АРИЛЖААНЫ ДААТГАЛЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ, МӨН ЧАНАР, ДААТГАЛЫН ЗАХ

ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

Б.ЖАВХЛАНЦОГТМУИС, ЭЗС

АРИЛЖААНЫ ДААТГАЛЫН ҮҮСЭЛ, МӨН ЧАНАР, ГОЛ ТУЛГУУР ЗАРЧИМ

АРИЛЖААНЫ ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

АГУУЛГА

ДААТГАЛЫН ҮҮСЭЛ

• Анх XIII зуунд Англи улсад далайчдын амь насны даатгал хэлбэрээр үүссэн.

• 1666 онд Лондоны Great fire буюу Их гал гарч олон байшин шатсан.

• 1680 онд Английн хатан хаан II Elizabeth улсын 2 даатгалын компани байгуулах шийдвэр гаргаж байсан.

• Монгол улсад анх 1934 онд Сайд нарын зөвлөлийн шийдвэрээр Улсыг Аюулаас Хамгаалах Газар (Госс Страх) нэртэйгээр байгуулагдаж байсан.

• 1990 оноос хувийн даатгалын компаниуд үүсч бий болсон.

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

• Хуучин социалист нийгмийн тогтолцоонд нэг нь нийтийн төлөө, нийт нь нэгний төлөө гэсэн уриа лоозон үйлчилж байсан. Харин энэхүү зарчмыг зах зээлийн нийгэмд хэрэгжүүлдэг үндсэн механизм бол - ДААТГАЛ

• Хохирлыг тараах битүү систем (цаг хугацаа, газарзүйн хувьд)• Санхүүгийн харилцаа• Гэрээний харилцаа (branch of Contract law)

• Урьдын байсан хэвийн байдалдаа очиход тусалдаг – баталгаа (Reinstatement)

• Учирсан бодит хохирлыг төлдөг. Хохирлын үнэлгээ нь хөрөнгийн болон бизнесийн үнэлгээнээс ялгаатай.

• Хохирол нь цаг хугацааны хувьд жигд бус учирдаг нь бусад жилүүдэд түүнийг нөхөх нөөцийн сан үүсгэх боломжийг үүсгэнэ.

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

• Даатгалын гэрээ - Insurance contract /2 % үйлдэх/▫ Гэрээнд хэрэглэгдэх нэр томъёонуудыг тайлбарлах▫ Даатгалын үнэлгээг харилцан тохиролцоно /зах зээлийн үнээр /▫ Даатгагч, даатгуулагч нар эрх, үүргээ харилцан тохиролцож, ойлголцох▫ Ямар эрсдэлээс даатгасан, ямар эрсдэлээс нэмэлтээр даатгасан, ямар

эрсдэлээс даатгаагүйг сайн тайлбарлаж өгөх (стандарт хасалтууд, гм)▫ Хохирлоос өөрийн хариуцах хэсэг

• Даатгалын гэрээт баталгаа – Policy• Нөхөн төлбөр авах

▫ Даатгуулагчийн өргөдөл /бичгээр/▫ Даатгалын гэрээт баталгаа▫ Хохирол үнэлэгчийн бичгээр гаргасан акт, баримт▫ Холбогдох мэргэжлийн байгууллагын тодорхойлолт, акт, нотлох баримтууд

(ЗЦГ, Онцгой байдлын хэлтэс, эрүүл мэндийн байгууллагууд, гм..)

• Даатгагчид мэдэгдэх үүрэг (Notice of loss)• Хохирлыг нотлох үүрэг (Proof of loss)

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

• Даатгалын бүтээгдэхүүний үнэ - Даатгалын хураамж

• Даатгалын үнэлгээнээс тодорхой хувиар бодогдоно

• Бүрэн төлсөн нөхцөлд нөхөн төлбөрөө бүрэн авна

Бүтцийн хувьд:

Даатгуулагчдад учрах хохирлыг төлөх цэвэр хураамж +Нэмэгдэл хураамж (нөөц сан бүрдүүлэх)+Үйл ажиллагааны зардлын нэмэгдэл+Ашгийн нэмэгдэл

= Даатгалын хураамж

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

Даатгалын цэвэр хураамж - Эрсдэлийн үнэ

Эрсдэлийг үнэлэх томъёолол

E(X)=П*Qэнд П – магадлал (давтамж)

Q – хохирлын дундаж хэмжээ

Даатгалын хураамж нь ирээдүйн тодорхойгүй байдлыг тоон утга руу (quantify) шилжүүлж тодорхой болгодог.

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

• Эрсдэлийг илрүүлэх (Risk identification)

• Эрсдэлийг хэмжих/үнэлэх (Risk measurement/assessment)

• Эрсдэлийг хянах (Risk control)Эрсдэлийг шилжүүлэх (risk transfer)

гэрээгээр (жишээ нь: зээлийн эрсдэлийн даатгал)хеджингээр (жишээ нь: деривативууд)

Эрсдэлээс зугтах (risk avoidance)Эрсдэлийг бууруулах (risk reduction)Эрсдэлийг өөртөө үлдээх (risk retain)

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

Эрсдэлийн үнэ (даатгалын хураамж) - Insurance premiumБолзошгүй алдагдлын хэмжээ (хүлээгдэж буй хохирол) – Potential loss

IP < PL даатгуулах (эрсдэлийг шилжүүлэх)IP > PL өөртөө үлдээх (эрсдэлийг бууруулах)

Эрсдэлийг хэрхэн удирдах тухай шийдвэр гаргахдаа эрсдэлийг удирдахад гарах зардлыг (даатгалын хураамж) болон хүлээгдэж буй хохиролтой харьцуулан шийдвэр гаргана.

ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР

• их давтамж, их хохирол

• бага давтамж, их хохирол

• их давтамж, бага хохирол

• бага давтамж, бага хохирол

өөрт үлдээх

бууруулах

урьдчилан сэргийлэх

шилжүүлэх

ДААТГАГДАХ ЭРСДЭЛИЙН 7 ЗАРЧИМ

• Нэг төрөлт шинжтэй даатгагдаж болох олон тооны объект байх. (A large number of homogeneous exposure units)

• Хохирлыг нь тодорхойлж болохуйц байх. (Definite Loss)• Хохирлын гэнэтийн санамсаргүйчанар. (Accidental

Loss) • Хохирол нь хэт бага хэмжээтэй биш байх. (Large Loss) • Хураамж нь даатгуулагчийн хувьд хүчрэгдэхүйц байх.

(Affordable Premium) • Хохирол нь тооцоологдох боломжтой байх. (Calculable

Loss) – эрсдэлийн дундаж хохирол, олон эрсдэлийн давтамж

• Хохирол нь сүйрлийн шинж чанартай биш байх. (Limited risk of catastrophically large losses)

ДААТГАГДАХ ЭРСДЭЛИЙН ЗАРЧИМ

Эрсдэлийн ангилал: Цэвэр эрсдэл (pure risk) Дам эрсдэл (speculative risk)

Обьектив эрсдэл (objective risk) Субьектив эрсдэл (subjective risk)

Үл даатгагдах эрсдэл – дамын эрсдэл, хэт субъектив эрсдэл

Даатгалын андеррайтинг – эрсдэлийг хүлээн авах эсэх тухай даатгагчийн гаргах шийдвэр – уян хатан шинж

Зан төлөвийн аюул (moral hazard), ёс суртахууны аюул (moral hazard), сөрөг сонголт (adverse selection), хууран мэхлэх буюу луйвар (insurance fraud)

ДААТГАЛЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТУЛГУУР 7 ЗАРЧИМ

• Учирсан бодит хохирлыг нөхөн төлөх (Indemnity)• Даатгагдаж болох ашиг сонирхол (Insurable interest)• Анхдагч буюу туйлын шалтгаан (Proximate cause)• Туйлын илэн далангуй байх (Utmost good faith)• Хамтын оролцоотой байх (Contribution)• Маргааныг таслан шийдвэрлэх (Arbitration)• Даатгагчийн буруутай этгээдээс нэхэмжлэх эрх

(Subrogation)

АРИЛЖААНЫ ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

Үзүүлэлт  2008 2009 2010 2011 2012

Даатгагч 16 18 17 17 18

Даатгалын компанийн салбар 120  129  138  188  213 

Даатгалын төлөөлөгч 1167 1676 2061 2057 2357

Даатгалын зуучлагч 4 5 9 8 17

Даатгалын хохирол үнэлэгч - 2 6 9 9

Актуарч 9 10 12 13 18

Дүн 1196 1711 2105 2104 2419

FINANCIAL DEVELOPMENT

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН КОМПАНИУДЫН ХӨРӨНГИЙН ХЭМЖЭЭ

2008 2009 2010 2011 20120

20

40

60

80

100

120

34.3

41.1

56.7

81.3

107.6

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НИЙТ ХУРААМЖИЙН ОРЛОГО

2008 2009 2010 2011 20120

10

20

30

40

50

60

70

80

90

21.523.4

31.8

47.5

79.0

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НӨХӨН ТӨЛБӨР

2008 2009 2010 2011 20120

2

4

6

8

10

12

14

16

18

4.5

5.5

6.8

10.0

16.9

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НӨӨЦ САН

2008 2009 2010 2011 20120

10

20

30

40

50

60

21.4

24.7

29.1

36.1

48.2

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАГЧДЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДАВХАР ДААТГАЛЫН ХУРААМЖ

2008 2009 2010 2011 20120

5

10

15

20

25

4.7

6.0

7.5

10.7

20.8

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НЭВТРЭЛТ /INSURANCE PENETRATION/

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.400.43

0.38 0.370.34

0.32

0.370.36

0.390.38

0.44

0.57

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НЭВТРЭЛТ ОЛОН УЛСАД /INSURANCE PENETRATION/ 2011 онд

United

Sta

tes

Japa

n

United

King

dom

Franc

e

Germ

any

Italy

Hong

Kong

Latin

Am

erica

and

Car

ibbea

nBra

zil

Mex

ico

Centra

l and

Eas

tern

Eur

ope

Russia

South

and

Eas

t Asia

China

India

Midd

le Eas

t and

Cen

tral A

sia

United

Ara

b Em

irate

s

Africa

Mon

golia

Wor

ld av

erag

e0

2

4

6

8

10

12

14

8.1

11.0

11.8

9.5

6.8 7.0

11.4

2.8

3.2

1.9

2.6

2.4

3.0

3.0

4.1

1.51.8

3.6

0.44

6.6

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НЯГТШИЛ /INSURANCE DENSITY/

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120

5

10

15

20

25

30

2,1312,499 2,537

3,1603,726

4,568

6,511

7,9778,657

11,766

17,587

28,215

ДААТГАЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

ДААТГАЛЫН НЯГТШИЛ ОЛОН УЛСАД /INSURANCE DENSITY/ 2011 онд

United

Sta

tes

Japa

n

United

King

dom

Franc

e

Germ

any

Italy

Hong

Kong

Latin

Am

erica

and

Car

ibbea

nBra

zil

Mex

ico

Centra

l and

Eas

tern

Eur

ope

Russia

South

and

Eas

t Asia

China

India

Midd

le Eas

t and

Cen

tral A

sia

United

Ara

b Em

irate

s

Africa

Mon

golia

Wor

ld av

erag

e0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

3.846

5.169

4.5354.041

2.967

2.530

3.904

261

398193

287303

97163

59124

1380

6514

661

Манай улсад хохирлын харьцаа /нэхэмжлэлийн харьцаа/

2007 2008 2009 2010 2011 20120

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

43.8 %

30.4 %

33.5 % 34.0 % 33.0 %34.9 %

Олон улсад хохирлын харьцаа /нэхэмжлэлийн харьцаа/

ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДЛЫН ХАРЬЦАА ОЛОН УЛСАД /ХУВИАР/

ЗУУЧЛАЛЫН ЗАРДЛЫН ХАРЬЦАА ОЛОН УЛСАД /ХУВИАР/

Олон улсад нийлмэл /хосолсон/ харьцаа (хувиар)

NORM

YSM

EXZAF

ISR

CANESP

CZESVK

POLSVN

PRTEST

ISL

NLDDEU

DNKTUR

ITA

SWE

FINHUN

USACHE

HKGFRA

BELAUT

AUSTHA

IRL

SGPJP

N

0.0

50.0

100.0

150.0

200.0

250.0

СОНИРХУУЛАХАД

СОНИРХУУЛАХАД

СОНИРХУУЛАХАД