del populismo, igual que suce-de en la actualidad...No hablo nunca del mundo, no me interesa un rábano lo que pasa en el mundo hoy.

¿Quiere decir entonces que no lo vere-mos nunca escribir basándose en el presente? Es imposible.

¿Es feliz viviendo en el pasado?Si, muy feliz.

¿Y qué es lo que más le obsesiona? Mi relación con Dios y escribir gran-des novelas, algo que he conseguido, ¡aunque no he terminado!

¿Cómo es su relación con Dios? Soy una persona religiosa, voy a la iglesia a misa, leo la Biblia, rezo, me arrepiento de mis pecados.

Sin embargo, sus novelas están llenas de personajes que cometen un pecado tras otro. ¿Están basadas en experien-cias de la realidad o imaginadas?Esta es una pregunta que nunca res-pondo, me gusta que la línea entre la realidad y la fi cción no esté tan clara. Lo que trato es de crear una verosimi-litud más o menos, y a partir de ahí dar a mis lectores lo que es la infra-estructura de los grandes aconteci-mientos de la historia.

¿Se encuentra más cómodo en los per-sonajes masculinos o femeninos?Key Lake (personaje que aparece también en “Perfidia”) es realmen-

PILAR MARTÍNFotos: EFE / Emilio Naranjo “Quiero tener

una relación interactiva y profunda con mis lectores, porque ellos piensan y refl exionan”

“Me gusta que la línea entre realidad y fi cción no esté tan clara. Trato de crear una verosimilitud y a partir de ahí dar la infraestructura de la historia”

Page 4: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

mái

sLib

ros

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

28

Pois que queren que lles diga?, de canto levo lido sobre Don Ricardo este libro, do ano 1989, Con-versas con Conversas con Ricardo Carballo Calero (Editorial Ga-

laxia. Vigo, 2020), e unha das mello-res aportacións. E –se cadra– do me-lloriño desde a óptima perspectiva aportada polo suxeito protagonista.

Aínda que, lástima fora, poisque é un libro de conversas, a entrevis-tadora, Carmen Blanco, pinta moito nel. Non soamente á hora de artellar o libro por temáticas, senón tamén cando se trata de ceibar preguntas incisivas que dean no albo carvalho-caleriano.

Quen neste libro é Carballo, co que nos atopamos de novo co dilema Car-ballo/ Carvalho. Certo que, a un ano da súa morte, Don Ricardo admitirá o Carballo para a primeira edición des-te libro. Mesmo no volume nalgún momento di o ferrolán que a grafía portuguesa pode admitir discusións para casos específi cos.

Fique aquí o apunte da razón dun título que respeita a súa versión orixi-nal. Ben: nel vemos, atopamos, un plantexamento sereno e moi rigoro-so, razonado e razonable. Como non podía por ser menos por quen fi xo da súa vida compromiso coa honestida-de e máis a lealtade aos principios galeguistas. E non se queixa nunca, se acaso nalgúres, no libro, deixa caer alguna puntadiña sobre certo (e evi-dente, engado eu) ninguneo riba da súa persoa. Independencia, chámase

Carvalho&Blancodeste libro afortunadísimo. No que vemos analizados polo seu prota-gonista a infancia ferrolá, a moci-dade galeguista, a guerra no bando republicano, o cárcere franquista, os anos escuros (de novo Ferrol), Fin-goi, o ensino universitario. Todo isto contado cun pulso sereno e emotivo, e a transcripción chhea de rigor e fermosura de Carmen Blanco. Quen non deixa de preguntarlle a Carvalho polas súas relación co mundo femini-no. E é certo que os poemas relativos a este teñen hoxe un non sei que un pouco reseso de máis. Outro tempo e outros “chiclets”.

Mais o certo é que trinta anos despois Carvalho tería respondido doutra maneira, pero non por salvar o pelello, sinplesmente porque, co poe-ta, múdandose os tempos, múdanse as vontades.

Carvalho analiza, tamén polo miúdo, a súa obra poética, narrativa e dramática. E faino cunha locidez extrema. Mesmo cando se refi re aos seus libros en español, “Trinitarias”, o primeiro, herdeiro dun modernismo, máis ao Emilio Carrere que ao Rubén Darío (di o da Rúa San Francisco) que habería levalo, tamén porque non se vía nese ámbito lingüístico, deixar –logo dalgún intento posterior– a lingua de Cervantes pola propia de Galicia.

Que aí si que Carvalho Calero foi dunha coherencia absoluta, unha vez que tomou o leme dun universo pro-pio. Ben recollido por Carmen Blan-co. Nun libro de grande proveito. Para mín, xa. Sen dúbida.

Carvalho analiza, tamén polo miúdo, a súa obra poética, narrativa e dramática. E faino cunha locidez extrema. Mesmo cando se refi re aos seus libros en español, “Trinitarias”, o primeiro, herdeiro dun modernismo, máis ao Emilio Carrere que ao Rubén Darío (di o da Rúa San Francisco) que habería levalo, tamén porque non se vía nese ámbito lingüístico

VICENTE ARAGUAS

CONVERSAS CON RICARDO CARBALLO CALEROCARMEN BLANCOEditorial Galaxia. Vigo, 202022 euros

larelloap

é taneo cainca

nobadaCatem

a fi gura. E por iso, o tempo, testudo, veu

recoñecerlle ofi cialmente o Día das Letras a un persoeiro dos que máis fixera por elas. Cal se desprende

PARANGOLÉPABLO FIDALGO LAREOEd. Chan de Pólvora. Santiago de Compostela, 201915 euros

Ambientada nunha illa grega, esta entretida historia conta como Amanda e David cons-piran para burlarse do desagradable alcalde local e axudar ao seu amigo Yani, que está a piques de perder a casa e as terras. Os veciños, e especialmente o alcalde, dependen dos seus burros para o transporte. Se os burros desaparecen, parali-zarase toda a aldea...Gerald (Gerry) Malcolm Durrell (Jamshedpur, Raj Británico, 7 de xaneiro de 1925) Saint Helier, Xersei, 30 de xaneiro de 1995) foi un naturalista, conservacionista, escritor e presentador de televisión británico. Fundou o Zoo de Jersei en 1958 e a Jersei Wildlife Preservation Trust en 1964 (renombrada como Durrell Wildlife Conservation Trust) ambas institucións na illa de Jersei. Era irmán do coñecido novelista Lawrence Durrell. Foi un prolífi co autor e, entre os seus moitos libros poderíanse citar El arca sobrecargada, Tres billetes hacia la aventura, Los sa-buesos de Bafut, El Nuevo Noé, La selva borracha, Mi familia y otros animales, Encuentros con animales, ou Un zoo en mi equipaje. Os secuestradores de bu-rros, unha das súas obras máis temprás, foi publicado no ano 1968. A parte da produción literaria de fi cción, ten tamén a de divulgación como naturalista.

SOBRE A LOITA POLA XUSTIZA

OS SECUESTRADORES DE BURROSGERALD DURRELLEd. Sushi Books16 euros

Un libro para divulgar a nosa cultura popular. Unha manchea de mitos, lendas, ritos, con-tos, saberes e sucedidos. Unha guía de campo dos lugares singulares. Contos, tesouros, lendas urbanas, prodixios, mitoloxía, pontes, camiños.Antonio Reigosa (Zoñán, Mondoñedo 1958) é escritor, investigador e divulga-dor da nosa cultura popular. Cronista ofi cial de Mondoñedo. Traballa como res-ponsable de Comunicación e Xestión Cultural da Rede Museística Provincial de Lugo. Cofundador de Chaira, grupo de Investigación Etnográfi ca, ten participado en proxectos de investigación sobre literatura oral. Tamén é coautor, xunto con Xosé Miranda e Xoán Ramiro Cuba, do Dicionario dos Seres Míticos Galegos (Xerais 1998) e dos vinte volumes dos contos da colección Cabalo Buligán (Xe-rais 1998-2003) recollidos da tradición oral, entre outros. Xunto coa ilustrado-ra Noemí López, publicou os álbums Guía ilustrada da Galicia invisible (Xerais 2010) e Trece noites, trece lúas. Libro das marabillas do Nada” (Xerais 2011). Noemí López (Lugo, 22 de novembro de 1974). Viviu case sempre en Lugo, onde se formou como deseñadora gráfi ca (Premio Extraordinario), decantándose pola ilustración. Gañou algúns certames de carteis.

A NOSA CULTURA POPULAR

GUÍA DE CAMPO DA GALICIA ENCANTADAANTONIO REIGOSA (AUTOR)NOEMÍ LÓPEZ (ILUSTRACIÓNSEditorial Xerais. Vigo, 2020. 12,70 euros

Page 5: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020másLibros

29Brenda Navarro: la mujer deshabitada

Pese a que siempre pude uno quejarse y ver el vaso medio vacío es hoy un hecho cierto y visi-ble el abultado número de mujeres escritoras a quienes atienden como

corresponde tanto el sector editorial como el de la crítica; éste, en las pá-ginas de cuadernillos y suplementos de prensa.

Si nos ceñimos al ámbito hispano-americano, son argentinas y mexi-canas quienes destacan en número y, en no pocos casos, en calidad. A autoras bien recientes, de reducido currículo profesional en el campo de la narrativa, las vemos como colabo-radoras en incontables revistas (que a menudo dirigen), en antologías, en las listas de premios o asomando ya en las grandes editoriales; y no solo en pie de igualdad con los escritores, sino incluso en situación de discri-minación positiva. En esto que deci-mos ha tenido influencia cierta el peso del feminismo hoy tan en boga, que ostenta poder en los terrenos de la política, la cultura, la sociedad y la economía y lo hace con radicalidad y urgencia, y hasta avasalladoramen-te.

Prosigue la actualidad de Valle-Inclán y la actua-lización de su variado corpus textual (novelas, obras teatrales, cartas, artículos de prensa) a base de reediciones o ediciones de materiales inéditos o nuevos estudios. Algunos especialis-tas de la Facultad de Filología de la USC han par-ticipado activamente en esta tarea. A ella se ha venido sumando Diego Martínez Torrón –editor de El ruedo ibérico (Cátedra, 2017)– y ahora editor literario de manuscritos y mecanoscritos correspondientes a la citada trilogía, a la que don Ramón puso un segundo remate o colofón (y reescribió en “cuartillas manuscritas” aquí recogidas) en los últimos años de su vida. Aunque se trate de una amplia crónica histórica con marcado acento social que va de 1868 con la revolución llamada La Gloriosa hasta las puertas de la II República (1931), Valle revisó a fondo estos textos conservados hasta hoy en carpetas. Martínez Torrón, en este análisis textual, anota con pormenor palabras, giros verbales o pasajes de las sucesivos textos y ofrece el manuscrito de la carpeta 32.09. Tienen, pues, los valleinclanistas nuevas áreas escriturarias reformuladas por quien fue un consumado estilista, lo que no descuidó ni en empresas tan vastas como las de este popular El ruedo ibérico, tan revolucionario y de tanto calado histórico, social y político. Pese a todo, afi rmar que ésta fue “La obra cumbre de la narra-tiva universal del siglo XX” es, en todo caso, una hipérbole... y en eso se queda. Renacimiento y Universidad de Córdoba editan el libro. (L.A.G.)

VALLE-INCLÁN: NUEVOS INÉDITOS

CASAS VACÍASBRENDA NAVARROEd. Sexto Piso. 202016,90 euros

Un caso recentísimo es el de la feminista mexicana Brenda Navarro, que acaba de ver publicada su pri-mera novela, Casas vacías (Ed. Sexto Piso, 2020). Es economista, sociólo-ga, directora de un proyecto editorial para promover a nuevas escritoras y alterna trabajos como guionista, periodista y narradora, amén de cola-borar como defensora de derechos humanos y contribuir a los llama-dos estudios de género. Las claves de este currículo son muy similares hoy en día a las de decenas y decenas de escritoras, asentadas muchas de ellas en medios editoriales, de prensa y puestos de dinamización cultural.

La lectura de Casas vacías, a la vista de su temática, sus persona-jes y lenguaje narrativo nos sitúa en un feminismo rampante, violento, atroz, con un epicentro llamativo en la mujer y un mensaje de feminismo militante que conduce y encarna la narradora de una historia obsesiva y autodestructiva hasta límites poco frecuentes y de crudeza casi insopor-table. La novelista sitúa a su “vacía” protagonista entre un cúmulo total de obstáculos –el primero, acaso, ella misma – que la llevan (una vez más y van cientos) a la desventura y la humillación, al naufragio íntimo, a la dolorosa incomunicación y las cons-tantes frustraciones en su tentativa de realizarse como mujer y como madre, lo que hace de ella un ser vacío, deshabitado, cercado por crisis obsesivas, entregada a una sexuali-dad violenta y asfi xiante, depravada.

Circula esta historia por una doble vía: la primera dolorosa y frustrante; la segunda recorrida por contrapun-tos de amor y ternura, por frágiles y nostálgicas evocaciones de felicidad y sueños, de momentos de serenidad y plenitud, de disfrute de cosas coti-dianas. La primera, con el miedo y sometimiento al hombre, con el cri-men y el secuestro, con la desestruc-turación familiar, con los abismos de soledad y desamparo y de una reali-dad en torno implacable, es la que se impone.

La fuerza incontenible del lengua-je potencia y exacerba los hechos, desnudados por la palabra, lastrados casi hasta lo infrahumano, desolado-res en su daño, en sangrienta cris-pación y su adentramiento de pesa-dilla; en el sentir, el pensar y el vivir de la mujer, a quien la mirada de la escritora tampoco resulta ni grata ni complaciente ni exculpatoria. Ha concitado Casas vacías numerosos elogios ya antes de editarse en libro. La novela, es cierto, impresiona viva-mente, recorrida como está por una humanidad torturada.

El niño que fuimos (Ed. Alfaguara, 2019) es la segunda novela de la mexicana Alma Delia Murillo. Lo fía todo la escritora a la sólida humanidad de la historia y a los avatares que en ella protagonizan el trío de personajes María, Oscar y Román a quienes seguimos des-de los años de adolescencia en un internado hasta su entrada en la vida como sobrevivientes adultos, cada cual con el lastre de dolor, pérdidas, soledad, desamparo y miedo acarreados desde la infancia.Es El niño que fuimos una novela acogida técnicamente a un modelo formal sencillo salvo en el tratamiento del tiempo interno, en el que pasado y presente se alternan y entrecruzan. Situada en la amplia temática existencial, posee varios elementos de la novela de aprendizaje o autoformación, aunque en este caso falte la fi gura del guía o mentor del desvalido trío protagonista. Es rele-vante también la parte autobiográfi ca fi ccionalizada por la autora.Escenas y ambiente del internado son realistas y captados con ponderación, con la delicada y frágil fi bra de la pubertad llena de desventuras y terrores. Acierta la escritora en la perceptible textura íntima de los protagonistas y en el trazado de su evolución en su lucha por la vida. También, en las oscuras, sombrías tonalidades de la vida nocturna del México capitalino. Los dolorosos traumas del acceso a la madurez y, en particular, la vivencia del sexo ocupan amplio espacio en estas páginas entreveradas de algunas notas de ternura, de compasividad y perdurables afectos, pero teñidas en general de sufrimiento y orfandad. Novela destacable por su honda y densa humanidad. (L.A.G.)

ALMA DELIA MURILLO: SOBREVIVENDO A LA INFANCIA

LUIS ALONSOGIRGADO

mPgpypbhddhdely

vjeuala

Page 6: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

páxi

naLi

tera

riaSUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

30

Máis mítico que histórico, o pensamento

celta mestura feitizo, soño e maxia e

ábrese a múltiples especulacións

espirituais

As palabras salvadoras: Sabiduría celta

EDITA COLEXIO DE AVOGADOS. A CORUÑA, 2020. 52 PÁGINAS.En el último número de esta publicación jurídica, destaca-mos la atención prestada a la terrible realidad de la violencia en el ámbito familiar. Entrevista al abogado José A. Andrade por la publicación de su libro “Nas cortinas do tempo”.

EDITA PUNTO ROJO. SEVILLA, 2019. 322 PÁGINAS.Esto obra recoge una selección de la poesía actual galaicolusa, donde se puede observar la íntima relación entre dos culturas her-manas. Setenta y cinco poetas, cada uno con su estilo y temática, dan una visión panorámica de la realidad poética en esta zona.

DISTRITO 93. GRANADA, 2020. 290 PÁGINAS.Eusebio, un hombre mayor, está subiéndose al alféizar para lan-zarse desde su piso en un barrio obrero en una ciudad cercana a Madrid. Poco antes de su presunto suicidio, tal vez, recuerde la carta que ha dejado a su hija, quien investigará la tragedia.

MEDULIA EDITORIAL. A CORUÑA, 2019. 194 PÁGINAS.El profesor y crítico literario publica una recopilación de artícu-los que trata temas relacionados tanto con la educación, como “divagaciones a pie de calle”, como bien titula uno de sus capítu-los. Sensibilidad y lucidez, imprescindibles más que nunca.

LA VIDA EN PALABRASJOSÉ ANTONIO PONTE FAR

FONTE LIMPAVARIOS AUTORES

POETAS DO REENCONTROVARIOS AUTORES

LOS ÚLTIMOS HIJOS DE PRÍAMOISMAEL AHAMDANECH ZARCO

E

mep

V

EDEsdomda

PPPPVV

DEuzaa la

LLLIIIISL

librosRecomendados

M

J

XULIO VALCÁ[email protected]

temuño escrito para reconstruír o univer-so dos antigos celtas. Foron máis tarde os monxes cristiáns de Irlanda os que reco-lleron con paciencia e pulcritude as tra-dicións orais, que se carecen da fixación do texto escrito, teñen a ventaxa de seguir vivas, dinámicas, acti-vas de país a fi llos nun permanente desenvol-vemento.

Como indica indica Jean Markale, “A tradi-ción oral é viva, aberta, en transformación per-manente, que vence-lla todos os ritmos da humanidade e acolle todas as variantes dun-ha refl exión constan-temente cuestionada. De aí o pluralismo do pensamento celta. De aí o pensamento para-doxal, mesmo descon-certante, inapreixable,

das súas especulacións”,

EsconxuroComo é sabido, San Patricio é o patrón de Irlanda e celebrou a fes-ta este pasado día 17 de marzo, coa exaltación da cor verde e con abon-dosa inxesta de cervexa.

De San Patricio dise que formulou o seguinte ensalmo aló polo século V: “Desperto neste novo día coa enerexía dos Ceos. Coa luminosidade do sol, o resplandor da lúa, o brillo do lume, a intensidade do lóstrego, a velocida-de do vento, a profundidade do mar, a estabilidade da terra e a fi rmeza da rocha”. Que así sexa.

Ilustración de Nito da Vila

“Os celtas”, es-cribía o cro-nista grego Diodoro de Sicilia, “teñen unha voz de resonancias

graves e toscas; cando falan, os seus parlamentos son breves, enigmáti-cos, cheos de alusións e sobreenten-didos, con frecuencia hiperbólicos”. Non fai falla moita imaxinación para comprendermos que esa linguaxe metafórica, alusiva e críptica ten fi el refl exo no humor e na retranca ga-lega, nese xeito de dicir o contrario para que se entenda o dereito. Con todo, aínda que se dea por sentada a infl uencia celta entre nós, aínda que se considere a Galicia un dos “países celtas” a carón de Escocia, País de Gales, Irlanda, Bretaña Cornualles, a illa de Man…, o noso legado celta é discutido.

Afirmado con énfase no sécu-lo XIX co romanticismo, cando se constitúen as nacionalidades e con elas a necesidade duns anteceden-

tes lendarios, de prestixio, e negado radicalmente despois, preferindo a denominación xenérica de “pobos e cultura castrexa” para referirse á eta-pa previa á romanización, esa si, está ben documentada. No medio, a con-sideración de Ramón Piñeiro quen, no curso dunha conversa, me dicía hai moitos anos “sabemos da súa pre-senza entre nós, pero é complicado establecer a importancia, a trans-cendencia do que nos deixaron…”. En efecto, baixo a expresión “celta” agóchase un conxunto de pobos de historia moi varia e plural, tanto nas súas características como na exten-

sión temporal, desde o século V a. de C. á actualidade; e espacial, ao longo dun territorio tamén moi vasto que vai desde Centroeuropa, nas ribeiras do Danubio, ata as remotas illas do confín de Occidente.

A ese abano de manifestacións, cómpre engadir a dificultade que entraña a carencia de textos escri-tos, inmersos nunha tradición oral ata a chegada do cristianismo, o que nos impide remontarnos ao espiri-to orixinario e descubrir a sabiduría milenaria daqueles pobos. Teremos que conformarnos con acudir a auto-res gregos e latinos que deixaron tes-

Page 7: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

“Galicia, un relato no mundo” SUPLEMENTO

DOMINICAL5 DE ABRIL DE 2020term

ardoLeme

31

Velaquí o título da exposición a des-envolver no monte Gaiás, na Cida-de da Cultura de Compostela, desde o 15 de novembro

pasado e que terminaría no próxi-mo 12 de abril, se o coronavirus non o viñese alterar todo. Exactamente, restaríalles só unha semana, pois de hoxe en oito días fecharía defi nitiva-mente as portas. Unha exposición que ben merece a pena, mais que hai que percorrer, cando menos, en dous días. Realizala nunha única xornada require dotarse de paciencia abonda para deambular por un espazo irre-gular, botando varias horas entre os dous andares que a ocupa. Creo non enganalos se lles digo que o material exposto atesoura un enorme interese histórico, social, artístico..., e aínda só sexa pola curiosidade, xúlgoa unha visita optimamente investida.

Xa había un tempo que non ía á Cidade da Cultura. A chegada aquí sempre me provocou certa perplexi-dade, vertixe mesmo. A fastosidade construtiva, as edifi cacións deseña-das por Peter Eisenman, con esas camadas de concha de vieira que tentan harmonizar, entendo eu, coa paisaxe, seguen a producirme unha sorte de desazo que, sen chegar a ser rexeitamento irracional, orixina en min unha reacción ambivalente, incómoda. Aquelas tubaxes exentas ao resto da construción, emulan-do as torres da catedral, completan esa estraña carga simbiótica con Compostela. No seu conxunto, unha monstruosidade construtiva, unha obra faraónica cun xigantesco des-baldimento do erario público desde case o mesmo instante en que come-zou a ser erguida, no 2001.

As modificacións introducidas respecto ao proxecto inaugurado en 2011, enormísimas perforacións –serían para a cimentación dalgún dos edifi cios que foron paralizados–, hoxe ocupan espazos axardinados e con pasarelas, alén de lagos artifi -ciais. O Museo resultoume, pois, un lugar completamente descoñecido, unha vez alterado o medio, xa de por si estraño e con escasos puntos de referencia que o poidan orientar a un. A idea dun certo amorfismo antóllaseme prevalecer sobre todo o demais. Ora ben, das cousas que me causan máis contrariedade talvez sexan as salas e espazos creados nos

HENRIQUE DACOSTA

Mariño. Cóntase coa vantaxe, alén diso, de poder admirar máis de 300 pezas provenientes dos máis diver-sos lugares: Arxentina, Reino Uni-do, Cuba, Italia, Uruguai, Irlanda... E tamén de institucións de referencia, como as bibliotecas das universida-des de Oxford e Cambridge, o Museo do Prado, a Biblioteca do Vaticano ou o Museu Nacional de Arqueologia de Portugal.

Abre a exposición un espectacular guerreiro celta, coñecido como “Gue-rreiro de Lesenho”, traído desde Lis-boa, unha das esculturas máis icóni-cas da época castrexa, coa súa caetra (escudo), representada de maneira frontal, singular simbolización de pertenza aos galaicos para a Roma imperial. A pouca distancia, o Libro das Invasións ou Lebor Gabála Érenn, cedido polo Trinity College de Dublín, cun enorme carácter simbólico para todos nós como galegos, pois nel fai-se referencia a Breogán, quen tería divisado desde o faro de Brigantium a illa de Irlanda, dando pé a que o seu fi llo Ith se fi xese ao mar, iniciando así a conquista do seu territorio. O noso himno, e Eduardo Pondal en parti-cular, porían o mito na centralidade do discurso. Unha reprodución dun-ha talla do Sebasteion de Afrodisias,

interiores, irracionais e nada prác-ticos para o cometido que se supón. Resulta difícil até orientarse e a sen-sación de baleiro, de lugares mortos, esquinas inauditas, acristalamentos sen fin angulados, vigas metálicas aparafusadas que alcanzan até o infi nito... converten esta construción nun verdadeiro despropósito, unha oda ao desafío máis absurdo que a alguén se lle ocorreu para se querer inmortalizar, unha xigantesca mas-taba que soamente carece do rei ou faraón para nela ser sepultado.

Mais centrémonos, en fi n, na expo-sición propiamente dita. “Galicia, un relato no mundo explora a presenza e a relación entre o territorio históri-co galego e o resto do mundo, a pro-funda conexión de Galicia con outros países e civilizacións, así como o seu impacto en momentos históricos cru-ciais, rompendo co mito de illamento e periferia.” Tal se nos conta no folleto entregado ao comezo da visita. Gali-za, certamente, descubrímola como un lugar falsamente illado do mundo. E é que Galiza fai parte del, conectán-dose a través das formas máis ricas e diversas. Encádrase esta expo-sición dentro das actividades que servirán de marco para o Xacobeo 2021, cuxo comisario é Manuel Gago

cidade helenística hoxe en territorio turco –complexo relixioso dedicado ao culto de César Augusto, a Afrodita, os divinos augustos e ao pobo, confor-me unha inscrición no seu pórtico ou propileo–, e que contén unha referen-cia aos galaicos, a máis distante talvez naquela época. Igualmente, é de suma importancia a colección de mapa-mundis e enciclopédicos que pode-mos admirar, como o Mapa de Sawley do séc. XII, traído desde Cambrigde, e que representa a catedral de Santiago como a edifi cación máis importante de Europa naqueles momentos.

A singularidade que entraña o Iti-nerario de Exeria, unha aristócrata galaicorromana que pasa por ser a pri-meira escritora coñecida da Penísula Ibérica, pertence ao séc. XI, e foi cedido pola Biblioteca Comunale di Arezzo. O afamado Liber Sancti Iacobi, cuxa fun-ción foi a de propagar por toda Europa o culto a Santiago e a peregrinación a Compostela por medio da lenda da aparición de Santiago ao emperador Carlomagno, a fi gura con máis reno-me da Europa medieval, e a súa chega-da aquí. Tres exemplares, dous deles iluminados, alén do orixinal da nosa catedral. A fermosa Biblia Kennicott, unha Biblia xudía do séc.XV e prove-niente de Oxford, impresa na Coruña, que retorna a Galiza despois de 500 anos de exilio. É tamén de destacar a copia seiscentista do Cancioneiro da Vaticana, unha peza central do noso corpus literario lírico medieval que, xuntamente co Cancioneiro de Ajuda e o Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa, garda a nosa espléndida e rica lírica medieval galego-portugue-sa.

Todos estes elementos que fomos describindo son fi tos máis que rele-vantes do noso ser como galegos; podémolos ver no primeiro dos anda-res da exposición. Xa no segundo, e pegando un enorme salto no tempo, parécenos fundamental, alén da his-toria da nosa diáspora (sobre todo a América e que así mesmo podemos contemplar), a escultura de Francisco Asorey, a “Santa”. Unha evocativa fi gu-ra que representa unha santa profana, nunha pose de case crucifi xión, debido ao xugo do traballo que sustenta sobre os ombros. Espida de toda impureza, érguese maxestosa, mesmo solemne, cun pano cubríndolle a cabeza e uns pendentes dourados, ligándoa así á terra, á tradición, ademais das follas de carballo, a aguillada que porta na man dereita como sorte de cetro e a sim-boloxía de xénese pagá por detrás da canga. En defi nitiva, unha excelente exposición que fala de nós a través de máis de dous milenios. Unha exposi-ción que nos sitúa e ratifi ca ben lonxe desa falsa periferia que pola forza do costume se nos arroga.

Page 8: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

Esperanza e certeza

Pasaba eu por un período de ensimesmada este-rilidade, de sequidade creadora, cando chegou coma un regalo o libro A ilusión da esperanza de X. L. Franco Grande (Ed.

Galaxia, 2019). É unha edición am-pliada, que incorpora nove bosquexos máis ós trinta e oito persoeiros que compoñían a primeira edición (Eds. do Cumio, 1991). Os dous substanti-vos do título son unha aldrabada que resoan nas miñas lembranzas, no espertar da miña mocidade, aqueles anos de formación, alá polo 59, can-do moitos dos eruditos que fi guran neste libro eran referentes desta-cados, coma fachos alumeando na-queles tempos mouros. Con outros intelectuais tamén mencionados por Franco Grande compartimos ideais e unha fonda e fraternal amizade. E todos eles deron signifi cado e ilusión á nosa mocidade desnortada confi -gurándonos unha realidade que se chama Galicia.

A ilusión da esperanza continúa a liña aberta polo Libro dos Amigos (1953) de Otero Pedrayo, o cal a tra-vés das súas páxinas rende un sen-tido tributo á memoria dos irmáns no galeguismo durante os inicios do século XX e mais nos malfadados “anos da tormenta”, etapa esta últi-ma que había comportar ausencias moi sentidas e un baleiro difícil de encher no corazón do autor. Na miña opinión, esa obra é un canto á fra-ternidade galeguista e un memorial doloroso de amigos separados e víti-mas da guerra. O volume de Franco Grande é tamén un libro dos amigos e un tributo a aqueles que nos “anos escuros” viviron en Galicia. Homes do exilio interior que traballaron desde o silencio para restaurar a memoria histórica dunha Galicia fondamente ferida e aldraxada pola guerra. Eles, con teimosa fi rmeza e desde unha ilusión fondamente esperanzada, traballaron para nos legar unha con-ciencia galega a todos nós, rapa-ces que non viviramos a traxedia da guerra civil. De certo, foron eses homes os que mantiveron vivo o lume sagrado do galeguismo naque-la altura. Eles foron os nosos máis inmediatos guieiros cara a un novo horizonte nunha paisaxe uniforme e pechada. Foron vontades esclare-cidas e afi anzadas na esperanza, de xeito que souberon transmitirnos co exemplo o seu profundo amor a Galicia. A nós, aqueles rapaces, aprendices de homes, que tiñamos libros con páxinas en branco do noso máis recente pasado, páxinas dunha historia de asoballamentos, odios e morte. Esta relectura d’A ilusión da

XAVIER CARRO

impresionistas que o autor foi reco-llendo ó longo da súa andaina inte-lectual. Deseños cheos de vida, tra-zados con gran fi nura e elegancia.

esperanza recordoume aqueles días da miña mocidade poboados por per-soas que tecerían os fíos culturais e sentimentais da trama que confi gu-rou a miña conciencia galega, como lle sucedeu a Franco Grande e a un meritorio grupiño de rapaces da uni-versidade de Santiago. Son eles quen habitan a miña memoria, como unha presenza viva compartindo a casa común. Xaora, non podo deixar de mencionar a don Ramón Piñeiro, que me regalou horas abondas naquelas conversas arredor da mesa do bra-seiro. Foi un mestre a quen lle debo moito; tanto, que penso que sempre estarei en débeda con el. Foi lección permanente de sabedoría para todos, pois a casa de don Ramón sempre foi acolledora e para algúns suplencia de moitas carencias. Así o resume Fran-co Grande: “El abriunos á realidade da nosa Terra e do noso tempo así como o lugar de Galicia nunha Euro-pa incompatible co franquismo.” O seu discurso estaba por riba das ideo-loxías, pois facía unha refl exión lúci-da desde a liberdade e a democracia. Sen dúbida, don Ramón foi o grande artífi ce do galeguismo da posguerra .

A ilusión da esperanza é unha galería de corenta e seis retratos

Mediante riscos certeiros e perfís moi sutís imos descubrindo cada persona-lidade, a cal se adentra en nós grazas ás calidades de Franco Grande, dono dunha prosa elegante, clara e directa con amplos e esculpidos períodos rít-micos. Un libro escrito con exquisita e coidada delicadeza no que atopa-mos breves pinceladas ambientais coas cales enmarca o home e a súa circunstancia no seu devir vital cun asombroso equilibrio entre historia e literatura. É importante subliñar que a profundidade dos seus retratos teñen esa fondura que soamente a ollada dun poeta albisca máis alá da forza da palabra exacta. Cómpre subliñar que por baixo dos ditos retratos entreve-mos unha autobiografía sentimental do autor, unhas memorias aveciñadas á sombra dos amigos e daqueles que iluminaron os anos escuros.

En resumo, A ilusión da esperanza é un libro imprescindible para coñecer a nosa recente historia e a dos seus homes, pois sen eles o galeguismo sería imposible. Non podemos esque-cer de onde vimos, porque o futuro, como afi rma o protagonista dun libro de viaxes, “só é digno de ser desexado cando garda no seu rostro a pegada clara do pasado”.ou

tras

Letr

asSUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

32

“‘A ilusión da esperanza’ é unha galería de corenta e seis retratos impresionistas que o autor foi recollendo ó longo da súa andaina intelectual. Deseños cheos de vida, trazados con gran finura e elegancia. (...)riscos certeiros e perfís moi sutís...”

Xosé Luis Franco Grande

Page 9: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020enDetalle33Podemos aprender a utilizar las palabras para

conocernos a nosotros mismos, descubrir lo que queremos y crear un relato de nuestra vida que nos lleve por el sendero de una existencia más plena,

auténtica y feliz. Podemos desarrollar, en defi nitiva, nuestro propio lenguaje de la felicidad. Para ser más felices, y hacer del mundo un lugar mejor para todos, tenemos que pensar en cómo nos conectamos.

Palabras que nos hacen sentir felices

PSICOLOGÍA

¿Sabía que las palabras están vivas, son vida, guardan recuerdos, pueden escuchar, sentir y hacernos soñar? ¿Sabía que hay palabras que seducen nuestra mirada y memoria, y que nos llenan de fuerza y de vida al pronun-ciarlas o ponerlas por escrito?

Pruebe a escribir o decir en voz alta, con sinceridad y de corazón, “Felicidad, Amor, Amistad…” Proba-blemente lo inunde de inmediato una sensación de salud y bienestar. Tam-bién se sentirá más amigable con usted mismo y con el mundo.

Con estas y muchas otras pala-bras positivas y poderosas, “palabras líderes” podemos construir nuestro propio “lenguaje para la felicidad”, basado en un cambio de nuestro foco de atención, en la reconstrucción de nuestro diálogo interno, y destinado a crear un relato de nuestra vida que nos haga más felices, según afi rma el fi lósofo Luis Castellanos.

Castellanos (http://palabrashabita-das.com) es pionero a nivel mundial en la investigación del lenguaje posi-tivo como herramienta innovadora para el progreso de la humanidad.

Para ser más felices, y hacer del mundo un lugar mucho mejor para todos, “tenemos que empezar a pen-sar en cómo nos conectamos con nuestras palabras, empezando por preguntarnos qué es una palabra, pero sobre todo, ¿quién es la palabra? ¿Quién soy yo con esa palabra cuan-do la pronuncio?”, señala a Efe.

“Tenemos que cambiar nuestro relato para transformar nuestra rea-lidad, nuestros sueños, nuestra feli-cidad”, señala el autor de “El lenguaje de la felicidad”.

Palabras líderesLa felicidad se escribe con minús-cula, y no con grandes palabras que marcan un antes y un después en nuestra existencia, sino con palabras que guían y lideran cada día de nues-tra vida. Son palabras-líderes que nos sostienen por dentro y construyen nuestra actitud ante la vida, según Castellanos.

“Estas palabras-líderes nos permi-ten construir un nuevo lenguaje y un nuevo destino para nuestra propia

humanidad; llaman a la acción jus-ta; son valientes, sabias, compasivas, amables y capaces de amigarnos con nosotros mismos y con la vida”, seña-la Castellanos.

“Armonía, asombro, sabiduría, amor, compasión, amabilidad, crea-tividad, amistad, decidir, dar y reci-bir”, son algunas de estas palabras-líderes, vivas y poderosas que llevan la esencia original de la humanidad, y son capaces de aumentar nuestro bienestar y dar sentido a nuestra existencia”, enfatiza.

Señala que “elegir, habitar, cui-dar y proteger estas palabras que se memorizan en el corazón y trans-forman nuestra mirada ante la vida, es responsabilidad de cada uno de nosotros”.

Castellanos propone en su libro aprender a contar nuestra vida para que genere más vida, para encon-

trar en nuestro interior la fuerza para tener una vida con sentido. Una narración que nos satisfaga a pesar de nuestras limitaciones, que rondan siempre nuestros pensamientos.

Explica que para desarrollar esta narración necesitamos encontrar la valentía en aquellas expresiones que nos impulsan a buscar lo que que-remos ser en la vida, en mirarnos al espejo y escuchar lo que deseamos de verdad y expresarlo, contarlo, y dar una nueva historia a nuestra vida con nuestras palabras.

Ocho pasosCastellanos describe ocho pasos para empezar a construir esta nueva narración que pueda dar sentido y relevancia a nuestra existencia, a la que denomina “el lenguaje de la feli-cidad”, resumido a continuación:

Uno. Piense en una experiencia en la que su vida haya tenido un sentido especial, ya sea un momento desta-cado o cotidiano, y escríbala. ¿Qué palabras, frases y nombres sobresa-len en su narración?

Dos. ¿Quién soy yo? Conecte con su identidad narrativa y defínase con sus propias palabras. Refl exio-nes acerca de cómo ha infl uido en su relato el que ahora sea más conscien-te de su lenguaje.

Tres. Al repasar su vida y edu-cación, ¿qué recuerdos, relaciones, tradiciones son las que más le han marcado? ¿qué palabras le han infl ui-do? Tome consciencia de ellas, del

camino y el tiempo que llevan con usted. Escríbalas desde su corazón, con sinceridad.

Cuatro. Piense en la persona que es hoy y sus logros y escriba aquello que lo enorgullezca y lo que todavía le queda por hacer. ¿Qué lecciones o palabras con valor le gustaría tras-mitir a los demás? Comparta sus reflexiones y palabras con un ser querido.

Cinco. Refl exione sobre las limi-taciones de la vida, y su actitud ante ellas. Escriba sobre la muerte, la mayor limitación, y qué considera una buena muerte y cómo le gusta-ría que fuera el último día de su vida. ¿Qué frases le gustaría que pusieran en su lápida?

Seis. Piense y refléjelo sobre el papel, en las personas, lugares, pro-yectos e ideas que le han ayudado a crear una historia con sentido, a expresar sus valores y a participar de la vida. ¿Con qué palabras defi niría sus valores y responsabilidades más importantes?

Siete. Hable del alma de sus expe-riencias sobre el amor, la belleza y el humor. Cuente tres formas de sentir-se conectado a la vida. Elija en usted tres palabras infinitas, imparables, invencibles.

Ocho. Refl exione sobre las espe-ranzas que tiene sobre su futuro y escriba su “proyecto de legado”. ¿Qué quiere contar mediante su vida? ¿Cómo quiere ser recordado? ¿Qué palabras quiere que le sobrevivan?

Una niña escribiendo en una gran hoja que sirvió para batir el récord Guinness de la carta de amor más grande del mundo, en Bucarest | EFE

Para transformar nuestra realidad, nuestros sueños, nuestra felicidad, tenemos que construir un nuevo lenguaje y cambiar nuestro relato

MARÍA JESÚS RIBASFotos: EFE

Page 10: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

Don Ricardo Carvalho na minha memoria (IV)

Xa me teño referido nesta viaxe pola me-moria á instuciona-lización -en 1963- do 17 de maio como Día das Letras Galegas, feito relevante que

partiu dunha iniciativa do académico don Francisco Fernández del Riego, quen, un par de anos antes, ingresara na Academia para ocupar a vacante producida polo falemento de Floren-tino López Alonso-Cuevillas. A toma de posesión tivo lugar o 26 de novem-bro de 1960, no ateigado -segundo as crónicas- Salón de actos da Reunión de Artesáns da Coruña, coa lectura do discurso “Un país e unha cultura: a idea de Galicia nos nosos escritores”. Respondéralle en nome da Academia -non podía ser doutra maneira- o vello amigo dos anos universitarios com-posteláns don Ricardo Carvalho Cale-ro. Na correspondencia entre ambos, publicada por Galaxia, podemos co-ñecer algúns detalles sobre este acto académico, que aquí, penso, non ve-ñen moito ao caso.

Se retomo o tema da Academia e o 17 de maio é porque, se a memoria non me falla, foi nas aulas do profesor Carvalho onde tiven as primeiras noti-cias da existencia e do funcionamento desa efeméride. Se as tivera antes, que penso que non, borráronse da miña mente.

No curso 1970-71 -o do meu terceiro ano da carreira- foi cando tiven o meu primeiro contacto académico co idio-ma galego, na materia optativa deno-minada Lingua Galega, que impartía o doutor Carvalho. O Día das Letras Galegas dese ano 1970 dedicárallo a Academia a Marcial Valladares, poe-ta, narrador -autor de Majina ou a fi lla espúrea, a primeira novela galega, e tamén gramático e lexicógrafo -autor do mellor dicionario do galego do século XIX, sen dúbida. Ese ano, pre-cisamente, o Departamento de Galego iniciara a publicación dun pequeno volume dedicado ao autor galardoado preparado por don Ricardo titulado O Señor de Vilancosta : Loubanza de don Marcial Valladares Núñez no Día das Letras Galegas, editado pola Univer-sidade en edición non venal. Cando apareceu ese volumeciño eu cursaba segundo e non tiven acceso a el. Mais o profesor, nalgún momento, posible-mente falando da obra lingüística de Valladares, fixo referencia a el, coa indicación de que se tiñamos interese

XOSÉ MARÍA DOBARRO

don Gonzalo López Abente / no Día das Letras Galegas e Lembranza de don Valentín Lamas Carvajal no Día das Letras Galegas, son as das dúas seguintes entregas, aparecidas cando xa eu era alumno do depar-tamento, como tamén a seguinte, Algunhas características do galego de Lago González, de 1973, saída pou-cas semanas antes de me licenciar en Filosofía e Letras (Románicas-Español).

Como seguín vinculado á Facul-tade, como estudante de terceiro ciclo, e ao Departamento, xa como estudante de Filoloxía Galego-Portu-guesa, xa como profesor dependente do mesmo no Colexio Universitario da Coruña, puntualmente recibín as seguintes publicacións, que foron:

Xan Vicente Viqueira : escolma de prosa e verso (Limiar de R. Carballo Calero), 1974.

Xoan Manuel Pintos : Día das Letras Galegas, 1975.

Na noite estrelecida : Sagas (Prólo-

podiamos pasar polo departamento a recollelo. Eu así o fi xen e ese texto foi o primeiro das letras galegas que tiven nas miñas mans.

Aínda o conservo, como os dez que lle seguiron ata 1980, ano da xubilación do profesor Carvalho. Son publicacións modestas, mesmo -cando menos as primeiras- escri-tas a máquina -penso que tecleadas no propio departamento polas axu-dantes de cada momento: Aurora Marco, Lydia Fontoira, Carmen Gar-cía-, mais que entendo que teñen un valor histórico innegable. É por iso que considerei que deberían ilus-trar estas liñas e para iso, como os meus exemplares non os teño doa-damente localizados, tivo que ser a man amiga de Delia Vázquez quen telematicamente os puxo nas miñas mans nas fotografías, realizadas por Xaime Bello, que se poden ver nesta páxina. Quede agradecida constan-cia.

Esas dúas capas, Lembranza de

go de Ricardo Carballo Calero), 1976.Antonio Villar Ponte, escolma,

1977.O niño de pombas, Antonio Lópe

Ferreiro, 1978.Homenaxe a Manoel Antonio, 1979.Afonso X O Sabio, pequena antolo-

gía, 1980.En 1976, ano dedicado Ramón Caba-

nillas, que, coincidía, ademais, co cen-tenario do nacemento do autor cam-badés, a Facultade de Filoloxía decidiu a publicación dun volume coordenado polo Departamento dirixido polo pro-fesor Carvalho. Como eu impartía Lin-gua Galega, don Ricardo suxerírame que colaborase cun traballo lingüís-tico e non literario -se ben eu andaba facendo unha tese de literatura-, cousa que fi xen, e así no volume Homenaxe a Cabanillas no centenario do seu nace-mento (1977) apareceu “Anotacions sobor do uso dos tempos verbais nas sagas célticas de Ramón Cabanillas”, que, dito dexa de paso, foi a miña pri-meira publicación en libro.re

cord

osda

Intr

ahis

toria

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

34

Page 11: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020todoSalud35Nunca hubiéramos imaginado que la actual pandemia,

de coronavirus Covid-19, sería retransmitida a diario en todos los formatos informativos posibles, con mapeos actualizados en todo el planeta por las universidades y

plataformas informativas más prestigiosas, respirando en el día a día la vida y la muerte de las personas, confi nadas en muchos países e incrementándose de forma desmesurada el consumo de información

Cobertura informativa sobre las pandemias (II): medidas

no farmacológicas

SOCIEDAD

El impacto global de COVID-19 ha sido profundo, y la amenaza para la salud pública que representa es la más gra-ve en un virus respiratorio desde la pandemia de gripe H1N1 de 1918. Más de 3000 millones de personas per-manecen confi nadas en sus domici-lios, y sólo observan la tragedia que ocasiona la pandemia del COVID-19 a través de las pantallas, de los medios gráfi cos y de las ondas informativas, con tiempo para refl exionar sobre las incertidumbres que se están viviendo, las decisiones políticas, los intentos de enmascarar la escasez con argu-mentos poco científicos, los men-sajes que pesan como rocas cuando sólo se enumeran cifras de muertes, de infectados, de ingresados en Uni-dades de Cuidados Intensivos y de personas dadas de alta. Indagando cómo es posible tanta información diferente entre países y comunida-des, con tasas diferentes de letalidad del virus, aparentemente, desde el 0,2 al 7,8%, según las poblaciones y los lugares donde ocurren los hechos fatídicos, con impactantes imágenes de cadáveres trasladados en sus fére-tros a la puerta de los hospitales. Pero la televisión no supone la ciencia y es exigible que exista un análisis rigu-roso de lo que está ocurriendo, sobre todo para la adecuada higiene men-tal de la población.

Un denominador común en todos los países es la escasez de recursos ante la respuesta a la pandemia y sobre todo en las medidas no far-macológicas para la prevención y el control de infecciones. Llama la atención cómo parecen existir cri-terios diferentes sobre el uso de las mascarillas faciales de protección personal. Se supone que debería exis-tir un Programa Nacional de Preven-ción y control de Infecciones (PCI). Según la Organización Mundial de la Salud para el funcionamiento de un programa de PCI es crucial disponer de profesionales capacitados y con una dedicación específica en cada establecimiento de atención de salud

para pacientes agudos. El programa de PCI nacional debe asegurar que se disponga de las infraestructuras y los suministros necesarios para per-mitir la ejecución de las directrices en vigor, la asignación de recursos humanos y económicos. Es eviden-te que esto no ha ocurrido en nuestro país ni en las Comunidades Autóno-mas, en su totalidad, y en otros países afectados, como en Estados Unidos donde su presidente recomienda uti-lizar bufandas para la protección de la población.

La difi cultad para suministrar más-caras y equipos de protección per-sonal (EPP) ha sido la principal pre-ocupación de los profesionales de la salud. Ya han fallecido cinco médicos y una enfermera en España, así como catorce médicos en Italia, por causa de la contaminación del coronavirus y la mayoría de atención primaria, donde escasean más los dispositivos de pro-tección individual para infecciones. Las estrategias de reserva de másca-ras han sido muy limitadas, ante una posible pandemia.

Las mascarillas quirúrgicas y las máscaras FFP (Filtering Face Piece, un tipo de máscara de protección respiratoria), son las principales medidas de barrera usadas en los centros sanitarios para evitar que, los

CARLOS PIÑEIRO DÍAZ

trabajadores de salud y otras perso-nas (pacientes, visitantes,…) puedan adquirir, a través de su boca y nariz, los gérmenes que colonizan o infec-tan las mucosas respiratorias de los pacientes y que estos proyectan al exterior (cuando respiran, hablan, tosen o estornudan) en forma de goti-tas y/o aerosoles . Las mascarillas quirúrgicas no se consideran Equi-pos de Protección Individual (EPI). Las mascarillas quirúrgicas Tipo I deben emplearse solo para pacien-tes y otras personas con el objetivo de reducir el riesgo de que puedan transmitir infecciones, particular-mente en situaciones de epidemias o pandemias. Existen tres clases de equipos, ordenados según efi cacia fi l-trante creciente encontramos: FF P1, FF P2 y FF P3. Estos equipos deben estar certifi cados de acuerdo con el RD 1407/2009 por el que se regulan los EPI, lo que se evidencia con el marca-do CE de conformidad. La máscara de protección respiratoria individual (tipo FFP2), es una máscara de fi ltro, destinada a proteger al usuario con-tra los riesgos de inhalación., agentes infecciosos que pueden transmitirse por aire. Lo protege también contra el riesgo de transmisión por goti-tas. Su duración de protección varía entre tres y ocho horas, pero es difícil

de soportar más allá de unas pocas horas. Con este objetivo, las más-caras FFP son un elemento funda-mental de las medidas incluidas en las Precauciones de Aislamiento de Enfermedades de Transmisión Aérea (o por aerosoles).

La máscara quirúrgica, tiene una eficiencia de filtración del 80 por ciento o más. Una máscara quirúrgi-ca incluye la fecha de fabricación y la fecha de caducidad. Las máscaras quirúrgicas desechables no utilizadas son válidas durante unos tres años a partir de la fecha de fabricación. Para fi nes higiénicos, deben reemplazarse cuando se humedezcan. Estas más-caras solo se pueden usar durante un máximo de ocho horas y es mejor reemplazarlas regularmente para que puedan seguir siendo efectivas y seguras de usar. La ratio establecida en Francia, en profesionales sani-tarios es de 18 mascarillas/semana mínima.

Ante la evolución del conocimien-to científi co frente al COVID-19, que traslada a las personas con infección asintomática como motivo de su alta contagiosidad, se plantea el uso de mascarillas de protección personal en toda la población.

El autor es médico del centro de salud de Narón. Magister Salud Pública35

Page 12: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

espa

zoPr

ofun

doSUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

36 A galaxia Sombrero

O ceo en abril

Na constelación de Virgo xusto no seu límite coa constela-ción de Corvus, ato-pámonos cunha das galaxias espirais máis famo-

sas do ceo, trátase de M104, coñecida popularmen-te como Galaxia do “Sombrero” polo seu parecido co típico chapeu que adoitan levar os Charros mexicanos.

M104 é unha galaxia espiral non barrada, cunha mag-nitude aparente de 8, atópase a 29,3 millóns de anos luz da Terra, ocupa unha área de 8.7 por 3.5 minutos de arco en tamaño aparente, correspon-dente a un diámetro de aproximada-mente 50,000 anos luz, un terzo do tamaño da Vía Láctea. A galaxia está inclinada nun ángulo de só 7 graos con respecto á nosa liña de visión, mostrándonos ese bordo do que reci-be o seu nome do “Sombrero”. Tamén é coñecida como Messier 104, NGC 4594, PGC 3132 e UGC 293 entre outros.

O buraco negro central en M104 é un dos buracos negros máis masivos detectados entre as galaxias máis

PAULINO GASALLApróximas á nosa. Os estudos reali-zados utilizando os datos obtidos polos telescopios Hubble e o ( CFHT) na década de 1990 revelaron que a velocidade das estrelas próximas ao núcleo da galaxia non sería posible a menos que houbese un obxecto cun-ha masa de polo menos mil millóns de masas solares. Ten máis de 2.000 cúmulos globulares preto do seu centro. M104 afástase de nós a máis

de 1.000 quilómetros por segundo

Foi descrita por primeira vez por

Pierre Méchain en 1781, no mes-mo ano tamén a citan William Herschel e Char-les Messier, pero

non foi agregado formalmente ao

Catálogo Messier ata 140 anos máis

tarde en 1921, polo astró-nomo francés Camille Flammarion , que atopou as notas escritas a man de Messier sobre o seu achado.

A primavera é a mellor época do ano para poder observar A galaxia do “Sombrero”. Podémola atopar a 11.5 graos ao oeste da brillante estrela Spi-ca e 5.5 graos ao nordés de Eta Corvi. En noites moi despexadas podemos vela con prismáticos ou cun telesco-pio pequeno. De momento podedes gozala na foto obtida polos nosos compañeiros de Fotografía Ferrolte-rra e da SGHN.

As que se enume-ra a continuación son as efeméri-des astronómicas previstas para o mes de xaneiro de 2020. Unha infor-

mación que compre ter en conta se se quere observar estes fenómenos nas noites estreladas.

Día 5En 1973 foi lanzada a sonda Pioneer 11, na actualidade atopase na constela-ción do Escudo, a 15.363.700.000 quiló-metros do Sol viaxa a 11,3 quilómetros por segundo e non emite desde 1995..Día 8A 2.35. Lúa cheaDía 10Xúpiter e a Lúa moi próximos. Día 11A 16.10. Lúa chea..Día 12Aniversario da saída do primeiro ser humano ao espazo, o ruso Yuri Gaga-rin (1961). Día 14A 22:56 a Lúa en Cuarto Minguante. A Lúa e Xúpiter moi próximos.Día 15A Lúa e Saturno moi próximos.Día 22A 02:26 Lúa Nova. Choiva de meteo-ro Líridas, actividade desde o 16 ao 25, cun máximo de 18 por hora o día 22, radiante en Lira.Día 23Choiva de meteoros Pi-Pupidas.

Actividade do 15 al 28 de abril, cun máximo variable o día 23. Radiante en Popa.Día 25Aniversario do lanzamento do tele-scopio espacial Hubble (1990).Día 30A 20:38 a Lúa en cuarto Crecente.

PlanetasMercurio en Cetus con magnitude -0,3. Visible media hora antes do amencer.Venus en Tauro con magnitude -4,19. Visible 4 horas despois do sol-por.Marte en Capricornio con magni-tude 0,77. Visible 2 horas antes do amencer.Xúpiter en Saxitario con magni-tude -1,83. Visible 3 horas antes do amencer.Saturno en Capricornio magnitude 0,82. Visible 3 horas antes do amen-cer.Urano en Aries cunha magnitude de 6,22, non visible pola súa proxi-midade ao Sol.

CometasTan só C/2019 Y4 (Atlas) con magni-tude 4 en Camelopardalis, C/2017 T2 (PanStarrs) con magnitude 8 entre Casiopea e Camelopardalis e C/2019 Y1 (Atlas) con magnitude 8 entre Casiopea e Camelopardalis, poden ser vistos cun telescopio, os 3 na misma zona do ceo. Os demais son difi cilmente localizables.

Page 13: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

suplementodominical

5 de abril de 2020enFotogramas

37El aislamiento deja a la ciudad sin actividad y sin Semana Santa

la ciudad y la comarca viven jornadas de aislamiento con la actividad casi paralizada. sin embargo, la actividad continúa fuera de las viviendas y la gente trata de llevar el confinamiento como mejor puede. El ir a la compra o pasear a las mascotas son las únicas actividades que se

pueden realizar en una zona que estaría viviendo la Semana Santa, con multitud de procesiones y con la llegada de miles de de turistas.

Page 14: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

Coronel Médico Luis Pérez Carballa

El Coronel Médico de la Ar-mada, Luis Pérez Carba-lla, natural de Sanxenxo (Pontevedra), tuvo una importante relación con Ferrol, ciudad donde es-tuvo durante muchos

años destinado como médico militar y donde fue fusilado el año 1937 por sus ideas republicanas. Nacido el 30 de noviembre de 1881 fue hijo de Luis Pérez Vieira, un ciudadano portugués, siendo su madre gallega, Dolores Car-balla Barall.

En diciembre del año 1905, una vez obtenida la licenciatura en Medici-na, Juan Pérez Carballa ingresó por oposición en el Cuerpo de Sanidad de la Armada. Con el grado de oficial médico estuvo embarcado durante cinco años en diferentes buques de la Armada basados en Ferrol: acorazado “Pelayo”, crucero “Princesa de Astu-rias”, corbeta “Nautilus” y cañonero “Álvaro de Bazán”.

Pérez Carballa ascendió a Médico Mayor en agosto de 1920, pasando destinado en primer lugar como Jefe de Clínica del Hospital Naval y pos-teriormente como Jefe de Sanidad del Arsenal de Ferrol. En septiembre de 1931 ascendió a Teniente Coronel Médico, siendo nombrado Subdirec-tor del Hospital Naval de Ferrol.

Ascendido a Coronel médico en marzo de 1934, pasó destinado como Jefe de Sanidad de la Base Naval de Cartagena y Director del Hospital de Marina, un destino de corta duración ya que pasó a la situación de Retiro, a petición propia, el 31 de mayo de 1934, durante el conocido como Bienio Negro, tras casi 28 años de servicio en la Armada, fijando su domicilio en Ferrol.

Durante su vida militar Luis Pérez Carballa recibió diversas condeco-raciones españolas y extranjeras, teniendo reconocidos los idiomas francés y portugués. Se casó en Ferrol el mes de agosto de 1907 con la ferrolana Rosa Barbeito Cañete con la que tuvo ocho hijos, tres varones y cinco mujeres. Precisamente su hija Amalia (Kika) Ruiz Barbeito se casó con el marino Alfonso Jaraiz Franco, sobrino del General Francisco Fran-co, el 11 de enero de 1947 en la iglesia ferrolana de San Julián.

Notable profesional de la medicina y celoso cuidador de la salud de com-pañeros de la Armada y sus familia-res, Luis Pérez Carballa fue un reco-

nocido republicano. Miembro de Irmandades da Fala

de Ferrol, perteneció a la logia masó-nica Breogán de Ferrol, donde alcan-zó el grado de Maestro con el nom-bre simbólico de Gelay. Seguidor del espiritismo, fue colaborador y confe-renciante del Ateneo Ferrolán sobre este tema.

Al iniciarse la Guerra Civil, el 18 de julio de 1936, le escribió una carta per-sonal al entonces ministro de Marina de la Segunda República, José Giral, manifestándole su “inquebrantable adhesión al régimen, al Gobierno y a la persona de Vd”. La carta fue inter-ceptada ilegalmente por los Servi-cios de Orden Público de las fuerzas sublevadas contra la República.

Como consecuencia de ello, el Vicealmirante Jefe de la Base Naval de Ferrol sancionó al entonces Coro-nel Retirado Pérez Carballa por “des-afecto”, imponiéndole la pérdida de sus haberes y el traslado a primeros de septiembre de 1936 a la cárcel de

Tudela en Navarra. Allí fue obligado a firmar un documento en el que decla-raba “no estar conforme con la políti-ca del Frente Popular, no pertenecer a la secta masónica ni a ningún par-tido político y estar de acuerdo con la alteza de miras y patriotismo del movimiento salvador del Ejército y la Armada”.

Luis Pérez Carballa permaneció desterrado en Tudela hasta princi-pios de febrero de 1937. Después de una estancia en el hospital de Pam-plona debido a su quebrantada salud, fue trasladado a Ferrol y encarcelado en el buque prisión “Contramaestre Casado”, al tiempo que el 10 de ese mismo mes de febrero se concluía la causa instruida en su contra y se constituía el Consejo de Guerra que juzgaba su conducta.

El 10 de febrero se constituyó el Consejo de Guerra presidido por el Vicealmirante Tomás Calvar, actuan-do de Defensor el Comandante Médico José Hidalgo y de Fiscal el Comandante Auditor Jaime Martín de Santaolalla. Pese a su mal estado de salud, incluido un claro cuadro de depresión, un hecho corroborado por varios médicos en calidad de testi-gos, Luis Pérez Carballa, acusado de masón, teósofo y espiritista, fue con-denado a la pena de muerte “como autor de un delito consumado de rebelión militar”.

Cumpliendo la sentencia de la Causa 21/37 el Coronel Médico retira-do Luis Pérez Carballa murió a los 55 años de edad, fusilado por un pelotón militar el 15 de marzo de 1937 en la Punta del Martillo del Arsenal Militar de Ferrol, lugar habitual de ejecucio-nes sumarias, siendo enterrado en un nicho del Cementerio de Canido de Ferrol.

Como recordó el Capitán de Navío Arturo Maira, el coronel Luis Pérez Carballa vivió una época en que los médicos de la Armada, además de ejercer las funciones sanitarias que le correspondían en sus destinos, tanto en buques como en hospitales, ejer-cían de médicos de asistencia sanita-ria en el entorno familiar del personal de la Armada, lo que le suministraba una posición de cercanía en los ámbi-tos profesional y militar.

Tanto su postura en defensa de la identidad y la lengua propia de Gali-cia como sus intervenciones cultura-les en el Ateneo Ferrolán merecieron el elogio de Carballo Calero. Entre las personas que escribieron sobre Pérez Carballa se encuentran Arturo Mai-ra, Xosé Manuel Suárez y José María López Dafonte, que informaron acer-ca de diversos datos de su vida y tra-bajos.ge

ntes

queh

icie

ronF

erro

lsuplementodominical

5 de abril de 2020

38

“Cumpliendo la sentencia de la Causa 21/37, Luis Pérez Carballa murió a los 55 años de edad, fusilado por un pelotón militar el 15 de marzo de 1937 en la Punta del Martillo del Arsenal Militar de Ferrol, lugar habitual de ejecuciones sumarias”

juan j. burgoa [email protected]

Documentación de Luis Pérez Carballa

Arsenal Militar de Ferrol. Punta del Martillo

Page 15: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020todoMúsica

39Aunque ha tenido que aplazar la VIII edición de los Premios Alegría de Vivir para el día 29 de septiembre en Sala Teatro Luz de Gas de Barcelona, la polifacética Lucrecia mantendrá también el

“Tributo a Celia Cruz” con el que estaba viajando por España y América, con el programa de “Los Lunnis”, con su literatura infantil y no descarta la actuación con un elemento en común: su música.

Lucrecia: “Cada vez somos más solidarios”

SOCIEDAD

Un auténtico terremoto de geniali-dad, simpatía y además de un cora-zón enorme de generosidad. Así es Lucrecia, una cubana que lleva muchos años afincada en España y que le recorre la música por las venas.

¿Qué representa Celia Cruz para usted?Celia Cruz es la artista más grande de nuestra América. Icono de la mujer latina y nuestra cultura latina en todos los sentidos. Amiga y madrina artística, me honra y llena de alegría poder interpretarla, tanto en “Celia el musical” como en “Celia vive”, sendos tributos a la “Reina de la Salsa”.

¿Nos puede contar alguna anécdota de la diva del “azúcar”?Celia Cruz estaba muy emocionada con mi embarazo y me llamaba para saber cómo estaba, en una ocasión me dijo: “Lucrecia dile a ese negro que nazca el día de mi cumpleaños, 21 de octubre”. A lo que contesté: “Celita ya se lo digo a mi bebé y la comadro-na me dice que está en su bienestar fetal!”. Y mi hijo nació días después. En su primer viaje a Barcelona me llamó para conocerle y fuimos al hotel donde se hospedaba. Fue un ratico hermoso, lleno de amor y paz. Lo llevo en mi corazón.

Ha actuado y grabado con grandes mitos latinos, además de Celia, como Paqui-to D’Rivera, Chano Domínguez, “Pata-to” Valdés, Chavela Vargas, “Cachao” o Andy García ¿qué destacaría de ellos?Bendecida por la vida. La relación que he mantenido con los que están y los que ya no nos acompañan fue siempre y es de admiración mutua, profesionalidad en letras mayúscu-las y ¡linda amistad!

¿Cómo se vive la cubanidad en la dis-tancia?Excelentemente. Porque es una inte-racción constante entre culturas y refuerza en positivo mis costumbres. La sociedad se nutre y enriquece con la unión de razas y culturas.

Usted ha dado muchos recitales, tanto en España como en otros países, y espe-

cialmente en EEUU, concretamente en Miami. ¿Cómo vive los directos?Ofrecer un concierto es rigor en todos los aspectos: repertorio, incluir canciones que sean queridas o repre-sentativas de cada país, ensayos... Y muchísima emoción. También signi-fi ca vestir tus mejores galas y salir a cantar con toda el alma para el respe-table público.

¿Tiene algún público favorito?.Amo a todos los públicos ante los que trabajo.

Usted es una artista polifacética, ¿qué le llena más, con cuál de sus actividades se siente mejor?.Gracias a Dios la música es el lazo que une a todas. Cantar, componer, tocar mi piano, presentar el programa “Lunnis de Leyenda” en el canal Clan, de Radio Televisión Española y Clan Internacional para mi Latinoaméri-ca. Trabajar en mis libros infantiles “Besitos de chocolate” o en la banda sonora de la película documental “Balseros”, de Carles Bosch, así como trabajar como actriz de las películas “Segunda piel”, de Gerardo Vera y “Ataque verbal”, de Miguel Albalade-jo… Todas mis actividades las une la música.

Además ha sido premiada en diferentes campos de la cultura: música, televisión e incluso en el documental “Balseros” que fue nominado a los Oscar. ¿De qué faceta se siente más orgullosa?Todos los premios son reconocimien-tos a nuestro trabajo y los agradezco infi nitamente.

¿Y en la música, con qué tipo está más a gusto: bolero, salsa…?.Me encanta el bolero y la salsa. Y jus-to, con el pop latino recibí el premio de la Música con mi canción “Mi gen-te”. Estoy abierta a todo tipo de músi-ca, porque no tiene fi n.

Pero, por si fuera poco, también es una persona muy solidaria ¿Cuál es su fi lo-sofía vital?Hacer el bien es algo realmente vital, y yo creo que cada vez somos más solidarios.

Además es la promotora de los Premios Alegría de Vivir que ya llevan unas cuantas ediciones desarrollándose, ¿cómo van a ser este año?

La cantante cubana Lucrecia | EFE/ Ángel Medina G

JOAQUÍN MÉNDEZ ROSAFotos: EFE /

Los hemos tenido que aplazar al 29 de septiembre por el estado de alerta sanitaria, y esta edición llega cargada de liderazgo de la mujer y del hom-bre por igual. Empoderamiento de la mujer, liderazgo empresarial, mucha cultura, educación, valores. Las per-sonalidades y entidades galardona-das lo son porque son amadas y res-petadas por la sociedad.

Mi objetivo es saber disfrutar , descubrir y recordar los excelen-tes momentos que nos brindan. Por ejemplo, en cultura, Ainhoa Arteta; en literatura y televisión, Boris Izaguirre; y otros como Carlos Latre por sus 20 años de carrera; la cantante Karina, y muchos más...

¿Por qué es tan difícil en estos tiempos “del coronavirus” tener esa alegría de vivir?Es difícil porque han fallecido muchas personas. Hay que descu-brir de dónde proviene y encontrar la vacuna para curar y luego prevenir.

La alegría de vivir es que estamos alertados por los medios de comu-nicación. Los científi cos de todo el mundo están trabajando contra reloj, pero siempre comprobamos gestos solidarios entre las personas.

¿Qué opina de las redes sociales? ¿Es activa en ellas?Sí soy activa. Es una herramienta de trabajo cada vez más importante. Como tal la veo. Pero hay que razonar antes de publicar y respetar a todas y a todos.

¿Qué queda de aquella presentadora brillante y dicharachera que aparecía en “Los Lunnis”?Ah!!!!! Jajaja, pues el programa “Lun-nis de Leyenda”, que es aún más edu-cativo, con lo cual hay que pensar en nuestra niñez y tratar de aprender correctamente el castellano y que lo lleven en su memoria para toda la vida, con nuestras canciones, histo-rias y leyendas.

Page 16: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

brom

uroC

atód

ico

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

40

En estos días, un titular como el que encabeza esta tribuna, puede so-nar provocador; incluso, de mal gusto. ¿Por qué hablar de miedo, y ya no digamos “como placer”,

en estos aterradores tiempos que nos ha tocado vivir? Pues cabe decir… va-rias cosas al respecto.

Cabe decir, para empezar, que son aterradores, sí. Pero que lo mediático y lo político se está cebando con esa cara aterradora, insistiéndonos en lo durísimo que es esto, en que nada así se vivía desde la Segunda Gue-rra Mundial… Miren, solo conozco la Segunda Guerra Mundial por la fi c-ción y… Independientemente de que uno sea creyente, agnóstico u ateo, digamos la frase hecha: ¡Dios nos libre! Además, no solo hay instantes aterradores en esta cuarentena. Hay instantes hermosos que nos han obligado a estar más cerca que nunca de nuestros seres queridos y a poner la pausa y el orden a nuestras atri-buladas y sobreestimuladas mentes del siglo XXI. A hacer limpieza de las telarañas mentales que acumulamos en el ir y venir de la vida.

Cabe decir también que los dos,

El miedo como placermiedo y placer, están más conecta-dos de lo que creemos. En unas decla-raciones que hoy lo condenarían a la picota, Ridley Scott comentaba en un making of de Alien. El octavo pasajero, que su escena fi nal —en la que la protagonista, Ellen Ripley, se pasea en ropa interior por su nave antes de ser atacada por última vez por el xenomorfo— estaba pensada como un relax para el espectador (eminentemente masculino) que se ganaba esa visión de la Weaver lige-rita de ropa como premio al suplicio anterior. Vamos, el mismo monstruo de Alien, según confesaba si ningún problema su retorcido y genial crea-dor, H.R. Giger, no era más que un falo humanizado con dientes.

Y cabe decir que hay un nicho de individuos, entre los que me incluyo, más numeroso de lo que parece, que simplemente sienten un inmenso pla-cer al sentir miedo. Para que se hagan una idea, y acompañado de un buen amigo, mis Halloween suelen trans-currir de pasaje del terror en pasaje del terror; a veces, haciendo muchos kilómetros de asfalto antes de gozar de esa emoción tan poderosa y primi-genia (para Lovecraft, la más podero-sa y primigenia), que es el miedo.

¿Y por qué se goza con el miedo? Nunca estuve más cerca de la res-puesta que hace unas noches, cuan-do pasé dos madrugadas terrorífi cas (y gozosas) acompañado de un vide-

ojuego de mi adolescencia que ha recibido el maquillaje del presente: Resident Evil 3. Nemesis. El juego, que es, más que nunca, un pasaje de la bruja de seis horas, un dédalo de inagotables sustos y, lo más delicio-so, anticipaciones al susto, es el resu-men más en crudo (crudo es, desde luego, la palabra) de por qué el miedo es también placer. Porque el miedo es, literalmente, mirar de frente a la muerte y reírse en su cara. Y por-que esa forma de vencer el miedo no encuentra mejor medio posible que el videojuego.

Hay mucho de cine en los pasa-jes del horror, un invento español, por cierto, ni más ni menos que de Fernando Quenard, que en compa-ñía de Ignacio Brieva inundaron de terror Madrid, Milán y Buenos Aires (la primera en ser bendecida por este espectáculo) durante los años 80 y 90. El cine de los pasajes del horror tiene como elementos fundamenta-les los mismos que tuvo ese periodo excelente para el género que fueron los 80: la escenografía, la ilumina-ción y el sonido. Hasta el susto, toda la fascinación en un pasaje del terror se logra por la combinación de los tres elementos. Nuestra mente obra el resto del milagro.

Resident Evil 3, como pasaje del terror que es, usa estos recursos al límite. Es un placer, pavoroso placer, pasearse por las calles desampara-

das de Racoon City, revividas en este remake con un grado de detalle pal-pable, donde cada cartel que anuncia una película inventada en una esta-ción de metro, cada neón que pinta el asfalto mojado de colores imposibles, cada graffiti estampado sobre sus muros, es tan real, o más, que lo real. Pero es que además su iluminación, cómo usa el contraluz y los colores planos —ese azul cobalto que marca la llegada a los laboratorios de Umbre-lla, o ese rojo sangriento del disposi-tivo de alarma— revisten ese mun-do hiperrealista del expresionismo; de los colores del miedo. Sobre todo ello, un paisaje sonoro que es sentir al minotauro pisándonos los talones, un minotauro llamado Némesis, en off visual la mayoría del tiempo, que grita a nuestras espaldas con una voz espeluznante, mientras corremos por callejuelas, a un paso de tropezarnos y perder, con el traspiés, la vida.

Incluso en una situación como esta, con la muerte invisible campando por las calles, o precisamente especialmen-te en una situación como esta, es un placer ponerse los cascos, darle carne al horror y fundir las horas de la madruga-da en ese huir y conquistar a la muerte. Porque el miedo es placer cuando se sufre en el útero de esa madre, mágica y traviesa, que es la fi cción. Porque nos sentimos protegidos. Porque tenemos armas para ralentizarlo, combatirlo y, fi nalmente, vencerlo.

ÁNGEL LUIS SUCASAS

Page 17: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020cineTeatro41

El Festival de Cine de Sevilla acogerá en el marco de su 17 edición del 6 al 14 de noviembre el estreno en España de “El año del descubrimiento”, película di-rigida por Luis López Carrasco, que ha obtenido recientemente el gran premio del Cinéma du Réel, festival de cine que en su selección combina documental, ensayo y experimentación. La cinta de López Carrasco, que se estrenó mundialmente en el Festival de Rotterdam, también se ha llevado el premio del Jurado de las Bibliotecas junto a ‘Makongo’, de Elvis Sabin Ngaibino, según concreta el Ayuntamiento de la ciudad en una nota de prensa. EFE

Los Emmy, los premios más im-portantes de la televisión, han anunciado que habrá cambios en sus reglas debido a la crisis del coronavirus y han aclarado que, por ahora, no contemplan ni atrasar ni cancelar su cere-monia de entrega de galardo-nes. “No hay planes de cancelar o retrasar la gala de los Emmy del 20 de septiembre ni las de los Creative Arts Emmy del 12 y el 13 de septiembre”, explica la Academia de la Televisión en un comunicado. La televisión, como el resto de industrias culturales, se ha visto muy afectada por el coronavirus. El plazo para presentar candidatos para la próxima edición ha sido ampliado hasta el 5 de junio y las nominaciones se anunciarán el 28 de julio. EFE

EL FESTIVAL DE CINE DE SEVILLA ANUNCIA EL PRIMER FILME DE LA SECCIÓN OFICIAL

LOS EMMY CAMBIAN SUS REGLAS POR COVID-19 PERO MANTIENEN SU FECHA

Fotograma cedido por Netfl ix del documental “Crip Camp” I EFE

Elogiado documental de Ne-tfl ix que produjeron los Oba-ma, “Crip Camp” explora la lucha de las personas con problemas físicos o mentales

por alcanzar la igualdad de derechos en EEUU. “Jened era una oportunidad para hacer cosas diferentes”, dice, en un momento de la cinta, Larry Alli-son, director de aquel campamento.

“Intentamos promover ahí un ambiente en el que los adolescentes pudieran ser adolescentes sin todas las etiquetas y estereotipos, lo cual fue un producto de esa era gracias a la experimentación social. Nos dimos cuenta de que el problema no venía de las personas con discapacidades sino de quienes no tenían discapa-cidad. Era nuestro problema así que nosotros debíamos cambiar”, añade.

Ganador del premio del público al mejor documental estadounidense en el Festival de Sundance, “Crip Camp: A Disabled Revolution”, de James Lebrecht y Nicole Newnham, conecta el agotador camino recorrido por las personas con discapacidad en EEUU para combatir la discriminación con la iniciativa de un campamento lleno de ambiente contracultural que abrió los ojos a muchos.

“Crip Camp” viaja hasta 1971 para recordar una colonia veraniega, situada muy cerca de donde se cele-bró dos años antes el hito hippie de Woodstock, en la que jóvenes con discapacidad podían ser simple-

“Crip Camp”, una mirada hippie a la discapacidad

“Crip Camp” no se limita solo a rememorar lo especial que fue aquel lugar sino que lo coloca como un espacio clave en la lucha por los dere-chos civiles de las personas con dis-capacidad, ya que varios de los ado-lescentes que fueron a Jened luego encabezaron esas reivindicaciones en el plano político y legislativo.

Espacio clavePor ejemplo, una de las jóvenes que pasó por Jened fue Judith Heumann, una gran activista por el respeto a las personas con discapacidad en EEUU. “Uno de los problemas de cuando cre-ces con discapacidades es que no se te considera un hombre o una mujer e incluso en el comienzo de cualquier relación se te ve solo como una per-sona con discapacidad y asexual, con la discapacidad tomando la mayor relevancia”, explicó Heumann.

Así, “Crip Camp” recuerda las pro-testas de las personas con discapaci-dad, que se unieron a otros activistas de la época como los veteranos de Vietnam o los Panteras Negras, para que sus derechos se respetaran a través de la Sección 504 de la Ley de Rehabilitación de 1973 y, fi nalmente, con la vigente Americans with Disa-bilities Act de 1990, conocida colo-quialmente como ADA.

“Crip Camp” supone, asimismo, una nueva colaboración de Netflix con el expresidente de Estados Uni-dos Barack Obama (2009-2017) y su esposa, Michelle Obama, cada vez más metidos en su faceta de pro-ductores audiovisuales. La alianza de los Obama con el gigante digital no pudo tener un mejor comienzo ya que “American Factory” (2019), su pri-mera película juntos, ganó el Oscar al mejor documental.

Un singular campamento hippie en los años 70 para jóvenes con discapacidad es el punto de partida del documental “Crip Camp”

mente adolescentes y olvidarse de la marginación o abusos que sufrían en sus escuelas y barrios.

Al frente de ese campamento de aire utópico e integrador estaban una serie de melenudos hippies con su entusiasmo humanista, sus guita-rras al hombro y sus aspiraciones de transformación social.

“Con quince años, me atraía la gente que fumaba cigarros y que escuchaba música”, explica Lebrecht, quien nació con espina bífi da y que, además de codirector de “Crip Camp”, es uno de sus protagonistas. “Fuera del campamento no sentía que yo fuera un chico guay. Pero en Jened sí que lo era”, agregó.

Grandes momentosUno de los puntos de mayor interés del documental es el material graba-do en el campamento por el colectivo People’s Video Theater.

Ese metraje, lleno de momentos emotivos y espontáneos, muestra a jóvenes con parálisis cerebral o afec-tados por la polio jugando a béisbol, teniendo sus primeros encuentros sexuales, contando chistes, deba-tiendo sobre cuestiones sociales: es decir, siendo adolescentes.

Pero ese entorno de integración y respeto mutuo contrastaba con una sociedad estadounidense que a menudo miraba a las personas con discapacidad casi como a ciudada-nos de segunda clase.

Page 18: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

enDe

talle

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

42

Las sesiones de grabación del que sería

su último trabajo dieron forma a un documental en el que también se recoge el

concierto en la azotea de los Apple Studios, su última actuación en directo

MIRIAM SOTOFotos: EFE/

“Fue difícil saber qué hacer después de The Beatles. ¿Qué es lo que sigue? Estaba deprimido. Lo estarías. Estabas rompiendo con los amigos de toda tu vida”, confesó Paul McCartney en una entrevista para el programa “Mas-tertapes” de la radio británica BBC el 4 en mayo de 2016, en la que también reconoció que fue el negocio el que separó a los “Fab Four”.

“Paul deja los Beatles”, fue el gran titular de la portada del diario britá-nico The Daily Mail el 10 de abril de 1970: aquel anuncio, que coincidía con la presentación de “McCart-ney”, el primer álbum en solitario del músico, suponía nada menos que el fi nal de la banda de rock más gran-de de todos los tiempos, que durante una década había cosechado millo-nes de fans y se había convertido en un fenómeno planetario.

DesencuentrosLa culpa del fi nal de The Beatles reca-yó inmediatamente sobre Paul quien, sin embargo, era el más interesado en continuar con el proyecto. John Lennon ya le había comunicado a McCartney su decisión de abandonar el grupo meses antes, en septiembre de 1969, justo antes del lanzamiento de “Abbey Road”, y tanto Ringo Starr como George Harrison habían ama-gado con lo mismo.

Lo cierto es que The Beatles habían dejado de actuar en directo en 1966 y

Hace cincuenta años, el anuncio de Paul McCartney cerraba la trayectoria de The Beatles. Una banda que, desde Liverpool, revolucionó la música y al mundo entero. El álbum ‘Let It Be’ fue su despedida,

pero medio siglo después el grupo sigue reinando como el más infl uyente de la historia. “Paul deja los Beatles”, fue el gran titular de la portada del diario británico The Daily Mail el 10 de abril de 1970.

The Beatles, el grupo más infl uyente de la historia

EFEMÉRIDES

de la banda. Este aspecto fue des-mentido por el propio Paul McCart-ney que, en una entrevista con David Frost, aseguró que “ciertamente ella no rompió el grupo, el grupo se estaba disolviendo”.

El fallecimiento de Brian Eps-tein –”el quinto Beatle”– en agosto de 1967 posiblemente jugó un papel importante en la disolución del gru-po. Como representante de los Beat-les, no solo se había encargado del

los des-encuentros se habían convertido en habituales.

Un ejemplo fueron los vividos durante la grabación de “Let It Be”, el penúl-timo álbum grabado por la banda, que vio la luz el 8 de mayo de 1970 y supu-so la despedida oficial de The Beatles, al convertirse en el últi-mo en ser publicado.

Sobre el fi n de The Beatles se ha especulado durante medio siglo y, además de Paul, el relato más exten-dido ha fi jado otra gran culpable: la artista Yoko Ono, pareja de John Len-non, cuya infl uencia artística sobre el músico habría causado la separación

Page 19: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020enDetalle43

The Beatles

“recordaron que eran cuatro individuos”, reconocería John Lennon, y con diferentes inquietudes musicales los cuatro se lanzaron a sus carreras en solitario.

la última canción grabada por The Beatles, aunque con la ausencia de John Lennon.

Ídolos para la eternidadLa canción “Let It Be” permanece como una de las más célebres de la banda y el álbum al que da título como uno de los mejores de su tra-yectoria y, pese a las difi cultades que ya atravesaba el grupo durante su grabación, fue una exitosa despedida con la que alcanzaron una vez más el número 1.

Antes de su final, The Beatles “recordaron que eran cuatro indivi-duos”, explicaría John Lennon en una entrevista a la revista “Rolling Stone” en diciembre de 1970, en la que con-fesó que ellos también habían creído “en el mito de The Beatles”.

“Éramos cuatro tipos… Conocía a Paul y le dije: ¿Quieres unirte a mi banda? Después se sumó George y luego Ringo. Solo fuimos una banda que lo logró en grande, muy grande, eso es todo. Nuestro mejor trabajo

nunca fue grabado”, aseguró el músico, que en julio de 1966

había afirmado que The Beatles eran “más popu-

lares que Jesús”.

En solitarioAquellos cuatro músicos que habían dado

forma a The Beatles se lanzaron a sus carre-

ras en solita-rio, y el primero en

hacerlo fue Ringo Starr, con “Sentimen-

tal Journey”, lanzado a fi nales de marzo de 1970.

El más alabado fue George Harrison, siempre a

la sombra de John Lennon y Paul McCartney, a pesar de que

entre los pocos temas de The Beat-les fi rmados por él algunos son de los más representativos de la banda, como “Something” o “Here Comes the Sun”, a día de hoy, el más escucha-do de los “Fab Four” en el servicio de “streaming” Spotify.

“All Things Must Pass” fue publi-cado a fi nales de noviembre de aquel año y consiguió sendos números 1 en Reino Unido y Estados Unidos; aun-que tanto Lennon como McCartney cosecharon grandes éxitos comer-ciales con “McCartney” (publicado en abril) y “John Lennon/Plastic Ono Band” (el último en llegar, en diciem-bre de 1970).

The Beatles forjaron su leyenda desde sus conciertos en el mítico The Cavern de Liverpool y su estan-cia en Hamburgo (Alemania), punto de partida de una trayectoria en la que publicarían una docena de álbu-mes de estudio, desde su debut con el sencillo “Love Me Do” en 1962, inclui-do posteriormente en el álbum “Plea-se Please Me” (1963).

Medio siglo después, el recuerdo de la “beatlemanía” y el legado musi-cal de los cuatro de Liverpool perma-nece intacto e insuperable.

Allí, The Beatles celebraron, el 30 de enero, la que sería su última actuación en directo: el concierto de la azotea, recogido también en el documental, y que concluyó cuando las quejas de los vecinos provocaron la intervención de la policía.

En la que fue su primera actuación en directo desde la gira americana de 1966 y también la última de su tra-yectoria, The Beatles interpretaron los temas “Don’t Let Me Down”, “I’ve Got a Feeling”, “One After 909”, “Dig a Pony” y “Get Back”, aunque habían grabado otros para ser interpretados en directo como “For You Blue” o “Let It Be”, incluidos en el álbum.

Un año más tarde, en enero de 1970, con el documental práctica-mente listo para ser estrenado –en el que se incluía el concierto sobre la azotea de los estudios Apple– se gra-bó para el disco el tema “I Me Mine”,

compuesto por George Harrison, y que sería

buen funcionamiento del negocio, sino que siempre había ayudado a limar las diferencias entre los cuatro artistas.

Aplazado por el triste aconteci-miento, el célebre viaje a la India de John Lennon, Paul McCartney, Geor-ge Harrison y Ringo Starr, por fi n se produjo en febrero de 1968, un evento con una notable infl uencia para los músicos, tanto a nivel creativo como a nivel personal.

Durante este periplo The Beatles compusieron la mayor parte de las canciones del célebre “White Album”, el décimo trabajo de la banda, que fue publicado el 22 de noviembre de 1968.

“Let it be”Después de aquel doble álbum, The Beatles solamente grabarían dos tra-bajos más: “Let It Be” y “Abbey Road”,

publicados en orden inverso al de su grabación.

“Abbey Road” fue el último disco grabado por los cuatro de Liverpool, pero “Let It Be”, su duodécimo disco, sería el último en ser publicado, un mes después de que se conociera el fi nal defi nitivo del grupo.

Denominado inicialmente “Get Back”, y concebido como una especie de vuelta a los orígenes rockeros del grupo, en el que los cuatro volvieran a tocar juntos para la grabación y ante el público, el proyecto incluía la gra-bación de las sesiones de ensayo para realizar un documental que mostrara cómo se preparaban The Beatles para un concierto.

“Let It Be” fue grabado en enero de 1969 en los Twickenham Film Stu-dios y en el estudio de las ofi cinas de discográfi ca Apple, en el West End londinense.

1- Una obra de arte de los Beatles y una

guitarra fi rmada, expuestos en el Hard Rock Cafe del centro de Londres; 2-El

grupo al completo en un hotel de Madrid en el año 1965

Page 20: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

gam

eOve

rSUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

44

Fue uno de los mejores vide-ojuegos de la primera consola portátil de Playstation en su día, uno de esos clásicos que justificaba la compra de la

PSP hace ya 12 años y que a día de hoy, sigue manteniendo su encanto gracias al inagotable ritmo y estrategia de su propuesta que logra no envejecer por muchos lustros que pasen. En Sony lo saben y es por eso que desde hace algún tiempo van reeditando algunas de sus joyitas pasajeras en la consola de sobremesa actual, Playstation 4, y en este caso le ha tocado a su segunda parte, el cual es considerado por mu-chos como el mejor de su trilogía ori-ginal, en una remasterización sencilla pero efi caz y barata que permite revivir y recuperar el antiguo esplendor de la historia en la que encarnamos a un ser divino que debe ayudar a la tribu a sobrevivir pulsando los botones en el momento adecuado y tomando las de-cisiones estratégicas adecuadas para que éstos puedan salir victoriosos en sus batallas. Un clásico que cualquiera debería al menos darle una oportuni-dad, con la única lástima de que solo esté en formato digital, aunque cru-zaremos los dedos a que en un futuro próximo se animen a lanzarlo en for-mato físico junto al resto de entregas.

¡Patapon ha vuelto!

El guerrero fantasmal

La redención de los dioses

Desarrolladora: CI GamesDistribuidora: Koch MediaGénero: FPSModos de juego: Un jugador

Difi cultad: MediaDuración: 10 h. mínimoPlataformas: PS4, Xbox One, PCPrecio: 39,99 €

Desarrolladora: Aurum DustDistribuidora: Koch MediaGénero: Rol por turnosModos de juego: Un jugadorDifi cultad: MediaDuración: 25 horasPlataformas: PS4, Xbox One, PC, Nintendo SwitchPrecio: 29,99 €

SNIPER GHOST WARRIOR CONTRACTS

ASH OF GODS: REDEMPTION

Desarrolladora: Japan StudioDistribuidora: Sony Inte-ractive EntertainmentGénero: PlataformasModos de juego: Un jugadorDifi cultad: MediaDuración: 20 horas míni-mo, 50 para el 100%Plataformas: PS4Precio: 14,99 €

PATAPON 2 REMASTERED

VICTORIA D. [email protected]

JUEGOS

Ya hace unos 10 años que Snipper Elite Warrior está entre nosotros, una fran-quicia que a lo largo de sus diversas entregas siempre

ha hecho todo lo posible por meter-nos en la piel de un francotirador a sueldo, y en este caso Contracts nos ofrece realizar diferentes encargos a lo largo de 5 mapas que simulan mini mundos abiertos, donde tenemos to-tal libertad para acabar con nuestros objetivos de la forma en la que más nos plazca, permitiéndonos adaptar-nos a las diferentes situaciones o que nos pongamos a gusto con nuestras distintas formas de jugar, algo que encanta pero que se siente frustrante cuando el título te obliga a conseguir objetivos que no pegan con la jugabi-lidad, obligándote a salirte de otras formas de afrontar la misión, como el sigilo. Con todo, se trata de una en-trega que muchos fans de la franqui-cia disfrutarán sin ningún percance mayor.

Hoy en día es muy común que los videojuegos be-ban o se infl uyan unos de otros, pero si bien hay casos donde les es más

sencillo disimular sus raíces, hay otros que sencillamente les es im-posible negarlo, como es en el caso de Ash of Gods: Redemption, que sigue de forma muy fi el el esquema jugable de títulos del mismo género como The Banner Saga donde con-trolamos a diversos personajes en una historia fantástica que se sigue con mucho interés, todo enmarca-do en un apartado audiovisual her-moso, colorido y llamativo. Un títu-lo cuya única pega es que aunque funciona, denota muchísimo su falta de originalidad y frescura, en especial si eres fan de dicho géne-ro. Solo recomendado para los fans de la franquicia.

Page 21: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

NATALIA ALCAYDE@Natalialcayde... En la naturaleza, en su diver-

sidad, el color, las fl ores, se llevan todas las primaveras, la diferencia es que ahora el abanico de pluralidad au-menta con especies vegeta-les y una riqueza cromática

que nos llena de luz. Los aires tropica-les con looks frescos y llenos de vida, exóticos estampados… la fl ora y la fau-na conquistan el armario, nos adentra-mos en el mundo selvático animal.

...En la feminidad, celebremos acti-tudes más inclusivas y diversas: No hay un solo tipo de mujer. Ya hemos dejado atrás esa absurda idea de que para ser fuerte hay que renegar del rosa. La pasarela apuesta por los colo-res pastel en general y el lila en parti-cular, son los tonos del momento. La feminidad es delicada, llena de lazos, encajes, volantes… y a la vez es más fuerte que nunca en la moda, y en la vida en general, con botas militares, tacones poderosos, deportivas e inclu-so merceditas. Nuestro lado sexy lo expresamos con libertad, con corsés, aperturas y lencería vista.

… En la “now-stalgia”, usar recuerdos del pasado para hacer algo actual. La nostalgia cala en nuestra sociedad, es un indicativo de la atracción del pasa-do, de los diseñadores que se inspiran en los prolífi -cos años 70, con vestidos bohemios, cuellos pico y plataformas. Los eternos 60, bohemios, folclóri-cos, multiculturales… se manifiestan muy en contrapunto con los años 90, con una estética minimalista imparable.

… En las Musas de Estilo, infl uyentes en el mercado, que bor-dan el glamour, son las reinas del Street Style.

… En el lejano oeste. Lo creas o no, te vestirás con

Inspírate…SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

45deM

oda

1- via @lastcheyenne; 2- @modasanati34; 3- @streetstylegallery___; 4- @23rdapril_beclassy; 5 y 6 - @lastcheyenne; 7- @modasanati34; 8- @lastcheyenne

piel y grandes hebillas. Todo al denim, cazadora y jeans al mismo tiempo a modo de “cow-girl”. Estilo tex-mex suavizado con colores dándole el toque boho al estilismo, sustituye las cazadoras por el poncho. Si eres fan del romanticismo, vestidos largos y manga larga con collares de cuentas y encima tu eterna cazadora vaquera.

… En el traje de vestir. Más polivalen-te que nunca, el traje se democratiza. Es la prenda comodín de la temporada, evoluciona, acorta medidas gracias a las bermudas. “Vestirse con ropa de hombre no oculta la feminidad de una mujer, de hecho, la exalta” (Thaknoon Panichgul).

El mundo está patas arriba, las calles demasiado tranquilas. Malas noticias están calando en progresión geomé-trica, cuarentena, el país entero para-lizado… Estamos viviendo episodios insólitos e inauditos. El presente está colapsado, la incertidumbre se apode-ra de nosotros y el futuro parcialmente cubierto de dudas y preguntas. Sufrire-mos consecuencias de esta pandemia, se impone el teletrabajo y empezare-mos a vivir puertas adentro. Ahora lo más importante es mantener la calma, este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que sueñes cuando salgamos.

Inspírate para cuando ocurra, con positividad y preparada para cuando esta pesadilla termine.

1

aires de western pero con matices. Empezamos hace meses con botines cow-boy. Ahora estamos con cinturón de

4

3

9

865

2

7

Page 22: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

elIn

vent

ario

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020

46 Auriculares circulares conceptuales y magnéticos

PRÁCTICO CONEJO PARA EL ESCRITORIO

Este conejito de escritorio, con tijeras y sujetapapeles, tiene un precio de unos 25 euros y ayuda a organizar todo lo que suele estar desperdigado por la mesa. El porta tijeras y clips para papel trae una zanahoria para compartir, Con sus orejas en posición vertical las tijeras estarán listas para usar, mientras que la zanahoria magnética en su barriga también puede contener clips.Este producto es cien por cien reciclable y está realizado en plástico, e imán y su tamaño es de 7,2 x 13,8 x 8,8 centímetros.

BOTELLA HUMIDIFICADORA

Brillantemente diseñado por el estudio coreano 11+, este humidifi cador totalmente funcional es elegante incluso cuando no esté en uso. Un nebulizador ultrasónico de alta efi ciencia energética dentro del humidifi cador se apaga automáticamente cuando el nivel del agua se agota, y está especialmente diseñado para facilitar la limpieza. Bottle Humidifi er cuesta 87 euros y es un espléndido humidifi cador, que genera sufi ciente humedad para una estancia.

SOPORTE PARA BOLSAS Y PAPEL HIGIÉNICO

Moby Whale es un contenedor multiusos apto para bolsas de plástico y también para papel higiénico. Su precio es de unos cincuenta euros y permite tener siempre a mano las bolsas de plástico para reutilizarlas. Este soporte de bolsa de plástico con forma de ballena está hecho de material ecológico (28 botellas de PET recicladas) y es cien por cien reciclable. Sus dimensiones son 45 x 14 x 13 centímetros y sirven para apoyar el Proyecto ICHITAN Zero Waste para armonizar el mundo.

En la situación en la que se encuentra toda la po-blación y a medida que tratamos de adaptarnos a ella, entendemos, en-tre otras cosas, el valor que tiene contar con un

buen par de auriculares. Ya sea por-que constantemente estamos en una videollamada con un compañero de trabajo, amigo, familiar... o por-que queremos aislarnos durante un rato de los con compa-ñeros de cuarto o de la familia, los auriculares son parte de los héroes de nuestros hogares... por supuesto, la red WiFi es la líder de esa lista.

Inspirado en dispositivos personales esenciales que nos ayudan durante la cua-rentena, el diseñador Felipe Duarte ha creado los auricu-lares Yinyang para Samsung que harán que quieras cam-biar tus AirPods porque resuel-

ve sus principales problemas, como el tamaño único que no encaja a todo el mundo, el estuche que es un dispo-sitivo adicional para cargar, la estéti-ca voluminosa, la portabilidad sin el estuche y una solución de carga si se pierde o se extravía el estuche.

Los auriculares Yinyang están infl uen-

n un compañero de miliar... o por-

slarnosde

os uesto, la red

e esa lista. dispositivos

nciales queante la cua-ador Felipe los auricu-ra Samsung

quieras cam-porque resuel-

PACK DE MEMORIAS USB

“Gigs 2 Go” es un pack de cuatro unidades de memoria de 8 GB, envueltas por papel cien por cien reciclado. Solo hay que cortar cada memoria para poder utilizarla o guardarla. El pack, de 32 euros, tiene el tamaño de una tarjeta de crédito, es renovable, biodegradable, ligero y asequible. El chip de memoria es a prueba de golpes, resistente al agua, y no requiere una tapa de protección. Llevar una memoria USB en el bolso, cartera o similar, es casi imprescindible

ciados por la dualidad del concepto cultural milenario de yin y yang, el equilibrio entre dos fuerzas que se oponen y se complementan en todo momento. Estos auriculares concep-tuales de Samsung están diseñados para refl ejar esa fi losofía al lograr un equilibrio perfecto entre la experien-cia del usuario y la portabilidad. Los

auriculares Yinyang están crea-dos para ser los más pequeños del mercado y que pueden adaptarse a todos. El tamaño compacto se logrará al des-hacerse de las puntas de los oídos.

La tecnología conceptual de los auriculares Yinyang que lo

hacen único en su tipo radica en el gancho infl able que asegura

los auriculares en su lugar. También cuenta con car-ga inalámbrica e ima-nes en la parte posterior del dispositivo para que puedan cargarse en la

parte posterior de nuestro teléfono móvil habilitado

con NFC, eliminando así

la necesidad de un estuche de carga. También puede cargar cinéticamen-te los auriculares manteniéndose en movimiento. Si su teléfono se apaga. Los auriculares Yinyang también se pueden conectar a la solapa de la chaqueta; así de portátiles son.

Page 23: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

SUPLEMENTODOMINICAL

5 DE ABRIL DE 2020elInventario47Limpieza y purifi cación

de la ropa y las estancias

sistema de cuatro partes y a un proceso de limpie-za metódico. Una vez que haya quitado la ropa, deje la puerta abierta y deje que sus sistemas de deshumi-dificación y purificación de aire también funcionen para limpiar el aire de la estancia.

Ahora más que nunca buscamos electrodo-mésticos que sean multifuncionales y uno de los atracti-vos adicionales que más se tienen en

cuenta son la capacidad de limpieza o purifi cación.

El concepto de combinar la fun-ción de purificación con un elec-trodoméstico es una mina de oro en este momento y es por eso que no sorprende que el sistema de cuida-do múltiple FAD 01/02 fuera uno de los ganadores de los Red Dot Design Awards 2019.

Este purificador de ropa es un mini armario con un gran espejo que no solo purifi ca tu ropa sino también tu habitación cuando dejas la puer-ta abierta. A medida que aumenta la contaminación por el polvo y las alergias al polen, este elegante elec-trodoméstico ofrece una solución al arrojar chorros de aire precisos sobre la ropa colgada para eliminar el polvo y el polen. La circulación continua de aire signifi ca que no quedan partícu-las en la ropa. Le permite seleccionar

confi guracio-nes para dife-rentes tipos de prendas, dife-rentes materia-les y opciones de l impieza en su pantalla de interfaz de usuario.

Después, su sistema de lim-pieza dual rocía agua nano elec-trolizada sobre la ropa, absor-biendo y elimi-nando el olor y las partículas de polvo sobrantes. Después de eso, la ropa se seca y se deshumidi-fi ca a baja tem-peratura. El FAD 01/02 garantiza que su ropa sal-ga limpia y sin arrugas gracias a su intrincado

En cualquier época del año puede que sea necesario un paraguas cuando se vive en Galicia. Por un precio de 9,90 euros, se puede ad-

quirir este bonito paraguas trans-parente con el horizonte de París impreso, perfecto para los enamo-rados de la capital francesa

La forma de cúpula de este modelo resulta muy práctica. Gracias a ella se logra una mayor protección de la lluvia, el viento e incluso la nieve. Está adornado con las siluetas de la Torre Eiffel, el Arco del Triunfo y el Moulin Rouge entre otros.

Un paraguas que te traslada

a la ciudad de París

El Type-C se ha abierto paso en todos los sis-temas operativos do-minantes, desde Win-dows, Chrome OS, Mac, Android e iOS como el adaptador HDMI más

pequeño que es capaz de convertir un iPad en un teatro en casa.

La belleza del estándar Tipo-C es que es compacta y universal. Está presente y funciona en todas partes, y prácticamente hace cualquier cosa, desde la fuente de alimentación has-ta la transferencia de datos, incluso la transferencia de imágenes de baja latencia y alta calidad. Ahí es donde entra en juego el adaptador USB-C a HDMI de Nonda.

Increíblemente pequeño, el adap-tador HDMI USB-C de Nonda se puede guardar en cual-quier lugar, des-de bolsillos hasta compartimentos de una mochila, y se puede sacar en el momento ade-cuado para conver-tir su puerto inac-tivo USB-C en una entrada HDMI.

Un adaptador HDMI en miniatura y universal

El adaptador viene con su propio cable plegable, que le brinda la fl exi-bilidad y la libertad de conectar su proyector, pantalla o televisor a su iPad, MacBook, ordenador portátil con Windows o su teléfono Android. Admite la reproducción de videos 4K UHD a 60Hz sin ningún parpadeo o retraso, lo que le permite llevar sus dispositivos portátiles y transmitir contenido de ellos a pantallas más grandes y más inmersivas.

Ya sea para una presentación, un seminario, un trabajo que requiera una pantalla grande, un atracón de películas, una noche de deportes o de videojuegos...

MARCAR Y SUJETAR LA PÁGINA A LA VEZ

Este pequeño marcapáginas es ademas un clip inteligente que le permite mantener sus manos libres mientras lee un libro. Su precio es de unos doce euros y de modo sencillo permite sujetar tanto libros de tapa dura como rústica. El Little Book Holder está disponible en una gran variedad y está realizado en plástico. Su tamaño es de 7,5 x 7,5 centímetros.

LIMPIADOR DE PANTALLAS PARA TELÉFONO Y TABLET

Ver vídeos, fotos, escribir mensajes o acceder a las redes sociales desde el Smartphone es genial pero, si la pantalla está llena de manchas ya resulta más complicado. Con este limpia pantallas de unos siete euros puedes quitar toda esa suciedad que te estropea los dispositivos. Con dos caras, una para manchas más difíciles y otra de microfi bra con la que quitar el polvo o las manchas de grasa de los dedos es muy práctico y tiene el tamaño perfecto para coger con la mano.

Page 24: “Soy feliz viviendo en el pasado...este tipo de artículos que hago todos los domingos son para que te evadas, sonrías, te informes de moda a la vez que de la actualidad, para que

5 de abril de 2020

Diario de FerrolAño XXII / Número 1.134suplemeNto domINIcAlN

ord

esí

a

Una de las cosas que tiene el coronavi-rus es que iguala a los famosos y al resto de los morta-les. Ellos también han tenido que

recluirse en sus domicilios, aunque en su caso, suele significar bastantes metros cuadrados e, incluso, un buen trozo de jardín.

Cada uno está viviendo el confi-namiento de la mejor manera que puede, recurriendo a los trucos que se le ocurre. Muchos de ellos prac-tican deporte, como Toñi Acosta o Cristina Pedroche, que posan en mallas y estupendas, como si fueran capaces de resistirse a abrir la nevera cada dos por tres. “Intento tener buena actitud todo el rato pero me cuesta”, ha escrito la colaboradora de Zapeando, quien tuvo que interrumpir su cuarentena por un triste motivo: el fallecimiento de su abuela Dominga, El marido de la presentadora, el chef David Muñoz, ha estado enfermo, pero no sabe si ha tenido coronavirus porque no le han hecho la prueba. “Puede que simplemente haya sido una gripe común. Nunca lo sabremos”.

Belén Rueda pasa estos momen-tos con seis personas en casa, inclui-das sus dos hijas. A Sara Carbonero e Iker Casillas les pilló la pandemia en Oporto, con sus dos hijos. El fut-bolista ha tomado la misma deter-minación que miles de españoles sin acceso al peluquero: raparse la cabeza al cero para poder comenzar después también de cero.

Blanca Suárez disfruta de su perro, Pistacho, y Marta Hazas y Javier Veiga de repartirse las tareas domésticas, mientras otros se refu-gian en la literatura, como María Esteve o Fran Rivera, que ha sor-prendido a sus seguidores en Ins-

tagram con un relato por capítulos. El lado solidario abunda en las redes sociales pero se lleva la pal-

ma Saúl Craviotto, que ha decidido retomar su trabajo como policía. El peligro es que más de una se salte la cuarentena con tal de que la lleve detenida el piragüista. [hola/diez minutos]

de izquierda a derecha: cristina pedroche, haciendo deporte en casa; Iker casillas, que decidió raparse la cabeza durante el encierro, y la actriz Belén Rueda, con sus dos hijas, con las que pasa la cuarentena, además de otras tres personas.

Famosos en cuarentena

deporte, lectura, tareas domésticas en familia y cortes de pelo extremos

caracterizan estos últimos días la vida de los protagonistas de las revistas

La modelo Judit Mascó ha compartido una imagen en la que aparece donando sangre. De esta forma hace un llamamiento a sus seguidores para que, los que puedan, acudan a los centros de donación y ayuden en estos momentos en los que las donaciones son tan necesarias. Además agradeció la labor de los sanitarios que trabajan durante la pandemia. [lecturas]

LA soLidAridAd de judit mAscó

Ana de Armas y Ben Affleck ya no esconden su amor. La revista “¡Hola!” confirmó su romance con unas fotografías de la pareja en Puerto Rico y, desde entonces, se les ha visto juntos en varias ocasiones, ajenos a las cámaras. Paseando con sus mascotas por Los Ángeles, los dos actores han mostrado su faceta más romántica. [hola]

Los Actores AnA de ArmAs y Ben AffLeck yA no esconden su Amor

La cantante Selena Gómez, de 27 años, desveló que sufre un trastorno bipolar, en una entrevista con Miley Cyrus. Es la primera vez que pone nombre a su trastorno, tras pasar varios capítulos de ansiedad y depresión. [eFe]

seLenA gómez desveLA que es BipoLAr

avoces

Isabel Preysler está atravesando un duro trance. No solo ha perdido a su segundo marido y buen amigo, sino que es testigo de la tristeza y desolación de su hija Tamara. El fallecimiento de Carlos Falcó, a los 83 años, tras varios días luchando contra el coronavirus en el hospital Fundación Jiménez Díaz, ha causado un gran impacto en sus seres queridos. “Era un hombre bueno, buen padre, buen amigo”, cuenta. Tamara aún está muy triste después de cumplir, junto a sus hermanos, con la última voluntad de su padre. [hola]

Si estás pasando la cuarentena con tu pareja secreta, será mejor que le avises de que estás haciendo un directo. Si no, puede ocurrirte lo que le pasó a Demi Lovato y Max Ehrich. El cantante estaba tocando el piano mientras se grababa para sus fans. Intentó avisar a Demi de que estaba en un vídeo en directo, pero ella no lo oyó. Avanzó manta en mano para arropar a su chico, entrando en el plano. Cuando al fin oyó lo que Max le intentaba decir, se apartó con un gritito, provocando las risas de ambos y el final de la grabación. [hola]

Isabel Preysler re-cuerda a su exma-rido Carlos Falcó

Demi Lovato confir-ma por un despiste su nueva relación