Armin Kammrad - Frank Rainer Scheck

ARMIN KAMMRAD - FRANK RAINER SCHECK

İŞÇİTİYATROLARI(Ajitprop Topluluklar)

Çeviren

YILMAZ ONAY

İŞÇİKÜLTÜR DERNEĞİYAYINLARI

İŞÇİKÜLTÜR DERNEĞİYAYINLARI /İŞÇİTİYATROLARI (Ajit-prop Topluluklar) /1933 öncesi İşçi Ti-yatrolarıüstüne bilgiler ve anılar (Almanya) Kültür ve Sınıf Yayınları(Köln, 1976) /Armin Kammrad veFrank Rainer Scheck /Birinci Baskı: Nisan 1978 /Dizgi-Baskı: Kent Basımevi, Alayköşkü Caddesi, Kü-çük Sokak, Gürdere Han Kat: 1, Cağaloğlu -İSTANBUL

İÇİNDEKİLER

İŞÇİTİYATROLARI ..................................................................................................................................................................... 1İŞÇİKÜLTÜR DERNEĞİNİN ÖNSÖZÜ....................................................................................................................................... 3ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ ................................................................................................................................................................ 4YAYINCILARIN ÖNSÖZÜ............................................................................................................................................................ 6İŞÇİTİYATROLARININ GELİŞİMİNİN KISA BİR TARİHÇESİ..................................................................................................... 8

BİRİNCİAŞAMA (1918–1923) ................................................................................................................................................ 8İKİNCİAŞAMA (1924–1928) ................................................................................................................................................... 8ÜÇÜNCÜ AŞAMA (1929 -1933)............................................................................................................................................ 10

«KIZIL SES –DAS ROTE SPRACHROHR» .............................................................................................................................. 14KJVD (Alman Komünist Gençlik Birliği)'NİN İLK AJİTPROP TOPLULUĞUNUN KURULUŞU ................................................ 14TOPLULUĞUN 1928-1929 YILLARINDA DEVRİMCİAJİTASYON VE POLİTİK PROPAGANDAİŞLEVLERİ........................ 14

a) Sahnede Proleter Sınıf Savaşının Propagandası.......................................................................................................... 14b) «Merhaba, Genç İşçi Arkadaş!» .................................................................................................................................... 17c) Topluluğun, Kendini Eğitme, Temrin ve Prova Çalışmaları: ........................................................................................... 18d) Kabaretist Program: ..................................................................................................................................................... 19e) Topluluğun «Hazır Kuvvet» Görevi ............................................................................................................................... 21f) Propagandist Program................................................................................................................................................... 21

SSCB PROGRAMI ............................................................................................................................................................... 23TOPLULUĞUN ETKİNLİĞİ................................................................................................................................................... 32

«GENÇ MUHAFIZ –DIE JUNGE GARDE» ................................................................................................................................ 35KIZIL RAMP ÜZERİNDE....................................................................................................................................................... 35DERNEKTEN ÖRGÜT'E....................................................................................................................................................... 35İLK SAHNE........................................................................................................................................................................... 39BERLİN MERKEZİSÖZLÜ KOROSU ................................................................................................................................... 40RUSYA GÜNÜ ...................................................................................................................................................................... 41AVLUDA SEÇİM SAHNESİ................................................................................................................................................... 41KENDİYAPTIĞIMIZ SAHNE................................................................................................................................................. 42KJVD'NİN TREPTOW'DAKİKİTLE ŞENLİĞİ......................................................................................................................... 42LİEBKNECHT SAHNEDE ..................................................................................................................................................... 43«KIZIL CÜMBÜŞ»................................................................................................................................................................. 43RFB ÖRGÜTÜNDE .............................................................................................................................................................. 44SOKAKTA............................................................................................................................................................................. 45MALZEME (DOKÜMAN) TOPLAMA ..................................................................................................................................... 45YENİBİR DÖNEM BAŞLIYOR.............................................................................................................................................. 46«JUNGE GARDE» (GENÇ MUHAFIZ) TOPLULUĞUNUN KURULUŞU................................................................................ 47İLK PROGRAMIMIZ.............................................................................................................................................................. 49TOPLULUK ŞARKIMIZ ......................................................................................................................................................... 50SAHNE METİNLERİ(MATERYELİNİ) NEREDEN SAĞLIYORDUK?..................................................................................... 51AYN PROGRAMDA DEĞİŞİK TOPLULUKLAR BİRARADA.................................................................................................. 51«LEISER» GREVİNDE ......................................................................................................................................................... 52YENİKATILANLAR............................................................................................................................................................... 53EĞİTİM ................................................................................................................................................................................. 54BİZ DE «YARDIMCI, REHBER» TOPLULUK OLUYORUZ.................................................................................................... 54SEÇİMLERDE ...................................................................................................................................................................... 56BİR REVÜ TOPLULUĞU İLE KARŞILAŞMA......................................................................................................................... 58ÖRGÜT VE BİZ .................................................................................................................................................................... 59KIZIL ŞARKILAR................................................................................................................................................................... 59ULUSLARARASI BAĞLILIK .................................................................................................................................................. 60YANLIŞVE DOĞRU ............................................................................................................................................................. 61EN GENÇ OLANLARIMIZ..................................................................................................................................................... 61HANS OTTO......................................................................................................................................................................... 62AJİTPROP TOPLULUKLAR VE GENÇLİK GÜNÜ ................................................................................................................ 63IFA ÖRGÜTÜNDE ................................................................................................................................................................ 63«KIZIL HAFTASONU»MUZ................................................................................................................................................... 64BAYAN «KARARLI» İLE BAYAN «KEDERLİ» ....................................................................................................................... 65BAHÇELİKULÜBELER BÖLGESİNDE YAZ ŞENLİĞİ.......................................................................................................... 65IATB GÜNÜ .......................................................................................................................................................................... 66DANIŞMA (INFORMASYON) ................................................................................................................................................ 67«BEN: DURUS!»................................................................................................................................................................... 67BİRAZ DAİŞİN MALİTARAFI ÜSTÜNE................................................................................................................................ 69«DOĞANA BEŞİK, ÖLENE TABUT»..................................................................................................................................... 70YASAKLAR VE ENGELLEMELER........................................................................................................................................ 70KARŞILIKLI YARDIMLAŞMA................................................................................................................................................ 72ELEŞTİRİAKŞAMLARI'NDA................................................................................................................................................. 73ERICH WEINERT VE BİZ ..................................................................................................................................................... 73KIRSAL KESİM AJİTASYONLARINDA.................................................................................................................................. 73

« KIZIL FARELER –DİE ROTEN RATTEN»............................................................................................................................... 76SPD'NİN KÜLTÜR VE EĞİTİM ÇALIŞMASI ÜSTÜNE........................................................................................................... 76«AYAKLARININ UCUNA BASARAK YÜRÜMEK» BİZE GÖRE DEĞİL. AJİTPROP TOPLULUK KURACAĞIZ! ..................... 77«KIZIL FARELER»İN İLK PROGRAMI .................................................................................................................................. 78«HERŞEYE RAĞMEN!» — DAR KAFALILIĞA VE GERİCİLİĞE KARŞI YENİSANATSAL ARAÇLARLA............................. 81ESAS DÜŞMANIMIZ: FAŞİZM .............................................................................................................................................. 84ÇEK YOLDAŞLARIMIZLA BİRLİKTE YAPTIĞIMIZ, SON DAYANIŞMA PROGRAMLARIMIZ ................................................ 85

BİBLİYOGRAFYA (KAYNAKLAR, İLGİLİYAYINLAR)................................................................................................................. 87

İŞÇİKÜLTÜR DERNEĞİNİN ÖNSÖZÜ

«İşçi ve diğer emekçilerle çağdaşişçi sınıfıkültürünün ilişkisini sağlamayı» amaçlayan Derneğimiz,tüzüğünde, «çağdaşişçi kültürünün zenginleştirilmesi için araştırmalar» ve «çağdaşişçi kültürününyaygınlaşmasıiçin gerekli organizasyonlar» yapmayıda görevleri arasında belirlemişbulunuyor. İşteelinizdeki kitap, bu görevler çerçevesinde, ülkemiz işçi sınıfımücadelesi için önemi anlaşılacak olanişçi tiyatrosu meselesine, dünya işçi sınıfıpratiğinden, genişbilgi dağarcığısağlamaktadır. Olabildi-ğince geniş, tamamlayıcıdip notlarıile de bu bilgiler, okuyan her işçinin ve emekçinin ihtiyaç duyabi-leceği yönde genişletilmeğe çalışılmıştır.

Derneğimizin organıolan «İşçi Kültürü» dergisinin daha birinci sayısında (Nisan 1977) şunlarıaçık-lıkla ortaya koymuştuk: «İşçi sınıfı, yeni doğan bir toplumun öncüsü, kurucusu olarak kendi damgasınıtaşıyan bir kültür yaratır. Ama bu kültür yoktan var olmaz, insanlığın yüzlerce yıllık kültür birikimin-den yararlanır. Onun gerici yanlarınıayıklayarak, en zengin, en ileri yanlarınıalır. Kendi kültürünü butemel üzerinde geliştirir.. Bundan böyle işçi ve emekçi yığınlarla daha yakın, daha sıkıve günlük iliş-kiler içinde bulunmak gerekiyor.. Çalışan yığınların, eğitimden sanata, sağlıktan spora kadar çeşitlisorunları, onlarla birlikte, onların, olabilen en genişkatılımıyla ele alınacak, tartışılacak, çözüm öne-rileri getirilecek. Önümüzdeki dönemin nitelikleri, bu çalışmalarıyığınlara ulaştıracak, elde edilensonuçların kalıcılığınısağlayacak yayınlarıda zorunlu kılıyor. Çeşitli broşürler, kitapçıklar, eğitimnotlarıvb... Mücadelenin başarıya ulaşmasıiçin toplum hayatının bütün alanlarında örgütlü,disiplinli, sabırlıçalışmalar yapılması, bunların yığınlar arasında sürdürülmesi gerekiyor. İşçiKültür Derneği, bu gerekliliğin kültür-sanat alanına yansımasından doğmuştu!»

Derneğin, kuruluşundan bu yana (1976-78) işçi ve emekçilerin bir örgütü olarak kaydettiği gelişmeninhızıve ülke içindeki yaygınlığı, kültür ve sanat alanında da sınıfsal örgütlülüğün gereğine ve gücünesomut bir işaret taşıyerleştirmişbulunmaktadır. Öte yandan, elinizdeki kitapta anlatılan Alman işçisınıfıdeneyi ve yan bilgilerde açıkça görüldüğü gibi, sınıf mücadelesinde tiyatro sanatı, tüm diğersanat araçlarıile birlikte, işçi sınıfının elinde gelişme olanağına kavuşunca en etkin kültür silahıduru-muna gelebilmiştir. Ancak en önemli koşulun, bu alanda da sınıfsal örgütlenme ve diğer sınıf örgütleriile işbirliği olduğu, gene bu deneyde de kanıtlanmaktadır. Dağınık, parça parça birikimler ve et-kinlikler halinde ülkemiz işçi sınıfıve emekçi katmanlarının tiyatro eylemlerinin varlığıve emekçile-rin genel olarak sanata, özel olarak tiyatroya olan yoğun ilgileri bilinmektedir. İşçi ve emekçi sınıfla-rın, her alanda zengin kültür birikimlerinin varlığıda bir gerçektir. İşçi sınıfımız, kendi tiyatro hareke-tini örgütleyecek ve kültür-sanat alanında da örgütlülüğü ile kitlelere öncülük edecek güçtedir. İşte buörgütlenmelere önayak olmak ve kaynak sağlamak, derneğimizin asal görevlerindendir.

İşte elinizdeki kitap, işçi sınıfımıza ve emekçi kitlelerimize, örgütlü kültür ve sanat eylemleri yönünde,dünya işçi sınıfıpratiğinden somut ve detaylıbilgilerle kaynak ulaştırmak amacıile sunulmaktadır.Ancak bu bilgilerin, elbette ki her modelde olduğu gibi aynen alınıp uygulanmak biçiminde değil,fakat kendi koşullarıiçinde en iyi değerlendirilmek biçiminde kullanılacağından kuşkumuz yok. Esa-sen somut değerlendirme yapmadan taklit kolaylığına sapma, işçi sınıfıve emekçi kitlelerin değil, işçisınıfından ve mücadeleden kopuk küçük burjuva kariyerizminin sınıfsal karakteristiğidir. İşçi sınıfıideolojisine aykırıdır.

Derneğimiz, bu ilk kitabın ardından da, bir yandan işçi sınıfımıza ve emekçi kitlelerimize daha genişbilgi ve kaynaklar ulaştırma çalışmasınısürdürürken, öte yandan, onların değerlendirilmesinde veülkemiz işçi sınıfıtiyatro hareketinin örgütlü biçimde oluşturulmasında en aktif rolü yüklenmektedir.

İşçi Kültür Derneği

ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ

İşçi sınıfımücadelesi adına sanat alanında gösterilen çabalar, sadece küçük burjuva sınıfsal çerçevesiiçinde hapis bırakıldığısürece, esas işlevine bir türlü kavuşamamakta, gerçek soluğu ile o büyük gü-cüne asla ulaşamamaktadır. Dahası, en iyi niyetle girişilen çabalar, işçi sınıfının ve dolayısıyla işçisınıfıideolojisinin ilerletici kontrolünden çok, burjuvazinin ve dolayısıyla burjuva ideolojilerinin hertürlü saptırmalarına tabi kalmaktadır. Kuramsal planda en doğru düşündüğüne inandığımız bireylerinveya sanat otoritelerinin dahi, işçi sınıfıve emekçi kitlelerle örgütlü hareket içinde yer alamadıklarıtakdirde, işçi sınıfıideolojisi yönünde doğru sanatsal çizgiyi korumalarımümkün olmamaktadır. Kaldıki, ideolojik ve sanatsal yönden doğru çalışma ürünleri de, işçi sınıfının dışında kaldığısürece, sınıfmücadelesinde etkin olabilecek önemli bir araç, o mücadelenin gerçek güçlerinin ellerinden uzakta,yani gerçek kavga alanından uzakta, iyi niyetli bir küçük burjuva alışverişinin metaıolarak kalmakta-dır.

Uzun süredir, artık devrimci sanat mücadele silahının, işçi sınıfının ve emekçi kitlelerin dolaysız inisi-yatifine geçmesi gerektiği üzerinde durduk. Bu konuda çok şey yazıldı, söylendi. Hatta, son yıllarda,devrimci sanat alanındaki küçük burjuva bireysel çemberlerini kırıp, burjuva engellerini kırıp, işçi veemekçi kitlelerin sanata doğrudan kendi silahıolarak sahip çıkmasıyönünde ciddi uygulama adımlarıda atıldı. Ama bu adımlar ancak sınıfsal örgütlenmeler ve sınıf örgütleri ile tam işbirliği yoluna giril-mekle başarıya ulaşabilirdi. İşte her seferinde olduğu gibi, tiyatro alanında da bu evreye gelindiğinde,küçük burjuva devrimciliğinin müzmin hastalığıağır bastı: İşçi sınıfıinisiyatifine giren sınıfsal örgüt-lenmeleri kabul edememek, bu nedenle de çok zaman daha keskin devrimci görünen bahanelerle sınıf-sal örgütlenmeye yan çizmek, hatta karşıçıkmak, hatta önlemek, engellemek vb. Hareket, işçi sınıfıtiyatro hareketinin örgüt ilişkilerine yöneldi mi, bir yanda burjuva sanat ideologlarının «sanat eldengidiyor!» yaygaralarıyükselirken, öbür yandan devrimci sanatıküçük burjuva sınıfsal çemberi içindetutma içgüdüsüyle, «İşçi sınıfının sanatıolmaz!» bilgiçlikleri veya «Kapitalist düzende işçi sınıfınınkendi sanatını, tiyatrosunu yapmasımümkün olamaz» kaçışlarıortalığıkaplamaktadır. Bütün bu yan-lışlar ise ancakşu ikişey sayesinde yaşam olanağıbulabilmektedir.

1- Gerçek genişbilgilenmeye önem vermemek, onu önlemek ve önlenemeyen bilgileri hiç değilsesaptırmayıbaşarabilmek,2- Bilgi planındaki her çabayıda gene işçi sınıfıve emekçi yığınlardan uzak tutabilmek.

İşte bu yanlışların ve küçük burjuva sınıfsal hastalıklarının üstesinden gelmek ve işçi sınıfımücadelesiyanında yer alacak kişi ve güçleri böylesi hatalardan arınmışolarak kazanmak da gene işçi sınıfıörgüt-lerinin göğüslemek zorunda olduğu bir görev haline geliyor.

1933 öncesi Alman işçi sınıfıtiyatro hareketinin eriştiği aşamanın genişbilgisi, yukarıdaki görevleriyerine getirmede işçi sınıfıkültür ve sanat örgütlerine yararlıbir bilgi dokümanısağlayabilir umudun-dayım. Daha da elimizden geldiğince, böyle bilgi ve deney olanaklarınıo örgütlerin hizmetine vere-bilmektir görevimiz.

Gerek Alman yayıncıların, gerekse çeviriyi yayınlayan İşçi Kültür Derneği'nin önsözlerine benim çe-virmen olarak fazla ekleyecek bir şeyim yok. Esasen, dipnotlarıile birlikte yayın, gerçeğin bilgisi ola-rak gerekeni fazlasıyla veriyor. Ancak, metinde adıgeçen Sovyet «Mavi Gömlekler» işçi tiyatro toplu-luğu ile ilgili detaylıbilgiyi metin içinde dipnot olarak değil de, burada bir başka yönü ile ele almayıyararlıgörüyorum. «Mavi Gömlekler» işçi tiyatro topluluğunun da içinde yer aldığıSovyet işçi tiyatrohareketini bir Alman burjuva yazarıGünter Rühle şöyle naklediyor:

«Sovyetler Birliği'nde iç savaşsırasında tiyatro örgütlerinin sayısı3000'i buluyordu. Kaldıki bu sayı,o zamanlarda tiyatronun olağanüstü işlevini ifade etmekten gene de çok uzaktır. Çünkü hemen herfabrikada, köy birimine kadar her parti örgütünde, Kızılordunun her birliğinde, şu ya da bu şekildetiyatro etkinliği vardı. Halkının çoğunluğu okuma yazma bilmeyen bir ülkede, ister fabrika hangarın-da, ister ot deposunda, ister köy meydanında ya da nerede mümkünse orada tiyatro oyunu en etkiliajitasyon aracıidi. (Otuz yıl sonra Çin'de de kitle aynıaraçtan yararlandı, köylerde ve çarpışan birlik-lerde ajitasyon topluluklarıkuruldu, bunlar oyunla birlikte şarkı, müzik, dans ve propaganda dayapmaktalardı). Oyunların çoğu doğrudan doğruya halkın içinden ortaya çıkıyordu. Örneğin birçok

çeşitlemesi ile oynanan «Kızıl Ural Mücadelesi»ni bir ayakkabıtamircisi siperde yazmıştı. Diğer bir-çok oyun, ajitatörlerce doğmaca (improvizasyon) yoluyla oluşturuluyordu. Proletkult topluluklarıolan«Mavi Gömlekler»in «Kızıl Revü»leri vardı. En yeni politik olayların sergilendiği ve yorumlandığıbirsahneler dizisi olan «CanlıGazete» vardı. Tüm seyirci halkın da katılmasıyla, beyaz muhafız ge-nerallerin, onların işbirliği yaptığıdışkapitalist güçlerin, istifçi karaborsacıların (iç savaşsırasındakifırsatçıların), hatta cahilliğin, açlığın, tifüsün yargılandığı«ajit mahkeme» tiyatro uygulamalarıvardı.Seyirci ile oyuncu arasındaki sınır kalkmıştı. Çünkü eldeki yetenek ve olanaklara göre oyun yanında,soytarılık üslupları, cambazlık, sözsüz oyun, müzikli söz, dans, müzik, resim, herşey devreye sokulu-yordu..» İşte bu bilgileri, söz konusu burjuva yazarı, «Kelepçeli Tiyatro» başlığınıkoyduğu bir kita-bında sıralıyor ve tüm bu gibi bilgilere getirdiği yorum saptırmalarıile, kitabın adından da anlaşılacağıüzere işçi sınıfıideolojisini sanatın kelepçesiymişgibi göstermeğe çalışıyor.

Yazarın, Stanislawski'nin 1925'de hatıratına kaydettiği şu sözleri iletmesi çok ilginç: «İdeolojik angaj-man (Tendenz, eğilim, amaç) ile sanat birleşemez. Biri diğerini dışlar. Sanat'a, ideolojik angajmanvurgulayan vb. sanatsal olmayan temel düşüncelerle yaklaşılırsa, elde bir çiçek gibi solar sanat!»

Evet, aynıStanislawski'nin gene hatıratında kaydettiği gibi, Ekim devrimi gecesi Moskova Sanat Ti-yatrosu'nda «Vişne Bahçesi» oynarken dışarıda ne olup bittiğinden habersiz ve tedirgin olduklarınıbelirtmesine, oyundan sonra da silah sesleri arasında sıvışarak evlerine kendilerini zor atmışoldukları-nıyazmasına biz şaşmayız. Bu burjuva yazarının, kitabının sonunda: «Sanat ve politika, zihin ve güç,zaman zaman çok verimli ve birbirini ateşleyici kaynaşmalar gösterse de, bu iki şey, kendine özgüyasalarıolan ve birbiri ile çelişen iki ayrıvarlık ifadesidirler» diye bilgiççe yargıgetirmesine de şaş-mayız. Çünkü biz, bir yandan o bilgileri verirken, öbür yandan bu çarpık sonuçlarıçıkarmağa çalışanburjuva ikiyüzlülüğünü artık ezbere biliriz, bilmeliyiz. Bize ışık tutacak sanat anlayışı,Stanislawski'nin, işçi sınıfıideolojisini görünce «soluveren» burjuva sanat palavrasıdeğil, olsa olsa,Gorki'nin işçi sınıfısanat anlayışına uyan şu sözleridir: «Devrimci romantizm, esasında 'sosyalistgerçekçilik'in müstear ismidir; asıl belirleyicisi de, bugünde geçmişin eleştirilerek ortaya getirilmesin-den ibaret olmayıp, daha çok, bugünde devrimci kazanmaların perçinlenmesi ve sosyalist geleceğinyüce hedeflerinin aydınlanmasınıdesteklemektir.

Ama, Sovyet işçi ve emekçi tiyatrolarının o zengin gelişmesi ile ilgili bilgileri, bir burjuva yazarınınanlatımından aktarmayıp da biz dipnot bilgisi olarak ekleseydik, bizdeki burjuva ikiyüzlülüğü hemenşu iki saptırma ile meseleyi karıştırmağa çalışacaktı: 1- Sovyet propagandasıdır, gerçek değildir, diye-rek; 2- Elbette, biz demiyor muyuz zaten, işçi sınıfısanatıancak işçi sınıfıtoplumunda, yani sosyalisttoplumda gelişebilir, şimdi böyle bir çaba boşunadır, diye sözümona devrimci görünerek..

İşte bu saptırmalara karşıda, faşizmin tırmandığıAlman kapitalist düzenindeki Alman işçi sınıfıtiyat-ro hareketi bilgisi, ülkemizde işçi sınıfıhareketinin kültür ve sanat alanındaki mücadelesi için önemlibir tarihsel bilgi kaynağıolarak, işçi ve emekçi örgütlerinin ve yığınlarının değerlendirmesine sunul-maktadır. Çünkü, sınıf mücadelemize ışık tutan temel-üstyapıdiyalektiği bilimsel sosyalist öğretisi,toplumsal gelişmenin her aşamasında, üretim ilişkileri temelinde var olan çelişkinin, üst yapıilişkile-rinde de ideolojik çelişkiyi (kapitalist toplumda burjuva sınıf ideolojisi ile işçi sınıfıideolojisi çelişki-sini) doğurduğunu ve karşılık olarak üst yapıilişkilerinin de aktif biçimde temeli etkilediğini —çünküesasen bunun için oluştuğunu— söylerken, bir üst yapıalanıolan sanat alanınıaynıdiyalektik ilişkilerbütününün dışında tutmaz elbette. Ancak, bütün bu bilimsel doğrularısomut hayatta örnekleyerekkanıtlamak da gene işçi sınıfıörgütlerinin omuzlarına yükleniyor. İşçi sınıfımız, birçok iyi niyetli ay-dınımızın eski alışkanlıkla «işçi anlamaz» diye tutturduklarıişçi sınıfıideolojisini, sanat alanında dayalnız anlamak değil, gerekirse onlara da anlatmak gücünde olduğunu elbette gösterecektir. Bilimselsosyalizmin rehberliğinde, sanat alanında da sınıfsal örgütlenmeyi ve örgütlü hareketi başararak.. Ta-rihsel deneyleri ve ülkemiz işçi sınıfıhareketinin hayata geçirdiği birikimleri değerlendirerek işçi sınıfıtiyatro hareketini oluşturmada, örgütlemede, diğer alanlardaki işçi sınıfıörgütleri ile işbirliğini gerçek-leştirmede ve sanatısınıf silahıolarak en iyi kullanmada, işçiler, emekçiler, tüm bilimsel sosyalistsanatçılarıda yanlarında bulacaklardır. Bu yandaşlık, artık, organik ve örgütsel birliktelik anlamındadırelbet.

Bu çeviri ile katmağa çalıştığım bilginin, çorbada tuz olmasıinancıve umudu ile..

Yılmaz Onay

YAYINCILARIN ÖNSÖZÜ

Weimar Cumhuriyeti1 döneminin devrimci ajitprop2 tiyatrosu, işçi sınıfının eğitici ve harekete getiriciaraçlarından biri olarak sınıf kavgasının bağrından doğdu. Alman Komünist Partisi ile3 sıkıilişki için-de, bu tiyatro hareketi, büyük sermayeye karşıkültür alanında da cephe kurulup güçlendirilmesineyardımcıoldu. 1933 öncesi devrimci ajitprop tiyatro, proletaryanın kültürel anlatım biçimlerinden biri,hem de en tutarlıve etkililerinden biriydi.

Ajitprop tiyatro, her zaman ancak ona kaynaklık eden işçi sınıfıhareketi kadar güçlü olmuştur. Nite-kim şimdi yıllardır ne Federal Almanya'da ne de BatıBerlin'de böyle topluluklar yoktur ve olmadı.Parti olmadığıiçin, politik yönden bilinçli işçi sınıfıhareketi olmadığıiçin, bu dönemde ancak, ilerici-liği kuşku götürmeyen, fakat ideolojik yönden kaçınılmaz biçimde tutarsız ve karmaşık olan öğrencihareketlerinin «sokak tiyatrosu»4 oluşabilmiştir. Federal Almanya’da emperyalizmin yeniden boy gös-terdiği ve kararlıbiçimde kendini yenilediği dönemin sonunda bugün, devrimci güçler, BatıAlmanyaişçilerinin ilerleyen ekonomik mücadelelerine politik boyut getirmek, işçi sınıfının devrimci birliğinisağlamak, teslimiyetçiliği kırarak emperyalizme karşıulusal ve uluslararasımücadelede işçi sınıfınagüçlü bir parti örgütlenmesiyle önderlik kazandırmak için çaba harcıyorlar. İşte böyle bir tarihsel sü-reçte ajitprop tiyatro tekrar büyük bir önem kazanmaktadır. Yeni yeni oluşan topluluklar, devrimci işçisınıfıtiyatrosunun o büyük geleneğiyle bağlantıkurmağa çalışmaktadırlar.

Bu gerçeğin ışığında, «Kızıl Ses», «Genç Muhafız» gibi o dönem topluluklarının tecrübelerini, teorikve pratik güçlerini ve sorunlarınıtanımak, birinci derecede önemli bir görevdir. Bugün de bir ajitprophareketin ancak işçi sınıfıile sıkısıkıya bir ilişki kurarak ilerleyebileceğini kavrayanlar için, bu kitap-çık, umarız ki gerçek bir yardımcıolacaktır. O dönemin ajitprop topluluklarının tecrübeleri ile bugü-nün proletarya cephesindeki tecrübe ve talepler, yeni bir güçlü ajitprop hareketin ve hatta bütünüylesosyalist kültür pratiğinin temelini teşkil etmektedir.

Yayının içeriğine gelince: Oldukça uzun üç yazıyıkapsıyor. Bunların ilki, ajitprop «Kızıl Ses» toplu-luğunun gelişimini sergileyen Dieter Steinke'nin yazısı. Yirmi yıla yakın bir süre önce, Alman Demok-ratik Cumhuriyeti'nin (DDR) Halk SanatlarıMerkezi'nde yayınlanmışolan bu yazı, Federal AlmanCumhuriyeti'nde (BRD) ve BatıBerlin'de hemen hemen hiç bilinmemektedir. Oysa bu makale yalnız1933 öncesi Alman ajitprop topluluklarının belki en önde gelenlerinden olan «Kızıl Ses»in çalışmasınaiyi bir toplu bakışgetirmekle kalmıyor, aynızamanda işçi tiyatrosunun genel gelişim sorunlarına dagenişçapta ışık tutuyor. Ardından, gene aynıderecede az bilinen «Kızıl Ramp Üstünde» adlıyayından(Berlin 1963)5 aldığımız ve bu proleter topluluklarının üyeleri tarafından kaleme alınmışiki «Yaşan-mışTecrübeler Raporu» gelmekte. Partili işçi sınıfıdevrimcisi Herbert Kleye, kendi topluluğu olan«Genç Muhafız»in, kent ve köy ajitasyonlarındaki kültürel-politik mücadelesini, burjuvazinin engelle-melerini, seçim kampanyalarındaki eylemleri, parasal sorunları, oyun eylemine geçişbiçimlerini vemeselenin daha birçok yönünü kapsamlıolarak anlatmakta. «Kızıl Fareler» topluluğunun deney dağar-cığınısergileyen ikinci raporun yazarıHerbert Krauss ise, o dönemde Sosyal Demokrat Parti

1 1917 Büyük Ekim Devriminin ardından Kasım 1918'de Almanya'da da devrim hareketi başladı. Kurulmuşolan işçi ve askerSovyet'lerinin (temsilci kurullarının), Sosyal Demokrat Parti'nin devrimci kanadı(Spartakistler: Liebknecht, Luxemburg...) önder-liğinde devrimi başararak bir Sovyet Cumhuriyeti (Raeterepublik) kurmalarının (yani Almanya'da Sosyalist Devrimin) önünegeçmek üzere, aynıPartinin reformist liderleri (Ebert, Scheidemann..) tarafından acele bir Cumhuriyet ilan edildi (9 Kasım 1918).10–17 Ocak 1919 kanlıhafta'sında devrim kanla bastırıldıktan sonra, bu cumhuriyetin anayasası, Weimar'da toplanan parla-mento tarafından 31 Ağustos 1919'da kabul edildi. İşte Almaya'da, bu tarihten, 30 Ocak 1933'de faşizmin fiilen iktidara gelmesi-ne kadarki döneme Weimar Cumhuriyeti dönemi denir. (Bütün dipnotlar çevirmen tarafından konmuştur).2 Devrimci ajitprop: Devrimci ajitasyon ve propaganda. «Peki ajitasyon nedir, açık ve biraz da soğuk kanlıpropagandasıdan,(yani) gerçeklerin objektif ve metodlu biçimde, mantık yapısıile ortaya serilmesi'nden onu ayıran nedir? Ajitasyon'u, propagan-da'dan ayıran en önemli fark şudur: Ajitasyon, okuyucunun veya izleyicinin, herşeyden önce duygularınıharekete getirir ve onunistemlerini doğruyan doğruya etkiler. Devrimci mesajın özünün, bir deyişle, 'kor' haline gelmesini ve tüm renkleri ile parıldaması-nısağlar» (Anatoli Lunaçarski. Die Revolution und die Kunst -Devrim ve Sanat, 1920–22).3 Önce «Spartakusbund -Spartakistler Birliği» (Bkz. Not: 1) adıyla başlayan hareket, 30.12.1918 -1.1.1919 kongresinde, aynıprogramla «Alman Komünist Partisi'nin kuruluşunu sağladı: KPD. (Kommunistische Partei Deutschlandsj.4 Bizde de özellikle son yıllarda Amerika'dan örneklenerek pek çok reklamıyapılan «tek devrimci tiyatro sokak tiyatrosudur»şeklindeki «sokak tiyatrosu» biçimsel saplantısının, küçük burjuva sınıfsal içeriğine bu vesileyle dikkat çekmek isteriz.5 Berlin DDR (Alman Demokratik Cumhuriyetinin başkentidir bugün. Şehrin bir bölümü BRD (Federal Alman Cumhuriyeti-BatıAlmanya)ya bağlıstatüde olup BatıBerlin diye anılmaktadır. Burada kastedilen, DDR'nin başkenti olan Berlin'dir.

(SPD)nin6 sol kanat işçi gençliği (SAJ) örgütlenmesi içindeydi. Bu kanat, SPD ve SAJ'nin yöneticikademelerinin «sınıf uzlaşmacısıkültür» çalışmalarına karşıkendi alternatifini koyuyordu: «İşçilerin,sömürüye, ezici toplumsal gelişimleri tehdit eden faşist tehlikeye karşıverdikleri sınıf kavgasını, sah-neden giderek yeni araçlarla desteklemek» (Krauss).

Yaşanmıştecrübeleri gösteren bu iki raporda, işçi sahnesi anlatımının ardında onu yaratan ve taşıyan-lar da apaçık görünmektedir: Devrim mücadelesini, kavganın bu alanlarında da ilerletmek için, elinde-ki son serbest saati ve son kuruşu feda etmeğe hazır, sınıf bilincindeki işçiler.. İşte işçi sınıfısanatınınpartililiğini, halksallığınıve aşama yapmasısorunlarını, somut yaşadıklarıtecrübelerden ve hayatageçirilmişgörüşlerden belgeledikleri için, bu iki yoldaşın anıları, rengi belirsiz teorik lafazanlığın üs-tündedir. Bu anılar, işçi sınıfının devrimci tiyatrosu konusundaki bilgilerimizi, dolaysızlık boyutu ile,pratik boyutu ile zenginleştirmektedir.

Yayınımız, son bölüm olarak7, konuyu belki en iyi bilen Daniell Hoffmann - Ostwald'ın kaleme aldığı,«Weimar Cumhuriyeti'nde İşçi Tiyatrosunun Gelişim Tarihçesi» ile tamamlanmaktadır. Bu tarihçe,hareketin en önemli aşamalarınıbelirlemekte ve böylece meseleye tarihsel bir bakışsağlamaktadır.

München / Köln, Şubat 1976 A.K. / F.R.S.

6 O dönemin ünlü devrimci şairi Kurt Tucholsky şöyle yazmıştı. «SPD'nin adının «Alman Sosyal Demokrat Partisi» şeklindesürmesi bir talihsizliktir. Eğer 1 Ağustos 1914'ten bu yana (burjuvazinin istediği savaşkredilerini onaylama kararıaldığıgün -ç.n.)partinin adıda örneğin 'Reformist Parti' veya 'Küçük Teferruat Partisi' veya 'Ailelerin Kahve Ocağı' filan şeklinde değişmişolsay-dı, bu yeni isim birçok işçinin gözünün açılmasınısağlardı, onlar da ayrılıp asıl kendi partilerine, yani işçi sınıfının partisine gider-lerdi. Ama ne yaparsınız ki, o dükkan bütün kötü iş'lerini eski iyi isme sığınarak yürütmekte..»7 Biz çevirinin yayın düzeninde, somut tecrübelerle ilgili anlatımların, tarihsel bilgi ile birlikte daha iyi değerlendiri leceğini düşüne-rek, bu tarihçeyi ilk bölüme koymayıyeğledik. (Y.O.)

WEIMAR CUMHURİYETİDÖNEMİNDE

İŞÇİTİYATROLARININ GELİŞİMİNİN KISA BİR TARİHÇESİ

Dantel Hoffmann -Ostwald

BİRİNCİAŞAMA (1918–1923)Birinci Dünya Savaşısonrasının devrimci gelişmeler taşıyan kriz yıllarında, Alman işçi tiyatrosunda,reformist ve küçük burjuva niteliklerle dolu «dernek tiyatroları» biçimi egemendi. Bu topluluklaroportünist «Alman İşçi TiyatrolarıBirliği» çatısıaltında toplanmıştı. Birliğin organıda «Volksbühne/Halk Sahnesi» idi. Devrimci çıkışlar, Proletkült8 sahnelerinde ya da proleter podyumlarda görülebili-yordu. Bu grupların oyun dağarcıklarında, kendi ürünleri olan yapıtlar çok az yer tutuyordu. MalikYayınevinin «Devrimci Sahne Eserleri» dizisinde ya da KJVD (Alman Komünist Gençlik Birliği)ninyayınladığı«Orak ve Çekiçle» ve «Birleşik UluslararasıYayın Tesisleri» (ViVa)nın yayınladığı«KızılTribün» serilerinde çıkan oyunlarıoynuyorlardı. Bu oyun malzemelerinde ise, genelde bir devrim he-yecanı, etkili sahne söylevi ve yoldaşça dayanışma çağrısıağırlıktaydı. Bu beşyılın çok sayıda etkinsözlü korolarıda aynıeğilimi gösteriyorlardı. Kızıl kabare ya da sanatsal ajitprop eylem hiç yok gi-biydi. Küçük topluluğu ile tüm Almanya'yıdolaşan ve kendi ilerici programlarınısahneleyen BoleslavStrzelewicz bir istisna sayılabilir.

Bu Yıllarda İşçi Tiyatrosunun Önemli Olayları:1920/ Erwin Piscator9 yönetiminde, Berlin'de «Proleter Tiyatro»nun kurulması. Bu ansambl'in10 ço-ğunluğu işçi oyunculardan meydana geliyordu ve kendine özgü bir de seyirci organizasyonu vardı.1921'e kadar oynadığıoyunlar: Karl August Wittfogel'in «Sakat», Andor Gabor'un «Büyük KapıÖnünde», Lajos Barta'nın «Rusya'nın Günü», Maxim Gorki'nin «Düşmanlar», Upton Sinclair'in«Prens Hagen», Franz Jung'un «Güney Denizinin Adalıları» ve «Daha ne Kadar?» oyunlarıydı.

1922/ «KPD (Alman Komünist Partisi) Büyük Berlin Merkezi Sözlü Korosu» kuruluşu; sonralarıGustav von Wangenheim tarafından yönetildi. Bu ansamblin eyleminde doruk noktası, Gustav vonWangenheim'in büyük Koro eseri «Çalışma Korosu»nun 1923 Sonbaharında sahnelenişi idi. KPD'ninKorosu bu oyundan sonra da çalışmasınısürdürdü. Gustov von Wangenheim'in 1924 ağustosu içinsahnelediği sözlü korolarla kitle pantomiminin11 odağınıbu koro teşkil etmekteydi. Sayısız işçinin deçalışmaya katıldığıbu büyük antimilitarist ve savaşa karşıgösteri, genel provasında Prusya İçişleriBakanlığınca yasaklandı. Daha sonra «Merkezi Sözlü Koro» topluluğu dağıldı.

İKİNCİAŞAMA (1924–1928)Kapitalizmin daha bir yerleşmeğe başladığıyıllarda KPD ve ilerici kitle örgütleri de daha yoğun bi-çimde kitle çalışmasına yöneldiler. Devrimci ajitasyona hizmet eden her araçtan ve tabii bu arada sa-natsal ajitprop çalışmalardan da sonuna karar yararlanılıyordu. Hele işçi tiyatrosu bu yönden çok zen-gin ve etkili olanaklar getirmekteydi. Solcu tiyatro gruplarıreformist tiyatro birliğinden ve dernekamatörlüğünden gittikçe daha hızla kopmağa başladılar, yeni örgüt biçimleri oluşturdular. Proleteroyun ekipleri işçi kabareleri ve nihayet devrimci ajitprop topluluklar kurdular. Tek başına bir oyun yada sözlü koro tarzında uygulamalar repertuarda gerilerken, küçük kabaretist12 ajitprop sahneler, bunla-

8 Proletkült: Proleter Kültürü. Özellikle Sovyet Devrimi sonrası, ana çizgileriyle «proletaryanın, proleter toplumda kendi sınıfkültürünü yaratması» özünde gündeme girmişolan bu kavram ve çalışma alanıiçin, değişik görüşler de var. Örneğin: «Proleteredebiyatını.. isimsiz yazarlarıyla fabrikalardaki duvar gazetelerinde aramalı» (Dubowski. 10 Şubat 1923, Pravda); «Proletkült'üproletaryanın kültür düzeyini inatçıbir çaba ile yükseltmesi anlamında, proleter kültür etkinliği şeklinde anlamakta birleşelim.»(Troçki, Edebiyat ve Devrim, 1923).9 Erwin Piscator: Sosyalist mücadelede tiyatro sanatının yeniden değerlendirilmesi adına, özellikle «Epik Tiyatro» yöntemlerini,sahne uygulamasında geliştiren büyük rejisör ve sahne adamı.10 Ansambl: Tiyatro sanatını, kolektif bir eylem olarak özümlemişve o tutumla gerçekleştiren tiyatro «topluluğu».11 Pantomim: Sözsüz oyun.12 Kabaretist üslup: Daha yoğun oyunculuğun, müzik, dans gibi her çeşit gösteri elemanıile kaynaştırıldığı, daha çok iğnelemeli,hicivli ve eğlendirici yönde, konularıda birbirinden bağımsız, her biri kendi içinde birer bütün olan sahnelerden kurulu tiyatroüslubu. Bilinen ve alışılmış«kabare» seyri olgusunun, seyirciye daha uyanık bir dikkat ve eleştirici tutum olanağıvermek, (eğle-nirken tartışan, tartışırken eğlenen) bir politik tiyatro ortamıyaratmak yönünde değerlendirilmesidir. Ancak, yanlışkullanılarak,

rın şarkıve sözlü müzikle montajlarıön plana geçmeğe başladı. Gruplar, çoğunlukla kendi programla-rınıkendileri yaratıyorlardı. İşçi tiyatrolarında profesyonel oyuncuların ve sanatçıların da birlikte ça-lışmalarıgiderek arttı. Bu aşamada işçi tiyatrosunun kendi devrimci örgüt biçimi de gerçekleşti ve İşçiTiyatrolarıBirliği'nin ele geçirilmesiyle doruk noktasına ulaştı. İşçi tiyatrosu, kendi yayın organına vedoküman toplama eylemine kavuştu. Dıştan gelen önemli etkilerle, özellikle Sovyet «Mavi Gömlek-ler» ekibinin Almanya turnesinin etkisiyle işçi tiyatrolarının uluslararasıbirleşme ve örgütlenmesi debaşladı. Proleter oyuncu toplulukları, devrimci işçi hareketini desteklemenin yolundaydılar artık, aynızamanda sanatsal ajitasyonun da yer aldığıbüyük kitle eylemleri de düzenliyorlardı. «UluslararasıİşçiYardımlaşması» (IAH) örgütünün düzenlediği politik hiciv akşamları, proleter revüler ve kızıl şenlik-ler, LLL (Lenin–Liebknecht–Luxemburg)13 anmalarıve proletaryanın diğer anma günlerindeki kut-lamalar, Kızıl Cephe–Mücadele Birliği14 ve devrimci gençlik örgütlerinin müşterek programları, ayrıcaçok sayıda kampanya ve seçim mücadelelerinde düzenlenen ajitasyon programları, bu dönemde prole-ter oyuncu gruplarının çoğunlukta olan ve tutulan eylemleri arasındaydı.

Bu Yıllarda İşçi Tiyatrosunun Önemli Olayları:

1924/ 1924 Eylülündeki parlamento seçimleri hazırlığıiçin sahnelenen «Kızıl Şenlik Revüsü» (RevueRoter Rummel–RRR). Bu revü15 birçok işçi oyuncu ile Erwin Piscator tarafından çalışıldıve binlerceseyirci önünde ondört kez oynandı. İşçi tiyatrosu bu gösteri ile yepyeni biçimler kazandı. Bu çok başa-rılıgösteri, özellikle komünist gençlik birliği içindeki topluluklarıkapsayan «Kızıl Şenlik» hareketininoluşumunu sağladı.1925/ Tarihsel revü «Herşeye Rağmen»in 1925 Temmuzunda Alman Komünist Partisi (KPD)ninonuncu yıldönümü dolayısıyla oynanması. Erwin Piscator tarafından sahnelenen bu gösteri, o günekadarki hiciv malzemesi yerine ciddi konuların bir proleter revü içinde sahneye konuluşunun ilk de-neylerindendi.

1926/ Proleter oyun gruplarının, Asalet Tazminatına16 karşıkampanyada, işçi tiyatrosunda birçok yenibiçimin oluşmasınısağlayan ajitasyon eylemleri. Bu eylemlerde gruplar, örneğin bina içi ve bina dışıpropagandalarda günlük (aktüel) ajitasyonlara da girdiler. «Halkın OlanıKayzerden Alın» adlısatirik17

revü, işçi oyuncular tarafından defalarca ve büyük başarıile oynandı.

1927/ Daha sonra Berlin'de, «Kızıl Ses» adıile Alman ajitprop topluluklarının en önde gelenlerindenbiri olacak olan ve «Alman Komünist Gençlik Birliği» (KJVD)nin ilk ajitprop topluluğu olarak kuru-lan Maxim Valentin'in yönetimindeki topluluğun modeline uymak suretiyle ilk ajitprop topluluklarınkuruluşu. Bu topluluk 1927 paskalyasında Hamburg'daki ulusal gençlik gününde «Alarm - HamburgŞanghay» (Çin'den Ellerinizi Çekin) adlırevüyü sahneledi.

herşeyi sadece üstünkörü, yeteneksiz ve seviyesizce geçiştiren, özünde de en ciddi konularısadece «sulandıran» bir üslup gibiyozlaştırıldığı, çok görülmektedir.13 Not (1) de belirtilen sosyalist devrimin önlenmesi için, Sosyal Demokrat Parti lideri Ebert, gene Sosyal Demokrat Noske'yisavunma bakanıatamış, o da General von Luettvoitz komutasında daimi ordu birlikleri vasıtasıyla devrimi kanlıbiçimde bastır-mıştı. Devrimci işçi ve bahriyelilerin kitle halinde öldürülmeleri sırasında, devrimin öncüsü Spartakusbund (sonra Alman Komü-nist Partisi) liderleri Karl Liebknecht ve Rosa Luxemburg da subaylar tarafından öldürülenler arasındaydı(15 Ocak 1919). AynıGeneral, bir yıl sonra 1920 Mart'ında, bu kez gamalıhaç ve siyah-beyaz-kırmızıbayrakla (sonra Nazi'lerin bayrak ve işaretiolacaktır) Berlin'e yürüyen ve caddelerde «İşçi, işçi göreceksin gününü /Namlumuz burnuna dayandığında /Birliklerimiz param-parça edecek /Seni, işçi domuz seni!» diye marşlar söyleyen silahlıçapulcuların başında, hakim sınıflar adına aynıCum-huriyet'iyıkmak için darbe hareketine girdiğinde (Kapp-Luettwitz darbesi), aynıSosyal Demokrat Hükümet'in üyeleri (Ebert ve Noskedahil) Berlin'den kaçmayıseçmişlerdi (13 Mart 1920). Güya savunma bakanıNoske'nin emrinde bulunan General von Seecktise, aynıordunun bu kez Cumhuriyet'i hakim sınıfların darbesine karşıkorumasına izin vermedi. Bu darbeyi önleyen gene işçi sı-nıfıoldu: Genel Grev yaparak.. Peki darbeciler? Bir tekinin bile burnu kanamadığıgibi mahkum da olmadılar. Yalnız Berlin polismüdürü, o da «onur kırmayan göz hapsine» hüküm giydi. Oysa örneğin Münih'teki devrimci harekette yüzlerce işçinin öldürül-mesinden sonra, Komünist Partisi görevlisi Eugen Levine de «vatana ihanet» suçu ile yargılanıp hemen 5 Haziran 1919'da kur-şuna dizilmişti. (Klassenbuch, Cilt 2 ve W. L. Shirer, Cilt 1). İşte 1933'de Hitler faşizmini ülkede adım adım iktidara getiren, buişçi sınıfıdüşmanıburjuva rejimiydi.Liebknecht ve Luxemburg, Alman devrimci işçi sınıfının, tarihinde anıtlaşan iki önder olmuştur.14 Rot Front–Kaempfer Bund: Kızıl Cephe–Mücadele Birliği. Faşistlerin silahlıve kaba kuvvet saldırılarına karşıişçi sınıfınınkendini savunmak için girdiği örgütlenme.15 Not (12)'deki üslupta düzenlenmişbüyük oyun.16 Asillerin mülklerine devletçe tazminat karşılığıveya tazminatsız el konması. Bu konuda halk oylamasıve tazminatsız el kon-ması, KPD'nin talebi idi.17 Satirik: Hicivli.

Sovyet «Mavi Gömlekler» kabare grubunun 1927 Ekiminden Aralığına kadar süren Almanya turnesi.Bu turne son derece başarılıolmuştu ve Alman işçi tiyatrosu üzerinde derin izler bırakmıştır. «MaviGömlekler»in doğrudan etkisiyle çok sayıda ajitprop topluluk doğmuştur.

1928/ Ajitprop topluluklar hareketinin daha da büyüyüp genişlemesi. «Kızıl Roketler» (Berlin), «Per-çinciler» (Hamburg), «Sol Birlikler» (Berlin), «Sol Safta» (Hannover), «Kızıl Gömlekler» (Berlin)gibi ünlü ansambller ilk programlarıyla sahneye geliyorlardı. Berlin «Kızıl Ses» grubunun 21 Mart1928'de Chemnitz'deki 3. ülke gençlik gününde ilk ajitprop oyun «Merhaba Genç İşçi Arkadaş»ısah-nelemesi.

Alman işçi tiyatrosu gelişiminde 1928 yılının en önemli olayı, 8–9 Nisan 1928'de Berlin'de yapılanAlman İşçi TiyatrolarıBirliği genel kongresidir. Burada devrimci işçi oyuncular, o güne kadarki re-formist yönetimi devirmeyi başarmışlardır. «Kızıl Gömlekler» (Berlin) ajitprop topluluğunun yönetici-si Arthur Pieck yeni yönetimin başına getirilirken, Bela Balazs da sanat yönetmenliğini yüklenmiştir.(Daha sonra bu görevi Gustav von Wangenheim alacaktır.) Böylece Alman işçi tiyatrosu kendi dev-rimci örgütüne18 de sahip olmuştur.

Aynıyılın 11–12 ağustos günlerinde KJVD (Alman Komünist Gençlik Birliği), ülke çapında ilk tiyatrotopluluklarıkonferansınıtopladı. Bu konferansta işçi oyuncuların karşılıklıdeney alışverişi temelindeo güne kadarki ajitprop çalışmaların ilk analizi ortaya kondu. Konferans, topluluklara politik ve sanat-sal çalışma yönünden önemli meteryal sağlamıştır.

ÜÇÜNCÜ AŞAMA (1929 -1933)Dünya ekonomi krizi yıllarında ajitprop topluluklar hareketi doruğuna erişti. Büyüyen faşist tehlikeyekarşıproleter birlik-cephesi için yorulmadan mücadele eden devrimci işçi oyuncu topluluklarının sayı-sı400'ü aşıyordu. İşçi tiyatrosunun bu başarılıetkinliği,, hakim sınıfın da artan terörüne neden oldu.Gerici devlet mekanizması, ajitprop topluluklara karşıha bire yeni baskıyöntemleri keşfediyordu.1933'de Nazi iktidarıile işçi tiyatrosu tam faşist terör altına alınana kadar yasaklama, tutuklama ve işçioyuncular aleyhine açılan davalar gündelik olaylardan olmuştu. (Birçok topluluk 1933'den sonra daillegal olarak oyunlarınısürdürdüler, işçi oyuncular sahneden tutuklanıp götürüldüler. Bir kısımajitprop topluluk ise yurt dışında etkinliğini sürdürdü.) Bu dönemde ajitprop eylemin sanatsal sorunlarıve yöntem sorunlarıüstüne, işçi tiyatrosu içinde genişbir tartışma oluştu. Programlardaki şema veşablon eğilimleri parti basınında da eleştirildi ve birçok topluluk bu eğilimleri aşmayıbaşardı. İşçitiyatrosu, işçi oyuncuların nitel gelişimi için sistem oluşturdu. İlerici profesyonel sanatçılarla işçioyuncuların sürekli birlikte çalışmalarının sağlıklıbiçimleri gerçekleştirildi. (Bu aşamada birçok dev-rimci profesyonel tiyatrocunun oluşturduğu kolektif ekipler doğmuştur). Konu olarak da işçi tiyatrosu-na yeni alanlar açıldı. Politik durum, o güne kadar çoklukla salt işçi sınıfıile ilişkide olan toplulukla-rın, orta sınıfa, köylülüğe, memur ve hizmetlilere ve entelektüellere de yönelmesini gerektirdi.Repertuvar daha da zenginleşti. Çerçevesi sahne baladından tüm akşamıdolduran bütüncül ajitpropoyuna genişlerken sahne montajıda dramaturji prensibi aşamasına varıyordu. Bu yılların işçi tiyatro-sunda önemli eserler yaratılıyor ve işçi tiyatrosu, devrimci profesyonel tiyatroyu da belirleyici biçimdeetkiliyordu. (Örneğin Bertold Brecht, Friedrich Wolf, Gustav von Wangenheim vb.)19

Bu Yıllarda İşçi Tiyatrosunun Önemli Olayları:

1929/ İlk kez 1929 Ocak ayında «Kızıl Ses» dergisi yayınlanmaya başladı. «İşçi dernekleri ve ajitproptopluluklar için materyal» olmak üzere, bu dergi, Alman Komünist Partisi ve Alman Komünist GençlikBirliği'nin Ajitasyon ve Propaganda Daireleri'nce (Ajitprop-abteilung) 1933 Ocak ayına kadar yayın-lanmıştır. «Kızıl Ses» dergisinde sahneler, oyunlar,şarkılar, sözlü koro metinleri, şiirler, ajitprop toplu-lukların etkinlikleri üstüne haber ve bilgiler, yöntem ve politika üstüne makaleler yer almaktaydı.

18 Ülkemizde, «Halk Tiyatrosu Hareketi» genel kapsamında da uzun süredir üzerinde ısrar ettiğimiz «örgütlenme» meselesinin,hele «İşçi Tiyatrosu Hareketi» için ne kadar önemli, yararlıve zorunlu olduğu (her şeyden önce de pekala mümkün! olduğu),örgütlenmenin yolları, biçimleri ile bu kitapta yaşanmıştarihsel deney olarak ayrıntılıbiçimde anlatılmaktadır. Okuyucunun veuygulayıcının, meseledeki bu temel boyutu gözden kaçırmamasınıdileriz.19 Başta Brecht olmak üzere dünya tiyatrosunda yeri olan bu gibi isimlerin, işçi tiyatrosundan etkilenmeleri, bir bakıma tümüylebu hazineden kaynaklanmalarıseviyesinde olmuştur. Yalnız bu gerçek bile şu iddiamızıkanıtlamaya yeter: İşçi Tiyatrosu Hare-keti demek, işin «sanat» yanından herhangi bir fedakarlık demek değil, tam tersine tiyatronun sanat olarak gelişmesinin de«gerçek, yeni bir hayat kaynağına kavuşması» demektir.

ATBD (Almanya İşçi TiyatrolarıBirliği)nin yayınladığı«İşçi Sahnesi» dergisi yanında «Kızıl Ses» deAlman işçi tiyatrosunun en önemli yayın organıhaline geldi.

Komünist enternasyonalin onuncu yılınıkutlama vesilesiyle Berlin'de 3 Martta yapılan programda«Kızıl Ses» topluluğu da «Üçüncü Enternasyonal» adlıbir sözlü koro sahneledi. Topluluk bu sözlükoro için «Kolektif Deyiş» kavramınıgeliştirdi ve sahne ajitasyonunda, her şeyden önce toplumunilişkiler ve işleyişmekanizmasınıaçığa çıkaran ve seyirciye eylem için yol gösteren somut gerçeklerinve kanıtların oyuna sokulmasına dayalıyeni bir biçim yarattı. «Kızıl Ses»in bu modeli diğer ajitproptoplulukların pratiğine de hızla yayıldı. Oyun gruplarının, programlarınıpropaganda20 etkisi yönündenderinleştirmelerine yaradı. «Kızıl Ses» bu programıyla 1929 Ağustosunda Sovyetler Birliği turnesiniyaptı.

Doğrudan doğruya 1929 KanlıMayıs olaylarının21 etkisi ile, en sevilen işçi tiyatro topluluklarındanbiri, «Kızıl Wedding» ajitprop topluluğu doğdu. Kasım ayında ilk programınısahneledi. Topluluğun,E. Weinert22 ve Hans Eisler23 tarafından yapılmışolan sahne açışşarkısıkısa sürede ünlü bir işçi mü-cadele şarkısıoldu.

«Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği» (IATB)nin kuruluşu: Moskova, Ağustos 1929. Bu işçi tiyatrolarıenternasyonalinin gerçekleşmesine en çok katkıda bulunanlar Alman işçi oyuncularıolmuştur. 1929'daAvrupa'da en güçlü işçi tiyatro örgütü ATBD (Alman İşçi TiyatrolarıBirliği) idi. Aralıkta IATB'ninprezidyum seçimi Moskova'da yapıldı. Arthur Pieck prezidyuma ve BatıAvrupa Bürosu yönetmenliği-ne seçildi. Bu büro, Berlin'de, tüm BatıAvrupa örgütleri için IATB'nin temsilciliğini yüklenmişti.

Uluslararasıajitprop toplulukların yarışması1929 Aralığından 1930 Martına kadar sürdü. Bu yarışmaişçi tiyatrosunun politik ve sanatsal nitelik gelişimine önemli ölçüde yardımcıoldu.

1930/ «Cumhuriyeti Koruma Kanunu II»nin çıkarılması. 18 Mart 1930. Bu kanun devrimci işçi tiyat-rosuna karşıalınan her türlü tedbirin hukuksal dayanağıolmuştur. Ancak, sayısız yasaklamalara, ko-

20 Bknz: Not (2)'de ajitasyon ile propaganda arasında açıklanan fark.21 1929 yılının 1 Mayıs'ında, işçi bayramınıkutlamaktan başka bir şey yapmayan işçi kitleleri üzerine polisin ateşaçmasısonucu33 kişi ölmüşpek çok kişi de yaralanmıştı. Polisten bir tekinin bile burnunun kanamadığısonradan ortaya çıkmakla, burjuvabasının ve polisin tüm yalanlarına karşın, işçilerin, değil saldırganlık, en ufak bir mukavemette dahi bulunmamışolduklarıka-nıtlanmıştır. Böylece, polisin, sırf işçilere karşıbu yalanıyaymak adına da, açık pencere ve balkonlara bile ateşaçtığıanlaşıl-mıştır. (Hükümet, Sosyal Demokrat Şansölye Müller başkanlığındaki büyük koalisyon ve Berlin Polis Şefi olarak ateşemriniönceden vermişolan da gene Sosyal Demokrat Zörgiebel) Kayıpların en büyüğü, özellikle şehrin en büyük işçi semtlerindenNeukölln ve Wedding'de olmuştu. İşte Wedding'de doğrudan doğruya böyle bir olayın bir ajitprop işçi tiyatro topluluğu doğurma-sı, sanatın, işçi sınıfıelinde, 'biraz da sanat yapmışolma hevesi'nden değil, mücadelenin bağrından ve gereksemesinden bir'silah' olarak oluşmasına iyi bir örnektir. Öte yandan, işçi tiyatrosuna büyük katkısınıilerki bölümlerde okuyacağınız şair ErichWeinert de bu kanlıMayıs olayıüzerine şuşiiri yazmıştır:1 Mayıs 1929 Mucizesi! Yani sakın hedefe değil, havaya!»Güvenlik polisi siper etmişgöğsünü Bir iki kurşun vızıldadısadece.Kızıl saldırganlara karşı. Ve kesildi hemen ateş.O kızıllar ki, her delikten, her çatıdan Ortalık süt limanKurşun yağdırmaktalar gözleri kanlı Bu kadar müşfik davrandıpolis işte.Neyse ki polis kahramanca korudu güvenliğiDiye yazdıpolis raporları.. Ardından, olay yerinde bakıldıkiBinlerce kurşun vızıldarken Birçok ölü yatıyor,Polis, soğukkanlılıkla ve şefkatle Bir o kadar da yaralı, bu da ne!Ve nezaketle boşalttıcaddeleri.. Kahraman güvenlik kuvvetleri

Kendi mevcutlarınısaydılar, endişeyle,Derken Berlin komutanının sesi duyuldu, Ama hayır, polisler tastamam hayatta.Titriyordu sesi konuşurken:«Biz de ateşetmek zorundayız artık Ya bu yerde sıra sıra yatanlar?Yoksa tek polis kalmayacak hayatta. Hepsi işçi!Yalnız, sırf güvenliği korumak için ha, Bir tek polis yok içlerinde..

İşte 1 Mayıs 1929 «Mucize»si.22 [bir önceki dipnota bak –çitsiz]23 Hans Eisler: (1898-1962). Özellikle Brecht Tiyatrosu'ndan ve Brechtşarkılarından, ülkemizde de iyi tanınan bu ünlü müzikçininkendi hayat hikayesinden birkaç cümle: «..Kompozitör ve hoca olarak yaşamaktaydım. Ama beni çeken, işçi hareketiydi. Bu ise,öylesi etkinlikleri aşağıgören hocam Arnold Schönberg ile çelişkimize neden oldu., (bestecilikte) başarıda kazanmaktaydım..Ama o alışılmışdinleyiciye ısınamıyordum. Söylemek istediğim, yeni bir şeydi, bunun için de yeni dinleyiciye ihtiyacım vardı..Böylece işe başından başladım: Kızıl Ses (ajitprop işçi tiyatrosu) topluluğuna şarkılar ve müzik parçalarıyazdım. Marksist İşçiOkulu'nda derslerim oldu.. 1929'da Bertolt Brecht'le çalışmaya başladım ve.. 1937'de (mültecilikte) İspanya (iç savaşında) Ulus-lararası(Cumhuriyetçi «Halk Cephesi»nde çarpışan) Birlikler için şarkılar yazdım.. 1950'de Berlin'e (Alman Demokratik Cumhu-riyeti —DDR—in başkenti) geldim.. Sosyalist Kültür'ün oluşumuna katkıda bulunmaya çalışıyorum. Gücüm ve sağlığım yettik-çe».

vuşturmalara, davalar, siyasi polisin her türlü engellemelerine rağmen, oyun topluluklarının eylemleri-ni bastıramamışlardır. Ajitprop topluluklar, gerici terörün bu keskinleşmesine karşıda programlar dü-zenleyerek cevap vermişlerdir.

Komünist Gençlik Birliği'nin ülke çapındaki tiyatro topluluklarıkonferansının üçüncüsü Nisan1930'da toplandıve ajitprop toplulukların aşama yapmalarına büyük katkısağladı. «Kızıl Ses» dergi-since konferans öncesi tüm toplulukların bir istatistiği yapıldı. Bu istatistik, toplulukların bünyesi,yapısı, çalışma tarzıve etkileri üstüne önemli veriler sağladı. Konferansta topluluklar, tüm güçlerinikitleleri kazanmağa seferber edeceklerini ve oyunlarının niteliğini yükseltmek için her gayretisarfedeceklerini belirten bir «devrimci görev kararı» kabul ettiler.

1930 Nisanında Dortmund'da yapılan Alman İşçi TiyatrolarıBirliği 11. Genel Kongresinin, işçi tiyat-rosu gelişiminde çok önemli bir yeri vardır. Yeni yönetimin başlattığıdevrimci çizgi bu kongrede tümörgütü kapsamına almışve oportünist üyelerin ATBD'yi bölme girişimleri önlenmiştir. Kongre, gerekliolanın proleter mücadele tiyatrosu olduğunu kabul ettirmiştir; bu başarıile devrimci kanat örgüttekizaferini kesinlemiştir.

Haziran 1930'da, Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği (IATB) Moskova'da ilk kongresini yaptı. ArthurPieck'in «Kapitalist Ülkelerde İşçi Tiyatrosunun Gelişimi» raporu üzerine uzun tartışmalar sonunda«Kapitalist Ülkelerde İşçi Tiyatrosunu Geliştirmenin Yollarıve Biçimleri» konusunu karara bağladı.Bu kararda, kapitalizm koşullarıaltında devrimci işçi tiyatrosu için en uygun formun ajitprop topluluk-lar olduğu belirtiliyordu. Mamafi işçi tiyatrosunu ajitprop topluluk tipine daraltma tehlikesi taşıyan bugörüşkısa süre sonra düzeltilmiştir. İzleyen yıllarda IATB işçi tiyatrosunun tüm devrimci güçlerinemerkez ve kaynak olma gayretini göstermiştir.

Berlin «Kızıl Ses» topluluğunun en önemli ürünü olan ünlü programı«Sovyet İktidarıİçin»in Ekim1930'da ilk oynanışı. 1929 Kasımındaki SSCB turnesinin izlenimlerini, «Kızıl Ses», bu programdaişledi. Ajitprop oyunun önemli biçimleri «Sovyet İktidarıİçin»de montaj prensibi ile ve tam bir sanat-sal ustalıkla değerlendirilmişve kullanılmıştı. Program büyük başarıile ve defalarca oynandı.

ATBD 1930 sonbaharında ajitprop toplulukların yöneticilerine kendilerini geliştirmeleri için ilk sekizgünlük okul uygulamasınıyaptı.

1931/ Şubatta IATB (Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği) ilk uluslararasıişçi tiyatrosu gününü, işçitiyatrolarının gösteriler geçidi ile gerçekleştirdi. O gün ajitprop topluluklar Almanya'nın her yerinde eniyi programlarınısergilediler.

28 Mart 1931'de Brüning hükümeti24 tarafından «Politik Aşırılıklarla Mücadele Kararnamesi» adıal-tında olağanüstü tedbirlerin alınması. Bu tedbirler birinci planda devrimci güçlere karşıalınmaktaydı.Bu kararnameye dayanarak kısa süre sonra tüm ajitprop topluluklar için faaliyet yasağıkondu. Buandan itibaren işçi tiyatrosu yarıyeraltıeylemi biçiminde çalışmağa zorlanıyordu.

1931 Nisanında ATBD Berlin'de ülke çapında «topluluklar konferansınıdüzenledi. Bu konferanstatartışmaların ağırlık noktasını, «devrimci işçi tiyatrosu, politik durumun gerektirdiği aşamada mıdır?»sorunu teşkil ediyordu. Konferans, birçok topluluğun belirli katılaşma eğilimleri, şemacılık boyutlarıve sekter tutumlarıile ilgilenerek bu «topluluklar hareketinin olgunlaşma krizi»ni aşmaya25 yöneliktedbirleri karara bağladı: Oyuncu topluluklarında eğitim çalışmasının artırılması; toplulukların birbüyük endüstri veya tarım birimi ile direkt bağlantıyoluyla aktifleştirilmesi; proleter kitle örgütleri ilesıkımüşterek çalışma; köylülüğe ve küçük burjuva orta sınıflara da yönelme; ilerici profesyonel sanat-çılarla daha iyi birlikte çalışma.. Konferansın ürünleri, antifaşist birlik cephesi hizmetinde çok sayıda

24 Brüning Hükümeti: Son Sosyal Demokrat başbakan olan Müller'in koalisyonundan sonraki «merkezsağ» hükümet. Bu karar-nameyi çıkaran Brüning'in, 1932 yılıbaşında Hitler'i görüşmeye çağırdığında, Hitler'in: «Şimdi artık avuçlarımın içindeler! Gö-rüşmelerde beni de taraf olarak kabul ediyorlar!» diye bağırdığınıkaydetmek yeter. (Shirer. Nazi imparatorluğu, Cilt 1, s. 248).25 Demek ki, işçi sınıfıtiyatrosunda «şemacılık» eğilimleri varsa, bu eğilim, meselenin özünden sapmaksızın gene işçi sınıfınınözeleşt irisi yoluyla aşılabiliyor. Bu ise ancak sınıfsal «örgütlülük»le mümkün olabiliyor. (Aksi halde burjuvazinin ikiyüzlü dillesürekli getirdiği «şemacılık» yaygarasına, ilerici de olsa salt küçük burjuva nitelikli bir ortamda, karşıdurabilmek ve burjuvazinin:«efendim, temelinde ideoloji bulunan sanat şemacılıktan kurtulamaz» şeklindeki sinsi yutturmacasına sapmamak, örgütsüz veişçi sınıfıile müşterek pratiğin dışında sürdürülen bir «devrimcilik»le mümkün olmuyor). Nitekim, Friedrich Wolf, Erwin Piscatorgibi daha birçok ünlü devrimci sanatçıyıolayın bünyesine katan ve onların da olayın bünyesine büyük katkılarınısağlayan, ya-ratıcı«birey-kitle diyalektiği» ancak böyle örgütlü bir sınıf etkinliğinde hayata geçirilmiştir.

yeni programda kendini gösterdi. Örnekleri, Berlin'deki «Kızıl Ses»in her iki programı: Bir sahne ba-ladıtüründeki «Kızıl Birlik -Cephesinin Şarkısı» ve montaj türündeki «Kitle Grevi». Bunların ikisi dekonferanstan sonra çalışılmıştır.

1932/ Friedrich Wolf(*)ün ajitprop oyunu «Cepheler»in, Stuttgart'da «GüneybatıOyun Grubu» tarafın-dan 1932 Şubatında oynanması. Topluluğu da bu devrimci yazar kurmuştu ve sonuna kadar da sanatsalyönetmenliğini o yaptı. «GüneybatıOyun Grubu» için ayrıca şu oyunlarıda yazdı: Revü «NewYork'dan Şanghay'a» (İlk oynanış: Eylül 1932), Kırsal Bölge Oyunu «Çift Baetz» (İlk oynanış: Aralık1932). Bu topluluk, işçi oyuncuların profesyonel sanatçılarla birlikte çalışmasınıörnek denecek tarzdahayata geçiriyor ve gösterileri ile ajitprop topluluklarca hala ihmal edilen ve Nazilerin kitle tabanıdurumunda olan orta tabakalara etkin biçimde yöneliyordu. 30 Ocak 1933'den (Hitler'in iktidara gel-mesi) sonra da büyük tehlikeler içinde, bu topluluk etkinliğini sürdürmüştür.

Mayıs 1932'de ATBD'nin 12. genel kongresi Chemnitz'de toplandıve Nisandaki «tiyatro topluluklarıkonferansı»nın kararlarınıtüm örgüte yaygınlaştırmağa karar verdiği gibi, genel kapsamda yeraltıça-lışmasına geçişin tedbirlerini de karara bağladı.

Aralık 1932'de Moskova'da UluslararasıDevrimci Tiyatro Birliği, genişletilmişikinci plenumunu dü-zenledi. Burada o güne kadarki uluslararasıişçi tiyatrosu gelişimi derinlemesine incelendi veFriedrichk Wolf'un, Erwin Piscator'un, Arthur Pieck'in sunduklarıraporlar temelinde Alman işçi tiyat-rosunun önde gelen temsilcileri, ajitprop topluluklar hareketinden kazanılan deneyimlerin sosyalisttiyatronun gelişmesinde değerlendirilmesi için ölçütler getirdiler.

*Friedrich Wolf, üstelik mesleği de doktor olan bir sanatçının, işçi sınıfıhareketine katılışının ilginç bir örneğidir. Lion

Feuchtwangs onun için diyor ki: «..kişiliği ile yapıtının ne kadar birbirini bütünleyici olduğu dikkatimi çekmisti. Friedrich Wolf'untiyatrosunda seyircisini çeken o kuşku götürmez tazelik, her yaptığında ve her söylediğinde de aynen yaşamaktaydı.. devrimcitavrı, gerilimli aksiyona dönüştürmeyi onun kadar anlayan azdır.. oyunlarının etkililiğini sağlayan, yalnızca olağanüstü çekici ak-siyon değil, yalnız başına açık seçik ideolojik angajman da değil, fakat bu iki niteliğin tam uyumu idi.» 1918'de savaşa gitmeyireddettiği için elçabukluğu ile tımarhaneye konan, devrim sırasında Dresden asker sovyetinde yer alan, Luxemburg veLiebknecht'in öldürülmelerine karşıgösteriye katıldığıiçin tevkif edilen, Kapp darbesi sırasında darbeci faşist birliklere karşıişçibirliklerinden birinin başında bulunan bu devrimci işçi sınıfıtiyatro yazarıve uygulayıcısı(1928'de KPD'ye girmiştir), devrimcimücadeledeki yenilgileri, tarihsel tecrübe olarak dram alanında da ifadelendirmişve onları, kahramanlık anılarıve gelecek zafe-rin umut habercileri olarak sahneye getirmiştir. Hem de doğrudan doğruya işçi sınıfıtiyatrosunun sahnesine.. Bu oyunların tümüaynıvurucu sonuçla, aynıbüyük çağrıile son bulur. «Arkadaşlar, bir sonraki daha ileri olacak!». Örnekler:«Der Arme Konrad» oyunu (1514 Alman Köylü Savaşlarıüstüne):

Konz — (son gücünü toplayarak doğrulur) Bayrak harekete geçti.. İşkence bitti.. Kardeşler, her tohumun meyvesi görünmez,karamsarlığa düşmeyin; giriştiğimiz işbüyük bir işti.. Boşa gitmeyecek kardeşler, boşa gitmeyecek.. Ergeç tekrar başlayacak!(Ölür)«Kolonne Hund» (Kuzey Almanya bataklıklarında devrimci toprak işgali. 1920-21).Jost — Yenildik yoldaş.. Demek ki bir hamlede olmuyor.. Ama bu toprağıçapalamak için, bu demiri dövmek için, bu şalterlerikapamak için yumruklar zorunlu oldukça, her yenilgi yalnız ileriye doğru bir adımdır.. (Kan boşanırken «Kardeşler, Güneşe,Özgürlüğe» şarkısı)..1918'de harp filosundaki isyan hareketinin oyunu «Cattaro Bahriyelileri», 1927 Şanghay'daki ayaklanma için «Tai Yang Uyanı-yor», 1934 Viyana işçi ayaklanmasıiçin «Floridsdorf» oyunu ve 1942 Fransız mukavemeti için «Vatanseverler» oyunu v.b. hepböyle doğru birikim ve değerlendirme ile getirilmiştir. Doğrudan doğruya sınıf mücadelesinin içinde ve örgütlü biçimde yer alanbu sanatçının, Gorki'nin, Nazım'ın toplumcu gerçekçilikleri ile de çakışan bu sanatsal tutumu, bizde bazan rastlanan Çin modeli-nin aynen taklidine yönelik çarpık «devrimci romantizm» uygulamasının yanlışınıgöstermeye de yeter: Devrimci mücadelenin,geleceği de gösteren fakat gerçekçi perspektifi getirilmelidir. Devrimci romantizm'in özü de budur. Yoksa Çin modeli taklitçilerininyaptığıgibi, dışarıda en acıdeneyler sürerken, tiyatro salonunda oyuncak devrim başarıp çocukça bir küçük burjuva tatminisağlamak değildir.

«KIZIL SES –DAS ROTE SPRACHROHR»AJİTPROP TOPLULUĞUNUN GELİŞİMİ1927-1933

Dieter Steinke

KJVD (Alman Komünist Gençlik Birliği)'NİN İLK AJİTPROP TOPLULUĞUNUNKURULUŞUİşçi tiyatrosu, kökeninde, sınıf kavgasının bir silahı, burjuva tiyatrosuna ve onun ideolojisine karşıbirprotesto olarak ortaya çıkmıştır. Ancak sosyal demokrasinin sağkanat oportünist politikasının giderekartan etkisi altında, işçi tiyatrosu da tam bir pasifliğe girmişve devrimci sınıf mücadelesinin karşısınadüşmüştür. Çoğunlukla eğlencelik amaçlara hizmet eder olmuştur. 1. Dünya Savaşıve devrimden son-ra işçi sınıfıiçinde oluşan politik kesin farklılaşma, işçi tiyatrosunun da ondan sonraki gelişimindeifadesini bulmuştur. İşçi tiyatrolarınıbirleştiren örgütlerdeki tartışmalar, üye tiyatroların büyük birbölümünün devrimci çizgide karar kılmasıve işçi sınıfına onun sesi ve onun sözcüsü olarak hizmettebirleşmesi ile sonuçlanırken, diğer bölümü sosyal-demokrasinin oportünist etkisi altında kalarak, sınıfkavgasından uzaklaşma politikasının sahneleri haline gelmişlerdir.

İşçi tiyatrolarıbirliğinin 1928'deki genel kongresinde Arthur Pieckşöyle diyordu:

«Sınıf çelişkilerinin keskinleştiği çağımızda, işçi sınıfı, kitlelere bilinç ve mücadele ruhu taşımak içinher araçtan yararlanmalıdır. Bu anlamda en etkin araçlardan biri de sahne propagandasıdır ve her işçitiyatro grubu bu etkinliğe girmelidir.»

Vaktiyle proletaryanın mücadele örgütü olarak kurulmuşbulunan Halk Sahnesi (Volksbühne), işçisınıfının kurtuluşkavgasından zamanla uzaklaşmışve politik yönden pasif bir kuruluşhaline gelmişti.Burjuva tiyatrosundaki genel çöküşe o da düşmüşve ancak burjuva devletinin para yardımları(süb-vansiyonları) sayesinde ayakta durabilir olmuştu. Devrimci işçi tiyatrosu üyelerinin görevlerini somutyaşanan kavga belirliyordu: Kültür gericiliğine ve silahlanmaya (savaşhazırlıklarına), Young planı-na26, işçi ücretlerinin düşürülmesine ve işten atılmalara, mevcut toplum düzenine karşı, işçi sınıfınıharekete geçirmek. Daha 1925 sonbaharında, işçi sporcular ile komünist gençlik birliği üyeleri, Lenin-Liebknecht-Luxemburg anma gününe bir koro hazırlamak üzere Berlin-Wedding'de Maxim Vallentinyönetiminde biraraya geldiler. Parti tarafından istenen bu anma günü, 15 Ocak 1926'da Berlin'de birsinema salonunda yapıldı. Koro bu anma gününde ilk kez programa katıldı. Propaganda yönündenetkin gücü ve berrak koro yapısıile kendini kabul ettirdi.

M. Vallentin, 1927'de bu koronun en iyi ve yetenekli elemanlarınıseçerek onlarla «Çin'den ElleriniziÇekin» adlıbüyük revü üzerinde çalışmağa başladı. Bu revü, Çin işçisinin İngiliz emperyalizminekarşıkurtuluşmücadelesini içeriyordu. Bu grup, 1927'de KJVD (Alman Komünist Gençlik Birliği)ninulusal gençlik gününe «KJVD'nin Ajitprop Topluluğu» adıaltında ve bu çalıştığıprogramla Hamburg-'da katıldı. Söz konusu revü, ajitasyon sahneleri, politik şarkılar, küçük oyun bölümleri ve kabare türüsahnelerle doluydu ve genç işçiler tarafından büyük heyecanla karşılandı. Çekoslovak Komünist Parti-sinin daveti üzerine, grup Çekoslovakya'ya iki haftalık bir turne yaptıve birçok kentte Çekoslovakişçilerine oynadı. Turnenin ardından, topluluğun en iyi elemanlarıbiraraya gelerek 1927 KasımındaMaxim Vallentin yönetiminde «Kızıl Ses» topluluğunu kurdular.

TOPLULUĞUN 1928-1929 YILLARINDA DEVRİMCİAJİTASYON VE POLİTİKPROPAGANDA İŞLEVLERİ

a) Sahnede Proleter Sınıf Savaşının PropagandasıFaaliyete geçişinin daha ilk aylarında topluluk, politik ve sanatsal açıdan kendini geliştirme çabalarınayoğun biçimde girdi. Gündeminde şu sorun vardı: Topluluk, sanat aracınıkullanarak sınıf kavgasına,etkili ve inandırıcıbiçimde nasıl destek olabilir? Bu ilkeden hareketle işçi tiyatro topluluklarının dahaönceki etkinliklerinin tartışılmasına geçildi ve aynızamanda eksikliklerin ve yetersizliklerin gideril-

26 Young Planı: Alman savaştazminatıborçlarının ödenişinde kabul edilen ikinci plan. Emperyalist 1. Dünya Savaşıborçları, aynısınıfların iktidarlarınca gene emekçi kitlelere yükleniyordu.

mesi için yeni yollar arandı.

Sahne ajitasyonu ve propagandası, tiyatro sahnesi için, sınıf bilincine varmışproletaryanın, kendi özle-rini kendisinin biçimlendirmesi ihtiyacından doğmuş, yepyeni bir araçtı. Topluluklar, görevlerini tü-müyle şu merkezde görüyorlardı: Proletaryanın meselesini propaganda etmek ve bunu kolektifliğinözüne ve çalışma yöntemine uygun biçimde başarmak. Proleter tiyatro topluluklarının görevlerineilişkin olarak 1928'de yoldaşWilhelm Pieck şöyle yazıyordu:

«Sınıflarının bilincinde olan işçiler, sahnede, tiyatro yapmak adına değil, sahne eylemleri yoluyla pro-leter sınıf savaşının propagandasına hizmet etmek adına bulunmalıdırlar. Bunun da temeli: oynanacakoyunun seçimine ya da uygulanacak programın kurgusuna büyük özen göstermek, açık ve sade üslup,tümüyle bu amaç içinde yaşamak, kolektif eylemin gerektirdiği esaslıön çalışma ve tam disiplin. Sah-nedeki işçiler ancak bu yolla, olaya katılan proleter kitlesi ile en yakın ve en yoğun ilişkiyi sağlayabilirve onların sınıf kavgasıiçin harekete getirilmesine katkıda bulunabilirler. Sahnedeki işçiler komünistliteratür üzerindeki kesintisiz çalışma ile kendilerini politik yönden sürekli eğitmeli ve sahne çalışma-larını, işyerlerinde, işçi semtlerinde ve işçi örgütlerinde düzenlemelidirler. Sahnedeki işçi en iyi sınıfsavaşçısıolmak ve mücadelenin en ön safında yer almak durumundadır.» (Wilhelm Pieck: «ProleterSahne Propagandasının Yeni Görevleri ve Yeni Yollanandaki «İşçi Tiyatrosu» adlımakale, 1928).

Proleter tiyatro topluluklarının sınıf kavgasıpropagandasısosyal demokrat amatörlerin eylemleri ileher bakımdan ayrılık göstermekteydi. Parti angajmanıyönünden tarafsız tutum takınan «İşçi AmatörOyuncular Birliği» devrimci ajitasyona karşıydı. Proletaryanın devrimci mücadelesinden kendileriniuzak tutan sosyal demokrat oyuncu gruplarının küçük burjuva, oportünist tavırları, özellikle seçereksahneye getirdikleri oyunlarda kendini göstermekteydi. Bu oyunlar çoklukla, bulanık toplumsal mesaj-larıolan, küçük burjuvaca eğilimler getiren salt durum sergilemelerinden ibaretti.

Propaganda yönünden iyi bir etkinlik için toplulukların politik eğitimi ön şart oluyordu. Sahnede inan-dırıcıbir gerçekleştirme için bu zorunluydu. Politik eğitimin eksikliği birçok topluluğun sahnelerindehemen kendini belli etmekteydi. Ya sahneler politik yönden zayıf oluyor, ya da toplumsal durum içinyanlışdeğerlendirmeler getiriyordu. Devrim sonrasıyıllarında «Yaşayan Gazete» olarak ortaya gelenve hemen hemen salt kabaretist biçim (Skeçler, Revüler, ŞarkılıOyunlar, Söyleşiler) kullanan Mosko-va proleter kabare grubu «Mavi Gömlekler»in Almanya turnesi üzerine, kısa süre içinde Almanya'nınher yerinde Moskovalıarkadaşlarınımodel alan işçi kabare topluluklarıkuruldu. Bu topluluklaresasen «gezginci-seyyar»27 çalışmak zorunda bulunduklarından, kabaretist biçim ve koşula da uygundüşmekteydi. Tüm politik sorunlar satirik (hicivli) yolla sahneye getirildi. Böylece «Mavi Gömlek-ler»in etkisi proleter tiyatro topluluklarıyönünden hızlıbir gelişme ve büyük bir hareketlilik sağlamışoldu, ama aynızamanda da kabare'nin, sahne tabelacılığının pek kabalaştırılmışbir biçimiyle ön planaçıkmasınıdoğurdu. Belirli, tutarlıbir olaylar dizisi, inandırıcıoyun ve oyunculuk bırakıldı, oyun kişi-leri ve sahnelenen durumlar salt kaba çizgilerle kondu. Hiciv çoğu kez proleter sahne propagandasınıntek aracıolarak görüldü. Özellikle Maxim Valentin'in yönetiminde «Kızıl Ses» topluluğunca oluşturu-lan tartışmalarda, hiciv, gerçi belirli günlük olaylarıalaya almada vazgeçilmez bir unsur olarak saptan-dı, ancak işçi sınıfının politik gelişimi, bu topluluklara, salt hiciv aracıile üstesinden gelinemeyecekiçerikte görevler yüklemekteydi. İşçi sınıfının düşmanlarına karşı, isabetli ve derinlemesine etkileyicisilahlarla çıkmak gerekiyordu, sırf «gülünçleştirme» ile yetinilemezdi:

«Merkez Partisinin, SPD (Sosyal Demokrat Parti)nin ve Nazilerin üst kademeleri ve liderleri neden venasıl işçi kitlelerinin taleplerine zıt ilgi ve ilişkiler içindedirler, bunlarıgöstermeliyiz sahnelerimizde.Onların, işyerlerinde ve parlamentodaki işçi düşmanlıklarınıkanıtlayan somut olgularısahneye getir-meliyiz, kapitalizmin yalanlar ağınıparçalamalıyız, her şeyin gerçeğini kitlelerin bilincine taşımalıyız..Tiyatro topluluklarımız mücadelenin birlikleri olmalı, sözümüz kavganın okları, seyircimizin gülmesiise hıncın zehri gibi acıolmalı. Budur işte ajitprop.» (Sisgfried Moos: «İşçi Sahnesi ve Film»de

27 Özellikle Amerika Birleşik Devletleri'ndeki uygulamadan örneklenerek ülkemize de son yıllarda «tek devrimci tiyatro» diyedayatılmaya çalışılan, işçi sınıfından ve örgüt disiplininden kopuk, küçük burjuva nitelikli bir «sokak tiyatrosu» propagandasıvar.Bunun da özellikle «seyyar satıcılar» gibi «hemen toz olabilme» niteliği, «devrimci»liginin kanıtıdiye vurgulanmakta. Oysa aslın-da gene yalnızca «seyyar satıcı» benzetmesi bile, olayın «devrimci» değil, asıl «küçük burjuva» sınıfsal karakteristiğini belirle-meye yeter. İşçi tiyatrolarının, burada sözü edilen «hareketli, seyyar» niteliğinin ise, örgütlü işçi sınıfımücadelesinde, görevyoğunluğunun ve çeşitliliğinin getirdiği bir pratik sonuç olduğu, kitapta anlatılan deneylerden, derinlemesine görülecektir. Biz,kelime benzerliğinden gidilerek yapılabilecek saptırmalara karşı, bu temel ayrımın altınıçizmekte yarar görüyoruz.

«Ajitprop» başlıklımakale, Haziran 1930).

M. Vallentin başından beri kendini bıkmadan, yorulmadan, sahne yoluyla propaganda meselesine ver-mişti. Hiciv ve kabareyi önemli bir ajitasyon aracıolarak nitelemekle birlikte, «Kızıl Bayrak»ta yayın-lanan bir raporunda, ajitprop toplulukların, komünist gençlik birliğinin 1927 Hamburg ülke gençlikgününden beri, meseleyi salt ajitatörlük yanından aldıklarını, propaganda etkinliklerinin ise çok azolduğunu ortaya koymaktaydı:

«Seyirciyi, elemanter (birim birim) yaşantılardan giderek, tarihin bizi haklıçıkardığıtalepler için hü-cuma hazır aşamaya getirmeliyiz. Yani salt gündelik talepler için değil. Ajitprop toplulukların propa-ganda çalışmasından beklenen güç budur.» (M. Valentin. «Kızıl Bayrak»da. 15.4.1928).

Ajitprop topluluklar hareketinin yığın halinde gelişerek ilerlediği iki yılın sonunda 1930'da M.Valentin, yukarıdaki görüşle ilintili olarak, topluluk çalışmasının anlamıve görevi üstüne şu kısa de-ğerlendirmeyi yapıyordu:

«Bugün Almanya'da 200'ü aşmışolan ajitprop topluluklar, günlük hayatın sıkıntılarınıhiç değilse tatilgününde unutup kendilerini avutmayıamaçlayan bir takım tiyatroseverler tarafından kurulmadı. Hayır,ajitprop topluluklar, gerek günlük aktüel olayları, gerekse derinlemesine politik sorunları, (örneğinHarp tehlikesi, kapitalist rasyonalizasyon, sosyalist kuruluş, vb.) dolaysızca, Marksist yöntemle, tiyat-ro araçlarıyla açık seçik sahnelenmişgörmek isteyen genişproleter yığınlarının somut ihtiyacından,onun bağrından, onun için doğmuştur.. İddialıkonuşmak gerekirse: Gerçeğin, sahnede, burjuva ideolo-jisine dayalıolarak gösterimini yerle bir ediyoruz biz. Onun yerine sınıflıtoplumda proletaryanın sınıfkavgasıilişkilerini sergileyerek, asıl gerçeği, proletaryanın dünya görüşünü sahnelemeğe çalışıyoruz.Sınıfsal durumun analizini parti veriyor. Biz de onun sonuçlarınısahnede somutlamağa gayret ediyo-ruz.» (M. Valentin: «Linkskurve -Sol Dönemeç»de yayınlanan «Ajitprop Truplar» adlımakaleden,Mart 1930).

Demek ki, devrimci ajitasyon ve propagandanın tüm olanaklarınıkullanarak günlük yaşantının içineaktif biçimde girebilecek güçte ve her bir işçiyi sınıf mücadelesinin zorunluluğuna inandırmasınıbilenbir kavga tiyatrosunu başarmak söz konusuydu. Bu kavga tiyatrosu politik ikiyüzlülüğün ve sanat içinsanatçılığın her türlüsüne karşıçıkıyordu. Kapitalist sistemin genel ekonomik ve politik krizi, burjuvatiyatrosundaki sanatsal ve ideolojik çöküntüyü daha da şiddetlendirici bir etki yapmaktaydı. İşçi sınıfıiçinse ancak kendi muhtevalarınısınıf bilinci ile ve parti angajmanıile diyalektik yöntem uyarıncaoluşturacak bir tiyatro söz konusu idi. Proletarya kendi kurumlarına sahip olmadığıgibi, her alandayetişmiştiyatro uzmanlarıda yoktu. En önemli kaynak olabilecek proleter edebiyat ise henüz doğuşhalindeydi. Ne var ki tüm bu faktörlerin üstünde etkin olan bir şey vardı, o da: Proletaryanın mücadelebilinci ve yaratıcıgücü. Ve işte taze ve yeni olan, doğallık ve zindelik dolu olan, tüm gerçekliği vemücadele enerjisi ile kendini burjuva tiyatrosunun kof eğlencelik ve yıkılışiçinde yitmeğe yönelmişesnafça işlenmişliğinin, bayat el alışkanlığının önüne çıkaran da buydu.

Bir yandan temelde sınıf kavgasının propagandası, öbür yandan teknik ve maddesel koşullar gereği,yeni ifade biçimlerinin arayışıiçinde, sorunların sahnede sanatsal biçimlenişi alanında denenmedikolanak kalmamıştır.

Topluluğun açık seçik ifade gücü kazanmasıadına sürdürdüğü uğraşta, Maxim Valentin, sahne oyunuve gösterisinin en ilk biçimleri ile başlamayıseçti. Daha sözlü koronun provalarında oyuncuların, ha-reket ve konuşmalarında en tabii ve sade olanıgetirmeleri için çalıştı. Topluluğun her kişisinin bu tabi-iliği, bu içten ve heyecanlıkatılımı, ansamblde bileşke olarak güçlü bir iç ritmik ve tam bir ekip oyunusağladı. Bu çalışmada gelecekte devreye girecek öğelerin hepsi de vardı: Sahne değerlendirmesi, şarkıve dans. Buradan her yöne ve her çeşit janra açılan bir yol başladı.

Tezden antitez oluştu ve bu süreçten diyalog gelişti. Koro boyutu giderek ikinci plana geçti. Sahneplastiği genişleyip zenginleşti. Buradan, program için sürekli ve bütünlüklü bir olaylar dizisi bulmakve tipik oyun kişilerinin yaşantısında toplumsal süreci karakteristik çizgileriyle verebilmenin deneyle-rine varıldı. Kendi başına tekil sahneler bu amacısağlamıyordu. Demek ki yolun «Proleter Oyun»aerişmesi gerekiyordu. Yani ajitprop topluluklar, proleter tiyatronun yolunu açanlar olmalıydı. M.Valentin şöyle yazıyordu:

«Biz proleter tiyatrosunun yolunu elbette ki yokuşa sürmek değil, tam tersine kolaylaştırmak istiyoruz

ve işte ajitprop sahne bunun için en verimli topraktır. Ajitprop topluluklardan proleter tiyatronun yal-nız oyuncularıdeğil, dramaturgları, rejisörleri, sahne teknisyenleri de yetişecektir.» («Sol Dönemeç -Die Linkskurve»de yayınlanan «Ajitprop Truplar» adlımakaleden. M. Valentin, Mart 1930).

Proleter tiyatrosuna giden bu yolda topluluk, sanatsal ifade araçlarınıtam kullanmayıdaraltıcıhertutumla, şu ya da bu öğenin, reddedilmesi tavırlarıyla mücadele etti. Diğer toplulukların çoğu tarafın-dan en fazla rağbet gören klişe propaganda öğesini de reddetmedi, ancak açık seçik ve vurucu olmakkaydıyla. Yani kaba çizgiler içinde, vulgerleştirme28 ile propaganda etkisinin kaybolmasına izin veril-medi. Konulardan hiç birşey söylemeyen «genelleştirmeler» yapılmasıuzun süre birçok topluluğuntemel hatasıolmuştur. Durumların kökenine inmeden, nedenlerini açığa çıkarmadan, sürecini yoğun vegüçlü sahne biçimleri ile gözler önüne sermeksizin, salt gülünçleştirme yolunu tutan kaba, yüzeyselkabare, henüz seçimini yapmamış, saf dışıduran işçileri ve sosyal-demokrat yoldaşlarıikna etmek vekazanmak için de yeterli olamıyordu. Kısa ve tekil sahne, bir toplumsal durumun ancak tabela çerçe-vesinde yansıtılabilme olanağınısağlıyordu. Tipik karakterlerin etli canlıoluşumundan ve gerekirseonların psikolojik nedenlerini de vermekten ister istemez vazgeçmek zorundaydı. Kısacası, ajitproptiyatronun sanatsal biçimleri, propagandist ve kabaretist «kısa tekil sahne» yönünde olgunlaşmıştı,buradan proleter oyunun «büyük biçimine» şematik yolla geçilemezdi.

«Kızıl Ses» topluluğundaki yoldaşlar, bir sahne üzerinde, o sahne, her cümlesi, her jestine varana ka-dar, Marksist dünya görüşünün gereklerine uygun olacak şekilde çalışıyorlardı. Bir olayın salt bildi-rilmesi ve anlatımıile yetinmiyorlar, bu toplumsal olgunun özünde varolan çelişkinin açığa çıkarılıportaya getirilmesini de gerçekleştiriyorlardı. Nedenleri meydana çıkarıp ilişkileri gösteriyorlardı.

Birçok topluluğun oyunlarındaki sahneler mekanik kurguya dayalıydıve devrimci bakışaçısındanyoksun kalıyordu. Kaba yüzeysellik çoğunlukla, «Kapitalizmsin, «Hukuk Mekanizmasının ya da «En-se Göbek Politikacılığının sahnede bir figürle simgelenmesi üslubunda kendini göstermekteydi. Böylesahneler politik etki sağlayamıyordu, çünkü bu tür soyutlamalar, salt düşünsel sürecin soyut ürünüydü-ler, sahnede oluşan somut gerçekler durumunda olamıyorlardı. Seyirci, bir soyut'u, bir genel'i, kendisomut'u, kendi özel'i ile hiç yoktan bağlayamıyor. Bu süreç tersten geliştirilmeli: Somut durumdangenellemeye.. Somut, etli canlıolarak sahneye getirilen tipik bir durum içinde işçilere, insanların —diyelim bir kapitalistin, diyelim bir polisin— davranıştarzlarınıgerçekçi oyunla oynayarak göstermekve buradan o figürlerin sınıfsal pozisyonunun ve tavrının oluşmasınısağlamak; işçiye, nihai hedef içinverilen esas mücadele ile bağlantılıolarak kapitalizme karşıgünlük mücadelesinin yöntemlerini sergi-lemek.. Bu anlamda, M. Valentin, sahnenin somut biçimlenmesini istiyordu.

Oyun, seyirci tarafından bir reçete, ya da kuru, komprime bir ders parçasıgibi algılanmamalıydıasla..Oyun, politik bir gerçeği yaşayan, etli canlıve bütünlemesine sergilemeli, seyirciyi duygu derinliği ilede etkilemeliydi. Seyirciyi «yaşantıbirimleri» yoluyla, onlardan, algıya, farketme'ye, tanıma'ya var-dırmalıydı. Bu gerekler, «Kızıl Ses» in daha «Merhaba, Genç İşçi Arkadaş» oyununda ve «10 YılKomintern» ekip sergilemesinde büyük oranda gerçekleştirilmişti. Bu ekip sergilemesi (toplu rapor -kolektif referat) biçimi «Kızıl Ses» topluluğunca ortaya getirilmişve giderek diğer topluluklarca de elealınmıştır. Bu biçim ajitatörce olanla propagandistçe olanı, sarsıcıbildiri ile etli canlıtiyatroyu birleş-tirmekteydi: Bir ansambl tarafından topluca ve tiyatro sanatıyla sunulan politik bir rapor. Kolektifreferat'ın özü üstüne yoldaşElli Schliesser şöyle yazıyordu:

«Kolektif referat biçiminin esası: rapor sunuşunun, konferans konuşmasının (referat'ın) belli yerlerindecanlısahnelerle kırılması, kesilmesi; yani konuşmacıya da sunucunun, nesnel, duygu dışı, serinkanlıkonuşma ve hareketini, o durumun bizzat içinde bulunan, onu bütün detaylarıyla yaşayan ve bu yaşan-tısınıseyirciye duygusu ve derinliği ile doğrudan doğruya aktaranın, etli canlıoyunu ile kesmesi.» (E.Schliesser: «Kızıl Ses»de yayınlanan «Geçmişi Değerlendirme ve Geleceğe Bakış» adlımakaleden.Ocak 1931).

b) «Merhaba, Genç İşçi Arkadaş!»Propagandist oyun «Merhaba, Genç İşçi Arkadaş», Alman Komünist Gençlik Birliği(KJVD)nce dü-zenlenen Chemnitz ülke gençliği buluşmasında, işçi gençlik tarafından heyecanla karşılandı(21 Mart

28 Vülger: Ham, kaba, seviyesiz, derinliksiz.

1928). Aynen 1926'da Hamburg'da ilk ajitprop topluluk eyleminin izlenmesi ardından yığın halindeajitprop topluluklar oluşumunun başlamasıgibi, bu kez de izlenen bu daha geliştirilmiştopluluk oyunbiçimi ardından tüm Almanya'daki topluluk çalışmalarında bir aşama dalgasıyükseldi. Çalışma yön-temlerini daha ciddi ve daha sistemli olarak derinleştirme gayretine ağırlık verildi.

Oyunun içeriği (muhtevası):Oyun işçi gençlik içindir. İlk sahneler, genç işçinin çocukluğunu yaşadığıtoplum koşullarınıonungözleri önüne serer: Yoksul çevre, toplumsal sefalet, sokakta onu bekleyen tehlikeler, okulda dine da-yalıacımasız yalan eğitimi.. İkinci bölümde genç işçinin işyerinde uğradığıkeyfi muamele tarzıvepolitik haklarından yoksunluğu gösterilir. İhbar tazminatsız işten atılmalar, fazla mesai, olağanüstüdurum gereği fazla çalışmalar, polis terörü, normal gündelik olaylardan (ahval-i adiyeden)dir. Gençişçi bir başına buna karşıkoyma gücünde değildir. Ancak işçilerin toplu ve kararlıhareketi bir karşıgüç oluşturur.

Oyunun biçimi üstüne:Sahnede (sağ-sol ve ortada) üç grup halinde kademeli yerleştirilmişolan koro, tek tek sahneleri çerçe-velemeğe ve bağlantızemini teşkil etmeğe yaramaktadır. İlk planda propagandist bir işlev yüklenmiş-tir. Kısa, yoğun, vurucu cümlelerle sahnedeki oyuna yorum katarak devreye girmekte, sahnelerin geç-tiği yerleri bildirmekte, seslerle oyunun altınıçizmekte, sözsüz oyuncu olarak sahnedeki oyuna katıl-makta ve belli olayların sahnedeki seyirciliğini yapmakta, sahne sonlarının yorumunu getirmekte, poli-tik sloganıkoymakta ve eyleme çağırmaktadır. Yani her şekilde, çok yönlü ve hareketli, değişken bi-çimlerde oyuna monte olmaktadır. Bir örnek olarak 2'nci kısımdan bir sahne kesiti verelim:

«Koro —İşsizlik damga yeri!29 (Koro, önünde işsizlerin kuyruk olduğu bir bankoyu açar).Memur — Sıra kimde? Ha, senin mühletin daha dolmamış.İşsiz — Olur mu, üç gün geçti ya işte.Memur — Son çıkan kararnameyle bekleme süresi yedi gün oldu.İşsiz — Dediler ki, yirmi altıhaftalık işsizlik sigortasıalırsın dediler.Memur — İyi ama İşBulma Kurumu Genel Müdürlüğü'nün Yönetmelik 90. maddesi muci-bince:Orta Koro — (Megafonlar ağızlarında) evsafı, mesleki eğitim şartlarına uygunluk gösterme-yen 21 yaşından gün almamışişsizlerin, işbu işsizlik sigortasından faydalanabilmesi için iş-gücü verimi...»

Oyuncular korodan çözülüp ön sahnede oyuna girerler. Oyun kişilerinin karakter ve tipleri ya da oyu-nun yeri, saptanmışen az aksesuar30 ve dekor elemanıile belirlenir. Oyun, doğmaca31 ya da yüzeyselgöstermelik değil tam bir sahne plastiği ile, tiyatro oyunu olarak oynanır, yani oyuncular durumu ya-şayarak oynarlar. Orta koro devreye girerek memurun icra pozisyonunu alır. Yasa veya tüzük maddele-rini kuvvetli ve sözlü koro gücü ile takdim ederek, seyircinin o maddelerin içeriği üstünde bir dahadüşünmesini sağlar. Bu oyunda, bir proleterin çocukluktan itibaren, bir kapitalist devletteki yaşamyazgısının gösterilmesi deneyine girilmiştir (sokakta, okulda, fabrikada, işsizlik damga yerinde, lokan-tada..) Gerçek hayattan tipik olay kesitleri alınarak yoğunlaştırılmışsahne bölümleri halinde oynanmışve bunların, oyun sırasında, ajitasyon adına (günlük politikanın bir gerçeği olarak) ve propaganda adı-na (genel dünya görüşünün bir gerçeği olarak) yorum ve değerlendirmeleri yapılmıştır.

Bir yandan günlük hayatın deneyleri, öbür yandan politik bilinçleri ile oyuncular, oyundaki her duru-mu oluşturmuşve yaşatmışlardır.

c) Topluluğun, Kendini Eğitme, Temrin ve Prova Çalışmaları:«Merhaba, Genç İşçi Arkadaş»ın yanında, 1928'in ilk aylarında, topluluk, henüz çoklukla kabare aşa-

29 İşsizlik damga yeri: İşsizlerin, işsizlik sigortasıalabilmek için (o da açlıktan ve yersiz yurtsuzluktan korumaya bile yetmeyen birödenti) işsizlik karnelerini damgalattıklarıbürolar (Stempelstelle).30 Aksesuar: Sahnede oyuncunun oyun için kullandığıher çeşit eşya.31 Doğmaca (improvize): O anda içten geldiği gibi, akla geleni yapmaşeklinde oynamak. (Doğaçlama - İmprovizasyon).

masında olan sahnelerde çalıştı. Martta, merkezi Almanya'daki mücadelelerden seçilen olayları32

«Mart Raporu» ile sahneye getirdi. Uluslararasıkadınlar gününe oyunlarıile katılan topluluk, birçokbüyük işletmenin işçi genel kurul toplantılarında da oynadı. Haziranda Kızıl Cephe-Mücadele Birliği'-nin bazıgösterilerini düzenledikten sonra, birkaç ay kendini yoğun biçimde eğitime ve yeni program-ların hazırlanmasına vermeği kararlaştırdı. Bu eğitim çalışmasıya da o zaman verilen isimle «toplulu-ğun hazırlanması(training)» 1928'in Haziranından Kasımına kadar sürdü. Bu süre içinde toplulukkendini, günün politik olaylarıüzerinde ekip çalışmasına verdi, Marksizm-Leninizm yönünde bilimselalanda kendini eğitti ve ideolojik, sanatsal, teyatral ve örgütsel bakımlardan yeni programlarının tamhazırlığına yoğunlaştı. Malzeme seçimine topluluğun tüm üyeleri katılıyordu. Sahnelerin çoğu kolektifçalışma ile oluşuyordu. Aralıksız ve yoğun provalara geçildi. Her bir kişiden tam disiplin isteniyordu.Bu hazırlık dönemi sonunda topluluk, amatörce acemi oyunculuktan kendini kurtarmak için, harekettekniğinin esaslarınıedinip, sahne dilinin ve konuşmasının olanaklarına hakim olmayıbaşardı. Toplu-luğun teknik donanımıgeliştirildi:

«Bugün topluluğumuz, rasyonel taşınabilir eşya düzenine kavuşmuştur. Birbuçuk saatlik bir programıntüm oyun araç gereçleri bir bavul, bir giysi bavulu, bir koruyucu örtü içine sığmaktadır. Buna ilavetenmegafon ayrıtaşınabilmektedir. Kendi tek tip kıyafetimizde, bazıdüzeltmeler yapmamız gerekmeklebirlikte, esas itibariyle aynen koruduk. Kıyafetimizi oşekle getirdik ki, çok küçük eklerle (bir yaka, birkemer, ya da bir nişan vb.) bir oyun kişisi kostümü bütünlenebilsin. Kendimize bir giysi portatifi oluş-turduk (daha sonra aksesuar ve dekor portatifleri sağladığımız gibi). Tek tip kıyafetimiz için koyu ma-vi rengi seçtik, çünkü koyu mavi, ona ek olarak kullandığımız parçaların rengini en iyi açan ve böyle-ce ilgili figürün karakteristiklerini en iyi belirleyen renk oluyor. Biçkisi de gizli cep ve düğmeli, yaka-sız tulum tipinde. Gereksiz dikkat çekecek, dikkati saptıracak ya da engel teşkil edecek ne varsa onlar-dan kaçınıldı.» («Kızıl Ses»te yayınlanan «Topluluğun Eşya Düzeni» adlımakaleden, Ocak 1929.)

Topluluk seyyar çalışmak durumundaydı. Ani eylemlere katılma, açık alanlarda, toplantılarda, cadde-lerde, lokallerde vb. gösteriye geçme gerekleri, bu hareketliliği (seyyarlığı) zorunlu kılıyordu. Toplu-luk kendini salt bir tek sahneye ya da salona daraltamazdı. Oyunu, her koşuldaki her yerde aynıbaşa-rıyla gerçekleşmeliydi. Tüm teknik donanım da bu hareketlilik koşuluna uydurulmuştu (Dekor, akse-suar vb.). Sade, pratik ve kolay taşınabilir. Karakteristik olanın altınıçizip ortaya çıkaracak kadar birminimum dekor ve aksesuar yapımısağlandı. Yoğun hazırlık çalışmasının, ideolojik ve sanatsal eğiti-min ve örgütsel yetişmenin faydaları, yeni programların uygulanışında hemen görüldü. O güne kadartopluluk çalışmasında üstünkörü el çabukluğu bir dereceye kadar mazur görülebilirdi. Bir günden öte-kine, bir haftadan bir sonrakine planlayıp hazırlanılmak gerekiyordu. Topluluklar her yerde oynamakdurumundaydılar ve kısa süre içinde en zorlu sorunların üstesinden gelmeğe çalışıyorlardı. Böyleceçok çabuk tükeniyorlar ve kendilerini yenilemek, aşama yapmak için hiç zaman bulamıyorlardı. İştebu yoğun hazırlık çalışmasısonunda her çeşit amatör acemiliğini ve derme çatmacılığıaşmasısaye-sindedir ki, «Kızıl Ses» topluluğu, kamuoyunca en iyi ajitprop topluluk olarak kabul edildi.

d) Kabaretist Program:Yeni programda hala daha, kabaretist hicivli karakter ağırlıktaydı. Ancak gene de o karakterde dahipropagandist araçlar kullanılmaktaydı.

Topluluğun şarkısı, 1933 yılına kadar, tüm gösterilerden önce programın en başında söylenmeğe de-vam etti. Tüm topluluk tarafından sözlü-müzikli koro olarak güçlü bir ritimle sunulurdu. Her oyuncu,sesini ayrıca elindeki megafonla kuvvetlendiriyordu. Topluluğun şarkısı:

«Kızıl Ses topluluğuyuz bizKitlelerin yükselen sesiyiz.Söyleriz açıkça, sizi ezen nedir?Söyleriz, kurtuluşunuz nerdedir?

Hiçbir Allah, hiçbir Kodaman, hiçbir Bakan

32 Orta Almanya'da silahlıişçi ayaklanması(1924). Bu ayaklanmada yer alan bir işçinin mahkemedeki savunmasından: «..Hiçkuşku yok ki, hükümet., devrimci işçilerin pasiflikten aktiviteye geçme gerilimine vardıklarınıfarketmişti.. kendisi için daha müsaitbir zamana, yani erkene çekmeye gayret etti. Bu amaçla bölgeye kuvvet sevketti. Benim geldiğimde tek bir işçinin bile elindesilah filan yoktu.. Tutuklamalar ve bazıyoldaşların hırpalanmasıbaşlayınca, işçiler kendiliğinden silaha sarıldılar.»

Yemliğe sokamaz başını, çaktırmadan;Çünkü haykırırız gizli saklıne varsaAlay eder, ciddi söyler çıkarırız ortaya,Çünkü çağrıdır sesimiz sınıf kavgasına!

Kızıl Ses topluluğuyuz bizKitlelerin yükselen sesiyiz!»

Program, şu konularıtek tek sahneler halinde işlemekteydi: 1. Sendika, 2. Partiler, 3. Basın, 4. Film, 5.Hakim sınıfların ittifakları, 6. Baskıve Zorbalık, 7. SSCB.

Bu sahnelerden yalnızca basın sahnesi yazılıolarak, elimizde bulunuyor. Bu hiciv tablosunda tümburjuva gazeteleri ve SPD (Sosyal Demokrat Parti) üst yönetiminin organıolan «İleri» gazetesi, kısave özlü şarkılarla karakterize ediliyor. Sahnede «kafalarında birer huni ve alınlarında önlerini kapatantahtalar» bulunan gazete okuyucular korosu oturmakta. Ön sırada oturan üç oyuncunun elinde şu gaze-teler bulunuyor. «Morgenpost -Sabah Postası»33 (Ullstein'ın küçük burjuvaziye ve politika ile ilgilen-meyenlere hitabeden gazetesi), «Berliner Lokalanzeiger -Berlin Mahalli Haber34 (Hugenberg'in AlmanNasyonalizm organı) ve «İleri». Gazete okuyucularıkorosu şu şarkıile başlar:

«Ah! Nasıl da sızıyor! Zavallıbeynimizin içine!Ah! Damla damla sızıyor, gece gündüz demeyip!Ah! Alnımızın önündeki şu kalas olmayaydı,Çoktan kökünü kesmiştik bu damlaların!Kokmuşmayalar katıştırıpÇorbaya döndürmüşler sağlıklıdüşünceyi!Ah, Ullstein! Ah, Hugenberg! Ah, Stampfer!Cehennemin dibine, basın değil yalan değirmeni!»

Gazete okuyucularıbundan sonra, her biri sözlü-şarkılıbiçimde tek tek her biri gazetenin politik yö-nünü karakterize ederler:

«Lokalanzeiger» okuyucusu —Ülkemizin bir tanesi Hugenberg'imizdir Hugenberg'imiz!Ülkümüz: Alman! Irkımız Ari!İstikamet: Büyük işletme! Büyük Ziraat! Büyük Arazi!Alman eserinin izindeyiz!

«İleri» okuyucusu —Yoksullukmuş, sefaletmişAlmanya'nın hali.Bizim için her şeyin üstündedir Almanya Cumhuriyeti!Girdi ortaya hakem gibi, etti i..yilikHalkımıza, çalışma barışıgetirdi...!»

Bu biçimdeki çoğu kabaretist sahnenin sonunda «tavır değiştirilir», koro kabare üslubunu keserek:

«Koro —Söküp atın kalaslarıalnınızdanYetsin artık, kesin beyninizi yıkayanların önünü!

(Hepsi tepelerindeki hunileri ve alınlarındaki tahtalarısöküp fırlatırlar; sahne zeminine tespitli rulohalindeki iki metre yükseklikli üç şilt, üç ipe bağlıolarak çekilir, açılır: Şiltlerde üç gazetenin ilk say-falarının büyütülmüşşekli görülmekte ve bunlar, oyundan kısa cümleler ve sloganlarla çıkarılan so-nuçlarıveren bitişe fon teşkil etmektedirler).

Bitiş:

Bir konuşmacı: Beyninizin yıkanmasına izin vermeyin artık.

33 Bir anlamda bizdeki «büyük tirajlı», «çok renkli», «bol ikramiyeli» sözümona tarafsız burjuva gazeteleri benzeri bir gazete.34 Not (13)'de görülen siyah-beyaz-kırmızıbayraklı, Hugenberg'in «Deutschnational -Alman Milliyetçi» partisinin organı. «ÇelikMiğfer»ler bu partinin —eski muhariplerin— özel silahlıörgütü idi ve 1932'de Nazi'lerin SA (hücum taburları)ndan daha kalaba-lıktı. Hepsi de faşizmin değişik görünen fakat özünde aynıkuruluşlarıydı.

Hepsi: «Rote Fahne — (Kızıl Bayrak)!»Bir konuşmacı: Emekçinin basını:Hepsi: «Rote Fahne — (Kızıl Bayrak)»!«Welt am Abend!»«AIZ (İşçi Gazetesi)dir!»Çünkü — bu gazeteler, sömürüye karşı, baskıve ezilmeye karşı, emperyalist savaşa karşı,mücadele ediyorlar!»

Her sahne için gerekli aksesuar bir bir belirlenmiş. «Partiler» sahnesi için örneğin: Partilerin renklerineboyanmışbeş tane kaz kanadı, gagalar, kuyruklar, başörtüleri, 1,80 m. boyunda bir kılıç,Hindenburg34a maskesi. «Baskıve Zorbalık» sahnesi için:

Miğfer, iki gaz maskesi, iki tüfek, vb. Başörtüleri ve masklar dışında tüm aksesuar, sıkıştırılmışahşapveya mukavvadan iki boyutlu yapılmışve boyanmıştı. Çoğu oyun eşyası, normalinden daha büyütül-müştü. Sahneler, üstü yazılınumara şiltleri ile anons ediliyordu. ŞarkılarıHans Eisler besteliyordu. 17Kasım 1928 tarihli bir eleştiride kabare programıüzerine şunlar yazılmıştı:

«Oyunlarında açık seçik, acımasız, incelikli bir bilinçlilik var; vurucu etkileri çekiç darbeleri gibi; birmetal netliği ve pırıldamasıgibi kontrollü ve hakimler kendilerine. Ne kadar hafif, ne kadar duyarlıbirgerilimle oynuyorlar, ne kadar güçlü, işçi sınıfıdevrimciliği yönünden ne kadar açık ve net etkilemek-teler.. Topluluk, Maxim Valentin gibi çok değerli bir rejisörü ve Hans Eisler gibi üstün bir müzikçi vebesteciyi bünyesinde taşıyor.»

Bu kabaretist program, birçok sahnesiyle henüz topluluğun asıl amaçladığıçizgiye gelmişdeğildi. Acıhiciv ve kabaretist ustalıkta bir kusuru yoktu gerçi, ama çoğu kez iki boyutlu biçimde salt kabaretistyolla yapılan sahneleme, güçlü ajitatif ve propagandist etkileme olanağınıtam karşılamıyordu.

e) Topluluğun «Hazır Kuvvet» GöreviTopluluk bu programıyla Berlin'in her semtinde ortaya çıkmaktaydı. İşçiler onların olduklarıyere,oyunlarınıseyretmeye gelsinler diye oturup bekleyemezlerdi. Topluluğun kendisinin, oyununu emekçikitlelere götürmesi gerekiyordu. İşçilerin işyeri toplantıları, işsizlerin gösterileri, halkın yoğun bulun-duğu alanlar, bu amaca en uygun yerlerdi. Bu toplantıve gösterilere ancak seçilmişbazısahnelerlekatılınıyordu ve bu sahneler çoğu kez o toplantıveya gösterinin karakterine uygun düşenlerdi. Gündüzöğleden önce, ya da öğleden sonra yapılmasıgereken gösterilere (örneğin kısa zamanda yetişilmesigereken grev toplantıları), kız erkek on iki topluluk üyesinden ancak «işsiz» durumunda olanları, ka-tılmak üzere hazır bulunabiliyordu. Böyle bir oynanışta yer alabilmek için işyerinden izinle ayrılan birüyenin, hemen ardından işinden atıldığıda, sık karşılaşılan olaylardandı.

1,5 saat süren programın tümünün oynanmasıiçin çoğu kez bir lokanta vb. salonu kiralanırdı. Toplu-luk, partiden bir ilgili ile ilişki kurar, gösteri de yoğun tanıtma ve eğitim eylemleri ile desteklenirdi.Gerek oyunun aralarında, gerekse bitişte tüm topluluk üyeleri broşür ve gazeteleri satarlar, kızıl yar-dımlaşma (Rote Hilfe) için bağıştoplarlar ve işçilerle aktüel politik olaylar üstüne tartışır, sohbet eder-lerdi.

f) Propagandist ProgramTopluluk, 1929'da Komünist Gençlik Enternasyonalinin daveti üzerine Sovyetler Birliği'ne gitti. Bubeşhaftalık turnede topluluk, Leningrad, Kronştat, Moskova, Nişni-Novgorod, Tambov, Saratov,Marxstat, Stalingrad, Grosni, Rostov ve Tula kentlerinde oynadı. Esas program üç bölümden meydanagelmekteydi: 1. Savaşhazırlığı, 2. Komintern'in 10 yılı, 3. Savaş. Bunun yanında çok kere son kabareprogramından sahneler de oynanıyordu. Esas programın sahneleri, konu yönünden de birbirleri ile sıkıilintiliydi. Emperyalist savaşa karşı! Sovyet iktidarının savunulmasıiçin!

1. Bölüm: «Savaşhazırlığı» veya «Tröst, devlet ve reformizm.»

Sahne olayının kısa özeti:

34a Feldmareşal von Hindenburg: Açıkça hakim sınıfların adamıolduğu halde sürekli SPD (Sosyal Demokrat Parti) tarafından işçisınıfıpartisine karşıdesteklenen, böylece Cumhurbaşkanıolan (gerçekte ülkenin en büyük toprak ağası) ve sonunda da Hitler'ibaşbakan yaparak (sanayi krallarının talebi ile) ülkeyi faşizme teslim eden Cumhurbaşkanı.

Tröstün Genel Müdürlüğünde:Alman Endüstri Birliği, işçilerin ücretlerine zam istediklerini bildirir.Genel Müdür: «İşlerine son veririz. Ücretleri düşürüyoruz!»Avrupa Bankası'ndan bildirilir: «Dünya Bankası'nın kuruluşu enfes gidiyor, İngiltere olumlu.Ruslara karşıdurum gelişiyor.»Genel Müdür: «Para hacminde gerekli büyümelerin hazırlığınıyapın.»İşçi temsilcileri içeri alınmazlar.

Hugenberg, Ullstein ve Ort. KumpanyasıGenel Müdürü: «Kamuoyu oluşturulmasıiçin di-rektiflerini» verir. «İşhacmi tıkandı. —Tekrar sömürgelere ihtiyacımız var— Pazarlara. Av-rupa'nın ilk adımıbolşevizm ile savaşolmalıdır. İkinci adım ise, Rusya'nın yeraltıservetleri-nin sömürülmesi.» «... iç politikadaki tedbirler... Diktatorya! Yeniden büyük Almanya'yıya-ratmanın yegane yolu.»

Başbakanlık Genel Sekreterliği'nden: Bakanlar Kurulu kararı: «Alman Komünist Partisi'ninyasaklanması.» «Kızıl Cephe Mücadele Birliği'nin yasaklanması.»

Genel Müdür: «Sosyal Demokrasi'nin diktatörlüğü... Sadece dışa karşıtabii, anlarsın ya...»

Gelecek savaşın Sovyetler Birliği'ne karşıişlevleri. «Ekonomide rasyonalizasyon ve Endüst-ri!

Kolkolayız.»

Genel Müdür'ün opera locasında sendika sekreteri ile görüşmesi: Solcu işçi temsilcileri konseylerininetkisini kırmak için, sendika sekreterinin gereken enerjiyi göstermediği hatırlatılır kendisine...

Müdür: «Çelik miğferlerle komandolarıdevreye sokun.» Sekreter: «Beyefendi hiç meraketmesinler!» Müdür: «Kilise elimizde. Basın elimizde, Devlet biziz, sendika35 elimizde. İkti-dar biziz. Kar bizim, kadın, lüks, zevklerin binbir çeşidi.. Ama ah şu, ilk kadehin acılığıgibi,gelişen olaylar, tadınıkaçırıyor bardağımızın. Yaşasın (keskin bir ıslık sesi!) Mülk!» (Madenivuruş. Karanlık. —Müzikle geçiş. Madeni vuruş.— Işık: Sahne boş. Solcu işçi temsilcilerikonseyi girer)

Konsey: «Olaylar bizi haklıçıkarıyor. Gerçekler bizi doğruluyor. Sınıf çelişkileri keskinleş-mekte.» Topluluk bu kez bu gerçekleri sergiler:

«Rasyonalizasyon ve sömürünün sağladığıyıllık dokuz milyar kar!» İşsizlerin sayısı. Kaza-ların sayısı.

Toplu takdimle, kapitalist ülkedeki savaşhazırlıkları, sosyalist ülkede (Sovyetler Birliği'nde) sosya-lizmin kuruluşu ile karşıkarşıya verilir. Buradan direkt «Komintern»36 takdimine geçilir:

2. Bölüm : «Komintern'in 10 Yılı».

Bu toplu sunuşbüyük oranda «Cepheler Bocalayınca» başlıklı(1926'da LLL —Lenin-Liebknecht-Luxemburg anmasıiçin Wedding'de sergilenen) sözlü korodan alınmıştır. O metin «Komintern'in 10Yılı» adıaltında değiştirilmişve genişletilmiştir. Muhtevasınıaşağıda kısaca özetleyelim:

1. Ekim Devrimi'nin başlaması.Lenin'in telsiz telgraf demeci: «Herkese» Şarkı; «Makineleri terkedin! Proleterler dışarı!»

2. Kiel'de bahriyelilerin ayaklanması, Kasım 1918 (Almanya)Şarkı: «Kardeşler, güneşe, özgürlüğe!»

3. Karşıdevrimin azgınlığıLiebknecht: «Onların Tümüne Karşın» Şarkı": «ÖzgürlüğüGömdük»4. Mart 1919: İlk uluslararasıkomünist kongresi

35 Burada kastedilen, ADGB (Allgemeine Deutsche Gewerkschaftsbund) Alman Genel Sendikalar Birliği yetkilileri ve üst yöneti-midir. Nitekim bunların bu işbirlikçiliğe varan uzlaşmacıtutumu nedeniyle, birlik içinde ve dışında komünist güçlerin bir arayagelmesi ve örgütlenmesi demek olan RGO (Revolutionaere Gewerkschaftsopposition -Devrimci Sendikal Muhalefet) oluşmuştur:1929 -1934.36 Komintern: Komünist Enternasyonal.

5. Şarkı; «Enternasyonal» Sovyetler Birliği'nde iç savaş. Dünyada ayaklanmalar. Şarkı: «Dı-şarı, ey proleterler!Saban ve makine başından!»

6. Sovyet iktidarının gücü.

Üçüncü bölüm, Sovyetler Birliği'ne karşısavaşıve işçilerin tavırlarınısergilemektedir.

3. Bölüm : «Savaş!»

Megafon : «Sovyet Rusya'ya karşıSavaş!» Topluluk, her birinin birer sözcüsü bulunan iki karşıgrupşeklinde yerini alır. Sosyal gericiler (Sosyal Demokrasinin sağcıyöneticileri, sağcısendika liderleri,bakanlar ve göbekçi politikacılar, hepsi proletaryaya karşıkapitalist düzenin korunmasıve devamın-dan yana tavır alan «işçi temsilcileri!») ile Komünist Partisi'nin karşılıklıpozisyonlarıgösterilir.

1. Konuşmacı: (Siyah-Kırmızı-Sarıbayrak önünde Sosyal Demokrat): «Almanya tarafsız ka-lacak!»2. Konuşmacı: (Kızıl bayrak önünde Komünist): «SavaşalanıAlmanya olacaktır.. SovyetRusya savunulacaktır!»Silahlı«Ülke ArmasıKomandolar» ve «Demir Miğferler komünist gruba saldırır. Bunlar si-lahsızlandırılarak işçiler tarafından geri püskürtülürler.

Müdahaleci ordunun kurmay subayı, ordu generali ve bir bakanla, Sovyet Rusya'ya saldırıvebaskın konusunda görüşmeler yapılır. Komünist birlik inisiyatif alır:

2. Konuşmacı: «Komünist Partisi, kitleleri, tayin edici savaşa çağırıyor, diyor ki:Hepsi: Silah başına! Hedefi tersine çevirin!

2. Konuşmacı: Emperyalist savaşıHerkes: İç savaşa çevirin!37»

«Kalkın Proleterler, Sarılın silahlara!» şarkısıile program son bulur.

SSCB PROGRAMI

a) DayandığıBelgeler:Sovyetler Birliği turnesi sırasında topluluk üyelerinin birçok yaşantıları, edindikleri izlenim ve politiktecrübeler, onlarıbüyük bir SSCB programıoluşturma kararına götürdü. Seyahatleri sırasında, sosya-list büyük işletmeleri ve kolektif ekonomi uygulamalarınıgözlemlemek için her fırsatıdeğerlendirmiş-lerdi. Her gün Sovyet işçileri ve köylüleri ile konuşup tartışıyor, sosyalizmi kurmanın sorunlarıüze-rinde kafa yoruyor ve Sovyetler Birliği Komünist Partisinin politikasınıinceliyorlardı. İktidarın elegeçirilmesinden sonra da, özellikle bu dönemde Kulak'lara38 karşısürdürüldüğü gibi, sınıf mücadelesi-nin henüz kesilmeyişini kavramışlardı. Sovyet insanının, geri kalmışbir tarım ülkesini, tarımıve en-düstrisi gelişmişbir ülke haline getirmek için geçen on iki yıl içinde omuzladığıbüyük güçlükleri vegerçekleştirdiği olağanüstü başarılarıyakından izlemişlerdi. (Komsomoltzelerin) Komünist GençlikBirliği üyelerinin ön safta çalışmalarınıve sosyalist yarışmayıtanımışlardı. İşyerlerindeki tesislere,eğitime ve sosyalizmin kazanımlarına ve başarılarına kendi gözleriyle tanık olmuşlardı.

Tüm bu izlenim ve yaşantılar, topluluk üyelerince notlar ya da raporlar halinde saptanmıştı. Daha dö-nüşlerinde, yeni programın yerine getirmesi gereken görev için açık bir tasarım oluşmuştu.

b) Görev«SSCB Raporu— şu demektir: Orada, işçilerin ve köylülerin ülkesinde, dünyanın altıda birinde sosya-lizmi kurmak için ve bunun ötesinde proletaryanın dünya devrimi için başarılan yiğitçe işi Alman işçi-

37 Dünya Savaşıbaşında Avrupa ülkelerinin Sosyal Demokrat Partileri, vatanseverlik paravanıardına sığınarak şovenizmesapmışlar ve gerçekte ülkelerindeki burjuva egemenliklerinin kaçınılmaz sonucu olan emperyalist savaşistemlerine karşıçıkmakyerine, kendi temsil ettikleri işçi sınıfına ve emekçi kitlelere ihaneti seçmişlerdi. Oysa aynıortamda Lenin'in RSDİP) (Rus Sosyaldemokrat İşçi Partisi —Bolşevik—) partisi ise: «Emperyalist savaşıiç savaşa çevirin!» parolasınıkoymuştu. Gerçekten de Leni-nist Parti bu parolayıgerçekleştirerek 1917 Büyük Ekim Devrimini, yani dünyada ilk sosyalist devrimi başarmıştı.38 Kulak: Çiftlik sahibi zengin köylü (Rus dilinde).

sine göstermek; SSCB'nin dev adımlarıile ilerlemesi ve yükselmesini, genç Almanya'nın ve diğerkapitalist ülkelerin kaçınılmaz çöküşleri ile karşıkarşıya diyalektik biçimde Alman işçisinin gözleriönüne sererek onun şu gerçeği algılamasına yardımcıolmak: Kapitalizmin krizinden kurtulmanın tekçıkışyolu, işçi sınıfının zaferidir!.. Gelecek programımız, genişemekçi kitlelerin, devrimci proletaryaönderliğinde, faşizme karşıhalk devrimi için harekete geçirilmesine hizmet etmelidir. Bu nedenle,programımız, küçük burjuva ve küçük köylülük yığınlarının, burjuva iktidar mekanizmasınıyerle biretmek üzere proletarya ile birlikte mücadele vermesi zorunluluğunu ortaya koyacaktır.İzleyicilerimizi,işyerlerinde kızıl işçi temsilci konseylerinin seçilmesinden tüm diğer işçi mücadele eylemlerine dek,politik kitle grevleri ile başlayıp, burjuva iktidarının nihai yıkılışına varıncaya kadar, safımıza kazan-mağa çalışacağız.» «SSCB ProgramıÜstüne Rapor» adlımakaleden. «İşçi Sahnesi ve Film» de. Ocak1931).

c) HazırlanmaMetnin oluşturulmasıdahil tüm hazırlık çalışmaları, topluluğun ortak çalışmasıile yürütüldü. Topluluküyelerinin ayrıayrıalanlarda keskin biçimde ayrıayrıuzmanlaşmalarıtarzıyoktu. Metin oluşturulma-sında, müziklemede, dekor ve aksesuar yapımında herkesin katkısıoluyordu. Ancak üyelerin belirginyetenek ve olanaklarıda elbette ki gozönüne alınıyor ve değerlendiriliyordu.

Prova lokalinde topluluğun kendi duvar gazetesi vardı. Hazırlık çalışmalarının sonuçları, görev dağı-tımıve görev alanları, okunacak şeylerin belirtilmesi vb. burada bildirilirdi. Her üye yoldaş, önemliparti yayınlarını, örneğin beşyıllık plan39, Young planıvb. üstüne UluslararasıYayınevi tarafındanyayınlanmışkitle broşürlerini, verilen belli bir süre içinde okumakla yükümlüydü. Her sahne önerisiya da diğer katkılar duvar gazetesinde duyurulur, yayınlanırdı. Bu öneri, katkı, not ve gezi izlenimleri-ni derleyip, düzene koymakla görevli bir de komisyon seçilmişti topluluk içinden. Bu yolla birkaçhafta içinde önemli miktarda malzeme derlendi. Henüz kabaca çalışılmışya da bitmemişdurumdaolanların çoğunluğu teşkil ettiği bu malzeme yığınından, komisyonun yaptığıdüzenleme topluluğasunuldu. Üyeler, her nokta üzerinde konuşup tartışarak, düzeltmeler ve yeni öneriler getirdiler. Böyle-ce söz konusu düzenleme, tüm prova çalışmasının, metin oluşturulmasının ve örgütsel hazırlıklarıntemelini teşkil etti.

Yazarların birçok topluluklar için yazdıklarısahneler ve şiirler bulunmaktaydı. Ne var ki, o yazarlarçoğu kez bu toplulukların çalışma koşullarınıve görevlerini yeterince tanımıyorlardı. Bu ise yazılımetinle topluluğun çalışmasıarasında bir ikilem yaratmaktaydı. Sahneler net biçimlenişten ve vurucu-luktan yoksun kalıyordu. Çoklukla, pek sundurulmuş, ya sulandırılmışduygulu, ya da tumturaklıikiboyutlu sözler dizisi durumunda çıkan sahneler, işçiler üzerinde de çok az etki uyandırabilmekteydi.Hareketlilik niteliklerine uygun çalışabilmeleri ve günlük kavganın gereklerine göre davranabilmeleriiçin, toplulukların kendi metinlerini kendilerinin oluşturmasızorunluluğu açığa çıktı.40 Bazıyazarlar,bunun üzerine tümüyle topluluk çalışmasıiçinde yerlerini aldılar. Aynızamanda, bu kolektif metinçalışmaları, giderek toplulukların metin ihtiyacınıyerine getiren tek tek yazarlık yeteneklerini ve güç-lerini de ortaya çıkardı, yetiştirdi. Bu konuda M. Valentin şunlarıbildirmekte:

«Ajitprop topluluklar, edebiyatla sahneyi bağlayan, yani metin müsveddesinden oyun prömiyerinevaran üretim yolunu şu ilkeye göre değiştirmek zorunda kalmışlardır: İmprovizasyondan tekst proto-kolüne (doğaçlamadan temel metne). Böyle deyince sanılmasın ki, öyle herkes havalarda keyfinceaklına eseni sallıyor. Hayır. Bu doğaçlama, düşünsel planda önceden açık seçik tasarlanmış, belirli birözün (muhtevanın, içeriğin), topluluğun kontrolü altında, ifade yollarının araştırılıp denenmesi anla-mındadır. Sonunda metnin son şeklinin saptanmasından, çıkıntılar düzeltilir, yeterli derinlik, canlılıkve etkililikte olmayan yerler daha iyi ve güzel biçimlenir, fazlalıklar temizlenir.» (M. Valentin.«Linkskurve» de yayınlanan «Ajitprop Topluluklar» adlımakaleden. Mart 1930).

Bu doğaçlama yöntemi topluluk tarafından ilk kez ve başarıyla uygulandı. Üyeler, her çeşit kramp

39 SSCB'nde ilk beşyıllık plan: 1928/29–1932/33. (Young Planıiçinse bknz Not 26).40 Tiyatro eylemi içine giren kitlelerin, az veya çok, birinden ötekine değişebilen somut yaşantılarından ve koşullarından kaynak-lanan doğru oyunları, gene ancak bu ilişkinin içinde bulunan toplulukların kendileri yazabilmekteler. Hatta metinlerde ani değişik-likler ve eklemeler, çıkarmalar yapmalarıda gerekiyor. O kadar ki, buna bile yeterli vakit kalmayıp, meselenin özünü kavrayarakdoğrudan sahnede ek oyun çıkarma (veya sadece ek sözleri zorunluluğunun nasıl başarıldığını, ayrıntılıdeneylerde okuyacak-sınız.

katılıklarından kurtuldular ve çok daha tabii oyun çıkarmaya başladılar. Kısa sahnelerin doğaçlamalıtoplu oynanması, oyuncuların kendilerini tüm yoğunlukla olaya vermelerini ve karşılarındaki diğeroyuncuların oyunlarına tüm dikkatlerini toplamalarınıgerektirmekteydi. Sahnede doğaçlama ile beli-ren tekst bir hanım yoldaşımızca steno ile tespit edilmekteydi. Diğer programların provalarında olduğugibi bunda da sahne çalışmasısürecinde oyuncular, konuşmalarının biçimlenişi ve hareket tekniği yö-nünden eğitim de yapıyorlardı. Konuşma ve hareketler has (sahici) ve doğal olmalıydılar. Teknik eği-tim üzerine M. Valentinşunlarıyazmıştı:

«Kitle önüne çıkacak kişinin esasen anlaşılır konuşmasıve gereği gibi hareket etmesi temel kuralıbiryana, üstelik bizde salt genel anlamda değil de, hep pratik hayatta var olan, kullanılan konuşma vehareketler söz konusu olduğundan ajitprop topluluklar, üyelerinin konuşma ve hareket tekniği eğitimçizgisini, soyut ve genel kurs anlayışından çıkarıp, oynanacak oyunun somut pratiğine yönelik hazırlıkçalışmalarıçerçevesine oturtmuşlardır. Böylece ajitprop topluluklar somut sahne çalışmasında en has-sas biçim ve teknik kontrolünü edindikleri gibi, aynızamanda kendilerini, özün düşmanısoyutlamabiçimlerine ve somut dayanaklardan yoksun sembolik genelleme alanlarına sapmaktan da koruyorlar-dı. Çünkü, nasıl bir fabrika işçisi, mengenenin dibinde parfüm sürünmeğe kalkamazsa, bizim için deyukardaki türden sapmalar söz konusu olamaz.41» (M. Valentin: «Linkskurve'de yayınlanan «AjitpropTopluluklar» adlımakaleden. Mart 1930).

Daha önceki programların şarkılarınıkısmen H. Eisler, Lukas ve G. Kohlmey bestelemişlerdi. SSCBprogramında birinci ve ikinci bölümlerde zaten salt Rus melodileri kullanıldı. Üçüncü bölümdeki şar-kılar ise topluluk tarafından müziklendi. Bu bölümün metninin büyük kısmının ritmik konuşulmasıilemüziklemenin sade olmasıdaha uygunluk sağladı.

SSCB programının provalarıWedding'de bir lokalde her akşam gece geç vakitlere kadar yapıldı.

Çok sayıda yazılımetni bizzat sağlayan ve sahneler üstünde doğrudan doğruya çalışan MaximValentin'in yönetiminde, topluluk, çok ileri düzeyde bir kolektif'e vardı.

Üyelerin provalara tüm içtenlikleri ile katılmaları, sürekli hazır ve duyarlıoluşları, disiplinleri ve tambir birliktelik duygusu, topluluğun, elindeki olanakları, yüksek bir sanatsal güce eriştirmesini sağladı.Berlin'deki diğer toplulukların birçok üyeleri provalarıizlerlerdi, kendi çalışmalarıiçin yararlanır vedeğerlendirirlerdi; ardından çalışmalarında gerçekten kullanırlardı. Böylece ekip çalışmasıbu toplulu-ğun kendi kadrosu çerçevesini de aşmıştı.

d) Programın İncelenmesiProgramın içeriği ve biçimi:

Giriş:

Program topluluğun şarkısı«Kızıl Ses topluluğuyuz biz» ile başlatılır. Bir konuşmacıTRAM ile (Sov-yetler Birliği İşçi Gençliği Tiyatrosu) yapılan devrimci işbirliğini duyurur ve programın amacınıbelir-ler. Bunu Komsomol şarkısıizler:

«Endüstride ve tarımda üretiyoruzBugüne dek görülmedik biçimde.»

1. Bölüm: İç savaştan42 sosyalizmin kurulmasına kadar:

«Sosyalizmin kurulması, ancak savaşve iç savaşhatırlanarak kavranabilir.»

Dünya savaşınıve bolşeviklerin iç savaştaki zaferini gösteren:

«Uzakta çiftten çubuktanÇamura pisliğe batmış..»

41 Bu tür soyutlamaların yanlışıbizde de çok tartışılmıştır. Hatta burada saptanan gerçeğin tam tersine yargılar daha ağır bas-mıştır. Neden? Çünkü bizdeki tartışma, somut sınıfsal pratiğin kontrolünden uzak, salt sanatçılar veya eleştirmenler planındakapanıyor. Böylece de, varılan o yargılarda, işçi sınıfımücadelesinin değil, o sanatçıve eleştirmenlerin kendi sınıf tavırlarınınegemen olduğunu bile anlatmak mümkün olmuyor.42 Ekim Devriminin ardından, proletaryanın devrimini yıkmak için içteki sınıf düşmanlarının, dıştaki emperyalist-kapitalist güçlerleişbirliği yaparak giriştiği silahlısaldırıya karşı, devrimin ayakta kalma savaşı: (1917-1920).

şarkısına, iki boyutlu sahneler eklenir:

«Kızıl bayrak dalgalansınNamlular döndü doğru hedefeÇağrımız yankılansınBu cepheden o cepheye...»

(Çarın tablosu görünür. Önünde de nişan tahtası. Bir ateşsesi. Tablo ve nişan tahtasıkaybolur) Tablo-larla iç savaşın belirleyici muharebeleri aktarılır:

Megafon: 1919. JudentişPetrograd önlerinde!43

(Tablo: JudentişPetrograd'a 15 km uzaklıkta)(bir salvo atışı)Hepsi: İsabet!Megafon: 1920. Beyaz muhafız Wrangel44

(Tablo ve salvo atış)Hepsi: İsabet!

Hareketli bir karşılıklısahne koro ve tek konuşmacıarasında oynanarak, iç savaşsonrasının güçlüklerigösterilir.

«Konuşmacı: MemleketeHepsi: Traktör gerek!Konuşmacı: Makineler?Hepsi: Tahrip edilmiş!Konuşmacı: Tek bir cıvata, tek bir tel parçasıbile..»

Buradan bir oyun sahnesi oluşur: Bir yoldaşgönüllü cumartesilerde45 daha fazla çalışılmasınıtalepeder. Tesisler işler duruma getirilir. Yeniden kurmada herkes çalışmaya katılır.

İç savaştan ve ekonomik yıkımın aşılmasıile başlayan kuruluşçalışmasından böylece kısa bir tarihselkesit verildikten sonra, kesilerek:

«Konuşmacı: O günler bir dahaŞarkı: Geri gelmeyecek.

Sovyet iktidarımızbunun için tüm gücüyle...

Megafon: Bir dakka, kesin! Şimdi bir başka yere çeviriyoruz:

Sahne, seyirciyi tekrar Almanya'yıizlemeye getirir. Ekip, Young planının içeriğini ve etkile-rini anlatır. İşçinin iki şeyden birini seçme durumu konur:

Ya sınıfına ihanet, yolsuzluklar, sefalet ve yıkımVeya sınıf mücadelesi, dayanışma, devrim!

Young planının etkileri sözsüz oyun sahneleri (soygun, cinayet vb.) ile gösterilir. KonuşmacıAlmanya'da kapitalist krizin sonuçlarınıve etkilerini bildirir ve bunu bir işçi ve köylü devle-tinin planlıkuruluşve kalkınmasının karşısına getirir.

«Megafon: Tekrar çeviriyoruz. 1930:

43 İşçi-Köylü-Asker Sovyetleri iktidarını, neye mal olursa olsun yıkmak için, iç savaşsırasında, devrimin merkezini ele geçirmeküzere girişilen saldırılardan biri: 13 Ekim 1919. General Judentisch komutasındaki kuvvet lerin bu saldırısı, 14 gün süren yoğunsavaşsonunda geri püskürtüldü.44 Churchill'in, Sovyet devrimine karşıtüm dünyanın «haçlıseferi» örgütlemekle öğündüğü bu karşıdevrimci saldırıların sonun-cusu, General Wrangel komutasında olmuşve güneyden düzenlenen bu saldırıda bozguna uğratılarak, kaçan karşıdevrimcilerkendilerini kapitalist müttefiklerinin Kırım sahillerinde bekleyen gemilerine zor atmışlardır. Böylece de dünyadaki ilk sosyalistdevrime karşıkapitalizmin uluslararasıorganize saldırısınihai yenilgiye uğramıştır.45 Moskova-Kazan demiryolu üzerinde Sortirovoçnaya istasyonunun deposunda çalışan demiryolu işçileri (devrimi, iç savaşınekonomik yıkıntılarından kurtarmada kendi sınıf inisiyatifleri ile, özgür işgücünü özgürce örgütleme örneği vererek) 12 Nisan1919'da ilk «komünist sübbotnik (cumartesi)leri» örgütlemişlerdi. Kısa sürede ülkenin birçok işyerine yayılan bu «gönüllü, karşı-lıksız, cumartesi çalışmalarında verim de olağanüstü yüksek oluyordu. «Yorgunluktan bitkin, yetersiz beslenmeden güçsüzleş-mişolmalarına rağmen.. Bu, en yüce kahramanlık değil de nedir? Bu, dünya tarihinin belirleyici bir dönüm noktasıdeğil de ne-dir?» (Lenin. «Büyük İnisiyatif» Temmuz 1919).

Sovyet çalışması.–Proleter çalışma disiplini için uğraş.»

Bunu izleyen «Aylak Sahnesi» hicivli kabaretist biçimde verilir. Özü, sosyalist çalışma ahla-kıve disiplini'dir. Bir kısım işçiler kocaman bir tablo taşırlar sahneye. Üstünde bir «aylak ka-rikatürü» çizilidir. Aylak'ın şarkısından sonra, işçiler, işçi konseyi ve aylak arasında büyük birsahne oynanır. Zengin bir diyalog oluşur.

Aylak sahnesinin ardından «Öncü birlikler» şarkısında kolektif ekonominin kuruluşu anlatı-lır:

«Öncü birlikler tahıl cephesine!Öncü birlikler köylere..!»

Köylüler bir müzikli balad içinde, çar döneminde tarımın durumunu, kırsal bölgedeki dönüşümü veKulak'ların talihsiz karşıkoymasınıanlatırlar. Tüm bunlar, sözsüz oyunlu jestlerle ifadelendirilir.

«O zaman, Çar bizi ezerkenMelul mahzun bakmaktıkaderimiz,Başkaca bomboşken ellerimizDikenli telle çevriliydi her tarla...»

Birinci bölüm sovyet iktidarının, iç düşmanıüzerinde kazandığızaferin değerlendirilmesi ile son bu-lur. Çarlık düzeninin bir özlemcisinin «yakınması»nı, devreye giren traktör kervanının gürültüsü bastı-rır:

«Tarlayıdemirle sürüyoruz, demirleYokluğa ve düşmana karşısağlam olsun diye!..Sovyetlerindir46 bu toprak!»

2. Bölüm: Sovyet Yurttaşının yaşayışıToplumsal ve kültürel yönden

Bu bölümde, sürekli Almanya'daki durumlarla (özellikle de Alman işçi sınıfının hayat şartlarıile) kar-şılaştırmalıolarak, proletarya diktatoryasının ve beşyıllık planın anlamıve emekçilerin toplumsal vekültürel yaşayışıüzerindeki etkileri anlatılmaktadır;. Araya sokulan küçük bir sahne dışında bu bölü-mün tümü aşağıdaki gibi (bir Rus halk melodisi ile müziklenen) şiir-şarkıbiçiminde kurulmuştu vetopluluk tarafından, sözsüz oyunlarla vurgulanan karşılıklısöyleşi tarzında sergilenmekteydi:

«Açın gözünüzü, kulağınızıİyi dinleyin ha dostlar!Sovyet yurttaşının yaşayışıMücadele ve hayat sevgisiyle dolup taşar.»

Kapitalist devletteki işçi çocuklarının keyfi ve safsataya dayalıeğitimleri gösterilir:

«Mektepte öğretilenler ne?Allah korkusu ve boyun bükme.Ağzınıaçmağa kalkanıSindirirler döve döve.»

Bunu, Sovyet devletindeki genç komsomolların görev ve eğitimlerinin gösterili anlatımıizler:

«Lenin dedi ki «Gençlik

46 Burjuvazinin bilgi saptırmasıile, bizde hala «Sovyet» kelimesi denince hemen «Rus» kelimesiyle özdeşbir anlam düşünüldü-ğü oluyor. Bu endişeyle «Sovyet» kelimesinin anlamınıbir kere daha açıklamakta yarar olabilir: Sovyet, Rusçada, «temsilcilerkurulu» diye çevirebileceğimiz (Almanca: Rat) anlamda bir kelime. 1905'de ilk Rus devrimi sırasında işçi temsilcileri «sovyet»lerikurulmuştu. Giderek bu köylüler, askerler v.b. de «Sovyet»ler (temsilciler kurulu, birliği, konseyi anlamında) kurdular. Lenin şöyleyazıyordu: «Halk özgürlükten yararlanarak kendi kendine örgütlenmeye başladı. İşçi, asker ve köylü vekilleri Sovyetleri, Rusya'-nın nüfusunun büyük çoğunluğunu meydana getiren işçi ve köylülerin başlıca örgütü idi. Bu Sovyetler daha Şubat devrimi sıra-sında kurulmaya başlamışlardı; birkaç hafta sonra Rusya'nın büyük şehirlerinin çoğunda ve birçok vilayetlerde bütün ileri vebilinçli işçi ve köylüler, Sovyet'lerin içinde biraraya gelmişlerdi. Sovyetler serbestçe seçilmişti. Sovyet'ler, işçi ve köylü yığınlarınıngerçek örgütleriydiler».. (Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi, s. 114 -115. Sol yayınları). İşte burada «Sovyetlerindir bu toprak!» deyi-minin de, «Rus'larındır bu toprak!» anlamında değil, «işçi ve köylü yığınlarının gerçek örgütlerinindir bu toprak!» anlamındaolduğunu böylece açıklamak isteriz.

Üç cepheyi zaptetmeli!»Üç kadro çıkardıkomsomolBaşarmak için görevi.Birincisi kızıl muhafızlarOrdu ordu devrimi korumaktaGenç komünistler kitlesiKaradenizde, doğuda, batıda.Ülkenin endüstrisi, tarımıBu üç cephenin ikincisi.Biz komsomollar işbaşındayız işteKoyduk ortaya elimizden geleni.Kültür cephesi üçüncü cepheİlerletmek insanlığıKomsomol Lenin'in izindeYaratıyor sovyet yaşayışını.»

İkinci bölümün sonunda Nasyonal Sosyalizmin (Nazizmin) demagojik yutturmacalarıaçığa konur:

«Sözlü koro:Ya bizim Almanya'da efendim?(Hitler'in kafasıgörünür)Bağırıp durmaktaHitler diye biri:«Milletlerin hürriyeti!» falan filan..Söyleyene değil söyletene bakarsanİstedikleri: Çalışmaz çalıştırır efendi hürriyeti!«Ne istiyor ayak takımı,Proleterler, Yahudi uşakları?» diye bağırıyor o çığırtkan,«Dilenci torbasıtakacağım boyunlarınaZengin efendiler hakkıiçin» diye ekliyor ardından..Oysa ulusal özgürlük gerçektenSınıf savaşıile kazanılır ancakVe tüm dünya Sovyetlerinin47 birliğindenTüm halkların özgürlüğü doğacak!»

(Hitler kafasının önüne nişan tahtasıgelir. Atış. Hitler kaybolur. Zörgiebel48 çıkar. Nişan tahtası. Atış.Zörgiebel kaybolur. Büyük bir silindir şapka çıkar. Nişan tahtası. Atış. Silindir şapka kaybolur. Kızılbayrak yükselir. Bütün oyuncular daralarak geriye bayrağa doğru toplanırlar.)

3. Bölüm: Sovyetler Birliği'nin savunulması

Girişteki kolektif takdimde kapitalist ülkelerde patlak veren ekonomi krizi49 işlenir, milyonlarca işsiziniçinde bulunduğu açlık ve sefalet anlatılır, işçi sınıfının sömürülmesinin şiddetlenişi sergilenir.

«Ne ültimatomNe de savaşilanıSavaşın içindeyiz zatenYürüyoruz...»

çağrısıile topluluk «Proleterler Marşı»na girer:

«Dev bir ordu yürümekte

47 Not (46)'daki açıklamaya bknz.48 Bknz. Not (22).49 1929'dan 1932'ye kadar süren kapitalizm krizi. 24 Ekim 1929'da New York Borsalarında başlayıp tüm kapitalist dünyayısardı.1 Ekim 1932'de Almanya'da işsiz sayısı7.5 milyonu buldu. «Sosyal Demokratlar (sayılarıkomünistlerden fazla olan SosyalDemokrat Parti taraftarları), işçi sınıfının birliğine yönelmek yerine kapitalizmi kurtarma hevesine giren liderleri yüzünden gericil i-ğin batağına sürüklendiler. Öte yanda faşist Nazi Partisi (Hitler milliyetçiliği), daha 1932 Ocağında Ren ağır sanayi krallarıile veJunker'ler (toprak ağaları) ile ittifaklar kurmuşlardı, taraftarlarıda işçilerden çok orta sınıflar, çiftçiler ve küçük burjuvaziydi.»(Kırgen Kuczynski. Die Bewegung der deutschen Wirtschaft von 1880-1946, 2. Baskıs. 128).

Açlığa teröre boyun eğmeden.UyandıHintlimiz, Çinlimiz deGandi'nin Çankayşek'in ihanetine rağmen..»

Bir demagog konuşmacı, tahrik edici demeçlerle kapitalist paralıasker birliklerini Sovyetler Birliği'nekarşı«HaçlıSeferi»ne çağırır. Paralıaskerler marşıiçine proleterler marşıile girilerek, paralıaskerlerişçiler tarafından saf değiştirmeye çağrılır:

«Megafon:Askerler, kendi kardeşlerinizi vurmayın!..Sovyetler Birliği'ne karşıaçılan savaşDünya kapitalizminin, dünya sosyalizmine karşıAçtığısavaştır. Yani bir sınıf savaşı!Kızılordunun, yalnız cepheden değilArkadan vuracak düşmanıda çok»

Bunu izleyen spot sahne ile bir darbe hazırlığında olan iki beyaz muhafız sabotajcının siyasi polis(GPU) tarafından meydana çıkarılıp tutuklanmasıoynanır. GPU şarkısı:

«Gündüz tetikte, gece tetikteGözü kulağıyız devrimin..»

Kızılordunun değişik birlikleri gelerek GPU grubuna katılırlar: Piyade, Süvari, Deniz, Hava.. HepsiSovyet Ülkesinin savunmasına hazır olduklarınıduyururlar. Program herkese yönelen şu çağrıile sonbulur:

«Sovyet iktidarıiçinHayatınıadamaya andiçerekTaşıyın bu andıbütün dünyaya:Herşey sovyet iktidarı50 uğruna!»

Bu genişkapsamlıprogramın uygulamasında topluluğun her bir üyesi kendine şu sorunun çözümünürehber edinmişti: Bu özü en anlamlı, etkili ve isabetli biçimde ifade edecek sanatsal araçlar nelerdir?Böylesi yoğun ve yüklü tarihsel malzemeden ajitasyon ve propagandaya yönelik en etkin ifade nasılbiçimlenebilir?

Bu esastan hareketle çok çeşitli ifade araçlarıkullanıldı: Şarkı, kısa sahne, kabare, tablo, sembol, bildi-ri, anlatım, yorum, sözlü koro51. Kolektif takdimler, tek konuşmacıların metinleri, megafon ve sözlükoro düzenleri hep «üsluplu» dille yazılmıştı. Yalnızca aralarındaki kısa sahneler ve kısa yorumlarserbest konuşma dili taşımaktaydı.

Her üç bölümde şarkılar ağırlıktaydı. Devrimci mücadele şarkılarıya bir konunun doruk noktasınıoluşturuyorlardı, ya da çoğu kez onu noktalamaya hizmet etmekteydiler. (1. Bölüm'de: Öncü birliklerşarkısı, traktörler şarkısı; üçüncü bölümde: proleterler marşı, GPU şark'sı, final şarkısı.)

Şarkılar, göze hitabedecek biçimde, tarihsel olaylarıanlatır, belirli toplumsal durumlarısergiler vebirbirine karşıt politik olaylarıve olgularıdeğerlendirirler. Şarkımetinleri Rus halk melodileri ile söy-lenmektedir ve danslıoyunlar ya da sözsüz oyun düzenlemeleri ile seyirlik sahne plastiğine kavuştu-rulmuştur. (Birinci bölüm: «Çar'ın bizi ezdiği günlerde»; ikinci bölüm: «Gözümüzü kulağımızıaça-lım!»).

Kolektif takdimler yoğun cümlelerle çıplak gerçekleri sıralamakta, politik ya da ekonomik bir olguyuanaliz etmekte veya işçi sınıfının mücadelesi için gereken sonuçlarıçıkarmaktadır. (Birinci bölümde:Young planı; ikinci bölümde: ekonomi krizi)

50 Not (46)'daki açıklama burada daha iyi anlaşılıyor: Sovyet iktidarı, deyince hemen «Rus iktidarı» akla gelebilir. Oysa «sovyet»sözcüğünün anlamıbilinince, burada da, hangi ülke ve ulus söz konusu ise, onun «işçi, köylü yığınlarının gerçek örgütlerinin,işçi, köylü temsilcileri sovyeflerin iktidarı» dendiği anlaşılır.51 Brecht'in tüm bu zengin olanaklarıdeğerlendiren tiyatrocunun oluşumunun gerçek kaynağıda işte işçi tiyatrolarının bu genişve yoğun pratiğidir. Yani devrimci ajitprop işçi tiyatrolarıhareketi, bizdeki burjuva çığırtkanlarının yaygara ettiği gibi sanat'ıöl-dürmek şöyle dursun, tam tersine kokuşmakta olan burjuva sanatına karşın, Brecht seviyesini yaratacak bir yeniden doğuşgetirmiştir.

Belirli bir durumu ya da karakteristik bir olayıseyirciye inandırıcıbiçimde göstermek için oyunlusahnelere geçilmekteydi: Böylece sık sık kısa (kabaretist veya ciddi) sahneler monte edilmiştir. (Birin-ci bölüm: Aylak sahnesi; ikinci bölümde: Sovyet işletmesinde vezne bankosu; üçüncü bölümde:Sabotör sahnesi).

«Topluluğun Sözcüsü» konu, sahne ve yer değişimlerini anons eder. SSCB programıtek tek konualanlarının anlamlıbir bütün teşkil edecek tarzda düzenlenişidir. Karşılıklıyerleştirme ilkesi51a, gerçektarihsel gelişme ile onu frenleyen, engelleyen faktörlerin aynıtablo içinde birarada izlenmesini sağla-mak adınadır.

e) OyunTopluluk, SSCB programıile ilk kez 1930 Ağustosunda seyirci karşısına çıktı. Sahnedeki oyunda top-luluğun tüm üyelerinin yeri vardı. Girişte topluluğun giysisiyle hep birlikte sahneye çıkıyorlardı. Üye-lerin çoğu bir çalgıaleti (Telli saz, Trompet, Trombon, Gitar, Akordiyon, Davul vb.) kullanabiliyorduve böylece her şarkıya eşlik edebilecek durumdaydılar. Şarkımetinleri açık seçik anlaşılacak şekildeve ritmik biçimde müziklenmişlerdi. Kısmen de müzik eşliğinde duygulu ya da inanmışsözlü ifade ilesöylenmekteydi. Herkes o andaki durumun tam içinde ve tam dikkat halinde, en incelikli ve ölçülüfakat kramp katılığında olmayan hareketlerle oyununu getiriyordu. Oyuncular, durumu gözler önünesererken olayın gösterimi içinde yaşıyorlardı. Örneğin 1. bölümde «İç savaşın sonu»: Ekonomi yerlebir olmuş. Durumun tasarımından giderek her oyuncu gerekli tavır, mimik ve sesi kendi oluşturdu.Herkes kendi çalışmasıile uzun provalar sonunda en doğru jesti, en gerekli tonu buldu. Kolektif oyu-nun disiplini, çalışma sonu saptananın aynen korunmasınıgerektiriyordu. Kolektif takdim metinleridahil hiçbir kelime hamasi, nutuk atar gibi ya da monoton söylenmiyordu. Kolektif deyişler asla sah-neden ders verme havasıyla değil, sadelikle aktarma üslubundaydı: Duygulu, düz ve objektif, ya daanlatarak, bildirerek; yani verilmek istenenin türüne göre.. Tek konuşmacıçoğunlukla soru, cevap yada çağrılarınısahnedeki diğer oyunculara yöneltmekteydi. İlk kolektif deyiş(Youngplan) bitimindekesintisiz olarak ardındaki kısa sahneye geçildi. Bir trombon banko vazifesi gördü. Ardındaki oyuncuda hazırlığınıtamamlamışolarak oyun durumuna geçip önünde duran işçi ile oyuna girdi:

Memur: «Kapsam dışı.. İşsizlik sigortasından da yararlanamazsın. Senin için yapacak bir şeyyok.»İşçi: «Ee. Ne olacakşimdi?»

Diğer oyuncular bu sahneye katılarak izlerler. Bitiminde kendi aralarında içtenlikle konuşmaya girer-ler:

«Oh kurtuldun, serbestsin artık, bugün sen yarın o.İşten kurtuldun,Haktan, hukuktan, her çeşit sosyal destekten,Kurtuldun, yemekten, içmekten, yatacak yerdenHürsün artık, hür proleter,İstediğin yolu seçebilirsin:Hırsızlık-Soygun-Darağacı-İntihar!»

Bu son yollar oyuncular tarafından sözsüz oyunla da taklit edilir.

Komedik «Aylak Sahnesi»nde güçlü sahne diyalogu yoluyla ve karaktere yakın kişileştirme yapılarak,rol derinliklerinde daha da ileri gidilmişti.

Ardından çıkan konuşmacırampa gelerek «öncü birlikler kırsal bölgelere!» çağrısınıyapınca, aradasalon girişinde toplanarak yerini almışolan topluluk, sahneye yürümeğe başladı. Yürürken öncü birlik-

51a Not (51)'de işaret edilen yöntem zenginliğine en önemli katkılardan biri gene Brecht'te de kuramlaştırılmışolan bu «karşıtdurumları, seyirci karşıtlığıaçıkça görüp farkedecek şekilde, sahnede karşılıklı, aynıanda veya açıklamayla ardarda düzenle-me» yöntemidir. Seyirci, kapitalist dünyada, alıştırıldığıbir gerçeği —veya yalanı—, «bu hep böyledir» şartlanmışlığıiçinde, hiçfarketmeden, hiç üstünde durmadan geçebilir, hatta tiyatro onu öylece tekrarlamakla, seyircinin de bir kez daha kendini kaptırıpgitmesine sebep olunur. Oysa, onun karşıtıile birlikte dikkatle izlemesi sağlanırsa, o zaman, alıştırılmışolduğu şeye, artık «ya-bancı» bir gözle bakmasımümkün olur, yani artık «bu hep böyledir» demeyip, onu eleştirebilecek tarzda üstünde durup düşüne-bilir duruma gelir, ona tavır alabilir. İşte Brecht'in ünlü «yabancılaştırma» yönteminin, bu örnekte de görülen temel amacıdabudur.

ler şarkısısöyleniyor ve oynanıyordu.

Bunu izleyen neşeli şarkıseyirlik sahne ile de bütünleniyordu. Kızlar renk renk eteklikler ve başörtüle-ri bağladılar. Delikanlılar sırtlarına tipik Rus mintanlarıgeçirdiler. Bir kısmının ellerinde oraklarıvar-dı. Topluluk sahnenin bir köşesinde serbestçe toplandı. Tasasız ve rahat biçimde şarkısöylenirkençalgılarla da eşlik ediliyordu:

«Başkaca bomboşken ellerimizDikenli telle çevriliydi her tarla» (Çar döneminde. ÇN.)

kısmısöylendiğinde oyuncular küçük bir parça dikenli teli aksesuar olarak kullanıp dansla tarlalarındikenli tel sınırlarınıoynamaktaydı.

«Ekini orakla biçerken o,Sabanıçekti Mamuşka.»Bu da sözsüz oyunla gösterildi.«Papaz efendi yırtınıyordu»:Topluluğun arka planında bir sakallıpapaz sandalyesinde görünerek:«Kolektiflik dinsizliktir ve günahtır» diye yakınırken«Hele Kulak, ah o Kulakİnekleri zehirlemeğe kalkmaz mı!»

sözleri sırasında sıkıştırılmışahşaptan kesilip boyanmışinek kafalarının çıkmasıve de sallanmağabaşlaması, sahnenin eğlence dozunu da yoğunlaştırmıştı. Uzun çizmeler geçirmiş, göbek takmışbir«Kulak», sıvışmağa çalışırken enseleniyordu:

«GPU yaptıgörevini, kaçırmadıYapıştıyakasına hemen.»

Son satırlar sırasında oyuncular arka arkaya dizildiler. Bir ellerinde ahşaptan yapılmıştekerleklerlestilize ve ritmik hareketler yaparak sahneden uzaklaşıyorlardı:

«Traktör, sabanla, koşum hayvanıylaSırt sırta ilerliyor dev adımlar.»

İkinci bölümde Sovyet rejiminde insan yaşantısınısergileyen kısımlar da aynıbiçimde şarkı-oyun içiceüslupla oynandı. Buna karşılık Almanya'daki durumların anlatımımüzikli söz, ya da sözlü koro biçi-minde uygulandı. «Proleterler Marşı» için topluluk sahnede yürüyüşdüzeninde göründü. Hepsininkırmızıkolluklarıve Sovyet yıldızıtakılıkasketleri vardı.

Aylak, Kulak, Kızılordu neferi, hastabakıcı, köylü gibi figürlerin dıştan karakterizesi için ekibin tek tipgiysisi üzerine yalnızca en belli edici (çoğu kez de salt simgeleyici) kostüm ekleri kullanıldı. (ÖrneğinAylak, bir redingot, bir sarıkravat ve şapka ile karakterize edilmişti) Aksesuar ve dekor parçalarıikiboyutlu yapılmıştı. Ama renklilikten hiç fedakârlık yapılmadı. Hemen her dekor parçasıpek küçültül-müşbiçimde uygulandı.

Aksesuarın büyüklükleri ise görevlerine göre düşünülmüştü. Bir kısmıgerçek büyüklüğüne nazarançok büyütülmüşolarak kullanıldı. Fakat genellikle oyun eşyalarının kullanılışında tam bir serbestlikvardı. Gereğinde bir mandolin makineli tüfek yerine geçerken, trombon bir sahnede gişe bankosu gibi,bir diğer sahnede tahrip edilmişbir makine gibi kullanılabiliyordu.

SSCB programı, topluluğun oynadığıher yerde işçiler tarafından büyük zevk, ilgi ve heyecanla karşı-lanmıştır. İşçi hareketine katılmışya da sempatize olan profesyonel sanatçılar üzerinde özellikle buprogram çok inandırıcı, kabul ettirici bir etki yaratmıştır. 1933'e kadar gerek Berlin'de, gerekse genişkapsamlıturnelerde sürekli oynanmışolan bu programın, ajitprop çalışmanın gelişimine katkısıbü-yüktür.

«İşte bizim istediğimiz ve aradığımız. Teoriyi ve pratiği kitlelere en güzel ve en anlaşılır biçimde akta-ran ve özümlenmesine hizmet eden Ajitprop çalışmanın doğru kavranmasıolayıdır bu.» («İşçi Sahnesive Film» de «Kızıl Uyarı»dan not. Ocak 1931)

TOPLULUĞUN ETKİNLİĞİ1930–1933 Ajitprop Tiyatro'da Yeni Aşama

1929 sonunda, fazla üretim yüzünden kapitalist ülkelerin tümünde patlak veren ekonomik kriz, tümağırlığıile gene işçi sınıfının, köylülüğün ve orta tabakaların tepesine çöktü. Kriz öte yandan emperya-list ülkeleri, pazar ve hammadde kaynaklarının paylaşılmasısavaşına götürmekteydi. Almanya'da birönceki savaşın borçlarızaten ücret düşürmeler, ek vergiler ve hayati maddelerin pahalandırılmasıyol-larıile gene emekçi halkın sırtından çıkarılmıştı. Mansfeld'de, Ruhr havzasında, Hamburg ve Berlin'dekitle grevleri örgütlendi. O güne dek SPD (Alman Sosyal Demokrat Partisi) politikasına kapılmışolanişçilerin büyük bir kesimi Komünist Partisi saflarına katıldılar. Aynıtarihte Nasyonal Sosyalistler (Na-ziler) de her çareye başvurarak çiftçileri, küçük burjuvaziyi ve bürokrasiyi kendi etki alanlarına çek-meğe uğraşıyorlardı. Büyük sanayicilerin de desteği ile, Naziler, bol keseden vaatler ve şovenist, ha-masi konuşmalarla durumlarınıgüçlendirme yolundaydılar. Burjuva kültürünün içine düştüğü bunalımda, başıboşekonomisinin ve keyfi politik yönetiminin zorunlu ideolojik ifadesinden başka birşey de-ğildi. Kültür alanındaki gericiliğe karşıkitlelerin devrimci eğitim ve mücadele silahıolarak 1929Ağustos'unda «İşçi Kültürü Eylem Birliği (İFA: Interessengemeinschaft für Arbeiterkultur)» ve aynıyılın Ekim'inde de «Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği (IATB)» kuruldu. İşçi TiyatrolarıBirliği'nin birçağrısışöyle diyordu:

«... ATBD (Alman İşçi TiyatrolarıBirliği), eylem alanıolarak doğrudan işyerlerinde etkinlik gösterme-li ve İşçi Tiyatro Topluluklarının politik ve sanatsal niteliklerini geliştirerek bunların proletaryanınsınıf kavgasında önemli aktüel bir silah olarak yerlerini almalarınısağlamalıdır... Kültür politikasıçalışma alanının ağırlık merkezi, doğrudan işyerleri olarak konmalıdır. ATBD'nin toplulukları, işyerle-rine özgü gösteriler için devrimci yarışma düzenleyip gerçekleştirmekle bu alanda esasen ilk başlatıcıadımıatmışbulunuyorlar.» (Horst Fröhlich: «Kızıl Ses» de yayınlanan «IFA'nın ülke genel kongresi»adlımakaleden. Nisan 1930)

1929-30 yıllarında, oyunlarıişçi kitleleri tarafından büyük ilgi ve heyecanla izlenen sayısız ajitproptopluluk doğdu Almanya'da. Bu başarılar bazıtopluluklarıkendini beğenmişliğe kaptırdı. Devrimciproletarya hareketinden kendilerini koparıp bir başlarına hareket etmeğe başladılar ve işyerleri ile iliş-kilerini kestiler. Topluluklararasıkongre ve konferanslarda, topluluk çalışmalarının ancak işyerleri ilesıkıilişki sayesinde daha iyiye varabileceği gerçeği sürekli vurgulandı. Berlin'deki topluluklar bu an-lamda diğer Alman topluluklarına örnek teşkil ediyorlardı. Her Berlin topluluğu bir büyük işyerindekikitleye doğrudan katılmıştı. Bir işyeri ile böylesi direkt bağlantı, oradaki işçilerin etkili çoğunluğunuKomünist Partisi politikasına kazanmak için verilen devrimci sendikal muhalefet mücadelesine çokdaha güçlü bir destek sağlamaktaydı. Topluluklar da işyeri çalışmalarısayesinde, gelişmeleri ve göste-rileri için en iyi itici gücü kazanıyorlardı. İşyerlerinin gerçeğini ve koşullarınıişin içinden tanımışlardıve ücret mücadelesini, grev hareketini, işsizliği, faşizme karşımücadeleyi vb. işçilerin doğrudan içindebulundukları, her gün her dakika içinde yaşadıklarımücadeleyi, onlarla birlikte çok daha somut vegerçekçi olarak sanat alanına getirmeyi öğreniyorlardı. Partisiz, tarafsız ya da sosyal demokrat işçilerinkazanılmasımeselesine, topluluklar o güne kadar gereği gibi dikkat etmemişlerdi. Hatta çok kere tamtersine, özellikle SPD ve sendika üst yönetimlerinin safsatalarıile aldatılmışbu işçi kesimlerine düpe-düz işçi sınıfının düşmanıgibi yöneldikleri oluyordu. İşte bu işçilere SPD'nin yöneticilerine bakar gibibakarak onlarısuçlama tarzındaki yanlışsahne ajitasyon ve propaganda tutumları, işyerlerindeki yol-daşlarca, partinin ve sendikal muhalefetin görevleri ışığında eleştirildi. Ve «faşizme karşıkızıl cephebirliği»nin önceki yıllardakinden daha kuvvetle propaganda edilmesi böylece gerçekleşti.

Kabare biçimi biraz daha geri plana kaydı. Topluluklar giderek daha genişçapta propaganda aracıkullandılar. Ajitprop toplulukların 1930'daki Leipzig konferansında, tüm temsilciler, sınıf mücadelesi-nin sahneden hala çok kere salt genel boyutlar içinde propaganda edildiği, bu nedenle topluluklarınbugün artık özellikle somut olaylara dayanmalarıgerektiği konusunda oybirliğine vardılar. Ayrıca, birgösteri programını, sayısız problemi renkli bir sahne düzeni içinde öylece yanyana getirmek suretiyledeğil, birlikli ve bütünlüklü bir bakışçerçevesinde oluşturmak, şeklinde koyduklarıilke de önemli birsonuçtu.

1931 de Berlin'de 26 topluluk faaliyet göstermekteydi. 1930 yılının başından itibaren yıl içinde 17yeni topluluk kurulmuştu. Bu toplulukların ajitprop çalışma için çoğu kez politik ve sanatsal tecrübe

yönünden kendilerini bütünlemeleri gerekiyordu. Çok iyi ya da orta seviyede topluluklar yanında,henüz tam başlangıç aşamasında olanlarıda vardı. Bu sonuncular her şeyden önce «ansambl» çalışma-sıdeneyinden yoksundular. Sade ve belirli sözleri ve sloganlarıardarda düzenlemekle yetiniyorlardıçoğunlukla, güçlü sahne biçimlemeleri yoktu henüz, oynayışlarıoldukça mekanikti vb.

Diğer topluluklara yol gösterme ve onlara destek olma yönünden «Kızıl Ses»in örnek teşkil eden ey-lemleri vardır. Daha 1929'da üyeleri, «Kızıl Wedding»e, belli bir süre için o topluluk üyelerini düzenlibiçimde aralarına almayıönermişlerdi. Böylece Wedding'li yoldaşlarla sürekli bağlantı, karşılıklıpro-valarıizleme, çalışmalara katılma ve yöntemli çalışma üstüne yapılan tartışmalar onlara büyük ölçüdeyardımcıolmuştu. Bir yıl geçmeden Wedding topluluğunun «oyunda gevşeklikten kurtulduğu, katı,mekanik, salt ezberlenmişhareket ve konuşma üslubunu aştığı» yargısıveriliyordu. Wedding toplulu-ğu, kısa sürede Berlin topluluklarının ileri gelenlerinden biri durumuna varmıştı. «Kızıl Ses», benzerşekilde gene Berlin'in «Kızıl Gömlekler» topluluğu ile birlikte çalışmağa geçti. Kendi deyimleri ileonu «çekme halatına» aldı. İşbirliği yalnızca provaların karşılıklıizlenmesinden ibaret kalmıyor, prog-ramların düzenlenme ve sergilenmesi de «Kızıl Gömlekler» üyeleri ile baştan sona birlikte konuşulupsaptanıyordu.

Kızıl Ses örneğini izleyerek diğer Berlin topluluklarıda kendilerinden zayıf topluluklarla «ağabey-kardeş» anlaşmasına girmek suretiyle, tüm toplulukların seviyesinin birbirine azçok yaklaşmasındaonlara yardımcıoldular.

Devrimci sendika örgütlerinin yöneticileri ve işyerlerindeki komünist hücre gazetelerinin redaksiyongörevlileri, Kızıl Ses'i sık sık belirli gösterilerde yer almağa çağırırlardı. Özellikle de sendika işyeritemsilci seçimlerine, toplu sözleşme konularındaki işyeri genel kurul toplantılarına, grev toplantılarınavb. Topluluk, bağkurmuşolduğu işyeri ile bu görev ilintisini sürekli en sıkıyakınlıkta korurdu. Ayrıcabu planda, işyerinde çalışan işçileri özellikle ilgilendiren, işyerine özgü olayların, önceden sahne ça-lışmasınıyapıp hazır bulundurmayıve fırsatıdenk geldiğinde işçi önünde oynamayıgörev edinmişti.Konu ve malzeme işyeri hücre yönetimince de sağlanırdı. Topluluğun bazıüyeleri işyeri yayın orga-nında birlikte çalışmağa da davet edildiler. Röportajlar, şarkılar, işyerindeki olaylar ile ilgili hicivlisahneler, programların bazıbölümleri bu işyeri gazetelerinin kültür sayfalarında yayınlandı. 1929 Ka-sım'ında topluluk «sendikal politik örgütlenmenin henüz zayıf olduğu bir işyerinde» işçi genel kurultoplantısıüstüne şu haberi yayınlamıştı:

«Bizim hücre yönetiminin çağrısına uyan işçilerin tümü, gerçek eğilimlerini özenle gizleme kararın-daydılar. İspiyon, engelleme, işten atılma vb. endişelerden dolayı. Sendika yönetimi ve bu işyerindekitemsilcileri ise partisiz (tarafsız) biraz da faşizan... Bizim hücre yönetiminin talebine uyarak ve büyükrisk göze alınarak toplantıya gelinmiş. Onlar bizim konuşmacıların sözlerini sürekli ve en kışkırtıcıbiçimde kesiyorlar. Toplantıyönetimi gayet yumuşak biçimde ve pek nadiren araya giriyor. Toplanantüm işçiler aslında bu kışkırtmalara karşıinfial duymakta ama ancak çok seyrek olarak biri ikisi bizimkonuşmacıyıdestekleyecek bir-iki kelime atabilmekte... Biz geride perdenin arkasında beklerken pat-lama noktasına geliyoruz, ama sabrediyoruz, çünkü zamanıvar: Tartışmanın tam bitim noktasındasendika gösterimizi sahneye getiriyoruz. Göbekçi politikacıyıoynayan oyuncumuz, işyeri temsilcileri-nin az önce tartışma sırasında söyledikleri o utanmazca kışkırtıcısözleri, oyun içinde yerine denk dü-şürüp kelime kelime aynen söyleyiverince, işte o zamana kadar bütün dikkatleri ile susan tüm işçilergerçek bir heyecan kasırgasıile gerilimlerini topluca koydular ortaya. Efendiler tam bir bozguna uğ-ramışlardı.» («Kızıl Ses»te yayınlanan «Kızıl Ses işyeri çalışmalarınıanlatıyor» başlıklımakaleden,Kasım. 1929)

Topluluğun, çok değişik durumlara uyum sağlayan hazırlığıve deneyliliği böyle kritik pozisyonlardakendini göstermekte ve kanıtlamaktaydı. Yukarıdaki örnek bir istisna değildi. O tür zor durumlara dahakim olabilmesini, topluluk, anında devreye girebilen politik vurucu gücüne borçludur.

1932 de topluluk iki ayrıbirlik halinde etkinlik gösterecek kadar güçlenmiş, genişlemişti. Her biri 18–20 üyeyi kapsayan her iki birlik de, topluluğun dağılmasına kadar hep esas program olarak sürdürülenSSCB programınıoynayabilmekteydi. İlaveten ikinci birliğe bir de bir hazırlık grubu katıldı. Bunlar dakendileri için ayrıbir program çalışmaktaydılar.

1932 sonbaharında, tam bazıeyaletlerde ajitprop toplulukların yasaklanmasıüzerine, birinci birlikSSCB programıile Sachsen, Thüringen ve Ren havzasınıkapsayan bir illegal turneyi üstlendi. Bu

turnede çoğunlukla işyerlerinde 1000–1500'ü bulan işçiler önünde oynandı. Bu sırada ikinci birlik deSSCB programınıoynamakta devam etmenin yanında bir de bir grev programıçalışmakta ve kısa pro-pagandist sahnelerle bina içi ve alan ajitasyonlarına çıkmaktaydı. Birinci birliğin turne dönüşü ile heriki birlik grev kampanyasına geçti. Grev programı, mücadele şarkılarıve değişik müzikli söyleşilerlebirlikte az kişi ile oynanan kısa aktüel grev sahnelerini kapsamaktaydı. Programın belirli parçaları,birliklerce teşkil edilmişküçük ekipler tarafından, kapalıtoplantıyerleri kahve ve lokallerde, fabrikaalanlarında, büyük iç avlularda52 ve bu gibi, işçilerin toplu olduğu ya da toplanabildiği her yerde oy-nanmaktaydı. Kitle grevlerine çağıran şarkılar, sözlü korolar ve oyun sahneleri, öz olarak esas itibariy-le ekonomik grevden politik greve geçişmeselesini içermekteydi. Daha Hitler'in iktidara geçişindenhemen önce bile topluluk ayda 30–35 gösteri uyguluyordu.

1933 Ocak'ında, tüm ajitprop toplulukların yasaklanmasından sonra, topluluk, cadde ve meydanlardasözlü korolar örgütledi. Komünist Partisi'nin genel grev çağrısıyaptığı30 Ocak günü topluluk üyelerifabrika önlerinde bildiriler dağıttılar. Mart 1933'e kadar, güvenlik endişesi ile Berlin'de illegal olarakçocuk programlarıoynandı. Bir tiyatro derneği görünüşü altında, topluluk, dumanlar içindeki bir loka-lin toplantıodasında birliğini sürdürdü. Örgüt olarak topluluğun varlığı1936'ya kadar korundu. Yenibir tutuklama dalgasıile kontak tümüyle kesildi. Üyelerin birçoğu ülkeyi terketmek zorunda kalmış,diğer kesimi işçi ve spor derneklerine sızarak emekçiler üzerinde mümkün olduğunca etkinlik sür-dürmeğe çalışmışlardı. Tutuklanan üyeler faşistlerce konsantrasyon kamplarına sürülmüşlerdi. Amaoralarda bile gizlilik içinde tertiplerle ajitasyon gösterileri sürdürüldü.

«Kızıl Ses»in oyununun kendisinde bıraktığıizlenimleri, Fransız yazar Stefan Priacel, şu sözlerle ak-tarıyordu:

«Tek bir sağlıklıakım, Alman Tiyatrosunun hayatına hala ruh vermekte: Bu, işçiler için, işçilerce or-ganize edilmişoyunlarda hissediliyor. Burada hiç kuşkusuz, tiyatro, bir amaç değil, bir araç olarakyapılmakta ve de devrimci ajitasyonun, politik propagandanın şaşırtıcıderecede etkin bir aracıolarak..Bu tiyatro olayının, oyuncusunu ve kitlesini kaplayan inanç, oyundaki ritim, disiplin, oyuncuların bi-linçli hazırlığındaki acımasız güçlük —ki bu oyuncular bu işin profesyoneli de değiller— tüm bunlarbirarada öyle bir yüksek akım doğuruyor ki, karşısında hiç kimsenin etkilenmemesi mümkün değil.

Kızıl Ses'in, yani bir işçi topluluğunun, Berlin'de halkın en yoğun olduğu bir semtte, kendi özününmitolojik bir tören gerçeğine katılır gibi heyecandan dalgalanan, gözü, kulağı, tüm sinir uçlarıve bey-ninin en ince damarıile olayın içinde yer alan bir izleyici kitlesi önündeki oyunu, işte bu benim üze-rimde Alman Tiyatro yaşantısından kalan en derin ve en şiddetli etki ve izlenim..

Berlin'de kısa süre bulunuşum sırasında onların bir gösterisini izlemeğe önem veriyordum. Her çeşitpolitik fikir yürütmeyi bir yana koysam, salt insancıl ve teatral açıdan değerlendirdiğimde, bu komü-nist işçi oyuncuların tiyatrosuna duyduğum hayranlığıgizleyemem. Böyle bir disiplin, ritme ve metneböyle bir tam hakimiyet, kusursuz bir müzikalite söz denen şeye tüm anlamınıvermekte ve duyulansaygılıheyecanıyaratıp yükseltmekteydi.» (Stefan Priacel: «Les Nouvelles Litteraires» de yayınlananbir makalenin «İşçi Sahnesi ve Film -Arbeiterbühne und Film»deki çevirisinden alınmıştır. Mayıs1931)

52 Avlu, deyince bizdeki karşılığıile tek katlıevlerin bahçe gibi avlularıgelmesin akla. Orada işçi semtlerinde işçiler, bizdekibakımsız gecekonduların sekiz-on katlısıbiçiminde, taşyığını, bakımsız, ortak avlulara bakan sıkış-tıkışbloklarda kiralık otur-mak zorundaydılar. Böylece, işçilerin yaşama şartları, bizdekinden pek fazla iyi olmamakla birlikte, bir iç avlunun yoğunluğu,yüzlerce işçi nüfusu demek oluyordu.

«GENÇ MUHAFIZ –DIE JUNGE GARDE»YAŞANAN TECRÜBENİN RAPORU

Herbert Kleye

KIZIL RAMP ÜZERİNDEKızıl rampın üzerinde binlerce işçi oyuncu vardı. Yorulmak bilmeden kendi eserlerini kendileri yaratı-yorlardı; denebilir ki, gece ve gündüz sürekli ayaktaydılar. Engellemeler ve yasaklara rağmen, işçileresınıfsal durumlarınıgösteriyorlar, emekçilere, mücadelelerinde büyük yardım katıyorlardı. İşçilerin,kapitalist boyunduruğunu silkeleyip atmak ve sosyalizmi kurmak için gitmeleri gereken yolu gösteri-yorlardı. Bu rapor, işçi tiyatrosunun tarihini yazma iddiasında değildir. İşçi tiyatro birliklerinin,ajitprop toplulukların çalışma tarzınıörnek üstünde gösterme çabasındadır. Onların başarılarını—veelbet zayıf yanlarınıve eksiklerini de— ortaya getirme çabasındadır. Ama işte o zamanki o çalışmanınbüyüklüğünü ve etkinliğini de insan asıl bu küçük detaylardan ve çalışma yöntemlerinden tanıyabil-mektedir.

Ajitprop toplulukların eserini bugün —ama elbet bugünün koşullarına göre— devam ettirmek isteyengenç yoldaşlara, yapacaklarıişiçin burada kaba çizgileri ile yol gösterilmeğe çalışılacaktır. O zaman-lar bizim binlerce müşkülle cebelleşmek zorunda olan ajitprop topluluklarımız, doğru dürüst mali im-kanlardan yoksun olarak üstelik kapitalizmin polis ve yargıcının sürekli baskıve tehdidi altında buncabaşarıya ulaşabilmişse, şimdi her türlü yardıma sahip53 olan bugünün amatör topluluklarının gücü veetkisi nasıl çok daha büyük olabilir? Yapacaklarıtek birşey var: Daha da büyük bir hamle ile, daha dagüçlü bir inançla ve başarıbilinci ile işe koyulmak. Böylece Alman Demokratik Cumhuriyetinde(DDR) sosyalizmin kurulmasında kendilerine düşen görevleri de başaracaklardır.

Ancak çok az doküman bulunabildiği için bu amaçladığım çalışma epey zor oldu. Örneğin bizim ozamanki topluluğumuzun yazılıbelgeleri hemen tümüyle yokedilmişdurumda. Bu nedenle anlattıkla-rımın çoğunu belleğime göre toparlamak zorunda kaldım. Sonuç olarak değişik bölümlerde sergiledi-ğim tek tek olgularıtarih sırasına göre düzenleyemedim. Ancak bu sakıncanın işçi tiyatrosunun anla-mına gölge düşürmeyeceğine inanıyorum.

Böylece, bu raporumu, kızıl rampıkuran, onun üstünde yeralmışolan herkese ve şimdi tekrar kızılramp üstünde bulunan herkese adıyorum.

Çalışmamıüç bölüme ayırdım.

Birinci bölüm 1918 yılına kadarınıkapsıyor. Bu bölümde birlikte yaşadıklarım az. Çoğunu, işçi tiyatrobirliklerinde bulunmuş, örgütlere katılmışakrabalarımın bana naklettiklerine dayanarak yazdım. (Ozamanlar ben de daha on yaşındayken «Halk»ıoynamıştım.)

İkinci bölüm değişik proleter örgütlerdeki etkinliklerimi içeriyor.

Üçüncü bölümde ise «Genç Muhafız» topluluğundaki (Berlin'deki bir ajitprop topluluk) çalışmalarımıve ATBD (Alman İşçi TiyatrolarıBirliği) ile IATD (Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği) örgütleri için-deki müşterek çalışmalarısergiliyorum.

DERNEKTEN ÖRGÜT'Eİşçi sınıfı, çok güçlü örgütlere sahip olduğu dönemde, salt politik ve sendikal örgütlerin yeterli olma-dığını, bilinçli olarak yeni ileri kültür adımlarınıbaşaracak kültür örgütleri de kurmak zorunda bulun-duğunu gördü. «Burjuva derneklerini terkedin!» Parola buydu. Böylece İşçi Sporcular ve İşçi Şarkıcı-lar Bir-Jimnastik ve Spor Birliği)nde ve şarkıcılar (hepsi ama-zamanla hızla arttı. [baskıhatasınede-niyle bu cümlede bir sorun var. Kitabın 105. sayfasına denk gelen bu paragrafın 7. satırıyerine 11.satırıtekrarlanmış. Cümle aslının kanımızca şöyle olmasıgerekmektedir: Böylece İşçi Sporcular veİşçi Şarkıcılar Birlikleri oluştu. İlk dönem az olan bu birliklerin sayısızamanla hızla arttı. –çitsiz] Al-manya'da devrimci işçilerin aktif olduğu her yerde bu tür birlikler oluştu ve özellikle sporcular

53 Burada söz konusu olan, Alman Demokratik Cumhuriyeti (DDR)'dir. Federal Alman Cumhuriyeti, yani (BRD) BatıAlmanyadeğildir.

«Arbeiter Turn und Sport Bund» (İşçi Jimnastik ve Spor Birliği)nde ve şarkıcılar (Hepsi amatör tabii.ÇN.) «Arbeiter Saenger Bund» (İşçi Şarkıcılar Birliği)nde güçlü biçimde örgütlendiler. SosyalistlerYasası54 sırasında, yasaklanan Parti ve Sendika gibi Sosyal Demokratik Örgütlerin gizli biçimleri ola-rak böyle birçok dernek (Bu arada Tiyatro Dernekleri de) kuruldu. «Arbeiter Raucher Bund» (İşçiSigara Tiryakileri Birliği» bu dönemin tipik bir maskeleme ismidir.

1 Mayıs veya 18 Mart günlerini55, Paris Komünü'nü ve devrimleri anma günleri, sendikaların birleşmegünleri, Sosyal Demokrat Parti'nin kongreleri gibi vesilelerle proletarya örgütleri, kültür etkinlikleri ilede yüklü kutlama ve gösteri programlarıdüzenlerlerdi. Bunların yanında Noel Bayramı, Yaz Şenliğigibi programlar da uygulanırdı. Önceleri, işçi şarkıcılar ya da işçi sporcuların gösterileri, günün konu-su olan konferans ya da konuşmaların yanında finanse edilmişgösteriler olarak yer alırdı. Kısa süredesporcular bu durumu aşarak, «yaşayan tablolar», Piramitler ya da «Mermer Gurupları» yapma gibigösterilere kendileri girdiler. «Mermer Gurupları» gösterisi için Belçika'lıheykeltraşMeunier'in eser-lerini model alıyorlardıçoğu kez. Meydanda yapılan programlarda bu gösteriler kırmızıBengal ışığıile aydınlatılırdı. Bitiştablosunda sporcular ellerinde kırmızımendil veya bayraklar tutarlar, ortaların-da da ünlü işçi liderlerinden birinin, örneğin Marx'ın, Engels'in, Lassalle56'ın veya Bebel'in57 vb. tablo-sunu gösterirlerdi.

Bugün bu tür gösterileri gülümsemeyle karşılayacaklar çıkabilir. Ama 1930'lara kadar Almanya'nınküçük yerlerinde böyle gösteriler sürmüştür. Derken kısa sürede bunların da ilerisine geçilerek, işçiprogramlarında küçük tiyatro oyunlarıda gösterilmeğe başlandı. Ancak başlangıçta henüz proletersahne ürünleri ve malzemesi yeterince var olmadığıiçin, çoğu eğlenceli olmak üzere ne oyun bulunur-sa oynanırdı. Yüzyılımızın dönümünde bu gösterilerden birinin programına gözatma vakti bulan biri,nelerin yeralmışolduğunu görerek şaşacaktır. 1 Mayıs şenliğinde tiyatro parçasıolarak «Damat AdayıMeier» ya da «Sakat Kaynana»nın oynanmasıhiç de nadirattan değildi.

Bir programda bu oyunlarıoynayan bir grup, çoğu kez, bir dahaki programda oynanacak oyun için birarada kalırdı. Böylece bir tiyatro derneği oluşturmak noktasına geliniyordu. Bu derneğin bünyesinde-kilerin tümü işçi olduklarından dernek de «işçi» tiyatro derneği oluyordu. Kaldıki, bu dernekler, çoğuzaman burjuva tiyatro dernekleri ile aynıoyunlarıoynadıklarıhalde, onlarla hiçbir ilişkileri bulunma-dığınıaçıkça göstermek için, bilerek kendilerine «İşçi Tiyatro Dernekleri» diyorlardı. Ancak, burjuvaderneklerinden bu derneklere geçenler de olmuyor değildi. Hatta, burjuva derneklerinin içinde de, tümo derneği, ajitasyonu ve çalışmasıile işçi derneği haline çevirmesini bilen sınıf bilinçli işçiler bulunu-yordu bazen. Bu tür derneklerin sonradan genişlemesi, büyümesi ise üyelerinin ahbap akraba çevre-sinden oluşmaktaydı.

Bu derneklerde o zamanlar herşey dernek usulü giderdi. 1. ve 2. Başkan, 1. ve 2. Sayman, 1. ve 2.Yazman vb. bulunurdu. Bir profesyonel oyuncunun da reji yapmasısağlanırdıçoğu kez. Bir işçi loka-linin toplantıodasında prova yapılırdı. Çünkü her derneğin kendi müstakil gösterileri de olurdu. Salonkirası, bilet, afiş, broşür basımı, eğer profesyonel oyuncu ise rejisör ücreti, oyunun metin çoğaltması,

54 1878 Ekim'inde Bismark döneminde Almanya'da konan «Sosyalistler Yasası», Alman devrimci işçi hareketini durdurmakamacıyla getirilmişti. Örnek maddeleri: 1—Sosyaldemokratik, sosyalist veya komünist faaliyetlerle mevcut devlet ve cemiyetnizamınıyıkmaya yönelik dernekler kapatılırlar. (Aynı) yasak, (aynıfaaliyetlerin, sosyal barışı, özellikle de toplum sınıflarınınuzlaşmasını(kaynaşmışlığını-Eintracht) tehlikeye sokacak yönde sürdürüldüğü dernekler için de geçerlidir.9 — (Yukarıda belirtilen faaliyetlerin yapıldığı) toplantılar dağıtılır. Bunların (amaçlandığıbelli olan) toplantıgirişimleri yasaklanır.

10 — Yasaklama ve dağıtmaya emniyet makamlarıyetkilidir.Şikayetler ancak ve yalnız müfettişliğe yapılabilir.11— Sosyaldemokratik, sosyalist veya komünist faaliyetlerle, mevcut devlet ve cemiyet nizamınıyıkmaya yönelik ve bunu,sosyal barışı, özellikle de toplum sınıflarının kaynaşmışlığınıtehlikeye sokacak tarzda yapan yayınlar yasaklanır... (Bu yasanın,Türkiye'nin bugününden tam yüz yıl önce konmuşolduğuna dikkat ediniz).55 1848 devrimi. Emekçi kitleler bu devrimci harekette, burjuvazinin «cumhuriyet» anonsuna kandılar ve destek oldular. Amaemekçi sınıfların «kendileri için» olmasıbilinciyle girişmedikleri her devrim hareketi gibi, bunun sonunda da gene hakim sınıflaraomuz vermişoldular. Üstelik bu Alman devriminde burjuvazi de iktidarıfeodaliteden tam almayıbaşaramadı, onunla paylaştı.Yani emeği beraberce sömürme uzlaşmasıoldu. Paris Komünü ise, 1871 Mart'ından Mayıs'ına kadar Paris'te işçi sınıfının doğ-rudan doğruya iktidar olduğu dönemdir.56 Almanya'da işçi hareketinin 19. Yüzyılda ilk liderlerinden biri de Ferdinand Lasalle idi. Ancak, işçi sınıfıile burjuvazinin uzlaş-masına yönelik görüşü nedeniyle, Karl Liebknecht —daha sonra August Bebel'le birlikte— sözcülüğünde sınıf çatışmasıçizgi-sindeki işçi dernekleriyle, giderek artan bir çelişkiye girdi. Lasalle ile bu tartışmalar —ki karşısında Liebknecht ve Bebel' le birlikteMarx ve Engels de yer almıştı—, Alman işçi sınıfıhareketinin gelişim çizgisinde yön verici bir anlam taşır.57 [56 nolu dipnota bakınız –çitsiz]

çok kere kostüm masraflarıvb. yüzünden bu gösteriler çok para gerektirdiğinden, oyundan sonra dansve eğlenti de düzenlenirdi. Bu tiyatro dernekleri, işçilerin işverenle mücadelede greve gitmeleri gerek-tiğinde onlarıdesteklemek için de oynarlardı. O zaman, gelirin bir kısmıgrevci proleterlerin grev fo-nuna giderdi. İşçi tiyatro derneklerindeki işçiler, mücadele içindeki işçi kardeşlerini desteklemeği enyüce görevleri sayarlardı.

Zamanla işçi sınıfıkendi kitap yayınevlerini de kurdu. Bunların en ileri gelenleri özellikle proletertiyatro oyunlarınıda basmağa yönelen: Jahnverlag (Leipzig) ve Adolf-Hoffmann-Verlag (Berlin) yayı-nevleriydi. Bu yayınevlerinin ürünleri binlerce nüsha halinde işçi tiyatrolarıderneklerine ve proleterörgütlerine dağılırdı.

Birçok solcu yazar, işçiler için oyunlar yazmaya girişti. Ama neler yazdılar acaba? Birisi şu deyimikullanmıştı: «Saraya un öğütüyorlar, yalnız rengi kırmızı». Çünkü oyunların bir kısmının yalnız isim-leri bile bunu göstermeğe yetiyor: «Gırgır Geçilen Jandarma», «Hak Galip Gelmelidir», «Mücadele-den Zafere», «İşverenin İntikamı» vb. Bu oyunların içeriklerinin de nasıl olduğu az çok anlaşılıyor.Ancak, bunların arasında değerli olanlarıda yok değildi. Bir örnek «Devrim Gecesi» adlıoyunun öze-tini vermek mümkün:

Olay 1848 yılı18 Mart'ında58 eski bir demokratın evinde geçer. Bir oğlu ile çok sert bir tartışmayagirmiştir. Çünkü kralın subayıolan bu oğul, krala yemini gereği işçilere ateşaçmak durum ve kararın-dadır. Öbür oğlu ise tersine devrimciler safında döğüşmektedir. Baba, kızının tüm ricalarına karşınsubay oğlunu reddeder. Bu arada barikatlarda sokak savaşlarıbaşlamıştır. Baba, çarpışmaya katılama-yacak kadar yaşlıolmanın sıkıntısıiçindedir. Barikatlarda savaşan devrimciler, askerler tarafındanvurulan oğlunun cesedini sedye üstünde getirirler. Kısa bir ateşkes sırasında reddedilmişsubay oğul dagelir. Kardeşinin cesedini görür ve yanlışsafta bulunduğunu farkeder. Devrimcilerin safına geçmeyekarar verir. Baba onu tekrar oğulluğa kabul eder. Savaştekrar başlamıştır. Oğul, vurulmuşkardeşininsilahınıalarak kız kardeşi ve yeni silah arkadaşlarıile hızla savaşa koşarken, baba sedye üstünde sonnefesini verir. (Bu oyunu, 1918 Ocak çarpışmalarına59 adapte edilmişolarak, daha 1923 yılında komü-nist gençlik birliğinde oynamıştık).

Gerhard Hauptmann'ın «Dokumacılar»ı, Rosenow'un «Kater Lampe» oyunu ve Strindberg'in dramlarıgibi daha yüklü oyunlarıoynama cesaretini gösteren işçi tiyatro dernekleri de vardı.

Öte yandan «Worwaerts -İleri» yayınevi ve «İşçi Jimnastik Spor Birliği» de benzeri malzeme yayınlı-yordu, fakat bunların çoğu müzikli söz ya da sözlü korolardan ibaretti.

Sınıf düşmanları, «Arbeiter Theater Bund» (İşçi TiyatrolarıBirliği)'nde örgütlenmişişçi tiyatro der-neklerinin ortaya getirdiği gücü görmekte gecikmediler. Çünkü salt tiyatro yapılmıyordu üstelik. Üye-ler, toplantı, kongre ve konferanslarında, günün sorunlarıkarşısında tavırlarınısaptıyorlardı. Bu örgüt-ler, Parti ile ve sendikalarla çok sıkıbir bağlılık içinde bulunmasalar da, birçok üyeleri ve yetkilileripolitik ya da sendikal örgütlenme içinde yer almışlardı. Provalarda ve dernekçe düzenlenen akşamlar-da, politik tartışmalar da yapılıyordu. Malzeme yeterinden fazlaydıbile. Kaldıki, oyun akşamlarındada oyunun ardından politik konuşma ve tartışmaların oluşmasıhiç seyrek değildi. Hatta oyun üstüne,ya da açılan politik konu ve olaylar üstüne sohbet sırasında veya sonunda birçok proleteri safımızakazandığımız oluyordu. Bütün bunlar sınıf düşmanımızın gözünden kaçmıyordu. Her çeşit en-gellemeyle işçi tiyatro derneklerinin çalışmalarınıgüçleştirmeye uğraştı. Bu engellemelerden biri,politik dernekler adıverilen dernekler için özel maddeler konan «Dernekler Yasası» idi. Tabii bu kap-sam içine hepsinden önce devrimci işçi sınıfının kendisi için kendi kurmuşolduğu dernek ve örgütlersokuluyordu. Ne tarafa çekersen o tarafa gidebilecek şekilde düzenlenmişbu maddeleri en küçük polismakamlarıbile keyiflerince uygulayabiliyorlardı. Bir yerde izin verilen şey az ötede yasak oluveriyor-du. İşçi yayınevleri esasen yayınladıklarımetinleri, basmadan önce emniyet müsaadesinden geçirmekzorundalarken, bu kez oynanmak için de metin gene resmi makamlara sunularak izin alınmak zorun-daydı. Öte yandan yalnız polis değil, tüm gerici örgüt, kurum ve organlar da, özellikle kırsal bölgeler-de ve küçük kasaba ve şehirlerde, işçi tiyatro derneklerinin etkinliğini zayıflatmak için ellerinden ge-leni ardlarına koymuyorlardı. Milliyetçi denen mahalli gazeteler de onlara yardımcıoluyordu. Bazen

58 Bknz. (Not) 55. Alman demokratlarıbu devrime «küçük Alman devrimi» de demişlerdir.59 Ocak 1918'deki grev hareketi ve mücadeleleri.

öyle yaygara koparıyorlardıki, sanki bir işçi oyunu ile dünya batacakmışgibiye getiriyorlardı. İşçitopluluğuna baskıile yasağıuygulatamadıklarıtakdirde başka yollara başvuruyorlardı. Bunların en bi-lineni «salonsuz bırakma» taktiği idi. Oyun için kullanılacak yerlerin sahipleri veya işletmecileri ge-nellikle bölgenin efendilerine ekonomik yönden bağımlıolduklarıiçin, baskıyısalon sahip veya işlet-mecileri üstünde kuruyorlardı. Böylece tüm ikna yollarıda kullanılsa işçi tiyatro kuruluşlarına salonverilmiyordu. Ama işçi organizasyonlarının daha güçlü yerleşmişolduğu bölgelerde, işçilerin kendilokalleri bulunan yerlerde bu engellemeler sökmüyordu tabii. Hatta işçilere karşıolumsuz tavır getirenbazılokaller, işçilerce boykot ediliyor ve işçilerin gelip gitmesi ile ayakta durabilen böylesi lokalleriflas ediyordu. Örneğin 1910'da Berlin-Lichtenberg'deki «Mentes Halk Bahçesi»nin başına gelen gibi.

Bu çeşit durumlarda işçilerin dayanışmasıhayranlık vericiydi. İşçi sınıfının düşmanları, işçi tiyatrokuruluşlarının gösterilerine karşıitfaiyeyi de kullanıyorlardı. Öyle ki, bazen daha bir gün önce birburjuva gösterisinin yapılmışolduğu bir salon, işçilerin oyunu sırasında «yangına karşıemniyetsiz»sayılıveriyordu. Ancak tüm bu engellemelere karşın ha bire yeni işçi tiyatro dernekleri doğmaktaydı.Örgütlenme daha da genişliyordu. Yirmi-otuz yıldan fazla süre geçmişi olan ve yüz kişiyi aşan üyeyesahip örgütler bulunuyordu. İşçi TiyatrolarıBirliği Örgütünün yayın organı«Halk Sahnesi», daha son-raki adıyla «İşçi Sahnesi» idi. Bu yayın organının içeriği, başlangıçta, işçi tiyatrolarının o andaki du-rumunu ve kültürel sorunlarıele alan küçük makalelerden ibaretti. Giderek profesyonel tiyatrolarıdaiçine alan tiyatro eleştirileri ve yazarlar hakkındaki makaleler de katıldı. En genişyeri işçi tiyatro der-neklerinin etkinliklerine ayrılmaktaydı. Her topluluk, başarılıbir ürününü ya da aylık çalışma raporunu«Halk Sahnesi»nde yayınlanmışgörmekten büyük mutluluk duyardı. Bölge konferansları, ya da Ülkeçapındaki kongrelerden ayrıntılıbilgi verilirdi. Bugün anladığımız manada politik eleştiriye henüzulaşılmamıştı. Bir oyun gösterisi üstüne yazılan haber genellikleşu çerçevede kalırdı: «Şu şu günlerde,şu işçi tiyatro derneği, kuruluşunu kutlarken başarılıdenebilecek aşamada oyun çıkardı. Sahnelenenoyun... idi ve tüm üyeler olanca güçlerini katmışlardı. Özellikle üyemiz işarkadaşı... ve bayan ... çokbaşarılıydı. Gösterinin sonunda dernek başkanıgelen izleyicilere ilgileri için teşekkür etti ve ... tarihteoynanmasımümkün olursa ... tarihteki oyunda da kendilerini görmekten sevinç duyacaklarınıbildirdi.Oyundan sonra dansa da herkes katıldıuzun süre.» Toplantılarla ilgili bilgiler de şematik verilmektey-di.

Bu derneklerin ve proletarya örgütlerinin oyun ve gösterileri için aynen profesyonel tiyatrolardaki gibibasılıprogram satılırdıve programda, yer alan kişilerin isimleri tek tek verilirdi. Ve örneğin birLieschen Müller veya bir Fritz Müller, basılıprogramda kendi adınıgörmekten büyük mutluluk du-yardı. Hele rol dağıtımında şu ya da bu rolü kimin oynayacağıkonusunda nasıl kıyasıya çekişme olur-du? Çünkü, daha sonraki ajitprop toplulukların, herşeyi önceden birlikte tartışıp oluşturan kolektifbilinci, bu derneklerin bu aşamalarında henüz yerleşmemişti. Esasen ajitprop topluluklar oynadıklarısahne malzemesini (oyun metni vb. Ç.N.) bile topluca kendileri yarattıklarıhalde, bu dernekler henüzseçilen hazır metinleri oynamaktaydılar.

Bazıprofesyonel tiyatro oyuncularıda bu işçi tiyatro derneklerinden yetişmiştir. Bunların bir kısmı,meslek ve çevreleri dolayısıyla işçi sınıfından giderek koptuklarıhalde diğer bir kısmısınıflarına sadıkkalmayıve işçi tiyatro dernekleri ile ilişkilerini sağlam tutmayıbilmişlerdir.

1890 yılında «Volksbühne -Halk Sahnesi» tiyatrosunun kurulmasıile birçok profesyonel tiyatrocu veyazar, işçilere ve bu arada proleter amatör tiyatrolara yakınlaştılar, bazılarısosyalizm fikrini kavraya-rak benimsedi ve giderek örgütlü sosyalistler içinde yerini aldı.

Daha yüzyılımıza girmeden, yoldaşStrzelewicz yönetiminde bir topluluk oluşmuştu. Bu topluluk,ajitprop toplulukların ilk öncülerinden sayılabilir. Topluluğun üyeleri bu eylemi işedinmişlerdi. Oyunmetinlerini kendileri yaratıyorlardı. Özellikle Strzelewicz, oyun metinlerini, solo sahneleri, ikili sahne-leri ve çoklu oyun sahnelerini ve şarkılarınıyazan kişiydi. Bu şarkıların birkaçıdaha sonra işçilerinmücadele şarkısıolmuştur. Bu topluluk pek tabii polisin engellemeleri ile çok karşıkarşıya kalmıştır.Üstüste ceza davaları; açılmıştıaleyhlerine. Ama üyeleri hiç yılmamış, sıkıdayanışma içinde sürdür-müşlerdir. Yıllar boyu oynamışlar, hatta 1920-30 arasıyıllarda Uluslararasıİşçi Dayanışmasıiçin tur-neler düzenlemişlerdir.

İşçilerin gösteri programlarında mizahçıların (komikler, komedyenler, humoristler) da yeri olurdu.Bunlar çoğu kez işçi tiyatro dernekleri üyesiydiler ama profesyoneller de bulunurdu aralarında. Pro-

fesyonellerin iki tür repertuarıvardı. Dışarıda profesyonel olarak kullandıklarımetinlerin dışına çık-mazlarken, işçi gösterilerinde, yukarıda sözünü ettiğimiz işçi yayınevlerinin yayınlarınısahnelerlerdi.Yazlık bahçe ve lokal gösterilerinde de işçilerin beğenisini kazanmaya çalışırlardı. Büyükçe şehirlerdeçok sayıda bulunan bu yazlık lokal ve varyetelere, pekçok işçi de giderdi. Bu nedenle komedyenler,şarkılarının ve güldürü metinlerinin arasına, aktüel durumlara dokunan, resmi makamların haksızlıkla-rınıvb. gösteren unsurlar da katarlardı. Önceden polis sansüründen geçmesi gerektiği için bu unsurlarson derece yumuşak olmakla birlikte, özellikle örgütsüz işçiler tarafından: «Bak, bak tepede neler olu-yor..» diye karşılanırdı. Örneğin bir komedyen hatırlarım, pencere temizleyicisi numarasına çıkmıştı;heryerde, herçeşit pencere sildiğini belirttikten sonra, gösterisinin bitişdörtlüsünde, bütün dünyanın vedevletin terkettiği bir harp malulü işçinin camınıbedava sildiğini anlatmıştı: işçinin derdinden işçininanlayıp dayanışmasıadına, diyerek.. Böyle şeyler bile işçiler arasında büyük yankıuyandırırdıo za-manlar.

1914'de Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıile hemen heryerdeki işçi tiyatro dernekleri etkinlikleridurdu. Çünkü üyelerin çoğu askere alınmıştı. Ve ATBD (Alman İşçi TiyatrolarıBirliği)nin merkezyönetimi de aynen Sosyal Demokrasinin reformist yönetiminin tavrına katılmıştı: «Tehlike saatindeanavatanımüşkül durumda bırakamayız!»60 Gene üyelerin biraraya geldiği, tiyatro yaptığıolmuyordeğildi, ama yapılan, artık işçi tiyatrolarının yola çıkışlarındaki çizgi, kurulmalarına neden olan çizgi-den çok uzaktı. Artık egemen olan eğilim ve tutum, şovenist sosyal demokrat milletvekili WolfgangHeine'nin 1915 yılındaki «Kültür ve Millet» başlıklışu broşüründeki yöndeydi: «Biz Alman'ların,ancak tam bir birlik halinde ve herşeyimizi fedaya hazır bir kararlılıkla göğüs gerebileceğimiz bu teh-like içinde, Almanya, uluslararasıkültür adına, kendini, yenilgiyi kabullenme tehlikesi ardındayokedilmeye karşısavunmalıdır.» ve devamı: «Çocuklar sokakta askercilik oynuyorlar diye endişeetmemeli; evet harp bir çocuk oyunu değil elbette, ama düşmanımahvetme arzusunun çocuklarınoyunlarında da yansıması, gayet tabii birşeydir. Halkların katliamına yönelik bir eğitim demek değildirbu.» İşçi tiyatrosunun ilk aşamasıböyle son buldu; ama işçi oyuncular içinde, proletaryanın kızıl bay-rağınıyüksekte tutanlar gene de herşeye rağmen az değildi ve onlar işçi tiyatrosunu tekrar canlandır-mak ve yeni başarılara götürmek için bütün güçlerini koydular.

İLK SAHNEKasım devrimini izleyen yıllarda uygun sahne materyali bulmakta güçlük çektik. Gerçi bol bol sözlükoro metinleri vardı, fakat bunların çoğu bağlantısız ve taşkın heyecan sözleriydi. «Kızıl», «Işık»,«Felaket», «Servet» gibisinden figürlerle doluydu. Bizim aradığımız ise başka birşeydi; sınıf mücade-lesini günlük hayatta yaşanan gerçeği ile sahneye getirmekti istediğimiz. Bu amacımıza hizmet edebi-

60 Bknz. Not (37).4.8.1914'de Sosyal Demokrat Partinin, savaşkredilerine (burjuva hükümeti tarafından talep edilen Ç.N.) «evet» oyu kullandığıMeclis oturumunda, Parti sözcüsü Hugo Haase şunlarısöylüyordu: «..Silahlanma yarışınıve halklar arasındaki çelişkiyi keskin-leştiren emperyalist siyasetlerin sonuçları, Avrupa'yıbir sel gibi kaplamışbulunmaktadır. Bunun sorumluluğu o siyasetlerin yürü-tücülerine aittir. Biz bunu reddederiz!.. Şimdi herşeyden önce savaşgerçeği ile karşıkarşıyayız.. Bugün artık savaşa karşıolupolmama konusunda değil, ülkenin savunmasıiçin gerekli araçlar konusunda karar verme noktasındayız... Kendi suçlarıolmaksı-zın bu gerçeğe sürüklenen milyonlarca yoldaşımızıdüşünmeliyiz. Savaşın tesirleri en ağırlığıyla onların sırtında. En sıcak dilek-lerimiz, parti farkıgözetmeksizin bayrak altına çağrılan kardeşlerimiz yönündedir.. Kendi halkının kanına bulanmışRus Çarlığı-nın zaferi.. tehlikesine karşıda ülkemizin kültür ve bağımsızlığınıgüvenceye almak söz konusudur.. Tehlike saatinde anavatanımüşkül durumda bırakmayız!.. Umarız ki, savaşın acıokulu, yeni milyonlar üzerinde de savaşa karşınefreti uyandırır ve onlarıhalkların barışıve sosyalizm idealine kazandırır.. Bu esaslardan hareketle, istenen savaş kredilerine 'evet' diyoruz.»(Dokumente und Materialien zur. Geschichte der deutschen Arbeiterbewegung, Reihe II, Bd. 1, Berlin DDR'den. s. 22).Buna karşılık Spartakus grubu sözcüsü gerçek sosyalist, devrimci Karl Liebknecht şunlarısöylüyordu (2 Kasım 1914'de tekraristenen yeni yeni savaşkredilerinin Mecliste görüşülmesinden —aleyhte oy kullanan tek milletvekili olmuştur—): «Savaşa soku-lan halkların hiçbirinin kendi istemleriyle olmayan bu savaş, ne Alman, ne de diğer herhangi bir halkın mutluluğu adına ateşlen-medi. Bu, emperyalist bir savaştır. Yani, dünya pazarıüzerinde kapitalist hakimiyet kurmak, önemli yerleşme merkezlerininsanayi ve banka kapitali için fethedilmesi adına bir savaştır.. Siyasi gericilikte.. bugüne kadar Rus Çarlığından asla geri kalma-mış, onunla suç ortağıAlman iktidarlarının, halklara özgürlük bağışlamada söz hakkıolamaz. Rus halkının da, Alman halkınında özgürlüğüne kavuşması, o halkların kendi işleridir. Bu savaşbir Alman savunma savaşıdeğildir. Gerek tarihsel kökleri vegerekse bugüne kadarki gelişimiyle, kapitalist bir hükümetin, savaşkredilerini anavatanın savunulmasıadına istediğine inanma-mız mümkün değildir.. Böylece, bugün savaşiçinde de tüm ülke proletaryalarıiçin geçerli olan, barışın sağlanmasıiçin de ortaksosyalist mücadeleyi başarmaktır..» (Spartakusbrief Nr. 1. Berlin 1914'den. Bu konuşma meclis zabıtlarına alınmamıştır. Yasakbildiri olarak dağıtılmıştır.)Sonuçta, bilindiği gibi, aynıRus Çarlığı'nıkendisi devirmeyi başaran Rusya halklarının kesin barışçısovyet iktidarına karşısaldırısavaşınısürdüren, bu Alman iktidarıolmuştur. Almanya'da bu emperyalist iktidarıdevirip, sovyet iktidarıkurmaya girişenAlman halkının devrimci hareketini kanla bastıran ise bu ayni Sosyal Demokrat Parti olmuştur.

lecek ne varsa köşe bucak arayıp taradık. Ancak çok kere sonuçta kendi metnimizi kendimiz yazmak,ya da devrimci şiirleri sahne sahne adapte etmekten başka çıkar yol bulamadık. Nihayet 1920'den son-ra komünist yayınevlerince yayınlanan oyunların birkaçınıoynayabildik.

O günlerde ben Komünist Gençlik Birliği'nin Berlin örgütünde Petersburg bölgesi grubunun üyesiy-dim. Bu gençlik grubu, Birinci Dünya Savaşısırasında oportünistlerden ayrılıp Karl Liebknecht hare-ketine katılan ilk gruplardan biriydi. Bu grup içinden devrimci işçi sınıfının birçok iyi ve sağlam ey-lemcisi yetişmiştir. Ben grubumuzun duvar gazetesi görevlilerinden olduğum ve gazeteye sıksık maka-leler yazdığım için, arkadaşlar, bir kere de kışortasıkutlamasıprogramımız için bir sahne yazmamıistediler. Ama bu işgazete makalesine hiç benzemiyordu, diyalog meselesiydi en azından. Konu olarakne seçmeliydi? O sıralarda henüz Kapp61 darbesinin etkisindeydik ve Ruhr bölgesinde, başarılarıkötü-ye kullanılıp hapislere atılan işçilerin mücadelesi sürüyordu.62 Hapisteki işçileri konu aldım. Bir hapis-hane hücresi, iki işçi; biri, yılmışyıkılmış; diğeri, işçilerin onlarıkurtarana kadar tüm güçleri ile mü-cadeleye devam edeceklerine tam güvenle ayakta. Diyalog için Karl Liebknecht –Şiiri: «YılmayınArkadaşlar»ıkullandım ve bitişiçin de «Güneşe Kardeşler» şarkısınıkoydum. Oyunu gruba ge-tirdiğimde ilk söylenen söz «Hiçbir işçi böyle konuşmaz!» oldu. Ayrıca, oyun boyunca işlenip olgunla-şarak ortaya çıkan şeyi, başta daha ilk cümlelerle söyletivermişim, sonu başa almışım yani.. Kısacasıtüm oyunu sil baştan elden geçirmek gerek. Neyse, uğraşa uğraşa metni hepsinin uygun bulduğu ilkkaba haline getirebildim. Açık söyleyeyim, getirilen eleştiriler başta hiç de hoşuma gitmemişti. İnsanilk yazdığıyla harikalar yarattım sanıyor ama tersi çıkıyor. Önce kendi kendini eleştirmeyi öğrenmeli.Bu ilk eleştirilerin anlamınıve bana neler sağladığınıancak daha sonraki çalışmalarımda kavrayabil-dim.

Bizim gençlik lokalinde sahne filan yoktu. Birçok masayıyanyana getirdik, arkasına iki pano yerleş-tirdik, kitap dolabıile de bir yanınıkapatıp yan kulis yaptık. Koyu kurşuniye boyadığımız ambalajkağıtlarınıpanolara raptiyeledik, bir de pencere çerçevesi koyduk, finalde kırmızıışık verildi. Oyun,izleyenlerin ilgisini çekmişti ki, diğer gençlik gruplarıoyunu bizden istediler, biz de metin ve ilgilisahne malzemesini onlara ilettik. Bu başarının verdiği cesaretle, daha sonraki gösteri programlarımızabirçok sahneler yazdım, grubumuzdaki oyun arkadaşlarıda çevredeki diğer örgüt gösterilerine sürekliçağrıldılar.

BERLİN MERKEZİSÖZLÜ KOROSU1922 sonbaharında KJVD (Alman Komünist Gençlik Birliği) üyelerine, büyük bir sözlü koro organi-zasyonunda yer almak isteyenlerin şu gün şu saatte Sophien caddesindeki okul salonunda bulunmalarıçağrısıyapıldı. 150-200'ü bulan genç yoldaşorada toplanmıştık. Hatta yalnız komünist gençlik üyelerideğil, «Kızıl İzciler» (RN)'den de gençler gelmişti. (Reformist «İzci Birliği»nden ayrılıp kızıl izci ha-reketini oluşturanlar). Gustav von Wangenheim yoldaş, toplananlarıselamladıve hemen pratik çalış-maya geçti. KPD (Alman Komünist Partisi)'nin merkezi sözlü korosu, dedi, işçi toplantıve gösterileri-ne devrimci sözlü koro eserleri ile daha da canlılık getirmek üzere oluşturulacaktır. Aynıakşam hemenprovaya geçildi. Önce ses niteliklerine göre gruplandırıldık: İnce, kalın ve orta sesler. Koro hep yarımdaire biçiminde duruyordu. Hemen hiç hareket yoktu. Nadiren bir konuşmacıbirkaç adım öne çıkıyor,sözü ya da şarkısıbitince tekrar yerine dönüyordu. Bu sıkıkitle görüntüsü ile sınıf bilincindeki prole-taryanın sağlam birliği ifade edilmek isteniyordu. Metin olarak işçi şairi Oskar Kanehl'in sözlü koroüslubuna çok uygun olan şiirleri kullanılmaktaydı. (Oskar Kanehl, Berlin'in bir tiyatrosunda profesyo-nel rejisördü). Bu şiirler bizim için yeni bir şeydi. Dili, proletaryanın günlük mücadelesinde kullandı-ğımız dildi. Daha önceki sözlü koro metinlerinde rastladığımız ayağıhavada sözler yoktu içinde. Busözlü koronun uygulamasında, bu dilin işçilerce çok iyi kavrandığınıgördük. Johannes R. Becher'inbirçokşiiri de koro tarafından müzikle kullanıldı. Yazık ki bir süre sonra başlangıçtaki kadar çok sayı-da yoldaşçalışmaya katılamadı. Birçoğunun başka politik görevleri vardı. Ama gene de güçlü bir çe-kirdek korundu. Aktif biçimde birlikte çalışma sonucu, Berlin'in doğusunda bir bölge sözlü korosunun

61 Bkz. Not (13). Darbe hareketini Ruhr bölgesindeki işçiler de silahlımukavemetle önlemişlerdir. Ancak ardından hapse atılanlargene işçiler oldu. «Darbe henüz yenilgiye uğramıştıki, Berlin'deki SPD (Sosyal Demokrat Parti) hükümeti kendini emniyettehisseder etmez, verdiği sözleri hemen çiğneyerek gene işçilerin üstüne polis ve asker gönderdi» (Klassenbuch. 3. Ein Lesebuchzu den Klassenkaempfen in Deutschland 1920-1971 -Almanya'da sınıf kavgasıüstüne bir okuma kitabı. S. 26). Bu konudaayrıca Karl Grünberg'in «Brennende Ruhr -Kaynayan Ruhr» belgesel romanında daha genişbilgi vardır.62 [not 61'e bakınız -çitsiz]

yönetimi ile görevlendirildim. 1923'de Rheinsberg'deki gençlik günü vesilesiyle kırk üyeli bir koro ileKanehl'in şiirlerini aktardık. 1923 yılının sonbaharındaki politik durum sonucu sözlü koro yavaşyavaşçözüldü.

Böylece devrimci kitle sözlü korosu oluşturma yönünde ilk girişimlerden biri son buldu. Bu çalışmaiçinde etkin biçimde yer alan birçok yoldaşımız, aralarında bizim gruptan üyeler de bulunmak üzere,daha sonraİşçi TiyatrolarıBirliği'nde ve Ajitprop topluluklarda etkin oldular.

RUSYA GÜNÜ1922 yılında KPD, Ekim devriminin yıldönümü kutlamasınıbir tiyatro oyunu ile düzenleme görevinigrubumuza verdi. Tam bu sırada Malik Yayınevi'nin periyodik yayını«Düşman»ın bir özel sayısıgeçtielimize. Bu özel sayı, Rus Devrimine adanmıştıve «Rusya Günü» adlıbir sahneler dizisini yayınla-mıştı. Bu oyun metninde, genç sovyet iktidarının, içerdeki karşıdevrime ve dıştan kapitalist ülke ordu-larının askeri işgal saldırılarına karşımücadelesi işlenmekte ve oyun, tüm dünya işçi sınıfına yönelti-len «sovyet iktidarınısavunma»63 çağrısıile son bulmaktaydı. Oyunda gerçekçi sahneler, semboliksahnelerle değişkenlik halindeydi. Bir yanda General, Papaz, Diplomat ve reformist Sosyal-demokrasinin (Kautski64 kişiliğinde) desteğinde Kapitalist, öbür yanda proletarya.. Oyunu, kulisleri ol-mayan açık sahnede oynadık. Asker ve subay giyecekleri ile silahlar, bunlarıkiraya veren yerlerden ki-ralandı. Friedrichshain'da inşa halindeki salonda aydınlatma bulunmadığıiçin oyun kişi ve gruplarınıtek tek reflektörlerle aydınlatmak zorunda kaldık. KJVD'nin kampanyasıvesilesiyle oyunu Berlin'inçeşitli bölgelerinde tekrar tekrar oynadık. Bir salonda oyunun bitişşarkısı«Enternasyonal»65 söylenir-ken, öbür salonda birinci sahnenin başladığışekilde, bir akşamda iki ayrıyerde iki kez oynadığımız daoldu.

Bitiştablosuna tüm gençlik grubu katılıyordu ve sınıf düşmanlarının üstüne yürünme sahnesinde ba-zen öyle heyecana kapılıyorlardıki, sınıf düşmanırolündeki oyuncuların sağınısolunu morartıyorlardı.

AVLUDA SEÇİM SAHNESİYerel ve genel seçimlerde gençlik grubumuz aktif görev alırdıtabii. Döviz ve afişleri kendimiz yapar,kendimiz asardık. İşte böyle bir seçim öncesi yeni bir ajitasyon yöntemi geldi aklımıza. Biz, Pazargezilerimiz sırasında parlamento oyunu dediğimiz oyunu yapardık kendi aramızda. Değişik genç yol-daşlar Parlamentodaki değişik gruplarıtemsil ederlerdi. Yerde Meclis başkanının ve bakanların çevre-sinde yarım daire yaparak otururlardı. Tüm diğer yoldaşlar da dinleyici olurlardı. Gündemde aktüel birkonu bulunurdu. Hükümet sözcüsü konuyu açar, gerekçelerini getirirdi, partilerin meclis gruplarıdakonu üzerindeki görüşlerini anlatırlardı. Kavga gürültü eksik olmazdıtabii. Komünist parti grubu rahatdurmaz, dinleyiciler de işe karışmadan edemezlerdi. Meclis Başkanı, sükuneti sağlamak için çanını(eski bir kepçeye sopa ile vurarak) çalıp dururdu. Hikayenin sonu hemen hemen hep aynıbiterdi: Kız-gın seyirciler meclise hücum eder, tüm burjuva partilerini takım taklavatıile kovalarlardı. Bu Meclistoplantısıoyunumuzdan aklımıza, seçim propagandamızda, proletaryaya büyük burjuva partilerininoyunlarınısergilemek fikri geldi. Her parti için bir yoldaşgrubu görevlendirildi. Tek tek konuşmalarınmetinleri için gerçek seçim konuşmalarından ve partilerin gazetelerinden direkt alıntılar yaptık, yalnızbazısınıda karikatürize ederek kullandık.

63 Rus iktidarıgibi anlaşılmasın. Bkz. Not (46), (50)..64 Devrimci sosyaldemokratik hareketi, burjuvazinin dümen suyunda reformizme saptıran Alman önde geleni. Lenin onun için«dönek» deyimini kullanıyor..65 Uluslararasıdevrimci işçi sınıfımücadelesinin marşıolarak kabul edilen marş:«Uyan artık uykudan uyan Bu kavga en sonuncuUyan esirler dünyası Kavgamızdır artıkZulme karşıhıncımız volkan EnternasyonalleBu ölüm dirim kavgası. Kurtulur insanlık.

...... »şeklinde ilk kıtasıve nakaratıbaşlar.Bu çeviri bizde şimdi söylenen şeklidir. 1920 sonrasıyıllarda şöyle başlayarak söylenirmiş:«Uyan ey lanetle damgalanmış...... mazlum dünya! »

Her bir partinin sahnelenişine gelince: önce Deutschnational'ler (Alman Milliyetçi Partisi66, etine dol-gun silindir şapkalıbir efendi, şapkasında siyah-beyaz-kırmızıkokart, yanında bir askeri şef ve birJunker (Toprak ağası). Ondan sonra Merkez Partileri: Bir Papaz ve iki yanında iki sofu bakire. En sonda SPD (Alman Sosyaldemokrat Partisi). İşçilerin yoğun olduğunu bildiğimiz yerleşme merkezlerindeçepeçevre kalabalık kiralık konut yığınıile çevrili büyük iç avlularıseçerdik tabii; önden bir grup yol-daşgirer, avluda zil çalarak evlerde oturanlara şimdi her partinin gelip avluda boy göstereceğini ilanederlerdi. Çoğu kez nutuklar daha sonuna varmadan seyircinin (evlerinden gelip avluda toplanan kala-balık) gürültülü müdahalesi ile kesilirdi. Sonunda tüm grup gelir, bir mücadele şarkısısöyler ve için-den bir yoldaşkısa bir konuşma ile burjuva partilerinin boşvaad ve yalanla dolu seçim palavralarınıişaret eder, orada bulunanlara oylarınıKPD'ye vermeğe çağırırdı. Bu tür ajitasyon oldukça başarılısonuç verdi. Bazıakşamüstleri altıavluda ardarda oynadığımız oldu. Zincirlemesine giderdi: Son partiilk avluda gösterilirken, ilk parti dördüncü avluda gösteriye başlamışolurdu. Aynızamanda bildirilerdağıtılır, broşür satılırdı.

KENDİYAPTIĞIMIZ SAHNEKüçük salon veya hacimler içinde oynamamız gerektiğinde çoğu kez sahne olacak bir yer bulunmazdı.Gençlik grubumuz, satışınısağladığıbroşür vb. malzemeden kendi bütçesine verilen yüzdelerle kasa-sında bir miktar para bulundurabildiği için, bu parayla, çabukça kurup kaldırabileceğimiz bir portatifsahne yapmaya karar verdik. İçimizde ahşap ve demir işçisi olan yoldaşlara bu işin yönetimi verildi.Düşündüklerini çizip getirdikleri ve yapıma geçtiğimiz her adımda, bunun pratik olup olmadığınıtar-tıştıkça hatalar kendini gösteriyordu. Nihayet oldukça tatmin edici bir sonuca eriştik. 4x6 (cm.)lıkkadranlardan, 2x3 m. genişlik ve yüksekliği olan, derinliği 2,5 m. bir çerçeve yaptık. Kadranların ekle-rini kelebek somunlu cıvatalarla yaptık ve yan çerçeveleri çaprazlarla rijitledik. Arka fon için bir yol-daşbize ortasında bir kızıl yıldız olan bir yeşillik resmetti. Yan fonlar ise koyu kırmızıbezle kapatılı-yordu. Ön alın enlemesine KJI (UluslararasıKomünist Gençlik) ambleminin modelini koyduk.Herşeyi o şekilde düzenlemiştik ki, sahne, kulis fonlarıve perde, yarım saatten daha az bir süre içindekurulabiliyordu. Kaldırılıp paketlenmesi de bir o kadar zaman alıyordu ve tümünü bir el arabasınayerleştirip bir dahaki oyuna kadar bir yoldaşımızın bodrumuna götürüp saklayabiliyorduk. Bu sahne-miz uzun yıllar dayandı. Kullanılmaz hale geldiğinde de ahşap çerçeveler seçim ajitasyonunda bezafişlere çerçevelik yaptı.

KJVD'NİN TREPTOW'DAKİKİTLE ŞENLİĞİKJVD'nin 1924'deki gençlik günü için Treptow Parkıoyun çayırında, yüzlerce gencin görev aldığıbirkitle oyunu uygulandı. Oyun, işçi sınıfıhareketinin tarihinde değişik aşamalarıkonu alan ve her biri 8ile 10'ar dakikalık olan bölümlerden oluşmaktaydı. Bölümler:

1. Tablo: 1912 Basel Kongresi,67 4. Tablo: 9 Kasım 1918,68

2. Tablo: 1 Ağustos 1914,69 5. Tablo: 10 Ocak 1919,70

3. Tablo: 7 Kasım 1917,71 6. Tablo: 1924.

Bir yıl önce benzeri bir kitle oyununu sahnelemek için bizim yaptığımız girişimin genel provasıbileSosyaldemokrat Emniyet Müdürü'nü ve görevlilerini çok kızdırmışve ertesi gün oyunun oynanmasınıyasaklamışlardı. Kendi geçmişlerinin ve o günkü işçi düşmanıicraatlarının gözler önüne serilmesi bubeyler için dayanılmaz birşey olmuştu.

Benzer bir metin şimdi gençlik günü için oynanan kitle oyununa temel teşkil etmekteydi. Gene genelprovada yasaklanma tehlikesine karşıbiz de hiç genel prova yapmadık. Herkes rolünü tek tek öğrenipçalışmak zorunda kaldı. Oyun günü, gençlik birliğinden çeşitli gruplar, başlayıştan saatlerce önceTreptow şenlik çayırına çağrıldılar ve orada kendilerine gerekli talimat verildi. Alanın ortasına bir

66 Bkz. Not (34).67 Sosyalist Enternasyonal'in 11-12 Kasım'daki Kongresi.68 Bkz. Not (1).69 Bkz. Not (60)..70 Bkz. Not (1).71 Büyük Ekim Devrimi. O günkü Rus takvimi ile 25 Ekim'e rastlayan devrim, bugünkü takvimle Kasım'dır.

tribün kurulmuştu, sahnenin figürleri tribünün üzerinde oyunlarınıoynuyorlar, diğerleri tribün çevre-sinde sıralıduruyorlardı. Sahnelerin bildirimi şiltlerle yapıldı. Şiltlerin üzerinde o bölümün tarihleriyazılmıştı.

Bu kadar güç koşullar altında oynanışta da aksamalar oldu elbet. Hoparlör düzenimiz henüz yoktu ozamanlar, oyuncu ve konuşmacılar, seslerini herkese duyurabilmek için pek çok bağırmak zorundaydı-lar. Ayrıca, yüzleri bulan genç ile, programın başlamasına kadar elde edebildiğimiz kısa süre içindeplanladığımız şekilde detaylıçalışma imkanımız da olamamıştı. Bu nedenle örneğin ayrısahnelerinoynanmasında sıkışıklıklar oldu. Ama gene de bazıufak kaymalar dışında oldukça iyi yürüdü. Gençlikgününün yönetimi, daha sonra Nazi'lerin öldürdüğü genç komünist Conrad Blenkle'nin sorumluluğun-daydı. «Conny» yoldaşımız, büyük oranda oyuncuların doğaçlamasıyla gerçekleşmişolmasına rağmengene de başarıyla kotarılan oyun sonuna erince şöyle derin bir nefes almıştı.

LİEBKNECHT SAHNEDEKPD'nin Friedrichshain bölge yönetimi, toplantıve eylemlerinde, programda yer almamız için bizi sıksık çağırırdı. Böylece daima yeni şeyler bulup hazırlama durumunda olurduk.

«Asalet tazminatı»na72 karşıkamuoyu oluşturmak için yaptığımız bir sahnelemede, Karl Liebknecht'isahne figürü olarak gösterip göstermemek konusunda hararetli bir tartışma çıktı. Oyunun bir sahnesin-de Karl Liebknecht'in son makalesi olan «Herşeye Rağmen»i kullanmıştık. İçimizde nispeten yaşlıcaolanlar, karşıolduğumuz kişileri istediğimiz gibi sahneye getirebileceğimizi, ama Karl Liebknecht'esaygılıolmamız gerektiğini savunuyorlardı. Öldürülmüşolan Alman proletaryasının bu büyük liderinisahne figürü olarak göstermemiz söz konusu bile edilmemeliydi. Daha genç olan bizlerse, o zamanlarkapitalist ülkelerde de zaferle dolaşan Sovyet filmlerini gösteriyorduk. O filmlerde, örneğinEisenstein'ın «Petersburg'un Son Günleri»nde, ya da «DünyayıSarsan On Gün»de Lenin'i ve Sovyet-ler Birliği'nin diğer liderlerini pekala görüyorduk. Buna karşılık şöyle deniyordu: O filmler tümüyleciddi üslupta, oysa bizim sahnelerimiz yer yer hicivli karakter de taşımakta, bu ise Karl Liebknechtkişiliğini zedeleyici bir etki yapar. Onların görüşü ağır bastı. Oysa uygulama bizi haklıçıkardı. Biryoldaşsahne arkasından Liebknecht'in sözlerini okumakta, işçileri oynayanlar ise sırtlarıseyirciyedönük durarak sesi dinlemekteydiler. Salt sözün yeterli olmadığı, sahnede göze hitabeden birşeyin debulunmasıgerektiği, burada kendini gösterdi. Böylesi, ne yarım ne de tam, ikisinin arasında bir uygu-lama olmuştu.

«KIZIL CÜMBÜŞ»KPD'nin Berlin-Brandenburg bölge yönetimi, 1924 genel seçimleri için «Kızıl Cümbüş(Kızıl Şenlik)»adıaltında hicivli bir program karakterinde bir ajitasyon gösterisi örgütlemişti. Program şehrin değişiksemtlerinde oynanmıştı. Adından da anlaşılacağıüzere bu politik kabarede herşey içiçe idi. Müzik,şarkılar, kısa oyun sahneleri, müzikli söz bölümleri, diapozitif ve film gösterimleri değişken bir zen-ginlik içinde ardarda dizilmişti. Hele günün olaylarınıhicveden gösteri kısımlarıkesin başarısağlamış-tı. Bu «Kızıl Cümbüş»le profesyonel ve amatör oyuncular elbirliği ile yeralmışlardı. Kabaretist biçimkullanarak proletaryayıen önemli politik olaylar üzerinde düşündürme yönteminin ilk deneyi sayılırdı.Bazıeksiklere karşın, deneyin başarıya ulaştığısöylenebilir. «Kızıl Cümbüş(veya 'Kızıl Şenlik')» de-yimi daha sonraki yıllarda çok çekici bir kavram haline geldi. Bu «Şenlik»i daha önceki programlar-dan ayıran en belirgin nitelik, yapılan tüm gösteri ve numaralarıiğneleyerek hicveden iki tipin varlığıidi: Bir işsiz ile bir de toptancı-kasap. Bu tipler genellikle devreye şöyle girerlerdi: Program başlarkengirişte büyük bir gürültü kopardı. İşsiz, girişücretini ödeyemez ama girmek ister, toptancıkasap onunyerine de gerine gerine öder. İkisi en öne sahne dibine otururlar. Kapitalist, sahnedeki her yapılanakarşıitiraz ve eleştirilere girişir, fakat her seferinde işsiz onu çürütür, mat eder.

Bu «ara tartışmalar»ın işlevi sadece geçişboşluklarınıdoldurmaktan ibaret değildi. Çok daha fazlaboyut katmaktaydı. Gösterileni özellikle açıcıoluyor, elle tutulur hale getiriyordu. Bir de bir «KızılŞenlik» yaptık tabii. Esaslıda numaralar bulmuştuk. Bir örnek: YoldaşErich Weinert'in73 «Bir EskiMuharipler Derneği'ne Büst AçılışTöreni» diye bir şiiri vardı. O şiirden bir sahne yapmıştık. Bir ko-

72 Bkz. Not (16).73 Bkz. Not (21, 22).

nuşmacısahneye çıkıp ilk satırlarıokumaya başlıyor. (Müzikle). Şarkılar ve açışkonuşmasıhariç,bölümün tümü sözsüz oyun tarzındaydı. Sahnenin ortasında üstü siyah-beyaz-kırmızı74 kumaşla örtülübir masa üstünde yatak çarşafıile kapatılmışbüst bulunmaktaydı. Şiirin tespit edilen yerinde salongirişinden dernek erkanıkortej halinde giriyorlar. En önde bando (Kartondan aletler), ardında sancak-tar (bir süpürge sopasıucunda enine bir çıtaya tutturulmuşbir havlu taşımakta, mutfakta analarımızınyaptığıpaspas aleti gibi), kendisi de frak giymiş, silindir şapka takmış, bir de siyah-beyaz-kırmızırenkli kaşkolü var. Yanıbaşında beyazlar giymişuzun sarıörgülü saçlarıile (üstüpüden örülüp yapıl-mış) iki şeref rahibesi. Bunların ardında da dernek üyeleri eski muharipler, başlarında üniformasıvemukavvadan miğferi ile sayın General bulunmak üzere, kendileri tahtadan yapılmışsilahlarıve sakal-larıile gene fraklı, silindir şapkalıvaziyette yürüyorlar. En sonda da diğer zevat. Şiiri okumakta olanyoldaşkenara çekiliyor, erkan müzik ve şarkıile yerini alıyor. Hepsi, Fridericus Rex Marşı'nın melodi-si ile ünlü güzel «Rüzgar kapımızla oynuyor» şarkısınısöylemekteler. (Daha vurucu bir metin bula-madığımız için). Derken açışkonuşmasıyapılıp büst açılıyor. Masada çıplak bir delikanlıçıkıyor orta-ya, siyah beyaz-kırmızımayolu. Bir eli ile bir süpürgeye dayanmış, öbür eli ile de lazımlık tutuyor.Şarkıya dalmışseyirci bu figürü görünce gülmenin sonu gelmiyordu. Konuşmacımız şiiri okumayadevam ederken kortej yürüyüp çıkıyordu. Derken son olarak büstümüz de masadan sıyrılıp elindekinesneleri gösterişle sallaya sallaya kortejin ardından yürüyüp çıkmaya başladı. Bu, provada düşünül-memişti. Bu olgu aslında «cümbüş» üslubunun bazen nasıl çizgisinden sapıp yozlaştığının da kanıtıdırbir bakıma. Biz de pek hesaplıdavranmamıştık, içimizden geldiği gibi yapmıştık.

RFB ÖRGÜTÜNDEParti tarafından RFB'de (der «Rote Frontkaempfer Bund): Kızıl Cephe SavaşçılarıBirliği) eğitim so-rumluluğu bana verildiğinde, gösterilerin düzenlenme ve oluşturulmasıda benim görevim olmuştu.Burada işim biraz daha kolaydıtabii. Şimdi ATBD'nin (Alman İşçi TiyatrolarıBirliği) ve diğer organi-zasyonların, örneğin çok önceden beri, kararlıbiçimde sola angaje olmuşİşçi Şarkıcılar ve İşçi Spor-cular örgütlerinin güçlü oyun gruplarınıdeğerlendirme olanağıvardı. RFB'nin bir paskalya tatili sıra-sındaki toplantısınıdüzenlemede bu örgütleri yardıma çağırdım. «Fichte» spor grubunun jiu-jisu gös-terisi politikleştirildi. Örneğin, proleterlerin bir Nazi saldırısınınasıl defedeceği şeklinde gösterildi.Yüzücüler, Kızıl, siyah-kızıl-sarı(SPD) ve siyah-beyazlı-kırmızı(DN) arasında bir yarışşeklinde ge-tirdiler yüzme yarışını. Bazıküçük propaganda programlarında direkt RFB saflarından yararlandım.Benden önceki sorumlu arkadaşım da esasen bu yönde gelişmeler sağlamışve onlardan bir de grupkurmuştu. Kendi adını«Kızıl Sahne» diye koymuşolan bu grupla tabii hemen işbirliği yaptım ve bir-çok programlarda yeraldılar. Aramızdan bazıları1927'de Moskova'lı«Mavi Gömlekler» topluluğununBüyük Tiyatro'daki turne oyununu izlemişlerdi. Bizim için tamamen yeni bir oluşumdu bu. Gerçi dahaönce «Yaşayan Gazete», «Mavi Gömlekler» diye duymuşluğumuz vardıama somut olarak ilk kezgözönünde görüyorduk. Örneğin, oyun Rusça oynandığıve başta sadece kısa bir açıklama yapıldığıhalde sahneyi en ufak detayına kadar anlayabiliyorduk. Bu yeni üslup, aktüel olayların sade ve berrakbir biçim içinde canlıolarak sahnelenmesiydi; bizim de peşinden koştuğumuz buydu işte. Sonsuz he-yecanlandık. Biz de aynıüslupta çalışmayıistedik. Ama RFB'de hala o eski amatör dernek tiyatro an-layışıegemendi. Sıkıbir tartışma ve mücadele oldu. Sonunda bu yeni üslupta çalışılmasınıkabul ettir-dik. Böylece bir Mart şenliğini bu anlayışla oluşturdum. «Mart Saldırıları» ana konusu çerçevesindedüzenlenen program 1848'den o güne kadarki perspektifi kapsamalıydı. 1848; 1871 Paris Komünü;Mart 1917 Rusya; Mart 1919 Berlin, Mart 1920 Ruhr Havzasıve 1921 Merkezi Almanya75. Kapsamlıbir programdı. Konferans gibi uzun anlatımıbir yana bıraktım. Onun yerine, her bölümden önce bir

74 Bkz. Not (13, 34, 66).75 Bkz. Not (55), (61, 62), (32); Mart 1917 Rusya: «Şubat-Mart 1917 devriminden önce devlet iktidarı, Rusya'da, eski bir sınıfa,başında Nikola Romanov'un bulunduğu feodal toprak soylularına aitti. Bu devrimden sonra, iktidar başka bir sınıfa, yeni birsınıfa, burjuvaziye ait bulunuyor. İktidarın bir sınıftan ötekine geçişi, kelimenin salt bilimsel anlamıyla olduğu kadar, politik vepratik anlamıyla da bir devrim'in birinci, başlıca ve esas belirtisidir. Burjuva devrimi, ya da burjuva demokratik devrim, Rusya'dabu ölçüde, bu bakımdan tamamlanmıştır.» Taktik Üzerine Mektuplar. Birinci Mektup. Lenin, 1917). Lenin bunu devrimin «birinciaşaması» diye niteliyor. Ancak meselenin dar anlamda alınmamasıiçin en azından söz konusu mektubun tümüyle okunmasınıöneririz. (Lenin. Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi. Sol Yayınları). Mart 1919 Berlin: VJeimar'da Anayasa hazırlıklarıyapılırken(Cumhuriyet için) Berlin'de Not 1 ve 13'de belirtilen güçlerce, devrimcilere yönelik en kanlıkatliamlardan biri tezgahlandı. Katli-amın sorumlusu Noske (Sosyaldemokrat) ve «BZ am Mittag» gazetesi redaksiyonu iken, gazete olayıtam tersinden:«Spartakistlerin yaptığıkorkunç katliam!» diye veriyor (9 Mart 1919) ve ekliyordu: «Altmışpolis ve birçok mahkum öldürüldü.»Oysa öldürülenler sadece Spartakistlerdi. Öldürenlere ise hiçbir şey yapılmadı. Noske'nin ifadesi şöyle oldu : «Rende yapılanyerde yongalar düşer».. (Karl Retzlaw, Spartakus, Frankfurt a.Main 1971. S. 71).

takdimci o bölümün politik durumunu belirtiyordu. Bu da tam sahne değişiminin gerektirdiği süreyitutmaktaydı. 1848 devrimi için iki edebi anlatım kullandım. 1871 Paris Komünü içinse Lissagaray'ın«Paris Komünü» kitabına göre bir sahne yazdık. Bölüm «Komün SavaşçılarıDuvarı» şiiri ile son bul-maktaydı. Williams'ın «Rus Devrimi» adlıkitabından birkaç satırla 1917 Mart'ıgünümüze aktarıldı.Mart 1919 için gene bir sahne yazılıp çalışıldı. 1920 Ruhr Havzasımücadeleleri gene edebi anlatımlagösterilirken, 1921 için Berta Lask'ın «Leuna» adlıoyunundan seçilmişbirçok sahne oynadık. Bitiş«Kızıl Cephe -Mücadele Birliği'ne katılın» sözlü korosu ile noktalandı.

SOKAKTABerlin'in sokak ve alanlarında yapılacak gösteri ve toplantılar için tek tek örgütler çoğunlukla teatralaraçlara başvurmaktaydılar. Bunlar önceleri birkaç satırlık sözlü korolar şeklindeyken, giderek dahauzun metinler halinde geldi. 1926 Halk Oylaması76 ile ilgili gösterilerde, II. Wilhelm'in, yanındaHermine'ciği ile bir arabada para torbasıüstüne oturmuş«Milyonlarımızıbize bırakınız!» diye bağırır-ken gösterilişini izleyebilirdiniz. Asiller, aveneleri ile birlikte böyle hicvediliyordu. Gene gösterilerde,üzerine hapisane parmaklıklarıkurulmuşarabalar da parmaklıklar ardından kırmızımendiller sallaya-rak kitlelere siyasi mahkumların serbest bırakılmasınıisteyen sloganlarıhaykıran mahkum görüntüleride seyirlik yöntemde kullanılan araçlardandı. Aynışekilde 1928'de, A ZırhlıKruvazörü,77 Tanklar vb.de savaşa karşıgösterilerde göze hitabeden araç olarak kullanılmıştır. Tüm bunlara, emekçi halkıişçisınıfısafında mücadeleye çağıran sözlü korolar eşlik ederdi. Böyle bir arabaya polis tarafından el ko-nulup, içindekilerin de tutuklanmasıda ahval-i adiyedendi (günlük olaylardandı) tabii, ama bu bizi hiçetkilemezdi; ilk fırsatta daha etkili yöntem ve araçlarla gene görev başındaydık.

MALZEME (DOKÜMAN) TOPLAMAİlerideki programlar için hazırlıklıolmak bakımından, program ve gösterilerle ilgili malzemeyi düzen-lice toplamaya başladım. Bu çalışmam dolayısıyla kısa süre içinde öyle oldu ki, bulunduğum bölgede,ya da diğer değişik proleter örgütlerdeki yoldaşlar, hatta Berlin'in uzak köşelerindeki topluluklar, ya-pacaklarıgösterilerin düzenlenişi için malzeme ve katkıistemeye başladılar. Elimden geleni yapmaklabirlikte, yoldaşlara, kendilerinin de bu tür malzeme toplama çalışmasına girmelerini önermeyi de ih-mal etmezdim.

Başlangıçta, istenen malzemeyi hemen ödünç verirken, daha sonra, yoldaşların istedikleri metni benimyanımda kopya etmelerini şart koşmak zorunda kaldım. Çünkü tüm hatırlatma ve uyarılarıma karşın,bir kere giden bir belgenin bir daha geri gelmediği çok oldu. Peki, belge ve diğer malzemeyi neredentopluyor ve sağlıyordum? Tüm gazete ve dergilerimizi tarayarak bir program için uygun olabileceğigörünen herşeyi kesiyordum. Bunlar en başta şiirler veya kısa öykülerdi. Edebi anlatım, müzikli sözveya direkt okuma olarak kullanılabilecek malzeme. Örneğin Erich Weinert veya Havelok'un başışiir-lerini, Paul Korner veya Slang'ın bazıkısa öykülerini böyle kesip sakladığım dağarcıktan alarak onlar-dan sahne çalışmasıyapmışızdır. Bundan başka, çizgi desen ve resimler de kesip saklardım. Duvargazeteleri için yardımcıbelgeler olarak, veya büyütülüp bez tablo yahut sahne fonu olarak değerlendi-rilmek üzere.. Nihayet diğer topladığım malzeme de tarihsel malzeme idi, bunlar kültür programların-da yapmam gereken konuşmalar için gerekliydi. Başlangıçta, topladıklarımıöylece bir çanta içinetıkıveriyordum. Ama kısa zamanda öyle birikti ve karıştıki işe yaramaz oldu. O zaman anladım ki,insan bu tür biriktirmeyi bir düzen içinde yapmalı. Bunun üzerine materyali aşağıda gösterdiğim bö-lüm ve gruplar içinde toplamaya başladım:

Bölüm A şu gruplardan meydana geliyordu:* Bölüm B ise şu gruplarıkapsıyordu:1. 1525 Köylü savaşları1. 1. Marx ve Engels2. 1848 2. Liebknecht ve Luxemburg3. 1914'e kadarki işçi hareketleri. (Paris Komünü) 3. Lenin4. Rus Ekim Devrimi (Sovyetler Birliği) 4. Diğer işçi liderleri5. 9 Kasım 1918 5. Vurulan yoldaşlarımız

76 Bkz. Not (16).77 10 Ağustos 1928'de Sosyaldamokrat hükümet A zırhlıkruvazörünün yaptırılmasına (savaşsanayii patronlarına) karar vermişti.*

Bu listede geçen isim ve tarihlerin hepsi için bilgi bundan önceki dip notlarında verilmişti.

6. 1919'dan 1923'e kadar devrim mücadeleleri.7. UluslararasıGençlik Günü8. Yaz ve KışOrtasıKutlamaları.9. Gençlik kutlamaları10. Savaşa savaş11. Dünya Kadınlar Günü12. Ölmeyen kurbanlar (beyaz terör)13. Seçimler14. Sömürge halkları15. İşçi çocukları

Herbir grup için ayrıbir dosya açmıştım. Yarım kapak bir dosya bu işiçin yetiyordu. Yıllar geçtikçeöyle bir dokümantasyonla donanmışoldum ki, her program için hazırdım. Bazen bir broşürün sayfala-rınıkesmem gerektiydi. Ama bir kitaptan aynışekilde kesmeğe kıyılamayacağıiçin, bir parça kağıtalıp kitabın sayfasını, yazarını, adınıve metnin konusunu, başlığınıyazar, dosyaya o kağıdıkoyardım.Bu dosyalar da zamanla pek çok kabardığından, arada bir gereksizleşmişya da yerine daha iyisi kon-muşmalzemeyi ayıklayıp çıkarırdım. Özellikle Hoym Yayınevinin İşçi Kalenderi (Yıllığı) ile KPD'ninmizah dergilerinden çok iyi malzeme çıkıyordu. Bazılarına böyle malzeme toplanmasıpek kapsamlıve kullanışsızmışgibi gelebilir, oysa tecrübe göstermiştir ki, ne kadar kapsamlıolsa gene yetmiyorbile.

YENİBİR DÖNEM BAŞLIYOR1928 yılıişçi tiyatrosu için bir dönüm noktasıoldu. Sovyetler Birliği'nden turne için gelen «MaviGömlekler» topluluğunun Almanya'nın en büyük şehirlerindeki gösterileri işçi oyuncular üzerinde debüyük etki uyandırdı. Genç Rus yoldaşların oyunlarındaki devrimci duyarlılık ve politik inandırıcılıkİşçi TiyatrolarıBirliği'ndeki gruplarıçarpıcıbir etki ile kavradı: Yeni çalışma yöntemleri yalnız tartışı-lır olmakla kalmadı, pratik alanda uygulanmaya da başladı. Kısa süre içinde çeşitli şehirlerde, Alman-ya'daki koşulları«Mavi Gömlekler»in modelini kullanarak sahnede gerçekleştirmeye girişen birçokgrup oluştu. Bunların çoğunluğunu genç işçiler meydana getirmekteydi. Ama mevcut tiyatro dernekle-rinde de olay etkisini gösterdi, geçmişin tortusunu bir yana bırakan, dernekçilik oyununu saf dışıedenyeni oluşum başladı. Özellikle Arthur Pieck, Grete Lode, Gustav von Wangenheim, Friedrich Wolf veonlar gibi yoldaşların gücü ve gayreti ile İşçi TiyatrolarıBirliği içinde Devrimci boyut ön plana geti-rildi. ATBD (Alman İşçi TiyatrolarıBirliği)nde, 1928 yılıgenel kongresinde devrimci güçlerin zaferiile sonuçlanan o önemli politik dönüşüm başlamıştı. Hareket, özellikle bazıgrupların politik yöndengüçlü programlarıve devrimci itici güçle yüklü oynanışla sergiledikleri yeni sahnelerini, Almanya'nınher köşesinden gelmiştüm delegelerin önünde ortaya koymalarıile su yüzüne çıktı. Buna yoldaşları-mızın hesaplanarak hazırlanmışyardımcıtartışma ve konuşmalarıda eklendi. Ve sonuç: Yeni genelyönetim kuruluna bu kez reformist kadro seçilmemişti. Onun yerini devrimci bir yönetim kurulu al-mıştı. Genel Başkanlığa yoldaşArthur Pieck getirildi. Yanında da deneyli sağlam yoldaşlar yer alıyor-lardı. Weimar Cumhuriyeti dönemi başından bu yana, devrimci işçi oyuncular ilk kez reformist birörgütü devrimci bir örgütlenmeye dönüştürmeyi başarmışoluyorlardı. Bu, gerçekten kıvanç verici birbaşarıydı. Gerçi reformistler bundan sonra olayısabote etme, ayrıbir örgüt oluşturma çabalarına giriş-tiler, ama en iyi yetişmişyoldaşlar, sonuna kadar İşçi TiyatrolarıBirliği'ne bağlıkaldılar. Giderek dahaçok sayıda yeni yeni topluluklar kurulup gelişti. Salt dışgörüntüleri ile dahi bu yeni topluluklar, yenibir oluşumun tablosunu vurgulamaktaydılar. Önceki işçi tiyatro dernek adları: «Talia» (Yunan tiyatrotanrıçası), «Öyle Böyle» filandı. Şimdi kurulanlar: «Kızıl Ses», «Kızıl Roketler», «Kızıl Demirci» vb.idi. Alınan isimler bile yeni boyutu göstermeye yetiyordu: «Kızıl Ses» topluluğundaki yoldaşlar kitle-nin sesi olmayıamaçlamışlardı; «Kızıl Roketler» kapitalizmin karanlık gecesini ışıkla yarıyorlardı.Ama bu topluluklar yalnızca mevcut durumu aydınlatmakla yetinmiyorlar, işçi sınıfının yürümesi ge-reken yolu da tam bir bilinçle ortaya koyuyorlardı.

Çoğu adlar da topluluğu meydana getiren yoldaşların niteliğini belirlemekteydi: Strokow'daki «KızılTırpanlar», ya da «Boz Kasketliler», topluluğun kır emekçilerinden oluştuğunu göstermekteydi. «Per-çinler» ise (Hamburg) şehir hatlarıvapur imalat işçilerinin topluluğunun adıydı. Yahut yoldaşLanghoff'un yönetimindeki «KuzeybatıHayda!» topluluğunu duyunca, merkezinin Düsseldorf olduğu,Friedrich Wolf'un yönetimindeki «GüneybatıOyun Trupu» adından da, merkezinin Stuttgart olduğu

anlaşılırdı. Öte yandan yeni yönetim kurulunun en önemli çabalarından biri de her yeni oluşan toplu-luğun ATBD'de örgütlenmesiydi. Bu çaba ve sonuç eski yönetim kurulu ile mümkün değildi. Çeşitlidevrimci politik örgütlerin bünyesinde yeni topluluklar oluştu. Örneğin Radyo Birliği işçilerinin «KızılVerici» topluluğu, BirleşmişProleter Devrimci Yazarlar'ın «Sol Denemeç»i veya IAH (InternationaleArbeiter-Hilfe /Uluslararasıİşçi Dayanışması) örgütü üyelerinin «Krassin» topluluğu, vb. Devrimcisendikalardaki yoldaşlar da kendi topluluklarınıkuruyorlardı: Grafik-İş'teki yoldaşların «GrafikerBlok» topluluğu gibi. Bütün bu topluluklarımızda yeni olan bir başka boyut da artık topluluğumuza«tiyatro derneği» değil, «Ajitprop Topluluk» dememizdi. Artık bağlarıgevşek dernek kurgusunun yeriyoktu, hedefine bilinçle ilerleyen topluluk sıkılığıvardı. Ve «Ajitprop» demekle de, artık salt oyunçıkarma ve sergileme değil, proletaryanın, proletarya için bilinçli ajitasyonu ve bilinçli propagandasıamaçlanıyordu.

Herşey bir yana, şimdi sahneye getirilen malzeme bu gerçekleri kanıtlamaya yetebilirdi. Ajitprop top-lulukların etkinliğe geçtikleri kısa süre içinde binlerce sahne, şarkı, müzikli söz ve sözlü koro ürünüoluştu. Bunların hepsi, yaşanan toplumsal koşullarıtartışan ve değiştirmek için eyleme çağıran eser-lerdi. Gerçi profesyonellerden de birçok proleter sanatçısı, oyuncusu, yazarıve bu gibiler de yardımcıolmuşlardı, ama sözkonusu eserlerin çoğunun yaratıcıları, adlarınıbilemediğimiz yoldaşlardı. Üstelikyalnız metinler değil, besteler için de bu böyle. Yazık ki, bu ürünlerin birçoğu faşizm sırasındayokolup gitmişbulunuyor, hem de parçalarınıbiraraya getirip tekrar ortaya çıkaramayacağımız kadaryok edilmiş. Ama kapitalist dünyada bile o güçlülük ve zengin verimlilik, işçi sınıfının, kendi yaratıcıgücünün bilincine varıp yönetim aşamalarınıda kendi inisiyatifine aldığızaman, tiyatro alanında daneler başarabileceğini açık seçik kanıtlamıştır.

Belirttiğim dönüşümün bir işaret taşıdaha var. Önceki tiyatro dernekleri yapısında, seçilen yöneticileryönetim ve dışa karşıtemsil inisiyatifini mutlak olarak kendilerinde taşırlar, diğer üyeler sadece kendi-lerine verilen rollere bakarlardı; şimdi ajitprop topluluklarda ise her üye topluluğun tüm eylemine katı-lan bir yoldaşolmuştur. Topluluğun yaptığıherşeyde, her bir üye tam katılma ile olayın içindedir: Poli-tik tartışmada, malzeme sağlamada, provada, ajitasyonda, teknik çalışmalarda vb. Giderek tek tek üye-ler, topluluk ile kolektif bir bünye halinde öyle bir kaynaşmışlığa varmışlardır ki, yalnız her türlü bela-sıile politik çalışmayıgöğüslemede değil, özel yaşamda da kader birliği oluşmuştur. Bu kolektif bün-ye ne kadar sağlanmışsa, çalışma o kadar daha iyi ve sağlıklı, başarıo kadar büyük oluyordu. MaximValentin ve Elli Schliesser gibi iyi imtihan vermişyoldaşlarıbağrında bulunduran, Almanya'nın en iyiajitprop topluluğu olan Berlin «Kızıl Ses» topluluğu, yukarıdaki anlamda birçok ajitprop topluluğaeğitici örnek olmuşve başarılarıyla harekete büyük güç katmıştır.

Çeşitli ajitprop topluluklar arasında seviye bakımından farklılıklar vardıelbette. Bazılarıancak kısasüre ayakta kalıyorlardı, ne var ki böyle olanların çoğu ATBD de örgütlü olmayanlardı. ATBD örgütü,kendi yayın organıolan «İşçi Sahnesi (Arbeiter-Bühne») daha sonraki adıyla «İşçi Sahnesi ve Film(Arbeiter -Bühne und Film)» vasıtasıyla, ayrıca politik broşürleriyle, sorumlularıtopladığıkongrelerle,eleştiri akşamlarıyla, bölge gazeteleriyle, sahne materyali ile üye toplulukların önlerindeki çalışmadönemleri için gerekli donanımlarınısağlamaktaydı. Ülke çapındaki genel kongrelerde ve diğer«Gün»lerde ise o zamana kadarki gelişme, çalışma yöntemleri en acımasızca eleştiriliyor, ondan son-raki çalışmalar için esaslar saptanıyordu. Ardından, bu saptananlarıgerçekleştirmenin pratiği geliyor-du.

«JUNGE GARDE» (GENÇ MUHAFIZ) TOPLULUĞUNUN KURULUŞU1929 ilkbaharında bir gün KJVD'nin (Alman Komünist Gençlik Birliği» Hohenschönhausen mahalligrubundan bazıyoldaşlar bana geldiler. Kendi bölgelerinin yerleşme merkezlerinde yapılacak tanıtmatoplantısına malzeme sağlamamıistediler. Tasarıları, büyük bir salonda bir açık toplantıdüzenlemek,bunun da girişini sanatsal bir gösteri ile yapmaktı. KJVD, Berlin'in bu bölgesinde ilk kez böyle büyükbir gösteri düzenliyordu. Dolayısıyla, iyi hazırlanmak ve başarılıbir program yapmak gerekiyordu.Konuşmamızda yalnızca o düzenlenecek program değil, politik ve ajitatif hazırlık sorunu da görüşüldütabii. Sonuç olarak örgütün mahalli üyelerinin toplantısına çağrıldım ve orada genç yoldaşların görev-lerine ciddiyetle sahip çıktıklarınıgördüm. Gösterinin kültürel yanınıüstlenmeyi kabul ettim. Sahnemalzemesini «Kızıl Ses» ve «Kızıl Şenlik» yayın organlarıile Weinert ve Becher'in eserlerinden topar-ladım. Aralarında İşçi Sporcular Derneği «Fichte»nin «Grup 22» topluluğundan yoldaşların da bu-

lunduğu 20 genç katılmaktaydıçalışmaya. Programın provalarını, KJVD'nin politik çalışmalarıbundandolayıaksamasın diye, örgütün normal toplantıakşamlarından başka günlere aldık.

İyi bir ajitasyon ve propaganda sayesinde gösteri büyük başarıya ulaştı. Yeni üyeler ve KJVD'nin ya-yın organı«Genç Muhafız»a yeni okuyucular kazandık. Bu başarının verdiği istekle, programda yeralan bazıyoldaşlar, birlikteliği koruyarak, gelecek gösteri için politik-sanatsal bir program sergilemeküzere bir topluluk oluşturmamızıönerdiler. Kabul ettim ve kısa bir süre sonra da bir ajitprop toplulukkurulmasıiçin bir çağrıaldım. Büyük heyecanla oraya toplanmış15 kadar genç komünist vardı. Ancakilk provalarda hemen görüldü ki, yalnız başına heyecan böyle bir işin üstesinden gelmek için asla yet-miyor. Yoldaşlar diğer topluluklarısahnede izlemişlerdi elbet, ama öyle bir ürünü çıkarmanın ardındane kadar zorlu ve zahmetli çalışmaların yattığınıbilmiyorlardı. Yalnız sonucu görüyorlar, ama onagötüren yolu düşünmüyorlardı. Elimden geldiğince gayret ettim. Gelecek gösteri için tekrar bir prog-ram düzenledim. Ancak daha ilk provalarda, yoldaşların daha önceki başarının sarhoşluğu içinde işle-rini pek hafife aldıklarınıgördüm. Eh, ne olacağınıgöreceğiz. Programda yayın organı«Genç Muha-fız»ın tanıtılma ve propaganda sahnesi bulunduğu için biz de topluluğun adını«Genç Muhafız» koya-lım dedik. Ayrıca topluluğun yönetimi, bu gösteriye diğer bir topluluğun, «Kızıl Gömlekler»in de ka-tılmasınısağladı. Biz gösteride, konuşmaların önünde oynadık, «Kızıl Gömlekler» de sonunda. Veolan oldu: Provalarıhafife alarak geçiştirmenin acısıçıktı. Benim bu suçta payım da az sayılmazdı,çünkü yeterince ısrarlıolmamışım. Topluluğun seçilen yönetimi de görevlerin önemini kavrayacakdeneylilikte değildi henüz, yeniydi çünkü. Her iki topluluğun da oyunlarıbittikten sonra münakaşakoptu tabii. Oyunumuzun sahnelerinin politik muhtevasıile onların oynanıştarzıarasında dağlar kadarmesafe vardı. Sahnede gerçekten genç muhafızların bulunduğunu söylemeye bin şahit isterdi. Başarı-sızlığımızın suçunu hep birbirimizin üstüne atıyorduk, ama kendimizde hiç suç aramıyorduk. «KızılGömlekler» topluluğunun üyeleri olan yoldaşlar yardımcıolarak araya girdiler. Eleştirileri sertti amaisabetliydi. Ama bizim yoldaşlar başarısızlığın etkisiyle öyle yıkılmışlardıki, ajitprop topluluğun lafınıbile dinleyecek tahammülleri kalmamıştınerdeyse. Bana gelince, ben de ajitprop topluluklarıhep sah-nede izlemiştim, ama öbür politik görevlerim dolayısıyla, hiç bu konunun direkt çalışmasına eğilme-miştim. Kaldıki, o güne kadarki işçi tiyatrosu etkinlikleri içinde bulunmuşluğum da o kadar esaslıdeğildi. Bu itiraf iledir ki, bir ajitprop topluluğun, sınıf kavgasında nasıl bir politik işlevi olduğununfarkına vardım. Bu nedenle de kararımıverdim: Bu işe ciddi olarak sarılacağım! Yoldaşlara da söyle-dim, birarada kalacağız, er-geç başaracağız, dedim. «Kızıl Gömlekler» topluluğundaki yoldaşlar dayardımcıolacaklarınıbildirdiler. Ama gene kar etmedi. Bunun üzerine, isterlerse topluluğun politikyönden yönetim sorumluluğunu da yüklenebileceğimi söyledim. Orada ve evlere giderken yolda dasüren konuşmalar sonunda bazıyoldaşlar kabul ettiler. Böylece iki gün sonra, ikisi kız dört yoldaşlabenim evde toplandık. Uzun uzun konuşup, ne yapacağımızıformüle ettik:

1. Bir ajitprop topluluk kuruyoruz.2. Topluluğun adı«Genç Muhafız».3. Politik yönetim sorumlusu: Herbert Kleye; Organizasyon sorumlusu (yönetimi): Erwin Wegener;

Muhasip: Paul Friedrich.4. Kuruluşumuzu mahalli topluluk olarak hemen ATBD'ye bildirip başvurucağız.5. Bir program düzenleyip çalışmasına başlıyoruz.

Beraber olunca elbet başarırız. İşi sonuna kadar ulaştırmayıöğrenebileceğimizi kanıtlamak istiyorduk.Niye «Genç Muhafız» dedik kendimize? Bir kere «Kızıl»la başlayan bir isim olmayıversin dedik. Ço-ğu topluluğun ismi öyleydi. Ama asıl bu adıalmamızın daha temel nedenleri vardı: Bu adla, genç ko-münistler olarak kendimizi bağladığımız ödevlerin altınıçiziyorduk. Önümüzde Belçika'lı«Genç Mu-hafızlar» modeli vardı, yüzyıl başlarında büyük bir anti-militarist mücadele vermişlerdi. AynışekildeFransa'daki anti-faşist «Genç Muhafızlar»ıda düşünmüştük. Nihayet daha da somut olanı, KJVD örgütgazetesinin adı«Genç Muhafız»dı, tüm bunlar çalışmamızda bizim çizgimize ışık tutmalıydı. Zaman,bizim bu adıhakedip etmediğimizin, sınavıolmalıydıbizim için. Yönetim sorumluluklarına yapılanseçimimiz herhalde isabetli olmuştu ki, topluluğun yaşadığısürece sorumlular, üyelerin güvenini sü-rekli koruyabildiler.

Hemen ertesi gün Lippehner Caddesindeki ATBD bürosuna gittim. Orada yoldaşMargarete Lode'yibuldum. Önceki fiyaskomuzu o da duymuş, ama yılgınlığa kapılıp işi bırakmamışolan yoldaşlarınbulunmasına sevindi. İyi bir rastlantıeseri, bizim ATBD'ye kabul edilme işlemlerimiz sırasında, daha

önce çeşitli çalışmalarda birarada olduğumuz birçok yoldaşda oradalardı, böylece daha ilk gündenkendimi örgüt içinde kaynaşmışbuldum. YoldaşLode, örgütlenme için gerekli malzemeyi verdi he-men bize: Üyeler için kitaplar, Esaslar, Gazeteler, vb. Ve hemen bir sonraki ATBD yönetim kurulutoplantısında —YoldaşHans Otto başkanlığında— bizim ATBD'ye kabulümüzle ilgili karar alındı.

Topluluğumuzun tektip giysisi, koyu mavi eşofmandı. Sol göğüs üstüne topluluk amblemimiz tuttu-rulmuştu. Amblem, 15 cm. büyüklüğünde, kumaştan, Komünist Gençlik Birliği'nin amblemi biçimin-de, yalnız ortasında KJI değil J.G. bulunacak şekilde yapılmıştı. Bu tektip giysiyle sadece başta toplu-luk şarkımızısöylerken çıkıyorduk, sonra sahnelerde, giysi üzerindeki boşçıtçıt ve kopçalara, oyuniçin gerekli şeyleri, örneğin nişan vb. aksesuarıtutturuveriyorduk.

Daha baştan kendimize bazışartlar koyduk:

1. Her üye ayrıca bir proleter örgütünde bulunacak ve çalışmalarına katılacak.2. Her üye «İşçi Sahnesi ve Film» yayınınımuntazam okuyup izleyecek.3. Hiçbirinin kilise ile bağlantısıolmayacak.

Böylece üyelerimizin hiçbirinin, topluluk çalışmalarınıdiğer politik çalışmalardan kopuk görmemesiniamaçladık. Kuruluşumuzdan kısa süre sonra üç yoldaşdaha katıldıbize. Bir yıl bu sekiz kişilik kadroile sürdürdük, sonra 16'ya yükseldi ve öyle devam etti.

İLK PROGRAMIMIZAjitprop topluluk olarak kurulunca ilk meselemiz, ne ürün getireceğimiz, sahneleri kimin yazacağı,oldu. Benim fakirhanede masanın başına geçtik hepimiz. Önce kitaplıkta bulunan malzemeyi karıştır-dık. «Kızıl Şenlik» ve «Kızıl Ses»in eski sayılarından yararlanabileceğimiz şeyleri taradık ve emekçigençliğin yaşantısından bir sahneler dizisi kurduk. Zamanıgeçmişkısımlar çıkarıldıveya aktüalizeedildi. Günlerce sürdü bu iş. Bu arada Oskar Kanehl'in, uzlaştırma ve arabuluculuk ayaklan ile işçile-rin tüm grev eylemlerini boğan sağsendika göbekçilerinin işlevi üstüne bir şiirini78 de işledik. Şiireeski bir yürüyüşşarkısımelodisini uygun düşürdük. Sonralarıbu müzikli gösterimiz heyecanlıolaylaraneden olmuştur. Grev kırıcılarıböyle apaçık gözönüne serilince, seyircilerin infial haykırışlarıdoldu-ruyordu salonu.

Aramızda belirli rol dağıtımıyapılmazdı. Herbirimiz her role hazır olurduk. Olmak zorundaydık da,çünkü içimizden birinin oyuna gelmesi veya çıkmasıengellenmişse, bundan oyun tehlikeye düşmeme-li; hemen diğerimiz onun rolüne de geçerek gösteriyi aksatmadan yürütebilirdik.

Evet, üç hafta yoğun prova çalışmasıda yaptıktan sonra ATBD'ye bildirdik: Sergilemeye hazırız. İlkprogramımızın bir dezavantajıvardı, o da büyük bir kısmının sırf hiciv karakterinde olmasıydı. Ancakgiderek daha tecrübe kazandıkça, programlarımız daha yoğun mücadeleci muhteva kazandı, Bir yan-dan harıl harıl prova yaparken, öbür yandan ben ilk kendi sahne yazımlarımıza girmiştim. İlk yazdığımsahne bir basın sahnesiydi. Farkında olmadan birşey yapmışım: Metin olarak diğer toplulukların yap-mışolduğu basın sahnelerinden farklıelbette, ama biçim o eski kalıba uygun olmuş. Tepede kapitalistoturuyor, önünde kapitalizmin basın organlarından ileri gelen üçü ayakta durmaktalar: DN (AlmanMilliyetçileri)nin organı«Berliner Lokalanzeiger», sözüm ona politika dışı(!) kitleyi beyinsizleştirmeorganı«Berliner Morgenpost» ve nihayet SPD'nin organı«Vorwaerts». Hepsinin boynunda ip halkalar,iplerin ucu da kapitalistin elinde. Yani, eğer kapitalizmin çıkarlarına aykırıbirşey yayınlamaya kalkar-

78 Bu şiirin tam metni şöyleydi: (1919)İşçilerin içinde biz Yamanızdır, yaman! Cumhuriyetin bakan şapkalarıMuradına ermiş'leriz. Göbekçileriz... Üsler kafamızıgerekirse.Yerleşmişiz cephemizin ön safına Aidatıödemek sizin işiniz Göbekçileriz...Ama mücadelenizde akan kan Hem de günü gününe İhanet ederiz size, işimiz bu.Bizden değildir, haşa! Bir de gelip oylarınızıbize vermek Son meteliğiniz karşılığıGöbekçileriz biz göbekçiler Seçimlerde. Haddinizi bilmezsenizEvelallah iyidir vaziyetimiz! Kızıl Komonislerden sizi korumak Kalırsınız hükümet kuvvetleriyle karşıkarşıya.Konuşuruz kongrelerde O bizim işimiz işte Biz de çağırırız icabındaKolay bir işdeğil, ha! Göbekçileriz... Zora mecbur etmeyin bizi.25. Yıl, 50. Yıl kutlamasıgeldi mi Mecliste, kurullarda, komisyonlarda Göbekçileriz biz, göbekçiler...Kan ter içinde kalırız tıkınmaktan. Elimiz neye yetmez ki. Evelallah iyidir vaziyetimiz!Karar çıkarma faslında hele Hele gazete idarehanelerinde

Tam buluruz neşemizi.

larsa kapital boğar onları, denmek isteniyordu. Her gazetenin temsilcisinin göğsüne o gazetenin birincisayfası, bir kartona yapıştırılmışolarak tutturulmuştu. Tabii manşetleri bize en etkili görünen sayılarınbirinci sayfalarıseçilmişti. Herbiri kendi metnini melodili olarak söylüyordu. Özü, kapitalizminmedddahlığı, devrimci işçi sınıfına ve Sovyetler Birliğine karşıkışkırtma idi. İşçiler devreye girinceise bu basın temsilcileri onlarıaptal yerine koyarak avlamağa kalkışıyorlar, ama işçiler davalarınınkiminle olduğunu görüp, bu avaneyi efendilerinin kucağına kovalıyordu. Sahne kısa bir sözlü koro veseyirciyi işçi sınıfıbasınının, «Kızıl Bayrak -Rote Fahne» gazetesinin okuyucusu olmaya çağıran birşarkıile son bulmaktaydı. Bu bitişşarkısıiçin «Kardeşler, bakın kızıl bayrak önünüz sıra dalgalanı-yor» şarkısının melodisini kullanmıştım. Metni de şöyleydi:

«İşçiler, okuyacağınız gazeteKızıl Bayrak'tır, kavganızın organı,Çünkü sınıf mücadelenizdeKızıl Bayrak çekiyor başı.Burjuva paçavralarınıfırlatınPencerelerden dışarıİşçinin evine yakışan yayınKızıl Bayrak'ın sayfaları.»

Ev-Avlu ajitasyonlarımızda, yıllar sonra bile, uzun süredir bu şarkıyısöylememişolduğumuz haldehala bu şarkıyıduyduğumuz olurdu. Bu sahneyi yazıp topluluğun önüne götürdüğümde hiç eleştirisizkabul edildi. Ama itiraf etmeliyim ki, bu da yoldaşların hiç karışmaksızın prova edip oynadıklarıilk veson sahne metnim oldu. Bir sonraki sahne metninde bile artık tutum değişmişti. Çalışma ve oynamaiçinde kendi farketmeleri ile ve seyircilerin reaksiyonundan gördükleri ile topluluktaki yoldaşlar dadeney kazandılar ve o andan itibaren yazdığım herşey eleştiri süzgecinden de geçti. Yazık ki topluluktasahne yazımınıyapabilen tek bendim. Ancak, gerçekten doğrultucu müdahaleler yapmada, değişiklikönerileri oluşturmada, yararlıeleştiride herkes tam katkıda bulunmaktaydı. Böylece gene de o andanitibaren artık sahneye getirdiklerimizin kolektif çalışma ürünü olduğunu rahatça iddia edebilirim.

Daha bu sahnelerin provalarına başlar başlamaz, diğerlerinin çalışmasına geçiyordum. İlk oynayışlardapek gereği gibi olmamıştı, ama giderek azçok oturdu ve olgunlaştı. Hele küçük birkaç gösteride ser-giledikten sonra cesaret kazanınca, daha büyük seyirci kitleleri önüne çıkma güvenini de kazandık.

TOPLULUK ŞARKIMIZİlk toplantılarımızın birinde «Topluluk Şarkımız»'ın konuşulmasına da sıra geldi tabii. Diğer topluluk-ların çoğu topluluk şarkılarıile açışyaptıklarıiçin, bizim yoldaşlar da bir topluluk şarkımız olsun iste-diler. Önce, gençlik şarkımız olan «Tanın kızıllığına doğru» önerildi, «Genç Muhafız» adına uygunolarak. Ama bu öneri hemen reddedildi. Yoldaşlar bizim bir şarkımız olsun istiyorlardı. Böylece, banada onun metnini yazmak düştü. Topluluk şarkımızın içeriği ne olmalıydı? Tüm program özünü birkaçsatırda ifade etmek hiç de öyle kolay değildi. Ayrıca hiç değilse nakarat öyle olmalıydıki, izleyenlerkatılıp birlikte söyleyebilsin. Bu meseleyi elden geldiğince çözmeye çalıştım. İlk mısra proletaryanınsınıf pozisyonunu koyuyor, ikincisi Sovyetler Birliği'ni belirtiyor, üçüncü ile beyaz terör sergileniyorve sonuncu da mücadeleye çağırıyor. Bir haftada metni tamamladım. Geldik işin en zoruna: Bestesi.Topluluğumuzda müzik aleti çalabilen kimse yoktu. Bense ancak mandolin tıngırdatabilirdim, o danotasız. Bu durumda önce söz ritminden bir melodiye varmayıdenedim. Çalışmaya gidişgelişlerimdesürekli metni mırıldandım kendi kendime. Sonunda uygun bir melodi bulduğuma kanaat getirince yenibir zorluk belirdi: Bunu kağıda nasıl dökmeli? Müzik öğrenimi ile ilgili bir reklam broşürünü çektimönüme ve okul sıralarından kalma nota bilgimi tazelemeye çalıştım. Olmadı, sonunda, Voigt Cadde-sindeki bir sinemada piyano çalan bir ahbabıma gittim. Sovyet filmlerinin Almanya'daki sinemalarıfethettikleri sırada ben de ona işçi şarkılarından meydana gelen nota kitaplarısağlayıp götürmüştüm, oda bu filmlerin yanısıra işçi şarkılarıçalmıştı. Yoldaşda bu kez benim müşkülümü halletti. Bana birazarmoni öğretti ve ritim bilgisi vb. verdi. İlk ölçülerin yazılmasıbitmek bilmedi. Ama sonra sonra ken-dim de ayak uydurabildim, hızlandıda. Yalnız anam sızlanıp duruyordu, çünkü devamlıölçü vurmak-tan döşemenin son kalan boyasıda gidecekti. (Ev sahibi ne der!) Neyse, sonuna geldim ya, bir derinnefes aldım. Ondan sonra mandolinle çalarak uyum sağlandı. Kısa sürede de koro çalışıp tamamladı:«Sol, sol, sol, (Genç Muhafızlar) yürüyor...» Hele sonradan topluluk şarkımızın, bir işçi mücadele

şarkılarıkitabına alındığını, topluluk şarkımızın mücadele şarkısıolduğunu gördüğümüzde nasıl mutluolmuştuk!.79

SAHNE METİNLERİ(MATERYELİNİ) NEREDEN SAĞLIYORDUK?Bütün topluluklar kendi sahne metinlerini kendileri yazıyor değillerdi. Bazılarıbirlik yönetimindenisteyip onun gönderdiği metinleri alıyor, yahut «Kızıl Ses»de yayınlanan metinleri kullanıyor, ya daonlara yardımcıolan daha güçlü gruplardan temin ediyorlardı. Belli vesilelerle, örneğin seçimler, sa-vaşa karşıkampanyalar vb. dolayısıyla işçi örgütleri de, KPD de sahne malzemesi yayınlıyordu. Peki,topluluklar kendi yazmak istedikleri sahne metinleri için malzemeyi nereden temin ediyorlardı? Politikdokümantasyonu (belge ve malzeme donanımını) günlük basın ile Parti'nin diğer teorik yayınları, Par-ti'nin ve Gençlik Birliği'nin sürekli yayınlarısağlamaktaydı. Bunun dışındaki malzemeyi kendimizarayıp bulmak zorundaydık elbette. Nereden? Günlük hayatımızın geçtiği yerlerden: Çalışan fabrikave işyerinden, işsizlik damgasının alındığıişsizlik bürolarında, sokaktan, oturduğumuz mahalle veevden, hasılıher yerden derlenmeliydi bunlar. İşçi erkek, işçi kadın, ne konuşuyor, nasıl konuşuyorlar?Bir toplantımızda malzeme azlığından yakınan bir yoldaşa diğeri şöyle müdahale etmişti: «Materyalsokakta heryerde yığınla. Yeter ki seçip çıkarmasınıbilelim, işlemesini öğrenelim.»80 Böylece, ilginçmalzeme derlemek toplulukta hepimizin görevi idi. Günlük olanlarısahneye ne kadar, ne oranda ge-tirebilirdik? Elbette ki yoldaşların iyi gözlem yapmayıve gereğince akılda tutmayı, dahası, önemli,esaslıolanı, önemsiz teferruattan ayırmayıöğrenmesi gerekiyordu. Bu da akşamdan sabaha oluverecekbirşey değildi besbelli.

AYN PROGRAMDA DEĞİŞİK TOPLULUKLAR BİRARADAAynıgösteride değişik toplulukların birarada oynadığıda sık sık oluyordu. İki veya daha çok toplulu-ğun birarada oynamasıçok kere gayet başarılıyürümekteydi. Ayrımetinler halinde de olsa aynıiçe-rikli sahnelerin çakışmasınıönlemek için her grubun neleri oynayacağıbaştan tam olarak belirlendiğihalde gene de bu bildiğimiz sahneler üzerinde tartışmak üzere oyundan sonra saatlerce birarada kalı-yorduk. Karşılıklıeleştiri böylece her iki topluluk için de yararlıoluyordu. Her topluluğun, üyelerininpolitik yetişkinliğine ve sahneleme ustalığına bağlıkarakteristik yanlarıvardıtabii. Tartışma her za-man pürüzsüz gitmez, yarışma havasıda araya girerdi bazen. Yeni, genç, az deneyli topluluklar dahadeneyli ve tanınmıştopluluklarla birarada oynamaktan çok kere ürkerlerdi. Bizim topluluk dördüncüyılınıdoldururken şöyle bir şey olmuştu: KPD'nin Mariendorf semt örgütünün oyun topluluğu ile birkamyonda seçim kampanyasıiçin Zossen, Baruth, Golssen yönlerinde ajitasyona çıkmıştık. Sonundada bir kapalısalon seçim toplantısında oynamamız programlanmıştı. Mariendorf'a döndüğümüzde,inip kumanyalarımızıyemeye koyulduk; birkaç kez kamyondan inip hızla hazırlanıp oynamak, aradada bina içlerinde ve avlularında propaganda, tanıtma vb. işleri yapıp sonra gene hızla toparlanıp devametmek, sonunda epey acıktırıyordu insanıdoğrusu. Derken Erika geldi, nasıl olsa bir topluluk var, bizoynamasak, dedi. Gerçek şu idi: O ajitprop topluluğun, RGO «Revolutionaere GewaerkschaftsOpposition (Devrimci Sendikal Muhalefetinde81 örgütlenmişişsiz profesyonel oyunculardan meydanageldiğini öğrenmiştik. Erika da rezil olmaktan korkmuştu, çünkü profesyonel tiyatrocular elbette biz-den çok daha iyi oynayacaklardı. Bu arada şunu da belirteyim: Gerçekten de bu toplulukta, sonradanGustav von Wangenheim'ın «Topluluk 1931»de birlikte çalıştığıve hizmetliler sorununu işleyen ünlü«Fare Kapanı» oyununu yaptığıHanns Meyer Hanno, Greif yoldaşvb. sanatçılar bulunmaktaydı. Biryoldaşımız daha Erika'ya katılarak bu koşullarda oynamamız görüşünü paylaştı. Ama grup yönetimiödün vermedi, bize görev olarak verilen işyapılmalıydı. Bunun üzerine diğer topluluk yetkilileri ilegörüşülüp, onların önce oynamalarıkararlaştırıldı. Ne oldu dersiniz? O topluluk ilk sahnesini oynadık-tan sonra Erika bana geldi ve: «Herbert, biz de pekala oynayabiliriz.» dedi. «Elbette» dedim, «baştanda öyle kararlaştırmamışmıydık?» Bizim oyunumuzun da hiç değilse özünde o topluluktan aşağıkal-

79 Ölçü, bir burjuva gazete ya da eleştirmeninin «iyi» yazmasıdeğil, yapılan işin sınıf organında yerini bulmasıoluyor. Ayrıca tambu konuda profesyonel eleştirinin de ne kadar önemle ve yapıcıolarak işlediğinin örneği de var. (Bkz. Not 98) Ama eleştiri genesınıfın kendi örgütlerinden (örneğin burada Parti) ve harekette yerini almışprofesyonellerden geliyorsa. Dolayısıyla, burjuva pro-fesyonellik anlayışıda değişiyor işçi tiyatrolarında: Örneğin bir Hans Eisler'in kazanılmasıve besteyi onun yapmasımümkünse(Not 96'ya bakınız: Rolf Jakobi'nin kazanılması) buna saygıve yararlanma en üst düzeyde. Ama bulunamıyorsa görev durmu-yor. Çünkü esas iş(profession) para karşılığıyapılan değil, sınıf mücadelesine hizmet!80 İyi değerlendirildiğinde, ilke olarak benimsenebilecek güçte ve özlülükte bir ifade, değil mi?81 Bkz. Not (35).

madığınıfarketmişti. Programın bitişinde gene bir arada yaptığımız sohbette, bizim bu ürküntümüzkonusuna geldik. Öbür toplulukla birlikte vardığımız sonuç: Biz sınıf yoldaşlarıyız. Henüz sınıf bilincidışında kalan işçileri safımıza, yani sosyalizm mücadelesine kazanmak için hepimiz elimizden geleninen iyisini yapmaya çalışmaktayız. Yöntemimiz karşılıklıdayanışma ve yardımlaşmadır.82

Bu karşılıklıyardımlaşma meselesinde tersine olaylarla da karşılaşılabileceğine bir örnek anlatayım:Finowtal'de Eberswalde yakınında, büyük Ekim devrimini anma adına yapılan bir gösteride oynuyo-ruz. Eberswalde'nin «Kızıl Kornalar» topluluğu da aynıprogramda oynuyor. Görüşmemizde anlaşıldıki, bu topluluğun bazıüyeleri KJVD'ye üye bulunduklarıhalde, topluluğun kendisi ATBD'ye girme-miş. Hemen önerdik, ATBD örgütüne mutlaka girin, dedik, çünkü örgütlü olunca çok daha iyi öğrenmeve çalışma olanaklarıkazanılıyor. Kaldıki, KJVD'nin de, tüm KJVD topluluklarının ATBD örgütünegirmeleri konusunda kararıolduğunu biliyoruz. Ama bunlar gene de inatçılık edip yanaşmadılar. Örgütdışıydılar ve öyle kalmak istiyorlardı, ikna etmek de mümkün değildi. Bizim yoldaşlar içerlediler buduruma. Ben sakinleştirdim. Hiç değilse birşeyi kabul ettirmiştik, oyunlarımız üstüne sonunda birliktetartışacaktık. Onlar bu arada, önce oynamakta ısrar ettiler. Kabul ettik, çünkü aynıakşam hemen Ber-lin'e geri dönmek zorunda değildik, oradaki yoldaşlarda geceleyebilecektik. Bakınız ne oldu: «Korna-lar» oyunlarınıyaydıkça yaydı, sürdürdükçe sürdürdüler, sahneler arasında gereksiz uzun boşluklaryaptılar, anlatım sırasında espriler anlattılar, öyle ki değil sahnelerle, genel konuyla bile hiçbir ilgisiyok. Ne adına bunu yaptıklarıgözümüzden kaçmadıtabii: Programda daha şarkı-konuşma bölümleri,bir konuşma ve bir kısa film vardı, böylece bizim oyunumuz için vakit daralacaktı. Toplulukta oldukçayetenekli kişiler bulunmasına karşın, sahneler içerik yönünden pek yüzeysel, iyice aşılmıştı, temeldede devrimci etki, o içtenlikli heyecan yoktu. Örgüt dışılığın, kendini dışlamanın nelere vardırdığınıbuörnek pek güzel göstermekteydi. Konuşma sırasında onlarla konuyu tartışmak istedik, yanaşmadılar.Bizim oyunumuzu mutlaka görmelerini ve eleştirmelerini istedik bunun üzerine. Bizimkilerin bu du-rumda işe nasıl daha bir yüklendiklerini tasavvur edebilirsiniz. Tabii programıdaha önce düşünülenzaman sınırıdışına taşarak oynamak durumda kaldık, ama tek bir aksama olmaksızın, oyun enfes birşekilde oynandı. Hele beşyıllık plan sahnemiz son derece beğenildi. Ama «Kornalar»! koydunsa bul.Eleştiriye filan gelmek şöyle dursun, kimseye görünmeden kayboldular. ATBD bölge yönetimine du-rumu bildirdim. Ama onlar da tüm sorularına hiçbir karşılık alamadılar. Evet, neyse ki böylesi ancakbir kere olmuştur.

Birlikte oyun oynadığımız diğer topluluklardaki yoldaşların şöyle sözleri ile çok karşılaştık: «Kusurabakmayın, biz daha yeniyiz». Biz gülerdik, bizim kendi geçirdiğimiz ürküntüleri hatırlayıp, onu aşma-larıiçin «Genç komünistler değil misiniz? Aşamayacağınız şey var mı? Bir yüklenin çalışmaya baka-lım!» Duisburg'lu «Kızıl Çekiçler» ağır endüstri işçileri topluluğunu, 1931 ATBD genel kongre delege-lerine (tüm ülke işçi tiyatro topluluklarının temsilcilerine) de oynamaya ikna edebilmek için saatlercekonuşmamız gerektiydi. Bu kongrede üç topluluk, çalışmalarınısergileyerek, ATBD'ye bağlıajitproptoplulukların genel durumu ve eylemlerini göstereceklerdi. Önce biz, yani «Genç Muhafız», ardından«Kızıl Çekiçler», en son da ünlü büyük programı«Sovyet İktidarıİçin» ile «Kızıl Ses» topluluğu. Tambiz oyunun içindeyiz, bir kadın yoldaşgerginlik içinde geldi ve «Kızıl Çekiçler»in oynamak is-temediklerini söyledi. Hemen yanlarına koştum, öğrendim ki, bizi seyredince, ardından sahneye çık-maya istekleri kalmamış. İlk aklıma gelen: Demek ki bir de «Kızıl Ses» ilk oynayan olsaydıve onlarınoyununu görselerdi, şimdiye bavullarınıtoplayıp gitmişolacaklardı. Neyse, hemen Maxim Valentinyoldaşı, genel yönetim kurulundan diğer yoldaşlarıhaberdar ettim. Hep birlikte sonunda topluluğusahneye çıkmaya razıettik. Böylece isabetli hareket ettiğimizi, onların bu yolla cesaret ve deneylilikle-rinin arttığını, daha sonra genel yönetime eleştiri için gönderdikleri yeni sahnelemelerinden anladık.Yeni çalışmaları, içeriği bakımından ve politik yönden gerçekten başarılıydı.

«LEISER» GREVİNDEWeber Caddesindeki Böckers tesislerinde bir oyuna çıkmaya hazırlanırken baktık bizim Rudi yok.

82 Bizde devrimci tiyatrolarda (profesyonel) neredeyse birinin gelişmesi öbürünün varlığınıtehlikeye düşürecek kadar, kıyasıyabir mücadele(!)nin hüküm sürdüğü gözönünde tutulursa, buradaki dayanışma gerçeğinin işçi tiyatrolarının örgütlü sınıfsal niteli-ğinden geldiği, kıyasıya mücadelenin ise, küçük burjuva sınıfsal karakteristiği ile açıklanabileceği görülür. Dolayısıyla, salt buküçük burjuva «dükkan» bünyesi bile, en iyi niyetli devrimci çabalarıbireysel planda hapsedip kolayca baltalayarak tüketmeğeve asla işçi tiyatrolarındaki gibi gerçek dayanışmanın ilerletici yaratıcılığına vardırmamaya yetecek bir olumsuz karakteristiktir.(Devrimci çabalarıda özünde küçük burjuva devrimciliğine saptırıcıyönü de ayrıbir sorun tabii).

Yerini doldurmayıdüzenlerken çıktıgeldi. Çalıştığıyerdeki işyeri toplantısından geliyordu ve işyerikurulunda işçiler greve çıkma kararıalmışlardı. Gecikmesinin nedeni bu idi. İşyeri, ünlü ayakkabıfirmasr «Leiser»di. Bu firmada ilk kez, yalnız ayakkabıyapım-tamir atölyelerindeki değil, tüm satışyerlerindeki işçi ve tezgahtar kadınlar da greve katılıyorlardı. Üstelik yalnız ücretlerinin artırılmasıtalebiyle değil, sosyal koşulların da düzelmesi adına. Çünkü firmadaki işçilerin bulunduğu sosyal ko-şullar, hiç de firmanın burjuva gazetelerinde boy boy reklam ettiği şekilde değildi. Ayrıca öyle reklamettiği gibi «milli!» de değildi. Gerçi firma, vitrinlerine koca koca tabelalar koyarak «Almanlar, AlmanAyakkabısıGiyin!» diye yazıyordu ama Rudi'nin anlattığına göre, bizzat kendisi aylardır Çekoslovakayakkabıfabrikası«Bata»nın ayakkabılarından fabrikanın markasınısökme işi ile meşguldü. Her ney-se. İşyerindeki devrimci sendikacılar, yoğun çalışma ile son yıllarda tüm çalışanların, bu arada tezgah-tar kadın işçilerin de güvenini kazanmışlardı. Seçilen grev komitesi, devrimci işçi basınıkanalıylaBerlin emekçilerini, bu mücadelede kendilerini desteklemeye çağırıyordu. Biz de bunun dışında kal-mayıdüşünemezdik elbet. Elimizdeki hazır RGO (Devrimci Sendikal Muhalefet) sahnesini, hemenolabildiğince Leiser grevine uyarladık. Grev fonuna yardım toplanmasıda kararlaştırıldı. RGO sahne-mizi oynarken o sahnede görevi olmayan üyelerimiz salona girip yardım toplayacaklardı. Tasarladığı-mız gibi uyguladık. Program bitince de «Kızıl Bayrak» yazıişlerine başvurarak yardım kampanyamızsonucunun haberlere konmasınıbildirdik. Ertesi gün gazeteyi aldığımızda, yalnız bizim topladığımızyardımın değil, aynıakşam değişik yerlerde oynamıştüm diğer ajitprop toplulukların topladıklarıyar-dımların tutarlarının da yayınlandığınıgördük. Bir talep gelmesini beklemeksizin tüm topluluklar ken-di inisiyatifleri ile aynıgörevi yapmışlardı. Bu gerçek, ajitprop toplulukların politik bilinç seviyeleri-nin yüksekliğinin ve süratle eyleme girme yeteneklerinin ilginç bir göstergesidir. Tabii, bu grev sürdü-ğü sürece oyunlarımızda o sahneyi hep ön planda tuttuk. Nerede oyuna çıkıyorsak, o gün, «Kızıl Bay-rak»ta veya «Akşam Dünyası»nda grev hakkında çıkan yazıve haberleri kısaca görüşüyorduk. Herkessahneye bununla ilgili bir şey katmakla görevli idi. Ne şekilde katacağıkendisine bırakılmıştı. İstervitrin önü sahnesine, ister gazete satıcısıolarak, isterse işsizlik damga bürosunda.. Başlangıçta tamistediğimiz gibi gerçekleşemedi, ama az sonra daha iyi işlemeye başladı.83 Yoldaşlar, oluşumlarıhızlakavramayıve doğru biçimde sahneye getirmeyi öğrendiler bu vesileyle. Öte yandan bu pratik, politikbir eğitim de oldu. Buna, yoldaşların gerek işyerinde, gerekse yolda, işçilerle yaptıklarıgörüşme vetartışmaların büyük yararıolmuştu.

YENİKATILANLARKuruluşumuzun özellikle ilk zamanlarında, topluluğun sayısınıartırmaya büyük gayret sarfettik. Azsayıda bir topluluğun her üyesine düşen yük, hele bir de biri hastalanır veya işinden imkan bulupkatılamayıverirse, çok ağır olmakta. Aslında, oyunlarımızdan sonra genç yoldaşların bize gelip, bera-ber çalışmak istediklerini ilettikleri çok oldu. Biz de hemen prova yerimizi ve günümüzü söylüyorduk.Çoğu bir ya da iki kez gelip çalışmaya katılıyorlar, ama sonra bir daha gelmiyorlardı. Neden? Oyunu-muzu görmüşlerdi ve bu işi sevmişlerdi. Oyunların ardından bize gösterilen heyecanıda yaşamışlardı.Bu onlarıdaha da isteklendirmişti. Seyircinin içinde değil, bir de bizim aramızda olmayıistemişlerdi.Ne var ki, çoğunlukla gördükleri, işin dışgörüntüsü idi, bir sahnenin oluşmasıiçin ne kadar zahmetlibir çalışmanın gerekli olduğunu düşünmemişlerdi. Bize gelen herkese, sadece sahneye çıkmaktan iba-ret olmayan çok yüklü bir çalışma gerekliliğini hemen söylüyorduk. Ama çoğu bu uyarılarıbaşındapek ciddiye almıyorlardı, bu yüzden de sonunda kırıklıklarıbir o kadar fazla oluyordu. Oysa ilk prova-larda bile bu hatırlatmalarımızıısrarla tekrarlamaktaydık. Ve hemen de bir sahnenin içine alıyorduk,fazla seyretmesine bırakmıyorduk. Böylece konuşma ve hareket yönünden mevcut durumu da süratlesaptamaya yöneliyorduk. Elbette ki ilk bakışta edinilen izlenim esas olmuyordu, ama az çok fikir sahi-bi olmak mümkün oluyordu. Çünkü başvuran yoldaşlara, eksiklerini, çalışmaya tam intibak için dahaneleri öğrenmesi gerektiğini kısa sürede söylememiz gerekti. Bu ön pratik üzerine çoğu, çalışmaktaolduğu örgütte ve diğer türlerdeki politik bünyelerde daha etkin olacağınıve onların kendine dahauygun olduğunu farkediyor ve vazgeçiyordu.

Diğer bir kesimi de topluluk içindeki politik eğitime ısınamıyordu. Sahne malzemesinin doğruluğu ve

83 Yalnız fikrin değil, o fikrin pratikte oluşturulup işler hale getirilmesinin önemi görülüyor. Kaldıki, bu fikir, doğrudan doğruya işçisınıfıite müşterek pratikte değil de, onun dışında uygulamaya konsa idi, ilk anda hemen gerçekleşmesi (yani yalnız masa ba-şında ve provada tamamlanması) mümkün olmadığına göre, işçi sınıfıdışındaki kesimlerle birlikte gelişecek oluşumun ne kadarişçi sınıfıideolojisi yönünde korunabileceği kesinlikle belirsizdir. Bu örnek bu endişeyi de kanıtlayıcıdır.

içerik, politik yönelişvb. ile ilgili tartışmalarla sahnedeki oyun arasındaki direkt ilişkiyi görüyorlardı.Bu görüşmelerin ve tartışmaların çoğu kez sahne provasından da uzun zahmet ve zaman gerektirdiğinide görüyorlardı. Bu koşullar zorlarına gidiyordu. Bizim kolektif çalışma bünyemize uyabilmeleri de okadar kolay olmuyordu. Ne var ki, tüm bu zorunlu güçlükleri yenebilen yeni üyenin de hemen eskiüyeden hiçbir ayrımıkalmıyordu. O da sanki yıllardır bu topluluktaymışgibi oluyordu.

İyi bir topluluk, yalnızca çalışma planında kolektif olmakla kalmıyor, kolektiflik bilinci, topluluktakiyoldaşların kişisel hayatlarında da etkin oluyordu. Son sigara paylaşılıyor, yol parasıüleşiliyor, kitap-lar alınıp veriliyordu. Gece gösterilerinde çoğu kez, en uzakta oturan yoldaşın o saatten sonra evinegitmesi mümkün olmuyordu. O zaman, yakın oturan bir diğer yoldaşonu evinde misafir ediyor, ertesisabah işe götüreceği kahvaltılığıda o sağlıyordu. Böyle şeyler bizde alışkanlık olmuştu.

Yılsonuna doğru bir yoldaşımızın evinde yılsonu kutlamasıyapıyorduk. Önce yönetim, yıllık çalışmaraporunu sundu: Politik, örgütsel ve mali raporlar. Ardından çok yönlü bir tartışma. Ve nihayet anaçizgileriyle gelen yılın çalışmalarıplanlandı. Bütün bunlar yapılıp bittikten sonra gene de şarkı, eğlentive dans için bolca zaman kalmıştı. Dans müziği gramofonla çalınmıştı. Keyif, yemek ve içki masrafla-rına her üye kendi gücüne göre katılıyordu. Böylece bu birlikte eğlenmenin de kolektifliğimize katkısıolmaktaydı.

EĞİTİMAslında etkinliklerimizin tümü bir çeşit politik eği tim olarak nitelenebilirdi. Çünkü yeni bir sahneninçalışması, bizim için, aynen oyunun izleyiciler için bir eğitim olmasıkadar eğitici oluyordu.

Az önce değindiğim gibi, bir sahnenin oluşturulmasıiçin yapılan tartışmalar, her üyenin yoğun biçim-de katılmak durumunda bulunduğu bir eğitim çalışmasıydıda. Ancak asıl arzu ettiğimiz birçok diğereğitim yollarına, isteğimizin çok altında imkan ayırabilmekteydik, çünkü çoğu kez günlerce ardardaoynamak zorundaydık. Böylece kendi kendimize eğitimin ötesinde, ikinci eğitim basamağıolarak,ATBD örgütü içinde, konferanslarda ve eleştiri akşamlarında oluşan eğitici boyut gelmekteydi. Bütünbunların ötesinde de 1930 yılısonundan itibaren ATBD'nin Teltow'da düzenlediği 14 günlük programlıeğitimler bulunmaktaydı. Bu eğitim programıyalnızca işçi tiyatrosu konularınıdeğil, bunlarla ilintiliolarak işçi hareketinin tarihi, Marxizm-Leninizm, Sovyet Rusya'da sosyalizmin kuruluşu gibi işçileriilgilendirebilecek her konuyu içeriyordu. Bu eğitimin ne kadar yarar sağladığını, o programa gönder-diğimiz topluluk üyelerindeki gelişimden farketmek mümkündü: Bizim Erwin, topluluğun politik yö-netiminde bana, eğitim öncesine nazaran çok daha güçlü olarak yardım katmıştı. O yolla toplulukla-rında etkin görevlerde başarılıilerlemeler sağlayan, hatta ATBD örgütünde çok daha kapsamlıgörevle-ri başaran yoldaşların sayısıaz olmamıştır.

Daha genişöğrenimi, işçi örgütlerinin kurslarıve eğitim akşamlarısağlamaktaydı. Ayrıca bu çerçeveyeYoldaşHermann Duncker yönetiminde, emekçiler için Berlin'deki en iyi okullardan biri olan«Marxistische Arbeiterschule (MASCH) –Marxist İşçi Okulu»nu da eklemeliyiz. Öte yandan yazılıeğitim dokümanıo kadar çoktu ki, burada tek tek değerlendirmek mümkün değil. Bunların içinde öncebizim işçi basını, sonra kuruluşların periyodik yayınları, onun ötesinde Parti'nin ve Gençlik Birliği'ninteorik yayın organlarıgelmekteydi. Dahası, «Internationale», «Die Kommunistische Internationale»,«Die Jugendintertanionale -UluslararasıGençlik», «IAH -Uluslararasıİşçi Dayanışması»nın «DerRote Aufbau -Kızıl İnşa», «Der Parteiarbeiter -Parti Çalışanı», vb. sürekli yayınlarıve nihayet ihmaledilmemesi gereken bizim kendi alanımızın yayınları: KPD ve KJVD tarafından çıkarılan «Arbeiter-Dühne und Film -İşçi Sahnesi ve Film» ve «Das Rote Sprachrohr -Kızıl Ses» dergileri bulunmaktaydı.

Topluluk kendini ne kadar eğitmişse, oyunlarıda o kadar olgun ve canlıolmaktaydı.

BİZ DE «YARDIMCI, REHBER» TOPLULUK OLUYORUZBize de rehberlik görevi verildi. Bu görevde biz büyük bir sorumluluk görüyorduk, çünkü kağıt üstün-de rehberlik değil, yol göstermemiz gerekenlere pratik olarak yardımcıolmaktıbizim rehberliktenanladığımız. Bize, kuruluşumuzun ilk zamanlarında öyle yardım eden topluluklar olamamıştı, en çok,toplantıve gösterilerde karşılaştığımız bazıtopluluk üyelerinin katkısıolabilmişti. Öyleyken, bu birkaçkişinin daha önce aşmışolduklarıdeneylerden bile o kadar çok şey öğrendik ki, bu bizi birçok eksik-lik, güçlük ve yanlıştan kurtarabildi. Kısacası, o sayede çocukluk çağınıdaha kolay atlattık.

İlk rehberlik görevine, ATBD'nin sekreteri Margarete Lode tarafından getirildik. Luckenvalde'de birtopluluk var, başlangıçta iyi bir ilerleme gösterdiği halde şimdi durakladı, diye anlattıbana. Bu toplu-luğun üyeleri ha bire değişiyormuşve topluluk olarak bir varlık gösteremiyormuş. Bizim topluluğunbu işe bir yardımıolup olamayacağınısordu ve o topluluğun yöneticisinin yakınmalarınıiçeren mek-tubunu verdi bana. Ben hemen bu mektubu bizim ilk prova akşamında yoldaşlara okudum. Yüküm-lenmemiz gereken göreve başta herkes pek sevinmedi. Bir kısmı, bunu, ATBD genel yönetim kurulu-nun görevi olarak görüyordu. Ancak, tartışma sonunda onlar da görüşlerinin yanlışolduğunu anladılar.Çünkü her topluluğun bir görevi de, diğerine yardımcıolmaktı. Aynıakşam onlara bir mektup yazdık,adreslerini nasıl elde ettiğimizi, ne yapmak istediğimizi bildirip, bir süre topluluklarına yardımcıreh-berlik etmemizin uygun bulunup bulunmayacağınısorduk. Kısa zamanda, kabul ettiklerini bildirencevaplarınıaldık. Önce bizim yazılısahne malzememizi gönderip, nasıl çalışıldığınıtarif ettik. Böyle-ce sıkıbir yazışma başladıaramızda. Başlangıçta ilişki bu kadarla yürüdü. Sonra topluluk yöneticisiBerlin'e bir gelişinde onu bir provamıza davet ettik ve böylece kendisi ile şahsen tanıştık. Bu provaakşamıbirçok şeyi yakından görmüşoldu. Ardından ben Luckenvalde'ye gittiğimde, onların oyunlarınıve bu arada bizim sahnemizin oynanışınıizledim. Ama gördüm ki, topluluk yapılanısalt şema olarakaktarmış. Oysa biz yönetici yoldaşgeldiğinde özellikle bu sahnenin politik yönden somut gerçekleşti-rilişi üzerine görüşmüştük. Demek ki, topluluk üyeleri oynamaktan zevk alıyorlar ve oynamayısevi-yorlar, ama öte yanınıtümüyle yönetici yoldaşa terkediyorlar. Ayrıca önemli olan politik yönden kendikendini eğitme gereğini hiç düşünmemişlerdi. Hemen ardından, gönderdiğimiz tüm sahne malzemesi-nin de salt şema olarak aynen alındığısaptanabiliyordu. Bu işin daha iyi olmasıiçin ne yapmak gerek-tiğini anlattım. Pratik yönden de, topluluğumuz Luckenvalde'de oynamakla görevlendirilerek, tümdeneylerini ortaya getirebilirdi. Gerçekten, yardımcıolacağımız topluluğun tüm üyelerini gösteriyedavet ettik, hepsi geldi. Programımızda, onların o şematik biçimde aktardıklarısahneyi de oynadık.Oyundan sonra da her iki topluluğun tüm kadrosu saatlerce beraber oldu ve sahneyi ne şekilde çalıştı-ğımızıher yönü ile ve tüm detaylarıile anlattık.84 Bu görüşme onların çalışmalarında dönüm noktasıoldu. Nitekim ondan sonraki haberler çok değişikti artık. Yardımcıolmaya elbette devam ettik, amaasıl onlar kendi yaratıcılıklarınıkoyarak çalışmaya başlamışlardı. Bir de Ren bölgesinde zaten birajitprop toplulukta çalışmışolan bir yoldaşgelip onlara katılınca, daha da büyük bir gelişme gösterdi-ler. Kısa süre sonra aldığımız bir haberde, 1931 Şubatında IATB (Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği)gününde bu topluluğun kendi hazırladığıbir programıbüyük başarıile sergilemişolduğunu öğrendik.

İkinci rehberliğimiz, ATBD'nin bürosunda, Miersdorf bei Zeuthen'den bazıyoldaşların gelmesi ileoluşan görüşme sırasında gündeme girdi. Bir ajitprop topluluk kurmuşlar ve kendi yazdıklarıbir sah-neyi oynamışlar. ATBD'ye de katılmışlar ve şimdi daha ileri gelişme sağlamak için öneri ve yardımistiyorlardı. Onlarıbir ziyaret etmemizi ve giderken de kendi sahne birikimlerimizin malzemesini bir-likte götürmemizi kararlaştırdık. Tek bir ziyaretle kalmadıtabii. Onlar da bize geldiler. Sonra biz tek-rar onların çalışmasına gittik. Bu topluluk, genç olmayan fakat çok enerjik yoldaşlardan meydana gel-mekteydi. Kendileri o kadar iyi sahneler yazıyorlardıki, biz onlarıalıp diğer topluluklara da iletiyor-duk.85 Bu sahneler içinde en güçlü olanıda, emekçilerin ortak cephesini işleyen sahneydi. Birçok kü-çük elemandan nasıl büyük bir birliğin oluştuğunu gösteriyorlardıbu sahnede. Bu «sahneler dizisibütünü (Szenenfolge)» içinde bir şarkının metni, hatırladığım kadarıyla şöyle idi:

«Bir küçük parçacık küçük kalırBir küçük parçacık daha katılırDerken bir küçük parçacık dahaBüyük koskoca birliği yaratır.»

Bununla, köşesine çekilmişsınıf kavgasından uzak duran işçileri hedef almaktaydılar.

84 Örgütlülüğün, en ince detaya kadar dayanışmalımüşterek pratiğin —özellikle canlıoyunculu, canlıseyircili karakterde olantiyatro sanatıiçin— yalnız yararlıdeğil, aynızamanda kaçınılmaz biçimde zorunlu olduğuna tipik bir örnek.85 Hayat tecrübesi daha zengin yaştaki kesimleri de olaya kazanmanın önemi yanında, o tecrübenin en genişbiçimde yayılmasıolanağı(örgütlülük ve sınıf dayanışmasısayesinde) bir o kadar daha altıçizilmesi gereken bir husus. (Bir devrimci profesyoneltiyatronun oyununu taşrada bir amatör tiyatroya göndermek söz konusu olduğunda, o profesyonel tiyatronun o yöreye yapacağıturnenin «işşansımın azalacağıendişesi, az rasladığımız bir gerçek değildir. Ancak burada kabahat o profesyonel tiyatronunöyle davranmasında değil, küçük burjuva «ticari kurum» olarak ayakta kalma bünyesinde oluşundadır. O bünyede olduğu süre-ce, amacıile çelişik davranmak, giderek de çelişkisini, «amacınısaptırarak» dengelemek zorunda kalmasına şaşmamalıvekişisel suçlamalar planında yaklaşmamalıdır meseleye. Tersine, bu tarihsel deneylerin ışığında, bizde de işçi sınıfıörgütlenmesiplanlarına yaklaşmanın yollarınıarayarak yaklaşmalı).

Üçüncü rehberlik işlevimize de, Uluslararasıİşçi Yardımlaşmasıörgütünün dünya kongresi vesilesiyleÇin'li ve Japon yoldaşlarla bir sahneler dizisini prova ederken kavuştuk. Birgün Bela Balasz yoldaş,sekiz Macar öğrenci ile birlikte o provalarımızın birine geldi. Öğrenciler, Alman kültürünün durumunutanımak üzere birkaç ay Berlin'de kalacaklardı. Oldukça ileri bilinç seviyesinde bulunduklarından —hatta bir kısmıkomünist gençlik üyesiydiler— esas Alman emekçisinin kültür çizgilerini incelemeleridoğaldı. Bize de bu anlayışla gelmişlerdi. Daha «Dayanışma Sahnesi»nin provasında zaten dil çokluğuyönünden karışıklığımız vardıki, bir de tartışmalarda bir dil daha eklenmişoldu. Bela Balasz yoldaş,bir tercüme hatasından bir yanlışanlama doğduğu zaman sık sık araya girmek zorunda kalıyordu. Tümbu kargaşalığa karşın, ortak fikrimiz, dil engellerini aştı. İzleyen haftalarda Macar yoldaşlar daha sıkkonuğumuz oldular. Yurtlarına döndüklerinde birçok deney ve belge sağlamışlardı. İlişkimiz mektup-larla sürdü. Mektupların birinde şu yazıyordu: «Bizde de bir ajitprop topluluk var. Adı'Miada Garda',Almancası: 'Junge Garde' (Yani 'Genç Muhafız' Ç.N.).»

Toplulukların çoğu burada anlattığımız tarzda çalışmaktaydı. «Çekme HalatıPolitikası» adınıverdi-ğimiz, bu daha güçlü toplulukların daha zayıf olanlara yardımcıolmasıtutumu, ATBD'nin genel geli-şimine büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Kaldıki, rehberlik eyleminin yararıasla tek yanlıolmuyor-du; her iki tarafa da paha biçilmez deneyler kazandırıyordu.

SEÇİMLERDESeçimler ajitprop topluluklara her zaman önemli görevler getirirdi. Yalnızca seçim sahneleri oluşturmagereğinden değil, oynanışın da ayrıcalıklar taşımasından dolayı. Nitekim, seçim sıralarında kapalısalonlarda oynadığımız pek enderdi. Çoğu bina avlularında veya açık alanlara da oynamamız gerekir-di. Öyle ki, bir öğleden sonra ve akşam süresi içinde dört veya beşyerde birden oynadığımız olurdu.Üstelik günler sürerdi bu. Hergün gereğince aktüel olmayıda ihmal etmemek şarttı. Weimar Cumhuri-yeti döneminin hükümetleri ve partileri sayesinde aktüel malzeme aramadığın kadar.

Örneğin Sosyal Demokrat Parti (SPD) bir seçim propagandasında otomobillerden, halka, üzerlerinde«SPD'ye oy verin» yazılıküçük sabunlar dağıttıydı. Sonra da gidip mecliste «A» zırhlıkruvazörününyapılmasıiçin kredi verilmesi lehinde oy kullandı.86 Oysa daha önce aynışeye karşı«ZırhlıKruvazöredeğil çocuklarımızın yiyeceğine» sloganıyla genişbir kampanya yürütmüştü.

İşte onların son sabun parçalarıdaha dağıtılmamıştıki, ajitprop toplulukların bunu alaya alan şarkılarıher yerde duyulmaya başlandıbile. Ortalık sabun köpüğü balonlarından geçilmez olduydu. Bu sabundağıtma buluşunu yumurtlayan Bay Künstler'in adıda işçi çevrelerinde «Seifenküntsler -Sabun sanat-karı» kalmıştıbu yüzden. «Kızıl Bayrak»da da yayınlanmışolan, bu konudaki en ünlü şarkılardanbirinin87 bir kıtası:

«Kardeşlerimizi düşündük, düşündük de işteSabunlar dağıttık seçim kampanyasında.Gene dağıtırız bir dahaki sefereKarşılıksız değil nasıl olsa.Sabun köpürtüyoruz sabunSabunluyoruz güzelceEllerimizin kanıkiri gidiyor sabunla..»

86 Bkz. Not (77). Söz konusu seçimler ise aynıyılın 20 Mayıs'ındaydı.87 Julian Arendt tarafından yazılıp Otto Stranzky tarafından müziklenmişolan bu şarkının devamışöyledir:«Büyük mukaddes dünya savaşıvardıya Sabun kö......İşte onu biz kabul ettik. Esas devrimcileri ezdik tahtakurusu gibiVicdanımızısusturduk da bir güzel Asayişi, nizamıkurduk yeniden.Savaşkredilerine «evet» dedik. Ama o devrimci işçilerin kanıyok muSabun kö...... Yapışmışçıkmıyor elimizden.Derken yenildi bizim «siyah-kırmızı-beyaz»* Sabun köpürtüyoruz sabun«Siyah-kırmızı-sarı» oluverdik Sabunluyoruz güzelceCumhuriyet devrimini** dersen Ellerimizin kanıkiri gitsin sabunla..»Kendiliğinden geliverdi, biz istemedik.

* (SPD'nin bayrak renkleri: Altın rengi)** (Weimar Cumhuriyetine geçişde Almanya'dadevrim olarak anılır).

Bu şarkıyıbirçok ajitprop topluluk programlarında kullanmıştı. Ev ev giden seçim ajitasyonlarında çokhareketli olmamız gerektiği için partinin ilgili gruplarıile önceden ilişki kurardık. Eğer yeterince yol-daşkatılabilmişse, bize yalnızca oyunumuzu oynamak kalırdı. Kapıkapısüren ajitasyon görevini partive gençlik görevlileri tamamlarlardı. Bir avluda da en çok yarım saat sürdürürdük oyunumuzu, Böyle-ce, önceden iyi organize edildiğinde, aynıgün içinde birçok yerde oynamamız mümkün olurdu. Aksihalde ajitasyon konuşmalarınıda biz üstlenirdik. Ancak, tabii o zaman çok daha az sayıda evle ilgile-nebilirdik. Bir keresinde parti mahalli örgütü oda değiştirmiş, bize bildirmeyi unutmuşlar; biz odanınönündeki boşkoridorda kalakaldık. Buna rağmen ev ajitasyonlarına giriştik gene. Ancak ertesi günpartinin bölge yönetimine, hangi merkezlerde oynadığımızı, hangi evlerde, başarılıpropaganda sağla-dığımızı, hangilerinin kapsam dışıkaldığınıbildirdik ki, böylece partinin görevli gruplarıoralardagene çalışsınlar.

Açık alanlarda oynadığımız seçim sahnelerinde, elektrikli durumlar hasıl olduğu zaman polis oyunu-muzu yasaklamaya kalkarsa, başka bir köşede hemen tekrar baştan başlamak üzere o anda gözdenuzaklaşabilmek için, yok denecek kadar az aksesuar kullanırdık. Cadde ve avlulardaki böylesi eylem-ler özellikle önemliydi. Çünkü böyle fırsatlarda, KPD'nin bilinen açıkhava toplantılarında rastlanama-yan işçilere ulaşmak mümkün oluyordu. Çoğu kez onların da olumlu tezahüratıile karşılanıyorduk,olumsuz müdahaleler, çevredekiler tarafından susturuluyordu. Bizi: «Delikanlılar, en kısa zamanda birdaha gelin ha!» diye uğurluyorlardıçoğu kez.

Büyük gösterilerde seçim türkülerimizi söylüyorduk. Bu kısa seçim türküleri, kitlelerin kulağında ko-layca yer ediyor ve yayılıyordu. Berlin'in «Sturmtrupp Alarm»88 topluluğunun yaptığıbu tür seçimtürkülerinden iki örnek:

88 Bu topluluk, çoğunluk işsizlerden kurulu idi. (işsiz deyince «işsiz-güçsüz aylak takımı» gelmiyor herhalde akla. Ekonomik krizve enflasyon sonucu, kapitalizmin işinden attığıve açlığa mahkum ettiği işçilerdir söz konusu olan) kendi müzik aletleri ile vekendi yazıp çalıştıklarıoyun dağarcığıile tüm Almanya'yıdolaşmışlardı. Programlarısık sık yasaklanmıştıve onlar da kapalıişçitoplantılarında gösterilerini yapmışlardıo durumlarda. Willi Karsch «1945 öncesi Ajitprop Toplulukların Şarkıları—Lieder derAgitprop— Truppen vor 1945» adlıkitabında (Leipzig 1958) bu topluluğun bir oyunşarkısınıyayınlamış:«Proleter ÖzeleştiriArka binada dört merdiven çıkınca Schulze arkadaşın derdi de başkaSoldaki kapıKrause'nin Sevgilisi kız çıkıyor bir memurlaEvin babasıgüya Adam memur, kendi gibi işçi değilAma zalim hükümdardan farkıyok, neyse İsterse Grete'yle bugün evlenir.Odaya şöyle bir bakar keyifle Neden dersen, kız düğün isterSüs olsun diye bir sürü nesne Gelinlik ister, kilise de der üstüne üstlük.Yaldız çerçeveli melake tablosu, yatağın başında Öyle böyle evlenilir sonunda.–Yüznumarada da artist resmi var ha! Düğün yemeğinde zom olur SchulzeÖbür duvarda askerlik hatırası Enternasyonal'i tuttturur bağıra bağıra.Siyah-beyaz-kırmızıkurdeleli Yığılır karısının omzuna.Ve düğün hediyeleri ve dernek hatıraları Ancak biranın başına geçinceBu curcuna arasında sıkışmışbir Lenin resmi. Kendini bulur Schulze gene

Kadın haklarıfalan filan diyerekAncak biranın başına geçince Yaklaşır karısının kilisesine.Sosyalisttir bizim KrauseBir sınıf mücadelecisi kesilir ki orda Neyse, ye......Burjuvaziye küfrün bini bir para.Neyse, yer içer kesesince YoldaşSchulze, Lehmann, Krause,Allahıda unutmaz bu ara Ne yanınıza baksanız görürsünüz onlarıNe yaparsın lafla karın doymaz ki Belki evinizde, işyerinizdeSağçıkmak lazım sabaha. Uzağa gitmeye ne gerek.Öbür yanda ana kaçırmaz Oysa kuponla, allıpullu çekilişli gazeteyleGazetenin hissi roman tefrikasını Kiliseyle, kafa çekip duman altıolmaklaİçi titrer heyecanlıyerler geldi mi Roman tefrikasıkovalıyarakAşk, macera, ihtiras, şöhret, servet, şan! Nasıl girilir sınıf kavgasına?Baba Lehmann kupon biriktirir titizlikle Rusya'nın başardığınıbaşarmakBir teki eksik kalmasın aman! Sovyet sosyalist cumhuriyeti kurmakBir de temsilci olmak ister işyerinde. Değil mi amacımız?Geceleri rüyasında baba Öyleyse atıp gevezeliği, kadehleri bir yanaGramofon almışplak çalarken görür kendini Önce kendi kendimizle hesaplaşacağız.Ana, romandaki zavallıbaron'u kurtarırken! Öyleyse bir tekme her türlü fasaryaya

Halkıuyutmak isteyen herşeye bir tekmeAncak biranın başına geçince Lehmann Verelim kendimizi işçi kültürüne.Atar tutar ordan burdan Biranın başında değil,İşçi kültürü konusunda İki tek sonunda değil,Kulaktan dolma. Gevezelik değil bu iş.

Bizim işimiz, yaşamak istiyorsak!Neyse, ye......

«Her seçimde laf yarışırHürriyetmiş, adaletmiş,Ardında zincirler hazırSenin boynuna biçilmişAlay ettirmeyiz yeter artıkKendi kendimizle biz!Hür cumhuriyet gevezeliğini değilSeçim günü biz işçilerKendi partimizi seçeriz!»

Diğeri:«Komünistleri seçeceksinÜstelik yalnız seçmek miYardımınıbekliyor partinKurtarmak için seniSen de zor durumdasınSana da zor gelir amaOn kuruşa kıyacaksınKPD bağışfonuna.»

Seçimin yapıldığıgün ise topluluğumuz şu programıuygulamaya koymuştu: Öğleden önce her üyekendi evinin olduğu bölgede seçim çalışmasıyapacak. 12-13.00 arasıöğlen boşluğu. Saat 13.00'ten se-çimin son bulmasına kadar Berlin'in bir belediye kesiminde propaganda geçidi. Akşam ise KPD'nin birgösterisinde oynamak. Geçitte yoldaşlar dört beşsaat süreyle yürüdüler. Önde biri kızıl bayrak taşı-makta, onun arkasında megafonlu dört yoldaş, izleyen sırada da «KPD'yi Seçin» harflerini taşıyanyoldaşlar. Diğerleri gene megafonlarla onların ardında. Bunun ne kadar yorucu olduğunu tahmin et-mek zor değil. Hele sona doğru.. Kısa sözlerimiz:

«Son saatte diyoruz kiSeçin liste dört. KPD'yi» ya da:

«KPD'yi seçmek için gitmelisinSon saat de olsa sandık başına!»

Seçim öncesi pazar günü de oyun toplulukları, kamyonet arkalarında seçim sahnelerini oynamak veseçim broşürleri dağıtarak tartışma oluşturmak üzere kırsal kesimlere giderlerdi.

Tüm seçim kampanyasısüresince topluluklar çok yönlü olurlardı. Ama bu yükü sonuna kadar taşırlar-dı. Seçim toplantılarının düzenleyicileri, program sonunda seçim fonuna bağıştoplanmasıiçin geneajitprop topluluklara başvururlardı. Oyunlarıdolayısıyla bu kişileri kitle yakından tanımışoluyordu.Bu nedenle bağışon kuruşlukları, toplama şapkalarına dolardı; hele seçim türkülerini söylemektelersebu arada, ya da seçim sloganlarınıaktarıyorlarsa biçimlice.. İşçi de bu kuruşçuklarıne adına verdiğininbilincindeydi tabii.

BİR REVÜ TOPLULUĞU İLE KARŞILAŞMABir keresinde, KPD, Kreuzberg bölge örgütünün bir gece programında, Bergmann Caddesindeki birsinema salonunda oynamamız icabetti. Böyle gece programları, Cumartesi geceleri, normal programınbitiminde yapılırdı. Bu yüzden de çoğu kez saat gece yarısıikilere kadar sürerdi. Bir Sovyet Filminingösteriminden önce oynayacağımız o akşam, oldukça erken kulise geldiğimiz için, sahneye çıkmayahazırlanan bir revü trupu ile karşılaştık. Olay, henüz sesli filmlerin pek az olduğu, sessiz filmlerin isebüyük sinemalarda, sahne gösterileri, cambazlıklar, komedyenler, küçük revüler vb. yan programlarlabeslenerek gösterildiği yıllarda geçiyor. İşte bu da bizim «et-but gösterisi» dediğimiz o türden bir kü-çük revü trupu idi. «Siz ne yapmaya geldiniz buraya?» sorusu üzerine şöyle cevap verdik: «Sizin yap-tığınızıyapmaya, tiyatro oynamaya yani. Ama bizimkinin muhtevasıbaşka.» Kısa sürede aramızdasohbet başladı. Başta kendimizi tanıtmadık. Birkaç cümle sonra öğrendik ki, toplulukta yalnız birkaçkişi tiyatro oyuncusu imiş, geri kalanı, özellikle de kızlar takımıbaşka işlerden gelmelermiş. O zaman-lar büyük çapta işsizlik hüküm sürmekteydi ve kızlar da sırf burada aldıklarıgündelik, işsizlik sigortasıödentisinin biraz üstünde diye bu revü trupunda çalışıyorlarmış. Bütün incelikleri kullanarak, bu iştenne kadar kazandıklarınısoruşturduk. Hafta içi günler, günde iki seans, Pazar günleri üç seans üstüsteoynuyorlarmış. Ücretlerinin ne kadar olduğu şimdi tam hatırımda kalmamış, ama herhalde çok azdıki,bizim kız arkadaşlar hayretle haykırmışlardı: «Ne! o kadarcık para için mi ortalıkta yarıçıplak zıplayıpduruyorsunuz?» Bunun üzerine biz de kim olduğumuzu, ne yapmak istediğimizi anlattık, onların oyu-nu ile bizimki arasındaki zıtlığıizah etmeğe çalıştık. Bizim oyuna kalıp seyretmelerini önerdik. Tamsohbetin orta yerinde, bunların menejeri çıkageldi. Kızlarının bizimle konuşmaya girmesini asla uygungörmemişti, yasak etti. Gene de kızlardan ikisi bizim oyunu sonuna kadar seyrettiler. O güne kadarhiçbir ajitprop topluluk izlememişler; bizim oyunu da tam kavramışdeğillerdi. Yolda tramvaya kadaronlara bazışeyleri açıklamağa çalıştık. Özellikle de, patronlarına karşıdaha güçlü olmaları, sendikaya

girmeleri gerektiğini anlattık. Adresimizi de verdik. Gerçi bir daha ses çıkmadıonlardan, ama konuş-mamızdan edindiğimiz izlenim, gene de hiç değilse bu konular üstüne kafa yormağa getirdiğimiz yö-nünde idi.

ÖRGÜT VE BİZTa başından beri kuşkumuz yoktu ki, eğer biraz birşey olabilmişsek, bunu kendimizi eğitmemize veATBD'nin örgütsel çalışmasına katılmışolmamıza borçluyduk. Onun için de tüm toplantılarınıizler-dik. Tartışmalardan çok şey öğrenirdik. Diğer ajitprop toplulukların, bu arada özellikle «Kızıl Ses»indeneyleri bizim için en iyi eğitimdi. ATBD'nin bürosunun bizim yakınımızda bulunmasıda bir kolay-lıktıbizim için. Böylece bizim topluluktan, yarım zamanlıişi olanlar veya işsiz olanlar sık sık bürodabulunuyorlar ve oradaki çalışmalara yardımcıoluyorlardı. Örgüte ara ara yardımcıolma şeklindeki builişki zamanla sürekli birlikteliğe dönüştü. ATBD bürosunda da işeksik olmuyordu tabii. Örgüttekiyabancıyetkililerle kontak kurmamız sayesinde, diğer ülkelerde işçi sınıfının ve sınıf mücadelelerinindurumu üstüne epey şey öğrendik. Bunun da uluslararasıdurumu içeren sahnelerimizin oluşturulma-sında büyük yararınıgördük. Bürodaki ufak tefek işleri de unutmamak gerek. «İşçi Sahnesinin dağıtı-mıve postalanması, sahne metinlerinin çoğaltılması, isteyen dıştopluluklara gönderilmesi ve de ayakişleri., her türlü işi yapıyorduk. Büroda kesintisiz bir geliş-gidişyaşanmakta olduğu için her gün yenibirşeyler öğreniyorduk. Pratik ve teknik beceriler, hatta örneğin yazımakinesi öğrenmek bile dahasonra topluluğumuz bir yazımakinesine kavuşunca çok işe yaramıştı.

KIZIL ŞARKILARBirçok topluluktan, yeni mücadele şarkılarıisteyen mektuplar gelmekteydi. Buna dayanarak bizimyayınlarda «Yeni mücadele şarkılarıoluşturun!» çağrısıyapıldı. ATBD yönetimi de, şarkılarınıkendi-leri yapabilen topluluklardan, ürünlerinin metin ve notalarınıgöndermelerini istedi. Aynıdilek, dev-rimci yazar ve müzisyenlere de iletildi ve katkılarıistendi. Ama bütün bunların sonucunda toplananmateryal gene çok azdı. Bunun üzerine düşündüm ve Arthur Pieck'e giderekşu planımısöyledim: Top-luluklara yeni müzikli malzeme gerek. Hem metin hem notası. Notalımetinler topluluklar için, yalnızmetinler de herkes için. Yalnız metinlerin, aralara desenler de katılarak yayınlanmasıiyi olur. Çünküisabetli desenlerle zenginleştirilmişşarkımetni yayınlarıçok daha ilgi ile alınmakta ve bu ayrıca top-luluklara ve birliğe parasal kaynak katkısısağlamakta. Bu yayınlar en sade biçimde yapılacak, öyle ki,notalıolanlar 10 Fenik, düz metinler (desenli) 5 Fenik'ten satılabilsin. Desenleri, AIZ'daki ve «Wegder Frau -Kadının YoIu»ndaki çizgileri ile ün yapmışolan ressam bayan Berta Link'in çizmesini sağ-layabiliriz. Elimizde yalnız şarkımelodileri bulunan şarkılar için piyano partisyonlarınıRolf Jakobiyoldaşyazacaktır..

Benim bu önerilerime Arthur Pieck'in cevabı: «Bunlarıbana güzel güzel anlatıyorsun da niye hemengerçekleştirmeğe geçmedin? Ne duruyorsun?». Eh, ilk endişem kaybolmuştu. Böyle kapsamlıbir öne-riye böyle cevap! Sonra güldü ve: «Yalnız, ilk sayılar ancak 14 günde yetişebilir» dedi. Hemen işekoyulduk, bu çalışmanın teknik yanlarınıen iyi nasıl kotaracağımızıtasarladık. Karl-Liebknecht-Hausbize yalnızca zorunlu masraflarıkarşılığıbu yayınıyapmayıüstlendi. «Arbeiter-Bühne und Film -İşçiSahnesi ve Film»in ilk duyurusu ve sayısıile bu şarkıyayınlarıserisi duyuruldu; ilk broşürün başlığıda anons edildi.

Serinin ilk üç sayısı14 gün içinde çıkmıştıbile. Seri içindeki şarkıların bir kısmı: Gumbel'in metni ve«Junge Garde -Genç Muhafız»ın müziği ile «RGO -Devrimci Sendikal Muhalefet» marşı, «KızılSes»in «Komsomol Şarkısı», «Kollone Links -Sol Birlikler» topluluğunun «Franz Meier'in Şarkısı»,«Junge Garde»nin «Kızıl Spor Şarkısı», sözü Weinert'in, müziği Eisler'in olan «IAH -UluslararasıİşçiDayanışması» şarkısıve «ATBD Şarkısı».. Bir yıl içinde yayınlanan ve gönderilen şarkıların toplamı15-20'yi bulmuştu. Pekçok topluluk, bu yayınlardan yüzlerce istemişti, satmak üzere. Şarkıların yapı-mında, broşürlerin yayımında ve dağıtımında emeği olanlar, yazar, ressam ve müzikçi sanatçılar vebizler, hiçbirimiz tek fenik almayıdüşünmedik tabii.

1959 da bu broşürlerden birkaçıtekrar elime geçince ne kadar mutlu oldum. O zamanların ajitproptopluluk üyesi bazıBremen'li yoldaşlar bunlarıfaşizmden ve savaştan kurtararak saklayabilmişlerdi.

ULUSLARARASI BAĞLILIK1931 yılındaydı. Bütün Berlin'de, büyük dayanışma örgütü «Uluslararasıİşçi Dayanışması-IAH»ındünya kongresi delegelerini karşılama ve evsahipliği ile meşguldük. Ajitprop topluluklar da oyunların-daki IAH sahnelerini tamamlamağa çalışmaktaydılar. Kore'li yoldaşKunio İto Almanya'da işçi tiyatro-su üstüne tahsil yapmakta idi ve bize geldiğinde, biz de bir dayanışma sahnesi oluşturma çalışmasıüzerindeydik. O da yalnız tahsil etmekle kalmıyor, pratik olarak da birlikte çalışıyordu. Sahneler yazı-yor, şiltleri boyuyor, konuşmalarıüstleniyor vb. yerine göre her şeyi yapıyordu. Rehrbergen'de 1. Kızılİşçi Spor ve Kültür Günü'ndeki gösteri yürüyüşünde ajitprop toplulukların taşıdıklarıbez afişve figür-leri o yapmıştı. ATBD ve IATB amblemlerini de o çizmişti. Megafonlar ve bayrakla ajitpropçular şek-lindeki bu figürler kısa sürede çok tanınıp yayıldı. Biz hatta o figürlere sadece «İto-Maennchen: İtoAdamları» derdik. İşte bu İto yoldaşbize geldi ve henüz tamamlanmamışbir müsvedde getirdi: İçeriğiIAH'ın işlevi üstüne. Tabii bu müsveddeyi hemen çalışmaya soktuk. Taslağıtamamlayana kadar birlik-te çalıştık. Bir konuşmacıile bağlanan dört bağımsız sahneden meydana geliyordu. Birinci sahne,Çin'deki, ilk kez Sovyet iktidarının89 başarıldığıbölgede geçiyordu. İkinci sahne, emperyalistlerinSovyetler Birliği'ne karşıbir komplo tezgahladıklarıCenevre'yi ele alıyordu. Üçüncü tablo, bir Tokyometal fabrikasındaki bir grevi işliyor, dördüncü ve son tabloda ise tüm dünya emekçilerinin dayanış-masınısergiliyorduk. Kapanış, Erich Weinert-Hans Eisler'in IAH Şarkısıile yapılmaktaydı. Provalarabaşlayacağımız sırada İto, 1. ve 3. Sahneleri Çin'li ve Japon öğrencilerin kendi dillerinde oynamalarınasıl olur, diye bir fikir getirdi. Uygun bulduk. Gerçekten de bir dahaki provaya Çin'li ve Japon öğren-cileri alıp geldi. Aralarında genç komünistler de bulunuyordu. Meseleye kendilerini tam vermişlerdi.Hepsi Almanca bilmediklerinden dil bakımından karışıklıklar olmuyor değildi. Böylece provalar altıdilde yürütülüyordu örneğin: Almanca, Fransızca, İngilizce, Rusça, Çince, Japonca. Tercüme bazensöylenmek istenenden başka birşey anlatır olduğunda eğlenceli durumlar da meydana geliyordu. Amayapılan işin etkisi tüm dil güçlüklerini de yeniyordu. Provalar sırasında, daha önce sözünü ettiğim BelaBalasz ve Macar öğrenciler de bulundular zaman zaman. Böylece küçük bir uluslararasımodeli halinegelmiştik. Provaların ardından onlarla, kendi ülkelerinde emekçilerin durumu ve mücadeleler üzerindesohbet ediyorduk. O yolla, daha önce kitaplarda okuduklarımızdan daha çok şey öğrenmiştik. Arkadaş-lıklar kuruldu, mektuplaşmalar kararlaştırıldı. (Sahneler dizimizi, IAH'ın Leipzig Caddesindeki sergi-sinde, Bülow Caddesindeki Schumann Salonunda kongre delegeleri için Maxim Valentin yoldaşınyönettiği Kültür Akşamı'nda, vb. çok sayıda oynadık. O kültür akşamında bizden başka, Erich Weinert,balet Hans Weidt ve Tiyatrocu-şarkıcıErnest Busch90 da programa katılmıştı. Müzikli gösteri bölümü-nü «Fichte» işçi spor derneğinin Lichtenberg propaganda orkestrasıüstlenmişti. Normal program bi-tince Maxim Valentin delegelere dönerek onları, kendi işçi şarkılarınıkendi dillerinde söylemeğe davetetti. Amerika'dan bir zenci, İngiltere'den bir maden işçisi, Hollanda'dan bir bayan öğretmen ve diğerbirçok delege sahneye geldiler, kendi dillerinde işçi şarkılarısöylediler. Yaşadığımız en güzel saatlerdisanıyorum. Sonunda tüm salon bir ağızdan Enternasyonal'i söylerken, dünya and içiyor gibiydi. Her-kes enternasyonali kendi dilinde söylüyordu ama melodi aynıydıtabii. IAH BaşkanıKlara Zetkin91

dahil, bir çok delegenin gözlerinden yaşsüzülüyordu. Diğer ülkelerin yoldaşlarıile bağlılığımızınişareti olarak bayrak ve flamalarıdeğiş-tokuşettik. Bizim topluluk flamasıböylece Tokyo'nun yolunututtu. İşçi Spor Derneği «Fichte»nin Hohenschönhausen Grup 22 topluluğunca düzenlenen bir gösterisırasında İto bizim flamamızıaldı. Topluluğumuz hakkında bir rapor ve sahne malzememizi de birlikteverdik. İto ayrıca «Kızıl Ses»in, üzerinde «Ajitprop Topluluklar Dünya Proletaryasının Öncü Birlikle-ri» yazılıbir bez afişini de beraberinde aldı.

Aradan bir süre geçti, Seko Şano yoldaş, «Prot»un flamasınıgetirdi. Yani «Japon Proleter Tiyatro-su»nun. Enternasyonali söyleyerek biz de o flamayıaldık. Bu bayrağıgösteri yürüyüşlerimizde enönde taşımamız çok uzun sürmedi. Çünkü faşizm gelmişti ve bayrağısaklamak zorunda kaldık. Öncebir şiltenin içine diktik. Arkasından ben onu işyerime götürüp orada sakladım. Yoldaşbayan Hirth'in

89 Çin'de 1921 devriminin yenilgisinden sonra, Çin Komünist Partisi'nin ve Mao Tse Tung'un yönettiği devrimci kitle ayaklanmala-rında, çeşitli yerlerde siyasal halk iktidarıbiçiminde temsilciler konseyleri (sovyetler) kuruldu.90 Brecht Tiyatrosunun en önde gelen oyuncu ve şarkıcılarından olan Ernst Busch'un işçi tiyatrolarıhareketi içindeki yerine HansEisler gibi (Not 23) dikkat çekmek isteriz.91 Klara Zetkin, I. Dünya Savaşanın başında Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg, Franz Mehring, Wilhelm Pieck v.b. ile birlikteSPD'nin sol kanat liderleri arasında yer almışve grubun daha sonra 1916'da «Spartakus Grubu» oluşumunda ve Aralık 1918sonunda KPD (Alman Komünist Partisi)ni Spartakus Birliği olarak kurmasında devrimci tutumunu sürdürmüşönemli sosyalistliderlerden biridir.

yardımıyla şefin masasının altına gizledik. Savaşın başına kadar orada korundu. Sonra onu yastık gibidiktik ve annemle ben her sığınağa inişimizde onu taşıdık. Nihayet 1945'de92 kızıl ordu askerleri bizimoraya vardıklarında, bu bayrak dalgalanarak karşıladıonları. Schverin'deki Amatör Tiyatro Kongresin-de Paul Friedrich ve ben, onu Amatör Sanat Merkezi'ne armağan ettik. Böylece o bayrak, bizim o za-man başlattığımızısürdüreceklerin elindedir tekrar.

YANLIŞVE DOĞRUFelix Halle yoldaş, «Rote Hilge -Kızıl Yardım» örgütünün istemi ile «İşçi, mahkeme önünde kendininasıl savunur?» konulu bir kitap yazmıştı. Çeşitli bölümler halinde ve sade bir anlatımla, işçinin, tu-tuklamalarda, aramalarda (ev vb.) sorgularda, kendisine ait şeylere el konduğu durumlarda, mahkemeönünde nasıl davranmasıgerektiğini, nasıl davranırsa doğru, nasıl davranırsa yanlışolacağınıanlatı-yordu. İşte bu kitabı, «Rote Blusen -Kızıl Gömlekler» topluluğunun üyeleri ile Arthur Fröhlich yoldaşbüyük bir sahneler dizisi halinde işledi. Bir işçinin, polisle ve burjuvazinin adalet mekanizmasıilekarşıkarşıya geldiği ve gelebileceği her durum için iki örnek oynanıyor; önce yanlışdavranışarkasın-dan doğru davranış. Başarıile yaratılmışbu sahneler işçiler için tam bir öğreti oyunu (Lehrstück)meydana getiriyordu. Seyircinin ilgisi ve alkışlarıda Kızıl Gömlekler'in doğru yolda olduklarınıkanıt-lıyordu. Gerçekten bu öğreti sahneleri, bir tiyatro oyununun biçimi meselesinde başvurulacak bir mo-del sayılabilirdi.93

Topluluğun bu sahneleri oynadığıgösterilere, Halle yoldaşkendisi de gelirdi. Yaptığıkonuşmada,proleter siyasi mahkumlara ve yakınlarına destek olmak üzere kurulmuşolan «Kızıl Yardım» örgütü-nün çalışmalarınıbelirtirdi. Oyun, proletaryanın, mahkum ve tutuklu yoldaşlarıile dayanışmasınıişle-yen bir sahne ile son buluyordu. Bitişte de topluluk üyeleri Kızıl Yardım için bağıştopluyorlar, yeniüye kaydediyorlar ve «Mahkeme önünde işçi nasıl davranır?» kitabınısatıyorlardı.

Böylece işçiler, sahnede gösterilen üzerinde kitap yoluyla daha da derinleşebiliyorlardı.

EN GENÇ OLANLARIMIZBir çocuk ajitprop topluluğu ile ilk tanışıklığım şöyle oldu: Dışarıdaki çöp bidonunun kapağıiki üçkere takırdadı. Bu gürültü ne diye pencereye gidiyordum ki, bir çocuk sesi duydum: «Sevgili işçi ana-lar, işçi babalar. Sizleri pencereye getirdik diye kızmayın. Bakın size ne diyeceğiz». Hemen ardındanşarkıya geçtiler: «Tan'ın kızıllığına doğru». Bir kısmıbeyaz izci gömleği giymişizci fularıtakmış15kadar kız ve oğlan çocuk avluda duruyorlar. Şarkıyısöyleyişleri pırıl pırıl. Tam şarkıbitti, biri yükseksesle: «Bakın, seyredin, bunu istemiyoruz işte: «Ve okulda dayak cezasınıgösteren bir küçük sahneoynadılar. Tam bu sahne bitiminde gene aynıses: «Bakın şunu da istemiyoruz.» Bu kez çocukların ağırişte kullanılmalarıüstüne bir sahne. Nihayet biri kısa konuşmayla kim olduklarını, ne için geldiklerinianlatarak sonunda işçileri komünistlere katılmağa çağırdı. Çünkü, dedi, KPD az önce gösterdiklerimi-ze karşımücadele eden tek partidir. Ve herkesi, çocuklarını«Genç Spartakus94 Birliği -Jung SpartakusBund»ne göndermeğe çağırdı. «Öncüler, geceleri alevle yarın!» şarkısının bir dörtlüğü ile programla-rınıbitirdiler. Tümü yirmi dakika kadar sürmüştü. Ama bu yirmi dakika öyle bir yirmi dakikaydıki,nefis oyunları, canlılıklarıve güvenlilikleri ile fethettiler herkesi. Sevinçle kaç tane «Trampet» (KızılGenç İzciler Örgütünün Dergisi) sattıklarınıve ne kadar bağıştopladıklarınıgösterdiler bana. Kendile-rini kimin yetiştirdiğini sorduğumda da, kıvançla izci yöneticileri ile birlikte hazırladıklarınıanlattılar.

Genç Spartakus Birliği bünyesinde oluşturulan ve çok özel durumlarda bu uygulamaya giren bir çocuktopluluğuydu bu. (Seçimlerde vb.) Ayrıca Helmut Schinkel yoldaşın yönetimindeki «Kızıl Trompetçi-ler» gibi uzun yıllar sürekli varlık gösteren çocuk topluluklarıda bulunuyordu. Bu yoldaşa, özelliklebirçok Sovyet şarkısının çevirisini de borçluyuz. Şimdi yalnız «Demek ki daha yüksek, daha yüksek!»,«Mujik ne için yapıyor?» ve «Dünya, Küçük Çiçeğimiz» şarkılarınıhatırlayabiliyorum.

«Kızıl Trompetçiler» çok etkin bir çocuk topluluğu idi. Bir sahne oynadılar mı, bir şarkısöylerlerken,

92 II. Dünya Savaşı'nın sonu. Hitler ordularının yenilgisi ile Sovyet kuvvetlerinin Almanya'ya girişi. Hitler orduları, ilk yenilgisini,faşizmin yıkılışınıbelirleyen bu dönüm noktasına Sovyet cephesinde uğramıştır.93 Gerçekten bu kurgu, çok olanaklıbir kurgu modeli olarak değerlendirilebilir. Nitekim Brecht'in «Lehrstück -Öğreti Oyun»larındabenzeri yöntemler kullanılmıştır. Ancak bu örnek onlardan da daha zengin ve olgun görünüyor.94 Bu gençlik örgütlenmelerine KPD'nin ilk kaynağının adından «Spartakusbund» aktarılmıştır.

ya da bir dans gösterirlerken, sahne kaynardısanki. Hele «A» zırhlıkruvazörünün yapılmasına karşıhicivli şarkıda çok başarılıolmuşlardı. Bu şarkıyı, piyasa plağı«Kalbimi Heidelberg'de kaybettim»inmelodisi ile söylüyorlardı. Nakaratta ise müzik aletleri ile değil, çocuk takırtıları, gacırtılar ve ıslıklargibi gürültü araçlarıile eşlik ediyorlardı. Bu araçlarımetne uyarlayışlarıbir harikaydı.

Çeşitli ajitprop topluluklar da kendi çocuk gruplarınıkurmuşlardı. «Kızıl Ses» ve «Kızıl Wedding»gibi.. Bu çocuk toplulukları, yetişkin topluluk üyelerinin çalıştırmasısayesinde, daha olgun seviye-deydiler. Oynadıklarımetinler, özel olarak çocuk topluluklarıiçin düzenlenmişti, diğerlerininki gibiajitprop toplulukların metinlerini olduğu gibi alıp oynamak değildi. Öyleleri çocuk ağzında pek uygundüşmüyordu. Bazıçocuk topluluklarıda çocuk seviyesinde olmayan metinler yapıyorlardı. Bunlarınsorumlusu da çocuk gruplarının yöneticileriydi. Bu nedenle ajitprop topluluklarımızdan yoldaşlar,çocuklarıhep, işçi çocukların yaşantıve mücadelelerini çocuk bünyesine uygun biçimde sergilemeğeyöneltmeğe çalışırlardı. Örneğin «Kızıl Wedding»in çocuk topluluğu, böyle sahneler ve şarkılar yap-mağıbaşarmıştı. Bunlarda, işçi çocuklarıile ve işçi ana baba ile diyalog halindeydi. Örneğin işsiz ba-balarından sözeden bir şarkının daha ilk satırında bu ifade görünüyordu:

«Babamın gündeliği azaldıkça azalırBir de işsiz kalırİşsizlik damgasına kalırsa...»

Bu ifade, her yerde ve her an konuşulanların ta kendisiydi.

Bir diğer iyi örneği de «Kızıl Ses»in çocuk topluluğu koymuştu ortaya. Onların yardımıileNeukölln'de bir çocuk kulübü kurulmasıve kendi «Çocuk kulübü şarkısı»nın olmasısağlanmıştı. «Kı-zıl Ses» ayrıca, KPD'nin haftalık gazetesi «Rote Post -Kızıl Posta»nın çocuk sayfasının redaksiyonunuda yüklenmişti. Çocuklarla birlikte çalışılarak bu sayfaya, çocuk topluluklarının çalışmalarında kulla-nabilecekleri zengin malzeme toplanıyordu.

İlerici öğretmenlerin çıkarılmasına ve dayak cezasına karşıNeukölln işçi çocuklarının boykot vb. gi-riştikleri mücadelede gösterdikleri güç de iyi örnekti. Sadece boykot gözcülüğü örgütlemekle kalma-mışlar, ana babalarıile birlikte toplantıve gösteriler de düzenlemişlerdi. Bu grev-boykot toplantıların-da kendi hazırladıklarıve bu olayla ilgili sahneleri de oynamışlardı. Bu sahnelere tüm politik yönlerinikatmışlardıolayın: Örneğin polisin boykot gözcülüğü yapan çocuklarıuzaklaştırmağa çalışmasıgibi.Bu oyunun, boykotun başarıya ulaşmasında büyük rolü olmuştu.

HANS OTTOHans Otto'yu, ATBD sorumlularının toplantısına ilk katılışımda tanıdım. Onun hakkında daha öncezaten çok şey duymuştum,şimdi ise, bize yaptığıkonuşmada açık, sade, ama ağırlıklısözlerle sorunla-rıortaya koyuşunda güçlü kişiliğini daha yakından görüyordum. Hans Otto, çalışmasında çok yönlüy-dü. Gazete makaleleri yazar, tiyatroculara çağrılar kaleme alır, ATBD ve Sahne İşçileri Sendikasındakonuşmalar yapar, sahne işçileriyle tartışmalar düzenler sürekli hareket halinde geçen bu yoğun çalış-malarınıyaparken, bir yandan da Berlin'in Devlet Tiyatrolarındaki oyunculuğunda büyük sanatçıgü-cünün ürünlerini ortaya koyardı. Herkesin anlayacağıdilden konuşmasınıbilirdi. Çalışmalarımızda,onun eleştirilerinin büyük yararınıgörmüşüzdür.

Bizim topluluktan bir yoldaşla ben, bir tiyatro seansından sonra bir lokalde kendisi ile saatlerce oturupsohbet etme fırsatınıbulduğumuzda, onu daha da iyi tanıdım. Masamızda, Scharlottenburg'dakiSchiller Tiyatrosu'ndan bir erkek, bir kadın oyuncu ve iki sahne işçisi de birlikte oturmaktaydı. Birçokprofesyonel oyuncunun işsiz kaldığızamandaydık. Teltow caddesindeki salonda toplanan sahne sanat-çılarıkongresi, «Tageblatt» gazetesinin, «Babalar ve Oğullara Strindberg Özgürlüğü» manşeti altında,özünde: Başkan Eduard von Winterstein, tiyatro oyuncularının sola eğilimi konusunda bilgi verdi, diyeyazacağıtarzda cereyan etmişti. Peki, nereden geliyordu bu? Gustav von Wangenheim ayağa kalkarakcevapladı: «Nedeni basit, baba, açlıktan!» Gerçekten, devrimci işçilere ve KPD'ye yakınlık duyanoyuncuların etkenlikleri gün güne artmaktaydı. Bunda, Gustav von Wangenheim yanında HansOtto'nun da büyük katkısıolmuştu. Giderek bu geceyarısısohbeti, orada bulunanlar için aynızamandabir geceyarısıeğitimi de oluyordu. Konuşma arasında bayan oyuncu, tiyatrolar gittikçe boşalırken,işçilerin oynadığıprogramlar gittikçe daha çok doluyor, profesyonel oyuncular da işçilere katılabilir,

deyince Hans Otto: «Elbette katılabilir» diyerek, bizlerin neden, neyi, kim95 için oynadığımızıona izahetti. İşçi oyuncularla birlikte çalışmakta olan profesyonel oyuncular hakkında da bilgi verdikten sonra,işçi oyuncularla profesyonel oyuncuların ve sahne işçilerinin esasen kavgada aynısafta yer aldıklarınıaçıkladı. Hans Otto buydu işte. Faşistler 1933'de öldürdüler onu.

AJİTPROP TOPLULUKLAR VE GENÇLİK GÜNÜ1923 Gençlik Günü için, «Proletaryanın Özgür Düşünürleri Birliği»nin istemi üzerine, «Hayata Atıl-mak» adınıverdiğim bir sahneler dizisi yazmıştım. Şarkılar ve ara konuşmalarla birbirine eklenen birçeşit «sahneler montajı»ydı. Girişolarak, şarkıbiçiminde şu soruyu koymuştum:

«Sevgili genç yoldaşlar!Koskoca bir sorununuz varGünlerce, haftalarca sıkıntısınıçekmektesiniz:Ne olacağız biz?»

Şarkılar ve kısa sahnelerle, gençlerin okul çağlarısergileniyor ve burjuva eğitim sistemi ile kendilerineönlerindeki hayat için neler verildiği gösteriliyordu. Ardından da biz, genç yoldaşlar için hayat yolunukendimiz gösteriyorduk: Genç işçilerin birbirleri ile dayanışmayıöğrenecekleri çıraklık ve işçilik süre-ci... Sonunda da şu çağrıyıyöneltiyorduk onlara: Tüm dünyanın emekçiler cephesinde safa girin! Sonşarkımız da şu sözlerle bitiyordu: «Devrimin neferleri olacaksınız!» Sahne alnına gerili bez şiltemizüzerinde de zaten bu slogan yazılmıştı. Bizim bu sahne montajımız tüm Almanya'da Gençlik Gün'le-rinde oynandı.

Biz de Friedrichshain bölgesinin Gençlik Günü'nde iki kez üstüste oynadık: Bir saat 10:00'da, bir desaat 13:00'de. Ajitprop toplulukların sahne etkinlikleri daha o zamanlar yasaklanmıştı. Onun için prog-ramda, «Hareket Korosu» diye yazmıştık. Öğleden önce normal sokak kıyafetimizle oynadık. Amaikinci oynayışta topluluğun tek tip kıyafetiyle sahneye çıkmayıgöze aldık. Sonuna kadar da götürdük.

IFA ÖRGÜTÜNDEProleter devrimci örgütler arasında esasen sürekli ilişki vardı, özellikle de parti üyesi olanlar sayesindekurulurdu bu ilişki. Ne var ki, bu yeterli bir örgütsel ilişki değildi. Oysa öyle olmasıgerekirdi. Bunusağlamak için, kuruluşlar, tüm yetkililerinin bir araya geldiği bir üst örgüt oluşturdular: İşçi KültürüEylem Birliği (Interessengemeinschaft für Arbeiterkultur), kısaltılmışadıile: IFA. Bu üst örgütte ama-tör sanatçılar da profesyonel sanatçılarla biraraya gelmişti. Bütün devrimci kültür örgütleri bu üst ör-gütün üyesi oldular. Becher, Eisler, von Wangenheim ve Bela Balasz gibi sanatçılar örgütün Prezid-yum'unda bulunuyorlardı. Her birimin sorumlularının biraraya geldiği görevliler kurulu toplantıların-da, yoldaşlar, çok değişik kültür örgütlerinin birbirini yakından tanıyacağışekilde ilişkiye girerlerdi.Bu toplantıların sağladığıpratik kararlardan biri: Birimlerdeki yetenekli, yetkin ve olanaklıüyeler,diğer birimlere yardımcıolmak ve birlikte çalışmak üzere ilişki kuracaklardır. Kararın bizim alanımız-daki uygulama sonucu: Yazarlar ajitprop topluluklarla ilişki kuruyorlar, sahnelerin kuruluşu ve yazılış-larına yardımcıoluyorlar, müzisyenler topluluklarda müzik yapımına destek oluyorlardı. Ben de birişçi bölge haberleşme kuruluşuna giderek, genç işçi muhabirlerine yardımcıoldum.

Bizim topluluğumuz için Hans Rodenberg yoldaşdüşünülmüştü. Fakat Erwin Piscator onu elimizdenaldı. Ancak «Üzülmeyin, yerine gene çok iyi bir çözüm sağlıyorum» dedi ve o güne kadar hep yoklu-ğunu çektiğimiz bir müzikçiyi, yoldaşRolf Jakoby'i tanıştırdıbize. Topluluğumuzda bazıüyeler onunkatkılarına başta pek güven duymadılar. Ama kendi yaptığımız şarkıların ilki için piyano notalarınıpiyanoya el sürmeden kafasından yazıverince, birden biri sormadan edemedi: «Tamam mışimdi bu?»Gülerek verilen cevap: «Bu kadar zaman ne diye tahsil edip, öğrenip, çalıştım ki?» Evet o andan itiba-ren buz çözülmüşve yoldaşJakoby «bizim Rolf» oluvermişti.96 Onun gibi IFA'dan daha birçok yolda-şın büyük katkılarıoldu.

95 İşçi tiyatrolarıpratiği içinde, kendisi de ona çok şey katarak bu çizgiye gelmişbir profesyonel sanatçının ağzından bu belirle-meler, yeterince örnek olabilir. Özellik le sanatsal yönden karşıgetirilen iddialara ve profesyonel tiyatroculara96 Bkz. Not (79).

«KIZIL HAFTASONU»MUZParti hücre örgütümüzün politik yöneticisi, semt parti çalışmalarındaki görevimi bazen bana hatırlat-mak gereğini duyardı. Gerçekten de topluluğumuzun günlerce ardarda işüstünde olduğu zamanlar,parti çalışmasınıihmal ettiğim olurdu. Böyle görüşmelerden birinde konu gene, benim de içinde çalış-tığım semt hücre gazetemiz «Çepeçevre»ye gelip dayandı. Gazete iyi gitmiyordu. Hiç olmamışbirşeyyaparak gazeteye ilgiyi artırabilir miydik acaba? Bir sonraki hücre toplantısından sonra o «hiç olma-mışbirşey»i bulduk. Üç kişiydik: Hücre yöneticisi yoldaşBernhard, yasaklanan «Kızıl Gençlik Cep-hesi» örgütünün kol sorumlusu Willi Achsel ve ben. Fikir şuydu: «Kızıl Haftasonu» adıyla bir basınfestivali düzenleyeceğiz. Düzenleme semt gazetemiz «Çepeçevre» adına olacak. KPD'nin bir semtgazetesinin bir basın festivali düzenlemesi gerçekten ilk defa olacaktı. Bu arada gazetemizin illegalolduğunu da hepten unutmuştuk. Nitekim basın yasalarına uymak gibi bir durumumuz olamamıştıelbet. Her üç örgütün, yani Parti Hücresi, Kızıl Gençlik Cephesi ve ajitprop topluluk «Genç Muha-fız»m müştereken yaptığıbir toplantıda tüm yoldaşların onayıalınıp hemen işbölümüne geçildi. Partihücresi, programın politik yönünü, Kızıl Gençlik Cephesi, organizasyon yönünü, «Genç Muhafız» dasanatsal yönünü üstlendiler. Duyurma işinde tüm yoldaşlar görevliydiler. İlk adım olarak gazetenin busayısının olağanüstü birşekilde çıkarılmasına girildi. Tabii gene her zamanki gibi makaleleri kendimizyazıp, desenleri kendimiz çizerek. Bu sayının bir sayfasıda yapılacak programın girişkartıolacakşekilde düzenlendi. Fiyatıda bu özel sayıya mahsus olmak üzere 20 Fenik kondu. Burada kaydedeyimki, gazetemizi katiyen parasız dağıtmıyorduk. Ancak işsizlere ve işçi emeklilerine parasızdı. Normalfiyatı10 Fenikti. Çünkü ajitasyon çalışmalarımızda saptanmıştıki, gazeteyi alan, sembolik de olsa birpara vermişse, onu sonuna kadar okuyordu. Normal zamanda birkaç yüz bastığımız halde, bu kez 2500bastık.

Ev ev duyuru tam sistemli biçimde yürütüldü. Gruplara bölünerek, kapıkapıçalışıldı. Hiç eksik bıra-kılmadı. Diğer yoldaşlar da parti lokalinin bodrumunda, gösterinin afiş, slogan ve sütun ilanlarıyapım-larına yardım ediyorlardı. Bir diğer grup da sempatizan semt esnafınıdolaşarak «tombala»mız içinbağıştopluyordu. Eh, tüm yoldaşların böyle aktif çalışmasıyla başarıkesin oluyor. Çocuklarısaymaz-sak, yaklaşık 3000 izleyici sağlamıştık festivalimize. Bu ise, küçük bir hücre kesimi için büyük başarıidi.

«Kızıl Haftasonu», bir cumartesi günü Landsbergerallee (Bugünkü Leninallee) üzerindeki«Steuerhauses» bahçesinde yapıldı. Bahçe girişini, kızıl bayrakların yanında bir de üzerinde «KızılHaftasonu -Çepeçevre Gazetesi» yazılı, ikibuçuk metreden daha büyük bir kızıl yıldızla donatmıştık.Bu ışıklıbez pano çok uzaklardan bile görülmekteydi.

Festival gösterisi saat 15:00'te başlayıp gece yarısına kadar sürdü. İzleyicilerimiz de programın başın-dan sonuna kadar kaldılar, erken ayrılan olmadı. Sahnede aralıksız hep birşeyler var olduğu için onlarda yoğun biçimde olayın içindeydiler. Tek tek gösterilerin arasında da bizim RFB (Kızıl Cephe Birliği)orkestrasıçalıyordu. Bu programa katılanlar:

İki ajitprop topluluk: «Genç Muhafız» ve «Kollone Links -Sol Birlik», ek olarak Genç Spartakus Bir-liği'nden bir çocuk ajitprop topluluğu ve RFB'nin Friedrichshain bölgesinin Schalmaien orkestrası.Erich Weinert müzik eşliğinde okuyarak katıldı, «Fichte» işçi spor derneğinden bir kızlar grubu jim-nastik gösterileri ile, bir erkekler grubu barfiks gösterileriyle, bir çocuklar grubu da serbest hareketgösterileri ile katıldı. Buna ek olarak «İşçi Atletler»den bir grup da halter gösterisi yaptı. Genç izcile-rimiz, halk danslarıoynadılar ve «Kızıl Kasperle (Gölge ve kukla oyunu)» gösterdiler. Festivalin ko-nuşmasınıErnst Schneller yoldaşyaptı. Bizim genç izciler, ayrıca işçi çocuklarıile oyunlar oynayıpdans etti.

Bahçenin belli yerlerine reklam ve ilan sütunlarıyapılıp, oralarda çeşitli örgütlerin ve bizim basınıntanıtmalarıyapıldı. Başka yerlere de o sıradaki çalışmalarımızdan sloganlar yazılıp asıldı. Bizim gaze-tenin tanıtılmasıiçin büyütülmüşbir kızıl bayrak üzerine gazetenin çeşitli sayfalarıkesilip yapıştırıldı.İyi düzenlenmişbir edebiyat panosu da ihmal edilmedi. Nihayet bir de tombala (İkramiye çekilişi an-lamında. Ç.N.) yapıldı. Bu, aslında «Das Tribunal» dergisinin (Kızıl Yardım örgütünün organı) ilginçbir propaganda satışıydı. Örgütün yayınevinden derginin eski sayılarınıaldık. İçlerine, üzerlerindenumaralarıyazılıkağıtçıklar koyduk. Bu numaralara göre yapılan çekilişin ikramiyelerini sempatiza-nımız olan esnaf ile bize özellikle yayınlarınıhediye eden yayınevleri sağlamıştı. Bu bağışların ne

kadar yüklü olduğuna örnek olarak bazımiktarlar vereyim: On tane elli kiloluk kömür, beştaneyirmibeşkiloluk patates, altıtane turta ikramiye koyabilmiştik örneğin.

Masrafımız nispeten az olmuştu: Gazetenin özel sayısıiçin kağıt, boya, mürekkep.. eğlence resmi(vergi) ile girişücreti düşük olduğu için azdı; programa katılanlara gelince, onlar ellerinden gelenikarşılıksız ortaya koymuşlardı. Yalnız bizim semtin dışından ve uzağından gelen işçi sporcuların alet-lerinin taşınma masrafınıkarşıladık. Erich Weinert de sadece gelişgidişmasrafınıaldı. «KolloneLinks» topluluğu sadece 10 Mark kabul etti. Böyle gelir bakımından çok iyi sonuç sağladık. Fakat asılönemlisi bu da değildi. Bu programla sağladığımız başarıdaha da genişoldu. Programı, o zamanakadarki programlarımızda Taslamadığımız birçok işçi izledi ve KPD'ye, KJVD'ye, Kızıl Yardım'a yeniüyeler kazandığımız gibi, «Kızıl Bayrak»a da yeni okuyucular sağladık. Birşey daha: Semt gazetemi-zin baskısayısınıiki misline çıkarmamız gerekti.

BAYAN «KARARLI» İLE BAYAN «KEDERLİ»Bu iki tip, «Kadının Yolu» dergisinin her sayısında, belli tavırlarıile görünen iki işçi kadın tipiydi.«SavaşçıKadın», «İşçi Kadın» gibi komünist kadın dergilerinin yanında bu dergi de tüm Almanya'yayayılmışbir organdı. Yazıişleri iyi düzenlenmişti ve emekçi kadınlar için çok haber, doküman ve onla-ra yararlıiçerik getirmekteydi .

Bu iki tip de isimlerinden anlaşılacağıgibi, iki karakter koyuyordu. Bayan Kararlı, KPD üyesi, neyaptığını, ne yapacağınıbilen, politik olaylarıesaslıbiçimde izleyen ve tavrınıalan bir işçi kadın, ba-yan Kederli ise her seferinde işçi sınıfıdüşmanlarının oyununa gelen ve çıkışyolunu bir türlü bulama-yan bir işçi kadın olarak çiziliyordu. Bayan Kararlıgene her seferinde Bayan Kederli'yi aydınlatıp onaakıl veriyor, Bayan Kederli de bir daha oyuna gelmemeye söz veriyordu.

Böylece Derginin her sayısında, işçi kadınıilgilendiren her mesele için tavır getirilmekteydi: Birindetemel bir politik meseleye, bir diğerinde günlük bir soruna; kaynayan tencereden işçilerin birleşik cep-hesine kadar her konu bu diyalogun malzemesi oluyordu.

Her iki kadının konuşmalarıda, işçi kadınların hayatta yaşadıkları, gerçekten konuştuklarıdilde geti-rilmekteydi. Böylece bu iki kadın, halksal iki tip haline geldi. Hele dergi sayfalarının dışına taşıp, sah-nelere getirilince, bu süreç daha da öteye geçti. «Kadının Yolu» dergisi kendi tanıtma gösteri ve prog-ramlarınıdüzenlediğinde devrimci kadın oyuncular (profesyonel) bu iki kadın tipini sahnede canlandı-rınca bu adım atılmışoldu. Ardından ajitprop topluluklar da onlarıprogramlarına almaya başladılar.Üstelik, profesyonel kadın oyuncular, Dergi'deki orijinal diyalogu aynen kullandıklarıhalde, ajitproptopluluklar, özellikle kendi çevre ve yerel koşullarıgözönünde tutarak metinleri kendileri oluşturdular.Hatta emekçi kadınlar da kendi küçük gösteri ve tanıtma programlarında «Bayan Kararlıile BayanKederli»yi işlemişlerdir. Bunun da ötesinde, bu iki tip, çeşitli ajitprop toplulukların benzer şekildeoluşturduklarıkarakterler için model olmuştur.

BAHÇELİKULÜBELER BÖLGESİNDE YAZŞENLİĞİUzun süre prova yeri olarak, Weissenseer Yolu üstündeki Bahçeli Kulübeler Bölgesinin97 mahalli der-nek lokalinden yararlandık. Aynıhacimde KJVD'nin Wilhelmsberg yerel örgütü de bulunuyordu. Buyararlanmamız, Bölge'de ileri gelen yoldaşlar arasında KPD'ye yakınlık bulunmasısayesindeydi. Buyoldaşların yürüttükleri etkinlikler çerçevesinde, bir gün bölge sakinlerinin dernek yöneticileri bizegelerek, yapılacak mahalli yaz şenliğinde, çocuklar için bir masal oyunu ya da benzeri bir etkinlikleyardımcıolup olamayacağımızısordular. Masal oyununu reddettik. Uzun görüşme sonunda, çocukla-rın yaşayışınıgösteren bir sahne oluşturmayıkabul ettik. Önce bu fikrimizde sakınca buldular. Çünküfazla politik olabilir diye düşündüler. Cevabımız: «Nerede politika yok ki?» Bu bölgede de işçiler var-dıve o işçilerin çocuklarıda işçi çocuklarıydı. Buna karşılık biri, bu bölgede oturan işçilerin içinde heriki partinin de üyelerinin bulunduğunu, (KPD ve SPD) bunlardan birini tercih edersek ne olacağınısordu. Nihayet biri bir fikir ortaya attı: «Weltam Abend (Akşam Dünyasıgazetesi. Her iki kesime dehitabetmeye çalışan Ç.N.)» üslubunda yazın, olsun bitsin! İyi peki, dedik, onu da hallederiz.

97 Bizdeki, gecekondu sahipleri bölgesi benzeri denebilir. Sınıfsal tavırdaki bu politik tutumdaki fark da (özellikle diğer gördüğü-müz işçi semtlerine nazaran) bu, küçücük de olsa, mülk sahipliği'nden geliyor.

Yaklaşık yarım saat süren oyun, sözlü koro, sahne, şarkıve danslardan meydana gelen renkli bir sah-neler montajışeklindeydi. Şu sözle başlıyordu: «Bahçeli Kulübeler büyük şehrin solunum organları-dır!» Hemen ardından kaydediyorduk ama, bu, büyük şehirdeki işçi semtlerinin sefaletini asla hallet-mez, diye. Ve hemen bunun üzerine işçi çocuklarının yaşantılarınıgösteriyorduk: Yaşayışlarını, oyun-larınıve mücadelelerini de tabii, burjuva okullarını, dayak cezasını, çocukların ağır işlerde çalıştırıl-masını.. Sonunda da, çocukların, ana-babalarıolan işçilerle birlikte örgütlenip daha iyi bir hayat içinmücadele etmeleri özünü çıkarıyorduk meydana. Eğlendirmeyi de ihmal etmedik tabii. KPD'nin sözüdoğrudan doğruya geçmiyordu hiç, ama her cümlemizden ne demek istediğimiz anlaşılıyordu: Komü-nizmin fikri. Bu tarz yazmak kolay olmadıtabii, ama oynanıştan sonra edindiğim izlenim, pekala ba-şardığımızıgösterecek mahiyetteydi. Çünkü örneğin bitişşarkımız olan «Kardeşler, Güneşe!» şarkısı-na tüm izleyiciler büyük çoğunlukla katılmışlar, birlikte söylemişlerdi. Gene birçoğu, nihayet ilk kez,bugüne kadarki yaz şenliklerinden başka türlü birşey izlediklerini, böyle şeyleri daha sık yapmak ge-rektiğini, asıl böyle şeyler görmek istediklerini ifade ettiler.

Asıl ilginç ve ibret verici olanıise, çalışmalarımız sırasındaki gelişme idi. İlk provamıza çocuklarıçağırdık. Otuza yakın kız ve oğlan çocuğu geldi ve hemen de heyecanla, istekle çalışmaya katıldı.Bizim topluluktan birçok yoldaşda bana yardım etmekteydi. Derken baktık, ikinci provada çocuklarınbir kısmıyok. Gelecekler mi, diye sorduğumda Steppke diye bir çocuk ağzının içinde mırıldandı: «Ge-lemezler ki. BabalarıSPD'li.» Neyse, diğerleri hiç aksatmadan sürdürdüler. Provalarıo şekilde ayarlı-yordum ki, tümü sahne provasıile geçmesin, oyun oynamak, dans etmek, işçi şarkılarısöylemek içinde bolca vakit kalsın. Derken baktık, daha önce kaybolan çocuklar da görünmeye başladı. Gerçi bazımahalle sakinleri bize karşıbirleşmeye, birleştirmeye çalıştılar ama bizim yoldaşlar bunu önlediler.Oyunlar sayesinde önce çocuklarla daha sıkıfıkıolduk, sonra çocukların provalarıevde anlatmalarıilede yetişkinlerle yakınlaşma sağlandı. Bir süre sonra da, KJVD'nin katkısıile o bölgede Genç SpartakusBirliği'nin bir çocuk grubu kurulduğunu öğrendik. Bu grubun çekirdeğini ise, yaz şenliği için beraberçalıştığınız çocuklar teşkil ediyordu.

IATB GÜNÜCaddelerdeki reklam sütunlarında pırıl pırıl şu afişgörünmekteydi: «5 Şubat 1931. UluslararasıİşçiTiyatrolarıBirliği Günü!» Devrimci işçi basınıise şu bilgiyi yayıyordu: «İki Gösteri ProgramındaBerlin'in 25'i bulan tüm ajitprop topluluklarıyer alıyor!»

Aralarında Arthur Pieck yoldaşın da bulunduğu IATB «Uluslararasıİşçi TiyatrolarıBirliği» yöneticile-ri, 1930 yılındaki bir toplantılarında, yılın bir gününü «İşçi Oyuncular Günü» ilan etmeyi kararlaştır-mışlar. 1931'de bu gün 15 Şubat olarak saptanmıştı. İşçi Tiyatrosu'nun nasıl büyük ve güçlü bir hareketaşamasına vardığını, işçi oyuncuların bu işi nasıl etkin bir güçle gerçekleştirdiklerini ortaya koymaküzere, IATB'nin tüm seksiyonlarıda bütün varlıklarıile göreve çağrılmıştı.

Uluslararasıkuruluşun Alman seksiyonu olan ATBD içinse bugünün özel bir anlamıvardı: Kuruluşu-nun yirmibeşinci yılınıkutlayacaktı. IATB günü için, biri Wallner Tiyatrosu'nda, diğeri iseWedding'deki Pharus Salonlarında olmak üzere iki esas gösteri programlanmıştı. Berlin'deki 25 toplu-luk gruplandırılmıştı. Biz, Wallner Tiyatrosu'nda oynayacaklar arasındaydık. Buradaki programın yö-netimi için Maxim Valentin yoldaşgörevlendirilmişti. Her topluluktan, elindeki malzemeyi getirmesiistendi. Bir müzik aleti çalabilen yoldaşlar bir orkestra olarak birleştirildi ve hemen «IATB Şarkısı» ilediğer mücadele şarkılarının çalışılmasına geçildi. Gustav von Wangenheim'ın bu gösteri için yazdığıoyunun girişini biz üstlendik ve sözlü koro biçiminde oluşturarak Wedding caddesindeki Saengerheim(Şarkıcılar Evi) de provalarınıtamamladık. Hazırlıklar az çok olgunlaşınca, topluluklar Wallner Tiyat-rosu'nda bir gece provasına çağrıldı.

Tiyatronun oyuncularıdaha sahneden inmemişti ki biz işe koyulduk. Önce sahneye çıkışyürüyüşüçalışıldı. Verilen işaret üzerine topluluklar, sözlerini Fritz Gumbel'in yazıp bestesini Stefan Wolpe'ninyaptığıIATB şarkısınısöyleyerek sahneye yürüyorlardı. Bir açışın ardından sözlü koro başlıyordu.Bundan sonra her topluluk, aralarında «Genç Muhafız» olarak biz de tabii, seçtikleri bir veya birkaçsahneyi oynayarak gösteriyorlardı. Buna göre seçme ve ayıklama yapıldı. Hep birlikte verilen kararla,«Genç Muhafız»ın RGO (Devrimci Sendikal Muhalefet) sahnelerini, «Kızıl Ses»in de SSCB Progra-mı'nıoynamasıuygun görüldü.

Pharus Salonlarındaki gösteride ise, katılan tüm toplulukların en iyi sahnelerini sergilemesi şeklindebir düzenlemeye gidilmiş. Her iki gösteri de hıncahınç dolmuştu. Büyük bir başarıoldu. Üstelik yalnızBerlin'de değil, çünkü diğer şehirlerde de bu gün, benzeri gösterilerle kutlanmaktaydı, hepsinde aynıbaşarıya varıldı. Hatta Ren Bölgesinde uluslararasıbir gösteri gerçekleştirilerek, Hollanda, Belçika veFransa'nın işçi oyuncularının da oynamasısağlanmıştı. Her yerde işçiler kendi şarkılarını, şu şarkıyısöylüyorlardı:

«İster meydan, ister avlu, ister sokak, ister sahneDünyayıgösterir işçi tiyatroları, işçi gözüyle.Biz, Uluslararasıİşçi Tiyatrolarının Birliği,Biz, işçi oyuncular, sınıf mücadelesinin neferleri!»

DANIŞMA (INFORMASYON)İşçi tiyatrolarıtarihinde yeni bir oluşum ATBD'nin Berlin -Brandenburg bölge yönetimi tarafından1929 yılında teşkil edilen «Topluluklar Danışma Sistemi» idi. Bu görev yoldaşMie Paulun Otto'yaverilmiş, o da başarıile yürütmüştü. Bu danışma (informasyon) sistemi hem topluluklara, hem prog-ram düzenleyicilere yönelik olarak işlemekteydi.

Bütün topluluk yöneticilerinin adresleri elinin altında bulunuyor, ayrıca telefonla ilişki kurulabilecekolanlarıda saptıyordu, çünkü oyunlar çok kısa süre içinde programa alınmak veya oynayacağıyeregöre saptanmak durumundaydı.

Danışma, ajitprop toplulukların programlarıkonusunda, gerek içerik, gerekse teknik gereksinmeleryönünden detaylıbilgiye sahipti. Topluluğun kendi orkestrasının olup olmadığı, bu orkestranın aynızamanda dans müziği de çalabilip çalamadığı, bu bilgiler arasındaydı. Görevin niteliğine göre bu bilgi-ler de çok önem taşıyordu.

Danışma, bu bilgileri yalnızca toplulukların kendi raporlarından çıkarmakla yetinmiyor, Paulin yoldaşayrıca bizzat giderek toplulukların gösterilerini bir bir yakından izliyordu. Böylece her topluluğunçalışmasıhakkında en ufak detaylara kadar bilgi sahibi oluyor ve ona dayanarak hareket edebiliyordu.

Danışma sistemi nasıl işlemekteydi? Gösteri düzenleme görevlisi, telefonla ya da yazıyla başvuruyorve gerekleri belirtiyordu. Bunun üzerine, ona program verileri oyun süreleri, gösteri yer ve zamanolanakları, topluluk isimleri ve yöneticilerinin adreslerini içeren bir bilgi listesi veriliyordu. Ayrıcadaha az önemli olmamak üzere topluluğa sağlanacak ödenek sorunu ve şehir dışındaki gösteriler içingeceleme olanaklarıüzerine de birkaç satır iliştiriliyordu.

Talep halinde, danışma, elindeki tarih listesinden hangi toplulukların zamanının müsait olduğunu sap-tayabiliyor, talebi topluluk yöneticisine iletiyor ve gösteri sorumlusunun adresini de veriyordu ki, ikisibir araya gelip gösteri programıve diğer hususlarda müşterek karar verebilsinler. Bu bilgi formüllerin-de bir de boşyer bırakılıyor, buraya gösteri sorumlusu olan organın, oyun ve topluluğun tavrıüstünegörüşleri alınıyordu. Bundan bir kopya de topluluğa veriliyor, böylece topluluk da karşılık olarak ken-di görüşlerini belirtebiliyordu. Topluluğun oyun ötesi eylemleri de burada not ediliyordu. Bu yollaörgüt her topluluk için kontrol inisiyatifine sahipti ve ATBD sorumlularının toplantılarında sorunlardaha somut dayanaklara göre tartışılabiliyor, her topluluğa ne yönde katkıve yardımlar gerektiği so-mut olarak saptanabiliyordu. Topluluklar Danışma Sistemi, daha birçok topluluğun örgüte girme ihti-yacıduymasını, örgüt dışında kalmamasınıda sağlamıştır. Gösteri düzenleme sorumlularıda, isabetlitopluluk seçimi olanağına kavuşmuşlardır. Nihayet, bir topluluğun aniden programa katılamamasıhalinde, programın oyun bölümünün çıkarılma zorunluluğu da önlenmiş, Danışma kanalıyla, o andamüsait olan bir başka ajitprop topluluğunun devreye girmesi mümkün olmuştur. Bizim top-luluğumuzun gelişiminde, Topluluklar Dayanışma Sistemi'nin önemli yararlarınıgördük.

«BEN: DURUS!»Topluluğumuzun oyunu bitmişti. Sahne arkasında küçük bir odada yoldaşlar bir yandan soyunup giyi-niyorlar, bir yandan da oyun üzerinde tartışıyorlardı. Kapıvuruldu, içeriye bir yoldaşgirdi ve kendinitanıttı: «Ben, Durus!» Herkes birbirine bakıştı. Durus? Bu isim yabancıdeğildi ama kimse şahsentanımıyordu. Durus yoldaş, KPD'nin merkez yayın organı«Rote Fahne -Kızıl Bayrak» gazetesinin

sanat sayfasısorumlusuydu. Bu sayfada ajitprop topluluklar üzerine de yazardıve onun eleştirilerihepimiz için yöneltici, yol gösterici bir yarar sağlardı.

Biz şaşkın şaşkın bakarken, o, çok sade biçimde: «Birbirimizi daha yakından tanısak, ha!» dedi veoturdu, o güne kadarki çalışmalarımız üzerine sorular sordu. Sahneleri kimler yazdı, müziği kimleryaptı, ilerisi için tasarılarınız neler, vb.. Ayrıca, yaşlarımız, çalıştığımız işler, politik eylemlerimiz üs-tüne de sorular sordu. Ardından oyun üzerine görüşlerini getirdi. Yanlışbulduklarınıeleştirdi, iyi bul-duğu yerler için de sevincini ifade etti. Hep de en açık ve sade bir dille, öyle ki, en yeni olanımız bileyararlanabiliyordu. Bazıyoldaşlarımız, Durus'un gelişi ile tutuk bir çekingenliğe girmişlerdi başta,ama tartışma ısınınca tutukluklarından eser kalmadı.

Durus yoldaşın neden kişisel niteliklerimiz üstüne de sorular sorduğunu, sonradan Kızıl Bayrak'takieleştiri yazısınıokuyunca anladık. Yazısında, tek tek her üye yoldaşın kişisel koşullarınıve nitelikleri-ni, politik eylemi ile birlikte, topluluğun bir bütün olarak eylemine katkısıaçısından sistemleştirerekdeğerlendirmiş. Biz de bir sonraki prova akşamımızın tümünü, bu yazıüzerine tartışmaya ayırdık.

Topluluğumuzun 1931 ATBD genel kongresi vesilesiyle gösterdiği oyun üzerinde Durus yoldaşın «Kı-zıl Bayrak»taki ikinci eleştiri yazısıda, kendisi ile topluluğumuz yönetiminin, çalışmamızın özü vebiçimi üstüne iki saat kadar tartışmasınısağladı. Bu tartışmanın bizdeki ürünü, «Koridordaki Plaka»adlısahnemiz oldu. Bundan, bir başka bölümde sözedeceğim.

Durus yoldaşın 1933'te Sovyet Rusya'ya iltica ettiğini ve 1945'de Sovyet ordusunda subay olarak çar-pışırken Budapeşte'de öldüğünü, ancak 1948 yılında öğrendim.

Durus yoldaşın çalışmalarınıderleyip yayınlamak ne kadar iyi olurdu? Weimar döneminde proletarya-nın kültür yaratıcılığıüstüne öğretici bir belge-eser kazanılırdı.

Burada, onun, bizim topluluğumuz hakkındaki iki eleştirisini, özenli çalışmasının belgesi olarak ver-mek isterim:

«'Genç Muhafız', çok iyi bir genç topluluk! Savaşın ve İş'in KurbanlarıBirliği'nin düzenledi-ği, Treptow'da Wiktoria Garten'deki bir gösteri. Alman Komsomol topluluğu da programakatılıyor... Bir döküm kalıpçısı, bir tornacı, iki demirci çırağı, bir grafiker yardımcısı, iki me-tal işçisi kadın, bir kız öğrenci ve 13-19 yaşarasında genç işçiler. Topluluk kurulalıaltıayolmuş. Oyunları: 'Sovyetler Birliği'nde Metal İşletmesi', orijinal, sade, açık seçik, taze, heye-can dolu, net bir sahne kurgusu var, sözlü korolar ince işlenmiş... Oyunun ritmi:

«Çekici sallıyoruz, kolu çeviriyoruzArtık Birliği için kendi sovyetlerimizinBeşyıllık planımız başaracak diyoruzBiz öncü birlikleri devrimci kitlelerin»

tiyatro oyununu aşıyor, gerçek oluyor; bu işi, içinden bilen genç Alman işçileri, kalıpçılar,dökümcüler, tornacılar, demirci çıraklarıve metal işçisi kadınlar, bu etkin ve zinde propa-gandalarıile, Sovyetler Birliği'nde beşyıllık planıgerçekleştirmeye fiilen katılıyorlar. 'KızılSes'in, 'Sovyet İktidarıİçin' oyunu yanında, hiç de ondan aşağıkalmayan kısa sahneler.Kanehl'in «Göbekçiler Şarkısı» da çok etkili biçimde aktarılmakta. Son zamanların politikolaylarıile, oyun sırasında doğaçlama biçimde ilintilerin kurulduğu bir işçi sahnesi, temelyönünden önemli bir yetenek birikimini kanıtlıyor: 'Metal işçilerinin grevi bitmiş, diye oku-dum, ama bizim işimiz bitmedi daha!'

Bu sahnenin ikinci kısmı, öncelerin bir revüsü olan 'Kızıl Cümbüş'ten uyarlanmış. Ondakisallantılıeğlencelik karakter, burada güncelleştirme yoluyla daha düzeltilmiş. Ama gene debiraz kısaltılmalıbu sahne: Daha az laf, onun yerine daha çok ajitprop topluluklar üslubundaritmik-müzikal ve danslıetki unsurlarıistiyor.

Topluluk şarkısının güzel metnine karşılık, olgunlaşmamışve dağınık ritimli melodisi bozu-yor. 'Genç Muhafız yürüyor' derken daha bir marşenerjisi, daha belirgin bir ritim çıkmalı.98

Önemli bir husus da, 'Genç Muhafız'ın, dernek bünyesi içine kapanma yanlışına saparak grup

98 Bkz. Not (79).

egoizmi ile kendi çevresinde döner bir kısırlığa kapılmayıp, kısa süre önce bir bahçeli kulü-beler bölgesinden 14 çocuğu da bir 'genç spartakist birliği' (JSB) aşamasına yetiştirmişolma-sı. Diğer topluluklara örnek olsun.» («Rote Fahne -Kızıl Bayrak» 4 Kasım 1930 tarihli sayı-sından)

«Ajitprop Topluluklar Oynuyor (Özet)

İşçi TiyatrolarıBirliği'nin topluluklararasıgenel kongresi vesilesiyle 'Genç Muhafız',Duisburg'dan 'Kızıl Çekiçler' ve «Kızıl Ses», ajitprop toplulukların çalışma yöntemlerini ser-gilediler: Bu işnasıl yapılıyor ve nasıl yapılmıyor ...'Genç Muhafız', oyun tarzındaki gençlikzindeliği ve politik açık seçiklikle, tüm delegeleri etkiledi. «Kızıl Ses»in yol göstericiliğisemeresini vermiş. Topluluk, altıay öncesine nazaran hem sanatsal hem de politik bakımdandaha olgun ve belirli aşamada. Bu kez koro düzenlemesinde anlatımlısahne montajlarıgetir-di: Bir gençlik propagandasıolarak son derece başarılıyoğun bir sahneler dizisi: 'KarlLiebknecht gençliği Yürüyor' ile 'Kızıl Mart ve RGO (Devrimci Sendikal Muhalefet)' adlıbirLLL sahnesi (Lenin-Liebknecht-Luxemburg). Her iki sahne de, pırıl pırıl açık ve yer edici birgenel kapsamlıkla kurulmuş. Politik özün aktarılışındaki sıkışık yoğunluk şaşırtıyor... Ama,bazıküçük ayrıntılar dışında sahnelerin politik yönden kusursuz olmasına rağmen, gene detopluluğun oyunu, oynanan politik içerikten daha kalıcıetki bırakmakta. Nedeni de, sergile-nen politik içeriğin, ayrıntılarda yaşanmaktan çok genel doğrularda kalmasında, çok az haya-ta geçirilmişolmasında, günlük yaşantının zengin verileri ile pek az beslenmişolmasındaaranmalıdır. Demek ki 'Genç Muhafız': Hayata, daha çok hayata!»99 («Kızıl Bayrak -RoteFahne»nin 17 Nisan 1931 tarihli sayısından.)

BİRAZ DA İŞİN MALİTARAFI ÜSTÜNEOyunumuz bittikten sonra, organizasyondan, başta kararlaştırılmışmiktarıbiz alırken çok kere şöyledendiğini duymuşuzdur: «Ooo, iyi para alıyorsunuz!» Bir de işin aslına bakalım, öyle mi? «Genç Mu-hafız»ın ilk gününden son gününe kadar, topluluktan bir tek yoldaş, bir tek fenik almamıştır. Hatta ço-ğu kez tam tersi olurdu. Biz yaptığımız işe politik bir görev olarak bakıyorduk. Öyle olunca da —tümişçi örgütlerinde olduğu gibi— parasal fedakarlık da gerekiyordu. Bizim için bu başka türlü düşünü-lemezdi.

Bir kere her üye için ATBD'ye ayda 50 Fenik aidat yükümü vardı. (İşsiz üyeler ve çıraklar 35 Feniktigaliba) Bu 50 feniğin yalnız 5 feniği topluluğa kalır, gerisi bölge'ye ya da birlik'e verilirdi. Aidatlarıher üye kendi cebinden vermek durumundaydı. Birliğimizin organı«İşçi Sahnesi»ni her üyemiz oku-makla yükümlüydü ve ayda 30 Fenik verirdi (Dergi aylıktı). Berlin içinde oynayacağımız yere gidişgelişiçin sadece çırak olarak çalışan ve işsiz olan üyeler için topluluk kasasından yol masrafıödenirdi,bunun dışında kalanıbizler kendi cebimizden öderdik. Ancak, Mark Brandenburg kentlerindeki oyun-lar için gidişgelişmasrafıtopluluk kasasından karşılanırdı.

Gelirler neydi? Bir kere aidatların 5'er Feniği.. Bizim toplulukta bunun toplamıayda 80 Fenik yapı-yordu. Çok değil yani. Daha fazla tutan gelir kaynağımız, oyunlarımız için verilen ödentilerdi, bunlarda çok değişkendi. Çoğu zaman yalnız gidişgelişmasrafımız karşılanırdı. Gösteri biraz daha büyükçapta ve bitişte de dans olduğu zamanlar, bize verilebilen ödenti oldukça yüksek olurdu. Bazen bu 50Mark'ıbile bulurdu. Ama bu pek nadir olurdu. 10 Mark topluluk kasasına koyabildiğimiz zamanlarpek mutlu olurduk. İşsizlere parasız oynanırdıtabii. Aynışekilde, kırsal kesimlerdeki ajitasyonlarda veister salonda, ister sokak veya avluda olsun, seçim gösteri ve programlarında herhangi bir ödenti düşü-nülemezdi. Çünkü bunlar doğrudan parti çalışmalarıolarak görülürdü.

Bir başka gelir kapısıda, satışınıbizim üstlendiğimiz Parti yayınlarıile bizim dergimiz olan «İşçi Sah-nesi ve Film»in satışından topluluk kasasına bırakılan yüzdelerdi. ATBD bölge yönetiminin Parti yayınyönetimi ile yaptığıanlaşmaya göre, toplulukların sağladığıkitle broşürleri satışının belirli yüzdeleri,topluluklara bırakılmaktaydı. Bir diğer gelir kaynağımız da topluluk şarkılarımızdı. Programlarımız-daki tüm şarkılarıteksirle çoğaltıyorduk. İki yaprak, yani dört sayfa üstüne sekiz kadar şarkımetnigeliyordu. Başlık: «Genç Muhafız'ın şarkıları». Tanesini 10 Fenik karşılığıveriyorduk. Önceleri bu

99 Hiç gazetelerde veya burjuva nitelikli sanat dergilerinde rasladığınız tiyatro eleştirilerine benziyor mu?

çoğaltma işlemini ATBD'nin teksir makinesinde yapıyorduk. Daha sonra kollu bir teksir makinesi he-diye geldi. Yalnız işler hale getirmek için biraz derleyip toplamak gerekmişti. Giderek, eski bir yazımakinemiz de olmuştu, birçok taksitte ödemiştik. Kendi çalışmalarımızla kasamızda her zaman birmiktar mali imkan bulundururduk. Bu muhasibimizin sorunudur, deyip geçmezdik. Kaldıki, örneğinbir oyun aksesuarıyapmak için para lazım olsa, o da hemen şunu söylerdi: «Biriniz bir yerden beleşbulamaz mısınız?» Gerçekten de birisi bir şekilde sağlardıonu. Nasıl, nereden? Kimse de sormazdı,gelmişti işte ortaya. Yalnız, bizim tek tip eşofman giysilerimiz pek çok para tutuyordu. İlkini herkeskendi sağlamıştı. Ama o kadar kahır altında fazla dayanamıyordu ki; lastik pabuçlar da öyle, hemengidiveriyordu. O zaman topluluk kasasından karşılamak zorunlu oluyordu. Böyle bir giysi o zamanlar8 ile 15 Mark arasında tutuyordu ki, hele örneğin işsiz bir yoldaşiçin bu kadarıçok büyük bir paraydı.Gayet tabii topluluk devreye girmekteydi. Topluluk kasasının sağlıklıbiçimde hesabının tutulmasıtümtopluluk çalışmasında etkisini göstermekteydi.

«DOĞANA BEŞİK, ÖLENE TABUT»Bizden istenmeyen ne vardıki? Berlin dışında oynadığımızda örneğin, ne kadar sık başımıza gelmiştir;program sorumlusu gelip bizi sıkıştırır, konuşmacınerede kaldı, diye. Hiçbir ilgimiz yok, tabii. Ama«Sizinle birlikte gelecekti» diye tutturur. Birimizin konuşmayıda yüklenmesinden başka çare kalmaz.Elbette öyle dört başımamur bir konuşma olmaz o zaman, ama gücümüzün yettiğince herşeyi yapma-ya çalışırdık. Çok kere de, oyun başlamadan önce sokaklarımegafonlarla dolaşıp, seyirciye duyuruyuson bir kez bizim yapmamız gerekirdi.

Bir keresinde bir Cumartesi Oder kıyısında Schvedt'de «Kızıl Yardım» örgütü için oynuyorduk. Saatakşamın sekizi olmuşsalon bomboş. Berlin'den alışkanlığımız, bu saatte salon çoktan tıklım tıklımdolmuşolduğundan, bu duruma çok şaşırdık. Yoldaşlar güldüler bize. Bekledik. Gerçekten de saatdokuzu bulmamıştıki salonda yer kalmadı. Meğer tam tütün toplama zamanıymış, her dakikanın kıy-meti varmış. Bu bizim için yeniydi. Tabii bu vesileyle, ücretlerin durumunu, götürü usulle mi çalışıldı-ğını, yoksa fazla çalışma zammıverilip verilmediğini görüşme fırsatımız oldu. Ve hemen bizim RGO(Devrimci Sendikal Muhalefet) sahnemizde bu hususların bir kısmıkullanıldı. Oyundan sonra sordularbize, hangimiz Berlin'den Kızıl Yardım'ın yetkilisi olarak geldi, diye. Anlaşıldıki, Pazar günü KızılYardım alt bölgesi Neumark'ın burada bir konferansıolacakmış. Berlin bir konuşmacıgöndermeye sözvermiş, ama kimse gelmemiş. Bu konferansta gelecek üç aylık çalışmanın saptanmasısöz konusuy-muş. Evet, tabii bu işde benim üstüme kaldı. Kızıl Yardım'ın tüm son dokümanlarınısağlayıp, bizimtopluluk salonda dansa girince, dernek odasında masanın başına geçerek konuşma metni için ter dök-meye başladım. Pazar günü de, otuza yakın yerel grubun delegeleri önündeki konuşmamda, günündurumunu ortaya serip, yerel gruplardan yoldaşların raporlarına dayanarak bölgenin yapısıve o günekadarki çalışmalar üstüne bir perspektif getirmeye çalıştım. Olabildiğince konferansısonuna kadarsürdürdüm ve gelecekteki çalışma için önemli noktalara işaret ettim.

Bu arada bizim yoldaşlar da sürpriz bir gelişme üstüne çalışmışlar. Cumartesi akşamıboyuncaSchvedt'ten genç yoldaşlarla görüşmeye girmişler. Pazar günü de konferans sırasında yan odada onlar-la toplanarak Schvedt'de bir ajitprop topluluğun temelini atmaya başlamışlar. Hatta bir sözlü koronunprovasınıbile geçmişler. Gerçekten de birkaç hafta sonra oradan yeni bir topluluk ATBD'ye başvuru-sunu yapmıştıbile.

YASAKLAR VE ENGELLEMELERAjitprop toplulukların çalışmalarında eriştikleri başarılar, sınıf düşmanlarının rahatınıkaçırmakta ge-cikmedi elbet. Onlar da tüm devlet mekanizmasınıseferber ederek ajitprop topluluklara karşısaldırıyageçtiler. Burjuva basınıve radyoda açılan kışkırtma kampanyasıyanında polis ve hukuk mekanizmasıdevreye sokuldu. Salon boşalttırmalar, salon verdirtmemeler daha önceler becerdikleri kadar mümkünolmuyordu artık. Çünkü işçi örgütleri öyle güçlenmişlerdi ki, salon sahipleri işçiler tarafından boykotedilmeyince seviniyorlardıasıl. Bu durumda başka yollara başvurdular: Bunlardan biri «özel tedbir»numarasıydı, yani gösteri düzenlemek serbest, fakat ajitprop topluluk programıyasak. Aslında ajitproptopluluklar, özellikle KPD dışındaki tüm partilerin oylarıile meclisten geçmişikinci «Cumhuriyet'iKoruma Kanunu»na dayanılarak, dinsel inançlarızedelemek, cumhuriyeti tahkir ve tezyif, yasaklan-mıştopluluk şarkılarınısöylemek, gibi suçlamalarla çoktandır mahkeme önlerine çıkarılmaktaydılar.

Gene bu kanuna dayanılarak, toplulukların üyeleri, hatta bir keresinde «Kızıl Ses»in başına geldiğigibi, topluluğun tümü tutuklanıyordu. Suçlama: Bir kızıl bayrak açılıp bunun gösteride kullanılmasıithamı. Ama gerçek niyet, en iyi ve güçlü topluluğumuzu bir süre için olsun felce uğratmak. Bununhiçbir tesiri olmadıtabii: Kızıl Ses, çalışmasına aynıgüçte devam etti. Berlin Alexander MeydanındakiEmniyet Müdürlüğünün la. Şubesinde (Siyasi Şube) sırf ATBD ve ajitprop topluluklarla uğraşmaküzere özel bir büro ihdas edildi. ATBD bürosunun aranmaları, Margerete Lode yoldaşın evinde arama-lar yapıldıve bunun için kamyonlarla, sürat vasıtalarıyla ortalığıvelveleye veren ilanlarla Lippehnerve Hugeland caddelerini kapsayan koskoca bir bölge girişçıkışa kapatılmıştı. Tabii ki bu terör, hemencivarındaki bölge ve caddelerde de protesto gösterileri ile karşılandı. Schmaehl yoldaş, bize sonradananlattığıgibi, hemen parti bölge grubundan yanında bulunan yoldaşlarla diğer bölgelere gidip, olanıbiteni göstererek ve işin aslınıaçıklayarak: «Bakın, bakın, bütün bu kadar devlet kuvveti, az sayıdakiişçi tiyatro oyuncusuna ve onların gerçeği söylemesine karşıkoyabilmek için seferber ediliyor. Peki yabir de tümümüz birlik olduğumuzda ona karşıkoyacak devlet gücü bulabilirler mi? Ne kadar kuvvetliolduğunuzun farkında mısınız?» Polis, işçilerin ıslıklamasıve her çeşit protesto gösterileriyle karşılan-dı.

ATBD'nin bürolarında durum neydi ya? Koridorlarda ve avluda görevliler dikilmişti. Kimse yeriniterkedemeyecekti. Merdivenler de nöbetçi doluydu. Evlerden de kimse dışarıbırakılmıyordu. Altıüniformalıresmi polis ve birçok da sivil polis odalara daldıve herşeyi didik didik etmeye koyuldu.Nelere, nelere el koydular, şimdi tam hatırlamıyorum; sahne malzemesi, yazışmalar vb. idi herhalde.En çok önem verdikleri, topluluk yöneticilerinin adresleriydi. Bu operasyon için zaten öyle bir günüseçmişlerdi ki, o gün bütün dünyadan işçi tiyatro oyuncularıMoskova'daki tiyatro olimpiyatına gitmeküzere yola koyulmuşve son hazırlıklarınıtamamlamak için Berlin'de mola vermişlerdi. Ancak şanspolise yardım etmedi. Yalnız bir tek kişiye denk gelebildiler, onun da üzerinde hiçbir şey yoktu. Kızaköpüre onu da serbest bırakmak zorunda kaldılar. Bu terörün eğlenceli yanıda eksik olmuyordu. Çamyarmasıgibi bir polis daldıiçeri, komserinin önünde esas duruşa geçti ve nefes nefese birkaç çelikmiğferi gösterdi. Aslında çelik demeye bin şahit isterdi. Baştanbaşa pas içinde kalmış, boya filan git-miş, sadece bir teneke parçasıhaline gelmiş, deri ve metal aksamdan eser yok. Deliklerden geçirilmişiplerle çevresi ancak tutuyor, o vaziyette. Dikkatle bakışlarıne kadar sürdü bilmiyorum, bağırdı: «Elkoyun!» Kahkahamıtutamadım: «Bunlardan daha çok ister misiniz? Her tiyatro malzemesi kiralıyandükkanda bunlardan yüzlerce bulursunuz!» Nihayet bu hurda teneke yığınıile birşey yapamayacağınıfarketti ki, gürleyerek: «Bırakın!» dedi. Bizimkilerden gülmesini tutabilen kalmamıştı.

Burjuva basınının, işçi tiyatro oyuncularına karşıaçtığıkışkırtma kampanyasına örnek: İki işçi oyun-cu, oradaki KJVD grubuna tanıtma programında yardımcıolmak üzere Röntgenthal'e hareket etmişti.Prova yapıldığısırada, Röntgenthal'de bir yerde bir şekilde silahlıçatışma oluyor. Ertesi gün bir burju-va akşam gazetesinin birinci sayfasında kocaman puntolarla şu manşet: «Ajitprop topluluk üyelericinayet işledi!» Oysa bu iki yoldaş, Röntgenthal'de silahlıçatışma olduğunu bile ancak basından du-yuyorlar. Çünkü o akşam, kendi işlerine öyle dalmışlar ki, ne silah sesi duymuş, ne de bir olay gör-müşlükleri var. Ama işte bu, İşçi TiyatrolarıBirliği'nin çalışmasınıfelce uğratmak için, alışılmışdüz-mece provokasyon yöntemlerinden yalnızca biriydi.

Bir gün Potsdam meydanında tam bir savaşhavasıesiyordu. Potsdam istasyonundan Anhalter istasyo-nuna kadar silme polis. Bu yüzlerce polis tertibatıniyeydi acaba? «Kızıl Ses», kendi çalışmasıile ilgilibir filmi gösterecekti ve bunun için de yalnızca en ilgili kesimden meydana gelen küçük bir toplulukdavet etmişti. Ne var ki, bu filmin gösterilmesi bile hakim sınıflar için tehlikeli olmaya yetiyordu.Neden? Çünkü, Kızıl Ses bu filmde, çalışmasının yöntemlerini, Volta Caddesindeki AEG fabrikasınınçıkışkapısındaki oyununu, sokaklarda ve avlularda yürüttüğü ajitasyon çalışmalarınıgöstermekteydi.

Tüm engellemelere ve yasaklamalara rağmen ajitprop topluluklar çalışmalarında direttiler. Hiç yolkalmasa, salt «Sözlü Koro», «Hareket Korosu» diye çıkıyorlar, «tiyatro derneği», «şarkıcılar» ya da«Kitle konuşmacısı» gibi görünüyorlardı. Bu sonuncusu yeni bir buluştu. Şöyle yürüyordu: Bir yoldaşsahnede bir konu üstüne konuşmaya başlıyor. Salondan diğer bir yoldaşbir soruyu cevaplayarak dev-reye giriyor, bir üçüncüsü karışıyor ve giderek hazırlanan sahne oluşuyordu. Yahut bir yoldaş, bir açık-lama yapmak için istekli dinleyicilerin sahneye gelmelerini istiyor. Sahneye gidenlerin tümünün toplu-

luğun üyeleri olduğunu söylemeye gerek yok besbelli. Sahne gene başlıyor.100

Çalışmamızı, özellikle emekçilerin yığın halinde biraraya geldikleri yerlerde sürdürdük: Sokaklarda,meydanlarda, «çadır kondu»101 bölgelerinde, çok gidilen kır ve göl kenarlarında vb. Aniden çıkıyordubir topluluk ortaya, süratle oyununu oynuyor ve gene bir anda kayboluyordu; bir başka yerde tekrarbaşlamak üzere. Yahut, önce birkaç halk türküsü ile başlıyorduk, ardından mücadele şarkıları, en so-nuna oyun şarkılarımızıgetiriyorduk. Bu arada çoğu kez yayın satışlarıda yapıyorduk. Bu tür eylem-lerde elbette ki topluluk tek tip giysisi, oyun aksesuarıvb. kullanmıyordu, çünkü çok hareketli olmakzorundaydık. Ama aynen normal oyunlarımızda oynadığımız gibi yapabildiğimiz zamanlar da oluyor-du; çünkü bizi kontrole gönderilmişpolisler bazen ellerinde bira bardaklarıyla büfede içkiye dalıyor-lardı. Her neyse... Etkinliğimizi sürdürmek için ha bire yeni metotlar buluyorduk gerektikçe.

KARŞILIKLI YARDIMLAŞMAİlk zamanlar Parti lokalinin toplantıodasında prova yapıyorduk. Eh, prova dediğin de pek gürültüsüzolamıyor elbet. Binadaki diğer kiracılarıarada bir uykularından ettiğimiz olmuş. Gerçi elimizden gel-diği kadar kontrollü ve düşük sesle yürütmeye çalışıyorduk ama işte tam ısınma anlarında, ya bir davulgümbürtüsü, ya bir teneke takırtısıbütün binayıyerinden oynatıveriyordu. Derken birgün, provaları-mızı«Fichte -Grup 22»nin spor salonunda yapma olanağımız doğdu. Daha önce Berlin Belediye Mec-lisi, gerici çoğunluğu ile çıkardığıkararda, şehrin tüm okul, salon vb. tesislerinde devrimci işçi spor vekültür çalışmalarınıyasaklamıştı. Böylece akıl larınca bizi sokağa atmışoluyorlardı. Ama gericiliğin,devrimcileri spor çalışmalarında geri planlara ittim diye duyduğu sevinç kursağında kalmıştı. Boşfab-rika hacimleri ve salonlarıkiralandı. Emekçilerin dayanışmasısayesinde işçi sporcular spor aletleri desağlayabildiler, o kadar ki, her hangi bir salonundan daha fazla spor aletine kavuştu. Evet, o dönem,devrimci işçilerin spor alanındaki hareketinin çok büyük bir hamle yaptığıdönemdi. «Fichte -Grup22» de Hohenschönhausen'deki «Avcılar Evi»nin salonunu kiralamıştı. Hatta onun karşısındaki tarlayıda kiralayarak bir spor alanıhaline getirip, kapsamlıbir spor hareketi oluşturmuşlardı. İşte bu söz ko-nusu salonda prova olanağına kavuşmuşoluyorduk. Kira ödememiz gerekmiyordu. Buna karşılık bizde, ya doğrudan doğruya oynamak, ya onların kendilerinin çalışmasıiçin materyal sağlamak, ya da«Gençlik» akşamlarında yapılacak konuşmalarıyükümlenmek gibi yollarla, «Fichte» grubunun göste-rilerinin sanatsal yönlerini üstlenmiştik. Böylece de iki örgüt arasındaki kontak giderek çok sıkılaştı.Birbirimize bağlılığın doruk noktası, Grubun Yirmibeşinci Yıl Kutlaması'nda görüldü. Biz bu şenlikiçin özel bir oyun hazırladık. Bizden başka, «Fichte»ye bağlıyüzün üstünde sporcu ileHohenschönhausen'in işçi mandolin derneği de katıldışenliğe. Benim şenlik için yazdığım oyun, dahaçok bir koro sergilemesiydi, yalnız sahneler ve şarkılarla bölümleniyordu. İçeriği, işçi spor hareketininoluşum süreci ve burjuva spor anlayışıidi. Oyun, tüm işçi sporcuların proletaryanın birlik cephesindebirleşmesi çağrısıile son bulmaktaydı. Herkesin birlikte söylediği «Fichte Marşı» ile noktalanıyordu.

Bu sahnelerde ayrıca Erich Weinert'in burjuva sporu ile işçi sporu üzerine yazmışolduğu şiiri de kul-lanmıştım. İlk üç beyit, para için yapılan spordan, faşist savaşsporuna kadar burjuva spor türlerine de-ğinilmekte, son beyitte ise Erich Weinert, işçi bakışıile sporun anlamınıkoymakta. Bundan bir şarkıyaptık biz. İlk beyitler üç dörtlük ritmde eğlenceli bir tonda bestelenmişti, son beyitte ise işçi mücadeleşarkılarındakine yakın bir karakter alarak, dört dörtlük marşritmine geçiliyordu. Bu bizim için birazdeğişik bir üsluptu ve metinle müziğin kaynaşmasıiçin çalışmamız epey sürdü. Ayrıca daha ilk prova-larda, bir yanda canlı, enerjik ajitprop topluluk, öbür yanda sahne tutukluğu olan Fichte sporcularıkitlesi ile ortak ürüne varmanın güçlükleri doğdu. Çünkü bu ikilemin çözümü, ajitprop topluluğuntemposunu düşürmek değil, Fichte sporcularına daha hareketlilik kazandırmak yönünde olmalıydı.Güçlük ise, sporcu yoldaşların çoğunluğunun belki ilk kez böylesi bir kitle gösterisinde yer alıyor ol-malarında yatıyordu. Ne var ki, çalışmalar sonunda, oynanışta, birkaç küçük hata dışında çok iyi sonuçaldık. Programın başarısıo aşamadaydıki, tekrarlamamız istendi ve birkaç kez oynadık. Ajitprop top-luluklar bunun gibi daha çok değişik yollar ve biçimlerde, diğer proleter örgütleri ile ortak eylemler

100 Canlıoyuncu ile ve canlıseyirci ile karşıkarşıya yapılan bir sanat eylemi olan tiyatronun, diğer sanat dallarına nazaran,özellikle devrimci mücadelede taşıdığıbu ayrıcalıolanaklara tipik bir örnek. (Tiyatro sanatının üretim aracı, gerek oyuncu, gerekseyirci olarak tamamen ve gerektiğinde yalnızca insanın kendisi olabiliyor. Burjuvazinin elindeki hiçbir şeye mecbur değil. Bunedenle, örgütlü olunduğunda, yasak, baskıvb. halinde de insanın yaratıcılığıile üstesinden gelinebiliyor).101 İşçiler ve emekçiler'in sırtına binen sefaletin son kertesi de kitlelerin konut olarak çadırlarda yaşama durumuna geldikleri buçadırlıyerleşme yerleri idi. (Zelt Lager karşılığıolarak bu deyim konmuştur. Ç. N.)

yapmışlardır ve her seferinde de, her iki örgüt için büyük yararlar sağlamıştır.

ELEŞTİRİAKŞAMLARI'NDA1931 yılısonlarında ATBD'nin Berlin bölge yönetimi, haftada bir olmak üzere, «Sahne Eleştirisi veSohbet Akşamları» düzenledi. Bu toplantılar ATBD'nin bürosunda yapılırdı. Her topluluk üyesininkatılabildiği bu toplantılara, özellikle şarkıve sahneler yazma durumunda olan yoldaşların katılmasıistenirdi. Her toplantıda ilgili yoldaşlardan geniştopluluklar yer aldıve aydan aya bu çevre büyüyüpgenişledi. Toplantının yönetimini ATBD bölge yönetiminden iki yoldaş: Mie Paulun ile Max Jensenüstlenmişlerdi.

Toplantının başında, sunulan bir sahne, topluluk veya yazar adıverilmeksizin okunurdu. Böylece her-kesin hiçbir etki altında kalmaksızın eleştirisini getirmesi amaçlanıyordu. Önce politik içeriği üstünde,sonra da sahnelerin kuruluşve işlenişi, düzeltmeler, kısaltmalar üstünde görüşülürdü. Steno bilen biryoldaşımız, başta sahnenin içeriğini özetledikten sonra, ardından gelen tartışmada her yoldaşın getirdi-ği görüşü not ederdi. Şarkımetinleri de bu şekilde eleştiriden geçerdi. Ancak konu yeterince tartışılmışolup toplantıyöneticisi de sonuçlan en önemli noktalarıile çok kısa toparladıktan sonra, topluluk ya dayazarın adıbelirtilirdi. Bunların sonucunda çoğu kez öyle olurdu ki, tartışılan ürünü, kendisinden hiçde bu kadar beklenmeyen bir yoldaşın yarattığımeydana çıkardı.

Ne kadar özenle çalışıldığınıkanıtlamak için sadece şunu belirtmek yeter herhalde: Bir akşamda ancakbir sahne, çok çok bir oyun tartışılabilirdi. Ertesi akşam, yazarlarına, eleştiriden bayan yoldaşın stenoile alıp özet halinde çıkardığınotların bir kopyasıverilirdi. Bu gerekliydi, çünkü onların eleştiri sıra-sında not alamamaları, biraz heyecanlıve gergin olmalarıgayet doğaldı. İzleyen günlerde böylecedaha soğukkanlıbiçimde, ürünlerini o eleştirilerin de ışığında ele almaları, düzeltmeler yapmalarımümkün olurdu. Bunun ötesinde, bu eleştiri akşamları, tüm katılanlar için bir çeşit politik eğitim işlevigörmekteydi.

ERICH WEINERT VE BİZErich Weinert tüm ajitprop toplulukların iyi dostuydu. Onun ajitprop topluluklarla birlikte programlar-da yer aldığıda çok sık olurdu. Böyle günlerde program öncesi ve sonrasıuzun uzun görüşme, tartış-ma olanağıdoğardı.

Erich Weinert'in birçok şiiri, bir kısmıbiraz değiştirilerek, diğerleri aynen alınarak sahne için işlenmiş-tir. Birçok eserini de kendisi o yönde yazmıştır. Şiirleri, filmli konferanslarda da çok okunurdu, filmdedenk düşürülen tablolar üstüne bazen müzik eşliğinde vb. Biz, onun şiirlerini yalnız sahneye uyar-lamakla da kalmayarak, bir kısmından şarkılar yapmışızdır.

Şimdi onun kaç şiirinin sahneler için kullanıldığınısaptamak bile güç. Ajitprop topluluklar onun IAH(Uluslararasıİşçi Dayanışması) örgütü şarkısıolan «Dayanışma Şarkısı»nı, proleter dayanışma konulusahnelerinde çok kullanmışlardır:

«Bir kavga vermekteyiz, kardeş!»

Bu şarkının bestesini Hans Eisler yapmıştır. Aynışekilde «Roter Wedding» ajitprop topluluğunun dile-ği ile gene Erich Weinert'in kaleme aldığıtopluluk şarkısının bestesi de Hans Eisler'e aittir.

Erich Weinert'in sahne gerisinde, elinde kalem kağıtla durup, son dakikalarda olsun düzeltmeler yaptı-ğına ne kadar sık rastlamışızdır! Hep de sonucunu merakla beklerdik. Derken gelir, bize okur, uygunbulup bulmadığımızısorardı. Her görüşü ve katkıyıda teşekkürle, saygıile karşılardı. Biz onu eleştir-diğimiz gibi, o da oyunlarımızın sonunda bize eleştirilerini yapardıtabii, ama hiçbir zaman öğretmentavırlarıile değil, hep kavga arkadaşıyakınlığıile.. Bizlere yardımları, önerileri, hareketimize çok şeykatmıştır.

KIRSAL KESİM AJİTASYONLARINDAParti veya gençlik gruplarıile sıksık kırsal bölgelere giderdik. O zamanlar bu gidişler öyle rahat trenyolculuklarıdeğildi, son derece yorucu kamyon veya diğer yük arabalarıyolculuklarıidi. İki üç saatgidişve bir o kadar dönüşle bu yorgunluğu zevkle taşırdık ama. Mücadele şarkılarımızısöylemek,yolu kısaltırdı. Bu vasıtalar da para isterdi elbet ve kırsal kesimlere, köylere ve küçük kasabalara gi-

dince, yoldaşlar, bu parayıda ceplerinden öderlerdi. Herşeye topluluk kasasıyetişemezdi ve yol mas-rafınıyoldaşlar finanse ederken, işsiz yoldaşların bile, o son derece az olan işsizlik sigortasıgelirlerin-den kesip kendileri verdikleri olurdu. Öte yandan bu tür eylemlerde polislerle ve faşistlerle karşılaşmasonuçlarınıda hesaba katmak gerekliydi. Ama o zamanlar, hiçbir şey, işçileri, görevlerini yapmaktanalıkoyamazdı. Gideceğimiz yerdeki yoldaşlar bize, uygun bilgileri önceden ulaştırıp da biz de onlarıorada oynayacağımız sahnelerde değerlendirerek, önceden iyi hazırlıkla gidebildiğimizde çok iyi olur-du. Ne var ki, çoğu kez birçok şeyi son dakikada öğrenirdik, bu yüzden de doğaçlama ile katardık.Kırsal kesim ajitasyonuna ilk katılışımızda büyük bir hata yaptık. Berlin için çok uygun düşen sahne-lerimiz orada hiçbir etki yapmadı. Demek ki, toprak işçilerine ve emekçi köylülere hitabedecek yenisahnelerle çalışmalıymışız. Büyük sanayi işletmesindeki grev sahnemizi ora koşullarında kullanamaz-dık. Buna karşılık, büyük toprak ağalarınıve onların sömürü biçimlerini açığa koyan ve onlara karşıtoprak emekçilerinin büyük şehirdeki sanayi işçileri ile birleşik güç halinde mücadelelerini getirensahneler icabediyordu. Aynışey, dağıtmak veya satmak üzere getirdiğimiz bildiri ve yayınlar için desöz konusuydu. Bu yönden de, kırsal kesim işçi ve emekçilerinin talebine uygun olacak tarzda, özenlibir seçme yapmak gerekliydi.102 Ancak bunlarıbaşarabildiğimiz zamanlar, örneğin toprak emekçileriile sıkıilişki sağlayabilmişsek, yeni yoldaşlar ve yayınlarımıza yeni oyuncular kazanabilmişsek, işte ocumartesiyi pazara bağlayan geceler, yorgun, gergin, ama mutlu dönerdik evlerimize.

Bizden bazen daha nelerin istenmekte olduğuna bir örnek vereyim: Bir cumartesi öğleden sonra,KJVD'nin Prenzlauer Berg bölge grubu ile Freienwalde kırsal bölgesinde ajitasyona gitmek üzereHumann meydanında buluşmuştuk. Tam hareket edeceğimiz sırada, Parti'nin gene Prenzlauer Bergbölgesinden (ama gençlik örgütünden değil bu kez) sorumlu yoldaşlar gelerek, kendileri ile gitmemi-zin mümkün olup olmadığınısordular. Königsberg /Neumark da müzik ve ajitprop topluluk da içerenbir gösteri düzenlediklerini, fakat ilgili ajitprop topluluğun son dakikada katılamayacağının anlaşıldı-ğınıbelirttiler. Bu gösterinin tamamen düşmemesi için bu acil durumda kendilerine yardımcıolabilirmiydik? Dönüp KJVD ile konuştuk, Freienwalde'ye de Parti grubu ile gidilmesine karar verdik. Oradabiz indik, gösterinin yapılacağılokalde oyun hazırlığına girdik. Parti grubu Königsberg yönünde yoladevam etti ve orada gösteri hazırlıklarına girdiler. Karara göre buradaki programın ardından da oradaoynayacaktık. Ancak, oraya yapacağımız yolculuğu kara kara düşünmeye başladık. Küçücük bir yükarabasıydıve parti grubunu zor alıyordu. Şimdi üstüne bir de sekiz kişi olarak biz eşyalarımızla ekle-nince ne olacaktı? Neyse, karar vermiştik bir kere, Freienwalde'de oyuna tam hazırlanıyorduk, Berlin'-den genç yoldaşlar da yürüyüşle salona girdiler. Ve oyunumuz henüz bitmekteydi ki, araba geldi. Doğ-ru Königsberg'e... Parti grubu ve izleyiciler bizi bekliyorlardı. Oyunumuz saat 23'ten gece 01:00'ekadar sürdü. Ertesi sabah saat 10:00'dan itibaren de gene çevredeki köylere doğru çalışma devam etti.Königsberg'de gösteri hazırlıklarınispeten iyi iken buralarda hiçbir ön hazırlık yapılmamıştı. Tamanlamıyla baştanbaşa gidiyordu. Parti grubunun o gün kaç köyü programa almışolduğunu şimdi hatır-lamıyorum, ama zaten yarısınıbile zor başarmıştık. Her birinde şöyle yürüyordu: Yük arabamızla köyegelip, ya köy meydanında, ya da otlağında iniyorduk. Köyün sokaklarınımegafonumuzla dolaşıp,köylüyü açıkhava gösterimize çağırıyorduk. Ahali toplanana kadar zaten epey zaman geçiyordu. Bir-kaç girişsözünden sonra yarım saat kadar araba üstünde oynuyorduk. Ardından bir yoldaşo günündurumu üstüne bir konuşma yapıyordu. Nihayet, bildirilerimizi dağıtıp, broşür satışına geçerek sonbuluyordu. Hiç durmadan bir öteki köye... Parti grubundan yoldaşlar, pek çok köyü programa koymuşolduklarından, oynadığımız o köylerde, köylülerle konuşma, görüşme, tartışma için hiç zaman kalma-mıştı. Bu çok büyük bir yanlıştı. Kaldıki o günkü oyunlarımızda en fazla yirmi izleyici, yalnız bir tekyerde de elli izleyici toplanabilmişti. Çocuklar elbette ki büyük sayıda toplanıyordu, çünkü onlar içinher değişiklik ilginç gelir. Birinde de bir polis oyunu durdurmak istedi, ama bir yoldaşonu lafa tuttu,laf bitene kadar da biz oyunu tamamladık. O gün akşamıbulduk ve artık tamam sanıyorduk ki, yoldaş-lar bir de Schönfliess'de bir gösteri düzenlemişolduklarınıbildirdiler. Parti hücresi, kendi yaptığıbay-rağıSchönfliess'li yoldaşlara verecekti. Düzenlenen gösteride bu bayrak sunuşu da vardı. Schönfliess'egeldiğimizde hücre yöneticisi beni kenara çekti: «Bayrağıverme işini siz ajitprop topluluk olarak biz-den daha iyi becerirsiniz, bizim adımıza siz verseniz» dedi. Kabul etmemek düşünülebilir mi? Vakit deazdızaten, herşey hızla olup bitiyordu. Oyunumuz ve program bitince, sahnenin bir yanına toplulu-ğumuzdan üç yoldaş, öbür yanına da Schönfliess'li üç yoldaşgeçtiler. Yaptığım konuşma tam hatırım-

102 Kitlelerle direkt pratik ilişki içinde olmanın önemi ve sonuca etkinliği için tipik bir yaşantıörneği.

da kalmamış, ama özgürlüğün kızıl bayrağından söz ettiğimi, emekçilerin onun altında mücadele ver-diklerinden, emekçilerin mücadelede akıttıklarıkanın kızıl bayrağından, dünyanın altıda biri üzerindekıvançla dalgalanmakta olan, zaferin kızıl bayrağından söz ettiğimi unutmamışım. Konuşma bitincebayrağıtopluluk üyesi yoldaşlardan alıp, «Kızıl Cephe» içinde birlik olmuşSchonfliess'li yoldaşlaraverdim. Onlar da alırken, bayrağın ilkelerine sadık kalacaklarına andiçtiler. O gün için çalışmamızorada bitmişti. Pazartesi sabah erken Berlin'e vardık, yorgunluktan bitmişvaziyette. Ama kısa süresonra gene kırsal kesim ajitasyonlarının içindeydik, tabii daha az hata ile..

« KIZIL FARELER –DİE ROTEN RATTEN»YAŞANAN TECRÜBENİN RAPORU

Herhert Krauss

SPD'NİN KÜLTÜR VE EĞİTİM ÇALIŞMASI ÜSTÜNEİlk ajitprop topluluklardan biri Dresden'in «Kızıl Fareler» topluluğuydu. İşçi hareketinin birçok savaş-çısının anısına hala yaşıyor olması, bu topluluğun, Saksonya ve özellikle de kuzey Saksonya (Dresdenbölgesi) çevresinin işçileri arasında ne kadar yaygınlaşmışolduğunun göstergesidir. Sosyal Demokra-sinin sol kanat genç yoldaşlarınca kurulan bu topluluğun oluşumu, çeşitli nedenlerle ilginç ve tarihselaçıdan dikkate değer bir olgudur; çünkü tümüyle işçi sınıfının da ilk ajitprop topluluklarından biridir.

Sosyal Demokrat kamp içinde esas itibariyle yalnızca güçlü bir sol muhalefetin bulunduğu yerlerdeajitprop toplulukların doğmuşolmasıgerçeği, bu oluşumun, Parti yönetimindeki reformizme ve opor-tünizme karşıbir hareket özü taşıdığına kanıt olarak gösterilebilir. Nitekim, SPD bünyesindeki ajitproptopluluklar, özellikle Saksonya, Türingen ve Viyana yörelerinde, yani Sosyal Demokraside de güçlüdevrimci geleneğin korunabildiği bölgelerde ortaya çıkabilmiş, oysa örneğin Prusya ve Bavyera bölge-lerinde birkaç istisna dışında yalnız KPD'nin ve onun kitle örgütlerinin ajitprop topluluklarıvarolmuştur.

SPD'nin tiyatro çalışmasıküçük burjuva reformist Halk Sahnesi sınırlarıiçinde kalmıştır. 1930 yıllarıiçindeki bazıdikkat çekici devrimci çabalarıda bulunmakla birlikte, Sosyal Demokrat «ŞarkıcılarBirliği -Saengerbund» örgütünün de Uthmann'ı103 fazla aştığısöylenemez. Evet, Ottmar Gerster bir«Kızıl Revü» yazmıştı, ama Eisler'in şarkıları, Berlin dışında yalnızca orta Almanya'daki bazıkorolartarafından söylenmiştir. İşçi Kavga OyunlarıŞenliği'nde, ulusal kültür mirasına uyum katkılarıbuluyo-ruz. Friedrich Wolf'un «Sanat Silahtır» çağrısıise duymazlıktan gelinmişve Sosyal Demokrat olan işçikültür kurumlarına genellikle sokulmamıştır. İşçilerin eski mücadele şarkıları, yalnızca gösterilerde vede işçi gençliği arasında canlılığınıkorumuştur. O çevrede Sovyetler Birliği'nden gelen şarkılar dayayılabilmiştir.

SAJ (Sosyalist İşçi Gençliği) saflarında uzun süre, yalnızca bulanık idealist yönelişler taşıyan, eski«Göçmen Kuşlar -Wander Vogel» örgütünden kalma romantik dünya görüşlü müzik ve dans oyunlarırevaçtaydı. Örnek olarak Magdeburg'lu O. R. Müller'in yazdığı, halk şarkıve danslarıve sembolik«mavi çiçek özlemleri» ile süslü gençlik oyunlarıgösterilebilir. Orda burda kitle şenlik gösterilerinekatılmalar söz konusuydu. (Örneğin Leipzig'deki sendika şenliklerinde yapılan kitle eğlenti oyunları..)

Sözlü korolar, yeni anlatım yollarıve yeni içerikler aramaktaydılar. Bir Bruno Schönlank'ın cılız liriz-mi yanında bu söz ve hareket koroları, politik yönden daha açık ifadenin itkisini taşıyorlardı. Öncülü-ğü, Otto Zimmermann yönetimindeki Leipzig Söz ve Hareket Korosu yapmaktaydı. Chemnitz'de deaynıyönde pratiğe girildi. Dresden'de tiyatro toplulukları, programlarına, Mayakovski'den şiirler,Johannes R. Recher'in savaşa karşıolan «İşçiler, Köylüler, Askerler» oyunundan bölümler alıyorlardı.Ne var ki bu, kültür çalışmasına devrimci öz kazandırma çabaları, gene de tekil görüntüler olarak kal-maktaydı.

SPD'nin parti yönetiminden herhangi bir destek görmek şöyle dursun, topluluklar, bir de büyük direnç-leri aşmak durumunda bulunuyorlardı. Erich Ollenhauer'ın başkan ve August Albrecht'in de kültürsorunlarında yetkili sekreter pozisyonunda bulunduklarıSAJ merkez yönetimi, soldan gelen bu etkileriörgütten uzak tutmak ve örgütte taban kazanmasınıengellemek için elinden geleni yapmaktaydı. Mev-cut amatör oyun ve sözlü koro malzemesi ise (örneğin Leipzig'deki Jahn İşçi Tiyatro Yayınevi'nin bir-çok yayını) sanatsal yönden zayıf, ideolojik yönden de sulandırılmışve kararsız nitelikteydi.

Oysa buna karşılık Sosyal Demokrat işçilerin büyük çoğunluğu kültürle sıkıilgiliydi ve hiçbir şeyekapalıdeğildi. Eğilimleri ve dayanışma duyguları, asıl, savaşa karşısanata ve sosyalist sanatın adımla-rına daha çok uymaktaydı. 1923'de Ernst Toller'in savaşa karşıolan oyunu «Hinkemann» (ki tam an-

103 Barbara Uthmann (1514 -1575). Kıtlıkla, sosyal zarureti karşılamak ve sıkıntılarıgidermek için, dantel örme tekniğini, madenişçileri bölgesine getirip yayan kişi. (1561)

lamıyla sosyalist bir oyun da sayılmazdıüstelik) Dresden Devlet Tiyatrosunda fanatik milliyetçiler vefaşistlerce yuhalandıdiye aynızamanda «Halk Sahnesi»nden de kaldırılınca, profesyonel ve amatöroyunculardan gruplar oluştu birden bire ve şehrin kenar semtlerinde, çevre kasabalarda bu oyuna sahipçıkıp oynamaya başladılar. Aynıgelişim, Friedrich Wolf'un «Cyankali», «Cattaro Bahriyelileri» gibieserlerinde, ya da Crede'nin «218. Madde» oyunu ve diğer birçok eserde de görüldü.

«AYAKLARININ UCUNA BASARAK YÜRÜMEK» BİZE GÖRE DEĞİL. AJİTPROPTOPLULUK KURACAĞIZ!SPD içinde, sanatısınıf mücadelesinde bir silah olarak değerlendirme yönünde tek tük çabalar vardı.Sonradan «Kızıl Fareler»le birleşen Dresden Söz ve Hareket Korosu, 1927'de «1917'nin Bahriyelileri»adlıbir ajitprop eser sahneledi ve bu oyunda Reichpietsch ile Köbi'lerin devrim uğruna kendilerinifeda edişlerini andı. Sosyaldemokrat yoldaşların böylesi kararlıdevrimci çıkışve çabalarına hemenhemen yalnız «Kızıl Saksonya»da rastlanmaktaydı. SPD'nin kütlür politikası, bu tür gerçek muhalefetoluşumlarının yayılmasınıönlemekte pek ustaydı. Saksonya'daki parti yöneticileri tarafsızlık oynuyor-lardıve sosyalist sanat sorunlarınıanlamlıve dikkate değer bulmuyorlardı. SAJ'nin merkez yönetimi,devrimci sanat özünde olmamakla birlikte, gene de kültürel alanda nispeten daha aktifti. Koro, Tiyatrotopluluklarıve Sözlü Koro'ların yöneticileri için uygun aralıklarla eğitim programlarıdüzenliyordu.Bu programlardan benim de katıldığım biri Türingen Ormanında Tennich Şatosunda 1926 yazındayapılmıştı. SAJ (Sosyalist İşçi Gençliği) Yayınevi ve bazıburjuva yayınevlerince yayınlanmışeserleredayanılarak, bu 14 günlük eğitimle genç yoldaşlara kültür politikasıtanıtılacaktı. Eğiticiler olarak şuisimler bildirilmişti: Gençlik oyunlarıüstüne O. R. Müller; Koro, Şarkıve Müzik için Voss adlıbireğitim müşaviri öngörülmüş; Söz ve Hareket Korosu konusunu ise Hamburg'dan Johannesson işleye-cekti.

Bu kursa, Dresden'den dizgici (mürettip) Rudolf Krüger (İşçi tiyatrolarında amatör oyuncu ve devrim-ci işçi şiirlerini çok iyi okuyan bir yoldaş), Reinhold Langner (İşçi aileden gelme bir grafik ve yontuöğrencisi, Dresden Sanat Akademisi'nde Prof. Winde'nin en iyi öğrencisi ve büyük ağaç oyma eserleriile ün salmışama işsizler kadar yoksul durumda) katılmaktaydılar.

Ben, alet imalatında çalışmaktaydım, tiyatro oyunculuğu tahsilimi yeni bitirmişfakat sanatısınıf kav-gasıile birleştirerek işçi sınıfına yararlıolmayıdaha gerekli gördüğümden gidip bir tiyatroya kapılan-mamıştım. Diğer katılanların da ancak az bir kısmıişçi idi.

Kursta eğitim, SAJ merkez yönetiminin bilinen reformist kültür politikasıçizgisinde yürütülmekteydi.O. R. Müller, «Göçmen Kuşlar»104 hareketi izinde kendi tozpembe oyunlarından giderek «İşçi gençli-ğin kültür fikri» gibisinden birşeyler kanıtlamak çabasındaydı. Müşavir Voss da aynıçizgide yürüyorve «Sosyalist İşçi Gençliği -SAJ»nin müzik kültürü anlayışının özünü çok seslilik'te görüyordu. Bununiçin gene «Wandervogel -Göçmen Kuşlar»ın müzik çalıştırıcısıFritz Jöde çağrılmıştıve onun yöneti-minde bize hergün kanon105 söyletildi. Ne ilginçtir ki, söyletilen şarkılar arasında, yeni yapılanlardanvazgeçtik, eski mücadele şarkılarından bile bir teki yoktu. Johannesson'a gelince, o da, sözlü koroyuişlemekteydi ve de Goethe'nin «İleriye doğru, ileriye..»sinden giderek en ileri Bruno Schönlank'a ka-dar getirdi: «Ve dünya çiçek açsın bize /Ve sevgi yeşersin içimizde.»

Kısacası, yapılan herşey tümüyle bir toplu uyuklamadan ibaretti, sınıf kavgasısorunlarına yan çizerek,ayaklarının ucuna basa basa gezinmekten ibaretti. Öyle ki, artık, sosyalistlerin içinde sayılabilir miyizacaba, sosyalizmin bir meselesi üstünde çalışıyoruz denebilir mi, diye sormadan edemez olduk.

Kursun ilk yarısıtamamlanınca bir eğlence akşamıdüzenlenmesi söz konusu oldu. Biz üç Dresden'lieğlenti düzenleme komitesine girmeyi becerdik ve programın sorumlusu ilan edildik. Hiç açığa ver-meden yaptığımız yoğun hazırlık çalışmasısonunda gerçekten de eğlenceli bir program çıktıortaya,ancak bu eğlence bu kursun ve kültür politikasının sorumlularıiçin değildi. Bizim ilk ajitprop progra-mımızdıortaya çıkan. Uzlaşmasız ve dolaysız biçimde, yeni birşey için, has, mücadeleci, sosyalist

104 1896'dan sonra kurulup yayılan bir gençlik hareketi. Bir çeşit, birlikte gezme, dolaşma, halk şarkılarısöyleyip, halk danslarıylaeğlenme, oyalanma, tabiat hayatıvb.ye yönelme esprisinde bir hareket. Tümüyle apolitik (politika dışı) bir oluşum. Romantik birkendini sıyırmanın türlerinde. (Wandervogelbewegung).105 Bu gerçeklerin, müzik kültürü bizden çok daha yoğun (özellikle çok sesli müzik yönünden) olan bir batıulusunun işçileriağzından ifade edilmesi önemle değerlendirilmesi gereken bir husustur kanısındayız.

sanat için çaba konmuştu ortaya. Kullandığımız araçlarsa, yanlışve tehlikeli olana karşıacımasız biralay ve tüm gücü ile mücadeleye yönelmişbir heyecandı. Reinhold Langner'in bir duvar panosunaçizdiği karikatürlerle, bu kara mizah oyunumuzda, kültür sulandırmanın başrahipleri ilk darbeleri yi-yorlardı. Turp, havuç vb.den yontularak yapılmışve boyanarak renkli bezlere sarılmışkuklalarıkulla-narak da, şimdi ayrıntılarınıhatırlayamadığım başka zayıflıklara saldırıyorduk. «Göçmen Kuşlar -Wardervoge!» üslubu şarkılarla alayımız, müzik diye yapılan gevezeliği yerle bir ediyordu. «Şerefolsun mücadele /Yerin altında üstünde!» Evet mücadeleydi zorunlu olan. Sergilememizle göstermeyeçalıştığımız da buydu.

Programımız büyük beğeni ve heyecan topladı. İğnelemelerimiz ve protestolarımızdan rahatsız olmuşolacaklar ki, bazılarıpek hoşlanmışgörünmediler. Ancak gösterimiz, kendi bildiğine sürdürülen birSAJ kursunun, itici bir kesintiyle karşılaşmasından çok ötede boyutlara ulaşmıştı. Bazıcüretliler usul-süzlüklere başvurmaya kalktılar. Bizi kurstan atmalımı, atmamalımı, diye ciddi ciddi soruşturdular.Atılmadık sonunda gerçi, ama şiddetli ihtar aldık ve hem O. R. Müller hem de müşavir Voss bir dahane yüzümüze baktılar, ne de selam verdiler. Bundan sonra biz de bir ajitprop topluluk kurmaya kararverdik. Kararımızıdestekleyen ilave itici faktör de sonbaharda yapılacak olan önümüzdeki Saksonyaeyalet meclisi seçimleriydi.

«KIZIL FARELER»İN İLK PROGRAMIEyalet seçimlerine altıhafta kala, Rudolf Krüger ile birlikte, «Drestner Volks Zeitung -Dresden HalkGazetesi»nin sanat sayfasıredaktörü Paul Mochmann'a gittik. Mochmann burjuva kökenliydi ve halende izlerini taşımaktaydı, ama gericiliğin, burjuva zorbalığının ve küstahlığının da karalıdüşmanıydı.Peter Michel takma adıyla yazdığıhiciv şiirleri oldukça keskindi. Redaksiyon işinde de çılgın denecektarzda kendi başına buyruk davranıyor, hatta KPD'li yoldaşların Dresden Halk Gazetesi'nde en çokkendisine ait kültür bölümünü beğendiklerini gururla söylemekten çekinmiyordu. Mochmann, tır-manmakta olan faşizm ve burjuva dar kafalılığıile alay etmekten sonsuz zevk alıyordu. Etkili ve akıcısahne diyalogu yazma gücü de vardı. Buna karşılık, bu yeteneğini, Robenson'un oyunlaştırılmasıde-neyi dışında tiyatro yazarlığına hiç dökmemişti. Fakat tiyatro yönünden etkin oyunlar üstüne çok isa-betli bakışlarıvardı. Nitekim 1945'den ölümüne kadar, yayınlanmak üzere verilen eserleri kontrol gö-revinde bulunduğu Henschel Yayınevi'nde Molyer'den bazıoyunlar çevirmişve bazıçok başarılısahneuyarlamalarıyapmıştır (Jewgenji Schwarz'dan «Der Shatten -Gölge», G. Zapolska'dan «Die Moral derFau Dulski -Bayan Dulski'nin Ahlak'ı»).

Mochmann hemen birlikte çalışmaya hazırdı. Amacımızıilk adımda açık seçik koyduk. Eylemimiz,esas itibariyle, Eyalet Meclisi mebusu olarak, zaten pek gevşek olduğu halde parti disiplinine de uy-mayarak partiden ve meclis grubundan ayrılıp sağ, yarıfaşist bir bölücü kanat oluşturan (ASP -EskiSosyaldemokrat Parti) 23 dönek'e karşıydı. Ve tabii faşizme zemin hazırlayan burjuva darkafalılığınada cephe alınıyordu. Programın kanavasıkısa sürede tamamlandı. Uygulamaya geçildi.

Mochmann'dan başka Kurt Haengekorb da bize katıldı. Kitapçılık yapardıve küçük esprili sahnelerin,satırların yazarıydı. Yazdıklarının birçoğu pek safça ve gerekli dünya görüşünden yoksun olduğu için,başından beri aramızda hep gerginlik doğuyordu. Örneğin ilk programımız için yazdığıiki sahneninbiri, oldukça da etkili biçimde, konut meselesindeki hareketsizlikle uğraşıyordu.

İşçi Gençliği'nin zaten yıllardır çok iyi bir topluluğu bulunduğu için oyuncu toparlamakta hiç güçlükçekmedik. O topluluk, kostümlerini R. Langner'in çizip, kendilerinin biçip diktiği bazıçok başarılı«Hans-Sachs»106 oyunlarısahnelemişti örneğin. Orijinaline sadık davranmak gereğini de hiç duyma-mışlar, daha çok Komedi Dell'arte benzeri, soytarıüslubu denebilecek biçimde uygulamışlardı. Özü,en başta kiliseye karşıyöneltilmişti. En önemlileri, «Freidenker -Hür Düşünür»ün tanıtma gösterile-rinde ve 1925 Dresden Yıl Geçidi'nde olmak üzere, bu oyunlar uzun süre oynanmıştır. Bu çerçeveiçinde on kadar tipik halksal107 oyuncu biraraya gelmişti. Sadece en önemlilerinin adınısayacak olur-sak: Kurt Klotzsche 17 yaşında, gözlükçü çırağı, daha sonra metal işçisi, iyi şarkıcıve güldürü alanın-da olağanüstü yetenekli; Rudolf Raetting, çilingirlik veya marangozluk yapar, 19 yaşında ve güçlü bir

106 Halk anlatımlarında oluşmuşbir tip.107 Halk oyuncusu, demek daha önemli boyutlar gerektirdiği için, burada belirlenen karakteristikle ancak yapılarıuygulamanın«halksal üslup»ta oluşunu kapsayan «halksal oyuncu» deyimini kullanmayıuygun bulduk.

komedyen, tek başına tüm salonu saatlerce eğlendirebilirdi, İkinci Dünya Savaşı'na gönderildi vedönmedi; Willy Götze, Lauta çalardıve müzik eşliğinde söylerdi, sohbet akşamlarıyoluyla binlerceişçinin çok iyi tanıyıp sevdiği bir kişilikti, şimdi Dresden Genç Nesil Tiyatrosu'nda oyuncu; HermannWerner Kubsch, o zaman öğrenciydi, şimdi yazar, DEFA'nın «Stören Friede» adlıfilm prodüksiyonunayazdığısenaryo ile tanınmakta; Hilde Klausnitzer, dans ve oyunculukta yetenekli, bugün Radebeul'deişçi sınıfıpartisi'nin aktif elemanlarından..

Topluluğumuzun üyeleri, 15 ile 21 yaşarasında, yaratıcıfantezi ve mücadele birikimi ile dolu, fakathepsinin başında sınıf sezgisi ile yüklü, çoğunluğu işçi olan yoldaşlardı. Tiyatro oyuncusu olmak gibibir meseleleri asla yoktu. İşve ücretler ha bire azaldığından, yaşam koşullarıhiçbirinin iyi sayılama-yacak durumda bulunmasına rağmen, gene hiçbirinin, olabildiğince fazla para kazanmak aklındangeçmezdi. Bu genç insanlar topluluğunun yönetimi, Krüger, Langner ve bana verilmişti. Biraz düşü-nüp ettikten sonra «Kızıl Fareler» adınıalıverdik. Bu isimle, herhangi bir özle ilgili düşünce veya niyetkastedilmemişti. Sadece, kolay dikkat çekip akılda kalır ve etkilidir düşüncesiyle kabul edilmişti.

«Dresden Halk Gazetesi» seçim kampanyasıçerçevesinde bizim ilk programıda, eğlenceli olacağıreklamıile beraber anons etti. SPD yönetimi, Kurt Haengekorb ve Paul Mochmann'a güveniyor fakatgene de bizim oynamamız için son genel provayıizleme şartınıkoyuyordu.108 Zorunlu malzeme içinbir miktar tahsisat da verdiler.

Program bir sürü güçlük içinde yazılıp çıktıve gece gündüz çalışıldı. Altınıçizmek istediğimiz bazınumaralarıburada belirtelim: Örneğin bir «Politik Aile»miz vardı, her ferdi bir başka partidendi vehepsi birbirine karşılık olmayan laf kalabalığıile konuşuyorlardı. Böylece Parlamentodaki burjuvapartilerinin sözümona kendi aralarındaki hırgürle alay edilmekteydi. Az önce sözünü ettiğimiz «Ko-nut» sahnesi, Weimar dönemi «Sosyal Devlet»inde «Konut Dairesinde yetkililer tarafından işçinin nehale getirildiğini gösteriyordu. Ayrıca hiciv şarkılarımız, panayır oyunlarımız, pazaryeri şarkılarımızve bir de «Harikalar Pavyonu»muz vardıprogramda. Doğru dürüst, sağlıklı, vurucu ajitprop sahnemizolan, Mochmann'in yazdığı«Ordunun Saksonya'ya Girişi» sahnesi, Reinhold Langner ile benim birlik-te uyguladığımız bir sahne anlayışına da olanak vermişti: Sahnede, mukavvadan kesilmiş, Ordu üni-formasıgeçirilmişve maskeli olarak bir dizi işçi katilleri duruyordu. Girişşarkısı(«Haydi AskerlerAtlara, Atlara»nın melodisi ile söylenen) şu satırlarla başlıyordu:

«Haydi askerler, marşmarş, Saksonya'ya!Tam bir asayişve istikrar sağlanacak.Saksonya'da ha, sosyalist iktidar ha?Bu ne cüret bakalım herkes anlayacak.Karşıkoyanıupuzun serin toprağaSıkın beynine kurşunları, tak, tak, tak!»

Ardından 1923'de ordunun vahşice işsizleri kurşunla taradığıPirna olaylarınıgöz önüne getirten kısabir diyalog.. Bu, programımızın en dolaysız, en etkin sahnesiydi. Oynayışıile SPD Parti merkez yöne-timini uyarıcıbir işlev amaçlanmıştı.

Paul Mochmann, yazdığısahneler dizisi içinde bir de seyirciye sahneleri bildiren, ilişkileri işaret edenve arada da devrimci beyitler denk düşüren bir anlatıcıöngörmüşolduğundan, numaralarıanons edenbu anlatıcıyıseçme işi bir sorun oldu. Parti yönetimi ile bağlantımızıkurmakla görevli yetkili ile ilktartışmamız buradan çıktı. Birahane kabareleri geleneğine uyarak, böylece bizim programın da pekeğlenceli! olacağınıdüşünerek tabii, profesyonel bir «Gazino takdimcisi» tutulmasınıistiyordu o yet-kili (bize pek güvenleri olmadığıiçin, bir sürü önemli kısmıo gazino takdimcisinin dümdüz edeceğin-den dolayıda rahatlıyorlardı). Parti yönetimi bunun için kesenin ağzınıaçıp her gece için zevkle 50Markısuya atmaya da razıydıhatta. Tüm uyarılarımız ve ikna çabamız kar etmedi. Programımızınaçık seçik ve bilinçli amacının, maskaraca gevezeliklerle, lastik gibi her yana çekilebilecek espri gar-garalarıyla sulandırılmasına karşıbütün gücümüzle diretmeye kararlıydık ve «Gazino Takdimcisi» ileçalışmayıreddettik.

108 Buraya kadar diğer örneklerde, işçi sınıfıPartisinin, işçi sınıfıkültür örgütleri ile sıkıve güvenli dayanışmasınıgördük. Böylesibir «müfettişlik» asla söz konusu olamazdı. Burada ise, bu somut örnek, SPD (Sosyal Demokrat Parti 'nin işçi sınıfıörgütü olma-dığını, kendisinin de bildiğini, işçi sınıfının gerçek potansiyelini ve politik gelişimini frenleme (tabii ki burjuvazi adına) göreviyüklendiğini, bunu ise kendi kitlesinden saklamak durumunda oluşunu açıkça görüyoruz.

Parti yönetiminin temsilcilerinin de huzurunda, genel provamız, Opell Caddesindeki Gençlik Yurdubinasında yapıldı. Başlangıçta herşey tıkırında gitti. Ama «Ordunun Girişi»ne gelince ortalık birbirinegirdi. «Bu sahneyi koyamazsınız!» diye kesip atıyorlar, «Orduyu tahkir ve tezyif demektir, buna mü-saade edemeyiz, en az iki yıldan başlar cezanız, çıkarın atın programdan!» diye eyalet adayıWilhelmFranke yırtınıyor, hepsi de onu destekliyorlardı. Durumumuz hiç de iç açıcıdeğildi ama direttik. Ensonunda biri sordu: «Mesuliyeti kim alıyor üstüne?» Sessizlikle geçen bir düşünce aralığından sonra:«Eğer sizler bu sorumluluktan kaçıyorsanız, ben alıyorum üstüme» dedim. Bu lafım yalnızca bir şaş-kınlık yaratmakla kalmayıp, ardından bir sürü gürültü, suçlama ve protesto yağmuruna da neden oldu.Programın oynatılmasısallantıya düşüyordu. Oyuncularla kısa bir görüşme yaptık ve sonucu ortayakoyduk: Ya «Ordunun Girişi» sahnesi de kalır, ya da yarın perde açılmaz. Nihayet Merkez yönetimüyeleri de kabullenmek zorunda kaldılar, yalnız bir şartla: «Ordu» yerine «Kara Ordu» denecek. Çün-kü bu aralıkta bir hukukçu onlara bu aklıvermişti. Esasen bir «Kara Ordu»nun varlığıhükümetçe hepinkar edilmekteydi. Öyleyse olmayan birşeyin tahkir ve tezyifinden de birşey gelemezdi. Gerçekte«Kara»nlık ordu birlikleri de elbette mevcuttu, kaldıki bizim kastettiğimiz ordu, 1923'de Sosyal De-mokrat lider ve CumhurbaşkanıEbert'in Saksonya üzerine gönderdiği yasal orduydu. Her neyse, osahne «Ordunun 1923'de Saksonya'ya Girişi» şeklinde korundu ve devrimci görevini yapmaktan gerikalmadı. Programımızın her zaman en etkin sahnelerinden oldu ve her seferinde izleyicilerin çok genişkatılmasıile oynandı.

İlk akşamki oynanıştan sonra program kurgumuzda bir değişiklik daha yaptık ve bunu yaparken, tümdaha sonra gelecek programların çalışılmasında gözönünde tutulabilecek bir kurgu biçimine vardık.Aslında programlarımızın seyirci üzerindeki çeşitli etkilerine bakarak belli dramaturgi kurallarıçıkar-maktan söz edilebilir. Oysa hiçbirimiz dramaturgi tahsil etmişya da bir şekilde ona eğilmişdeğildik.Ne var ki, başarılıbirkaç oynanıştan sonra hangi bağımsız numaranın, kurguda nereye gelmesi gerek-tiğini artık saptayabiliyorduk. Buna göre, programıaçışşarkımızın ardından kısa sahneler gelmektey-di. Nispeten zayıf ek parçalarıda bu kısımda toplamıştık. En kuvvetli hiciv sahnemiz üç bölümünikincisinin sonuna getirilmişti. Ardından şiir satırlarıgelmekteydi. En eğlenceli numarayıüçüncü veson bölüme koymuştuk. Çağrımızıda sona almıştık. İlk programlarımızın başarılarıumulmadık birsüratle işyerlerindeki işçiler arasında konuşulmaya ve yayılmaya başladı. Birkaç gün içinde de salonhıncahınç dolar oldu. Özellikle kenar işçi mahallelerinde ve büyük işletmelerin çevrelerindeki yerleş-me yerlerinde paydostan sonra oynadığımız oyunlarda ilgi ve katılma çok yüksekti. Çok kere fazlaizdiham yüzünden salon kapılarınıkapamak zorunda bile kalmıştık.

Şekline şemailine bakmaksızın her çeşit salonda oynuyorduk. Başlangıçta perdesi de olan bir sahneyigereksinmekteydik. Az hacim tutan takım taklavatımız, oyunculara üleştirilince tramvayla da nakledi-lebiliyordu. Daha sonra oyuncular ve teknik araç gerecimiz için bir nakil vasıtasızorunlu oldu. Hertekniği ve oyun için gerekli şeyleri kendimiz yapıyorduk, ek yardıma ihtiyacımız olmuyordu. Kadro-daki elemanların hiçbirinin adıprogramlarda yazılmadığı, bildirilmediği halde kısa sürede herkes bizitanır oldu. Bugün bile tanıdık yüzlerin bize seslenerek: «Sen Kızıl Fareler'denşu, şu kişi değil misin?»demesine rastlıyoruz. İşçiler üzerinde bıraktığımız izlenimlerin 30 yıldır yaşıyor olması, gerçektenkıvanç veriyor bize.

Kurt Klotsche daha pek yakın zamanda olmuşilginç bir yaşantısınıanlatıyor: Sokakta giderken yaşlıbir yoldaşona seslenmiş, o zamanlar söylediği bir şarkıdan unuttuğu birkaç satırıhatırlayıp kendisinesöylemesini istemiş. Demek o işçi yoldaşbir hiciv şarkısını, birkaç satırına kadar ve otuzyıldan uzunsüredir aklında korumuşve şimdi o unuttuğu birkaç satırıda hatırlamak istiyor.

Ta o zaman oynadığımız sahnelerden öylesine ayrıntılara kadar tekrar tasvir edebilen işçilere rastlıyo-ruz ki, sanki daha dün seyretmişler gibi. Bu gerçekler, bizim o zaman tiyatro ilişkisine girdiğimiz işçikitlelerinin, çoğu o güne kadar ya pek az, ya da hiç tiyatro oyunu izlememişolduğu halde, bizim, ken-di günlük politik mücadelelerine hizmet eden o yeni tiyatro deneyimize ne denli açık olduklarınıkanıt-lar.109

Bizim örneğimizden giderek daha bir dizi sosyal-demokrat topluluk oluştu. Ne şanssızlık ki, hemen

109 Almanya için belirtilen bu gerçek, bizdeki yaygın amatör tiyatro hareketlerinde ve doğru düzenlenmiş, kitle ilişkisi iyi kurulmuşturne ilişkilerinde fazlasıyla kanıtlanmıştır. Aynıpotansiyelin (birikimin) bizde fazlasıyla varolduğunu bu vesileyle değerlendirme-ye sunmak isteriz.

hepsi de adlarınıbu tür hayvanat isimlerinden seçtiler: Leipzig'de «Kızıl Serçeler», Berlin'de «Gezgin-ci Fareler», Meissen'de gene «Kızıl Fareler» gibi...

«HERŞEYE RAĞMEN!» — DAR KAFALILIĞA VE GERİCİLİĞE KARŞI YENİSANATSAL ARAÇLARLA..Zamanla artık programlarımızda daha iyi, daha işlenmiş, zengin, biçimce oturmuşve politik yöndendaha tutarlıaşamaya geldik. Bizim, öğrenmek için izlediğimiz, Piscator ve Berlin'in komünist ajitproptopluluğu «Kızıl Ses» idi. Oysa bize malzeme yazanlardan biri, o zamanlar «Uçan Külah Heinrich»olarak ün yapmışkomedyen Paul Becker'in sahnede kullandıklarına benzer metinler dayatmak istiyor-du. Uzun tartışmalardan sonra bu hava cıva metinleri kullanmayıreddettik ve o yazarla dostluğumuzda kesildi. Bu hiç de öyle basit bir işdeğildi, çünkü sırtınıSPD'nin üst yönetimine dayamıştıve de nehikmetse kendine sağda solda «Kızıl Fareler»in babası, dedirten biriydi. Ama bizim kolektiften ayrıl-ması, bize hiçbir dezavantaj getiremedi, tam tersine.. «Kızıl Fareler»in yaygınlığıve duyulan sevgi oaşamaya varmıştıki, artık ne gizli kapaklı, ne de açıktan açığa yollarla kimse bizi yasaklayamazdı.SPD üst yönetimi, 1932'de 50 kişiyi bulan kadrosuyla topluluğumuzun KPD'ye geçmesinden de ürk-mekteydi —ki hiç de olmayacak birşey değildi—, belki de bu nedenle bize önem vermekteydi. Çözümolarak, bize «Organizatör» adıaltında bir mutemet adamlarınıtahsis etmeyi seçtiler. Bu adam ise1933'de (Faşizm iktidara gelince) davamıza ihanet etmiş, yeraltıçalışmamızıve tutuklularımızıdestek-lemeye ayırdığımız, zaten tutarıaz olan son kasa varlığımızıda içetmiştir.

Ajitprop topluluğumuzun örgüt biçimi hemen hep aynıkaldı. Buna karşılık katılan yoldaşların sayısısürekli arttı. Başlangıçtaki sözlü koro grubu daha fazla gelişmedi. Aktüel ve hızlıetkin politik çalış-manın gereklerini karşılayamaz oldu, ancak kendi çerçevesi içinde gene de değerli hizmetler vermekdurumdaydı.

Bizim ihtiyacımıza cevap verebilecek iyi metinlerin azlığı, önemli bir sorun olarak kendini gösterdi.Hiçbir angajmanıolmayan, mistik ve sembolik SAJ Yayınevi yayınlarınıtutmuyorduk. Ernst Fischer'inViyana'daki «Sonsuz Başkaldırı-Der Ewige Rebell» devrimci sözlü korosunun bir miktar yardımıoldu. Ama, çalışmadaki tıkanıklığıyenemeyince sözlü koroyu kaldırdık. En iyi üyeler «Kızıl Fareler»ekatıldılar. 1930'da hepsi aynıörgüte ait olan dört topluluk etkinlik halindeydi. Üyelerin ortalama yaşı20 oluyordu. 1932'de 150 kadar etkinliği başarıile yürüttük. Bölünmeye olanak vermemek için dahafazla grup koymadık. Tüm topluluk o şekilde gruplandırılmıştıki, nitelik ve etkililik düşmesine nedenolmayacak tarzda her grubun kendi orijinalitesi ve karakteri korunuyordu. «Kızıl Fareler»in, baştanberi takdir edilen varlığı, o kendine özgülüğü de böylece korunmuşoluyordu. Bu karakteristik kendineözgülük nerde yatmaktaydı?

Bu her çeşit bireycilikten sıyrılabilerek işe kendini adama ve topluluk oyununu disiplinle yürütmegerçeğinden kaynaklanıyordu, temelinde de şu fikre dayalıydı: SPD ile SAJ'nin üst yönetiminin sınıfuzlaştırıcıkültür çalışmasına karşıtavır ve sahneyi, yeni sanatsal yollarla değerlendirerek, sömürüye,kötü toplumsal koşullara ve artan faşist tehlikeye karşıişçilerin sınıf mücadelesini desteklemek..Oyunculukta «yıldız» havalarıbelirdiği anda en kararlıbiçimde mücadele ediyorduk. «Oyunda kendi-ni öne çıkarmak», «replik çalma», «rol kesme» gibi bilinen hastalıklıtutumlar şiddetle uyarılır, tekrarıhalinde de topluluktan çıkarılma ile cezalandırılırdı. Bu nedenle, program kağıdımızda da oyunun«Perde»leri, «Rol»ler ve «Oynayanların İsimleri» vb. bulunmazdı. Kendimizi, hiçbir zaman salt oyun-cu olarak değil, kendi olanaklarıile politik hizmet ve işgören görevliler olarak görmekteydik. İşçisınıfının gerçek düşmanlarının nasıl olduklarınıve gerçek yüzlerini ne çeşit maskeler ardına gizledik-lerini sahnelemeye ve göstermeye çalışıyorduk. Oynanan rolün içinde kaybolarak değil, o figürü bellimesafeden kontrol ederek oynamayıgerektiriyordu bu amaçlar, çünkü seyircinin açık seçik tanımasısağlanmalıydı: İşte şunlar, şu şu figürler bizim mahkum etmemiz gereken!.

Bunun için çokça maske kullanıyorduk. Çünkü maske, bizim yargıalanına çekmeyi amaçladığımıztüm olumsuzluklara o belli mesafeyi sağlayıcıolabiliyor. Tahsili sırasında maske yapımıile yoğunbiçimde uğraşmışve birçok orijinal deney ürünü koymuşolan Reinhold Langner'in bu alanda büyükyardımıoldu bize. Ahşap yontucu olarak başlangıçta onu Japon No Tiyatrosu masklarının dekoratif vegüçlü ifade karakteri etkilemişti. İlk sanatsal maske eserleri bu etki altındaydı. Ne var ki, bunlar pekekspresyonist ve sembolik nitelikte oluyorlardı. Gene de sıkıinatla durmadan deneyi sürdürüyorduk.Ama hep sonunda artık deneyi kesmek ve o maskelerin kullanılmasından vazgeçmek durumunda kalı-

yorduk, çünkü ağır ahşap maskeler, anlaşılırlığızorlaştırıyordu. Gerçi ana hatlarla karakterize etmeüslubunu koruduk, ancak bundan böyle keskin renkli pudralar ile kenar çizgiler için de pat (yağlımak-yaj boyası) kullandık. Bunun başka bir teknik nedeni daha vardı, çünkü çoğu kez oynadığımız kahve-hane, yemekhane, birahane vb. kapalıyerlerin ışığıloşoluyor, yeterli aydınlatma mümkün olmuyordu.Oysa esas olan, tüm seyircinin, göstermek istediğimizi ve ifade etmek istediğimizi, açık seçik göre-bilmesiydi.

Esasen her yönden açıklık ve somutluğa en büyük önemi verdik. Herşeyi bağıra bağıra söylemek değilelbet, ama tam anlaşılır konuşmak gerekiyordu, hiçbir nokta yutulup kaybolmamalı, ardında yatanlarda herkese ayan beyan olmalıydı. Sahne Almancası'na kasten büyük ağırlık vermedik; tabii şiir, sözlüanlatım ve şarkılar ayrı. Sahnede, canlılık ve gerçeklikten birşey yitirmemek adına, belli dozda şivetonlarına izin veriyorduk. En karşıolduğumuz da, cilalı, gösterişli konuşma üslubu idi. Giysiler deözde en önemli olanıbelirleyecek kadar tutulmaktaydı. Bir oymalıkoltuk kenarı, bir pencere perdesi,bir dik gömlek yakalığıile, bir burjuva elbisesi, gece elbisesi, Diplomat veya Kapitalist frakıhalledili-yordu. Peruklar dikkat çekici olduğu için doğal renkte keten-kenevir liflerinden bağlanır, sakallar kıllıderi kalıntılarından kesilip bir lastik bantla kafa arkasına tutturulurdu. Renkleri seçerken, gözehitabedişte istediğimiz ifadeyi desteklemesine, ama aynızamanda sanatsal biçimlemenin de tam ortayaçıkmasına dikkat ederdik.

Zamanla, oyunumuza istediğimiz zemin ve çerçeveyi sağlayan bir sahne yaptık kendimize. Çok kısazamanda kurulup kaldırılmaya ve çeşitli düzenlemelere olanak verir yapıdaydı. Bir yarısısiyah, diğeryarısıtatlıbir açık gri renkte tutuldu. Bu da çok sayıda hacım ve renk düzenleri oluşturmayımümkünkılıyordu. Bir ara perde de, sahneleri hızlıbir tempo ile ardarda oynamamızısağlıyordu, ki bu çokönemliydi.

Bu sahnemiz çok güzeldi, yalnız bir zararıvardı: Onu pek seviyorduk. Herhangi bir nedenle onsuzoynamak durumunda kaldığımızda, birşeyler eksiliyormuşgibi geliyordu bize; seyircinin ilgisini bizeyönelik ve uyanık tutmakta, getirdiğimiz meseleye yöneltmekte zorluk çekeceğimizi sanıyorduk.

Çünkü bunlardan fedakarlık yapamazdık: Seyirci uyanık korunmalı, sürekli bize yönelik olmalı. Hiçbirzaman kendimizi alakasızlığa ve kayıtsızlığa kaptırmadık, moral bozukluğu ile bu işin ucunu bıraktı-ğımız hiç olmadı. Tutuk bir izleyici kitlesini açmayımutlaka başarmalıydık. Onun için en yoğun dik-kat ile oynar ve her noktayıen kesin kontrolle getirirdik. Bir de bir kez kontağın «kurulduğu» belirin-ce, aramızda «Seyirci açıldı» diye fısıldaşmaya başlarken ne kadar mutlu olurduk. Çünkü o kontağınbir daha kesilmeyeceğinden emindik.

Zaman içinde oluşan programlarımızın çoğunun —özellikle en iyilerinin— yazarıPaul Mochmann'dı.Rolleri herbirimizin kişisel ve fizik olanaklarımıza ve yeteneklerimize göre biçip yazmada onun üstü-ne yoktu. Bu bizim için büyük bir yararlıfaktördü, çünkü öyle olunca yapmamız gerekenler, var olanazami gücümüzün ötesine geçmiyordu ve görevimize tam egemen olabiliyorduk. Fazla ya da çok kar-maşık, zor reji açıklamalarıkoymazdı. Topluluğumuzun yaratıcıfantezisi, orijinalliği ve buluşzengin-liği yüksekti ve uzun süre bilinçle, sağlıklıamaç birliği ile birarada çalışmışolmamız sayesinde an-sambl gücümüz, bu alanın profesyonellerine de (Bruno Decarli, Erich Ponto gibi..) parmak ısırtacakaşamadaydı.

Yavaşyavaşprogramlarımız kızıl diyebileceğimiz bir çizgi ve belirli bir çerçeve kazanmaya başladı.Bu birçok sorunu sahneye getirebileceğimiz genişlikteydi. «Herşeye Rağmen» oyununda bir çeşit «Ya-şayan Gazete» sergilemiştik. Dizgi -Baskımakinesi durdurulup gazetenin tümü oyunla veriliyor. Oyu-nu «Başmakale», «Mahalli Sayfa», «Kültür Sayfası» ve «İlanlar» gibi bölümlere ayırmıştık.

İşçi gençliği için hazırlanan bir tanıtma ve yardımlaşma programı«Sol safta!» deyişi altında düzenlen-di. Bunda bölümler birbirinden bağımsız olarak biraraya getirilmişti. Tucholsky'nin110 «Ormanda birBaş» şiirinden yaptığımız sahne özellikle üstünde durulmaya değer bir sahneydi. Mochmann bu sahneiçin, hepten hayvanlaşmışbir faşist ile bir militaristin, genç bir insanıalçakça öldürmeyi, içki masasın-da ve sanki yeni doğmuşbir kedi yavrusunu boğmaktan sözediyorlarmışgibi planladıklarıbir de sahnediyalogu yazdı. Sahne, amatör kapasiteyi oldukça zorlayan bir nitelikteydi ama çok fazla güçlük çek-meden üstesinden gelebilmiştik. Bu durumda masklar artık insan maskesinden ziyade, gerek biçim,

110 Bkz. Not (6).

gerek renk olarak canavar masklarıüslubundaydı. Diyalogu da buna uygun olarak demleye demleye,gerilim yüklü sessizlikleri de kullanarak uyguladık. Ama büyük oynama, rol attırma söz konusu değiltabii. Sahnenin asıl mesajı, sade bir genç sesi ile okunan Tucholsky'inin satırlarıile belirleniyor:

«Buckow'un ardında, eski gölün az batısındaYatıyorum, şoseden otuz adım mesafem.Elbiselerim kokuşmuşbile çoktanve porsumuş, çürümüş..Böyledir buraların toprağı, hiç şaşmaBataklık değil mi, bilirim, iyi bilirimGönüllülerindendim ya...Güney Afrika şapkasıbaşımda..»

Dünya Savaşısonrası, nasyonalistlerin öldürdüğü "bu siyasi cinayet kurbanı, kendi durumunu bütündehşetiyle gene kendisinin anlatmasının ardından, yıllarca oğlunun ne olduğunu araştırıp durmuşvesonunda umudunu yitirmişolan anasına sesleniyor ve şiir şu satırlarla son buluyor:

«Güzel Tanrıgeç kaldım amaSana diyebilirim ancak, dinle beni:Fransa zaferimizle mahvolacak!Böyle kışkırttılar işte bizi.Gamalıhaç'mış, ellerimle parçalarım Ey Tanrım!Sana diyebilirim ancak:Almanya herşeyin üstündeAlmanya Dünyadaki herşeyin üstünde, ha?!»

Normal bir başın dört misli büyüklükte boyasız bir alçımaskeyi, önden çapraz huzme ile aydınlatarakileri geri oynatmak suretiyle, ışık yansımalarıiçinde kendine mahsus bir yaşantıimajıyaratmaya çalış-tık. Etkisi gerçekten de çarpıcıoldu, ta bitişsözleri gerginliği çözene kadar..

Bu bir tek sahneyi böyle ayrıntılıanlatışımız, çok az malzeme ile de amaçlanan etkilere ulaşılabildiğinibelirlemek içindi. Her çeşit etki aracınıkurcalayıp araştırmaktan ve inceden inceye uğraşmaktan ka-çınmıyorduk. Hatta adi sayılan numaraları, melodram unsurlarını, piyasa şarkılarınıbile yeri geldi mi,hiç dinlemeyip kullanıyorduk; tabii, alay ve hiciv için olduğu hiç gözden kaçmayacak şekilde.. Çünküprogramımız bilgi aktarıcıolmalıve eğlendirici biçimde eğitmeliydi.

Programın zayıf taraflarıda vardıelbet. Örneğin, Nazi Birliğin'den bir yeni yetme'ye o zamanların çokpopüler olan «Ah Heidelberg'de kaybettim ben kalbimi» şarkısını: «Ah, Heidelberg'de kaybettim benbeynimi» şeklinde söyletmemiz pekala isabetli iken, Hitler'i, hiç de ciddiye alınmaya değmeyen surat-sız bir saptat olarak göstermemizin nasıl büyük bir hata olduğu meydana çıktı. Ne var ki bu hatamızınbilincine ancak daha sonra ve dehşetle varabildik.

Birçok sahne ve numaramızın şaşırtıcıderecedeki komedik etkisini şimdi tarif etmem oldukça güç.Örneğin «Sol Safta» oyunumuzdan bir küçük gösterimiz nerdeyse palyaço sahnesi sınırlarına girmek-teydi. «Ne sağcı, ne solcu: Futbolcu» tipi ile alay etmek için bir oyuncumuzun kafasına, JohnHeartfield'in fotomontajından esinlenerek, bir futbol topu geçirmiştik, omuzlarının üstünde kafa yerinefutbol topu taşıyor gibi görünmekteydi. Anlatıcıbu tipi anons ederken elini bu kafaya değince bu fut-bol kafa hemen bağırıyordu: «El! Penaltı!» Kısa bir oyundan sonra da (Marcel Marceau'dan önce mibulmuşoluyoruz?) «Goool!» diyerekten sahneyi terkediyordu. Bu tür buluşların sahnede oluşturulma-sınıekipçe yapıyorduk. Yönetmen sık sık en önemli noktalara değinip fikir vermekteyse de, en iyiyeancak toplu çalışmayıbıkmadan usanmadan sürdürerek varabiliyorduk.

Bizim belirli bir topluluk şarkımız yoktu. Programımızın başlayışve bitişini, herbir programımız içinayrıve yeni biçimde oluştururduk. Çok kere de bunlar henüz az tanınmışişçi şarkılarıyla düzenlenirdi.Bu yolla bazımücadele şarkılarınıişçilere yaklaştırmıştık. «Bandiera rossa» işçi şarkısını, gösteri vetoplantılarda gençler Almanca metinle söylerlerdi, ayrıca Brecht ve Eisler'in «İleri!, Unutma!»111 şar-kısıda söylenirdi. Esasen çalışmamız asla yalnızca oyun programlarıçerçevesinde kalmazdı. Gösteri-

111 Bu devrimci şarkı, dilimize adapte edilmişolarak söylenmektedir.

lerde görev alıp katılmak şeref verici bir işlevdi. Bu eylemlere topluluk olarak katılırdık ve yeni müca-dele şarkılarısöylerdik, metinleri de çoğaltıp dağıtarak herkesin birlikte söylemesini sağlardık. Örne-ğin «Çok olan güçlüdür» şarkısı, böylece, ortaya çıkar çıkmaz kısa sürede yayıldı. Sözlü koroların,sloganların bile önceden üstünde çalışırdık. Gösteriye canlılık gelmesi için bunların da etkin ve açıkseçik anlaşılır olmalarıgerekti.

Çalışmamızın tartışılmaz yararlılıklarıiçinde elbette ki hatalarımız da olmaktaydı. Daha çok KPD'ninajitprop programlarındaki SPD'li işçilerin gösterilişbiçimlerine bir tepki olarak, bizim de birçok prog-ramımızda komünist yoldaşa bir «sataşma» bulunurdu.

SPD'li işçileri onlar, bizim kendimizi bildiğimizden çok daha aptal gibi sergilerlerdi, bu ise bizde yerliyersiz daha bir inat doğururdu. Daha anlayışla davranmak muhakkak ki daha iyi olacaktı, ama aramız-daki tüm kişisel ve dostça ilişkilere rağmen KPD'li yoldaşlar da buna yanaşmadılar. Her iki taraf dabirleşik davranmanın zorunluluğunu yeterince ciddiye almıyordu. Ancak, Nazi barbarlığıboy göster-diğinde, işçilerin 1918'de mücadeleyle kazandığıo birazcık özgürlüğün bile savunulabilmesi için, bir-leşik mücadele apaçık son ve tek silah olarak görününce bu gerçekleşti. Ne var ki, SPD üst yönetimi-nin ve Sendikalar üst yönetiminin utanç verici ihaneti, işçi sınıfınısilahsız hale getirmişti.

1933'den az önce yaşadığımız aşağıdaki olay, KPD ile ilişkimiz yönünden önemli bir ders olmuştur:Birlikte çalıştığımız bazıyoldaşlar, aralarında arkadaşım Hermann Werner Kubsch da bulunmak üze-re.. bir süre önce KPD'ye geçmişlerdi. Bizim programlarımızdan birinde yer alan «seçme tipleri» re-vümüzü izlediler. Bu revüdeki KPD'li yoldaştipinin gösterilişine karşıçıktılar. (Onların SPD'li yoldaş-larıgösterme tarzlarıgibi bizimki de, ikna edici olmaktan çok, incitici, kırıcıidi.) KPD'li yoldaşlar,büyük tepki gösterdiler, yüksek sesle protesto ederek salonu terkettiler. Önce çok içerledik buna, amaardından, isabetli olduğunu farkettik. Ne var ki, arkadaşlarımızın da bizimle açık tartışmaya girmeyi,bizi işçi onurumuzdan yakalamayısınıf bilincimize yönelmeyi seçmeleri daha doğru olurdu. O yollabelki daha da etkili ve sonuç alıcıolurlardı. Her oynanışın ardından sürekli yaptığımız eleştiri toplantı-larımızda, öylesi kısımlarıprogramlardan çıkarmaya ve artık yalnızca gerçek düşmanımıza, yani fa-şizm ve destekçilerine, küçük burjuva darkafalılığına ve beyinsizliğe karşımücadele sürdürmeye kararverdik.

ESAS DÜŞMANIMIZ: FAŞİZMHepimizin tüm gücümüzü birleştirerek karşıkoymamız gereken temel düşmanımızın Faşizm olduğu,kısa sürede kendini hızla belli etti. Buralarda Naziler epey çoğalmışdurumdaydılar. Zorbalık Ve sal-dırganlıkla devreye giriyorlardı. Oto lastiklerini yarmaları, elektrik kablolarınıkeserek salonu bir andakaranlıkta bırakmalarıgündelik olaylardandıve bu durumlarda panik tehlikesi de gündemdeydi. Yol-daşlarımız salonun korunmasınıüstlenirlerdi ve Nazi saldırılarınıgöğüslemekten kaçınmazdık, gerek-tiği zaman da zorbalığıişçi yumruklarımızla geri püskürtmeyi bilirdik.

Her topluluk üyesinin nelerin üstesinden geldiği şaşırtıcıdır. Eh, kapitalizm de bunun için bol zamanbağışlamaktaydıhani. Toplulukta çalışanların çoğu ya işsiz kalmış, ya da ancak yarım zamanlıişbula-bilmişdurumdaydılar. Bu nedenle büyük güçlükler pahasına da olsa uzun süreli turneler gerçekleştir-me olanağıda bulabiliyorduk. Nitekim 1931'de yaklaşık iki hafta için Çekoslovakya'ya gitmişve oradaDècin Podmokly (Bodenbach), Liberec (Reichenberg), Litomèrice (Leitmeritz), Teplice (Teplitz),Praha (Prag), Karlovy Vary (Karlsbad), Mariànskè Làznè (Marienbad) ve Cheb (Eğer) de oynamıştık.Programımızla, Prag'daki zor beğenir Alman Entelektüelleri gözünde bile başarıkazanmıştık. Üstelikorada, programımızın yarısını«diplomatik endişelerle» makaslayan sansür görevlileri ile kurnazcacebelleşmek zorunda kalmamız da cabası. Kontrol polisinin elindeki sansürce çizilmişmetnin yerine,onu dalgaya getirerek, çizilmemişbir metin sürüldü. Görevli esasen Almanca'yızor söktürdüğü için,sayfalarda sansür damgasının bulunmayışınıhiç de fark etmedi. İzleyicilerin zevki iki kat olmuştu:Bir, programımızdan aldıkları, iki, bu cebelleşme kurnazlıklarımızdan haberdar olduklarıiçin bununsonucundan aldıklarızevk.

Çekoslovakya'nın Almanca konuşan bölgelerinde yaptığımız bu turnede, Henlein'cıdenen faşistlerinhiç yoktan çıkardıkları, faşistlere mahsus provokasyon türlerinden bir tanesine de tanık olduk DecinPodmokly ile Usti (Aussig) arasında bir yerde oynadığımız sırada, birden salonun tüm camlarıyereindirildi. Buna rağmen zerrece panik olmadı. «(Hafif sesle verilen bir buyruk üzerine belli belirsiz

biçimde salondan çıkan) Kızıl Muhafızlar», üç çeyrek saat sonra gene hiç belli etmeden içeri girdiler.Bu yoldaşlar, ani kararla, bölgede tanıdıklarıtüm faşistlerin camların aynışekilde yerle bir etmişlerdi.

Her yönüyle bu turnemiz sön derece başarılıolmuştu. Tek hoşlanmayanlar o Henlein'cıtaifesiydi. Ga-zetelerinin birinci sayfasında, bizi korkunç vatan hainleri olarak ilan eden ve bizi Alman makamlarınajurnalleyen koskoca bir makale düzmüşlerdi. Bu ise bize şeref verirdi ancak.

Ters vaziyetler de yaşamadık değil. 1933 yılındaki programımızda, Langner, programımızıkontrolederek yasaklamak üzere salona dalan bir polis şefini oynuyordu. Bir keresinde bunu gerçek sanıpöylesine büyük bir tepki gösterildi ki, kendisinin oyuncu olduğunu kanıtlayana kadar akla karayıseç-miştik. Esasında bizde dekorcu olarak görev yapan Langner, bu yaşantısınıömrü boyunca, biraz dagururla anlatmıştır hep.

Meclis binasıyangınının ardından yapılacak genel seçim günlerinde Nazi'lerin seçime yönelik terörü,en şiddetli biçimleri almaya başlamıştı. Seçim günü olan Pazar gününün bir önceki gecesinde toplulu-ğumuz, ani kararla Dresden Katolik Kilisesi kulesine çok uzaklardan görülebilecek biçimde bir kızılbayrak sarmıştı. Seçim sabahıseçmenler bilmeliydiler ki, Papen ve Hitler'in, aşılmaz sanılan gücününüstünde kızıl bayrağımız, gelecek zaferimiz adına dalgalanmaktadır.

Fakat ardından, faşizmin Almanya'da 12 yıl hüküm sürecek barbarlığısökün etti SPD (AlmanSosyaldemokrat Partisi) ve ADGB (Alman Genel Sendikalar Birliği) yöneticileri öylesine aşağılık birtavır gösterdiler ki, birçok işçi, o örgütlere beslemişolduğu güveni, hırslarından ağlayarak lanetlediler.

ÇEK YOLDAŞLARIMIZLA BİRLİKTE YAPTIĞIMIZ, SON DAYANIŞMAPROGRAMLARIMIZ

Bu son saatte, işçi savunma komitelerinde artık kardeşbozuşmalarından, anlaşmazlıklarından eserkalmamıştı. Çok az silahla donanmışolmalarına rağmen, faşizme karşısavunma saldırısıiçin, toplan-ma noktalarında alarma hazır bekliyorlardı. Ne var ki, kararsız yönetim, son silahlarınıda aldıellerin-den. Kan dökmemek için, diye iddia ederek, savunma saldırısınıgeri bıraktırdı. Oysa asıl bu hatayı,işçi sınıfının ne kadar kanla ödemek zorunda kalacağınıhesaplamak, hiç de zor değildi.

«Kızıl Fareler», ne şekilde olursa olsun yeraltında çalışmayısürdürme kararıaldılar. Ne var ki, hiçbi-rimizin yeraltıçalışmasıkonusunda somut deney ya da tasarımıyoktu. Önce, suya sabuna dokunmazgörünen paravanlar çerçevesinde biraraya gelerek, bağımızıkoparmamaya karar verdik. Bahçelerde,gezilerde, politik çalışmayınasıl gerçekleştirebileceğimizin yollarınıtartışıp bulmaya çalıştık. Komü-nist arkadaşlarımızla ilişkiler kesikti, çünkü onlar ya faşist alçakların pençesine ilk çarpanlardan ol-muşlardı, ya da gizlenmekteydiler. Bizden daha eğitimli ve deneyli olmalarına rağmen, onlar da birkere kendi yeraltıörgütlenmelerini başarmak durumundalardı. Evet, nihayet konsantrasyon kampındatekrar buluştuk: Komünist ve Sosyaldemokrat işçi eylemciler. Orda burda nadiren beliren ilk acıöfke-nin ardından, yoketmek için Komünisti Sosyaldemokrat'tan ayırmayan o vahşet içinde tekrar sıkısınıfdayanışmasıiçinde birarada olduk.

1 Mayıs 1933'de topluluğumuzun büyük kısmı, önceleri olduğu gibi işçi sınıfının bu uluslararasıbay-ramında kızıl bayrak altında toplanmak üzere, değişik yollardan Çekoslovakya'ya (DècinPodmokly'ye) gittiler. Sınırıgeçince bir nefes alınmış, eski mücadele şarkılarımız ve Mayıs deyişleri-mizin sözlü korolarıbir kez daha söylenmişti. Çek yoldaşlarımızla birlikte, faşizme karşımücadeleyi,faşizmin kesin yenilgisine ve sonuna kadar sürdürmeye yemin ettik. Tekrar Alman toprağına bastığı-mızda, vatanımızın üstüne sanki bir matem peçesi gerilmişgibi geldi bize. Bu yetmiyormuşgibi birde, sendika liderlerinin ADGB (Alman Genel Sendikalar Birliği)ni Nazi'lere teslim ettiklerini ve sen-dika binalarına gamalıhaçlıbayrakların çekildiğini hınçlıbir acıile öğrendik.

Topluluğumuzun o büyük ve kenetli kararlılığıve mücadele potansiyeli, çok daha kesin boyutlara va-ran koşullar içinde çıkışyolu bulamıyordu artık. Hatta tek tük çözülme belirtileri de başlamıştı. Dahasaflar doğru dürüst biçimlenmeden bile geri çekilmeler olmaktaydı. Buna sebep ise, ölçüsüz yıkılmış-lık ve çaresizlik psikolojisiydi, fakat bunun da suçu, durumun gereklerine ayak uyduramayan partiyönetim kadrolarındaydı. Çekoslovakya ile bağlantıtertemiz, haberleşme direkt ve emindi. Sık sıksınırıgeçiyordum, iltica etmişparti yetkili gruplarına kuryelik yapıyordum. Bu yolla, SPD parti baş-kanının, diğer ülkeler sosyaldemokrat partileri kanalıyla aleyhte propagandanın durdurulmasınısağla-

mak adına, Nazi rejiminin izni ile Çekoslovakya'ya ve diğer ülkelere seyahat etmekte olduğu yayıldı.Bu «aleyhte propaganda» ise, Nazi'lerin cinayetlerine karşıtüm dünyada yükselen protestodan başkaşey değildi. İşte, sosyaldemokrat işçilerimizin eylemini ilk adımda durduran, onlarıfelce uğratan ger-çekler: Sendikaların pasif tutumu ile işçi hareketinin tüm kazanımlarının ve kurumlarının Parti yöne-timi tarafından rezilce ve anlaşılmaz biçimde feda edilmesi.. Oysa tek tek bakıldığında sınıf mücadele-si tavrının ve gerçek dayanışma tutumunun birçok örneği ve kanıtıyaşanıyordu. Örneğin Langner,kovuşturulan birçok yoldaşı, gözünü kırpmadan hiç tereddütsüz kendi atelyesinde saklarken, böylecekendini büyük tehlikeye attığınızerrece düşünmemişti.

Ben sınırda mekik dokuyarak, işçiden işçiye el değiştirmek suretiyle son satırlarına kadar okunan ille-gal, ya da dışülke gazetelerini geçirmekteydim. İlk ayların zorunlu haber ihtiyacınıkarşılayan haberkaynaklarını, işte bu çoğaltılmışillegal yayınlar teşkil ediyordu.

1933 yılıortalarında Dècin Podmokly'de büyük bir kitle oyun gösterisi çalışılacaktı. Bu oyun, Çekyoldaşların faşizme karşıdirenişolarak koyduklarısayısız mücadele eylemlerinin sergilendiği «KızılGün»ün kapanışıiçin düşünülmüştü. Nürnberg'deki son işçi spor ve jimnastik şenliğindeki kapanışkutlamasımodelinde fakat biraz daha küçük çapta olmak üzere, işlenip çalıştırılmasıgörevi bana ve-rilmişti. 150 genç sosyalist, işçi jimnastikçi ve sporcu ile bu gösterimiz, son açık ajitprop programımızoldu. Etkisi çok kuvvetli ve genişti. Kitle oyunu, yüzlerce genç insan tarafından «Kardeşler, güneşe,hürriyete!» şarkısına uygulanan hareketli koro ile son buluyordu.

Memlekete döndüğümde gözaltına alındım ve tutukevine kondum. Daha sonraki uzun süreyi, PaulMochmann ve Hermann Werner Kubsch'un da bulunduğu, ünü bilinen Hohnstein kampında geçirdim.

Bir başka grup Nazizme katılmışörgütler içinde belli etmeden eylem sürdürmeyi denedi. Fakat terörve jurnalin hiçbir etkin eyleme olanak vermediği ortamda başarılıolamadılar. İllegal çalışma için sonve tek bir güvenli zemin kalmıştı: Biraraya gelebilmek ve ilişkiyi koparmamak. Bu yolla KarlCiermont ile daha sonra ölüme mahkum edilmişolan Herbert Bochow uzun süre daha birlikte çalış-mışlardı. O güne kadar yürütülen anlamda dışa yönelik bir ajitprop çalışmanın sözü ise artık olamazdıelbette: Bu düpedüz intihar demekti..

BİBLİYOGRAFYA (KAYNAKLAR, İLGİLİYAYINLAR)

Kaynaklarından inceleyerek ortaya koyan temel araştırma, Ludwig Hoffmann ve Daniel Hoffmann -Ostwald'ın «Deutsches Arbeitertheater 1918-1933» yayınıdır. (Berlin 1961).

Bunu bütünleyici olmak üzere, Hoffmann -Ostwald, 1963'de «Kızıl Ramp Üstünde» adlıdaha genişbir seçme-derleme yayınlamıştır. Bu yayının içeriğinde, elinizdeki kitapta yer alanların yanında, Bre-men'in «Mavi Gömlekler» topluluğu ile ilgili ve fakat pek de fazla yeni bakışgetirmeyen PaulDornberger'in yaşantıraporu ile toplulukların oynadığımetinlerden çok sayıda örnek bulunuyor. Bun-ların arasında, 30'lu yılların ajitprop tiyatrosunun yüksek niteliğini çok iyi belgeleyen, Dresden «KızılFareler» topluluğunun «Herşeye Rağmen» adlırevü'sü en başta sayılabilir.

«Alman İşçi TiyatrolarıBirliği'nin merkez yayın organıolan «Arbeiterbühne und Film -İşçi Sahnesi veFilm» periodik'i (Haziran 1930'dan Haziran 1931'e kadar), Richard Weber'in girişi ile fotomekanikolarak tekrar basılmıştır.

Devrimci İşçi Tiyatrosunun ve Ajitprop Hareketinin diğer iki önemli belgesi olan «Arbeiter-Bühne»(Ocak 1929'dan itibaren devrimci organ olarak 1930 baharına kadar) ve «Das Rote Schprachrohr -Kızıl Ses» (Ocak 1929'dan Ocak 1933'e kadar) periodikleri henüz sağlanamamaktadır.

Ajitprop oyunların en önemli iki dizi-yayın'ıolan «Mit Hammer und Sichel -Orak ve Çekiçle» (1921 -27) ve «Rote Tribüne -Kızıl Tribün» (1924-27) için de durum aynıdır. Bunlar gerekli olduğunda ancakkitaplıklardaki orijinal nüshalarına başvurulabilir.

Alman İşçi Tiyatrosu'nun kökenleri üstüne Friedrich Knilli ve Ursula Nünchow: «Frühes DeutschesTeater -Alman İşçi Tiyatrosu'nun İlk Dönemi. 1847-1918»i yayınlamışlardır (Münih 1970).

Manfred Brauneck'in KPD Merkez Yayın Organı«Die Rote Fahne -Kızıl Bayrak»dan derleyerek, ken-disinin sol-burjuva «Giriş»i ile birlikte 1973'de (Münih) yayınladığıseçmeler, -proleter tiyatrosu üstü-ne eleştiri malzemesini kapsamakta.

Son olarak, Sovyet kadın oyuncusu Asja Lacis'in «Revolutionaer im Beruf - Meslekte Devrimci» ese-rindeki (Münih 1971, Sovyetler Birliği'nde 1935'de yayınlanmış orijinalinden parçalar),«Revolutionaeres Theater in Deutschland -Almanya'da Devrimci Tiyatro»ya genel bakışkısmınısaya-biliriz.

Elde bulunan kaynaklar —burjuva kaynaklar dahil— hemen tümüyle, bunlar.. Örneğin, A.Hollitscher'in «Das Theater im Revolutonaeren Russland -Devrimci Rusya'da Tiyatro» (Berlin 1924),ATBD'nin 1930 Genel Kongre Protokolü, «Das Arbeitertheater. Neue Wege und Aufgabenproletarischer Bühnen -Propaganda: İşçi Tiyatrosu. İşçi SınıfıSahne Propagandasının Yeni YollarıveGörevleri» (Berlin 1928). IRTB'nin «Das Internationale Theater» adlısürekli yayını, vb. birçok önemliyazıve dokümanın da tekrar yayınlanmışolarak sağlanmasıhenüz mümkün değildir.

Documents

Armin Kammrad - Frank Rainer Scheck