ara?t?rma önergesi:Mizanpaj 1 - tbmm.gov.tr · 28 Şubat'ta farklı bir nitelik büründürülerek gerçekleştirilen post-modern darbede de görüldüğü üzere her darbe girişimi,

Dnem: 24

lkemiMuhtGiriiAlnm

M

Trkiye B

TRKY

izde Demralar ile im ve Sr

mas Gere

MECLS

yk Millet Me

YE BY

mokrasiyeDemokra

relerin Teken nle

K

ARATR

K

i

eclisi

K MLL

e Mdahaasiyi levTm Boyuemlerin BKurulan

TIRMASRAPORU

asm 2012

(S. Says: 37

LET ME

ale Eden Tvsiz Klanutlar ile ABelirlenm

I KOMU

2

76)

(S. Says:

Yasama Y

ECLS

Tm Darn Dier BAratrla

mesi Amac

SYONU

: 376)

Yl: 3

rbe ve Btn arak cyla

U

ii

Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

iii


1- Mu Milletvekili Srr Sakk ve 23 milletvekilinin, darbeler ve muhtralarn demokratik sistemde, siyasal ve toplumsal yaamda at etkilerin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Meclis aratrmas almasna ilikin nergesi (10/236)

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna

12 Mart 1971 askeri muhtras, 12 Eyll 1980 askeri darbesi ve 28 ubat 1997 post-modern darbesinin, demokratik sistemde, siyasal ve toplumsal yaamda yol at etkilerin btn ynleriyle ve boyutlaryla aratrlmas, demokrasiyi kesintiye uratan bu darbe srelerinin bir daha yaanmamas iin anayasal ve yasal dzeyde yaplacak deiikliklerin belirlenmesi ve Trkiye'nin darbelerle yzlemesi amacyla Anayasa'nn 98. TBMM Tz'nn 104. ve 105. maddeleri gereince Meclis Aratrmas almas iin gereini arz ederiz.

1) Srr Sakk (Mu) 2) Pervin Buldan (Idr) 3) Hasip Kaplan (rnak) 4) Halil Aksoy (Ar) 5) Murat Bozlak (Adana) 6) dris Baluken (Bingl) 7) Ayla Akat Ata (Batman) 8) Emine Ayna (Diyarbakr) 9) Hsamettin Zenderliolu (Bitlis) 10) Altan Tan (Diyarbakr) 11) Adil Kurt (Hakkri) 12) Esat Canan (Hakkri) 13) Srr Sreyya nder (stanbul) 14) Sebahat Tuncel (stanbul) 15) Mlkiye Birtane (Kars) 16) Erol Dora (Mardin) 17) Erturul Krk (Mersin) 18) Demir elik (Mu) 19) brahim Binici (anlurfa) 20) Nazmi Gr (Van) 21) zdal er (Van) 22) Leyla Zana (Diyarbakr) 23) Ahmet Trk (Mardin) 24) Nursel Aydoan (Diyarbakr)

Gereke: Trkiye siyasal tarihi ne yazk ki darbelerin ar bedelini demi travmalarla dolu siyasal ve toplumsal bir gemie sahiptir. Yaanan her darbe Trkiye'yi daha da geriye gtrm, kr topal demokrasi kesintiye uram, zgrlkler askya alnmtr.

12 Mart 1971'deki askeri muhtra, dnemin sivil hkmetini ynetimden uzaklatrarak, kr topal ilerlemeye alan demokrasi srecine nemli bir darbe indirdi. Ne yazk ki; dnemin parlamentosu muhtraya direnmemi ve hatta muhtra metni parlamento

iv


krssnden okunmutur. Temel hak ve zgrlklerin rafa kaldrld, binlerce kiinin ikencelerden geirildii ve devrimcinin idam sehpasna kartld bu karanlk srece ortak olunmutur.

Demokrasiye ar darbe indiren bu sre, 12 Eyll askeri darbesinin nn am, bir anlamda yarm kalan i tamamlanmtr. 12 Eyll 1980 askeri darbesi, lke tarihinde onarlmas g yaralar amtr. Her eyden nce oluturulan darbe Anayasasyla getirilen yasak-rk-teki zihniyet yurttalarmzn byk bedeller demesine sebep olmutur. Bu dnemde yz binlerce yurttamz ar ikencelerden geirilmi, binlercesi sakat braklm, yzlercesi ldrlm, yz binlerce kii cezaevlerine atlm, binlercesi lke dna iltica etmek zorunda kalm, siyasi partiler ve demokratik kitle rgtleri kapatlm, siyaset yasa getirilmitir. 12 Eyll darbesi ve o srete yaanan insanlk d ar ikenceler, yasaklar, yine 12 Eyll darbesinin rn olarak kartlan teki-otoriter 12 Eyll Anayasas Krt sorununda bugnlere uzanan ve ar kayplara yol aan atmal sreci balatmtr. Trkiye 12 Eyll darbesi hukukuna gre dizayn edilmi, devlet yaplanmas ve kurumlar, idari yap cunta zihniyetine gre oluturulmu, darbeciler kendi vesayetini ve statkosunu kurmutur. Milli Gvenlik Kurulu, Yksek retim Kurulu, skynetim ve sonrasnda oluan Devlet Gvenlik Mahkemeleri ve zel Yetkili Mahkemeler, askeri yarg, yzde 10'luk seim baraj, rgtlenme-dnce ve siyaset zgrlnn nnde engel olan Terrle Mcadele Kanunu gibi anti-demokratik yasalar bu darbe srecinin birer kurumlamalardr.

28 ubat'ta farkl bir nitelik brndrlerek gerekletirilen post-modern darbede de grld zere her darbe giriimi, yaynlanan her muhtra, siyaset kurumuna yaplan her mdahale, lkeyi geriye gtrmtr. Siyaset d glerin mdahalesi, siyaset kurumunun dirayetsizlii; toplumsal muhalefetin darbelerle, kanla bastrlmas demokrasiyi zayflatm, lkeyi demokratik reflekslerinden yoksun brakmtr. Bunun sonucu olarak demokrasi, hukukun stnl, temel insan hak ve zgrlkleri ada lkeler dzeyine bir trl karlamamtr.

Darbeler sreci ne yazk ki, militarist, ovenist, milliyeti eilimleri glendirerek, toplumsal bar tehdit eder noktaya getirmitir. Farkl kimlik ve kltrlerin bar ierisinde bir arada yaad lkemizde bundan honut olmayan, dinler, diller, kltrler arasnda atma yaratmak isteyen g odaklar her dnem eitli provokasyonlara bavurmutur. Andlar, filemeler, yargsz infazlar, ky yakp ykmalar, faili mehul cinayetler, ikenceler, katliamlar, insanlk d uygulamalar, darbelerin bir sonucu olarak yaanm, yaatlmtr.

Bugn halen dnce, rgtlenme ve siyaset zgrln engellemeye dnk srdrlen yasak uygulamalar, milletvekilinden belediye bakanna, gazetecisinden siyasetisine, avukatndan insan haklar savunucusuna, akademisyeninden rencisine kadar binlerce kiinin tutuklanmas darbeci zihniyetin halen devrede olduunu, darbelerin ekil ve nitelik deitirse de varln srdrdn gstermektedir.

Trkiye'nin yakn dneminin en ac olaylarnn sakl olduu bu dnemi aa karmak ve bu dnemle yzlemesi artk kanlmazdr. Trkiye'nin bir daha darbeler sreci yaamamas iin bu yzlemeyi gerekletirmesi, anayasal alanda dzenlemeleri bir an nce

v


yapmas, darbelerin zmszle mahkm ettii Krt sorununun adil-demokratik-barl bir zme kavuturulmas, Trkiye'deki darbe kurumlamalarnn ve yasal-anayasal dzenlemelerin tasfiye edilmesi, topyekn bir demokrasi seferberliinin balatlmas Trkiye'nin en ncelikli gndemidir. Bu amala, darbe srelerinin btn ynleriyle aratrlmas ve yzlemesi amacyla bir Meclis aratrmas almas elzemdir.

vi


2- Adalet ve Kalknma Partisi Grup Bakan Vekilleri Giresun Milletvekili Nurettin Canikli, Kayseri Milletvekili Mustafa Elita, stanbul Milletvekili Aye Nur Bahekapl, Adyaman Milletvekili Ahmet Aydn, Kahramanmara Milletvekili Mahir nal ve 120 milletvekilinin, darbeler ve muhtralarn toplumsal, siyasal, ekonomik ve hukuki alanlardaki etkilerinin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Meclis aratrmas almasna ilikin nergesi (10/237)


lkemiz tarihinde darbeler ve muhtralarla demokrasimize ok sayda mdahale gereklemitir. Bu darbe ve muhtralarn lkemize ve milletimize toplumsal, siyasal, ekonomik ve hukuki alanlarda ykc etkileri olmutur. Bu srelerde yaanan gelimeleri incelemek, bu gelimelerin ykc etkilerini belirlemek ve nlemler almak amacyla Anayasann 98, T.B.M.M. tznn 104 ve 105. maddeleri gereince bir Meclis Aratrmas almas konusunda gereini arz ederiz.

1) Nurettin Canikli (Giresun) 2) Aye Nur Bahekapl (stanbul) 3) Ahmet Aydn (Adyaman) 4) Mahir nal (Kahramanmara) 5) Ramazan Can (Krkkale) 6) Mustafa Elita (Kayseri) 7) Nihat Zeybekci (Denizli) 8) Mehmet Doan Kubat (stanbul) 9) Salih Kapusuz (Ankara) 10) Mehmet Doma (stanbul) 11) Seluk zda (Manisa) 12) Mehmet Naci Bostanc (Amasya) 13) brahim Yiit (stanbul) 14) Ali Ercokun (Bolu) 15) Ylmaz Tun (Bartn) 16) Mine Lk Beyaz (Diyarbakr) 17) Fatih ahin (Ankara) 18) Metin Klnk (stanbul) 19) Sreyya Sadi Bilgi (Isparta) 20) Abdullah Nejat Koer (Gaziantep) 21) Ziver zdemir (Batman) 22) Bnyamin zbek (Bayburt) 23) Mehmet Altay (Uak) 24) zcan Ulupnar (Zonguldak) 25) irin nal (stanbul) 26) Mustafa ztrk (Bursa) 27) Hseyin Brge (stanbul) 28) Zlf Demirba (Elz) 29) Salih Koca (Eskiehir) 30) Orhan Karasayar (Hatay) 31) Osman Akn Bak (stanbul) 32) Oya Eronat (Diyarbakr)

vii


33) Alpaslan Kavaklolu (Nide) 34) Ahmet Haldun Ertrk (stanbul) 35) Sevde Bayazt Kaar (Kahramanmara) 36) Nurcan Dalbudak (Denizli) 37) Akif aatay Kl (Samsun) 38) Vedat Demirz (Bitlis) 39) smail Kademir (anakkale) 40) Enver Ylmaz (stanbul) 41) Fehmi Kp (Bolu) 42) Yusuf Baer (Yozgat) 43) Tlay Kaynarca (stanbul) 44) Tlay Selamolu (Ankara) 45) brahim Korkmaz (Dzce) 46) Muhammed Murtaza Yeti (Adyaman) 47) lhan Yerlikaya (Konya) 48) smet Uma (stanbul) 49) Mehmet Sar (Gaziantep) 50) Murat Gktrk (Nevehir) 51) dris Gllce (stanbul) 52) Mehmet Sleyman Hamzaoullar (Diyarbakr) 53) zlem Yemii (Tekirda) 54) Feramuz stn (Gmhane) 55) Ahmet Berat onkar (stanbul) 56) Muzaffer akar (Mu) 57) Hasan Karal (Rize) 58) Mustafa Hamarat (Ordu) 59) dris ahin (ankr) 60) Mehmet Mu (stanbul) 61) Halide ncekara (stanbul) 62) Recep zel (Isparta) 63) Stk Gven (Kahramanmara) 64) Ahmet Baha tken (stanbul) 65) Sevim Savaer (stanbul) 66) Glay Dalyan (stanbul) 67) Hilmi Bilgin (Sivas) 68) Mihrimah Belma Satr (stanbul) 69) Mustafa Ata (stanbul) 70) smail Aydn (Bursa) 71) Harun Karaca (stanbul) 72) Hac Bayram Trkolu (Hatay) 73) mer Faruk z (Malatya) 74) smet Su (Bursa) 75) Mehmet Erdoan (Adyaman) 76) Halil rn (Afyonkarahisar)

viii


77) Pelin Gnde Bakr (Kayseri) 78) Mehmet Yksel (Denizli) 79) Hseyin ahin (Bursa) 80) hsan ener (Ordu) 81) Hseyin zlmez (Konya) 82) Uur Aydemir (Manisa) 83) Ekrem elebi (Ar) 84) Abdulkerim Gk (anlurfa) 85) Erturul Soysal (Yozgat) 86) Mahmut Kaar (anlurfa) 87) Avni Erdemir (Amasya) 88) Ouz Kaan Kksal (Krkkale) 89) Muammer Gler (Mardin) 90) Mehmet Akyrek (anlurfa) 91) Afif Demirkran (Siirt) 92) Hseyin Cemal Akn (Malatya) 93) Cuma ten (Diyarbakr) 94) Tlay Bakr (Samsun) 95) Tlin Erkal Kara (Bursa) 96) Osman Kahveci (Karabk) 97) Ahmet Arslan (Kars) 98) Ali Rza Alaboyun (Aksaray) 99) Mehmet kr Erdin (Adana) 100) Blent Turan (stanbul) 101) Cahit Bac (orum) 102) mer Selvi (Nide) 103) Salim Uslu (orum) 104) Cem Zorlu (Konya) 105) Ali Gltekin Kln (Aydn) 106) uay Alpay (Elz) 107) Erdal Kalkan (zmir) 108) Sadk Yakut (Kayseri) 109) Yaar Karayel (Kayseri) 110) Nevzat Pakdil (Kahramanmara) 111) Ahmet kszkaya (Kayseri) 112) smail Tamer (Kayseri) 113) Ali Aydnlolu (Balkesir) 114) Zeyid Aslan (Tokat) 115) Mustafa Ak (Konya) 116) nder Matl (Bursa) 117) Muhammet Bilal Macit (stanbul) 118) Osman Boyraz (stanbul) 119) Hamza Da (zmir)

ix


120) Oktay Saral (stanbul) 121) Erol Kaya (stanbul) 122) Faruk Ik (Mu) 123) Zeynep Karahan Uslu (anlurfa) 124) Ayenur slam (Sakarya) 125) Ali hsan Yavuz (Sakarya) Gereke: Cumhuriyetimizin kuruluundan bu yana lkemizde demokratikleme

srecini kesintiye uratan birok antidemokratik uygulama olmutur. Bask kurarak, zor kullanarak ya da baka hukuk d yollarla millet idesine dayal hkmetleri devirmek isteyenler, eitli darbe giriimlerinde bulunmu; bu darbeler demokrasimizin tarihine birer kara leke olarak gemitir.

Siyas hayatmzda 27 Mays 1960, 12 Mart 1971, 12 Eyll 1980 ve 28 ubat 1997 tarihlerinde demokrasiye hukuk d mdahaleler yaplm; hkmetler cebir ve iddet ya da bask kullanlarak grevlerinden uzaklatrlm; mill iradenin tecelligh olan yce parlamento lavedilmi, yz binlerce vatandamz madur edilmitir. Keza bu lkede Babakan ve Bakan konumundaki devlet adamlar hukuksuz biimde idam edilmi, hafzalardan silinmeyen byk aclar yaanmtr.

En son 27 Nisan 2007 tarihinde e-muhtra olarak adlandrlan bir bildiriyle milli iradenin ibana getirdii hkmete kar bir mdahale teebbsnde bulunulmu ise de, hkmetin dirayetli ve kararl duruu sayesinde bu talihsiz giriim sonusuz kalmtr.

zgrlk demokratik rejimlerde esas olan irade, milletin iradesidir. Bu rejimlerde iktidarlar milli iradenin tezahr ettii hr ve serbest seimler yoluyla greve gelir; iktidarn grevde kalmas veya grevden ayrlmas da ancak demokrasinin kurum ve kurallar erevesinde mmkn olur. Bunun dnda bir yolu benimsemek demokratik sistemlerde asla kabul edilemez bir yaklamdr. Darbeler ve muhtralar, sebebi ne olursa olsun demokrasiye, lkeye ve millete ok ar bedeller deten ve aka su tekil eden eylemlerdir. Darbelerin ve muhtralarn lkemizde yol at ekonomik, sosyal, hukuki ve siyasi tahribatn gnmze de sirayet eden grnr ve grnmez etkileriyle, toplum ve bireyler zerinde meydana getirdii maddi ve manevi zararlarn ve hak ihlallerinin kapsaml biimde aratrlarak alnmas gerekli tedbirlerin tespiti bakmndan bir meclis aratrma komisyonu kurulmas amacyla ibu nerge verilmitir.

x


3- Milliyeti Hareket Partisi Grubu adna Grup Bakan Vekilleri zmir Milletvekili Oktay Vural ve Mersin Milletvekili Mehmet andr'n, mill egemenlik ve demokrasiye mdahalelerin toplumsal, siyasal, ekonomik ve hukuki etkilerinin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Meclis aratrmas almasna ilikin nergesi (10/238)

(nerge zeti)


Milli egemenlie, millet iradesine ve demokrasiye mdahalelerin ve buna ynelik giriimlerin, darbe srelerinin siyasi, sosyal, ekonomik ve hukuki sebep ve sonularnn, hukuk ve insanlk d kt muamelelerin tespit edilmesini ve demokrasinin kurum ve kurallarnn tesis edilmesi iin yaplmas gerekenleri belirlemek amacyla Anayasann 98'inci, Tzn 104 ve 105'inci maddeleri gereince Meclis Aratrmas almasn Milliyeti Hareket Partisi grubu adna arz ederiz.

1) Oktay Vural MHP Grup Bakan Vekili zmir Milletvekili 2) Mehmet andr MHP Grup Bakan Vekili Mersin Milletvekili

Gereke zeti: Cumhuriyetimiz mill egemenlik temelinde kurulmutur. Mill egemenliin millet iradesiyle tesisi demokratik hukuk devleti anlayyla mmkndr. Millet iradesini yok sayarak mill egemenlie, demokrasiye hukuk d mdahaleler esasen cumhuriyetimizin yegane dayana olan milleti yok saymak anlam tar.

Asker darbelerden toplumun her kesimi zarar grmtr; grev bandaki seilmi meru ynetimler cebren, iddet yoluyla ve baskyla ynetimden uzaklatrlm, parlamento feshedilmi, sendikalar, sivil toplum rgtleri, niversiteler, demokrasinin olmazsa olmaz saylan siyasi partiler bu darbelerin ve mdahalelerin muhatab olmular, sonuta demokrasi ve hukuk devleti anlay byk yara almtr. Bu mdahalelerin gereklemesinden nce toplumsal yapnn tahrik edilmesi, toplumsal farkllklarn kanmas, yaanan atmalar; darbe sreci sonrasnda ise ikenceler, kt muameleler, yarg srecine mdahaleler, maduriyetler srecinin de aratrma konusu yaplmas siyasi ve hukuki meruiyetin bir gereidir.

Darbeler ve muhtralar, Trkiye'de toplumsal olarak ortaya kan taleplerin meruiyet ierisinde siyasileerek devlet mekanizmasnda yer bulmasn engelleyen, normal demokratik mekanizmann ileyiinin temelini tekil eden sreci sabote eden, zgrlk ortam yok eden, milletin egemenliini meru temsilcileri yoluyla kullanmasn engelleyen bir gelenei oluturmutur. Bu durum toplumsal adan lkenin kendi i dinamiklerini harekete geirerek salkl bir demokratik srecin tamamlanmasn mmkn klacak gelimelerin de nn kesmitir.

lke ynetiminin demokrasi d unsurlarla ele geirilmesi ve sivil iktidarn yerine ara rejimlerin bir darbe ya da muhtrayla hkim klnmaya allmas o lke demokrasilerinin olgunlamasn ve kurumsallamasn her zaman sekteye uratmtr. Hangi nedenle ve kime

xi


kar yaplm olursa olsun, demokrasiye ynelik mdahaleleri reddetmek, demokratik kural ve ileyii sonularndan bamsz olarak savunmay ngren bir ahlaki perspektifi yerletirmek gerekir. Bunun iin "iyi darbe-kt darbe" ayrmna kar kmak zorunludur. 27 Mays, 12 Eyll, 12 Mart, 28 ubat ve 27 Nisan arasnda tercih yapmak yerine topyekn darbelerin karsnda durmak daha erdemli, daha tutarl bir yoldur.

Gcn millete egemenlii ve millet iradesi zerindeki basksnn zaman iinde mahiyet deitirdii dikkate alndnda, demokratik hukuk devletine ynelik tehdit odaklarnn ve uygulamalarnn da ayn sonucu verebilecei de dikkate alnmaldr. Nitekim asker mdahalelerin ynteminin dahi zaman iinde dorudan ve dolayl ekilde farkl mahiyetler ald grlmtr. phesiz hem ordunun siyasete mdahalesi hem de ordu zerinden siyaset yapmak TSK'nn milletimiz nezdinde gvenilirliini de zedelemektedir.

Demokrasiye ve millet egemenliine mdahalelerin siyasal sonular dourduu aktr. Her bir mdahalenin, yapld dnemde ve sonrasnda siyasal bir sonuca yneldii ve bu siyasal amatan da ayrlamayaca, ideolojik tercihleri dourduu aktr. Bu srelerde g odaklarnn ve siyasal aktrlerin etkisi ele alnmaldr. Demokratik sre ve ynetim anlayna ynelik mdahalelerin sadece lke iinde g paylam arayndan kaynaklandn ifade ederken, bu srelere d unsurlarnn etkisini gz ard etmek sreleri ve sonular tam manasyla sorgulanma sonucu dourmaz.

Gemii deitirmek, onun aclarn telafi etmek, darbe ve muhtralarn kurbanlarn veya kaybettiklerini geri getirmek mmkn deildir. Ancak nceki kuaklarn yapamadn yapmak, ocuklarmza zgr, adil ve insanca yaayabilecekleri bir hukuk devleti brakmak mmkndr ve zorunludur.

Darbelerden kurtulmak, insan haklarna dayal demokratik bir rejim kurmak ve kurumsallatrmak, her eyden nce demokrasiye inanan bireylere, sivil toplum rgtlerine ve siyaset kurumuna ve ok boyutlu ve tutarl bir mcadeleye baldr. Bugne kadar yaanan darbeler, muhtralar, demokrasi d mdahaleler lkemize ve milletimize byk aclar yaatm, toplumun her kesiminden insanlar bu mdahalelerin maduru olmulardr. Bu srelerin toplum ve devlet hayatmz zerinde meydana getirdii tahribatn ortaya konulmas, maddi ve manevi zararlarn ve hak ihlallerinin btncl bir ekilde aratrlmas ve mdahalelerle kar karya kalnmamas iin gerekli tedbirlerin alnmas iin Meclis Aratrmas yaplmas amacyla bu nergenin verilmesi uygun grlmtr.

Milliyeti Hareket Partisi Grubu Adna Grup Bakan Vekilleri zmir Milletvekili Oktay Vuralve Mersin Milletvekili Mehmet andrn, Mill Egemenlik ve Demokrasiye MdahalelerinToplumsal, Siyasal, Ekonomik ve Hukuki Etkilerinin Aratrlarak Alnmas Gerekennlemlerin Belirlenmesi Amacyla Meclis Aratrmas Almasna likin nergesi (10/238)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINAMilli egemenlie, millet iradesine ve demokrasiye mdahalelerin ve buna ynelik giriimlerin,

darbe srelerinin siyasi, sosyal, ekonomik hukuki sebep ve sonularnn, hukuk ve insanlk d ktmuamelelerin tespit edilmesini ve demokrasinin kurum ve kurallarnn tesis edilmesi iin yaplmasgerekenleri belirlemek amacyla Anayasann 98'inci, Tzn 104 ve 105'inci maddeleri gereinceMeclis Aratrmas almasn Milliyeti Hareket Partisi grubu adna arz ederiz.

Oktay Vural Mehmet andrMHP Grup Bakanvekili MHP Grup Bakanvekili

zmir Mersin

GEREKECumhuriyetimiz milli egemenlik temelinde kurulmutur. Milli egemenliin millet iradesiyle tesisi

demokratik hukuk devleti anlayyla mmkndr. Trk Milletinin iradesini yok sayarak milliegemenlie demokrasi ve hukuk d mdahaleler esasen cumhuriyetimizin yegane dayana olanmilleti dlamakta ve gvenini sarsmaktadr.

Cumhuriyetimizi kuran Milli Kurtulu savamzn ama ve hedeflerini belirleyen ErzurumKongresinde alnan kararlardan biri udur: "Kuva-yi Milliye'yi etkili, milli iradeyi hakim klmak esastr."4 Eyll 1919'da Sivas kongresinde de u karar alnmtr: Milli iradeyi temsil etmek zere, Meclis-iMebusan'n derhal toplanmas mecburidir."

"Hakimiyet kaytsz artsz milletindir." Cumhuriyetimizin temel anlayn ortaya koymaktadr.Bu ilke 23 Nisan 1920'de TBMM'nin almas ile hayata gemitir ve 20 Ocak 1921'de kabul edilenTekilt- Esasye Kanunu ile resmiyet kazanmtr.

Atatrk'n 2 ubat 1923 zmir'de yapt konumada milli egemenlie yapt vurgu bu anlayortaya koymaktadr:

"nsanlar iradesine sahip olabilmek iin behemehal egemenliine malik olmak mecburiyetindedir.Eer egemenliini bakasna kaptrm ise, iradesini uygulama vastas elinde deildir."

"Ve yine yz yze kmtr ki millet egemenlie sahip olmadka kurtulu yoktur.

"Efendiler, insanlk daima ve daima birtakm zor kullananlarn karsnda kalmtr. nsanlk btnvarln daima bu zor kullananlarn elinden kurtarmak iin sarf etmitir. Bu zor kullananlar bir milletinegemenliini elinden zorla alm olmasdr. nsanlk bazen bu zorbalklar ykm, paralam, asm vekesmitir."

"Arkadalar! Egemenlik kaytsz, artsz daima ve daima milletin uhdesinde kalacaktr. Milletinegemenlii yzyllarca devam eden felaketlerden, fecaatlerden, rezaletlerden sonra ba sonu gelmeyenyumruklar altnda ezile ezile hurdaha olduktan sonra idrak ettii benliini kullanarak, fakat ok glkleelde edilebilmitir."

xii

xiii


"Ben korkusuz, ekinmeksizin kati olarak ifade ediyorum ki milli egemenliin deitirilmesi ve kartrlmas deil, fakat bir kelimesinin, bir noktasnn bile, yle veya byle olmasn isteyenler benim gzmde en koyu mrtecidir. Ve byle adamlara kar yaplacak ey, bunlar para para etmektir."

Kurtulu sava yllarnda dahi mcadelenin lider kadrosu askerlerden olumasna ramen karar alma inisiyatifi her zaman sivillerin oluturduu Byk Millet Meclisnde olmutur. yle ki, Cumhuriyetin ilan ve Mustafa Kemal Paa'nn ilk cumhurbakan olarak seilmesinin hemen ardndan 19 Aralk 1923'te karlan bir kanunla Meclis yesi bulunan subaylarn Meclis almalarna katlmas yasaklanmtr.

Atatrk'n Minber isimli gazetedeki orduyla ilgili gr ise zellikle darbe gerekesi olarak Atatrk' gsteren kesimler asndan ibret vericidir. Atatrk, "Benim dnceme gre, kuvvetli bir ordu dendii zaman anlalmas gereken man, her ferdi, zellikle subay ve kumandan, fen ilmi ve medeni lemin gereklerine gre yetimi ve bunlara gre dnce ve hareketlerini uygulayan ordudur, ordu ise yksek ahlkta bir heyettir. phesiz ki tek amac, vazifesi, dncesi ve hazrl vatan savunmak olan bu heyet, memleketin siyasetini idare edenlerin verecekleri karara gre faaliyete geer." zellikle son cmledeki "ordu, memleketin siyasetini idare edenlerin verecekleri karara gre faaliyete geer" vurgusu silahl brokrasinin siyasi iradeye, yani seilmilere tabi olmas gerektiini aka vurguluyor.

Atatrk'n bu grleri nda u karm yapmak mmkndr: Elbette Trk ordusu binlerce yllk bir gelenein devam olarak varln srdrmektedir, Trk milleti ordusuna sayg duyar, askeri sever, askerlik mesleini yceltir ve onu destekler. Ancak Trk milleti asla ordunun milli savunma dndaki konularda mdahil olmasn, seilmi siyasetinin askeri brokrasi karsnda aciz duruma drlmesini ho karlamaz. Bu anlamda darbelerle muhtralarla askeri vesayetin milletin iradesi, milletin setikleri zerinde Demoklesin klc gibi sallanmasna da kardr.

Ancak btn bu gereklere ve tespitlere ramen zellikle Trkiye'de ok partili hayata getikten sonra kimi zaman siyasetin zm retememesiyle, kimi zaman baz siyasi partilerin darbeci anlaylar desteklemesiyle, kkrtmasyla, kimi zaman basiretsiz tavrlaryla kimi zamanda askerin mevcut siyasi ortam bahane gstererek darbeler yaplm ve bu ekilde demokrasi tarihimiz sk sk sekteye uratlm, milletin egemenlik hakknn kullanlmas ara rejimlerle ynetilme yoluyla engellenmitir.

Demokrasi tanm gerei, ynetim ilevinin halk tarafndan yetkilendirilmi meru temsilciler tarafndan yerine getirilmesidir. Halkn zgr iradesiyle setii temsilciler, halka kar sorumludurlar. Kendilerini seenlere hesap verirler ve semenleri tarafndan baarl bulunmazlarsa yine demokratik yollarla ibandan uzaklatrrlar. Oysa ki, lkemizde nerdeyse her on ylda bir kar karya kalnan sorun, siyaset d unsurlarn siyasete mdahale etmesi ve bu mdahalelerin demokratik siyasetin doal aknn mecrasn deitirmesine sebep olmasdr. Bu anlamda asker darbeler, Trkiye'de toplumsal olarak ortaya kan taleplerin meruiyet ierisinde siyasileerek devlet mekanizmasnda yer almasn engelleyen, normal demokratik mekanizmann ileyiinin temelini tekil eden sreci sabote eden, milletin egemenliini meru temsilcileri yoluyla kullanmasn engelleyen bir gelenei oluturmulardr. Bu durum toplumsal adan lkenin kendi i dinamiklerini harekete geirerek salkl bir demokratik srecini tamamlanmasn mmkn klacak gelimelerin de nne gemitir.

xiv


Trkiye demokrasi tarihi maalesef ayn zamanda onun kesintiye uraynn, muhtra ve darbelerin talihsiz hatralar ile doludur. Oysaki darbelerle demokrasilerin sekteye uratlmas, askya alnmas hatta ortadan kaldrlmas demokratik hukuk devletlerinde olmamas gereken arizi bir grntdr. lke ynetimlerinin demokrasi d unsurlarla ele geirilmesi ve sivil iktidarn yerine ara rejimlerin bir darbe ya da muhtrayla birlikte hakim klnmaya allmas o lke demokrasilerinin olgunlamasn ve sreklilik arz etmesini her zaman sekteye uratr. Siyasi tarihimizde neredeyse her on ylda bir gerekleen, kimi zaman muhtra, kimi zaman darbe, kimi zaman da postmodern darbe olarak nitelendirilen, demokrasimizi inktaya uratan giriimlerin lkeye verdii zararlar hep birlikte yaadk. Parlamenter rejimi ykmaya dnk bu tr giriimlerin bir daha gereklememesi iin sz konusu darbelerin aratrlmas, darbecilerin ve darbe zihniyetinin gerek hukuki gerekse idari olarak soruturulmas bu anlamda byk bir nem kazanmaktadr. Dnyann birok lkesinde mevcut olduu kadaryla veya asgari lleriyle bile demokratik bir siyasi rejimde yaamamz engelleyen, her dnemde kurbanlarna tarifsiz aclar yaatan ve milletimizde onulmaz yaralar aan darbeler nasl bu kadar kolay yaplabiliyor? Neden bizde "darbelere dayankl" bir sosyo-politik dzen ina edilemiyor? Neden darbe tehlikesi, srekli olarak bamzn zerinde Demokles'in klc gibi sallanyor? Eer bir gn Trkiye bu beladan kurtulacaksa, bunun zemini ne olabilir? Bu sorulara verilecek salkl cevaplar ayn zamanda "Darbelerle hesaplayoruz" syleminin salkl bir zemine oturtulmasna da yarayacaktr.

Bu demokrasi d mdahalelerin gereklemesinden nce toplumsal yap srekli olarak tahrik edilmi, toplumsal farkllklar kanm, bu yllarda yaanan eitli siyas olaylar, atma ve terr, Trkiye'nin demokratik gelimesinin nnde cidd bir engel tekil etmitir. zellikle oluan sa-sol kutuplamasnda Sovyetler Birlii'nin ideolojik etkisi olmasna ramen, bu etkiyi byk lde Trkiye'yi istikrarszlatrmak isteyen 'Batl istihbarat' rgtlerinin ynlendirdikleri de bugn ortaya km bulunmaktadr.

Bu kapsamda, 27 Mays 1960 ylnda darbe yaplm, sonrasnda dnemin babakan ve iki bakan aslarak demokrasi tarihimizde onulmaz bir yarann almasna sebep olunmutur. Arkasndan lkedeki anari gereke gsterilerek 1971 Muhtras ve nihayetinde toplumda daha byk travmalara yol aacak 12 Eyll 1980 Darbesi gereklemitir. Yine 28 ubat 1997 ylnda tarihe post modern darbe olarak geen bir darbenin yan sra 27 Nisan 2007 ylnda da E-Muhtra olarak adlandrlan demokrasiyi inkitaya uratma giriimlerine ahit olduk. Btn bu yaplan darbeler, demokrasimize dnk siyaset d mdahaleler daha ok acya, gzyana, demokrasi bilincimizin yaralanmasna neden olmu, hkmetler cebir, iddet ya da bask yoluyla grevden uzaklatrlm, millet iradesinin temsil edildii parlamento fesh edilmi, demokrasinin vazgeilmezi saylan siyasi partilerin uzun sreli siyaset yapmalarnn nne set ekmi, her defasnda yeni siyasal mhendislik projelerine geit vermek suretiyle partiler arasnda da haksz bir rekabete yol amtr.

Darbelerin toplumumuzda ve siyasi hayatmzda ne byk yaralar atna dair en iyi rnek hi phesiz 12 Eyll 1980 darbesidir. 12 Eyll 1980 Darbesinde yaanan travmann ne boyutta olduunu grmek iin rakamlara mracaat etmek yeterli olacaktr. 12 Eyll Darbesinde, 650.000 kii gzaltna alnd. 1 milyon 683 bin kii filendi. Alan 210 bin davada 230 bin kii yargland.7 bin kii iin idam cezas istendi. 517 kiiye idam cezas verildi. Haklarnda idam cezas verilenlerden 50'si asld. 71 bin kii TCK'nin 141, 142 ve 163. maddelerinden yargland. 98 bin 404 kii rgt yesi olmak suundan yargland. 388 bin kiiye pasaport verilmedi. 30 bin kii sakncal olduu iin iten atld. 14 bin kii yurttalktan karld. 30 bin kii siyasi mlteci olarak yurtdna gitti. 300 kii kukulu bir

xv


ekilde ld. 171 kiinin ikenceden ld belgelendi. 937 film sakncal bulunduu iin yasakland. 23 bin 677 dernein faaliyeti durduruldu. 3 bin 854 retmen, niversitede grevli 120 retim yesi ve 47 hkimin iine son verildi. 400 gazeteci iin toplam 4 bin yl hapis cezas istendi. Gazetecilere 3 bin 315 yl 6 ay hapis cezas verildi. Gazeteler 300 gn yayn yapamad. 39 ton gazete ve dergi imha edildi. Cezaevlerinde toplam 299 kii yaamn yitirdi.

Bu darbelerden toplumun her kesimi zarar grmtr, ancak en ok da demokrasinin olmazsa olmas saylan siyasi partiler darbelerin, mdahalelerin muhatab olmular en byk yaray da onlar almlardr. Bu dnemde pek ok parti gibi Milliyeti Hareket Partisi de kapatlm, MHP ve lkc Kurulular davasnda bu millete vatan akyla bal olan lkc milliyeti genlerden kimisi idam sehpalarnda can vermi, kimisi senelerce zindanlarda kalmtr. 33 durumaya sahne olan "MHP ve lkc Kurulular Davas"nda 587 kii yarglanm, 220 lkcnn idam istenmi, 9 lkc gen idam edilmitir. Bu anlamda MHP bu darbenin en byk madurudur.

Btn bu soruturmalar, idam kararlar, lmler, ikenceler 12 Eyll be generalin ynetime el koymasyla snrl bir hadise olarak grmyoruz. ki generali yarglamak 12 Eyll' yarglamak demek deildir. nk btn bunlar askeri, brokratik pek ok fail tarafndan gereklemitir. Bu nedenle darbelerle hesaplarken, hesaplamann sembolik olmaktan teye gemesi iin darbeye zemin hazrlayan, darbeyi yapan, darbe zihniyetini srdren btn bir sistemin ve zihniyetin ele alnmas kanlmazdr.

MHP, milli egemenlie ve demokrasiye aykr hukuk d mdahaleleri siyasi ve hukuki meruiyetten yoksun olduunu ifade etmektedir. MHP'nin kurucusu Sayn Alpaslan Trke "En kt demokrasi en iyi darbe idaresinden daha evladr." eklinde demokrasiye bakn ortaya koymutur. MHP'ne mensup milletvekillerinin 12 Eyll 1980 darbesi srecinde yaplan uygulamalar hakknda 13 Ocak 1993 tarihinde TBMM'ne verdii ve 21 Ocak 1993 tarihinde okunan aratrma nergesinin gerekesi MHP'nin siyasal duruunu gayet ak bir ekilde ortaya koymaktadr:

"Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna 1980-1983 yllar arasnda, ynetim birimleri ile gvenlik aratrma, yarglama yapan

birimlerin dnemin balatlan tm soruturma ve yarglamalarnda, ikenceler, C-5 ikence barakalarna da feryatlar ykselmi, bugne kadar bu dnem aratrlmam, sorgulanmam ve sorumlular belirlenmemitir.

1980 asker mdahalesi, 11 Eyll 1980 gn dorukta olan anariyi, her ne hikmetse, ayn grev, ayn silah, ayn eleman ile 12 Eyll sabah birden kesivermi ve iledikleri Anayasa suunun klfn ynetimleri zamannda hazrlayarak, anarinin ve faili mehul olaylarn taraf ve msebbipleri unlardr diyerek kamu karsnda, belki de kendilerinden sonra dahi bu suu ileyebilecekleri, demokrasiyi ihlal ve inemenin kolayln sergilemi ve sivil idare, demokrasi, insan haklar, kiilik dokunulmazl ayaklar altna alnmtr.

Dnyann her yerinde demokrasi ve anayasann ihtilalle kesintiye uratlmas sutur. Ancak, bizde ihtilalle teaml haline getirilmek istidad gstermitir.

Biz, bu ihtilal dnemini aralamalyz. Bu nedenle; 1. Bu dnemde yaplan sorgulamalar srasnda ikenceler yaplm mdr? 2. "C-5" ad altnda ikence barakalar hazrlanm ve kurulmu mudur? Kimler, ne iin,

nerelerde kurmulardr? 3. kencelerin ve C-5 ikence barakalarnn msebbip ve failleri kimlerdir? Bugn

devletin hangi kademe ve noktalarndadrlar?

xvi


4. kence iddialarna kar konsey, zamann Hkmeti ve ilgili bakanlar ve skynetim komutan-lklar ne gibi ilem yapmtr.

5. Bu olaylar srasnda faili mehul olaylarn zmnde dl, ikramiye, para yardm veya teviki yaplm mdr?

Bu hususlarn Yce Meclis ats altnda aratrlmasn istiyoruz. Anayasann Geici 15 inci maddesi bu aratrmaya yasal engel deildir. nk;

1. Medeni Kanun ynnden; 12 Eyll sonras su ve faili aratrmalarnda bu kanun yokmu gibi snrsz bir ekilde

cmle medeni haklar ihlal edilmi, bu ihllin gerekesi veya varlmak istenen neticesi nedir? 2. Trk Ceza Kanunu ynnden; Su izafe edilen kii yarglanp aleyhine hkm tesisine kadar masum kabul edilir.

Yarglama organlar karsndaki kiiyi sulu deil, su ilediinden phelenilen olarak grr. Bu, kiiye saygdr. Kiinin, insan oluundan kaynaklanan haklarna saygdr.

12 Eyll ynetimi dneminde kii bu ynyle masum kabul edilerek mi yarglanmtr? Yoksa, nce mahkum edilip, sonra m yarglanmtr?

3. Ceza Usul Muhakemeleri Kanunu ynnden de yasal kriterler inenmitir. 4. Btn bu iler yrrken su veya sular olumu mudur? Aratrma talebimize konu 5 ana maddede sraladmz hususlar aratrlmal ve btn bu

hususlarn cevaplar verilmelidir. nk : - Dnemde ikenceler, ikenceciler vard ve bu insanlk suu, failleriyle aratrlmaldr. - zel ikence barakalar vard. Kuranlar, kurulmas emrini verenler ve yararlananlar

aratrlmaldr. - Bu ikence sulular halen yetkili noktalarda sinsice yeni bir ihtilal, yeni bir demokrasi

ineme zlemi ierisinde faal olup olmadklar, gelecek nesillere ibret olmas bakmndan aratrlmaldr.

- Dnemin skynetim mahkemelerinin bildikleri gibi, alma sistemi ile yasalar aarak, ineyerek verdikleri kararlar, yarglama dosyalar aratrlmaldr.

nk: a) Bunu ikencelere maruz kalanlar istiyor. Bu istek gk grltsn geecek boyutlarda

ve feryatlar halindedir. b) Bunu, ikenceye maruz kalanlarn babalar, analar istemektedir. c) Bunu, ikence sonucu devletinden korkan, pheye den, devletine gvenmek

isteyenler istemektedir. d) Sayn vekil arkadalarm, bunu millet istiyor, bunu asil istiyor. Ben biliyorum ki, tarih denilen tank, ok hassas bir ses ve grnt kaydedici edasnda her

eyi ilemekte, kaydetmektedir. yleyse, hep birlikte bu tarihi aralayalm. nk tarihi aralamazsak, bizi de, ayn

tozlanacak sayfalar arasna atacaktr ve bu tozlu sayfalarn her on ylda bir yaklmasna devam edilecektir.

Gelin bu tarihin sayfalarn, bu on yln sonu yaktrmayalm. Gelin hep beraber tarih yazalm.

xvii


Demokrasinin kendi bnyesinde, problemlerini kendisinin zecei Trkiye'ye yelken aalm.

Bu yz yl srse de. Yukardaki konularn tespiti iin Anayasa ve itzn ilgili maddeleri uyarnca Meclis

aratrmas almas hususunda gereini sayglarmzla neririz." MHP Genel Bakan 3 Nisan 2012 TBMM Grup toplantsnda u tesbiti yapmtr: "Bilinmelidir ki, 12 Eyll 1980 ihtilali; ncesi ve sonrasyla tarafsz, objektif ve salkl

bir deerlendirmeye ihtiya duyan kara bir dnemin addr. Ve o talihsiz ve cinnet dneminin en byk zararn grm, ilesini ekmi ve azabyla

yz yze kalmlarn banda MHP ve lkc hareket gelmektedir." zellikle 12 Eyll 1980 darbesi balatlan bir kovuturma mnasebetiyle siyasetin

gndeminde yer almtr. te MHP olarak yarg srecine mdahil olmutur. MHP Genel Bakan bu iradeyi u ekilde ifade etmitir: "Milliyeti Hareket Partisi son derece hakl ve yerinde bir ekilde, 32 yl nceki demokrasi kart mdahaleden en ok zarar gren taraflardan birisi olmas bakmndan, yryen sz konusu davaya mdahil olmutur.

Zira milliyeti-lkc hareket, 12 Eyll askeri ihtilalinin gerek anlamda ilesini ve mklatn yaam, bunun bedelini de ikencelerle ve idamlarla ar bir ekilde demitir.

Bahsi geen konu kapsamnda partimizin ve camiamzn herkesten nce ve fazla syleyecek sz ve karlanmas gereken hakk bulunmaktadr."

MHP genel bakan Sayn Devlet Baheli son olarak 3 Nisan 2012 tarihinde darbelerle ilgili olarak u tesbitleri ifade etmitir:

"Trkiye, 1960 sonunda iine girdii sosyal iddet ve toplumsal cephelemenin doruunu 1980'den nceki puslu ve kanl yllarda yaamtr.

12 Eyll ihtilaline giden srecin parke talar 1970'li yllarn tehlikeli ve tuzaklarla evrili ortamnda denmitir.

lmler, kavgalar, kinler, fkeler sosyal ve toplumsal yapy yangn yerine evirmitir. deolojik ayrma gnllerin, duygularn ve mtereklerin altn oymu; kurtarlm

mahalleler, igal edilmi okullar, blnm ehirler, birbirine hasm kamplarda mevzilenmi toplumsal kesimler yaanan facialarn ve felaketlerin zeti olmutur.

stelik 12 Eyll ncesinin Souk Sava artlarnda, Trkiye'nin stratejik pozisyonu, dnemin kresel iki blounun karlama arenas ve oyun sahas olmas lkemizin skntya girmesinde nemli bir rol oynamtr.

Bakalarnn nam ve hesabna alan ajan provokatrlerin ektii fitne tohumlar denetimsiz ve kontrolsz byyen habis ur gibi toplum ve devlet bnyesine yaylm ve tesiri altna almtr.

Bu nedenle yabanc ve ykc emeller, tezghlar, oluumlar, istihbarat dzenekleri aradklar imkn ve iklimi kolayca bulmulardr."

MHP'nin 12 Eyll 1980 darbesine kar duruu ve bu darbenin maduru olarak 1993 ylnda verdiimiz aratrma nergesindeki ikenceler, kt muameleler, yarg srecine mdahaleler olmak zere belirtilen hususlarn da aratrma konusu yaplmas siyasi ve hukuki meruiyetin bir gereidir. Kald ki bu hususlarn yarg kapsam dnda braklmas ancak ve ancak bu muamelelerin stnn rtlmesine hizmet eder.

xviii


12 Eyll 1980 darbesine ynelik bir yarglamann balamas ile bu sre ncesinde 12 Eyll 2010 tarihinde yaplan referandum sonucunda geici 15. Maddesinin kaldrlmasna ynelik Anayasa deiiklii srecinde siyasi partilerin tavr da yine tartma konusu yaplmtr. MHP sz konusu Anayasa deiikliinin esas itibariyle yargnn siyasallamas, kuatlmas ve gcn vesayeti altna alnmas sonularn dourabileceini ifade ederek kar tavrn oluturmutur. yle ki demokratik bir hak olarak yaplan Anayasa deiikliine ynelik ortaya koyduumuz tavra kar maalesef "Hayr diyenler darbecidir." Denmek suretiyle demokrasi d bir yaklam sergilenmitir. 12 Eyll 1980 darbesi sonras 1982 Anayasas iin yaplan referandumda Kenan Evren'in "Anayasaya hayr kampanyas aan vatan hainleri!" ifadesiyle 12 Eyll 2010'da yaplan referandumda "Hayr diyenler darbecidir" yaklam arasndaki benzerlik ilgintir. 1982 ylnda Anayasa'ya hayr diyen yzde 8.5 oyu vatan haini, 2010'da da yzde 42 oyu da darbeci ilan eden zihniyet esasen tekiletirici ve baskc zihniyetin bir yansmas benzer mahiyette olmutur.

Esasen gnmzde yarg konusunda yaanan gelimeler MHP'nin endielerin ve tespitlerinin haklln ortaya koymutur.

Mnhasran geici 15. Madde ile ilgili olarak MHP sadece kaldrlmasnn yeterli olmayacan, 12 Eyll dneminin tm sorumlularnn cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ile yarg merciine bavurulabileceini ve alacak davalarda zamanam sresinin dava sonras balayacan mmkn klacak aadaki nergelerle Geici 15. Maddenin deitirilmesini istemitir:

"Madde 25 - Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn geici 15 inci maddesinin birinci fkrasnda yer alan "srlemez" ibaresi "srlebilir" eklinde, "bavurulamaz" ibaresi "bavurulabilir" eklinde, ikinci fkras aadaki ekilde deitirilmi ve maddeye son fkra olarak aadaki fkra eklenmitir.

"12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanan Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divannn oluturulduu tarihe kadar geen sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk milleti adna kullanan, Milli Gvenlik Konseyinin, bu dnemde kurulmu hkmetlerin ve Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarn uygulayan idare, yetkili organ, merci ve grevliler tasarruflarndan dolay yarglanabilir."

"Alacak davalarda zaman am sresi bu Kanunun yrrle girdii tarihte ilemeye balar."

"Madde 25- Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn geici 15 inci maddesinin birinci fkras aadaki ekilde deitirilmi ve maddeye son fkra olarak aadaki fkra eklenmitir.

"12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanan Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divannn oluturulduu tarihe kadar geen sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk milleti adna kullanan, 2356 sayl Kanunla kurulu Milli Gvenlik Konseyinin, bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanunla grev ifa eden Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ile yarg merciine bavurulabilir."

"Alacak davalarda zaman am sresi bu Kanunun yrrle girdii tarihte ilemeye balar."

Bu nergeler kabul edilmemitir. Bu nergelerin ma 12 Eyll 1980 darbesinin yarglanmasn mmkn klacak bir iradenin tesisi edilerek hukuk labirentleri iinde boluklarn ortadan kaldrlmas idi. 12 Eyll 1980 darbesine ynelik olarak balayan

xix


yarglama srecinde gelitirilen savunma ite bu hukuki boluklara dayanmaktadr. Eer Anayasa deiiklii yarglama ynnde somut bir irade koysayd bu tartmalar yaanmayacak ve 12 Eyll 1980 darbesi srecinin sadece iki ahsa indirgenmesi sz konusu olamayacakt.

Darbelerden kurtulmak, insan haklarna dayal demokratik bir rejim kurmak ve kurumsallatrmak, her eyden nce demokrasiye inanan bireylerden ve siyaset kurumundan gemektedir. Darbelere dayankl, salkl bir demokrasinin tesisi ise ekonomik, siyasi, ahlaki ve kltrel alanlarda verilecek ok boyutlu ve tutarl bir mcadeleye baldr. Darbe kart mcadele, tutarl bir ahlaki ve siyasi bilinten bamsz dnlemez. Bunun anlam, hangi nedenle ve kime kar yaplm olursa olsun, demokrasiye ynelik mdahaleleri reddetmek, demokratik kural ve ileyii sonularndan bamsz olarak savunmay ngren bir ahlaki perspektifi yerletirmektir. Bunun iin "iyi darbe-kt darbe" ayrmyla mcadele etmek zorunludur. 27 Mays' veya 28 ubat' atlayarak 12 Eyll'n kurbanlarn anmay, ya da 12 Eyll' atlayarak 27 Mays' 28 ubat' tercih edenleri sulamak yerine topyekn darbelerin karsnda durmak, her bir darbe yapcy, teki kurbanlarla yzlemelerini salamak daha erdemli, daha tutarl bir yoldur. Bizler kategorik olarak btn darbeleri gayrimeru ilan etmeyi mmkn klacak ahlaki ve siyasi bir duruu tesis etmek zorundayz. Trkiye'de bugne kadar baarlamayan maalesef budur. Gemii deitirmek, onun aclarn telafi etmek, darbe ve muhtralarn kurbanlarn veya kaybettiklerini geri getirmek mmkn deildir. Ancak nceki kuaklarn yapamadn yapmak, ocuklarmza zgr, adil ve insanca yaayabilecekleri bir hukuk devleti brakmak mmkndr. Demokratik standartlarn ykseltilmesi asndan ordu ile siyaset arasndaki ilikilerin genel erevesinin yeniden belirlenmesi ve ynetim ilevinin halkn meru temsilcileri tarafndan yrtlebilmesinin salanmas zorunludur.

Askeri brokrasi Trk siyasi hayatn tarih boyunca siyasetin snrlarn zorlayan ve onun alan geniletmesini engelleyen bir parametre olarak da etkisini gstermitir. Asker darbeler, Trkiye'de toplumsal olarak ortaya kan taleplerin meruiyet ierisinde siyasileerek devlete girdi salamasn engelleyen, normal demokratik mekanizmann ileyiinin temelini tekil eden sreci engelleyen bir gelenei oluturmulardr. Bu durum toplumsal adan lkenin kendi i dinamiklerini harekete geirerek salkl bir modernleme srecinin tamamlanmasn mmkn klacak gelimelerin de nlenmesi anlamna gelmektedir.

phesiz millet iradesine dayal demokrasiyi hukuk devleti iinde glendirmek iradesini mnhasran asker-sivil ilikiler kapsamnda irdelemek kafi deildir. Gcn millete egemenlii ve millet iradesi zerindeki basksnn zaman iinde mahiyet deitirdii dikkate alndnda demokratik hukuk devletine ynelik tehdit odaklarnn ve uygulamalarnn da ayn sonucu verebilecei de dikkate alnmaldr. Nitekim askeri mdahalelerin ynteminin dahi zaman iinde dorudan ve dolayl ekilde farkl mahiyetler ald grlmtr. Bu sreler dikkate alndnda dorudan askerin ynetime el koymas yannda, askeri gcn sivil ynetime uyarlar yapmas, el koyma tehditleri, askeri gcn yarg, sermaye, medya ve siyasi kurum ve kiiler zerinde oluturduu bask veya vesayet yoluyla sivil ynetimi etkilemesi gibi sreler demokrasi tarihimizde yaanmtr.

phesiz bu noktada elinde gc olann, farkl yntemleri kullanarak millet iradesini demokratik saylmayan yntemlerle etki altna almas ve bylece gerek anlamyla millet iradesinin hr ve gerek biimde tesisini kontrol altna almas ve ynlendirmesinin demokratik sreleri dejenere ettii de aktr.

xx


Demokrasi iinde lkeyi ynetmek sorumluluunu stlenenlerin de elde ettii gle bask, korku, sindirme yntemlerinin de demokrasiye zarar verdii aktr. Bu kapsamda yargnn siyasi gcn etkisi altna alnmas, medyann zgrlnn nndeki fiili engeller, demokraside denge ve denetim kanallarnn tkanmas, eletiri ve muhalefet imknlarnn fiili kstlanmas gibi hususlarn zikredilmesi mmkndr. Toplumsal tercihlerin olumasnda son derece nemli olan siyasi ve toplumsal muhalefet ve eletirilerin u veya bu ekilde oluturulan "korku tneli" iine sokulmas veya byle bir alg oluturmasnn da demokratik srecin saln etkiledii aktr. Demokratik hukuk devletinin tam manasyla tesisi hususundaki eksikliklerin sadece asker-sivil fay hatt zerinde tanmlamas ve odaklamas yukarda bahsi geen uygulama ve anlaylarn yeterince gndeme tanmasn da engellemektedir. Demokrasiyi sadece oy vermek olarak tanmlamak, oy vermeyi de hr tercihlerin ortaya kma srecinden ve demokratik ynetim anlayndan ayrmak mmkn deildir. Sivil idarenin giderek daha otoriter olmas, demokratik tercih ve dncelerin yeermesine uygun bir zemin oluturmamasn grmeyip sadece oyla merulatrlmas demokrasinin kklemesini ve kavranmasn engellemektedir. "Darbe gelecektir" diye halk korkutarak br taraftan demokrat kisvesi altnda "sivil darbe" olarak nitelendirilecek anlaylarn makul ve meru kabul edilmesi mmkn deildir.

Demokrasiyi sadece arasallatrarak "Otoriterleen bir hkmet, totaliter bir grnm kazanan iktidar pratii ve 'ben yaptm oldu' dayatmasn genelletiren ynetim eilimi" dnyann her yerinde ve Hitler ve Mussolini gibi tarihin her dneminde demokratik deerleri ve anlay zmsemi bir idare olarak tanmlanmayaca aktr.

Demokrasi zerinde tehdit oluturan zihniyetleri yalnzca siyaset dnda aramak ve dikkatleri yalnzca bu yne ekmek, bu konudaki tarihi tecrbelerimizi gz ard etmek olacaktr.

lkemizin politik gemiinin bize kazandrdklar, tehlikenin yalnzca siyaset dndan deil, yanl siyaset ve demokrasi algsnn da en az darbeci zihniyetler kadar demokrasimize zarar verebileceini iaret etmektedir.

Muhalefetin yaamasna ve kendisini gelitirmesine imkn tanmayan ve tahamml gstermeyen sistemleri demokratik parlamenter rejim, bu anlay sahiplerini de demokrat olarak tanmlamak mmkn deildir.

Bu itibarla demokrasiyi yaatmann yolu sadece d mdahale kanallarn kapatmaktan deil, bunun yannda dier siyasal grleri de dinlemeyi renmi, farkl dncelerine sayg gsteren, onlarn da hakl olabileceine ihtimal veren kkl bir demokratik zihniyet dnmnden gemektedir.

Kendi dndaki tercihleri yok sayan bu siyasal krln de demokratik hayatmza tpk dardan olduu gibi ieriden de darbe vuracan artk anlamak ve bilmek gerekmektedir.

Onun iin, burada esas olan "ele geirme" psikolojisinden syrlmak, "olursa benim olsun ve benin dediim olsun" zihniyetinden bir an nce arnmak olmaldr.

Btn mdahale araylar demokratik siyasal sisteme olan gvenin zayflamas ile artacak ve toplumsal destek bulacak; demokrasiye olan inancn artmas ile son bulacaktr.

Bu nedenle milletimiz nezdinde siyas sisteme kar duyulan gvensizliin tohumlarn ekmekten; itici, uzaklatrc, aalayc tavrlardan kanmak siyasetinin temel grevleri arasnda olmaldr.

Demokrasiye ve millet egemenliine mdahalelerin siyasal sonular dourduu aktr. Her bir mdahalenin, yapld dnemde ve sonrasnda siyasal bir sonuca yneldii ve bu

xxi


siyasal amatan da ayrlamayaca, ideolojik tercihleri dourduu aktr. Darbe ve mdahalelerle siyasi partilerin dayand temel siyaset anlayna kar toplumsal yneli baka aktrlere yneltilmi ve bu aktrlerin siyasal dnmne zemin hazrlanm veya bu dnm amalanmtr. Bu srelerde siyasal aktrlerin etkisi ele alnmaldr. 1960, 1980 ile 28 ubat sreci gibi darbe ve mdahaleler sonucu oluan yeni siyasal yaplanmann dourduu sonularn ve dnmn etkisi incelenmelidir.

Darbelerle, muhtralarla siyaset hayatnn oluturduu ana mecralar kesintiye uratlm, siyasi partilerin tecrbeleri yok saylm, halkn tercihleri kkl ve tecrbeli siyasi hareketler yerine konjonktrel partilere ynlendirilmitir. Byle bir yapsal gelime demokrasinin vazgeilmez unsurlar olan siyasi partileri etkilemi, siyasi partilerin halkla kurumsal ilikilerinin ve halka kar sorumluluunun yerine, daha dar alanda kiisel veya grupsal sorumluluklar etkin olmutur. Bylesine bir durum, seferber edilen semen kitleleri oluturmaya ynelik bir siyaset anlayn dourmutur.

Darbe ve mdahalelerin ortaya kard bir dier sonuta halk nezdinde dourduu maduriyet algs ile siyasette haksz rekabete yol amasdr. Askeri brokrasinin siyasi mdahalelerinin mahiyeti baz siyasi partiler iin frsat oluturabilmektedir. Nitekim bu algnn seim meydanlarnda kullanld ve halkn tepkisel tercihlerine yol at grlmtr. Bylece oluturulan bir ortam siyasi rekabeti hakszca etkilemekte ve semen tercihleri ynlendirilmektedir. Bylesine bir sonucun son mdahale yntemleri ile etkili olduu aktr. phesiz bylesine bir mdahalenin siyasi tercihleri etkilemek amacyla yaplp yaplmad hususlarnn da irdelenmesi kanlmazdr. Ancak bu ekilde mdahalelerin siyasi amalarnn ortaya konmas mmkn olabilecektir. Nitekim 28 ubat sreci sonrasndaki siyasi yaplanmalar, 27 Nisan sonrasnda 4 Mays 2007'de Dolmabahe'de yaplan grmeler mdahalelerin ve mdahale giriimlerinin mahiyetini ortaya koyabilecektir.

Demokratik sre ve ynetim anlayna ynelik mdahalelerin sadece lke iinde g paylam arayndan kaynaklandn ifade ederken, bu srelere d unsurlarnn etkisini gz ard etmek sreleri ve sonular tam manasyla sorgulanma sonucu dourmaz. 12 Eyll ncesinin Souk Sava artlarnda, Trkiye'nin stratejik pozisyonu, dnemin kresel iki blounun karlama arenas ve oyun sahas olmas lkemizin skntya girmesinde nemli bir rol oynamtr. 1980'de iki kutuplu dnya dzeninde Kuzeyden gelen byk tehlikeye kar Trkiye'nin bir siper olarak Bat iin bir yarar vard. Artk Arap baharnda, slam dnyasnda; Trkiye, Bat iin ancak Ortadou petrolleri konusundaki ve gneyden gelen tehditler iin bir mttefiktir. Bu d stratejik konumlandrmann Trkiye'de yer alan g odaklar zerinde hem aktrleri, hem yntemi, hem de mahiyet itibariyle etkisi ele alnmaldr.

Batc bloun ideolojik ve stratejik tercihlerinin mdahalelerin hem olumasnda hem de sonularnda oluturduu etkinin boyutlar, milli egemenlie ve bamszla dayal cumhuriyetimizin bu vasflar da dikkate alnarak incelenmelidir.

12 Eyll 1980 darbesini "bizim ocuklar"' diyerek alglayan d evrelerin uluslararas g dengesi iinde Trkiye'yi iindeki glerle kontrol etme amalarnn aratrmaya konu srelerden arndrmak mmkn deildir. phesiz bylesine bir etkinin zaman iinde hangi aktrler tarafndan stlenildii de nemlidir. Zamann ruhu dikkate alndnda uluslararas g odaklarnn Trkiye dengesi zerinde etkin olma yntemlerinin mahiyet ve mecra deitirdii ifade edilebilir.

Demokrasiye mdahalelerle ilgili olarak ele alnmas gereken hususlardan biri de son dnemlerde dava konusu da yaplan eitli planlarn varl hususudur. Yarg sreci devam

xxii


etmekle beraber sz konusu darbe planlarnn da aratrma konusu yaplmas kanlmazdr. Demokrasiye mdahale etmek amacyla yapld iddia edilen planlarn ortaya k Trk siyasetini de etkilemitir. Sivil siyasete mdahaleye ynelik sz konusu planlarn ortaya kmasnn demokratik tercihleri asker-sivil fay hattna ynelttii ve siyasi bir malzeme olarak kullanld aktr. Varl iddia edilen bu planlarn hazrlanma sreci ile varlnn ortaya karlma sreci ele alnmaldr. Demokrasi tarihimizde mdahale ve muhtralarn olumasna etkin olan unsurlar ile bunlarn sonucu ve etkisi somut olarak grnrken, son dnemde sz konusu olan, varsa, ele geen mdahale planlarn sonusuz brakan srecin ve buna etken olan hususlarn tesbiti, demokrasiye mdahalenin olduu kadar, mdahale giriimlerinin nlenmesini salayan sebeplerin ortaya karlmasna yardmc olacaktr.

Milli egemenliin ve millet iradesinin demokrasi iinde tecelli etme srecine mdahaleler konusunda ele alnmas gereken hususlardan biri de devletin dier kurumlarnn hukuk dzeninin ve millet iradesini koruma hususunda Anayasa ve kanunlardan kaynaklanan grevlerin ifas hususundaki tavrlardr.

Sivil siyaset ve ynetime darbe, muhtra ve dier benzeri mdahaleler Trk Silahl Kuvvetlerini siyasetin iine ve siyasi tartmalarn odana koyduu aktr. phesiz hem ordunun siyasete mdahalesi hem de ordu zerinden siyaset yapmak TSK'nn milletimiz nezdinde gvenilirliini zedelemektedir. TSK'nn i siyasi tartmalarn dnda tutularak lkemizin gvenliini salama konusunda milletimizin nezdindeki gveni korumas da hayati derecede bir neme sahip olduu aktr. Esasen TSK'nn da btn bu sreten gerekli dersi kararak, milli egemenlik ve demokrasiye mdahale ile siyasete mdahil olmann dourduu zararlar konusunda bir isel sonu kard da grlmektedir.

Trk devlet felsefesi, milli btnleme ve milli demokrasi lksne dayanr. Demokrasi milletin, siyasi, kltrel ve iktisadi ynetime katlmas, siyasi, kltrel ve iktisadi hkimiyetin millete ait olmasdr. Demokrasinin kklemesi ve gerek anlamyla milli egemenliin tesisi ancak ve ancak bylesine bir yap iinde mmkn olabilir.

Demokrasiye mdahale sre ve sonularnn salkl sorgulanmas sonucunda demokratik hukuk devletinin tesisi iin u hususlara dayal bir siyaset hkim klmaldr:

1. Gerek hukuk Devleti ve demokratikleme ynnde siyas sre tamamlanamad iin, siyas brokratlar devlet memurlar olduklar hlde, devleti ideolojik ve siyas egemenlik arac olarak kullanacak bir stat elde etmilerdir.

Egemen blok, batc hayat tarzn ve batc kltr rnlerini, batnn stratejik ama ve hedeflerini ve projelerini devletin ideolojik aralarna dayanarak yaygnlatracak politikalara dntrmtr. Bu dntrme kimi zaman ynetime mdahale ile kimi zamanda ynetime gelenlerin gnlllk esasna dayal olarak topluma empoze edilmitir. Bylece siyas brokrasi, ideolojik olarak batl hayat tarzn benimseyen bir syleme sahip olmakla beraber, batnn temellerini oluturan dinamiklere kar, hatta onlarn oluumuna frsat vermeyen bir rol oynamaktadr.

Her eyden nce millete ramen Trkiye'ye hkmeden eski-yeni egemen blokun oluturduu anti-demokratik ve gerek anlamyla cumhuriyetimizin dayand milli egemenlik ve bamszlk vasflarn dejenere eden yapnn tasfiye edilmesini salayacak ve etkin bir hukuk devletini ina edecek kkl bir demokratikleme program birinci derecede nemlidir. Bireyin tercihlerini ve dncelerini savunacak mekanizmalarn ve rgtlenme modellerinin olumas demokratiklemeyi iselletirecektir.

xxiii


2. Trkiye'nin yzyldr bocalad kalknma meselesini zecek, toplumsal enerjisi ile ekonomik potansiyelini harekete geirecek, bylelikle byk kalknma hareketini baaracak yeni bir kalknma program uygulamak gerekmektedir. Bu kalknma programnn sahip olduu kaynaklara, geleneklerine, ekonomik gelime derecesine, sosyal uzlama sistemi iinde deer sistemine, retime, bilim ve teknolojik gelimelere ve beeri zenginliin niteliine dayal olarak uluslararas rekabete ynelmesi gerekmektedir.

3. Trkiye'nin bat karsnda gdml-baml ilikilerini yeniden, temelden ele alarak, batyla karlkllk ve hakkaniyet esasnda onurlu bir d ilikiler konseptini ina etmek gerekmektedir. Bunun yan sra Trkiye'nin Avrasya perspektifi etrafnda kendi 'tarihsel corafyasnda' yeni bir d siyasete almn gerekletirmek mecburiyeti vardr.

Bugne kadar yaanan darbeler, muhtralar, demokrasi d mdahaleler lkemize ve milletimize byk aclar yaatm, toplumun her kesiminden insanlar bu mdahalelerin maduru olmulardr. Trkiye'nin bir daha darbelerle kar karya kalmamas iin, bu darbelerin toplum ve devlet hayatmz zerinde meydana getirdii tahribat ve travmay ortaya koymak, maddi ve manevi zararlarn ve hak ihlallerinin btncl bir ekilde aratrlmas ve gerekli tedbirlerin alnmas, mdahalelerin ekonomik, siyasi, ideolojik ama ve sonularnn tesbiti iin Meclis Aratrma Komisyonu kurulmas amacyla bu nergenin verilmesi uygun grlmtr.

xxiv


4- Cumhuriyet Halk Partisi Grubu adna Grup Bakan Vekilleri Ankara Milletvekili Emine lker Tarhan, stanbul Milletvekili Mehmet Akif Hamzaebi ve Yalova Milletvekili Muharrem nce'nin, lkemizde temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmasna ynelik tm eylem ve ilemler ile sivil ve asker darbelerin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Meclis aratrmas almasna ilikin nergesi (10/239)


lkemizde temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmasna ynelik tm eylem ve ilemler ile demokrasiyi kesintiye uratan tamamlanm ve giriim niteliindeki sivil ve askeri darbeler ile sonras uygulamalarn, demokrasi d toplumu terrize eden tm vesayet sistemlerinin ve bunlar nceleyen olay ve olgularn aratrlmas ve sorumlularnn tespiti amacyla Anayasann 98, tzn 104 ve 105. maddeleri uyarnca bir Meclis aratrmas almasn arz ve talep ederiz.

1) Emine lker Tarhan CHP Grup Bakan Vekili Ankara Milletvekili 2) Mehmet Akif Hamzaebi CHP Grup Bakan Vekili stanbul Milletvekili 3) Muharrem nce CHP Grup Bakan Vekili Yalova Milletvekili

Gereke: Trkiyede yaanm tm askeri ve sivil darbeler ile bunlara zemin hazrlayan giriimlerin ve bu giriimlerde bulunanlarn tespiti bir daha ayn olaylarn yaanmamas iin son derece nem tamaktadr. Askeri ve sivil darbeleri nceleyen olaylarn yan sra darbeler sonrasnda Trkiye'nin srklendii mecrann ve bu srecin aktrlerinin de belirlenmesi gereklerin ortaya karlmas noktasnda nem tamaktadr. Aratrma nergesi ile tm bu gereklerin ortaya karlmas amalanmtr.

xxv


Dnem: 24 Yasama Yl: 3

TBMM (S. Says: 376)

Mu Milletvekili Srr Sakk ve 23 Milletvekilinin (10/236) Adalet ve Kalknma Partisi Grup Bakan Vekilleri Giresun Milletvekili Nurettin Canikli, Kayseri Milletvekili Mustafa Elita, stanbul Milletvekili Aye Nur Bahekapl, Adyaman Milletvekili Ahmet Aydn, Kahramanmara Milletvekili Mahir nal ve

120 Milletvekilinin (10/237); Milliyeti Hareket Partisi Grubu Adna Grup Bakan Vekilleri zmir Milletvekili

Oktay Vural ve Mersin Milletvekili Mehmet andrn (10/238); Cumhuriyet Halk Partisi Grubu Adna Grup Bakan Vekilleri Ankara Milletvekili Emine lker Tarhan, stanbul Milletvekili Mehmet Akif Hamzaebi ve Yalova

Milletvekili Muharrem ncenin (10/239); lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar ile Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar ile Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Bir Meclis Aratrmas Almasna likin nergeleri ve

(10/236, 237, 238, 239) Esas Numaral Meclis Aratrmas Komisyonu Raporu

1


TRKYE BYK MLLET MECLS lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar ile Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar ile Aratrlarak Alnmas Gereken

nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu (10 / 236, 237, 238, 239)

Say : A.01.1.GE.0.00.00.00-10/236-95281 28.11.2012 Konu : Komisyon Raporu TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar ile Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar ile Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla; Anayasann 98, tzn 104 ve 105 inci maddeleri gereince kurulan Meclis Aratrma Komisyonu almalarn tamamlam bulunmaktadr. 02/05/2012 tarihinde greve balayan Meclis Aratrmas Komisyonumuzun yapt alma sonucunda dzenledii rapor iliikte sunulmutur. Gereini arz ederim. Sayglarmla.

Nimet BA stanbul Milletvekili Komisyon Bakan

Ek : Rapor

2


3


LKEMZDE DEMOKRASYE MDAHALE EDEN TM DARBE VE MUHTIRALAR LE DEMOKRASY LEVSZ KILAN DER BTN GRM VE SRELERN TM BOYUTLARI LE ARATIRILARAK ALINMASI GEREKEN NLEMLERN BELRLENMES AMACIYLA KURULAN

MECLS ARATIRMASI KOMSYONU

RAPORU

4


5


indekiler

Ksaltmalar ............................................................................................................................. 11 Bakann Sunuu ................................................................................................................... 15Aratrma Komisyonlarnn Grev, Yetki ve Sreleri ile Hukuki Dayanaklar ........... 43Komisyonun Kuruluu ........................................................................................................ 44Komisyonun Faaliyetleri ...................................................................................................... 47

I. GENEL DEERLENDRME ................................................................................... 53

1. Trkiyede Devlet Gelenei ve Demokrasi .......................................................... 55Militarizm, Souk Sava ve Uluslararas Sistemin Darbelerdeki Rol .......................... 55Demokrasi, Darbeler ve Trk Modernlemesi ................................................................. 61

2. Mill Gvenlik Kurulu .......................................................................................... 87Ulusal Gvenlik Siyaseti ....................................................................................................... 87 Tehdit Algs ...................................................................................................................... 93

3. Devlet Tekilat ve Genelkurmay Bakanl ..................................................... 101zerk Erkan- Harbiye-i Umumiye Riyaseti ................................................................... 101Mill Savunma Bakanlna Bal Genelkurmay Bakanl .......................................... 104Otonomi ............................................................................................................................... 106

4. Gvenlik ......................................................................................................... 109

5. zel Harp Dairesi, Kontrgerilla ve Gayri Nizami Harp ..................................... 113

6. Askerin Eitimi ................................................................................................... 131

7. Yarg Birlii ve Askeri Yarg ............................................................................... 137ift Bal Yarg .................................................................................................................... 137Yargnn Tarafszl, Bamszl ve Ordu .................................................................... 138

8. Ekonomi ve Darbeler .......................................................................................... 143

9. Askeri lerin Denetimi ....................................................................................... 155

10.Ulusal stihbarat ve Darbeler .............................................................................. 161

11.Medya, Aydnlar, Sivil Toplum ve Darbeler ....................................................... 169

Sonu ve neriler .................................................................................................... 193

II. 27 MAYIS 1960 DARBES .......................................................................................... 199

1. II. Dnya Sava Sonras Trkiye ve Demokrasiye Gei Sreci ....................... 203kinci Dnya Sava Sonras Dnemde Trkiye Panoramas ve DPnin Kurulu Sreci .................................................................................................................................... 203ok Partili Demokrasiye Gei Srecinde Truman Doktrini ve Marshall Plan ....... 2071946 Seimleri ve DPnin Muhalefet Sreci ................................................................... 208

2. Trkiyenin Demokrat Partili Yllar ................................................................... 2111950 Seimleri ve DPnin ktidara Gelii ........................................................................ 2111950-1954 Dneminde DP Hkmeti ............................................................................ 223

6


1954 Seimleri ve Sonras Dnem ................................................................................... 2281957 Seimleri ve Sonras Dnem ................................................................................... 2351950-1960 Aras Dnemde DP-Basn likisi ................................................................. 25327 Mays Srecine Girilirken D likiler ........................................................................ 2551950-1960 Aras Dnemde ktisadi Durum ................................................................... 258

3. 27 Mays Darbesi ve Trk Siyasi Hayatnda Yeni Bir Dnemin Balangc ...... 26327 Mays Darbesi ................................................................................................................. 263Milli Birlik Komitesi Dnemi ........................................................................................... 267Yassada Yarglamalar ........................................................................................................ 2791961 Anayasasnn Hazrlan ve Kurucu Meclisin Teekkl .................................... 284Yeni Siyasi Partilerin Kurulmas ....................................................................................... 287Yuvarlak Masa Toplantlar ve Milli Deklarasyon (5 Eyll 1961) ................................ 290Basn Anlamas .................................................................................................................. 2921961 Anayasasyla Birlikte Trk Siyasi Hayatna Katlan Kurumlar ........................... 2931961-1965 Koalisyon Hkmetleri Dnemi .................................................................. 31027 Mays Sonras Dnemde Gizli Yaplanmalar ve Darbe Giriimleri ....................... 313Demokrat Partililerin Af Sorunu ...................................................................................... 327147likler Olay ..................................................................................................................... 33456 Aa Olay ........................................................................................................................ 337Gneydou Anadolu ve Krt Meselesi ........................................................................... 33827 Mays Darbesi Sonrasnda ktisadi Durum ................................................................ 339

Deerlendirme ve Sonu ......................................................................................... 34927 Mays Kronolojisi .......................................................................................................... 355

III. 12 MART 1971 MUHTIRASI ...................................................................................... 379

1. 12 Mart Muhtras ncesi Gelimeler ................................................................. 38112 Mart ncesi Genel Durum .......................................................................................... 3811965 Seimleri ve Sonras Balca Gelimeler ................................................................. 3841969 Seimleri ..................................................................................................................... 387Farkl Aktr ve Kurumlarn 12 Mart Muhtras ncesi Srece Yaklamlar ............ 390

2. 12 Mart Muhtras ve Sonrasnda Yaanan Balca Olaylar ................................ 415Dorudan Mdahalenin Dolayl Mdahaleye Dnmesi ve 9 Martlarn Tasfiyesi ................................................................................................................................ 41512 Mart Muhtrasnn Verilmesinde Etkenlerin Rol ............................................... 43112 Mart Muhtrasnn Verilmesinde D Etkenlerin Rol............................................. 440

3. 12 Mart Muhtrasna Ynelik Tutum ve Tepkiler ............................................... 447Cumhurbakan Cevdet Sunayn Muhtra Sonrasndaki Tutumu ve Faaliyetleri ...... 447Partiler st Hkmetin Kuruluu ve Tepkiler ............................................................. 448Muhtraya ve Partiler st Hkmete Ynelik Sol evrelerin Tavr .......................... 452Muhtraya ve Partiler st Hkmete Ynelik Sa evrelerin Tavr .......................... 457Muhtra Srecinde Yaygnlaan iddet Eylemleri .......................................................... 461

4. Ara Dnem Hkmetleri ve 1973 Seimleri ........................................................ 475Anayasa Deiiklii Tartmalar ....................................................................................... 475Erim-Demirel atmas ve Birinci Erim Hkmetinin stifas .................................. 484Ferit Melen Hkmeti Dnemi ........................................................................................ 495Naim Talu Hkmeti Dnemi ......................................................................................... 506Siyasi Partilerdeki Gelimeler ve 1973 Seimleri ............................................................ 5141973-1977 Yllarnda Hkmetler .................................................................................... 519

7


Deerlendirme ve Sonu ......................................................................................... 52512 Marttan 12 Eylle Olaylar Kronolojisi ..................................................................... 529

IV. 12 EYLL 1980 DARBES ......................................................................................... 561

1. Darbe ncesi Dnemde Siyasi likiler ve Siyasi Dinamikler ............................ 563Adalet Partisi ........................................................................................................................ 563Cumhuriyet Halk Partisi .................................................................................................... 566Milliyeti Hareket Partisi .................................................................................................... 571Milli Selamet Partisi ............................................................................................................ 573Trkiye i Partisi .............................................................................................................. 57512 Eylle Giden Srete Partiler Aras likiler .............................................................. 57612 Eyll ncesine Etki Eden Siyasi Dinamikler ............................................................ 583

2. 12 Eyll Darbesi ncesi ve Sonrasnda Ekonomi ve Ekonomik Dinamikler .... 587Darbe ncesi Dnemde Ekonomik Ortam (1977-1980) ............................................ 587Darbe Sonras Dnemde Ekonomik Ortam (1981-1983) ............................................ 592

3. 12 Eyll ncesi ve Sonrasnda alma Hayat .................................................. 599Dnemin Ekonomisine ve alma likilerine Genel Bak ....................................... 5991 Mays 1977 i Bayram ................................................................................................. 601Toplu Szlemeler, Grevler ve Lokavtlar ....................................................................... 602Darbe ncesi ve Sonras Dnemde i-veren Temsilcileri ..................................... 604Darbe Sonrasnda Silahl Kuvvetler Vakflarna Yardm Yapan Sendikalar .............. 613

4. Darbeye Giden Srecin Sosyolojik Analizi ve Toplumsal Maliyeti .................... 615Sosyolojik Dinamikler ........................................................................................................ 615Yapay Kaos Toplumunun Ortaya k .................................................................... 616Toplumsal artlarn Analizi ............................................................................................... 618Darbenin Toplumsal Maliyeti ........................................................................................... 629

5. Darbenin Sosyal Psikolojik Kkenleri, Travma ve Psikolojik Maliyet ............... 633Vesayeti-Darbeci Zihniyetin Kkenleri ......................................................................... 633Darbeci, Sistemine Hakikaten nanm Vesayetidir ..................................................... 636Darbelerle Yzlemek ........................................................................................................ 638iddet Kltr Darbecilii Besler ..................................................................................... 641Bir Toplumsal Travma Olarak Darbe ve Onarlmas .................................................... 643Darbeci ve Darbe Travmasnn Yaratt Maliyetler ...................................................... 645

6. Darbe ncesi ve Sonras Uluslararas likiler ve Dinamikler ........................... 649Yeni Kresel Ekonomik Yaplanma, Neo-liberalizm ve 12 Eyll ............................... 649ABDnin Rol...................................................................................................................... 653ran slam Devrimi ............................................................................................................. 658SSCBnin Afganistan gali .............................................................................................. 668Arjantin Askeri Darbesi ..................................................................................................... 677Arjantin Darbeleri ile Trkiyenin Karlatrmal Analizi ............................................ 681Kbrs Meselesi .................................................................................................................... 684NATO .................................................................................................................................. 697Darbeye Uluslararas Toplumun Tepkisi ......................................................................... 702

7. Darbe ncesi ve Sonras Dnemin Demokratik Deerlendirilmesi .................. 707Darbe ncesi Ortamn Demokratik Deerlendirilmesi ............................................... 707Uyar Mektubu ..................................................................................................................... 715Bayrak Harekt ................................................................................................................... 72112 Eyll ................................................................................................................................. 721

8


Darbe ncesi Dnemde Asker-Hkmet likileri ....................................................... 723Darbe Sonras Ortamn Demokratik Deerlendirilmesi ............................................... 736

8. Darbe ncesi iddet, Terr Olaylar ve Bunlarla Mcadele .............................. 743iddet, Siyasal iddet, Terr ve Anari Kavramlar ....................................................... 743Darbe ncesi Dnemde Trkiyede Anari ve Terr ................................................... 7441979 Faruk Skan Raporu ................................................................................................. 771Skynetim lan ve Uygulamas ....................................................................................... 775Skynetim Uygulamasnn Hukuki ncelemesi ............................................................. 784Siyasal iddet Olaylar ile Mcadelede Mlki ve Askeri Ynetim ............................... 789

9. Siyasal ve Hukuksal Boyutlar ile 1982 Anayasasnn Hazrlanmas .................. 801Darbe ncesinde Yeni Anayasa almalar .................................................................. 8011982 Anayasasnn Hazrlk almalar ve Kabul ...................................................... 806

10.1977-1983 Dnemi Trkiyenin Brokratik Yaps .............................................. 813Brokrasi Kavram .............................................................................................................. 813Ynetim-Siyaset likisi ...................................................................................................... 814Darbe ncesi Brokratik Yapya Bak ........................................................................... 817Darbe Sonras Dnemde Brokrasi ve Yeniden Dzenleme ...................................... 835

11.Darbe Dneminin nsan Haklar Asndan ncelenmesi .................................. 839

12.Darbenin niversitelere ve Akademik Hayata Maliyeti ..................................... 849

13.12 Eyll Darbesinin Yarglanmasna likin ddianame ..................................... 853Darbeye Giden Srete Yaanan Toplumsal Olaylara likin Deerlendirme .......... 855Darbe Ynetiminin Yapt Hazrlklar ve Mdahale Fikrinin Ortaya k ............ 862Darbe ve Sonras ................................................................................................................. 866Gzaltnda ve Cezaevlerinde kence Gren Madurlar .............................................. 870Madurlarn Beyanlar ile Belgelerdeki Cezaevi Grevlilerinin simleri ..................... 870kence Yapldna Dair Tespit Raporu Dzenleyen Hekimler ................................. 871Gzalt Merkezleri ve Cezaevlerindeki kence Yntemleri ........................................ 871Gdml Demokrasiye Dn ........................................................................................ 873Anayasay hlal (Askeri Darbe) Suuna likin Deerlendirme .................................... 874 Hizmet Kanunu 35. Maddesinin Deerlendirilmesi ................................................. 877Zamanam Ynnden Yaplan Deerlendirme ........................................................... 877Geici 15. Maddenin Af Niteliinde Olup Olmad Tartmas ................................. 878kence ve Kt Muamele ddialarnn Deerlendirilmesi ........................................... 879pheli Ahmet Kenan Evrenin Savunmas ................................................................... 879pheli Ali Tahsin ahinkayann Savunmas ................................................................. 880

14.Darbe Srecinde Meydana Gelen nemli Olaylara likin Davalar ................... 883orum Olaylar .................................................................................................................... 883Sivas Olaylar ....................................................................................................................... 885Abdi peki Cinayeti Davas .............................................................................................. 888Gn Sazak Cinayeti Davas ............................................................................................... 888MHP ve lkc Kurulular Davalar .............................................................................. 889Bar Dernei Davas .......................................................................................................... 892DSK ve DSKe Bal Sendikalar Davas ...................................................................... 892

15.Darbenin Hukuk ve Yarg zerindeki Etkileri .................................................. 895Hukuk ve Anayasa Dzenine Etkisi ................................................................................ 895Darbenin Yargya Etkileri .................................................................................................. 896

16.Dnyada Darbelerle lgili Kurulan Komisyonlar ve Sonular ........................... 905

9


Arjantin ................................................................................................................................. 905Gana ...................................................................................................................................... 906Haiti....................................................................................................................................... 907ili .......................................................................................................................................... 908Uganda .................................................................................................................................. 910Uruguay ................................................................................................................................ 910Kurulan Komisyonlarn Genel Deerlendirmesi ........................................................... 911

Deerlendirme ve Sonu ......................................................................................... 913

V. 28 UBAT 1997 POSTMODERN DARBES VE 27 NSAN 2007 E-BLDRS ..... 915

1. Dnyada ve Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Ortaya k .................... 927Trkiyede Mill Gvenlik Kavramnn Ortaya k ................................................... 927Trkiyede Darbelere Gereke Gsterilen Mevzuat ...................................................... 930MGK ve MGK Genel Sekreterlii Mevzuat ................................................................. 932MGK Eliyle Yrtlen Psikolojik Harekt Faaliyetleri................................................. 934

2. 28 ubat ncesinde Siyasi Gelimeler ................................................................ 939

3. Refah-Yol Hkmeti Dnemi ............................................................................ 949Hkmetin Kuruluu ......................................................................................................... 949Hkmet Dnemindeki nemli Siyasi ve Sosyal Olaylar ............................................ 950Hkmetin D Politikas .................................................................................................. 959

4. 28 ubat Srecinde Medyann Rol .................................................................... 965Basn-Yayn Organlarnn Hkmete Bak ................................................................... 96528 ubat Dneminde Habercilik rnekleri .................................................................... 971And ..................................................................................................................................... 975

5. 28 ubat 1997 Tarihli Milli Gvenlik Kurulu Toplants ..................................... 97928 ubat 1997 tarihli MGK Toplants ncesindeki almalar ................................. 97928 ubat 1997 Tarihli Milli Gvenlik Kurulu Toplants ve Sonrasndaki almalar ........................................................................................................................... 103228 ubat 1997 Tarihli MGK Toplants Sonras Gelimeler ...................................... 1049Basn, Yarg ve Brokrasiye verilen Genelkurmay Brifingleri .................................... 1056Refah Partisinin Kapatlmas Davas ............................................................................. 1080Babakan Erbakann istifas: ........................................................................................... 1080ANASOL-D Hkmeti ................................................................................................... 1081ANASOL-D Hkmeti Dneminde Cumhurbakanna Sunulan Brifingler ......... 1082DSP Aznlk Hkmeti Dnemi .................................................................................... 1111

6. 28 ubat 1997 Tarihli 406 Sayl MGK Kararnn Uygulamalar ......................... 1115Refah-Yol Hkmeti Dnemi ........................................................................................ 1116ANASOL-D Hkmeti Dnemi ................................................................................... 1130MGK Kararlar .................................................................................................................. 1133DSP Aznlk Hkmeti Dnemi .................................................................................... 1136AK Parti Dnemi.............................................................................................................. 1137

7. 28 ubat Srecinin Devlet ve Toplum zerindeki Yansmalar ....................... 1153Trk Silahl Kuvvetlerince Yaplan lemler ................................................................. 1153ileri Bakanlnca Yaplan lemler ............................................................................ 1160Diyanet leri Bakanlnca Yaplan lemler .............................................................. 1163RTK Tarafndan Yaplan lemler .............................................................................. 1167Vakflar Genel Mdrlnce Yaplan lemler .......................................................... 1169Milli Eitim Bakanl ve niversitelerde Yaplan lemler ........................................ 1172

10


Basn- Yayn Kurulularna Yaplan Basklar ................................................................ 1180

8. 28 ubat Srecinin Hukuksal/Yargsal Boyutu................................................ 118328 ubat Sreci Brifinglerinin Genel Felsefesi ............................................................. 118328 ubat Kararlarnn Analizi .......................................................................................... 1184Darbe Dilindeki Farkllamann Ad: 28 ubat ............................................................. 118628 ubat Srecinde Kullanlan Aralar/Yntemler ..................................................... 1187Brifingler ve Parti Kapatma Davalarna likin ddianamelerin rdelenmesi ........... 1191Yargy Etkileme rnekleri .............................................................................................. 1199dare Mahkemelerindeki Barts Davalar ............................................................... 1216dari Yarg/Dantayn Tutumu ..................................................................................... 1224Adli Yargnn Tutumu ...................................................................................................... 1232kence ddialar ................................................................................................................ 1237Askeri Yargnn Tutumu .................................................................................................. 1241

9. 27 Nisan E- Bildirisi ......................................................................................... 1243Adalet ve Kalknma Partisi ktidar ................................................................................ 12432002-2007 Yllar Arasnda Gerekletirilen Saldr ve Suikastlar .............................. 1251367 Tartmalar ve Cumhurbakanl Seimi ............................................................. 1252Cumhuriyet Mitingleri ...................................................................................................... 125427 Nisan Bildirisi ve Bildiri Sonras Gelimeler ........................................................... 125527 Nisan Bildirisinin Asker-Sivil likileri Bakmndan Deerlendirilmesi ............... 1262

10.Darbelerin Ekonomik Etkisinin Analizi ........................................................... 126528 ubat ncesine likin Genel Deerlendirme ......................................................... 126528 ubat Srecinin Ekonomik Etkileri .......................................................................... 126928 ubat Srecinin lke Ekonomisine Maliyeti ........................................................... 1319

Deerlendirme ve Sonu ....................................................................................... 1323

Rapora likin Karar mza Cetveli ......................................................................... 1327

Ayrk Gr ve Deerlendirmeler ile Ek Grler .............................................. 1328

Rapor Ekleri Listesi .............................................................................................. 1351

Ek-A: Bilgisine Bavurulan Kiiler ........................................................................ 1352

Ek-B: Kurum ve Kurululardan Talep Edilen Bilgi ve Belgeler ........................... 1356

KAYNAKA ............................................................................................................ 1373

11


Documents

ara?t?rma önergesi:Mizanpaj 1 - tbmm.gov.tr · 28 Şubat'ta farklı bir nitelik büründürülerek gerçekleştirilen post-modern darbede de görüldüğü üzere her darbe girişimi,