L’occitan lemosin

Aquel pichon libròt es a destinacion de los qu’an enveja de descobrir la lenga e la culturalemosina. I a de punts cap a la lenga, la cultura e lo país lemosin.

Aguèrem enveja de far aquel pichon libròt ....

Libròt pels regents

Clara-Lina ZIMPFER & Monica BISSAY

‘Quò vai ?

‘Quò vai plan !

Presentacion :

Pendent la nòstra annada de Aprene 1, agerèm l’escasença de partir a Perigüers perdescobrir la vila e la lenga. Aviam la volontat de partejar amb los collègas e losmainatges la nòstra descubèrta.

Aquel libròt es un resumit de tot çò que posquèrem aprene. Es pas complet e desegur es possible d’apregondir. Voliam un libròt que tòca la maja part dels aspèctesculturals.

Lo libròt es a destinacion dels cicles 2 e 3. Mas se pòt adaptar en fonccion delnivèl de la classa. Vos prepausam qualquas pistas per apregondir las nocions.

- la lenga occitana : podèm trabalhar en occitan suls diferents dialectes, e trabalharlas palancas amb los autres dialectes. Es possible tanben d’apregondir amb d’autrastèxtes en lemosin e perqué pas l’escritura d’una frasa en lemosin.

- la poesia es possible d’aprene de poesias de Marcéela Delpastre

-la lectura : es possible de legir de libres en lemosin o alara de trabalhar sus larevirada lemosina d’un libre estudiat en classa, plen de libres son possibles. Los libresdel Capòc an sovent de còps una revirada en lemosin qu’es dicha sul CD.

- l’art parietal : dins Perigòrd se tròban fòrça baumas pre-istoricas. Per aquela(s)sesilha(s) d’art los enfants pòdon pintrar sià una parèt de pèira s’es possible siquenonun tròç d’argila seca i pòt semblar. Pintran siá amb de pintura acrilica o alara se avètzde pigments naturals per reprodusir las colors.

- l’art arquitectural : a travèrs los monuments e las epòcas.

- l’istòria : es possible de far la partida suls monuments de la vila en fonccion delvòstre programa d’istòria. Trabalhar lo libròt en paralèl, per balhar d’exemple.

Perigòrd e lo lemosin d’un biais general, pòdon servir per una sesilha a trabalhar sullibròt o alara pòt tanben èsser un projècte d’annada.

Vos balham la version, PDF e lo format modificable se vos pòt far mestièr. Se nosvolètz far de retorns serà amb plasèr.

Avèm ajustat un «tutò» per vos explicar cossí imprimar lo libròt entier en format A5 amb vòstra imprimanta.

Podètz trapar tanben una vidèo que presenta la lenga lemosina e qu’illustra los escrivans lemosins dels mai coneguts. Que pòt completar lo document escrich del libreton : https://www.youtube.com/watch?v=iIFpqXhcLR4

https://www.youtube.com/watch?v=iIFpqXhcLR4

La l enga lemosina : Cossí prononciar ?

Per ajudar la prononciacion, çai-junt una version audiò de la discutida entre los 2 mainatges.Vos metèm tanben un exemple de ficha menaira pel temps de discutida (çai junt lo fichièr audiò).

- Adiu ! Quò vai ?- Quò vai pas tròp mau.- Coma te ‘pelas ?- Me ‘pele Estela. E tu ?- Me ‘pele Liunard. Qual atge as ?- Ai 9 ans.- Quoras quò es ton anniversari ?- Quò es lo 29 de feurièr.- Dins quala classa ses ?- Sei en cm1. - Ente demòras ?- Demòre a Lemòtges.- Dins quau barri ?- Dins lo barri de la Bastida.- As daus frairs ?- Ai dos frairs.- As de las sòrs ?- Ai doas sòrs.- As daus animaus chas te ?- Òc-es, ai un chen e una chabra.- Que te platz lo mai de minjar ?- Çò que me platz lo mai quò es las fijas.

Ficha menaira   :

Objectius : localizar lo dialecte lemosin particularitats  comprener lo limosin a travers un dialògue de presentacion

Competencias : • nivel A1 en lenga estrangièra o en lenga regionala que lo calandron aura en fin de

l’elementari (escrich dins lo B.O.) : ◦ Pòt se presentar o presentar qualqu’un e pausar de las questions que lo concerna sus son

luòc de demorança, sas relacions e çò que li aparten. ◦ Pòt comunicar d’un biais simple si l'interlocutor parla lentement et distinctament e se

montra cooperatiu◦ se saber presentar en lemosin ◦ far un dialògue simple dins una lenga pauc coneguda

Debanament :

1) Consigna : Lo lemosin es un dialecte occitan qu’utiliza la grafia normalisada dicha classicacoma los autres parlars occitans. Mas sa prononciacion a de particularitats. Legir « Cossí prononciar ? »

2) Escotar l’enregistrament audio del dialog; far trobar d’exemple de cada règla de prononciacion ; autras remarcas possiblas : «ai» se ditz [ei], «au» se pòt dire [o] , «ch» se ditz [ts] , «j» se ditz [z]

3) Legida del dialògue en lemosin en aplicar sonhosament las règlas de prononciacion4) Particularitats que se pòdon descubrir a partir del tèxte :

a. Vocabulari : adiu, ‘pelar, coma, chas, cossi dire çò que m’agradab. Conjugason : premièra persona en e, sei pel verb èsserc. L’aferesa : una deven ‘na, anar deven ‘nar, achabar deven ‘chabar, ela deven ‘la. Quò

remplaça sovent aquò

Correccion dels exercicis :

Lengadocian Lemosin

c- vaca ch- vachag- figa j- fija-l animal -u animau

Tròba un exemple d’aferèsa dins lo tèxt :‘pelas a la plaça de apelas.

Lo rossinhòl : lo rossinhòuL’agaça : l’ajaçaL’anhèl : l’anheuLo picatal : lo picatauLo gal : lo jauLo castèl : lo chasteuLo caval : lo chavau

Agachar la mapa de la debuta del libròt

Quinas son las tres vilas majas que se parla lemosin ?

Lemòtges, Tula e Periguers

Compara la region administrativa amb lo parçan que se parla lemosin :

Se vei que la region administrativa dau lemosin es mai a l’oest de la dels parlar lemosins.

Los escrivans lemosinsQuestionari

1) Qual escriguèt de poesias ?

X Marcela Delpastre X Micheu Chapduelh

X Pau Lois Granier □ Joan Ganhaire

X Joan dau Melhau X Bertran de Born

2) Qual es de Lemòtges ?

Joan dau Melhau nasquèt e demòra a costat de Lemòtges.

3) Un autor canta los poemes d’un autre autor. Qual es ?

□ Joan dau Melhau canta Micheu Chapduelh

□ Marcela Delpastre canta Joan dau Melhau

X Joan dau Melhau canta Pau Lois Granier

4 ) A vòstre vejaire, qual escriguèt aquel tèxt ? Perqué ?

Es un tèxte de Bertran de Born. Reconeissèm la grafia medievala, la caligrafia. L’enluminura a la debuta del tèxt es testimòmi d’un tèxt ancian. Lo sol autor de la tièra qu’escriguèt a l’Edat-Mejan es Bertran de Born.

5) Levat Bertran de Born, los autors son totes contemporanèu pendent qualques annadas. Enròda la bona responsa.

De 1941 fins a 1998 De 1948 fins a 1954

De 1879 fins a 2000 De 1925 fins a 1947

L os monuments istorics de Perigüers Epòca Romana

• Acabat en 80 aprèp J-C èra un dels mai important de Gàllia. Las roïnasdels escalons e dels corredors son encara visibles. Podiá aculhir 18 000personas.

• Jos la carrièra se trobava l’una de las pòrtas per dintrar dins la vila Antica,la pòrta Romana. Dins lo pargue al cap de la carrièr vesèm una cortina.

• Al sègle IVen, la vila se sarra dins una muralha longa de 950m, renforçadaper 24 torres que 8 son encara vesiblas. De las tres pòrtas de la muralha, sevei una sola encara , la pòrta de Mars qu’es embarrada dins un ostalprivat, e la pòrta Romana foguèt destrusida.

• Aquel monument excepcional plan conservat es la partida sacrada d’untemple dedicat a la divessa de l’aiga e de la feconditat. Èra cargada deprotegir la vila. La brèca correspond a l’emplaçament de la pòrta.

Epòca Medievala

• Es la darrièra torre de la muralha medievala. Aquela fortificacion longa de15000m foguèt destrusida al sègle XIXen , ne demòra pas que la torre.

• Es un dels rars exemplars d’arquitectura civila del sègle XIIen, trasformat enconvent al sègle XVIIen. Las personas qu’ocupavan l’ostal èran cargadad’ensenhar la religion.

• Aqueste edifici es rar en Euròpa occidentala, a 5 copòlas. Al sègle XIXend’òbras grandas son facha per salvar lo monument de la roïna.

• Lo bastiment sus la plaça de l’ancian ostal de comuna es una ostalàsfortificat al sègle XIIen. De la plaça podèm observar la granda torrepoligonala.

L’anfiteatre

La carrièra romana

La pòrta Normanda

La catedrala Sant-Front

L’ostal de las Dònas de la Fe

La tòrre Mataguèrra

La tòrre Vesunna

L’ostal Lagrange

Epòca Renaissença

• Es una carrièra dels escalièrs, de cada costat tronan dos ostals particulars, totes dosdel sègle XVen amb de torres.

• Fa part del camin de Compostèla aquela carrièra presenta un fumd’ostals, exemple de la Renaissença amb de faciadas ondradas e escalpradas.

• L’ostal foguèt construsit al sègle XIIIen. Es ondrat dins un estil roman efoguèt modificat al sègle XVen. Lo magistrat teniá justícia pelsreligioses de Perigüers.

• Es l’ostal d’un pastissièr del sègle XVen. Sa pòrta de la Renaissençadelicadament escalprada coma la fenèstra de l’autre costat del bastiment.Son nom rampèla lo del fabricant del pastís de Perigüers.

L os monuments istorics de Perigüers Questionari

1) Qual èra Vesun n a ?

Vesunna la divessa de l’aiga e de la feconditat. Èra cargada de protegir la vila.2) Los monuments que son ligats per la muralha a la vila son :

3) Quina frasa correspond a la Galariá Daumesnil ?

□ es un laberint de pichonas corts ligadas per de carrieròtas

La carrièra Limojana

La carrièra de l’Alberja

L’ostal del Viguièr (òme de lei)

L’ostal de Fanconi

4) Quin es lo monument inscrit al patrimòni de l’UNESCO ?

5) A vòstra vejaire, Perigüers a la Renaissança èra una vila rica ? Explica ta responsa.

Perigüers èra una vila rica. Qualques indicis son :-lo temple Vesunna-la catedrala Sant-Front- las diferentas fortificacions-lo nombre d’ostal de mercands- los ornaments suls ostals

6) Balha los punts comuns entre l’ostal Abzac de la Dotze e l’ostal del Viguièr.

Ostal Abzac Ostal del Viguièr

Qualques punts comuns :los ornaments sus las pòrtasla talhala pèira causida,las colomnas a l’entorn de la pòrta... Podèm tanben far las diferéncias.

Tutò imprimar :

1) Dubrir lo fichièr del libròt amb Libre Offici.

2) Quand picatz sus imprimar se dubrís automaticament lo parametratge de la bostia de dialòg per l’impression çai-junta.

3) Los costats del papièr dèvon èsser en recto-vers

4) Devètz picar sus «brochure»

Monica BISSAY & Clara-Lina ZIMPFER

L’occitan lemosin

Aquel pichon libròt es a destinacion de los qu’an enveja de descobrirla lenga e la cultura lemosina. I a de punts sus la lenga, la cultura e lopaís lemosin.

Quò vai ?

Quò vai plan !

La l enga lemosina : Cossí prononciar ?

La pronociacion de qualquas letras cambia per rappòrt al lengadocian. Vaquí qualquasrèglas :

• La s aprèp la vocala «e» se prononcia [i] Escòla : eicòlala s aprèp las autras vocalas ne perlonga lo son : chas chaa

• Quand i a -as a la fin d’un mot se pronòncia [a] las filhas : là filhà• La consonanta finala se pronòncia pas lo blat : lo blà• La v se pronòncia coma en francés [v] la cava : la cava

Vaquí un pichon exercici de prononciacion : escota lo dialòg oral puèi legís aquel dial ò g en lemosin :

- Adiu ! Quò vai ?- Quò vai pas tròp mau.- Coma te ‘pelas ?- Me ‘pele Estela. E tu ?- Me ‘pele Liunard. Qual atge as ?- Ai 9 ans.- Quoras quò es ton anniversari ?- Quò es lo 29 de feurièr.- Dins quala classa ses ?- Sei en cm1. - Ente demòras ?- Demòre a Lemòtges.- Dins quau barri ?- Dins lo barri de la Bastida.- As daus frairs ?- Ai dos frairs.- As de las sòrs ?- Ai doas sòrs.- As daus animaus chas te ?- Òc-es, ai un chen e una chabra.- Que te platz lo mai de minjar ?- Çò que me platz lo mai quò es las fijas.

1

La l enga lemosina : Las palancas

Lo lemosin es un autre dialècte occitan. Completa lo tablèu, amb l’ajuda deldialòg, de qualquas diferencias màgers.

Lengadocian Lemosinc- cabra ch-g- figa j--l animal -u

Autre fenomèn : l’aferèsa. Aquò arriba quand la letra que comença un mot tomba e qu’es remplaçada per una apostròf :

Tròba un exemple d’aferèsa dins lo tèxt :...............................................

a la plaça de ........................................... .

Adapta los mots en lemosin, atencion i pòt avèr mantuna palanca dins un mot.Lo rossinhòl : ......................................................

L’agaça : ..............................................................

L’anhèl : ...............................................................

Lo picatal : ...........................................................

Lo gal : .................................................................

Lo castèl : .............................................................

Lo caval : .............................................................

Quinas son las tres vilas m àgers que se parla lemosin ?

................................................................................................................................

Compara la region administrativa amb lo parçan que se parla lemosin :

................................................................................................................................

1

2

Los escrivans lemosins

Marcela Delpastre, (1925-1998) escrivana lemosina la maiconeguda.Èra au còp poetessa, contairitz e etnològa. Jamai quitet sa bòriaen Germont a costat de Chambaret en Coresa : faguet sos estudisa Sent-Liunard, a Briva puei a l'escòla de las Arts Decorativa aLimòtges) . Daus editors parisiens publiqueren sas memòriasqu’escrisset en occitan puei en frances. Sa poesia alterna lasdoas lengas : una partida en frances, la sega en occitan

Micheu Chapduelh (1947 - ) es escrivan lemosin, nasquet a Agonac dinsDordonha. Escrisset emb la grafia classica e moderna.Participa entre autre, a la revuda « Lo leberaubre » consacrata la literatura fantastica coma Jan Dau Melhau. Son òbraconten un boiradis sabent d’umor negre e fantastic. Escrissetmai d’una chançon en particulier per Joan Paul Verdier.

Pau Lois Granier (1879 – 1954) , èra de Chambon en Cruesa. Fuguètbibliotecari e filològue. Dins sas òbras descrisset daus luòcs lemosins e dauspersonatges o daus animaus fantastics coma lo prince Zizim e la licòrna.Escrisset 93 poemas que Jan dau Melhau e Bernat Combi ne’n chanterenquauques uns.

Joan Ganhaire (1941 - ) Es considerat coma l’un daus escrivans occitansmagers. Prend son inspiracion mai que mai dins sonactivitat de medecin de campanha. S'essaïet a tots losgenres literaris : « Lo rierlutz » (1978) un recuelh denovelas fòrtas, « Las isclas sos lo sang » un roman decapa e d’espeias, « Vautres que m’avetz tuada », unroman policier, « Los darriers daus Lobaterra », unalegenda medievala. Participa activament a la seccion del’IEO apelada Novelum que ne siguet president. Siguetconselher generau de la Dordonha elegit sus lo canton deBrantòsme.

3

Los escrivans lemosins

Jan dau Melhau (1948 - )Jan Maria Maury nasquet a Lemòtges. Pendent sos estudis a l’Escòla NacionalaProfessionala, sa mestresa de filosofia e de Sciencias Politicas a Tolosa sefaguet anti-tecnica, ecologista, libertari, e critic de l’òrdre establit, anti-conformista. Escrisset daus romans, de las novèlas, daus contes, daus poemas,daus aforismes, daus recuelhs de poemas, de pregieras.Fuguet editor emb « Lo Chamin de Sent Jaume ». Es maique mai un òme d’espectacle : - musician, chantaire  : jugava de la viena coma Sergi Maròta l’acordeon a clapetons dins lo grope « Los d’a Roier »,- contaire : de contes mitics o absurdes,- disaire : de la poësia daus trobadors a la de la MarcelaDelpastre que ne fuguet un amic e que ela ne’n faguet soneiritier literari.

Bertran de Born (1140-1205)Baron baralhaire de lonja, fasiá de la guerra un ideau dins sa poësia. Sonobjectiu qu’èra d’eschivar qu’Aquitània devengues francesa. Èra l’amic d’Enriclo rei d’Anglaterra e de son filh Enric au cort manteu. Fomenta una revòlta daussenhors lemosins contra Richard Còr de Lion. Quand Enric lo jòune muertBertran devenguet lo melhor vassalh de Richard. Partejava coma son frair lasenhoriá de Nautafòrt. Mas, coma los autres senhors independents entret enconcurréncia emb las principautats territorialas coma lo duchat d’Aquitània. Pergardar l’independéncia de son domeni en Perigòrd, se deguet batre sovent. Sapoësia parla mai que mai de quilhs problemas politics. Fai de la guerra unideau. Faguet daus poemas d’amor, de guerra e daus sirventes.

4

Los escrivans lemosinsQuestionari

1) Qual escriguèt de poesias ?

□ Marcela Delpastre □ Micheu Chapduelh

□ Pau Lois Granier □ Joan Ganhaire

□ Joan dau Melhau □ Bertran de Born

2) Qual es de Lemòtges ?

............................................................................................................

3) Un autor canta los poem a s d’un autre autor. Qual es ?

□ Joan dau Melhau canta Micheu Chapduelh

□ Marcela Delpastre canta Joan dau Melhau

□ Joan dau Melhau canta Pau Lois Granier

4 ) A vòstre vejaire, qual escriguèt aquel tèxt ? Perqué ?

...........................................................................................

...........................................................................................

...........................................................................................

5) Levat Bertran de Born, los autors son totes contemporanè u s pendent qualques annadas. Enròda la bona responsa.

De 1941 fins a 1998 De 1948 fins a 1954

De 1879 fins a 2000 De 1925 fins a 1947

5

L os monuments istorics de Perigüers Epòca Romana

Dins la partida seguenta es a tu de retrobar quina descripcion correspond a cada monument. Religa lo monument a la descripcion que li correspond :

• Al sègle IVen, la vila se sarradins una muralha longa de 950m,renforçada per 24 torres que 8 sonencara vesiblas. De las tres pòrtasde la muralha, se vei una solaencara , la pòrta de Mars qu’esembarrada dins un ostal privat, e lapòrta Romana foguèt destrusida.

• Acabat en 80 aprèp J-C èra undels mai importants de Gàllia. Lasroïnas dels escalons e delscorredors son encara visibles.Podiá aculhir 18 000 personas.

• Aquel monument excepcionalplan conservat es la partida sacradad’un temple dedicat a la divessa del’aiga e de la feconditat. Èracargada de protegir la vila. Labrèca correspond a l’emplaçamentde la pòrta.

• Jos la carrièra se trobava l’unade las pòrtas per dintrar dins lavila Antica, la pòrta Romana. Dinslo pargue al cap de la carrièravesèm una cortina.

L’anfiteatre

La carrièra romana

La pòrta Normanda

La torre Vesunna6

L os monuments istorics de Perigüers Epòca Medievala

La torre Mataguèrra

La catedrala Sant-Front

L’ostal Lagrange

L’ostal de las Dònas de la Fe

• Lo bastiment sus la plaçade l’ancian ostal de comunaes un ostalàs fortificat alsègle XIIen. De la plaçapodèm observar la grandatorre poligonala.

• Es la darrièra torre de lamuralha medievala. Aquelafortificacion longa de15 000m foguèt destrusidaal sègle XIXen , ne demòrapas que la torre.

• Es un dels rarsexemplars d’arquitecturacivila del sègle XIIen,transformat en convent alsègle XVIIen. Las personasqu’ocupavan l’ostal èrancargadas d’ensenhar lareligion.

• Aqueste edifici es rar enEuròpa occidentala, a 5copòlas. Al sègle XIXend’òbras grandas son fachasper salvar lo monument dela roïna.

7

Lo s monuments istorics de Perigüers Epòca Renaissença

• Es l’ostal d’unpastissièr del sègle XVen.Sa pòrta de la Renaissençadelicadament escalpradacoma la fenèstra de l’autrecostat del bastiment. Sonnom rampèla lo delfabricant del pastís dePerigüers.

• Es una carrièra delsescalièrs, de cada costattronan dos ostalsparticulars, totes dos delsègle XVen amb de torres.

• L’ostal foguètconstrusit al sègle XIIIen.Es ondrat dins un estilroman e foguèt modificatal sègle XVen. Lomagistrat teniá justíciapels religioses dePerigüers.

• Fa part del camin deCompostèla aquelacarrièra presenta un fumd’ostals, exemple de laRenaissença amb defaciadas ondradas eescalpradas.

La carrièra Limojana

La carrièra de l’Alberja

L’ostal del Viguièr (òme de lei)

8

L’ostal de Fanconi

L os monuments istorics de Perigüers Questionari

Respond a las questions en t’ajudant de las paginas precedentas.

1) Qual èra Vesun n a ?

.............................................................................................................................

..............................................................................................................................

2) Enròda los monuments que son ligats per la muralha a la vila ?

3) Quina frasa correspond a la Galari á Daumesnil ? □ es un luòc qu’expausa òbras d’art.□ es un laberint de pichonas corts ligadas per de carrieròtas□ es un passatge josterrenh cavat per una bèstia

4) Quin es lo monument in s cr it al patrimòni de l’UNESCO ?

9

L os monuments istorics de Perigüers Questionnari

5) A vòstra vejaire, Perigüers a la Renaissança èra una vila ri c a ? Explica ta responsa.

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

6) Balha los punts communs entre l’ostal Abzac de la Dotze e l’ostal delViguièr.

Ostal Abzac Ostal del Viguièr

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

10

Avèm prepausat aquel libròt qu’amassa qualques unas de las polidasdescobèrtas que faguèrem pendent nòtre estagi a Perigüers en 2020 dinsl’encastre de la formacion Aprene 1.

Te daissam la plaça de notar de causas o far un dessenh per illustrar ton libròt.