Arş. Gör. Dr. Kıymet DENİZ

Dr. Öğr. Üyesi Kıymet DENİZ

9. Hafta

2020-2021 Güz Dönemi

Bu ders notlarının hazırlanmasında Kırıkoğlu (1990) ve Temur (2001)’in Endüstriyel Hammaddeler kitabından yararlanılmıştır.

T.C.

Ankara Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi

Jeoloji Mühendisliği Bölümü

JEM 361

ÖZEL MİNERALOJİ

Özel Mineraloji

KÜKÜRT

Özel Mineraloji

Kağıt, boya yapımında ve sert kauçuk

imalatında kullanılmaktadır.

https://www.mindat.org/min-3826.html

Kimyasal

Formülü

Renk Kristal

Sistemi

Sertlik Özgül

Ağırlık

Kristal Biçimi Bulunuşu

Kükürt S Sarı Rombik 1.5-2.5 2 Piramidal habituslu ve

bazis kombinasyonlu

kristaller; düzensiz

kütle, masif,

böbreğimsi, stalaktitik,

kabuklaşma ve

toprağımsı

Süblimasyon ve H2S oksidasyonu ile Volkan kraterleri etrafında,

Sülfürlerin oksidasyonu ile Sülfürlü damarlarda, Sedimentlerde

Jips, kireçtaşı, killi ve bitümlü kayaçlarda

Kimyasal

Formülü

Renk Kristal

Sistemi

Sertlik Özgül

Ağırlık

Kristal Biçimi Bulunuşu Kullanım Alanları

Grafit C Siyah Hekzago

nal

1-2 2.2 Genellikle

yapraklı, pullu,

ışınsal ve taneli

kütleler

Metamorfik - Karbonlu maddelerden:

kristalen şist ve gnayslarda

Kömürlü yatakların metamorfizması

Hidrotermal damarlarda –

Kuars, biotit, ortoklas, turmalin, apatit ve

pirit ile

Çelik, bronz, pirinç döküm

endüstrisinde refrakter pota,

Yağ ile karışımı: yağlayıcı olarak

Kil ile karışımı: Kurşun kalem

Pil, batarya, jeneratör fırçaları

Çelik için koruyucu boya, döküm

kaplamaları

KÜKÜRT

Özel Mineraloji

Boya ve cila yapımında kullanılmaktadır.

KUVARS VE POLİMORFLARI

Özel Mineraloji

Kuvars kumları ve çakılları inşaat malzemesi olarak kullanılmaktadır. Özellikle kilden ve rganik

malzemeden arınmış kuvars kumu tercih edilmektedir.

Çimento içerisinde kum ve çakıl (agrega) olarak kullanılacaksa çok dikkatli olunmalıdır. Çünkü

alkali çimento ile karışan kum ve çakıllar sertleşmeye başladığında hidrataston (bünyeye su

alma) olayı meydana gelir. Na-K gibi alkaliler açığa çıkar. Dolayısıyla malzeme genişler, çatlar ve

parçalanır. Betonun sağlamlığı bozulur. Özellikle opal türü mineraller buna etki yapar.

Opal kırılarak mıcır ve pirinç denilen yapı malzemesi elde edilir. Mıcır ve pirinç haldeki bu

malzeme mozayik ve sıva yapımında kullanılır.

MİNERAL FORMÜL KRİSTAL F. SERTLİK Ö.A TÜR

KUVARS SiO2 TRİGNL-HEGZA 7, 2,65 SiO2 GRUBU

TRİMİDİT SiO2 MONOK-HEGZA 7, 2,26 SiO2 GRUBU

KRİSTOBALİT SiO2 TETRAG-KÜBİK 6,5 2,32 SiO2 GRUBU

OPAL SiO2nH2O AMORF 5--6 2 SiO2 GRUBU

ZEOLİT MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

Kağıtta dolgu maddesi,

İnşaat agregatlarında,

Puzolan çimento ve betonda

katkı maddesi,

yapı taşı ve

hafif dolgu maddesi /inşaat

malzemesi olarak

kullanılmaktadır.

MTA

Stilbit

KİL MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

FİLLOSİLİKATLAR

Serpentin grubu

Antigorit Mg3Si2O5(OH)4

Krizotil Mg3Si2O5(OH)4

Kil mineralleri grubu

Kaolinit Al2Si2O5 (OH)4

Smektit M+(Al, Mg)2-3 Si4O10 (OH)2.4H2O

Vermikülit (Mg, Al)3 (Si,Al)4O10 (OH)2.4H2O

Sepiolit Mg4Si6O15 (OH)2.6H2O

Paligorskit (Mg, Al)5 Si8O20 (OH)2.8H2O

Talk Mg3Si4O10 (OH)2

Pirofillit Al2Si4O10 (OH)2

Mika grubu

Muskovit KAl2 (AlSi3O10) (OH)2

Flogopit KMg3 (AlSi3O10) (OH)2

Biotit K(Mg, Fe)3 (AlSi3O10) (OH)2

Lepidolit K(Li, Al)2-3 (AlSi3O10) (OH)2

Margarit CaAl2 (Al2Si2O10) (OH)2

Klorit grubu

Klorit (Mg, Fe)3 (Si, Al)4 O10 (OH)2 (Mg, Fe)3 (OH)6

Apofillit KCa4 (Si4O10)2 F.8H2O

Prehnit Ca2Al (AlSi3O10) (OH)2

Kaolen kağıt sanayiinde dolgu maddesi olarak ve refrakter

tuğla yapımında kullanılmaktadır.

Smektit (Montmorillonit-Bentonit) boya, tuğla, kiremit,

çimento ve kağıt yapımında kullanılmaktadır.

İllit kağıt ve boya yapımında kullanılmaktadır.

Genleştirilmiş vermikülit ısı ve ses yalıtımında kullanılan

malzemelerin üretilmesinde faydalanılmaktadır. Jips ile

karıştırılarak sıva yapımında veya taban döşemesi olarak

kullanılmaktadır.

https://it.wikipedia.org/wiki/Montmorillonite

TALK

Özel Mineraloji


TALK Mg3Si4O10(OH)2 TRİKLİNAL 1 KİL MİNERALİ G.2,7

https://www.drugwatch.com/news/2018/03/06/talc-advisory-issued-philippine-fda/

TALK

Özel Mineraloji

Kağıt üretiminde dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. Kağıtların yüzünü parlatmada kullanılmaktadır.

Çatı kaplamalarında kullanılmaktadır.

Boya ve sıva yapımında kullanılmaktadır.

Özel Mineraloji

TALK YATAKLARININ OLUŞUMU

Sedimanter Kayalarla İlişkili Talk Yatakları

Ultrabazik Kayalarla İlişkili Talk Yatakları

Bazik Kayalarla İlişkili Talk Yatakları

Özel Mineraloji

TALK YATAKLARININ OLUŞUMU → Sedimanter Kayalarla İlişkili Talk Yatakları

Özel Mineraloji

TALK YATAKLARININ OLUŞUMU → Ultrabazik Kayalarla İlişkili Talk Yatakları

Özel Mineraloji

TALK YATAKLARININ OLUŞUMU → Bazik Kayalarla İlişkili Talk Yatakları

Özel Mineraloji

TÜRKİYE TALK YATAKLARI

OLİVİN GRUBU

Özel Mineraloji

Forsterit

Fayalit



FORSTERİT Mg2SiO4 ROMBUSAL 6,5-7 3,5-4 OLİVİN GRUBU

FAYALİT Fe2SiO4 ROMBUSAL 6,5-7 3,5-4 OLİVİN GRUBU

Refrakter tuğla yapımında kullanılmaktadır.

Fayalit dayanımı yüksek çimento yapımında kullanılmaktadır.

ZİRKON

Özel Mineraloji

Aşındırıcı olarak,

Ateşe dayanıklı malzeme yapımında ve

mukavemetli boyaların elde edilmesinde

kullanılmaktadır.

Bonewitz, R. L. (2012)

MİNERAL FORMÜL TÜR

ZİRKON ZrSiO4 ZİRKON GRUBU

Özel Mineraloji

YÜKSEK ALÜMİNYUMLU SİLİKATLAR

Özel Mineraloji


Özel Mineraloji

Refrakter tuğla yapımında kullanılmaktadır.


MİNERAL FORMÜL TÜR

SİLİMANİT Al2SiO5 Al2SiO5 GRUBU


KORUNDUM

Süstaşı Olarak Kullanılan Mineraller

Kimyasal Formülü Al2O3

Kristal Sistemi Trigonal

Özgül Ağırlığı 3.98-4.1

Renk Renksiz, mavi, kırmızı, pembe, sari, gri, sarımsı kahverengi

Sertlik 9

Çizgi Rengi Beyaz

Parlaklık Elmas, camsı, inci

Saydamlık Saydam, yarısaydam

Aşındırıcı ve zımpara yapımında kullanılmaktadır.

VOLLASTONİT

Özel Mineraloji

Mineral yünü eldesinde,

Aşındırıcı malzeme olarak,

Kaplamada,

İğnemsi kristalleri seramiğin

mukavemetini arttırır ve

Nemlilik genleşmesini, kuruma ve

pişme süresini azaltarak enerji

tüketimini düşürmektedir.



VOLLASTONİT CaSiO3 TRİKLİNAL 5-5.5 2.9 PİROKSENOİD

Özel Mineraloji

MİKALAR

Pudra haline getirilmiş mikalar

duvar kağıdı yapımında

kullanılmaktadır.

Plastik ve kauçuk yapımında

kullanılmaktadır.

Boya yapımında

kullanılmaktadır.

MİNERAL FORMÜL KRİSTAL F. SERTLİK Ö.A

MUSKOVİT KAl2(AlSi3O10)(OH)2 MONOKLİNAL 2-2,5 2,8

FLOGOPİT KMg3(AlSİ3O10)(OH)2 MONOKLİNAL 2,5-3 2,8

BİYOTİT K(Mg,Fe)3(AlSi3O10)(OH)2 MONOKLİNAL 2,5-3 3

LEPİDOLİT K(Li,Al)2(AlSi3O10)(OH)2 MONOKLİNAL 2,5-4 2,8

MARGARİT CaAl2(Al2Si2O10)(OH)2 MONOKLİNAL 3,5-5 3




Özel Mineraloji

SERPANTİN MİNERALLERİ

Krizotil asbest yapımında kullanılmaktadır.


ANTİGORİT Mg3Si2O5(OH)4 MONOKLİNAL 3-5 2.5 SERPENTİN G.

LİZARDİT Mg3Si2O5(OH)4 MONOKLİNAL 3-5 2.5 SERPENTİN G.

KRİZOTİL Mg3Si2O5(OH)4 MONOKLİNAL 3-5 2.5 SERPENTİN G.

Özel Mineraloji

SERPANTİN MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

ASBEST YATAKLARININ OLUŞUMU

Özel Mineraloji


Özel Mineraloji


Özel Mineraloji


Özel Mineraloji

ASBEST KULLANIMI

Asbest filtrede yangın önlemede,

özel boya yapımında,

kağıt kaplamada,

döşemede,

çimentoda ve

borularda dolgu malzemesi olarak

kullanılmaktadır.

Özel Mineraloji

DÜNYA ASBEST YATAKLARI

Özel Mineraloji

TÜRKİYE ASBEST YATAKLARI

BOR MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

MİNERAL FORMÜL KRİSTAL F. SERTLİK Ö.A

BORAKS Na2B4O7--10H2O MONOKLİNAL 2-2,5 1,7

KOLEMANİT Ca3B3O4(OH)3--H2O MONOKLİNAL 4-4,5 2,4

ULEKSİT NaCaB5O9--8H2O TRİKLİNAL 2,5 2

PANDERMİT (PRİSEİT) Ca4B10O19--7H2O TRİKLİNAL 3-3,5 2,4

KERNİT Na2B4O7--4H2O

PROBERHİT NaCaB5O9--5H2O

TİNKALKONİT Na2B4O7--5H2O

İNYOİT Ca2B6O11--13H2O

MEYERHOFFERİT Ca2B6O11--7H2O

HOVLİT Ca4Si2B10O23--5H2O

HİDROBORASİT CaMgB6O11--6H2O

İNDERBORİT CaMgB6O11--11H2O

Yanmayı önleyici koruyucu malzeme yapımında

kullanılmaktadır.https://www.mindat.org/min-1108.html

SÜLFAT MİNERALLERİ

Özel Mineraloji



SÖLESTİN SrSO4 ROMBUSAL 3--3,5 4 BARİT G.

ANHİDRİT CaSO4 ROMBUSAL 3--3,5 3 BARİT G.

JİPS CaSO4--2H2O MONOKLİNAL 2 2,3 SULU-BAZİK SÜLF.

ALÜNİT(ŞAP T.) KAl3(SO4)2(OH)6 TRİGONAL 4, 2,7 SULU-BAZİK SÜLF.

ŞEELİT CaWO4 TETRAGONAL 4,5--5 6 WOLFRAM

Anhidrit kağıt yapımında dolgu maddesi

olarak kullanılmaktadır.

Jips alçı ve çimento yapımında

kullanılmaktadır.

Sölestin boya yapımında ve cam elyafı

üretiminde kullanılmaktadır.

Şeelit karpit aşındırıcı, aşınmaya dayanımlı

malzeme ve boya yapımında

kullanılmaktadır.

Alünit kağıt, boya ve vernik yapımında

kullanılmaktadır.

SÖLESTİN YATAKLARININ OLUŞUMU

Özel Mineraloji


Özel Mineraloji


Özel Mineraloji

DÜNYA SÖLESTİN YATAKLARI

Özel Mineraloji

SÜLFAT MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

Kağıt yapımında kullanılmaktadır.

KARBONAT MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

Kalsit kağıt, boya, çimento yapımında, kireç

üretiminde ve inşaat sektöründe kullanılmaktadır.

Dolomit boya yapımında, çimento üretiminde, inşaat

sektöründe ve yüksek fırınlarda refrakter malzeme

yapımında kullanılmaktadır.

MTA

MTA https://www.sandatlas.org/magnesite/


KALSİT CaCO3 TRİGONAL 3, 2,7 KALSİT GRUBU

MAGNEZİT MgCO3 TRİGONAL 3,5 3 KALSİT GRUBU

STRONSİYANİT SrCO3 ROMBUSAL 3,5--4 3,7 ARAGONİT G.

DOLOMİT CaMg(CO3)2 TRİGONAL 3,5--4 2,9 DOLOMİT G.

Manyezit ateşe dayanıklı tuğla ve

izolasyon maddesi olarak magnezyum

oksitlerin üretiminde kullanılmaktadır.

Stronsiyanit boya yapımında

kullanılmaktadır.

Soda kağıt yapımında

kullanılmaktadır.

OKSİT MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

Hematit, ilmenit ve kromit boya


Rutil özel çekiç yapımında ve boya




HEMATİT Fe2O3 TRİGONAL 5,5-6,5 5,2 HEMATİT GRUBU

İLMENİT FeTiO3 TRİGONAL 5,5-6 4,5 HEMATİT GRUBU

RUTİL TiO2 TETRAGONAL 6-6,5 4,2 RUTİL GRUBU

KROMİT FeCr2O4 KÜBİK 5,5 4,5 SPİNEL GRUBU

DİYASPOR


Aşındırıcı ve

refrakter malzeme yapımında

kullanılmaktadır.


DİASPOR AlO(OH) ROMBUSAL 6,5-7 3,5 GÖTİT GRUBU

Özel Mineraloji

SÜLFÜR MİNERALLERİ

Özel Mineraloji

Boya yapımında kullanılmaktadır.

https://geologyscience.com/minerals/galena/


GALENİT PbS KÜBİK 2,5 7,5 SÜLFÜRLER

REALGAR AsS MONOKLİNAL 1,5-2 3,5 SÜLFÜRLER

ORPİMENT As2S3 MONOKLİNAL 1,5-2 3,5 SÜLFÜRLER

ARSENOPİRİT FeAsS MONOKLİNAL 5,5--6 6 SÜLFÜRLER


https://www.mindat.org/min-3021.htmlhttps://www.mindat.org/min-305.html

Documents

Arş. Gör. Dr. Kıymet DENİZ