Arthur Danto - Nietzsche (Hayatı-Eserleri ve Felsefesi)

8/13/2019 Arthur Danto - Nietzsche (Hayat-Eserleri ve Felsefesi)

1/96


2/96

Arthur Danto

NietzscheHayat, Eserleri ve Felsefesi

Trkesi: Ahmet Cevizci

Paradigma


3/96


4/96


5/96

NietzscheArth ur D anto

Trkesi

Ahmet C evizci

30. Paradigma KitabFelsefe Dizisi 21. Kitap

Bu kitabn tm yaym haklarParadigma Yaynlarna aittir.

BaskEngin Yaynclk

Birinci Bask:stanbu l, ubat 2002

PARADGMA YAYINLARICankurtaran mah. Seyit Haan sok. 12/4

Sultanahmet / STANBULTEL (0 212 638 64 46)

Yaynevi rtibat Tel: 0 532 403 21 49


6/96

indekiler

Birinci Blm

Nietzschenin Hayat ve Eserleri / 1Hayat / 1Eserleri / 3Anahatlaryla Nietzsche Felsefesi / 9Nietzschenin ada Felsefeye Etkisi /

ikinci Blm

Nietzsche Felsefesine Giri / 29Perspektivizm / 32

Felsef Psikoloji / 43

Ahlk ve Din / 55

stinsan ve Ebed Dn / 72

Dizin / 87


7/96

evirenin Sunuu

Bu eseri, Paradigma Yaynlarnn Analit ik Felsefe ve Varolu u l u k l a balatt Filozoflar ve Felsef Ekoller dizisinin

nc kitab olarak Trkeye evirdim. Danto, tannm bir Ni -

etzsche yorumcusu olmann dnda, felsefenin bata tarih felsefesi ve epistemoloji olmak zere eitli alanlarna nemli katk

larda bulunmu olan bir Amerikan dnr. Temel eylemdncesini tanmlayan bir makaleyle adn felsefe evrelerineduyuran bu Amerikal dnr, bununla birlikte esas estetikalanndaki fikir ve aratrmalaryla ve de Nietzscheye dair analitik yorumuyla tannyor. Aratrmalarnda sanat dnyaskavramm ne karan Dantoya gre, sanat eserleri bir sanat eseri

olarak ancak, baka sanatlarn eserleri yannda sanat eletirmen -lerinin ok eitli pratiklerini ihtiva eden sanat dnyasn mey

dana getiren bir balam iine yerletirdikleri takdirde, kabul grp anlalabilir. Sanatn bir teori atmosferi tarafndan kuatldn ve eserle yorumun birbirinden hibir ekilde ayrlama-yacan savunurken zerindeki Nietzsche etkisi aa vuran Dan-

tonun bu kitapta Trkeye tercme edilmi olan almas, onun

Nie tzsche as Philosopher (New York: Columbia UniversityPress, 1965) adl nl kitabnn bir zeti ya da tasladr.Bununla birlikte, elinizdeki kitabn tamam Danto tarafndan

yazlmad. Nietzschenin hayat ve eserleriyle ilgili ksm, bir

sreden beri Nietzschenin postmodern felsefe zerindeki etkile

rini aratran deerli rencim Kasm Kkalpten yazmasn

rica ettim. O da, Dantonun almasn fevklade iyi tamamlayanho bir yaz ve bir Nietzsche bibliyografyas hazrlad. Birinci

blm, tamamen onun katksndan meydana gelmektedir.Ahmet Cevizci

Bursa, ubat 2002


8/96

BRNC BLM

Nietzschenin Hayat ve Eserleri*

HayatNietzsche, 13 Ekim 1844de kk bir Alm an kasabas olanRckende dodu. Lutherci Protestan bir aileye mensup olan

N ietz schenin babas Kari Ludw ig N ietzsche, annesi iseFranziska Nietzsche idi. Babasn ve erkek kardeini kk yata(1848-9) kaybetmesi zerine, annesi ve kz kardei ile

Naumburg a gitti ve burada 1858e kadar annesi, kz kardei,bykannesi ve iki teyzesi ile birlikte yaad. lk renim iniburada tam am layan N ietz schenin ocuklu undan itibarenmzikten holanan bir ruha sahip olduu sylenir. 1858denitibaren alt yl Pforta Kolejinde parasz yatl olarak okuyan

filozof, o zamanlar en ok ncil okumaktan holanyordu.1864te papaz olmaya karar veren Nietzsche, ayn yl Bonn

niversitesinde klsik filoloji okumaya, 1865-66 yllarnda iseLeipzig niversitesinde almaya balar. Nietzschenin dine olan

inancnda ite bu dnemlerde bir krelme sz konusu olmutur.

Schopenhaueru onun isten ve Tasarm Olarak Dnya adl eseri

vastasyla tanmas da, yine bu dnemlere rastlar. 1867den1868e kadar bir yl Prusya ordusunda askerlik yapan Nietzsche,

* Kasm Kkalp tarafndan kaleme alnmtr.


9/96


10/96

Nietzschenin Hayat ve Eserleri 3

Eserleri

Nietzsche a itibariyle 19. yzyln sonlarnda yaam olsa da,etkileri itibariyle ada bir filozof olarak dnlebilir. O,

yirmibe yllk bilinli yaamnda arkasnda dncenin kendinden sonraki seyrini derinden etkileyen birok eser brakmtr.

Onun eserleri de tpk yaam gibi olduka karmak ve etrefilli-dir. lgi alanlarnn eitlilii, iir ve aforizmalarla konumas,

sistem kart bir felsefe anlayna sahip olmas, olduka skn -tl ve hastalk iinde bir yaam srmesi, vb. hususlar, eserlerinede yansm ve yorumcular birbirinden olduka farkl dncelere sevk etmitir. Bu yzden olsa gerek, birok Nietzsche yorumcusu, Nietzschenin felsefesini, onun eserleri ile yaam arasndaki ilikiye dikkat ekmek suretiyle, anlama cihetine gitmi

tir. Bu noktadan hareketle, yorumcular Nietzschenin felsefesini

ve eserlerini, onun hayatnn belli periyotlar ile ilikilendirip, dneme ayrarak ele alrlar.

Birinci dnem, Nietzschenin ilk yazlarn da kapsayan veonun Schopenhauer ve Wagnerin etkisinde kald dnemdir. Budnemi Die Geburt der Tragdie aus dem Geiste der Musik[Mziin Ruhundan Tragedyann Douu] adl eseri temsil eder.Sz konusu dnemde kltr problemlerine zel bir ilgi duyan ve

bilim inin dar snrlarn aamayan filolojiyle yetinmeyip, onukltr problemlerini anlamada metodik bir zemin, bir vasta ola -

rak kullanan Nietzsche, Schopenhauerun pesimist irde felsefe

siyle Wagnerin mzii arasnda bir iliki kurma abasndadr.Schopenhauerun felsefesine gre, evrenin temelinde kr bir irde

hkm srmektedir. Evren ise insann tasarmndan ibarettir. nsan da, evrende yaayan bir varlk olduu iin, bu kr irdenin etkialan altndadr. Bir tasarmdan ibaret olan evrende, insann bukr iradenin etkisinden kurtulmasnn yegne yolu ise, ya dnyadan el etek ekmek suretiyle Budizmin Nirvanasna ulamak, ya

da gzellik ve sanat yoluyla irdenin zerimizdeki etkisini hieindirmektir. Schopenhauerin etkisi altndaki Nietzsche, sz ko

nusu kr irdeden kurtulmann yolunu, ite tam da bu noktadaWagnerin mziinde bulur. Zira mzik, maddeden en uzak sanat


11/96

4 Nietzsche

olmas nedeniyle, sz konusu kr irdeyi ve onun insan yaamzerindeki etkisini hie indirme dorultusundaki en nemli ara

tr. Nietzsche bu projesini, 1872 ylnda yazd Die Geburt derTragdie aus dem Geiste der Musikadl eseriyle gerekletirmeyekoyulur. Bu eserde Nietzsche, Sokrates ncesi Greklerin yaamnolanca acmaszlna kar onunla baa kma dorultusundaortaya koymu olduklar tragedyalara dikkat eker. Tragedyalar

N ietzscheye gre; oluun dayanlm az arl alt n dakiGreklerin, sanat vastasyla hayat ekilir hle getirdikleri eserlerdi. Srekli bir ak iindeki olu dnyasnn ilkesi olan Diony-sos ile onu biimlendirmek suretiyle, insan yaam iin ekilirhale getiren bireysellik ilkesinin stn akl olan Apollonun

birlikteliinden domaktadr tragedyalar. Nietzsche, Sokra tesekadarki Grek dncesinin, bu eit harika sanat eserleriyle stnbir dnce olarak devam ettiini, fakat Sokratesten sonra akl

clk yoluyla yaam ve oluu karsna alan bir kisveye brndn syler. Nietzschenin bu dneme ait dier eserleri; ilk eseri

olan Die Philosophie im tragischen zeitalter der Griechen[Yunanllarn Trajik anda Felsefe] ve Unzeitgemaesse Bet-rachtungen [aa Uymayan Dnceler] adl eserinin alt balklar eklinde kaleme alman u almalardr:

David Strauss, der Bekenner und Schriftsteller[David Strauss,

Dindar ve Yazar, (1873)]Vom Nutzen und Nachteil der Historie f r das Leben [Yaam

in Tarihin Yararlar ve Zararlar, (1873)]

Schopenhauer als Erzieher [Eitimci Olarak Schopehhauer,(1874)]

Richard Wagner in Bayreuth [Richard W agner Beyru tta

(1876)]1Nietzschenin filozof kariyerinin ikinci dnemi, 1876-1882

yllar arasndaki dneme tekabl eder. N ietzschenin bu dnemegeiyle Wagner ile arasnn almas arasnda yakn bir iliki

vardr. Wagnerin ar milliyeti ve antisemitik tutumlar ile

1 Son drt kitab Nietzsche Unzeitgemaesse Betrachtungen (aa UymayanDnceler) adl eserinin alt blmleri olarak dnmtr.


12/96

Nietzsche nin Hayat ve Eserleri 5

Nietzschenin din ve Ulus kaynakl geleneksel deerlere karolan tavr arasndaki gerilim, nihayet W agnerin 1878de yazdParsifal Operas ile son noktasna ular ve Nietzsche ile Wag-nerin dostluluklar sona erer. Nietzschenin sz konusu operayHristiyan deerlerine bir geri dn olarak yorumlamas veiinde Hristiyan mistisizminin izlerini bulmas, Wagner ile olanyaknlnn sona ermesindeki en nemli etkendir.

Nietzschenin ikinci dnemini ise, onun 1878de kaleme aldve blm hlinde yaynlanan M enschliches, Allzumenschlic -

hes [nsanca Pek nsanca] adl eseri temsil eder. Bu dnemde Nietzschenin ilk dnemindeki Sokrates kart tavr adeta tersinednm, Sokrates artk yceltilmeye balanmtr. Bu dnem,

Nietzschenin bilimi iire yeledii, kabul edilmi tm inanlarsorgulad ve adeta Fransz Aydnlanmasnn aklc bir filozofurolne girdii dnemdir. Bu dnemde Nietzschenin felsefesi

pozitiv is t bir karaktere brnmtr. O cid d bir metafizikeletirisine giriir ve insan bilgisinin ve deneyiminin metafizii

gerekli klan zelliklerinin, materyalist bir perspektifle aklanabilecei dorultusunda fikirler ortaya koyar. Coplestonun da

iaret ettii zere rnein, Nietzsche bu dnemde iyi ve ktayrmn topluma yararllk-zararllk lt ile temellendirir.Yine bu dnemde Nietzsche, Greklerdeki arkhe anlayna

benzer bir ekilde arkhesi ana-b ir olan, panteistik b ir felsefdnce gelitirir. Nietzschenin bu dneme ait dier eserleri ise

unlardr:Vermische Meinnunger urd Sprche [Kark Kanlar ve

Maksimler, (1879)]2

Der Wanderer und sein Schatten[Gezgin le Glgesi, (1880)]3Die Morgenrte [Tan Kzll, (1881)].

Nietzsche yine bu dnemde, Sils-M ariadayken Ebed Dnretisini gelitirmitir. Buna gre, evrende hereyin bir ebed

dngs sz konusudur. Eer evren hem ileriye hem de geriye

2 Bu eseri Nietzsche insanca pek insancann sonuna ekler.3 Bu eser de nsanca Pek nsanca 'nn ikinci ve son blm olarak yazlmtr.


13/96

6 Nietzsche

doru sonsuzsa ve evreni oluturan unsurlar da snrl ise, evrendeolua gelen olaylar, bu sonsuz zaman ierisinde, tpk gemite

defalarca tekrarland gibi ileride de tekrar edecektir. Nietzsche,adeta bir ie doma ile elde ettii bu dncelerini, daha sonraPers bilgesi Zerdtn diliyle aktaracaktr. Nietzscheninnc dnemine bir gei nitelii olan bu srecin dier bir kitabda, 1882de yazd ve beinci blmn ise ancak 1882de ek leyebildii, Die Frhliche Wissenschaft [en Bilim] adl eseridir.

Bu kitapla Nietzsche Tanrnn lm haberini vererek zgr ruh

lara yeni ufuklar amay dener. Bu, ayn zamanda 2500 yllk Batmetafizik geleneinin sebep olduu nihilizmin de ilndr. Burada, sadece Hristiyanlm Tanrsnn deil, merkez fikir kbi-linden her trl fikrin ve insann merkezliinin de sonunungeldii iln yaplmaktadr.

Nietzschenin nc ve son dnemi, u hlde daha nce Sils-Mariada iine doup Zerdtn diliyle aktarmay tasarlad

projesi olan Also Sprach Zarathrustra [Byle Buyurdu Zerdt]

adl eseriyle balar. Bu eserin ilk iki ksm 1883te, ncs1884te, drdnc ve son blm ise 1885te yazlmtr. Bu kitabn ana temas stn nsan ve deerlerin yeniden deer -lenmesidir. Bu dnem ayn zamanda, Nietzschenin dncelerinin kemle erdiinin bir gstergesidir. Nietzsche bu dnemde

stinsan kavramn nihilizmi ama projesinin nemli bir kavramolarak sunmaktadr. Sz konusu insan, nihilizme sebep olmuolan Bat metafizik geleneinin ve bu gelenein Platoncu bir

formu olan Hristiyanlm deerlerini yeniden deerleyecek veolu felsefesini hayata geirmek suretiyle nihilizmin tesine geecek olan insandr. Nietzsche stn insann ahlk bakmdan ko

numlandrlmasn da, 1886da yaynlanan Jenseits Vor Gut undBse [yinin ve Ktnn tesinde] adl eseriyle yapmay dener.

Buna gre stn insann ahlk anlay, geleneksel iyi-kt ay

rmna dayanan moral temelli anlayn tesinde temellendirile-

cektir. Nietzsche yine bu dnemde, nihilizmi anlama dorultusundaki herhangi bir abann, yalnzca onun semptomlarndan h a

reket etmesinin bu anlama abasm eksik klaca fikrinden hare


14/96

Nietzschenit Hayat ve Eserleri 1

ketle, kendinden sonraki felsefeye de bir yntem olarak byk biretkiye sahip olacak olan, jeneoloji metodunu gelitirir ve bu

yntemi ahlkn kkenlerinin bir eceresini karmakta kullanr.

Bu dorultuda olmak zere 1887de, Nietzsche Zur Genealogieder Moral [Ahlkn Soykt] adl eseri kaleme alr. Nietzschenihilizmin kkenlerine ynelik jeneolojik aratrmas sonucunda,onun kkenlerinin, Bat metafizik geleneinin dualist karekte-rinde ve geleneksel moral temelli ahlk anlaynda bulunduusonucuna varr. Yine aym eserde, Nietzsche, efendi ve kle ahlk

olmak zere iki eit ahlk anlaynn ve deerleme tarznnvarlna dikkat eker. Buna gre nihilizmin kaynanda, tepkiselglerle donanml olan klelerin (kle ahlk), aktif g sahibi

efendilere (efendi ahlk) galebe alp, efendice deerleme tarznbertaraf etmeleri bulunmaktadr. Srce deerlem eler oluu, yaam, igdleri karlarna alp, kurtuluu da bir te fikrindearamalarndan dolay nihayetinde insanl, anlamn ve deerinkaybolduu nihilizme tamtr. Nietzschenin bu eseriyle yap

mak istedii ey ise tarihi seyir ierisinde eitli formlara br -nen nihilistik yaklamlarn (Platonculuk, Hristiyanlk, Scho-

penhauerun irde felsefesi vb.) bir serimini yapmak ve bu suretlede stn insann deerleri yeni batan deerleyip, nihilizmintesine gemesini salamaktr. Nietzsche, projesini tamamlamakamacyla 1884ten beri kaleme ald ve ismini de Der Wille zur

Macht-Versuch einer Ummertung Aller Werte [G stemi-TmDeerlerin Tersyz Edilii stne] koymay plnlad eserini

tamamlayamadan 1889da ldrmtr. Bu dnemde o, ancak kk apta birka eser kaleme alabilmitir. Bunlar:

Der Fail Wagner [Wagner Olay, (1888)], Der Antichris t

[saya Kar, (1888)], Nie tzsche Contra Wagner [NietzscheWagnere Kar] eserleridir. EcceHomo ise 1888de bitmi olma

sna karn, ancak Nietzschenin lmnden sonra, 1908de yayn

lanmtr.4

4 Nietzschenin Trkeye tercme edilmi olan eserleri unlardr.TragedyannDouu (ev: smet Zeki Eybolu), Say Yaynlar, stanbul, 1997; EcceHomo (ev: Can Alkor),' Say Yaynlar, stanbul, 1997; Byle Buyurdu


15/96

8 Nietzsche

Nietzschenin projesinin en nemli ksm larndan biri olan ve

bir trl tamamlamaya frsat bulamad eserine ait notlar, kz-kardei Elisabeth Frster tarafndan toparlanp, Nietzscheninlmnden sonra, 1904te G stemi adyla yaynlanmtr. Birok Nietzsche yorumcusuna gre, G stemi tahrifata uramaibeli bir eserdir. Bu eser bilinli olarak II. Dnya savamn sonuna kadar Nazizm propagandasnda kullanlmtr. Buna karn

birok Nietzsche yorumcusu Nie tzschenin felsefesinin Nazizmile ilikisinden ok, Nazilerin Nietzschenin eserlerini istismar

ettiklerinin altn izer. Gerekten de almalarnn btn gznne alndnda Nietzschenin G stemi kavramlatrmas,hibir ekilde Nazilerin kullandklar anlamda bir g tasavvuruna indirgenemez.5

Zerdt (ev: A. Turan Oflazolu), Asa Kitabevi, Bursa, 2000; Tan Kzll(ev: Hseyin Saliholu-mit zda), mge Kitabevi, Ankara, 1997;

Nie tzsche Wagner'e Kar- Wagner Olay (ev: M. Osman Toklu),Gndoan Yaynlar, Ankara, 1994; yinin ve Ktnn tesinde ( ev:Ahmet nam), Gndoan Yaynlan, Ankara, 1997; Gezgin le Glgesi (ev:ismet Zeki Eybolu ), Birey Yaynevi, 1998; Gelecekteki Felsefe (ev: EmelTan), Ynelim, Ankara, 1997; Ecco Homo (ev: Emel Tan), Seren Yaynlar,

Ankara, 1993; Dionysos Dithramboslar (ev: Oru Aruoba), KabalcYaynlar, stanbul, 1993; D eccal (ev. Hseyin Kahraman), Ynelim,Ankara, 1992; Ahlakn Soykt stne (ev. Ahmet nam), GndoanYaynlar, Ankara, 1998; Yunanllarn Trajik anda Felsefe (ev. Aydnz), Dnen Adam Yaynlan, stanbul, 1996; Yunanllarn Trajik andaFelsefe (ev. Nusret Hzr), Kabalc, stanbul, 1992; Putlarn Alacakaranl(ev. Hseyin Kaytan), Akyz Yaynlar, stanbul, \9 9\\Tarih zerine (ev.Nejat Bozkurt), Say Yaynlan, Mart 2000.

5 Nietzschenin Trkeye tercme edilmeyi bekleyen eserleri ise, ngilizceadlaryla, yle sralanabilir: The Gay Science (translated by Walter

Kaufmann), Random House Inc.,-New York, 1974; Human, Ali too Human(Translated By: Marion Feber, Stephen Lehmann), University of NebraskaPress, London, 1976; Philosophy and Truth (Edited and Translated by:Daniel Breazeale), America, \919\The Will to Power (translated by WalterKaufmann and R. J. Hollingdale), Random House, New York, 1967.


16/96


Anahatlaryla Nietzsche Felsefesi

Nietzschenin felsefe tarihi ierisindeki konumunu belirlemeyeynelik bir aba, yle sanlr ki, iki hususu dikkate almak zorundadr: Bunlardan birincisi, felsefe tarihinin blmlenmesindeveya dnemletirilmesinde kullanacamz ltlerin neler olduu hususu, kincisi ise felsefe derken tam olarak neyi kastettiimizi izah edebilecek olan felsefe telakkimizdir.

rnein, felsefe kavraylar Antik Yunan merkezli, Neo-Platoncu ya da Neo-Aristocu olarak nitelenen felsefecilere gre,

Nietzschenin dnceleri, modern felsefe dncesi ile sreklilik ilikisi iindedir.6 Felsefe tarihini klsik ve modern eklinde

6 Batda Nietzsche zerine yazlm, farkl Nietzsche yorumlarna temel tekineden en nemli almalar alfabetik olarak yle sralanabilir: David B.Allison(ed.),77^ New Nietzsche: Contemporary Styles o f Interpretaon,Cambridge, Massachusetts: The MT Press, 1985.; David Allison,Reading the

New Nietzsche, Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishing, 2000;

Steven E. Aschheim, The Nietzsche Legacy in Germany, 1890-1990,Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1992; Babette E.Babich, Nietzsche' s Philosophy o f Science, Albany: State University of NewYork Press, 1994; Georges Bataille,On Nietzsche,. trans. Bruce Boone,London: Athlone Press, 1992; Ernst Behler; Confrontation, (Derrida /

Heidegger / Nietzsche), (translated by Steven Taubeneck), StanfordUniversity Press, California, 1991; Debra B. Bergoffen; Persp ektiv ismWithout Nihilism, Nietzsche as Postmodernist, (Ed. Clayton Koelb), TheState University of New York Press, 1990; Peter. Berkvvitz, Nietzsche: TheEthics Of Immoralist, Harvard University press, London, England, 1995;

Harold Bloom (ed.), Modern Critical Views: Friedrich Nietzsche,New York,New Haven, Philadelphia: Chelsea House Publishers, 1987; Daniel Breazeale,Philosophy and Truth, America, 1979.; F. F. Centore, Being and Becoming,Greenwood Press, New York, 1991; Maudemarie Clark, Nietzsche on Truthand Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 1990; F. Copleston,Friedrich Nietzsche: Philosopher ofCulture, London, 1942; Arthur C. Danto,

Nietzsche as Philosopher: An Original Study , New York: ColumbiaUniversity Press, 1965; Gilles Deleuze,Nietzsche and Philosophy (Translatedby Hugh Tomlinson), The Athlone Press, New York, 1989; J. WarnerDannhauser, Friedrich Nietzsche, The History o f Political Philosophy, (ed.

Leo Strauss and Joseph Cropsey), The University of Chicago Press, London,1987; Jacques Derrida, Spurs: Nietzsches Styles. (trans. Barbara Harlow.),Chicago: University of Chicago Press, 1979; Sander L. Gilman, (ed.),Conversations with Nietzsche: A Life in the Words of his Contemporaries,.


17/96

10 Nietzsche

New York: Oxford University Press, Inc., 1987; RandalI Havas, Who is

Heidegger*s Nietzsche? (On The Very dea of The Present Age),Heidegger:A Critical Reader, (ed. Hubet Dreyfus and Harrison Hail), Basel BlackwellLtd., Cambridge, 1995; RandalI Havas, Nietzsches Genealogy (Nihilism andThe Will To Knowledge),Cornell University Press, thaca and London, 1995;Ronald Hayman, Nietzsche, a Critical Life, New York; Oxford UniversityPress, 1980; M. Heidegger, The Word of Nietzsche; God is Dead, TheQuestion ConcerningTechnology and Other Essays (translated by WilliamLovitt), New York, 1997; M. Heidegger, Nietzsche lll -lV , The Will ToPoweras Knowledge And as Metaphysics; Nihilism" (Translated By: FrankA. Cappuzzi, Joan Strambaugh and David Farrel Krell), Harper and Row

Publishers Inc, San Francisco 1991; M. Heidegger, Nietzsche l- ll , The Willto Power as Art; The Eternal Reccurence of The same (Translated byDavid Farrell Krell), Harper and Row Publishers Inc, San Francisco 1991;Eric Heller; The lmportance o f Nietzsche,The University of Chicago Press,Chicago and London, 1988; Kathleen Marie Higgins, Nietzsche'sZarathustra,Philadelphia: Temple University Press, 1987; R. J. Hollingdale,

Nietzsche, London and New York: Routledge and Kegan Paul, 1973; LesterH. Hunt, Nietzsche and the Origin ofV irtue, London: Routledge, 1991; LuceIrigaray, Marine Lover o f Friedrich Nietzsche,( trans. Gillian C. Gill) NewYork: Columbia University Press, 1991; Kari Jaspers, Nie tzsche: An

Introduction to the Understanding o f His Philosophical Activity (trans.Charles F. VVallraff and Frederick J. Schmitz), South Bend, Indiana:Regentry/Gatevvay, Inc., 1979; W. T. Jones,A History o f Western Pfilosophy,

IV (Kant and the Nineteenth Centrury), Harcourt Brace Jovanovich, Inc. ,New York 1975; Cari G. Jung, Nie tzsches Zara thustra (ed. James L.Jarrett) Princeton: Princeton University Press, 1988; Walter Kaufmann, ThePortahle Nietzsche, Penguin Books, America, 1976; Walter Kaufm ann,

Nietzsche: Philosopher, Psychologist, Antichr ist, Princeton: PrincetonUniversity Press, 1950; Pierre Klossowski, Nietzsche and the Vicious Circle,London: Athlone, 1993; Clayton Koelb (ed.), Nietzsche as Postmodernist:

Essays Pro and Contra, Albany: State University of New York Press, 1990;Sarah Kofman, Nietzsche and Metaphor (ed. and trans., Duncan Large),London: Athlone Press; Stanford, CA: Stanford University Press, 1993;David Farrell Krell, Postponements: Women, Sensuality, and Death in

Nietzsche, Bloomington: Indiana University Press, 1986; David Farrell Krell- David Wood (eds.), Exceedingly Nietzsche, Routledge, London and NewYork,1988; Laurence Lambert, Nietzsches Teaching: An Interpretation o fThus Spoke Zarathustra', New Haven: Yale University Press, 1987;Laurence Lambert, Leo Strauss And Nietzsche, The University Of ChicagoPress, Chicago And London, 1996; Kari Lvvith, Nietzsches Philosophy of

the Eternal Recurrence of the Same, [1956], (translated by J. HarveyLomax, forevvord by Bemd Magnus) Berkeley: University of California Press,1997; Ben Macintyre, Forgotten Fatherland: The Search for Elisabeth

Nietzsche, London: Macmillan, 1992; Bemd Magnus - Kathleen M. Higgins


18/96

Nietzschenir Hayat ve Eserleri 11

(eds.), The Camhridge Compdnion to Nietzsche, Cambridge: Cambridge

University Press, 1996; Bernd Magnus - Stanley Stevvart - Jean-Pierre Mileur,Nietzsches Case: Philosophy as/and Literatre, New York and London:Routledge, 1993; Bernd Magnus, N ie tz sches Exis tential lm pera tive,Bloomington: Indiana University Press, 1978; Siegfried Mandel, Nietzsche &the Jews, New York: Prometheus Books, 1998; Glen T. Martin, From

Nietzsche to Wittgenstein: The Problem o f Truth and Nihilism in TheModern World, Peter Lang Publishing Inc., New York, 1989; Jeffery Minson,Genealogies OfMorals,Mamillan Press, London, 1998; Alexander Nehamas,

Nietzsche: Life as Literatre, Cambridge, Mass.: Harvard University Press,1985; Kelly Oliver, Womanizing Nietzsche: Philosophys Relation to the

Feminine, New York and London: Routledge, 1995; Graham Parkes,Composing the Soul: Reaches o f Nietzsches Psychology, Chicago andLondon: University of Chicago Press, 1994; Graham Parkes (ed.), Nietzscheand Asian Thought, Chicago: The University of Chicago Press, 1991; KeithAnsell. Pearson, Nietzsche Contra Rousseau, A Study o f Nietzsches Moraland Political Thought" , Cambridge University Press, New York, 1995; CariPletch, Young Nietzsche: Becoming a Genius, New York: Free Press, 1991;Rosen, The Mask of Enlightenment: Nietzsches Zarathustra, Cambridge:Cambridge University Press, 1995; Lou Salome, Nietzsche , (trans. SiegfriedMandel.), Redding Ridge, Connecticut: Black Swan Books, Ltd., 1988;

Richard Schacht, Nietzsche,London: Routledge and Kegan Paul, 1983; AlanD. Schrift, Nie tzsche and the Question o f In terp reta tion: Between

Hermeneutics and Deconstru ction, New York: Routledge, 1990; OfeliaSchutte, Beyond Nihilism (Nietzsche withouth Masks), The University ofChicago Press, Chicago and London, 1984; Peter R. Sedgvvick (ed.) Nietzsche:

A Critical Reader,Oxford, UK and Cambridge, USA: Blackwell, 1995; GaryShapiro, Nietzschean Narratives, Bloomington: Indiana University Press,1989; Georg Simmel, Schopenhauer and Nietzsche, (trans. HelmutLoiskandle, Deena Weinstein, and Michael VVeinstein.) Urbana andChicago: University of Illinois Press, 1991; Gregory Bruce. Smith, Nietzsche-

Heidegger And Transition To Postmodernity, The University of ChicagoPress, Chicago And London, 1996; Robert C. Solomon - Kathleen M. Higgins(eds.), Reading Nietzsche, New York and Oxford: Oxford University Press,1988; Robert Solomon (ed.), Nietzsche: A Collection o f Critical Essays,Garden City, New York: Anchor Books, 1973; Joan Stambaugh, TheProblem of Time in Nietzsche, (trans. John F. Humphrey) Philadelphia:Bucknell University Press, 1987; Michael Tanner, Nietzsche, OxfordUniversity Press, London, 1995; Gianni Vattimo, The Adventure of

Difference .Philosophy after Nietzsche and Heidegger, (Translated By:Cyprian Blamires with the assistance of Thomas Harrison), The Johns

Hopkins University Press, Baltimore, 1993; Alan White, Within Nietzsche'sLabyrinth, New York and London: Routledge, 1990; John T. W\\cox,Truthand Value in Nietzsche, Ann Arbor: University of Michigan Press, 1974;


19/96

12 Nietzsche

ikili bir ayrmla ele alan sz konusu felsefeciler (Leo Strauss,Alasdair Maclntyre vb.), Nie'tzschenin felsef dncelerini ge

lenei, topluluk nosyonunu, erdem ahlkn terk eden, birey merkezli modern felsef dncenin radikallemi bir versiyonu olarak sunarlar. Onlara gre en radikal biimiyle Modem felsefe,herhangi bir ebediyet nosyonunu imknsz klacak olan radikal

bir ta rih selc ilik le sonulanmak sure tiyle , fe lsefenin de varlkkoullarn ortadan kaldrmtr.(Leo Strauss)7

te yandan, falsefeyi sistematik ve rasyonel bir dnme et

kinlii olarak tanmlayan felsefeciler iin Nietzschenin felsefesi, tehlikeli bir irrasyonalizme kap aralamaktadr. Bu felsefeciler iin Nietzsche, gerek iirsel slbu asndan, gerekse eser

lerinin btn gz nne alndnda sistematik olmayan metinyaplaryla ve nihayetinde iddetli akl eletirileri ve erotizmeynelik vurgularyla tipik bir filozof olmaktan uzaktr. Bu ynyle bakldnda Nietzsche, hem felsefeyi akl temelli bir fa -aliyet olarak deerlendiren rasyonalist felsefe geleneinin, hem

de insan zihnini bo bir levha olarak gren ve bilgimizin btnkaynan gzlemlenebilir bir d dnyaya balayan empirist

(pozitivist) dnce geleneinin dnda konumlandrlr. Ni-etzscheyi kendi dnce geleneklerinin dnda gren bu iki modem felsef ekol, Nietzschenin hibir ekilde kabul etmediizne-nesne dalizmini temel almalar bakmndan bir benzerliesahiptirler. Rasyonalizmde bu dalizm akl-d dnya, pozitivizmde ise olgu-deer ayrm eklinde ifadesini bulmaktadr.Gerek bu iki felsefe gelenei, gerekse de bu iki dnce geleneinin bir sentezi niteliindeki Kant felsefe, temelde insann erotik niteliklerinin dnme faaliyetinin dnda brakabileceini

iddia ettii iin, Nietzschenin felsef dnceleriyle aralarnda

ciddi bir mesafe brakrlar.

Oysa Nietzschenin herhangi bir dalizme ak kap brak

makszn, yaamn btnn, insann akl ve duygusal btnl

Julian Young, Nie tzsche's Philosophy o f Art, Cambridge: CambridgeUniversity Press, 1992.

7 Strauss Nietzscheyi radikal tarihselciliin en nemli temsilcisi olarak niteler.


20/96


n onaylamas, kimi felsefeciler iin onun olumlu ve nemli

bir nitelii olarak grlm, Nietzche bir yaam filozofu, onunfelsefesi ise yaam felsefesi olarak sunulmutur. Nietzscheyi biryaam filozofu olarak- grenler, yaamn dinamik mahiyetine,yani olua vurgu yaparlar. Gerekten de Nietzsche, felsefe tarihindeki varlk-olu ayrm gz nne alndnda, bir olu filo -zofudur. Nietzsche, ilk almas olan Yunanllarn Trajik a

nda Felsefede, aka Parmenidesi yererek, Herakleitostanyana bir tutum sergiler. Herakleitosa referansla Nietzsche, olu

un gerekte kendisi dndan kendisine atfedilen btn ahlki nitelemelerden ar olduunun altn izer ve buradan hareketleolula zdeletirdii yaam iyinin ve ktnn tesinde onaylar.

Nietzschenin felsefe tarih i ierisindeki konumunun be lirlenmesinde, Nietzschenin kendi almalar gz nnde bulundurulduunda, onun kendini metafizik gelenein dnda konumlandrdn syleyebiliriz. Bilindii zere metafizikle kastedilen ey, her trl deiimin arkasnda deimeyen bir zn bulunduu eklindeki bir dnme biimi ve bu dnme biiminin

tarihsel sre ierisindeki farkl tezahrleridir. Nietzsche, Sokratesten beri Bat felsefesinin, oluun ardnda deimeyen birtz aramakla megul olduunu ye bu srecin de nihayetinde nihi-lizimle sonulandn ifade eder. Bir btn olarak Bat metafizik

dnce gelenei, varlkla olu arasna bir mesafe koymak \ tkincisinin deerini birincisi lehine deerden drmek suretiyle

nihilistik bir dnme biimine brnm ve onun deerlemeleride nihilistik bir hviyet kazanmtr. Bu sre kimi zaman ideal

dnya-reel dnya, kimi zaman te dnya-bu dnya, kimi zaman danumen-fenomen eklinde ilemi ve en radikal boyutuna da mo

dern felsefeyle ulamtr. te, Nietzschenin felsefesi de kendi

deyiiyle tam da bu noktada balamaktadr.

Putlarn Alacakaranlndaki, Gerek dnya sonunda naslmit oldu? balkl blmde Nietzsche, Bat metafizik dncegeleneini, her biri Platonculuun deiik ekil ya da versiyonlarolan alt dneme ayrmak ve en nemli almas olan Byle

Buyurdu Zerdt de bu gelenein dnda tutmak suretiyle,


21/96

14 Nietzsche

kendisini ve almalarn sz konusu gelenein dnda konum

landrr. Buna gre Platonculuk, Platonculuun deiik birformu olan Hristiyanlk, Kantm eletirel felsefesi, pozitivizmve Schopenhauerun irde felsefesi, Bat metafizik dnce gele -neinin insanl nihilizme tayan deiik formlarndan ibaret

tir. Nietzscheye gre iinde bulunulan modern dnem ise, bu g elenein en radikal bir ekle brnd ve iinde barndrd nihi -lizmin aa kt bir dnemi temsil etmektedir.

te bu noktadan hareketle o, nihilizme ynelik anlama aba

larnn hareket noktas olarak sadece onun semptomlarn alma -nn, nihilizmi anlama abalarn eksik klacan ve nihilizmi an

lamaya ynelik herhangi bir teebbsn onun kkenlerine ynelikjeneolojik bir soruturm ay da gerekli kld n syler. O nih ilizmin kaynana ynelik yapm olduu jeneolojik almasnda,Olduumuz hale nasl geldik? sorusunun cevab olarak, Sok-ratik rasyonalizmi ve Hristiyan ahlk ideallerini gsterir. Bir

yandan Sokratesten bu yana Bat metafizik gelenei, deimeninarkasnda deimeyen bir tz arayyla, dier yandan ise Hristi-yanlk ruhsal bir arnma ve te dnya tasavvuru ile oluun ve b edenin deerini drm, Nietzschenin deyiiyle en yksek deerlerin kendi kendilerini deersizletirmesi anlamnda nihilizme vcut vermitir. Modern dnemle birlikte ise sz konusumetafizik gelenek, kendisini zne-nesne dalizminde temellendirmi, bilimsel gelimelere paralel olarak znel diye nitelen

dirdii gereklikten nesnel gereklie gemenin yollarn aram -tr. Bu adan bakldnda, modem dncenin epistemolojik temelinde bir yandan rasyonalizm, dier yandansa empirizm bu

lunmaktadr.

Rasyonalizme gre, insan bilgisinin temelinde dnen znenin, akledilebilir d dnya ile girmi olduu iliki yer almaktadr. Descartesn dnyorum yleyse varm szyle karakte -rize edilebilecek rasyonalist yaklam, Nietzscheye gre merkeze dnen bir zneyi (ruhu) almasndan dolay, olu kart

bir kisveye brnm ve yaam bir btn olarak karsna alm tr. Oysa Nietzsche, zne-nesne ayrmnn temelinde insann


22/96


gramere olan ballm grmektedir. Dilbilimdeki fiil kavraminsanl, eyleyen ile eylemin birbirinden ayr olduu sansnasevk etmi ve bu san zamanla a priori bir hakikat hviyeti ka

zanmtr. Fakat Nietzscheye gre, ne insandan ve onun deerlemelerinden bamsz akledilir bir gereklik, ne de o gereklii d -ardan gzlemleyip, akledebilen bir zne sz konusudur. Olu

ierisinde d dnya diye nitelendirilen herey aslnda bir yorum-daTbaret olup, gerekte insann yaratc kimliiyle bir anlamkazanr.

Nietzschenin bu yaklam ayn zamanda modern epistemolojinin emprik kanadnn nesnel gereklik (hakikat) iddialarn dageersiz klmaktadr. Emprik bilimsel eilim, znel gereklikten

nesnel gereklie gemenin yollarn ararken, insandan bamszve insann kendisi zerinde deney ve gzlem yoluyla alp bilgi

elde edebilecei nesnel bir dnya varsaymndan hareket etm ektedir. Emprizm, Nietzschenin olu felsefesi asndan ele alndnda, insann yaratclnn dnda bir olgusal gereklikten

bahsetmek iin yeterli malzemeye hibir zam an sahip olamayacaktr. nk Nietzscheye gre, oluun tesinde ne olgusal veyaakledilir bir gereklik ne de bu gereklik zerinde karar sahibi,dnen ve deney yapabilen bir zne vardr. Olgu diye nite lendirdiimiz herey yorumdan ibarettir. Pozitivistler ise bu adan

bakldnda, yorumlarnn slndan dolay, en adi ve bayayorumculardr.

Hatta Nie tzscheye gre, tpk nesnel gereklik anlamndaolgu diye bir eyin var olmamas gibi, ahlk olgular diye bir eyde var deildir. Ahlak olgu diye bir ey yoktur, ancak olgularnahlk yorumlar vardr diyen Nietzsche buradan hareketle, geleneksel moral temelli iyi-kt ayrmna dayal ahlk anlaynaykc eletiriler getirir. Geleneksel ahlk anlay, tpk geleneksel felsefede olduu gibi yaam kart bir karakter sergiler, o s

rce deerlemelere bal olup, insan ve insana dair hereyi ahlk

bir ideal uruna darda brakmtr. Sz konusu ahlk anlayen plak formunu ise Hristiyanln bu dnyaya ynelik nefretinde bulmaktadr. Srce deerlemelerin hayata egemen olma


23/96

16 Nietzsche

syla birlikte bir btn olarak yaam deersizlemi, bir hi g -

rnm almtr. Nietzsche reaktif karakterli ve varolmak iindman bir tekine ihtiya duyan moral temelli ahlk anlaynnyerine, tamamiyle aktif karakterli, srce deerlemelerin yannailiemedii efendi ahlkn yerletirir. Efendi ahlk, dier birdeyile soylu ahlk, hibir ekilde yaama kar bir nefret duy -gusu iinde olmayp, yaam olduu gibi onaylayan ve bir tefikri lehine bu dnyann deerini drmeyen ahlktr.

Nietzsche Bat metafizik dnce geleneinin srekliliinden

hareketle, bir btn olarak modemizmi de sz konusu Hristiyanahlk anlaynn seklerize olmu ekli olarak grr. Modern

devlet ve ideolojiler ise adeta, Hristiyan te idealinin bo brakt yere yerlemekte ve modern insan iin bir ideal fonksiyonugrmektedirler. Bu yzden gerek modern devlet, gerekse H ri s tiyan sr ahlknn seklerize olmu formu olan sosyalizm ve gerekse de yapay bir eitlik ideali ile insanlarn gleri arasndakimesafeyi ortadan kaldrmaya yeltenen liberalizm, Nietzscheninykc eletirilerine hedef olur. Ona gre, liberalizmin iddia ettiinin aksine, insanlar arasnda gleri orannda bir mesafenin vefarklln korunmas gerekmektedir. Oysa liberalizm her neolursa olsun insanlarn birbirleriyle eit olduu fikrindedir.Adaleti eitlikle zdeletiren liberal anlayn tersine N i

etzsche, adaletin, kendisinin mesafepathosu dedii eyle yakndanilikili olduu kanaatindedir. Buna gre, ancak g bakmndan

eit olanlar iin eitlik adaletle ilikilendirilebilir, oysa eit olmayanlar iin adaletin yolu eitsizlikten gemektedir.

Bat metafizik dnce geleneinin epistemolojik temellerinibu ekilde ykc eletirilere tabi tu tm ak sure tiyle Nietzsche,ayn zamanda sz konusu epistemoloji zerine temellendirilmi

olan modern kuramlarn da bir eletirisini sunar. ayet Bat me

tafizik gelenei hakikat irdesinin ynlendirmi olduu nihilis -

tik bir felsef gelenekse ve onun epistemolojik temelleri de birkurgu, bir mistifikasyon sonucunda oluturulmu yapmlardan

ibaretse, bu temeller zerine ina edilen kurumlar da bu dnselardalamn izlerini tamaktadrlar. Buradan hareketle Nietzsche


24/96

Nietzsche nir Hayat ve Eserleri 17

modem akademik kurumlan ve akademisyenleri eletiri oklarnn

hedefi haline getirir. Modem akademik kurumlar da tpk diermodern kuramlarn yapt gibi insan yaamdan koparan, onasr vizyonunu empoze eden ve insanlar arasndaki farkll ortadan kaldran bir karaktere sahiptirler. Bu yzden Nietzscheyegre bilim, egemen cehalete inanmay gerekli klar. Her ne kadar

bilim dnyann bir aklamasn verdii iddiasnda bulunsa da,Nietzsche asndan bakldnda onun yapabildii tek ey dnyaya ynelik bir yorum, bir dzenleme sunmaktr. Bu yzden bi

limler hibir zaman insana ait deerleme ve yorumlamalardanbamsz kalamazlar.

Ayn ekilde Nietzsche, Aydnlanma dncesinin optimistikvehesini temsil eden modern lineer tarih anlayna da ykceletiriler getirir. Bilimsel verilere ve Aydnlanma ideallerinegre teekkl etmi olan sz konusu tarih anlay, insanlk tarihini srekli bir gelime eklinde telakki edip, modemite ve Aydnlanmay da bu gelimenin en ileri noktas olarak grme eilimindedir. Buna gre, modemiteyle birlikte insanlk skolastikdogmatizme kar karak, akl ve bilimdeki gelimelerle birlikteniha zgrlne kavuma imkn elde etmitir. Bu anlayngelimesinde Hegelin tarih felsefesinin hi kuku yok ki, nemli

bir etkisi olmutur. Zira Hegele gre, mutlak akln (tin) al -mas yoluyla oluan tarihte, diyalektik bir sre bulunmaktadrve bu srese tinin kendisine olan yabanclamasnn giderek

azald, dier bir deyile insann gittike daha zgr hale geldiibir seyre sahiptir. Hegel, modernite ile birlikte tinin kendisine

olan yabanclamasnn sona erdii ve insann zgrlne kavutuu kanaatindedir. Nietzschenin deerlendirmeleri erevesinde

bakldnda byle bir tarih anlay, H ristiyanln kurtulugn nosyonunun sekl'erize olmu eklini temsil etmektedir. Bu

anlayn gelecee ynelik optimizmi ierisinde insanlar, gelece

in getirecei daha zgr, daha mreffeh bir dnya dncesi ie

risinde bugnlerine yabanclap eylemden ve yaratclktan uzaktutulmaktadrlar.


25/96

18 Nietzsche

Ayn ekilde, kendi tarih anlay erevesinde Nietzsche, mo -dern tarih okullarnn tarihe ynelik aratrmalarn da tarihte

bir izgi oluturm ak adna tarihe dikte edilen kurgulardan ibaretgrr. Buna gre tarihiler, tarihteki en uyumaz eyleri sankiaralarnda bir nedensellik ilikisi, bir sreklilik varmasna elealp, deerlendirme eilimindedirler. Oysa Nietzscheye gre,

tarihteki olaylar mnferit olaylar olup, aralarnda muntazam birnedensel ilikiler a mevcut deildir. Bunun da tesinde tarihteki birok olay bir rastlantnn rndr. nsanlarn tarihe y -

nelik her aklama abas sadece bir deerlemeden, bir yorumdanibarettir. Nietzschenin modern tarihilie ynelik bir diereletirisi de, gemiteki olaylarn yceltilmesi yznden, imdinin yaanma imknnn ortadan kaldrlmasna yneliktir.Gemie ynelik belleimiz daima gemiteki olaylar canltutmak suretiyle, insann dinamizminin ve yaratclnn nne

geip, insan pasifize etmektedir. Oysa Nietzsche iin tarihin eerbir anlam varsa, o da insanlarn imdilerini yaamalarna ve ya -

ratclklarna katkda bulunmak ynnde olmaldr.Nietzsche btn dnsel seyri boyunca nihilistik dnme

biimlerinin dnda kalp, deer ve anlamn giderek kaybolduumodern nihilizmin tesine geerek, yce nsan varoluun gerekletirilmesinin imknlarn aratrmtr. Onun Bat metafizikdnce geleneine ynelik eletirilerini de bu ama dorultusunda, yani nihilizmle hesaplap onu geride brakmak abas ola

rak anlamak gerekmektedir. Olua, hayata, bedene ve insann erotik ynlerine ynelik vurgusu ve olu ierisindeki hereyi iyinin

ve ktnn tesinde grp, onlar olduklar ekliyle tasdik etmesi de, anlamn bu noktada bulmaktadr. Her ne kadar Nietzsc

heye ynelik eletiriler temelde, onun bir sistem filozofu olmad, yapc deil, fakat ykc bir dnceye sahip olduu dorultusunda olsa da, sz konusu eletiriler, Nietzschenin yce nsan

varoluun olabilirlii noktasnda hibir sznn olmad an

lamna gelmez. Nietzschenin kendisinin de teyit edecei zere,onun felsefesi ilk etapta ykc bir grnme sahiptir. nk Ni-


26/96


etzscheye gre, eer bir tapnak kurulacaksa bir tapnan da yklmas gerekmektedir.

Nietzsche de bu noktadan hareketle modern zamanlarda ycensan varoluun gerekletirilmesi dorultusundaki yapm olduu almalarda, insan varlnn, yaamn deerini hie indirgeyen Bat metafizik dnce geleneinin nihilistik eilimlerinikarsna alp, ncelikli olarak onun kurgu ve mistifikasyonlarnykmakla ie balamtr. Yalnzca bu nokta gz nne alndnda, gerekten de Nietzsche tam anlamyla hibir sistemi ol

mayan ykc bir filozof olarak karmza kar. Fakat onun bualmalar, sistem kavramna ynelik yorumlan ve eletirileriiyi anlaldnda, onun felsefesinin, klsik sistem felsefesi ek

linde olmasa da, muhtevasnda olduka yapc birtakm zmnerileri barndran bir felsefe olduu sylenilebilir. Hereydennce o, olua ynelik vurgusuyla, yaam hie sayan Hristiyanlkve Budizm gibi dnce ve deer sistemlerinin tesinde, yaamn

bir btn olarak onayland, oluu merkeze alan bir yaam felse -fesi ngrmektedir. Nietzsche, her ne olursa olsun insann nnegeirilen btn kurgularn, mistifikasyonlarm paraland \ekendisine kadarki felsefe geleneinde insanla ilgili olarak gr

mezlikten gelinen btn ynlerin onaylanp, aktel hle geirildii bir insan felsefesi sunmaktadr. Nietzsche bu dorultudaolmak zere, benliin dntrlmesini mmkn klmak amacyla felsefesinin merkezine G stemi doktrinini yerletirmi -

tir.Her ne kadar Heidegger gibi baz filozoflar g istemi dok

trinini metafizik bir reti, Nietzscheyi de son metafiziki olarak grme eiliminde olsalar da, Copleston, Kaufmann, Glen T.Martin, ve Derrida gibi dnr ve yorumcular, g istemi dok

trininin metafizik bir reti olarak grlemeyecei kanaatinde-dirler. rnein Martin, Nietzschenin felsefesindeki gce ynelik

vurgunun varolula ilgili bir dnmn gerekletirilmesi

dorultusunda olduunu, Copleston ise g istemi doktrinininmetafizik bir reti olmaktan ok evrenin bir yorumu ve onu betimlemenin bir yolu olduunu sylemektedir. Ayn perspektifte


27/96

20 Nietzsche

olmak zere Nietzsche, deerlerin kendi kendilerini deersizle-tirdii nihilizm anda insann nnde duran yeni idealler olarakstn insan ve Amor Fati kavramlarn gelitirmitir. Con-vvayin de iaret ettii zere stinsan kavram, soyut ve akn birey olmaktan ziyade nsan mkemmellii cisimletiren birkavram niteliindedir. Bu adan bakldnda stn insann bir

ideal olma vasf, gereklikle bark olmasna ramen aynzamanda, ona teslim olmama veya onu amaya ynelik birvurguyu ieriyor olmasnda yatmaktadr. Nietzschenin stinsan

iyinin ve ktnn tesinde olup, ahlk kendisinin altnda greninsan olarak hakikat ve inan olmakszn yaamay bildiindendolay saln bir prototipidir.

Amor Fati kavram ise insann nnde duran yeni bir idealolarak stinsanm tabiatna iaret etmektedir. stn insan dnyann kaderini hakik bir ekilde onaylayan ve taan maksimal ghissinin kabuln deneyimleyen bir varlk olduundan dolay,stn insann tabiat anlamndaki amor fati ise, zorunlulua du

yulan bir aka ve insanin byklnn bir gstergesi olarak grlebilir. Am or fa t i , varoluun yazgsal kaderine ynelik birvurgu olup, buradaki yazg zgrln ilgas anlamna gelmemektedir. nk zgrlk-belirlenim antinomisi ancak Nietzsc -henin reddetmi olduu metafiziksel bir pozisyon iinde kalnd takdirde mmkndr. O ysa Nietzschenin felsefesinde yazg,kiinin olduu hle gelmesi fikrinin bir ifadesi olarak ele aln

maktadr. Kader sevgisi olarak amor fa ti , yaamn evetlenmesianlamna gelmekte ve Nietzscheyi kkenleri Platona kadar gerigiden metafizik dnce geleneinden ve bu gelenein bir sonucuolarak varlan nihilist an ktmser filozofu olan Schopen-

hauerdan ayrmaktadr. Ayn ekilde Ebed Dn retisi deNietzschede, yaamn evetlenmesinin, onun trajik tabiatnn k a

bul edilmesinin bir ifadesi olarak anlamn bulur. Bu doktrinle

Nietzsche, yaamn niha amalardan ve ahlki ereklerden yoksun

olduunu kabul ederek, metafizik dncenin ahlki ideallerle,zayflk ve hn tutumlaryla yarglam olduu yaam, iyinin vektnn tesine yerletirerek olumlar. Bu doktrin ayn zamanda


28/96


deerleri yeniden deerleme,.kendimizi tanyp benliimizin stesinden gelme imknlarn sunan etik bir doktrin olarak da gr -

lebilir. Ebed dn deneyimiyle biz, yaamn trajik zelliindenkurtulmaya almaktan vazgeip, hayat onaylamay reniriz.

Nietzsche, pozitivizm ve rasyonalizmin bilgiye ynelik id dialarnn aksine, bilgimizin nsan ihtiyalar ve arzular tarafndanynlendirildiini, her trl bilgi iddiasnn belli bir perspektifdorultusunda yaplm deerlemelerden ibaret olduunu syleyerek, Aydnlanmann nesnel bilgi ve hakikat dncesinin yerine

perspektivizm dncesini ortaya koymutur. Buna gre Aydnlanma dncesinin iddia etmi olduu mutlak bilgi ve hakikatdncesi yalnzca belli bir perspektifin deerleme tarzn ifadeeder. Oysa, insann deerleme ve yorumlamalarn ynlendirecektek bir perspektif deil, bir perspektifler okluu sz konusudur.

Nietzschenin bilgi ve deneyime ynelik ksm snrlamalarnvarlnn olduu gibi kabullenilmesi anlamnda perspektivizmdncesi, mutlak hakikate erimenin imknszl anlamna ge

lir. Eer olgu denilen bir ey yoksa ve olgular da yorumlardanibaret eylerse, geriye kalan tek ey, yorumlarmza kaynaklkedecek bir perspektifler okluudur. Bizler d dnyay ancak

belli snrllklar ierisinde, arzularmzn, igdlerimizin, ta-rihselliimizin etki alan altnda birtakm perspektiflerden yorumlamaya muktedir varlklarzdr. Bu noktadan hareketle N i

etzsche, bilgiye ynelik nesnellik iddialarnn yerine perspektivizm dncesini yerletirmek suretiyle, insan bir tahakkmnesnesi haline getiren Aydnlanma dncesinden epistemolojik

olarak da ayrlmtr.8

8 Trkiyede Nietzsche zerine yaplm almalar ise, tespit edebildiimizkadaryla, unlardr: Bedia Akarsu, Nietzschenin Tarih KarsndakiTutumu, Felsefe Arkivi, Say: 19, stanbul, 1975; Grsel Aryan, K. Marx ileF. Nietzschenin Tarih Anlaylar, (yaynlanmam Yksek Lisans Tezi),1996; Hseyin Aydn, Nietzsche Metafiziinde G stemi (Wille zurMacht), Ankara niversitesi ilahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 26, Ankara,

'1983; Hseyin Aydn, Metafiziki Olarak Nietzsche , Uluda niversitesiBasmevi, Bursa, 1984; Fehmi Baykam, Nietzschenin Felsefesi, 2. bask,stanbul, Kakns yaynlar, 2000; Metin Coar, Nietzschenin Felsefesine Bir


29/96

22 Nietzsche

Nietzschenin ada Felsefeye EtkisiNietzsche, a itibariyle 19. yzyln ikinci yarsnda yaam birfilozo f olmasna ramen, dnceleri etkileri bakmndan incelendiinde, onun fikirlerinin 20. yzyldaki deiik felsefe akm laryla birlikte, ada felsefe zerinde de cidd ve belirleyici bir

etkiye sahip olduunu syleyebiliriz. Gerekten da, NietzcheninAydnlamann optimistik vizyonunun dna kmak suretiyle,modemitenin insan yaam ve dncesine ynelik barndrd

tehditlere dair yap m ' olduu tespitler, 20. yzyln balamasyla birlikte en plak ve acmasz ekliyle tezahr etmeye ba -lamtr. ki byk dnya sava, kullanlan atom bombalarnninsan yaam ve doaya yapm olduu tahribatlar, teknolojik

bakmdan gl lkelerin smrgeletirme faaliyetleri, Bat em peryalizminin nc dnya diye niteledi i lkeler zerindeki

kltrel ve ontolojik emperyalizminin dourduu tahribatlar,modern brokratik kurumlarn Weberin deyiiyle insanladeta rutin demir bir kafes ierisine hapsetmesi gibi birok ge-

Rehber olarak Drt ve Metafor kavram, (Yaynlanmam Doktora tezi),Ankara, 1999; Mnir Dede, F. W. Nietzsche ve H. Bergson'utt Ahlk

Anlaylar, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Erzurum, 1996; Birol Dok,Nietzschenin Nih ilizmi, Ankara, Seba Yaynlar, 1996; Emin Trk Eliin,Nietzsche zerine Bir Eletiri Denemesi I, Yeni Ufuklar, Say: 137,stanbul, 1963; Emin Trk Eliin, Nietzsche zerine Bir Eletiri Denemesi

II, Yeni Ufuklar, Say: 140, stanbul, 1964; Nedim Grsel, NietzscheyiAnlamak, Trk Dili, Say: 328, stanbul, 1979; Nusret Hzr, Hegel veNietzschede Tarih Gr, Atatrk Konferanslar, 1970, cilt IV, Ankara,Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1973; oanna Kuuradi, Nietzsche ve nsan,Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1997; Erol Mutlu, Nietzschenin KlsikEpistemoloji Eletirisi (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), stanbul, 1995;Ulu Nutku, Nietzschede Nihilizm Problemi, Felsefe Arkivi, Say: 16,stanbul, 1968; Doan zlem, Nietzsche zerine, Felsefe Tartmalar,Say: 14, stanbul, 1993; Ahu Tuncel, N ie tz sche'n in zne ve Birey Kavramlar Balamnda Modernlii Eletirisi (Yaynlanmam Yksek

Lisans Tezi), stanbul, 1999; Nilgn Trker, Friedrich NietzscheninEdebiyat ve Kltr Anlay (yaynlanmam doktora tezi), Bursa, 1995;Nermi Uygur, Gnele, Yenilik Basmevi, stanbul, 1996; Hilmi Yavuz,"Nietzsche ve Bengi Dn, Cogito,say: 25, stanbul, 2001.


30/96


lime, Aydnlanmann optimistik vizyonunu ykm ve insan dncesinin yeni araylar peine dmesine sebep olmutur. te

tam da bu noktada, Nietzschenin dnceleri, kendisinin yaarkengremedii ve belki de grmeyi tahayyl bile edemedii ldeetkili olmaya balam ve birok dnr zerinde gerekdorudan doruya gerekse dolayl olarak etkilerde bulunmutur.20. yzyldaki hemen btn felsefe akmlar; varoluuluk, yaam felsefesi, yeni ontoloji, hermeneutik felsefe, analitik felsefe,yapsalc, postyapsalc ve postmodern felsefe zerinde Nietzschenin tartlmaz bir etkisi vardr.

Buna gre, Nietzschenin yaama ve olua ynelik vurgular,bir btn olarak yaam g isteminden ibaret olarak grmesi, ya -am kart dnme biimlerine ynelik eletirileri, yaama ynelik her trl teoriletirmenin bir ekilde yaam ve olu kartbir karakter kazanp insanl nihilizme gtreceine yneliksylemleri, yaam ve oluu bir ocuun ve sanatnn eylem leri

kadar masum grp, onlar iyinin ve ktnn tesinde konumlan

drmas; varolu felsefesi ve yaam felsefesi zerinde kaydadeerbir etkiye sahip olmutur. Birok varolu filozofu, Nietzscheninyaamn kuatc bir hakikate ve ulalmas gereken bir eree sahipolmayp, rastlantlarla dolu olduu grnden hareketle varoluun anlamszl sonucuna teorik bir zemin bulmutur. Ayn

ekilde yaam felsefecileri de kendi yaam felsefelerini, Nietzschenin kii bireye yaant yoluyla ak deilse, onu duyacak kulak da yoktur onda gibi dncelerinden hareketle tem ellen

dirme cihetine gitmitir.

te yandan, Nietzschenin klsik ontolojinin varlk-dnme

zdeliine, metafizik dncenin bir te fikri lehine fenomenalolann varln ikinci plna indirgemek suretiyle deerden drmesine ynelik eletirileri, ontolojinin olabilirlii ynndecidd tartmalara sebebiyet vermitir. Bu noktadan hareketle on -toloji yeni bir yaplanma iine girip, varl ancak fenomenlerin

den anlayabileceimiz dorultusunda dnceler ortaya koymayabalamtr. En iyim ser dille yeni ontoloji, ideal varlk alann


31/96


32/96


Nietzschenin dilin insan kuatc niteliine ynelik vurgusunuve znenin merkezlii fikrine ynelik eletirilerini dn

celerinin merkezine yerletirmitir. Buna gre insan anlamayaynelik felsef bir teebbsn, ncelikle insan oluturan dilselve kltrel yaplar dikkate almas gerekmektedir.

Nietzschenin dnceleri en nemli yansmalarn ise post-yapsalc ve postmodern felsefelerde bulmutur. Hatta birokada dnr bu noktadan hareketle Nietzschenin bir postmodern dnr olduu grn ileri srmtr. Postyapsalc ve

postmodern sylemler, Nietzschenin hemen hemen btn gr -lerini paylarlar. Nietzschenin farkllk kavramna yapm olduu vurgu, tahakkm edici ve farkll ortadan kaldrarak tektiplemeye sebebiyet veren dncelere ve kurumlara, Bat m etafizik dnce geleneinin bilgi, hakikat, akl, hakikatin temsiledilebilirlii, lineer tarih anlay vb. her trl karakteristiineynelik eletirileri Nietzschede olduu ekliyle aynen adafelsefede de benimsenmitir. rnein; Foucault, Nietzschenin

ahlkn soyktne ynelik jeneolojik yntemini takip edip buyntemi, insanlarn modern kurumlar ve disiplin yntemleriyle

nasl zneletirilip bir tahakkm nesnesi haline getirildiklerininizini srmede kullanmtr. Yine Foucaultnun bilgi iktidarilikisi balamndaki sylemleri de Nietzschenin etkisinin iz

lerini tamaktadr. Lyotardm metaanlatlarn sonu tezi de, temelde gerekliin temsil edilemez olduu fikrine dayanmakta vemodemiteyi, insanlar tek tipletirici, az gereklikle yetinen bir

dnce olarak nitelendirmektedir. Lyotardm bu dnceleriylebirlikte oyun kavramlatrmas da temelde Nietzscheci bir karaktere sahiptir. Ayn ekilde Nietzschenin modem ideolojilere

ynelik eletirileri ve eitlik kavram yerine mesafe pathosunaynelik vurgusu, ada felsefedeki kim lik ve farkllk tartma

larnda belirleyici bir rol oynamtr. Son olarak, Derrida ile z

deletirilen yapbozum kavramlatrmasmn Nietzschenin

jeneolo ji kavramlatrmas ile paralellii, yine Derridamn hakikatin oulcu niteliine ynelik iddiasn ne srerkenN ie tz schedeki stil ve stiller okluuna yapt gndermeler,


33/96

26 Nietzsche

Deleuzen dncelerinde nemli bir yere sahip olan g, anlam,oyun, onaylama kavramlarnn byk lde Nietzscheci

referanslarla izah, Nietzschenin postmodern olarak nitelenendnce ile ilikisinin ortaya konmas asndan nemlisaylabilecek hususlardan bazlardr.

KaynakaAkarsu, Bedia.: Nietzschenin Tarih Karsndaki Tutumu, Felsefe

A rk iv i, Say: 19, stanbul, 1975.

Aydn, Hseyin.: Metafiziki Olarak Nietzsche, Uluda niversitesi Basmevi, Bursa, 1984

Behler, Emst.: Corfrontation, (Derrida/ Heidegger/Nietzsche),(translated by Steven Taubeneck), Stanford University Press,Califomia, 1991.

Bergoffen, Debra B.: Perspektivism Without Nihilism, N ietzsche as Postmodernist, (Ed. Clayton Koelb), The StateUniversity of New York Press, 1990.

Best, Steven - Kelner, Dauglas.: Postmodern Teori, (ev. MehmetKk), Ayrnt yaynlar, stanbul, 1998.

Conway, Daniel W.: Nie tzsche and The Political, Routledge,London, 1997.

Copleston, Friedrich.: Felsefe Tarihi, VII-2 (N ihilizm ve M ateryalizm), dea Yaynlar, st. 1998

Copleston, Friedrich.: Felsefe Tarihi, VII-2 (Nihilizm ve Ma

teryalizm), dea Yaynlar, st. 1998.

Deleuze, Gilles.: Nietzsche and Philosophy, (translated by Hugh

Tomlinson), The Athlone Press, New York, 1989.

Havas, Randal E.: Who is Heideggers Nietzsche? (On The Verydea of The Present Age)n,Heidegger: A Critical Reader, (ed.

Hubet Dreyfus and Harrison Hail), Basel Blackwell Ltd. ,Cambridge, 1995.


34/96


Heidegger, M.: Nietzschenin Platonculuu Tersine evirmesi, (ev. Oru Aruoba), Cogito, say 25, stanbul, 2001.

Heidegger, M.: The Word of Nietzsche: God is Dead, The Qu -estion ConcerningTechnology and Other Essays, (translated

by William Lovitt), New York, 1997.

Heller, Eric.: The Importance of Nietzsche, The University ofChicago Press, Chicago and London, 1988.

Jones, W. T.: A History o f W e ster n Philosophy IV (Kant and theNineteenth Centrury), Harcourt Brace Jovanovich, In c ., New

York 1975.Kaufmann, W.: nsan Anlamak II (ev. Aziz Yardml), deaYaynlar, stanbul, 1997

Koelb, Clayton., ed.: Nietzsche as Postmodernist: Essays Pro andContra,Albany: State University of New York Press, 1990.

Kuuradi, oanna.: Nietzsche ve nsan, Trkiye Felsefe Kurumu,

Ank. 1997

Martin, Glen T.: From Nietzsche to Wittgenstein: The Problem

of Truth and Nihilism in The Modern World, Peter LangPublishing Inc., New York, 1989.

Maclntyre, Alasdair.: Etiin Ksa Tarihi, (ev. Hakk nler -Solmaz Zelyt Hnler), Paradigma yaynlar, stanbul, 2001.

Maclntyre, Alasdair.: Erdem Peinde, (ev. Muttalip zcan),Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2001.

Nietzsche, F.: yinin ve Ktnn tesinde (ev: Ahmet nam ),

Gndoan Yaynlan", Ankara, 1997.Nietzsche, F.: Ahlakn Soykt, (ev. Ahmet nam), Gndoan

Yaynlar, Ankara, 1998.

Nietzsche, F.: Tarih zerine, (ev.Nejat Bozkurt), Say Yaynlar,

Mart 2000.

Nietzsche, F.: The Gay Science (translated by Walter Kaufmann),Random House Inc., New York, 1974.

Nietzsche, F.: The Wili to Power (translated by Walter Kauf-.. mann and R. J. Hollingdale), Random House, New York, 1967


35/96

28 Nietzsche

Nietzsche, F.: Yunanllarn Trajik anda Felsefe (ev. NusretHzr), Kabalc, stanbul, 1992.

Nietzsche, F.: Putlarn Alacakaranl (ev. Hseyin Kaytan),Akyz Yaynlar, stanbul, 1991.

Owen, David.: Nietzsche, Politics and Modernity, Sage Publica-tion, London, 1995.

Pearson, Keith Ansell.: Kusursuz Nihilist (ev: Cem Soydemir),Ayrnt, stanbul, 1998.

Robinson, Dave.: Nietzsche ve Postmodernizm (ev: Kaan H. k-

ten ), Everest Yaynlar, stanbul, 2000.Stauth, G. - Tumer, B. S.: Nietzschenin Dans (ev. Mehmet K

k), Ark Yaynlar, Ankara, 1995

Strauss, L.: Politika Felsefesi Nedir? (Bir sunula birlikte ev.Solmaz Zelyt Hnler), Paradigma yayrlar, stanbul, 2001

Touraine, Alain.: Modernliin E letirisi, (ev. Hlya Tufan),Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1995.

Uygur, Nermi.:Gnele,

Yenilik Basmevi, stanbul, 1996.

Wamer, J. Dannhauser, Friedrich Nietzsche, The History ofPolitical Philosophy, (ed. Leo Strauss and Joseph Cropsey),The University of Chicago Press, London, 1987.

Wisser, Richard.: stn nsan Grnrde mi?, Felsefe Arkivi,Say:27, Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul, 1970.


36/96

KNC BLM

Nietzsche Felsefesine Giri*

Nietzscheyi bir ahlk ve din ile zamannn sosyal kurumlarnndn vermez bir eletirmeni olarak deerlendirmek, felsefe ta

rihinde hayli yaygn bir modadr. Onun btn bunlar gerektende yapm olduu doru olmakla birlikte, ahlk ve ahlkllk ol

gusu zerine dnme onun yaynlanm eserlerinin sadece birksmn kapsar ve, bir filozof olmay belirleyen elerin genelherhangi bir ltne gre, Nietzsche kesinlikle bir filozof diyetanmlanr. nk o ounluk, filozoflarn zihinlerini hep me

gul edegelmi olan temel konu ve problemlerin ou zerindederinliine ve hemen her daim zgn bir tarzda dnm;

N ie tz schenin bunlarn hemen hepsi hakknda, sadece iyi ve

ktye dair deil; fakat insanlarn nasl yaamalar gerektii

hakknda, hakikat ve gzellie, zihin, beden ve maddeye ilikinolarak; neyin varolduu ve varolana ilikin bilgimiz, bilim,sanat, din ve felsefenin bizatihi kendisi hakknda syleyecek bireyleri olmutur.

Nietzsche esas felsef faaliyetin bizzat kendisini radikal bir

biimde yeni batan yorumlama iini zerine ald, nk, onun

zamanndan nceki filozoflarn, kendi felsefe ve baarlarn

* nl Nietzsche yorumcularndan, Nietzsche as Philosopher adl eserin yazarArthur Danto tarafndan kaleme alnm ve Ahmet Cevizci tarafndantercme edilmitir.


37/96


38/96

Nietzsche nin Felsefesi 31

diye bildiimiz, bir nerme iin doru olma ltmzn, onun

deneyimi organize etme ve nceleme leti olarak baarsyla belirlendii, ksacas ie yarad takdirde doru olduu grn bamsz bir biimde kefetmi olma onurunu paylar. Fakat Nietzsche Amerikan rakiplerinden farkl olarak, icadnnmantksal ierimlerini tam olarak ve ak seik bir biimde gz ler

nne sermek iin gerekli sabr ve muhtemelen de mantksaldakiklikten yoksundu; nitekim, gerekletirmi olduu eye tamanlamyla vkf olamad. nk birok yeniliki gibi, o da icad

nn kendilerini ama amacnda olduu vukuflarn esiri olmayaeilimli olmutur; nitekim, ok briz bir biimde pragmatikdoruluk teorisine sahip olmasna ramen, mtekabiliyeti doruluk teorisine inanm ve, sadece yeni bir doruluk anlay bulduunu farketmi olmas gerekirken, dramatik bir tarzdahereyin yanl olduunu iln etmitir. Nietzsche felsefesininnemli bir blm ite bu yanl anlamadan doar.

Bu nedenle, ayn anda hem Nietzschenin felsefesini takdimetmek ve hem de onun gerekniyetlerine sadk kalmak mmkndeildir. Bununla birlikte, analitik felsefedeki yeni gelimelersayesinde, biz bugn onun felsefesindeki, adalar ve hattakendisi iin, anlalmaz.olmasa bile, karanlkta kalm olmas gereken pek ok eye deer biebilecek bir konuma gelmi bu lunuyoruz. Dolaysyla, ben aadaki sayfalarda Nietzschenin temeldncelerinden bazlarn yeni batan ina etmeye alacam.

Nie tzscheyi tarafs z, dikkatli bir analitik filozof olarak gstermek, tarihsel bir bak asndan, elbette yanl olur. Onun

yazlar bu adan olduka dank olup, o ok fazla sayda konuda,byle si bir portreye pek uygun dmeyecek bir ate verenklilikle, ok fazla yazmtr. Onun dncesinin yaps da,tpk kendi hayat gibi, parlak serimi ve ateli teknik ifadesininyzeyiyle tam bir kartlk oluturacak ekilde, sde ve gsterisizdir. Yine de ben, Nietzschenin dnceleriyle ilgili yorumla

rm, bunun mmkn olduu yerlerde, onun beyanlaryla desteklemeye alacam; bu bolca alnt yapma tekniiyle de, onun d -

ncesine ilikin sistematik bir incelemenin kanlmaz hle ge


39/96


40/96


41/96


42/96

Nietzschenin Felsefesi 35

Dolaysyla, alternatif grlerin varolduuna iaret etmek, sa

duyunun aleyhine bir ey, onun iin bir eletiri asl olamaz. M esele, onun varln srdrebilir veya yaayabilir olup olmad

dr. Saduyunun yaayabilirlii de, yle kolayca ve hemenceciksorgulanabilir olan bir ey deildir: Zira, bizler onun la yayoruz. Nietzschenin problemi, yleyse, saduyuya hereye ramen,

birok filozofun yapt gibi, hayat inkr eden bir ruhla deil de,hayat adna saldrlp saldrlamayaca problemidir. O saldrla-

bilecei, ama bunda ok byk ve aikr bir tehlikenin mevcut ol

duu hissine kapld. Dolaysyla da, kendi felsefesinin tehlikeliolduunu ok derinden duyumsad. Onun hayli mkl felsefduruu saduyunun (srnn grnn) hem bir eletirisinive hem de, hayat olumsuzlayan her tr felsef ve din eletirikarsnda, bir savunmasn iermekteydi.

Nietzsche ounluk nazl bir irrasyonalist olarak deerlendi -rilir, yle ki onun bu balamda n, byk lde ilk eserlerinden

biri olan, hayli etk ili The Birth of Tragedy [Tragedyann Douu]nda dionysiak lgnlkutsamasna dayanr. Yunan sanatve kltr zerine olan bu parlak, ama bir o kadar da mulak \ekark denemeyi burada elbette zmleyemem; Nietzsche burada kesinlikte, kendisinin, ye ona gre, Yunanllarn dehet \ericibulduu, kabul edilem ez bir dionysosulukla hellenletirilmidionysosuluk arasnda bir ayrm yapar. Nietzschenin benimsedii bunlardan kincisidir ve o, sz konusu dionysosuluun

sanat, zellikle de din ya da bilim gibi, belli bir form altnda, barbarlakar koruyucu bir kalkan olarak ortaya kmad

zaman, ne olacann korkun bir resmini izer.7 Akln bizatihi

kendisi hayata dman deildir. Ama ne var ki, hayat ou zamanonun adna deersizletirilir ve Nietzsche Vernunf t 'a kar kpitiraz ettii zaman, bunu akl, Eleallar ya da Platon tarafndan,duyular ve tutkularla esasl bir atma iine sokulduunda veya

eylere ilikin ortalama dnya grmzden, akla daha uygun

7The Birth o f Tragedy, 15.


43/96

. 36 Nietzsche

dt gsterilen bir dnya gr lehine, vazgeildiinde ya -par. Gerekten de,

biz bugn bile, tam tamna duyularn tanklna gvenmeye karar verdiimiz i in-v e onlar araclyla, dnmeyi keskinletirdiimiz, tehiz ettiimiz ve rendiimiz lde- sahibiz.8

Ve o yle devam eder:

Gerisi dk olup, henz bilim deildir: Metafizii, teoloji, psikoloji ve bilgiteorisini kastediyorum. Bir de, mantk, uygulamal mantk ve matematikgibi formel bilimleri ve gsterge teorilerini.9

Ona ynelik bildik vgler dikkate alndnda, bu oldukadikkate deer bir pasajdr. nk Nietzscheye ounluk egzistansiyalistler ve pozitivizmi itici bulan bakalar tarafndan mracaat edilmekle birlikte, gerek udur ki, onun felsefenin bellibal problemlerinden birouyla ilgili grleri daha sonrakimantk pozitivizmin ruhuna fazlasyla uygun dmektedir. Bu

okulun, sadece, deneyim yoluyla dorulanabilir nermeler snfyla, formel kurallardan dolay doru olan nermeler snfndan

biri ya da dierinin kapsam iine giren nerm elerin anlaml ol -duunu savunan bir teoriyi benimsedii iyi bilinmektedir. Bu ikisnf ya da trden hibirine dahil edilemeyen her tmce anlamszolup, zellikle de metafiziin nermeleri bu son kategoriye girer.

Nietzschenin gr tam olarak ite buydu. Onun ada analitikfelsefeyle olan yaknl bundan daha bile derindir. O akltarafndaki birtakm kendiliklerin varoluunu ne srme,

gerek dnyaya birlik, zdelik, kalclk, tz, neden, eylik,varlk ykleme e ilim in in 10 dilimizin be lirli birtakm asl

zelliklerinin bir sonucu olduunu anlamt:

Dil, kkeni itibariyle, bir en temel psikoloji eklinin ana aittir. Dilin metafiziinin ya da aka akln temel nkabullerinin bilincine vardmzzaman, bir byk fetiisizm alanna gireriz. ... Korkarm ki, gramere halinandmz iin, Tanrdan hi kurtulamayacaz.11

8Twilight o f the Idols,III, 3.9 A.g . y .10Twilight o f the Idols,III, 5." Twilight o f the Idols,III, 5; kr.,Beyond Good and Evil,20.


44/96


Anlama yetisinin, rnein Kantm empirik bir eyden tretile-meyeceini dnd szde kategorileri gerekte konumamzn

yapsyla ayrlmazcasna birlemi durumdadr. Kalc ve deimez bir nesneler dnyasnn varoluuna gelince,

azmzdan kan her szck ve tmce, onun lehine konuur.12

Dolaysyla, saduyunun dnya gr dilde kemikletii, ve yineNietz schenin meta fizikilerin kendi dillerin in beli rli genelzellikleriyle kartrdklar tezi doru olduu lde, metafizikilerin saduyuya ynelik meydan okuma ya da reddiyelerini

tam tamna saduyunun nkabullerine dayandrdklarn kabuletmek gerekir. Ama gerek dnyann gzle grlen dnyanngenel vehelerinin iskelet nitelii arzeden bir tekrarndan dahafazla hibir ey olmad bir kez grlnce, onun yararsz velzumsuz hle gelen, dolaysyla da rtlm bir dnce ol

duu hemen aa kar:

Gelin artk ondan kurtulalm.13

Bu arada, gerek dnya kavramndan bir kez kurtulunca, geriyegzle grlen dnyay kendisiyle kar karya getirebileceimiz hibir ey kalmaz ve anlamn bu sahte kartlktan alangrnen dnya kavram da gereksiz bir kavram hline gelir:

Gerek dnya kavram ile birlikte, grnen dnya kavramndan da kurtulmu bulunuyoruz.14

Yararsz bir dnce yararsz olduu gerekesiyle rtl

d takdirde, yararl bir dnce dorulanm olur diye dnmek mmkn olabilirdi. Ama Nietzsche saduyunun tm aikrfaydasna karn, yine de yanl olup, dnyada gerek ve birbirle

rinden yaltlanabilir kendilikler olduu fikrinin aka bir sa

duyu inanc olduunda srar etmek ister:

Hibir ey var deildir

Twilight o f the Idols,III, 5.13 Twilight o f the Idols,Wie die 'wahre Welt endlich zur Fabel wurde."

14A.g.y.


45/96

38 Nietzsche

diye yazar, N ietzsche

[bir eylerin var olduu] bizim kurgumuzdur.15

Ama bu, bizim gndelik hayatta veya bu nedenle, bilimde kendisinden vazgeebileceimiz bir kurgu deildir:

Varolmayan eylerle, yzeylerle, cisimlerle ve meknlarla i gryoruz.16

Bu kavramlarn bir kullanmlar vardr, fakat onlar ne somut

varlklara dellet ederler, ne de Nietzschenin kulland terimlerle ifade edildiinde, aklarlar. Atom kavram buna ok iyibir rnektir:

Dnyay anlamak iin, hesap yapabilmemiz gerekir; hesap yapabilmekiinse, sabit nedenlere ihtiya duyarz. Gereklikte sabit hibir neden bulamadmzdan tr, kendimiz iin baz sabit nedenler, rnein atomuicat ederiz. Atomculuun menei ite budur.17

Nie tzschenin burada, gnmz filozoflarnn teorik kendilik

ler -gzlem dilinde ak seik olarak tammlanamadklar gibi,

yalm bir biimde gzlem nermesi kmelerine de indirgenemeyenterimler araclyla, genel bir teorinin bir paras olarak ne

srlen, tipik olarak gzlemlenemez kendilikler- diye adlandrdklar eylerden sz ettiini dnmek czip olur. Bununla birlikte, onun aklnda daha geni kapsaml bir tez, kendisine gresomut kendiliklere yaplan tm gnderimlerin teorik terim ro -ln oynad bir tez vardr:

Cisimlerin, dorularn, yzeylerin, neden ve etkilerin, hareket ve sknetin,

biim ve ieriin kabulyle birlik te- kendimiz iin iinde yaadmz birdnya tanzim ettik. Bu akait olmasayd, bugn hi kimse yaayamayacakt!Ama bu, hibir ekilde bir ispat deildir. Hayatn kendisi asl bir argmandeildir. Hayat koullar iinde, biri de hata olabilirdi.18

Bu akait konutuumuz dilde aslen mevcuttur,

15Nachlass, 776.16 The Gay Science, III, 112.17Nachlass,896.18 The Gay Science, 121.


46/96


"miras alnm ve en sonunda neredeyse, insan trnn varlk kouluhline gelmitir.19

yleyse, saduyunun, sorgulanamayan btn faydasna ramen,dorunun talep edilen anlam iinde, bir kez daha doru olmasmmkn deildir. Nietzsche,

bizden farkl bir biimde, akl yrten saylamayacak kadar ok varlk yokolup gitti; yine de, onlarn aklyrtmeleri hakikate bizimkinden daha yakn olabilirdi20

diye dnr. Nietzschenin anlatmak istedii una benzer bir

eydir: Tm Ala rB dir gibi bir genellemeyi dnn! Bir b irey farkllklar gz ard edemese ve benzer eyleri ayn diye g -

remeseydi, bu trden genellemelere hibir zaman ulaamayacakt.Fakat o, dnyadaki hibir iki ey birbirine her ynyle benzer olmad iin, eyleri daha ok olduklar gibi grebilirdi de. Veonun, genelleme gcne mni olan duyarll, ayakta kalmay,tmevarmsal baarlar kaba sezilerin sonucu olan, baya duyar -llklara sahip hemcinslerine kyasla, onun iin pekla daha ko

laylatrm olabilirdi. Yine, dnyay gerekte tamamiyle akhlinde olan bir varlk alan olarak grm olanbirinin ans da,

hi kuku yok ki az olacakt:

karm yapmada gsterilecek her tereddt, pheye dnk her eilim, hayat iin zaten bir tehlikedir.21

yleyse, genel kavramsal erevemiz yalan ve hilelerle dokunmu olan bir kumatr,22 ama biz pratikteki vazgeilmezli

inden tr, ona doru diyoruz.nsanln hakikatleri gerekte nelerdir? Onlar, insann rtlemez hatalardr. 23

Onlar deneyim yoluyla kesinlikle rtlemezler, nk deneyim ya da en azndan hayat mcadelesinde ayakta kalmay baara

19 A. g. e., 110.

20A .g . e.,111.21A g. e .

22Dawt,\17.23 The Gay Science, 117.


47/96

40 Nietzsche

bilenlerin deneyimleri doal olarak onlara uyar. Onlar, yeterinceKant bir anlam iinde, a priorisezgi formlar da olmayp, daha

ziyade beksnn mmkn hle gelmesine katkda bulunduklartrn algsal ve dilsel nkabulleridirler. O

akl, uzun zaman dilimleri iinde, sadece hatlar retti

diye yazyordu,

bunlardan bazlarnn trn faydal koruyucular olduklar ispatland.Bunlar her naslsa bulan veya miras alanlar, kendilerini ve torunlarn koruma yolunda baarl bir sava verdiler.24

Ayn ekilde, neden ve sonu kavramn ele aln. Nietzche onailikin olarak Humeunkine ok benzer bir analiz sunar. FakatNietzsche, olaylarn gizli kaynaklarndan veya olup bitenlerinrtl kkenlerinden sz etmekten tereddt eden Humeun tersine, gerekte hep yapageldii zere, kendi kendine vermi olduudnyann gerekte neye benzediini doru olarak syleyemeyeceimiz szn ihll eder. Neden ve sonu kavrammz olaylarn

sabit birlikteliklerine ilikin bilgilerden meydana gelmektedir:Belirli bir ey her seferinde belirli baka bir ey tarafndan izlenir -bunu algladmz ve adlandrmak istediimiz zaman, ona Neden ve Sonu adnveririz. Ne budalayz biz! Sadece Neden ve Sonucun imgesini grdk. Ve buresim, bizim sabit ardklklardan daha temel bir balant grmemizi imknsz hle getiriyor.25

Fakat daha belirli bir bakasn izleyen mnferit bir eydensz ettiimiz zaman, kendimizi umutsuzca dnyayla ilgili kendi

perspektifimize mahkm etmi oluruz, nktpk bir hareketi birbirlerinden yaltlanm noktalar olarak alglamamz ve dolaysyla, onu hakkyla grmeyip karsamamz gibi, hakikaten nmzde kendisinden bir ift paray yaltladmz bir btn durmaktadr. ...Bir anlk bir sre iinde bizden kaan sonsuz bir sreler kmesi bulunmaktadr26

iddiasnda bulunur. Demek ki, biz, onun Dionysosu terimlerle,

24 The Gay Science,265.

25Dawn, 121.26 The Gay Science, 121.


48/96

Nietzsche nin Felsefesi 41

zorunluluun namevcut olmas anlamnda deil, fakat dzen, yap, form,gzellik ve erdemin bulunmamas anlamnda, ezel-ebed olarak kaos27

diye sz ettii bir dnyaya yabanc bir zorla kabul ettiriyoruz.Dolaysyla,

doada yasalar olduunu sylemekten saknmaya dikkat edelim. Olsa olsa zorunluluklar vardr.28

Bununla birlikte, o zorunluluklarla ne anlatmak istemiolabilir? Bunlardan, bir tr yapya gnderimde bulunmadan naslsz ederiz? Gnderimde bulunulursa da, o zaman yap kazanma

m kaos vizyonuna ne olur? Nietzsche hibir yasann olmadmsyledii zaman, tpk hibir dzenin bulunmadn sylediinde, lh ama ya da niyetin olmamasn anlatmak istemesigibi, ounluk hibir ahlk yasasnn olmadn anlatmak ister.yleyse, onun aklyrtmesi, sanyorum, udur: Raslantamaca kart olduundan, hibir ey bir ama ya da plnn birsonucu olarak vuku bulmuyorsa, hibir ey raslantyla ortayakmaz. Fakat bu takdirde, raslant zorunluluun zdd olduuiin, Nietzsche rtk olarak ve hatal bir biimde, eylerin ras-lantyla vuku bulmuyorlarsa eer, zorunlulukla olup bittiklerisonucuna varr. Zorunlulukla anlatmak istedii herey de muhtemelen raslantyla olmam olandr. Ama bu fikre, onun birerkurgu olduklarm syledii yasalara gnderimde bulunmadan,nasl olup da farkl ya da pozitif bir anlam yklenebileceini sylemek zordur. Nietzsche determinizm dncesini btnyle

reddeden biriydi. Dolaysyla, onun bu deyii gerekten de karanlk olmak durumundadr.

Antimetafiziksel snrlamalarn kanlmaz olduunu grmek zor olmasa gerektir. Nietzschenin kendisi dnyann gerektenasl olduuyla ilgili yeterince belirli bir teze yazlr ve bu tezisaduyunun dnya gryle kar karya getirir. Fakat dnyanngerekte olduu ekliyle betimlenebilmesi deta imknszgibidir. Zira bu i iin kullanacamz dil, bizi Nietzschenin yan

27 The Gay Science, 108.

2*A.g .y .


49/96

42 Nietzsche

l diyerek mahkm ettii ve eylerin gerekte olma tarzlarnaaykn den bir metafizie balar. Gelgelelim, baka bir dilimiz

de yoktur. Benzer problemleri Nietzscheden sonra baka filozoflar da yaamlardr: Ayn balamda sz gelimi Russelln,sayesinde kendimizi Yeni Ta ann, onun gndelik konumann zorbaca gramerinde kklemi olduunu ima ettii meta -fiziinden artk kurtarabileceimiz, mantksal bakmdan yetkinbir dil arayndan sz etmek mmkndr. Nietzsche mantksalbakmdan byle yetkin bir dil aray iinde hibir zaman olma -mtr, bununla birlikte onun iirsel ifade tarzn, duygulu ve d

zensiz bir slpla kaleme alnm iirleri deta lgnca kullan -mas dilsel alkanlklarn penesinden kurtulmaya dnk bir teebbs olarak pekla deerlendirilebilir. Gndelik dilin onunderin vukuflarn ihtiva veya ifade etme bakmndan yetersizliide yine, onun felsefesinin neden anlalmas zor bir felsefe olarakdeerlendirildiini aklamaya yarayabilir. Gerei gibi ifadeedildiinde, onun felsefesi gerekten de anlalmas neredeyseimknsz veya olaanst zor bir felsefedir. nk bir teoriyi,anlama yetimizin bizatihi kendisinin yaps sz konusu teori tarafndan sorguland zaman, anlayabilmemiz nasl olup dammkn olur? Onu kendi terimlerimizle anlayabilmeyi baardmz zaman, bu terimler yanl olduklar iin, buradan otomatikolarak onu yanl anlam olduumuz sonucu kar.

Artk, Nietzschenin felsefesinin tehlikeli olduu hissine neden kaplm olduu olgusunu da deerlendirebiliriz. Bunun ne

deni tam tamna insanlar onun felsefesini kavrayacak bir konumagetirmenin onlar hayatta kalma mcadelesi asndan dezavantajl bir konuma tamaktan baka hibir ey olmamasdr. Nietzsche bildiimizi dndmz hereyin yalan yanl olduunu,

hibir eyin doru olmadn

ok farkl ekillerde, tekrar tekrar syler, fakat yine de bir eyin,

ancak onun ne olduunu syleyebilmemiz durumunda doru -en azndan kendisini betimlemenin aralarna sahip olmadmz birgereklie tekabl etme anlamnda doru- olacan bildirir. O,


50/96


51/96

44 Nietzsche

mz faaliyeti btnyle zel bir failin (yani, benliin) eylemiolarak yanl ina etmek, ikinci yanlmz da bu dnceyi birbtn olarak dnyaya yanstmak ve bylelikle de, zihinsel davran tanmlamak veya, temsil etmek bakmndan bile uygunsuzveya yetersiz bir modelin meru olmayan projeksiyonundan birdnya telakkisi kartmaktr:

Akl genel olarak irdelerin nedenler olduklarna inanr. O egonun birvarlk, bir tz olduuna inanr ve ego-tzne beslenen inanc eylere yanstr. Neden olarak kurulan varlk eylerin arasna dahil edilir, onlarn altna sokulur: Varlk kavram ego kavramndan kar, benlik kavramndan

tretilir. Balangta bir hatann, irdenin etki eden bir ey olduu, irdeninbir g olduu yanlnn byk uursuzluu bulunmaktadr. ... Biz bugn onun bir hatadan baka hibir ey olmadn biliyoruz.30

Onun tehisi kabaca yledir: Bir ey olup bittii zaman, onunbir fail tarafndan yapldn, bir failin etkisiyle vuku bulduunu zmnen kabul ederek, dnmenin vuku bulmas, onun bireylem olmas olgusundan, u hlde onu gerekletirecek bir failinbulunmas gerektii sonucunu kartrz. te bu, benliktir. Ego,demek ki, ilkel bir veri olmayp, karsanan bir kendiliktir veonun irdenin etkisiyle eylemde bulunduunu kabul etmek btnbir nedensellik anlaymz deitirerek, olduundan baka gsterir. Ama btn bu kavram ve telakkiler, Nietzscheye gre, skbir incelemeyi kaldramazlar:

Bir dnce, o istedii zaman gelir, ben istediim zaman deil,31

dolaysyla, benim kendi dncelerime neden olmamdan pek szedilemez. rde kavramnn kendisi de, her ne kadar filozoflaraka onu,

sanki dnyann en iyi bilinen eyiymi32

gibi grseler bile, en yksek derecede karanlktr. stemenin fe-nomenolojisi olaanst karmaktr; irdenin eylemlerindensz ettiimiz, ve

30 Twilight o f the Id ols , III, 5.

31Beyond Good and Evil ,17.

2 /4. g. e., 19.


52/96


53/96

46 Nietzsche

doa bilimcinin yapt g ib i ... hkm sren mekanistik budalala uygunolarak nesneletirilmesi34

gerektiinde srar eder. Neden ve sonu da, u hlde bir kurgu olduu farkedilmeyip, doru olduu kabul edilen baka kurgudur.Gerei gibi ifade edildiinde, onun aklama bakmndan deilde,iletiim ve anlama amalar asndan bir kullanm deerivardr:

An sich gereklikte, hibir nedensel ba, hibir zorunluluk yok, psikolojik ynden zgr olmay diye bir ey bulunmuyor; orada sonu nedeni izlemi

yor, yasa hkm srmyor. Nedenleri, sreklilikleri, balantlar, grelilii,zorlanmay, saylar, yasalar, zgrl, gerekeleri, amalar icad eden sadece biziz. Bundan dolay, bu uzlamsal dnyay (zeichenwelt) an sicheykler, onu kendinde gereklie katp kartrrsak, hep eilimli olmu oldu -umuz zere, mitolojik davranm, efsne uydurmu oluruz.35

Nietzsche, yaynlanmam bir yazsnda, bizim

iki yaygn kavram, zorunluluk ve yasa kavramlarn bir tarafa

brakmamz gerektiini yazar:

Birincisi, dnyaya yanl bir zorlanma (zwang), dieri ise hatal bir zgrlkyklyor. eylerin kendileri ne yasaya uygun olarak ne de dzgn ve dzenli davranrlar.36

eylerin, davran tek tek her bir anda nedensel olarak birtakmyeter koullar tarafndan belirlenen dzenli bir dnyasyla ilgilipopler bilimsel resmin, Nietzsche, isel zgrlk kavrammzdan da sorumlu olan ayn dnce ve dil alkanlndan kaynak

land sonucuna varr. Her iki efsane de olgularla kartrlmaktadr. Hl byleyse eer, sz konusu iki kavramdan biri ya da dieriyle ilikili olarak ortaya kan btn problemler hemen he -men tamamen, ondan sonraki kuan verdii adla szde prob-lemlerdir. Bununla Nietzsche de, bu problemleri zmeye almak yerine, onlar douran kavramlarn bir ekilde nasl ortayaktklarn gstermemiz gerektiini anlatmak ister. Onlarkullanmaya hi kuku yok ki, devam edebiliriz,bununla birlikte

34Beyo nd Good and Evil ,21.

Beyo nd Good and Evil ,21.36Nachiass,776.


54/96

N ie tzschenin Felsefesi 47

bunu ancak bir tr felsef baklk sistemi oluturarak, ve sa

dece, onlarn pratik hayatta ve iletiimde belli bir amaca hizmetetmi olduklarn, hizmet etmeye devam edebileceklerini, amametafiziksel teminatlar da, hakikatleri de bulunmadn bilerekyapabiliriz.

Fakat Nietzsche hemen tamamen veya yalnzca zihinsel kavramlarn doal tarihiyle megul olmaz: Onun psikolojisi ouzaman zihinsel olgularn doal tarihiyle ve bunlarn insan hayatnn ekonomisinde oynadklar rolle ok yakndan ilgilenir. Sz

gelimi Descartes gibi filozoflar aratrmalarna sk sk iebakadair aklamalarla balarlar, oysa Nietzsche iebak fenomenini,ve salt dncelere sahip olmakla kalmayp, bu dncelere sahipolduumuzun bilincin de olmakapasitemizi btnyle kark veartc konular olarak grr. Bizim bu zbilince sahip olduumuz dorudur, fakat o hangi amaca hizmet eder?

O, ilke olarak kendisinin kanlmaz olma derecesine kymet takdir etmeye

baladmz zaman bizim iin bir problem olup kar.37Zira zihinsel hayatmz iebaksal olarak aa karldnda,sadece onun bilincinde olmamz fazlasyla, tpk eskiden olduugibi aynen srp gidecektir:

Dnebilir, hissedebilir, istemde bulunabilir, anmsayabiliriz; benzer birbiimde terimin btn anlamlar iinde edimde bulunabiliriz; fakat bunlardan hibirinin (mecaz bir tarzda ifade edilecek olursa) bilin yzeyinekmaya ihtiyac yoktur.38

Edimlerimizin ve dnce faaliyetimizin ok byk bir blmnn, onlarn bir ekilde devam ettikleri olgusu zerinde hi d -nmde bulunmadan srp gittikleri dorudur. O zaman sorula -cak soru udur: Bu trden dnmlerin, fiilen vuku bulduklarzaman, gerekletirdikleri ekstra fonksiyon nedir? nk,

Btn bir hayat, deyim yerindeyse, kendini bir aynada hi grmeden mmkn olabilirdi. Ve bugn bile hayatn ok byk bir ksm -hatta, bu, y ^

37 The Gay Science,354.38A. g .y .


55/96

48 Nietzsche

filozofa ne kadar keder verici gelirse gelsin, dnmemiz, hissetmemiz veird hayatmz- fiilen bu aynalama olmadan akp gider.39

Nietzsche meseleyi neredeyse u ekilde ortaya koymaktadr:zbilin hangi ihtiyaca bir karlk olarak doar? Onun buradakikabul de, fiilen yaptnz hereyin, her ne trden olursa olsun,bir hayat ihtiyaca bal olarak evrim geirmi olmas gerektiikabuldr.

Nietzsche ite bu soruya bir cevap olarak ar ve allmadk bir hipotez gelitirir:

zbilincin gc ve derinlii bir insann (ya da bir hayvann) iletiim kapasitesiyle orantldr. letiim kapasitesi ise iletiimde bulunma ihtiyac ile.40

O burada, elbette bizim sadece iletiim kurma ihtiyac iindeolduumuz zaman dnmde bulunduumuzu sylememektedir, fakat zbilin fenomeninin tr iinde iletiim ihtiyacm karlamann ksm bir yolu olarak gelitiini anlatmak istemektedir. Bir kez gelitikten sonra da, insanlar onu, tpk insanlarn,

dilin kendilerini karlamak zere gelitirilmi olduu ihtiyalarher ne olursa olsunlar, dili kullanmay bir kez rendikten sonrabo konuabilmeleri gibi, Nietzschenin ifadesiyle,

boa harcayabilirler.

Onun buradaki iddias -grnte zel bir ilem ya da edim olan- dnmn kkeni itibariyle sosyal olduu, toplumsal bir ihti -yaca bir karlk olarak gelitiidir. Mnzev insan ya da ilkel

vahi, ona ne ihtiya duyar, ne de onu gelitirir. Onun burada iaret etmek istedii husus, yleyse, hayvanlarn en gsz ve en k -rlganlar olan insanlarn hemcinslerinin sabit ilgi ve srekli gzetimine en fazla muhta olduklardr. Fakat o zaman onlarn,bakalarnn kendilerine yardm edip bakabilmeleri iin, ihtiya -larn ifade edebilmeleri gerekir ve bu da bizim kendi kendimizibilmemizi gerektirir. Oysa, dnce bizim dnmekte olduumuzun bilincinde olmamz gerektirmez:

39A. g. y.

40A. g. y.


56/96


57/96

50 Nietzsche

eylemlerimiz temelde kyaslanamaz derecede kiisel, biricik ve mutlak olarak bireysel olsalar

bile, bu eylemler,

onlar bilince nakleder etmez, artk byle grnmezler.43

Bu analizin ada bir tns ya da yanks vardr: Onun zeldillerin varoluu ya da imknna kar, Wittgensteinn P hilo -

sophical Investigations [Felsef Soruturmalar]nda ortaya konan tezlerle ya da

kiinin ayn zamanda bilin hllerini ya da deneyimlerini kendi bilinli hllerini atfettii eyle tam tamna ayn mantksal trden kendiliklere izafe etmedike veya edemedike ya da etmeye hazr olmadka, bilin hllerini veya deneyimlerini herhangi bir eye izafe etmesi diye bir ey szkonusu olamaz. Onun kendisini bylesi yklemlerin bir znesi olarakgrmesinin koulu, onun bakalarn da benzeri yklemlerin zneleri olarak grmek zorunda olmasdr. ... Sadece benimse eer, o gerekte asl benim deildir.u

diyen P. F. Stravvsonun teki zihinler problemine nerilen

zmle olan benzerlikleri kolaylkla farkedilir. Nietzsche b -tn bu analizleri, hi kuku yok ki kabul ederdi, ama gndelik dilin, bu yazarlarda ve onlarn adalarnda rtk olarak bulunantotal kabulyle pek mutabk kalmazd. Zira o en ok gndelik dili ve saduyunun dnya grn gzden geirip amakla ilgiliydi ve kaleme ald hemen hibir ey birtakm ahlk niyet veynelimlerden bak deildi. Nitekim, o yle yazyordu:

Bilinli hle gelen herey bylelikle s, nemsiz ve nisbeten budalaca olup kar, ve o genel gstergelerden - s r iaretlerinden- baka hibir ey deildir.45

Bu analiz doru ve salam bir analiz ise eer, kii mantksal olarak kendi biricikliini ifade edemez, szcklere dklen hereykalplatrlarak yalnzca olabilecek en genel tarzda anlalr.Gerekte kii konuamaz.u hlde, Nietzschenin (kendi dnce -sine gre) z itibariyle yeni ve unzeitgemassige (vakitsiz) d -

A . g . y .

44 P. F. Strawson,Individuals,London, f949, s. 105, 109.

45 The Gay Science, 354.


58/96

Nietzsche' nin Felsefesi 51

ncelerinin lykyla kavranmasn beklemedii, ve mesaj do

rudan doruya kendilerine ulaacak stn varlklarn henz domam kuana hitap etmekte olduu hissine kapldndan pekphe olmasa gerektir. Nietzsche herhlde felsefenin btn birtarihi iinde dilin snrlamalar karsnda en fazla hayal krklna uram filozof olarak karakterize edilebilir. O mesajnnallmadk ve dehet verici olduunu, dehet vericiliinin iseallmadklmn bir sonucu olduunu, dehet verici ve hattayeni olanla kar karya kaldmzda, esenlikli bir yolda iler

lemeye kalkmamzn ok muhtemel olduunu iyi biliyordu.Bilgi adn verdiimiz eyin bir tr korku karsndaki tepkiolduuna hkmetti: Allmadk olanla kar karya kalan insanlar, onu eskiden beri varolan, yerleik dnce tarzlarnn ay -rlmaz bir paras hline getirmenin yollarn ararlar. Filozoflarbile,

bilineni (Das Bekannte), artk karsnda phe ve merak duymayacak ekilde kendisine altmz ey

olarak grrler.

Olaan olanla, yerleik olan bir kural tryle kendimizi evimizde hissederiz.46

Nietzschenin kendisi iin talep ettii bilgi bu deildir. Obilginin sz konusu anlamnda bilinmeyi istemiyordu. Bubalamda zellikle iki hususun altn kaln izgilerle izmek istedi. Bunlardan birincisi, eylere bakmann en aikr ve bildik ya da uradan yolunun, sadece bir yol olduu, aikr ve bildik olann

Documents

Arthur Danto - Nietzsche (Hayatı-Eserleri ve Felsefesi)