ARKEOLOJİK PROSPEKSİYON - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/meric.berge/5-Jeofizik_Yontemler.pdf · Arama Jeofiziği Hidrokarbon ... araştırmaları Su yataklarına deniz suyu girişiminin

DOÇ. DR. MERİÇ AZİZ BERGEDEÜ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

[email protected]

MTS 3004

ARKEOLOJİK

PROSPEKSİYON

JEOFİZİK YÖNTEMLER

Eski Yunancanın

“Arkhaios” (=eski) ve

“Logos” (=bilim) kelimelerinden türetilmiş olan

Arkeoloji kelimesi “Eskinin Bilimi” anlamındadır.

ARKEOLOJİ?

PROSPEKSİYON?

(Prospection)

Arama, Araştırma.

ARKEOLOJİK PROSPEKSİYON

(ARCHAEOLOGICAL PROSPECTION)

GİRİŞ

• Arkeolojik prospeksiyon, arkeolojik alanlarda

kullanılan ve bozucu etkisi olmayan (non

destructive) yöntemlere verilen genel addır.

• Disiplinlerarası gelişen bir bilim dalıdır.

• Arkeolojik alanlarda prospeksiyon amaçlı

yapılan tüm araştırmalar bu genel ad altında

tanımlanmaktadır.

MTS 3004 - ARKEOLOJİK PROSPEKSİYON

ARKEOLOJİK PROSPEKSİYON

• Hava fotoğrafları ve uydu görüntüleri

• Jeofizik araştırmalar

• Konum belirleme (GPS)

• Coğrafik Bilgi Sistemleri (GIS)

• Termal algılama

• Jeokimyasal araştırmalar


Geophysics

JEOFİZİK NEDİR?

Jeofizik yeryuvarının ve diğer gezegenlerin fiziksel yapısını, yerin davranışını,depremleri inceleyen,

yeraltı kaynaklarını (su, petrol, doğalgaz, maden yatakları, jeotermal alanlar),

arkeolojik ve kültürel kalıntıları arayan,

mühendislik yapıları ile kentsel yer seçimini belirleyen,

fizik yasaları uyarınca matematiği ve kardeş bilim jeolojiyi kullanarak yeraltınınanlaşılmasını sağlayan,

görüntüleyerek araştıran ve yeryuvarının dinamik davranışlarını belirleyen

bilim ve mühendislik dalıdır.

JEOLOJİ

FİZİK MATEMATİK

JEOFİZİK

JEOFİZİK

YER FİZİĞİ SİSMOLOJİUYGULAMALI

JEOFİZİK

JEOFİZİĞİN ANA BİLİM DALLARI

Arama Jeofiziği

Hidrokarbon araştırmaları (kömür, petrol, doğalgaz)

Jeotermal alanların araştırılması

Yer altı suyu arama araştırmaları

Su yataklarına deniz suyu girişiminin haritalanması

Karstik boşlukların araştırılması

Maden jeofiziği

Metalik ve Metalik olmayan madenlerin araştırılması,

Kömürün yataklarının araştırılması,

Radyoaktif Minerallerin araştırılması,

Endüstriyel Hammaddelerin araştırılması,

UYGULAMALI JEOFİZİĞİN İLGİLENDİĞİ

ANA KONU BAŞLIKLARI

Çevre Jeofiziği

Yer altı suyu kirliliğinin araştırılması

Tatlı-tuzlu su bölgelerinin sınırlarının belirlenmesi,

Yeraltı atıksu depolama bölgelerinin saptanması,

Baraj ve göl kaçaklarının belirlenmesi,

Kimyasal atık bölgelerinin saptanması,

Evsel atık bölgelerinin saptanması,

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) araştırmaları vb.

Mühendislik Jeofiziği

Mühendislik yapıları (Bina, Köprü, Baraj, Yol, Hava Limanı, Tünel, Termik ve Nükleer Santral , Liman... Vb) yer, temel, zemin araştırmaları

Mühendislik yapıları yapı, donatı araştırmaları

Kentsel dönüşüm yer seçimi araştırmaları



Arkeojeofizik veya Arkeoloji Jeofiziği

(Arkeolojik ve kültürel varlıkların jeofizik yöntemler kullanılarak araştırılması)

Arkeolojik sit alanlarının sınırlarını belirleme

Gömülü kalıntıların yerlerini, derinliklerini, geometrilerini belirleme ve eski kent planını görüntüleme

Tümülüslerin yapısını ortaya çıkarma

Eski su yolları ve yeraltı donanımını belirleme

Gömülü metal nesnelerin yer, derinlik ve boyutları

Ocak, fırın ve maden işleme atölyelerinin yerleri

Yeraltı boşlukları ve gömülü odalar

Yaşayan kültür varlıklarının incelenmesi ve restorasyona yönelik çalışmalara yön verme

Arkeolojik kazı planlarının oluşturulmasına katkı sağlama



ARKEOLOJİK PROSPEKSİYONJEOFİZİK YÖNTEMLER

• Elektrik özdirenç

• Manyetik

• Yer radarı

• Elektromanyetik (toprak iletkenliği, VLF)

• Sismik kırılma ve yansıma

• Mikrogravite

• Doğal gerilim (SP)

• Yapay uçlanma (IP)

• Radyometrik


• Arkeolojik prospeksiyonun en yaygın uygulama alanını jeofizik

yöntemler oluşturur.

• Arkeolojik alan ve nesneleri belirlemede hızlı ve başarılı olmanın

yanı sıra, bozucu bir etkiye de sahip değildir.

• Arkeolojik alanlar genelde bir toprak örtüsüyle kaplı olduğundan,

alanı kazmadan önce iyi bir kazı stratejisi ortaya koymada oldukça

önemli bilgiler verir.

• Gömülü arkeolojik yapıların değişik fiziksel özelliklerinden

yararlanarak, onları görünebilir duruma getirmek ancak jeofizik

yöntemlerle olasıdır.

• Çok geniş alanlar kısa sürelerde araştırılarak, gömülü arkeolojik

yapıların uzanımı, dağılımı, derinliği, niteliği, biçimi gibi özellikleri

ortaya konabilir.

• Arkeologlar, jeofizik çalışmalar yardımıyla etkili bir kazı

stratejisi oluşturabilirler.



• Arkeolojik alanlarda jeofizik yöntemlerin kullanılması 1940’lıyılların ortasına rastlar.

• İlk çalışmalar İngiltere’de özdirenç yöntemiylegerçekleştirilmiştir.

• Manyetik çalışmalar özdirenç çalışmalarından yaklaşık 10 yılsonra proton manyetometrelerinin bulunmasından sonrabaşlamıştır.

• Yer radarı yöntemi 1970’li yıllarda birlikte arkeolojidekullanılmaya başlamasına karşın, günümüzde arkeolojikaramalarda oldukça etkili sonuç veren bir yöntem durumunagelmiştir.

• Günümüzde arkeolojik aramacılık, geniş-ölçekli alanlardasürdürülmektedir. Böylece günde birkaç hektarlık alan ölçülerek,yorumlanabilmektedir.



ARKEOLOJİK PROSPEKSİYONDA

KULLANILAN JEOFİZİK ALETLER

• Arkeolojik prospeksiyonda manyetik aletler

olarak çoğunlukla fluxgate ve sezyum

gradyometreleri kullanılır.

• Günümüzde çok kanallı özdirenç (resistivity)

aletleri kullanılmaktadır.

• GPR aletleri, anten ve diğer ekipmanlarına

bağlı olarak değişik özellik ve tiplerdedir.

• Manyetik duyarlık (susceptibility) ölçüm

aletleri.

• Sığ elektromanyetik aletler.


MANYETİK YÖNTEM


FM36 Fluxgate Gradyometresi

MANYETİK YÖNTEM

MANYETİK YÖNTEM


MANYETİK YÖNTEM


MANYETİK YÖNTEM


Bayraklı Höyüğü’nden elde edilen verilerin (a) işlenmemiş ve (b) alçak geçiren süzgeçlemeden geçirildikten

sonraki manyetik gradyometre görüntüleri.

FM36 Fluxgate

Gradyometresi

0.25 m ölçüm ve

0.5 m hat

aralıkları

KULLANILAN YÖNTEMLER VE ARAŞTIRMA SONUÇLARI

MANYETİK GRADYOMETRE YÖNTEMİ


MANYETİK GRADYOMETRE YÖNTEMİ

ÖZDİRENÇ YÖNTEMİ






Wenner elektrot dizilimi için güney-kuzey uzanımlı GK21 hattının görünür özdirenç, hesaplanan özdirenç, ters-

çözüm modelleri.

2-Boyutlu



Wenner dizilimi için üç-boyutlu ters-çözüm ile Doğu-batı ve Güney-kuzey yöndeki verilerin birleştirilmesiyle

elde edilen derinlik kesitleri.

3-Boyutlu




ve 3-BOYUTLU GÖRÜNTÜLER

Wenner dizilimi için üç-boyutlu ters-çözüm ile elde edilen verilerden oluşturulan hacimsel görüntü.

A alanı için yapılan jeofizik yorumlama. (a) Manyetik görüntü, (b) Dipol-dipol, (c) pol-pol, (d) pol-dipol dizilimleri için

3-B ters-çözüm sonuçları (kesit derinlikleri: 1 m) ve (e) birleşik jeofizik yorum .


MANYETİK GRADYOMETRE ve ÖZDİRENÇ YÖNTEMİ


MANYETİK GRADYOMETRE ve ÖZDİRENÇ YÖNTEMİ

Özdirenç Kerkenes-Türkiye

Manyetik Kerkenes-Türkiye

YERE NÜFUZ EDEN RADAR (GPR) YÖNTEMİ







YERE NÜFUS EDEN RADAR YÖNTEMİ


İmparator Trajan villası GPR animasyonu-İtalya


YERE NÜFUS EDEN RADAR YÖNTEMİ


Forum Novum’daki gömülü anfitiyatronun GPR animasyonu-İtalya

Forum Novum’un GPR animasyonu-İtalya


Documents

ARKEOLOJİK PROSPEKSİYON - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/meric.berge/5-Jeofizik_Yontemler.pdf · Arama Jeofiziği Hidrokarbon ... araştırmaları Su yataklarına deniz suyu girişiminin