1

ÁrmiðaldirMiðaldir frá 500 - 1500

Upphaf kristinnar Evrópu

Kafli II.1

Klofningur Rómaveldis

http://www.eduplace.com/kids/socsci/ca/books/bkf3/imaps/AC_15_491_division/AC_15_491_division.html

2

3

Þjóðflutningar

• Miðaldir miðast við fall Vestrómverska ríkisins 476 e.Kr.

• Á mótum forn- og miðaldar er einkum tvennt sem einkennir Evrópusöguna:– Þjóðflutningar– Útbreiðsla kristninnar

Þjóðflutningatíminn miðast við 375 – 500.sjá kort á bls. 82

4

Frankar• Það tók langan tíma að koma á fastri

ríkjaskipan í Evrópu.• Ríki Franka í Gallíu varð öflugast evrópskra

ríkja.• Í tíð Karlamagnúsar (vígður keisari af

páfanum árið 800) varð Frankaríkið stærst. • Með honum fluttist veraldlegt vald í Evrópu

norður yfir Alpana en trúarlegt vald og ritmenning hélst áfram við Miðjarðarhaf.

5

Kaþólska • Kristni var gerð ríkistrú í Rómaveldi árið 392

• Biskupinn í Róm varð smám saman valdamestur biskupa og var farið að kalla þær kirkjudeildir sem lutu vilja hans kaþólska (almenna) kirkju.

• Ágústínus kirkjufaðir (354-430) var einn áhrifamesti kenningasmiður kaþólsku kirkjunnar. – Í riti hans Um Guðsríki var lagður grundvöllur undir klausturlifnað –

draga sig frá skarkala heimsins

– Ágústínus: Ríki mannanna koma og fara en ríki guðs er eilíft

• Biskupsstólar náðu yfir ákveðið landsvæði. Þar var m.a. skipulagt trúboð, safnaðarstarf og skólar starfræktir.

• Dómkirkjur voru oft glæsilegustu byggingar biskupsstólsins.

6

Tíund

• Tíund var tekin upp til að standa undir kostnaði við kirkjustarfið. – Greiða tíunda hluta uppskerunnar til kirkjunnar

• Tíundin skiptist í fjóra jafna hluta:

– einn rann til biskups, – annar til prests, – þriðji til að standa undir rekstri og kirkjubyggingu, og – fjórði rann svo til fátækra.

7

II.2. Landbúnaður og lénskerfi

• Lénsveldi– Landbúnaður undirstaða lífsins á miðöldum – Bændur borguðu landeiganda hluta af

uppskerunni. Einnig til aðals, konungs og kirkju.

– 9 af 10 íbúum bjuggu í sveitum – borgum hafði hnignað frá tímum Rómaveldis

– Hvaða leiðir höfðu landeigendur til að hafa fé af bændum?

8

þorp Landspildur sem þorpsbúar skipta á milli sín.

Landeigandi átti oft spildurnar og meira land fyrir utan þessar spildur. Oft besta landið. Fékk bændur til að vinna á sínu landi. Kvaðavinna. Tók síðan leigu af bændum fyrir spildurnar í kringum þorpið. Tók síðan gjald af bændum fyrir að mala kornið þeirra í myllunni eða fyrir að flytja kornið á markað.

9

Framfarir í landbúnaði á miðöldumFramfarir í landbúnaði á miðöldum• Plógur úr járni tekinn í notkun í Evrópu• Hestaskeifur og aktygi• Myllan

– vatnsmylla og síðar vindmylla– Sparaði vinnu kvenna við að mala korn

• Tekið upp þrívangskerfi– Akurlendinu skipt í þrennt

• 1. HVEITI, 2. ÖNNUR KORNTEGUND, 3. HVÍLT– Þannig fékkst uppskera af 2/3 landsins á hverju ári– Hafði mikil áhrif á N-Evrópu –

• Veraldlegt vald færðist frá Miðjarðarhafslöndum• Fólksfjölgun

• Hvernig var kerfið áður?

10

Vatnsmylla

11

Plógur – Holland um 1500

12

Lénskerfi• Skipulag það sem þróaðist milli höfðingja og bænda

kallast lénskerfi• Góssið=jarðeignin var grunneining samfélagsins• Höfðingi eða landeigandi yfir bændum en var aftur á

móti háður öðrum höfðingja sem lánaði honum landið (lén)

• Í staðinn hét höfðinginn hinum tryggð sína og liðveislu í stríði

• Konungurinn var efstur í goggunarröðinni og veitti hershöfðingjum sínum og ættmennum landsvæði.

13

Lénskerfi

• Komst á í einni eða annarri mynd í allri Evrópu

• Komst ekki á á harðbýlli svæðum t.d. Íslandi – þess vegna var hærra hlutfall sjálfseignarbænda þar

• Þar mynduðust ekki sveitaþorp

14

II.3. Býsansríkið

• Rómaveldi féll 476 við innrás Austgota– komu frá Rússlandi og Úkraínu

• Austrómverska ríkið stóð þó í 1000 ár í viðbót og var síðar kallað Býzans eftir höfuðborginni við Bospórussund (Istanbúl í Tyrklandi)

• Borgin hafði verið kölluð Konstantínópel hjá Rómverjum

• Kölluð Mikligarður hjá Íslendingum

15

Bysans

• Bysans var mesta borg hins kristna heims á miðöldum

• Var höfuðborg Austrómverska ríkisins sem var arftaki Rómaveldis

• Keisarar Rómaveldis færðu hásæti sitt frá Róm til Konstantínópel, þ.e. Bysans

• Þetta ríki – Austrómverska ríkið stóð til um 1500

16

Bysans

• Sjá stærð ríkisins á korti á bls. 91

• Bysans (Mikligarður) getið í miðaldahandritum íslenskum – kemur t.d. Fyrir í Grettissögu – Víkingar sigldu þangað eftir ám í Rússlandi og Úkraínu og störfuðu fyrir keisarann- voru þá kallaðir Væringjar

17

Keisarinn í Býsans (Miklagarði)

• Var yfirmaður kirkjunnar eins og keisarar Rómaveldis höfðu verið á síðustu öldum þess

• Trúardeilur – má tilbiðja íkona?– Trúarlegar myndir eyðilagðar í kirkjum– Að lokum ákveðið að mætti tilbiðja íkona– Austrómverska kirkjan þekkt fyrir íkona

18

Skipting kirkjunnar• Vestrómverska kirkjan – tungumálið latína• Austrómverska kirkjan – tungumálið gríska

– oft kölluð rétttrúnaðarkirkjan á íslensku eða grísk-kaþólska kirkjan en ortodox á erlendum málum

• Páfinn í Róm og Patríarkinn í Býsans kepptust um völdin

• Slavneskar þjóðir kristnaðar frá Bysans– ´Rússar, Serbar, Búlgarar

19

Íkonar

20

Kyrilliskt letur

• Í Austrómversku kirkjunni er notað kyrilliskt letur

• Er ættað frá grísku letri– Знакі алфавітаў на кірылічнай аснове

• Guð er miskunnsamur

• Króatíska: Bog je milost

• Serbneska: Бог је Мерцифул

21

Aðskilnaður á 11. öld

• Fullur aðskilnaður Austrómversku- og Vestrómversku kirkjunnar átti sér stað á 11. öld

• Krossferðir kaþólskra riddara hófust skömmu síðar

• Bysans fellur þegar Tyrkir sem höfðu tekið Islamstrú taka yfir 1453