Arkitektura Shqipetare

8/12/2019 Arkitektura Shqipetare

1/13

Arkitektura shqiptare ndr shekuj 1

Arkitektura Shqiptare

Trashgimia arkitektonike sa e larme pr nga gjinit, po kaq e hershme nga fillesa dhe egjer pr nga kohzgjatja, prben nj pasuri t rndsishme pr historin e popullitton.

Fillimet e arkitekturs n vendin ton i shnon banesa prehistorike (deri ne shek 5p.e.s.),e zbuluar n Dunavec (vendbanim buze-ujor palafite) q i takojn neolitit tmesm, dhe n Maliq q i takojn neolitit. Banesa ndrtohej mbi nj platform druri qmbshtetej mbi hunj t ngulur vertikalisht n taban. N Dunavec jan gjetur 87 hunj ttill t shprndar n mnyr t rregullt. Ndrtimet palafite jan prdorur nga iliret pr

nj koh t gjat q prfshin edhe tr periudhn e hekurit.

Banesat prehistorike kan qen tre tipash:

1 Banesa t futura krejtsisht n tok, si n Cakran Fier

2 Banesa gjysm nntoke, prsri n Cakran

3 Banes mbi tok q sht zakonisht nj thineshe.

Unitet arkitektonik paraqesin edhe qendrat e fortifikuara, si n zgjidhjen e terreneve,ashtu dhe n zgjidhjen planimetrike. Duke ndryshuar funksionin nga strehime t nj fazepara urbane, n qendra t vrteta urbane fortifikimet psojn evolucion n zgjidhjetdhe format arkitektonike, si dhe n teknikn e ndrtimit. Kto ndrtime prbjn edheprologun e fortifikimeve antike.

Arkitektura gjat shekujve V-I p.e.s.

Gjate ksaj periudhe Dyrrahu dhe Apolonia jetojn nj prudh lulzimi. Arkitektura dheUrbanistika e ktyre qyteteve jan bazuar n arritjet e arkitekturs helene po jan tlidhura me realitetin ilir,. Krahas qyteteve koloni , n territorin e Iliris se Jugut lindnedhe nj tog qytetesh ilire si Bylisi, Amantia, Dimali, Albanopoli, Lisi etj. Ato u vendosnn kodra e maja t larta dhe rrethoheshin me mure t br me nj teknik t lart. Kjodshmohet n ndrtimin e portave dhe t kullave mbrojtse.


2/13


Kullat e fortifikimeve antike n vendin ton kan form katrore, rrethore dhe patkoi. Nformat planimetrike dhe zgjedhjen e terrenit, fortifikimet kan nj far uniformimi si nelementet mbrojts: kurtinat, kullat,hyrjet, t cilat i nnshtrohen nj evolucioni tcaktuar. Nuratura e fortifikimeve realizohej me gur n t that me gur t thyer, tlatuar, dhe t paraprgatitur.

Trajtimi urbanistik i qyteteve t rrafshta ndryshon nga ai i qyteteve n terrene t pjerrt.Nga ana tjetr, vendosja e akropolit n an ose n mes krijon tipa t ndryshmurbanistike.

Gjurmt e qyteteve nga planet urbanistike , dshmojn pr nj sistem t rregullt dhe tprparuar urbanistik. Ky sistem sht karakteristik si pr qendrat e krijuara rishtas si

Antigonea, ashtu dhe pr qendrat e themeluara prej kohesh si Apolonia dhe Oriku. Kjodukuri dshmon pr nj urbanistik mjaft t prparuar n koh, pasi themelimi i tyreprkon me fillimet e urbanistiks s rregullt romake.

Ndonse Buthroti e ka akropolin n mes, veorit e terrenit kan krijuar nj skem tjetr.N hapsirn e krijuar ndrmjet shkmbit t thikt dhe murit rrethues zhvillohet qendra eqytetit, ndrsa n shpatet veriore dhe lindore prqendrohen banesat.

Hyrja n qytet sht vendosur n nj pozicion para se cils hapet perspektiva eqendrs. Monumentet q prbejn qendrn jan shtitorja, teatri, tempujt etj.

Shkputje t akropolit nga qyteti kan qytetet skela si Dyrrah dhe Aulona, sa disagjeograf dhe historian i quanin akropolin dhe qytetin e poshtm si dy qytete tndryshme.

Sistemi urbanistik ortogonal dshmohet n Apoloni, Antigon dhe gjatsor n Bylis dheDymal. N Antigon jan zbuluar 3 sektor n t ciln rrugt kryesore priten me njratjetrn me knde t drejta duke formuar parcela drejtkndesh 50m t gjata.


3/13


4/13


5/13


Monumenti m i madh i periudhs antike sht amfiteatri i Dyrrahut, i ndrtuar n fillimt shek. II n skajin perndimor t rrethimit t qytetit. N formn e eklipsit, ai ka prmasa150m gjatsi dhe 20m lartsi. Amfiteatri shfrytzon pjerrtsin e terrenit pr nj faqe tshkallares. Arena ka forme eliptike, ndrsa shkallarja prshkohet prej galerish tmbuluara me qemer t prforcuara me nervatura mbi 2m t gjera dhe 4m t larta.

N qendr t qytetit t Apolonis jan gjetur monumente me vlera t veanta siOdeoni (teatr i mbuluar) dhe BULEUTERIONI ose monumenti i Agonoteteve ku mblidhejKshilli I qytetit. Ndrmjet Odeonit dhe Buleuteronit sht gjetur edhe bazamenti iHarkut t Triumfit.

Gjurm t bibliotekave jan gjetur n Dyrrah dhe Apoloni.

N kt periudh ndrtimet termale gjenden n shumic dhe kthehen n ambienteme karakter shoqror. Ato kan nj trajtim t rregullt arkitektonik dhe estetik,tzbukuruar me mozaik me vlera t rralla artistike, si banjat n Apoloni, Buthrot dhe nqendrn e Dyrrahut ku termat shquhen pr nj arkitektonik t prsosur.

Ndrtimet e hershme t kultit kristian

Me lejimin nga ana e perandorit romakKonstandin t fes krishtere n shekulline IV-t AD, fillon n Iliri ndrtimi i nj srmonumentesh kulti q ndjekin n vija t

prgjithshme skemat arkitekturaleromake t shekujve t fundit q nukmbetet prapa rajoneve fqinje, si: Italiadhe Greqia. Kto ndrtime u shtrin nnj rajon t gjer, duke prfshir Ilirinnga veriu deri ne jug.

Bazilikatat ishin ndrtime me karakter shoqror m t prshtatshme pr qllime kulti prkohn. Karakteristik e tyre sht ndrtimi me nefa ku qendrori sht m i madh dhem i lart, dhe 2 absidat n ant m t shkurtra dhe hyrja behej nga ana m e gjat.Brenda ka nj aks gjatsor dinamik q prputhet me drejtimin e lvizjes nga perndimin lindje drejt altarit.

Bazilikat n vendin ton u mbuluan me ati me kapriata druri si influenc e lidhjeve meRomn. M e madhja e ktij lloji n vendin ton sht ajo e Butrintit n pjesn jug-lindore t qytetit.


6/13


Ndrtimet me planimetri qendrore.

Kto ndrtime prbjn nj grup t vogl por jo m pak t rndsishm t ndrtimevepaleokristiane. Karakteristik sht ndrtimi rreth nj ambienti kryesor me planimetri mesimetri qendrore rrethore, katrore, poligonale ose bashkim t tyre. Ktu aksi vertikalmbizotron ndaj atij gjatsor.

Baptiseri i Butrintit prbn nj nga dshmit m me vler t arkitekturs dhe artit t shekV-VI, rndsia e t cilit kalon kuadrin lokal, duke qen m i madhi me planimetriqendrore n botn mesdhetare. Dyshemeja me form rrethore me diametr 13.5 msht mbuluar me nj mozaik shumngjyrsh me motive kafshsh dhe gjeometrik t njvlere artistike shum t lart. Dy radh kolonash graniti ngrihen mbi kt dysheme prt mbajtur mbulesn.

Arkitektura n shekujt VII-XV

Arkitektura bizantine n Shqipri u ngrit mbi bazn e nj arkitekture Ilire paraardhse endikua edhe nga faktor t rinj dhe t ndryshm t kohs.

Duke zn pozit t veant n trevat e perandoris bizantine, n korridorin natyralmes lindjes dhe perndimit, territori i vendit ton shrbeu n periudha t caktuara sitransmetues apo rrezatues i vlerave arkitektonike drejt perndimit dhe anasjelltas. Gjatmesjets s hershme dhe t mesme, kemi gjini t ndryshme arkitektonike, duke filluarnga banesat, ndrtimet mbrojtse, ato t kultit si dhe ndrtime inxhinierie.

Shumllojshmria e tipave si dhe niveli i lart ndrtues, tregon se arkitektura mesjetaren vendin ton nuk qndron prapa asaj t vendeve fqinj m t zhvilluara, dhe flet prkontakte t vazhdueshme me kto vende, pr ndikime reciproke dhe zgjidhjearkitektonike origjinale si n elemente t veanta ashtu dhe n formulimin e tipave.

Nj zhvillim t madh pati arkitektura gjat periudhs s konsolidimit t principatavefeudale shqiptare. Nj fenomen urbanistik me rndsi q merr zhvillim t plot n ktperiudh, dhe q kishte t bnte me zhvillimin e qyteteve, sidomos gjat shek. XIII-XIV,sht lindja e varosheve ose lagjeve jasht mureve rrethuese t qyteteve. Kjo dukurishnoi lindjen dhe zhvillimin e qytetit t hapur.


7/13


Gjat shek. XIII-XIV, me periudhn e fuqizimit t principatave arbreshe me qendra nPetrele, Kruje, Gjirokastr etj, ndrtimet mbrojtse patn zhvillim t dukshm, zgjerohendhe riparohen ato ekzistuese, dhe n disa raste rrethohen dhe varoshet.

Arritjet m t shquara n arkitekturn e kultit t krishtere, i prkasin shek. XIII-XIV. Megjith ndikimet nga arkitektura bizantine dhe e Evrops perndimore, ato kan disaveori q i dallojn nga t parat.

Fortifikimet mesjetare mund ti ndajm n qytete t fortifikuara, kshtjella t ngritura siseli e feudalit, pr qllime ushtarake, si pika vrojtimi t rrugve etj. Qytetet q lindn nmesjet e kan origjinn tek kshtjella e feudalit, si p.sh. Petrela, Kruja, Gjirokastra etj.N disa qytete si Shkodra dhe Kanina dallojm tri pjes t fortifikuara q lidhen me

porta midis tyre: qytetin e poshtm, t mesm dhe kshtjelln ku rrinte paria e qytetit. Sizakonisht kshtjella qndronte n vendin m dominues t qytetit.

Gjat shek. XV, pr shkak t lufts s madhe shqiptaro-turke, n mjaft krahina tShqipris u shkatrruan qytete dhe kshtjella si dhe vepra t ndryshme arkitektonike.Procesi i lindjes s qytetit t jashtm u pengua seriozisht. Gjat ksaj periudhe ikushtohet nj vmendje e veant ndrtimeve mbrojtse q u prsosen pr shkak tprparimit t mjeteve dhe mnyrave t sulmit. T ksaj periudhe jan kshtjellat eLezhs, Petrels, Devollit, Butrintit, Shkodrs. Durrsi n kt koh ka qen tepr ifortifikuar.

Arkitektura e fortifikimeve e shek. XV-XIX

Prfaqsohet me rikonstruksionin e qendrave strategjike, si: kalaja e Elbasanit, kalaja ePrezs, kalaja e Tepelens dhe kalaja e Vlors si m e rndsishmja e bregdetit.

Fortifikimet e shekujve XVIII-XIX i prket periudhs s pashallqeve t mdha. Kalaja e

Shkodrs n fillim t shek. XVIII u meremetua nga Bushatllinjt dhe kalaja e Beratit ngaAhmet Kurt Pasha. Midis gjith sundimtarve t pashallqeve, u dallua pr ngritjefortifikimesh, Ali Pash Tepelena. N ndrtimet e tij, Ali Pasha, prdori nj numr tmadh arkitektsh dhe inxhiniersh t huaj. Ve kalave q ndrtoi jasht territorit tsotm shqiptar, si n Janine, Prevez, Arte Sul etj, ndrtoi shum t tilla brenda territoritt sotm shqiptar, si n Tepelen, Gjirokastr, Shn Triadhe, Butrint, Libohov, Shn Vasi,Porto Palermo, Malloha dhe Berat. Pjesa m e madhe e fortifikimeve ruhen n gjendje


8/13


t mir dhe dallohen nga teknika e ndrtimit me gur t latuar,nga format e rregulltagjeometrike, kullat, frngjit pr topa dhe elementet dekorative.

Ndr tiparet m karakteristike q i dallon fortifikimet e shek. XVIII-XIX , jan madhshtia etyre dhe fortsia pr ti br ball artileris, format e rregullta gjeometrike t

planimetrive, lartsia e barabart e kullave dhe kurtinave dhe rnia me pjerrtsi e tyren ann e jashtme, mbisundimi i formave poligonale t kullave, heqja dor ngaprdorimi i bedenave dhe krijimi i parapeteve me frngji. Pr sa i prket trajtimit t

jashtm, ato jan me gur t latuar, trajtimi monumental i portave dhe dekoretdhmbshare q kufizojn pjesn e siprme t kullave dhe kurtinave.

Ndrtimet e Kultit Mysliman u morn nga modelet turke duke krijuar nj fizionomi ttyrn vendase dhe me tipologji t fiksuar. Xhamit grupoheshin n ato me kupole dheato t tipit me sall t mbuluar me ati. Kto t fundit kan qen tipat e parmenjher pas pushtimit, duke adoptuar kishat, si n Shkodr, Kruje, Berat, Elbasan dheKanin. Me interes sht teknika e ndrtimit dhe strukturave t tyre, si: kupolat,qemert, harqet e shkallzuara npr dritare, teknika e ndrtimit me gur e tulla tmureve t jashtme q prdorej rrall n Turqi dhe q tregon pr influencn e stilitvendas n kto objekte. Prdorimi i harqeve t mprehta n form fund lundre, shtnj element formal q m von n fund t shek. XVIII, zvendsohet me harkun rrethorq prdorej gjersisht n arkitekturn popullore dhe n ndrtimet e kultit t krishter.

Xhamia m komplekse sht ajo e Plumbit n Shkodr e ndrtuar me 1773-1774 ngaMustafa Pash Bushati. Ajo i ngjan xhamive t Stambollit. Vllimi qendror, i mbuluar me

atit e ulura trekndshe n qoshe ose me kupol, prezenca e portikut, vendosja ntri radh e dritareve jan karakteristikat kryesore t ksaj xhamie. N ann e jashtme njrol t madh lozin dhe minaret.

Arkitektura e Kultit t Krishter trashgoi shum tipare pararendsja e saj paleokristianedhe duke filluar prej pjess s dyt t shekullit t XVI filluan t ndrtohen kisha t voglaq vazhdojn t ndrtohen deri n pjesn e par t shekullit XVIII ku arrijn edhekulmin. Arkitektura e kultit t krishter karakterizohet nga interpretimi i lir i tipave dheformave duke treguar individualitetet dhe prpjekjet e tyre pr t gjetur ekspresione treja arkitektonike.

Gjat shekujve XVI-XIX u ndrtuan nj sr veprash t kultit t krishter . Fillimisht atoishin t vogla dhe me planimetri t thjeshta. Kishat me vlera t veanta u ndrtuan nshekullin e XVIII ku spikat pr vlerat e veanta bazilika e Voskopojs.


9/13


Sipas kritereve kishat pasbizantine i ndajm:

1. Nj nefeshe2. Me struktur n form kryqi me kupol3. Bazilikat.

Kisha e Shn Kollit n Voskopoj sht nj nga monumentet m me vler q kemitrashguar nga e kaluara. Muret e saj t brendshme jan t veshura me piktura ngakryemjeshtri i shek. XVIII, David Selenica dhe vllezrit, Konstandin dhe Athanas Zografi.

N t gjith kt larmi tipash t kishave, t prbashkt kan theksimin e aksit t zgjaturhorizontal, dhe aty ku sht i pranishm aksi vertikal. Trajtimi dekorativ karakterizohet

nga volume t mbyllura, faqe t rrafshta dhe hapsira t pakta ndriimi.N kt periudh kemi shum manastire. Kto ndrtime formonin nj trsiarkitektonike, ku vendin qendror e zinte kisha. Brenda nj manastiri takon ndrtime mekarakter t ndryshm, por ato kan krijuar ansamble q dallohen pr nj kompaktsikompozicionale, ku do ndrtes z nj vend t caktuar n saje t funksionit qprmbush. Me vlera t veanta arkitektonike dhe ikonogtrafike jan manastiri iArdenics dhe i Apolonis.

Zhvillimi Urbanistik i Qytetit Mesjetar t shek. XV-XIX.

Megjithse pushtimi turk pati pasoja negativenga luftrat shekullore, qyteti shqiptar kishtearritur nj shkall t rndsishme zhvillimi. Nshek. XVII qyteti shqiptar rritet dhe forcohetekonomikisht. T dhnat e udhtarit EvliaCelebia, nga prshkrimet e tij, qyteti shqiptar ikohs kishte psuar rritje t konsiderueshme, siBerati, Gjirokastra, Elbasani etj, q u ruajt dhe

gjat shek. XVIII-XIX duke marr fizionomin e tijurbanistike, q u ruajt n tiparet themelore dhen shekujt pasues.

Gjat shek. XVII, pazaret shndrrohen n qendra t mirfillta shkmbimi dhe prodhimidhe q formojn ansamble n form vargu n dy rreshta. Pazaret e qyteteve n shek.XVII pajisen me kulla t larta n t cilat vendosn or me kamban.


10/13


N shekullin XVIII n siluetn e qytetit fillon t spikas faltorja me kulln e sahatit, si njndrtim monumental q s bashku me ndrtime t tjera shoqrore, si banjat,medreset etj, pasuron m shum qendrn e qytetit. Por do lagje kishte qendrn e vetku ndrtohej xhamia me hamam dhe ezme.

Shekulli XIX shnon nj rritje t mtejshme t qytetit shqiptar. N do qytet pazari rritet siqendr prodhimi dhe shkmbimi. N urbanistikn e qyteteve gjat ktij shekulli vrehetnj ecuri e pa barabart, e cila karakterizohet nga shkallt e ndryshme t zhvillimitekonomik, p.sh. n qoft se Elbasani, Gjirokastra dhe Berati n prgjithsi nukndryshojn tiparet urbanistike, Shkodra njohu nj proces zgjerimi, n zonn ku shtrihetsot, duke iu larguar kalas e cila humb do funksion n mesin e shekullit t XIX. Rritje tbujshme ka dhe Kora, qendr tipike zejtaro-tregtare. N qoft se n Shkodr qyteti uzhvillua pa plan, n Kor zgjerimi i tij u b sipas nj plani, duke u shkputur nga tradita

mesjetare.

Qyteti i von shqiptar mori tiparet themelore urbanistike nga gjysma e dyt e shek. XVII,duke zgjidhur shtjet kryesore t tij, si: shtrirjen e qytetit, vendosjen e qendrs s tij,rrjetin rrugor etj. Kjo skem u ruajt e pa prekur n arritjet e saj kryesore.

Qyteti mesjetar klasifikohet sipas dy kritereve:

* Qytete q lidhen me fortifikimet, si Berati, Gjirokastra etj.

* Qytete q shtrihen n terrene t rrafsht ose t pjerrta, si Tirana, Kavaja , Elbasani.

Qytetet me kshtjella jan edhe qytetet m t lashta, por dhe m t zhvilluarat.Fillimisht qyteti sht i lidhur me fortifikimin, por m von me lindjen e varosheve, qytetishtrihet jasht fortifikimit.

Terrenet e aksidentuara jan edhe mbrojtje natyrale. Terreni i pjerrt ka ndikuar mjaft nkrijimin e ansambleve arkitektonike me orientim t detyruar, ku t gjitha ndrtimet ivishen faqes s kodrs duke krijuar ndrtime organike dhe kompakte. Ngushtica etruallit prbn nj problem n kt rast. Ndrtimet vendosen n form vargu, si nlagjen Mangalem t Beratit ose kan shtrirje m t lir si n disa lagje t Gjirokastrs.Lidhja e prsosur me terrenin, rrit monumentalitetin e ktyre ansambleve.


11/13


Banesa del drejtprdrejt n rrug, duke marr pjes aktivisht n formimin e saj. Terrenika kushtzuar ndrtimin e baness 2-3 katesh, e cila pr vet kompozimin vertikal dhevendosjen n form shkallsh, sht elementi kryesor mbisundues n krejt formuliminarkitektonik. Ndrtimet e kultit humbasin n kto ansamble, duke u shkrir me masndinamike t ansamblit t banesave n form shkalle q sht edhe elementi m iqensishm arkitektonik i ktij kompozicioni.

Nj karakter tjetr kan qendrat qytetare apo lagjet n terren t rrafsht. Ndrtimet jan t rralla, me troje t mdha dhe t rrethuar me mure t larta. Banesa shum rrallmerr pjes n formulimin e rrugs. Gjelbrimi i dendur shpesh mbulon banesn. Qetsiakompozicionale ktu thyhet vetm nga ndrtimet e kultit mysliman. Ato zakonishtndrtohen n sheshe, duke br m t prcaktueshme efektin e volumeve t tyredinamike.

N qytetin mesjetar shtresat e pasura nga ato t varfra dalloheshin nga banesa.Banesat e t pasurve ndrtoheshin n troje t prshtatshme, t gjera, plot drit egjelbrim, kurse shtpit e t varfrve n troje t ngushta dhe pa shum drit. Dasitfetare jan pasqyruar gjithashtu n qytetin shqiptar mesjetar.

N qytetet me mure mbrojtse , rrugt kryesore zn fill nga hyrjet e kalas duke ushprndar pastaj n nj mori rrugsh dytsore q ndiqnin n prgjithsi vijat eizoipseve. Por lindte nevoja edhe e rrugve pingule me to, t cilat realizoheshin nformn e shkallve. Nj vend t rndsishm lozin dhe rrugt q lidhin qendrn tregtareme zonat e banimit si dhe rrugt midis lagjeve.

N qytetet e rrafshta , rrugt kryesore jan vazhdim i atyre q lidhin qytetin me qytetete tjera. N vend t rrugve t ngushta t qyteteve shkmbore, n qytetin e rrafshtrrugt jan m t gjera, por shpesh pa krye, t cilat shtrohen me kalldrm.

Gjelbrimi sht karakteristik tjetr e qytetit t asaj kohe. Veanrisht n lagjet meterren t aksidentuar, gjelbrimi bn lidhjen e ndrtimeve me trojet n mnyr tnatyrshme, duke theksuar karakterin monumental t saj.


12/13


N gjendjen e sotme, qytetet muze t Beratit, Gjirokastrs, (t dy kto qytete mbrohennga UNESCO) si edhe qendrat historike t Elbasanit dhe Kors, i prgjigjen nkompozim urbanistik arritjeve t shek. XVIII-XIX.

Banesa Shqiptare

N arkitekturn e ndrtimeve qytetare nj vend t rndsishm z banesa, pr vetprhapjen e gjer dhe vlern e realizimeve arkitektonike n t gjitha trevat e Ballkanitt banuar nga shqiptart. Banesa pati lulzimin e saj gjat shek. XVIII-XIX, ku ajodallohet pr nj tipologji t pasur dhe t kristalizuar, si dhe pr arritje me vlera t mdhasi n fshat dhe n qytet. Lvizja e madhe e Rilindjes Kombtare q prkon me lindjen emarrdhnieve kapitaliste, u pasqyrua n pasurin e madhe t vlerave arkitektonike tbaness. Banesa qytetare dallohet n tipologji nga banesa fshatare, sidomos nga ajo eShqipris s veriut. Banesa qytetare n shumicn e rasteve sht banes njfamiljare,por rrall hasim banesa pr dy vllezr q zhvillohen n simetri sipas nj aksi.

Banesa qytetare gjat shekujve XVI-XIX

Sipas kompozimit planimetriko-volumor. Banesa qytetare klasifikohet n 4 grupe:

1. Banesa me shtpi me vatr zjarri(banesa Tiranase)2 . Banesa me hajat3 . Banesa me ardak

4 . Kulla qytetare (banesa Gjirokastrite)

Urbanistika dhe Arkitektura e qyteteve Shqiptare n gjysmn epar t shek. XX

Kjo periudh prkon me pushtimin austro-hungarez, pas sajme periudhn e qeveris s Fan Nolit, vazhdon membretrin e Zogut, dhe, n fund me pushtimin Italian.

Qytetet shqiptare me fizionomi mesjetare fillojn tinnshtrohen studimeve t mirfillta urbanistike t realizuaranga arkitekt austro- hungarez t cilat tentonin ti jepninqyteteve shqiptare pamjen e qyteteve evropiane.


13/13

Documents

Arkitektura Shqipetare