Asal

Iranun atau Illanun ialah nama satu suku kaum yang dikategorikan sebagai

penduduk bumiputera Sabah. Iranun bermaksud berkasih-kasihan. Berkasih-

kasihan ini bermaksud wujudnya sistem hubungan sosial yang amat erat,

yang terikat oleh tali persaudaraan yang amat intim, yang berlandaskan

sistem kerjasama dan gotong-royong. Disebabkan mereka merupakan

pelayar yang cekap, tempat tinggal masyarakat Iranun banyak tertumpu di

kawasan tepi pantai. Namun ada juga yang terletak di bahagian dalam

daerah. Masyarakat Iranun ini banyak menetap di daerah Kota Belud, seperti

di kampung Pantai Emas, Kaguraan, Kota Peladok, Tamau, Paya-Payas,

Marampayan, Kota Bongan, dan lain-lain. Selain itu, masyarakat Iranun juga

tinggal di kampung-kampung di Lahad Datu, Kudat, Likas dan Kota Kinabalu.

Jumlah mereka pada 2006 dianggarkan seramai 25,000-30,000 orang. Di luar

Malaysia, masyarakat Iranun juga boleh ditemui di Kepulauan Sulu dan

Mindanao, Filipina.

Masyarakat Iranun mempunyai dialek atau bahasa yang tersendiri dikenali

sebagai basa Iranun. Bahasa Iranun ini digolongkan dalam kumpulan bahasa

Hesperonesia, iaitu salah satu kumpulan keluarga bahasa Austronesia

(Encyclopedia of World Culture, 1993: 101). Sesuatu yang menarik tentang

bahasa ini ialah wujudnya kelainan di antara satu kawasan dengan kawasan

yang lain. Contohnya dialek Kaguraan dan dialek Marampayan yang

memperlihatkan beberapa perbezaan. Perkara yang serupa dikesan pada

dialek Iranun yang dituturkan di Tungku, Lahad Datu di pantai timur Sabah

dengan dialek Iranun di pantai barat Sabah (Datu Bandira Datu Alang, 1992:

73-4). Walaupun terdapat perbezaan di antara dialek tersebut, tetapi faktor

ini bukanlah penghalang untuk mereka berinteraksi. Dalam hal lain, tahap

saling memahami di antara dialek tersebut masih tinggi. Hal ini

membolehkan mereka berinteraksi dengan baik. Bahasa Iranun Marampayan

dianggap sebagai bahasa Iranun baku dan digunakan oleh kebanyakan

penutur bahasa Iranun di Sabah. Kebanyakan penutur bahasa Iranun juga

menguasai bahasa sukuan yang lain dan juga bahasa Melayu sebagai bahasa

kebangsaan. Namun demikian, tidak dinafikan bahawa terdapat juga

golongan Iranun yang tidak tahu bertutur dalam bahasa Melayu, tetapi

bilangan golongan ini cuma sedikit sahaja.

Di Sabah, bahasa Melayu merupakan bahasa komunikasi antara kaum.

Bahasa Iranun pula merupakan bahasa ibunda bagi masyarakat Iranun.

Dalam kehidupan seharian masyarakat Iranun pada masa kini secara

khususnya, kedua-dua bahasa ini mempunyai hubungan dari segi pengaruh.

Perhubungan antara bahasa Melayu dengan bahasa Iranun di Sabah ini

memperlihatkan pengaruh yang kuat daripada bahasa yang dominan kepada

bahasa yang bukan dominan, yakni bahasa sukuan. Hal ini bermakna bahasa

Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan Malaysia sudah pasti

mempunyai pengaruh yang kuat terhadap bahasa-bahasa sukuan lain yang

bukan dominan termasuklah bahasa Iranun.

Perkataan lanun dianggap berasal dari nama suku kaum ini.

Suku kaum iranun merupakan etnik minoriti di Sabah dan turut dikategorikan

sebagai penduduk bumiputera Sabah. Suku kaum ini juga dikenali dengan

pelbagai nama antaranya Iranun, Irranun, Illanun, Ilanun, Iranon-Meranao

atau Merano. Setiap nama ini mempunyai sejarah tersendiri dan sebab

mengapa ia sering digunakan oleh kaum lain didalam melambangkan kaum

Iranun. Malahan sejarah kewujudan kaum Iranun di Sabah turut menjadi

persoalan yang menarik. Ada pendapat yang mengatakan bahawa mereka ini

berasal dari Pulau Borneo sendiri, dan tidak kurang pula pendapat yang

mengatakan bahawa mereka berasal dari Mindanao. Seperti suku kaum lain,

Iranun juga mempunyai beberapa keistimewaan yang sukar didapati

daripada suku kaum yang lain, antaranya ialah Makna perkataan Iranun itu

sendiri.

Iranun bermaksud berkasih-kasihan, yang dimaksudkan berkasih-kasihan

adalah merujuk kepada sistem sosial yang amat erat, yang terikat oleh tali

persaudaraan yang amat intim, dilandaskan kepada sistem kerjasama dan

gotong royong. Sehingga sekarang situasi atau keadaan ini dapat dilihat

dikawasan petempatan kaum Iranun khususnya dikampung-kampung sekitar

Kota Belud. Majlis perkahwinan merupakan salah satu tempat untuk

masyarakat Iranun berkumpul atau beramah mesra antara satu sama lain.

Pada masa ini juga sistem kerjasama dan gotong royong akan terjalin

terutama ketika menyediakan khemah, memasak dan sebagainya. Selain itu,

hal ini bukan sahaja berlaku ketika majlis perkahwinan bahkan juga ketika

berlakunya kematian. Sehingga sekarang masyarakat Iranun akan membuat

kutipan derma berbentuk wang ringgit. Namun ada juga dikalangan

masyarakat Iranun yang menyumbangkan derma berbentuk keperluan asas

seperti beras, gula, tepung dan sebagainya.

Selain itu, satu lagi keistimewaan suku kaum Iranun adalah pegangan agama

yang kuat. Seperti yang kita maklum, suku kaum Iranun merupakan suku

yang beragama Islam. Lantaran itu, masyarakatnya terlalu mementingkan

ajaran islam. Di daerah Kota Belud misalnya, kaum Iranun andai tidak

keterlaluan saya katakana adalah suku kaum yang menjadi contoh kepada

kaum lain didalam perlaksanaan ajaran Islam. Malahan melalui perbualan

secara tidak formal dengan salah satu pemimpin dari suku kaum ini, beliau

telah menyatakan bahawa ramai penyokong Parti Islam Se-Malaysia atau PAS

adalah dari kelompok ini, namun ia tidak dapat disahkan akan kebenaranya.

Merujuk kepada wakil Tilawah Al-quran peringkat daerah, Daerah Kota Belud

pasti akan diwakili oleh suku kaum Iranun, malahan Imam daerah turut

disandang oleh anak watan kaum Iranun. Di sekolah-sekolah didaerah Kota

Belud, pelajar kaum Iranun pasti menjadi wakil sama ada pertandingan

Hafazan, Tilawah Al-Quran, Azan dan nasyid.

Penempatan masyarakat Iranun di Sabah juga merupakan satu

keistimiweaan suku kaum ini. Menelusuri sejarah penempatan Iranun di

Sabah, satu keluarga Iranun dari Malabang (di Lanao del Sun) yang diketuai

oleh Sultan Sa- Malabang di percayai telah sampai di Sabah pada tahun

1807. keluarga ini telah mula bertapak di Tempasuk iaitu panggilan oleh

masyarakat Iranun terhadap Kota Belud pada satu ketika dahulu. Walau

Bagaimanapun Tempasuk yang dikenali kini bukanlah petempatan

masyarakat Iranun tetapi Minanga Tampasuk (Kuala Tempasuk) merupakan

petempatan Iranun yang utama di Kota Belud. Kuala Tempasuk ini terdiri

daripada beberapa buah kampong Iranun yang dikenali dengan nama Tamau,

Marabau, Katabongan (Kota Bongan), Kota Peladok, Payas-Payas, Pantai

Emas, Liang dan beberapa tempat lagi. Berdasarkan kawasan pola

petempatan dan kehidupan masyarakat Iranun yang lebih dipengaruhi oleh

laut, kenyataan di atas merupakan satu kenyataan yang tidak dapat di

sangkal lagi. Justeru itu juga tidak hairanlah apabila para nelayan atau

pemborong ikan adalah daripada suku kaum Iranun. Di pekan Kota Belud

misalnya, penjual ikan dipasar besar adalah terdiri daripada masyarakat

Iranun. Hal ini berbeza dengan masyarakat kaum lain kerana keunikkan

kaum Iranun adalah mudah dikenali dengan berdasarkan bidang pekerjaan

mereka, tetapi pada masa kini ramai anak-anak dari kaum ini mulai memilih

bekerja di kawasan bandar..

Adat resam, ritual dan upacara tradisi Iranun turut menyumbang kepada

keistimiewaan suku kaum ini berbanding dengan kaum yang lain. Bagi adat

resam dan upacara-upacara khas untuk meraikan seseorang, masyarakat

Iranun merujuk kepada adat resam yang diwarisi oleh mereka daripada datuk

nenek mereka yang dinamakan Adat Warisan. Penentuan kedudukan

seseorang mengikut adat masyarakat Iranun amat tegas. Adat yang diwarisi

daripada datuk nenek ini mesti diikuti dan tidak boleh dilanggar. Perbuatan

melanggar adat ini merupakan sesuatu yang sumbang dan menyeleweng.

Lagipun, dalam masyarakat ini sudah termaktub adat dan istiadat sesuatu

strata sosial seseorang itu. Kalau dia dari golongan Datu maka ada caranya

dan adatnya sendiri dan begitulah sekiranya golongan biasa. juga, punyai

adat dan caranya tersendiri.

Perkahwinan merupakan salah satu lagi keunikkan atau keistimewaan

masyarakat ini. Perkahwinan dikalangan masyarakat Iranun di jalankan

berlandaskan ajaran islam. Seorang lelaki Islam boleh berkahwin lebih

daipada seorang tetapi tidak boleh melebihi empat orang pada satu-satu

ketika,oleh itu tidak hairanlah kalau terdapat ada diantara mereka yang

mempunyai isteri lebih daripada seorang. Seperti termaktub didalam ajaran

Islam, sama ada perempuan atau lelaki, mereka hendaklah berkhatan atau

tori dalam bahasa iranun. Perkahwinan merupakan satu kemuncak dalam

hidup seseorang. Telah menjadi kebiasaan masyarakat Iranun pada zaman

dahulu, ibubapa memilih pasangan untuk anak-anak mereka, tidak kira

perempuan ataupun lelaki. Pakaian juga merupakan perkara yang harus

diteliti dalam perkahwinan masyarakat Iranun. Bagi masyarakat Iranun ada

warna tertentu yang ditetapkan kepada seseorang mengikut golongan.

Golongan Datu, warna yang menjadi pakaian pengantinnya adalah hijau.

Manakala golongan Sarif warna yang digunakan adalah warna kuning, bagi

orang biasa mereka boleh memakai sebarang warna kecuali kuning dan

hijau, sekiranya mereka ingkar maka mereka akan dikenakan denda.

Kematian dalam masyarakat Iranun juga mrupakan satu lagi keistimewaan

masyarakat ini. Sekiranya berlaku kematian, maka seharusnya diumumkan

kepada penduduk kampung ataupun masyarakat sekitar. Ini berlandaskan

pegangan masyarakat ini”senang sama di rasa susah sama ditanggung”.

Terdapat dua cara untuk menghebahkan kematian iaitu pertama dengan cara

orang biasa dan satu lagi dengan cara bangsawaan. Kematian orang biasa

diumumkan melalui pukulan tabo (tabuh) di Masjid. Manakala bagi golongan

bangsawan seperti Datu dan Sarif, pengumuman kematian golongan ini pula

ialah dengan cara memukul balu atau baluan. Balu ini diperbuat daripada

gabungan alat bunyi-bunyian seperti Gong dan Babendir. Masyarakat Iranun

ini juga mengamalkan satu budaya yang unik selepas pengebumian jenazah

iatu menunggu kuburan. Beberapa orang akan menunggu kuburan itu selama

beberapa hari dan setiap malam mereka berada di kuburuan ini. Bagi orang

biasa tempoh menunggu tujuh malam, bagi golongan bangsawan pula 40

malam atau sekurang-kurangnya 21 malam. Perkabungan akan dibuat

selepas berlaku kematian dimana tidak seorang pun dibenarkan mengadakan

sebarang majlis berbentuk hiburan. Hal ini untuk menghormati keluarga si

mati.

Justeru itu, Kaum Iranun adalah merupakan etnik yang unik malahan kaum ini

walaupun minoriti tetapi sumbangan dan peranannya terhadap

pembangunan di Sabah adalah amat penting. Dari sudut politik, kaum ini

amat berbangga dengan pencapaian anak watan kaum Iranun iaitu Tan Sri

Pandikar Amin Haji Mulia yang sekarang menjawat jawatan sebagai Speaker

Dewan Rakyat. Bagi mereka insan ini cukup bermakna dalam survival politik

kaum iranun. Tan Sri Pandikar merupakan pelopor kepada kebangkitan

perjuangan masyarakat Iranun. Masyarakat Iranun sangat berpegang kepada

adat yang diwarisi turun-menurun dari nenek moyang. Perlanggaran adat

merupakan sesuatu perbuatan khianat dan sumbang kepada bangsa. Adat ini

berdasarkan kedudukan individu dalam hirarki sistem kemasyarakatan

Iranun. Contohnya masyarakat Iranun dari golongan bawahan seperti yang

digelar oripen maka tidak boleh mengadakan upacara kematian seperti

golongan Datu. Semasa kematian juga terdapat beberapa perkara yang

menjadi kelaziman masyarakat Iranun namun demikian ia tidaklah sampai

menyalahi ajaran Islam. Mengumumkan kematian dalam Iranun dibezakan

berdasarkan darjat simati dalam hirarki masyarakat Iranun. Apabila orang

yang meninggal tersebut terdiri daripada kalangan orang biasa maka ia

diumumkan mengunakan pukulan taboh (beduk), apabila mendengar paluan

taboh tersebut maka masyarakat faham berlakunya kematian orang biasa.

Bagi kematian dikalangan yang berdarjat tinggi seperti Datu maka

kematiannya diumumkan melalui paluan gong dan bebendir yang dipanggil

baluh atau pembaluan. Seterusnya memandikan mayat, menurunkan mayat

serta pengebumian mayat. Namun ada sesuatu perkara yang unik untuk

dikongsi bersama iaitu tungguh sakuburan (menjaga kuburan) yang mana

masyarakat Iranun tidak akan meninggalkan mayat yang baru dikebumikan

begitu sahaja tetapi akan menjaga kuburan 24 jam sekurang-kurangnya

selama tujuh hari. Namun demikian bagi golongan Datu, sekurang-kurangnya

21 hari atau paling lama 40 hari. Dalam masa tujuh hari kematian tersebut,

setiap malam keluarga simati termasuk masyarakat kampung akan

berkumpul di rumah tempat berlakunya kematian dan sepanjang tujuh

malam berturut-turut akan diadakan bacaan tahlil dan pangadih sabangkai-

bangkaian dan mereka juga akan berjaga setiap malam. Pada hari ketujuh

atau pitu ah gawi, kenduri arwah akan diadakan serta pendulang, iaitu

memberi sedekah kepada yang datang berbentuk makanan dalam

bungkusan. Pada kesupuluh akan diadakan juga kenduri arwah dan

seterusnya pada hari kedua puluh atau tengah ah paat puluh kenduri arwah

akan dilakukan sekali lagi bersama bacaan tahlil. Seterusnya pada hari

keempat puluh jenazah dikebumikan serta pada hari kelima pulah atau

tengah ah gatusan kenduri arwah sekali dilakukan. Menjelang keseratus hari

jenazah dikebumikan maka kenduri gatusan akan diadakan. Seterusnya pada

ulang tahun kematian, kenduri untuk temegan akan diadakan.

Menyentuh soal pendidikan, suku kaum sangat mementingkan pendidikan

anak-anak mereka, sama ada pendidikan sekular mahupun keagamaan.

Peluang suku kaum Iranun untuk mendapat pendidikan sekular adalah amat

terbatas khasnya pada zaman penjajah. Dalam pendidikan keagamaan pula,

walaupun tidak dapat di ajar secara formal di sekolah, tetapi anak-anak

Iranun mempelajari ilmu agama melalui guru-guru di amsjid-masjid atau

rumah guru-guru agama. Semasa zaman penjajahan British, walaupun

terdapat sekolah-sekolah yang disediakan untuk anak-anak bumiputera di

Pulau Borneo namun peluang bagi anak-anak suku kaum Iranun untuk

memasuki sekolah-sekolah ini amat terbatas, malah dikatakan tidak ada

peluang langsung. Ini disebabkan pihak yang menyediakan sekolah ketika itu

pihak-pihak mubaligh kristian, maka ibubapa suku kaum Iranun yang terkenal

sebagai suku kaum yang kuat berpegang kepada agama Islam tidak mahu

menghantar anaknya belajar di sekolah. Hanya setelah wujudnya sekolah

vernakular Melayu barulah ada anak-anak Iranun yang berpegang memasuki

sekolah formal. Namun kini suku kaum Iranun dalam aspek pendidikan

adalah setanding dengan mana-mana suku kaum di Malaysia dan dewasa

ramai di kalangan anak-anak Iranun yang memegang jawatan tinggi dalam

kerajaan mahupun swasta.

Zaman Kesultanan Sulu merupakan zaman kegemilangan masyarakat Iranun.

Pada zaman itu masyarakat Iranun mempunyai susun lapis masyarakat

bersrata, yang membahagikan anggotanya kepada kelas-kelas tertentu.

Sistem kelas dalam masyarakat Iranun didasarkan kepada keturunan dan

pengaruh. Dalam susun lapis masyarakat Iranun, setiap anggota masyarakat

mendapat perlindungan daripada golongan atasan. Dalam sistem hubungan

perlindungan yang wujud dalam masyarakat Iranun, pihak berpengaruh akan

memberi perlindungan manakala pihak yang dilindungi akan berkhidmat

sumbangan kepada pihak yang melindunginya. Khidmat atau sumbangan

yang dimaksudkan adalah berbentuk tenaga dan kebendaan. Dalam susunan

strata jawatan dalam sistem pentadbiran tradisional masyarakat Iranun

bermula dari Sultan kemudian Radia Moda, Datu, Panglima, Pendeta,

Dumata, Sakup, Oripen dan Baniaga.

Dalam aspek bahasa pula, suku kaum Iranun mempunyai bahasa sendiri

yang dikenali sebagai basa Iranun. Namun sesuatu yang menarik dalam basa

Iranun ialah wujudnya perbezaan loghat di antara satu tempat dengan

tempat yang lain. Misalnya loghat Kampung Tamau dan Kampung

Penampang, terdapat sedikit perbezaan dalam sebutan dan istilah tertentu.

Manakala dari aspek pantang larang pula, suku kaum Iranun sangat

berpegang kepada pantang larang contohnya kanak-kanak dilarang bermain

sembunyi-sembunyi pada waktu senja kerana dikhuatiri akan disembunyikan

oleh syaitan.

Pakaian tradisional suku kaum Iranun pula, lelaki dan wanita menggayakan

pakaian tradisional yang diperbuat daripada kain tenun atau kain Mogah.

Baju perempuan seakan-akan baju kurung kedah manakala baju lelaki

seakan-akan baju Melayu cekak musang. Lelaki memakai tubau atau tanjak

manakala perempuan memakai sinisip di kepala, disamping memakai

siambitan atau kain samping pada pakaiannya. Tarian dan nyanyian pula

merupakan cabang budaya Iranun. Suatu ketika dahulu golongan muda-mudi

suku kaum Iranun gemar dengan nyanyian berbentuk puisi seperti bayuk dan

darangen. Manakala tarian seperti sumagayau, tinubau dan debak menjadi

suatu kemestian dalam majlis-majlis keramaian seperti majlis perkahwinan.

Alat-alat muzik suku kaum Iranun dapat dibahagikan kepada alat paluan, alat

tiupan dan alat bertali. Setiap set alat muzik dikategori dari sudut seni

persembahan, maksudnya bagi set alat muzik sperti agong, gandang,

kulintangan dan bebendir diketegorikan seni persembahan gholintangan atau

bertitik dan alat muzik ini boleh dimainkan mengikut irama tertentu seperti

irama timpalas dan andu-andu amareges. Manakala biola digunakan untuk

seni persembahan yang dipanggil pamiola. Bagi seni persembahan pangalai

ia memerlukan alat muzik seperti benbendir dan debak yang diperbuat

daripada pokok bulu, namun seni persembahan ini mengandungi unsur-unsur

mistik yang dikaitkan dengan ilmu perubatan tradisional.

Permainan tradisonal dibahagikan kepada dua kategori iaitu permainan laur

dan permainan dalam. Permaianan luar merupakan permainan yang

dimainkan di luar rumah iaitu di tanah lapang, di padang dan tepi pantai

sama ada laut mahupun sungai. Contoh-contoh permainan luar ialah sepak

manggis dan bedtid atau gasing.

Makanan merupakan salah satu jenis budaya bercorak kebendaan. Nasi

merupakan makanan utama suku kaum Iranun seperti juga kaum-kaum lain

di Malaysia. Namun apa yang menarik dalam jenis makanan Iranun ialah

lauk-pauknya seperti siager yang diperbuat daripada ikan yu atau ikan pari.

Selain itu piaren yang mana ramuannya terdiri daripada ikan dengan kepada

parut dan banyak lagi jenis makanan tradisional suku kaum ini.

Dalam masyarakat Iranun mempunyai beberapa tatacara apabila berlaku

kematian, antarnya ialah ;-

1. Mengumumkan Kematian

Apabila berlaku kematian, maka harus diumumkan kepada semua penduduk

kampung

kerana berlandaskan pegangan prinsip susah senang ditempohi bersama.

Oleh itu ada cara

untuk mengumumkan kematian tersebut, iaitu;- Memalu alat-alat bunyian

iaitu Balu dan

Tabu. Melalui paluan balu dan tabu penduduk setempat/orang ramai dapat

membezakan status/taraf orang yang telah meninggal dunia. Tujuannya

adalah untuk mengumumkan/memberi tahu bahawa ada kematian di tempat

tersebut.

1.1 Mengumumkan Menggunakan Balu yang ditetapka bagi golongan

Datu/Syarif

Balu adalah gabungan alat-alat bunyi-bunyian seperti , gendang, gong dan

babendir, melodinya dicipta khas untuk orang yang meninggal sahaja.) yang

dipukul di rumah keluarga si mati.

Bilangan paluan/pukulan balu berdasarkan kepada peringkat usia si mati,

iaitu;-

Perempuan Lelaki

a) Kanak-kanak - 6 kali midedsah 7 kali midesah

b) Remaja - 8 kali midesah 9 kali midesah

c) Dewasa - 12 Midesah 13 - 15 kali midesah

Masa Memukul Balu bagi golongan datu/syarif

a) Selepas sahaja seseorang itu disahkan meninggal,

b) Ketika mayat dimandikan dan

c) Ketika mayat diturunkan dan seterusnya dihantar ke perkuburan.

1. 2. Mengumumkan Menggunakan Tabu, ditetapkan bagi golongan

biasa

Pengumuman menggunakan tabu yang dipalu/dipukul daripada masjid dan

bilangan pukulan tabu iaitu;-

a) Kanak-Kanak - 6 kali

b) Remaja - 8 kali

c) Dewasa - 12 kali

2. Mengunjungi Keluarga Si Mati

Keluarga si mati akan dikunjugi oleh masyarakat / penduduk kampung

dengan membawa bersama beberapa derma atau bantuan, antaranya ialah

beras, gula, padi,kayu api, wang dan berbagai lagi.

Pengunjung akan bergotong royong untuk menyiapkan semua keperluan,

seperti kaum lelaki akan membuat keranda dan usunan ( jika si matai

golongan datu/syarif). Kaum perempuan pula akan membuat kerja-kerja

didapaur, seperti masak dan lain-lain.

Pada masa dulu menjadi satu kewajiban bagi masyarakat Iranun apa bila

berlaku kematian, pihak keluarga si mati akan menyembelih kerbau atau

lembu untuk dijamu kepada tetamu yang menziarah. Jamuan diadakan

sebagai terima kasih kepada tetamu atas bantuan mereka jenazah diuruskan

sehingga selesai dan seterusnya dikebumikan. Namun masa kini tradisi

jamuan dalam kematian jarang diadakan atau tidak ada lagi sama sekali,

kerana dikatakan bertentangan dengan agama Islam.

Bagi keluarga si mati yang tidak berkemampuan (orang susah) penduduk

kampung akan menghulurkan bantuan atau menderma kepada keluarga

berkenaan. Pada masa ini telah ramai penduduk kampung atau keluarga

membentuk JK Tabung Khairat untuk kemudahan apa bila berlaku kematian

dalam kalangan ahli-ahlinya.

3. Memandikan Mayat - balu akan dipukul

4. Menghantar maya ke Perkuburan - Balu di pukul dan jenazah akan

dibawa dengan menggunakan usunan ( bagi mayat golongan datu/syarif).

Seorang daripada keluarga terdekat si mati akan turut menaiki usunan

berkenaan untuk memayugi keranda berkenaan. Payang yang digunakan

adalah payung yang direka khas. Kebiasannya payung tersebut digunakan

semasa dalam perkahwinan dan kematian sahaja.

5. Pengebumian Jenazah - Selesai membaca talkhin keluarga si mati akan

membina sulap atau khemah tempat tinggal semantara di perkarangan

kuburan tersebut untuk menunggu/menjaga jenazah yang baru dikubur.

Tempoh menjaga kuburan tersebut ialah 40 hingga 21 malam bagi

golongan datu/syarif dan bagi golongan biasa memadai 7 malam.

Seelum meninggalkan kuburan kelambu akan dibuat di atas kubur si mati,

hijau bagi golongan datu, kuning untuk golongan syarif dan putih bagi

golongan biasa.

6. Kenduri - Terdapat bilangan hari bagi mengadakan kenduri arwah, hari

tersebut ialah;-

.

1. Hari ketujuh - dikenali dengan kenduri pitu gawi. - iaitu 7 hari selepas

jenazah dikebumikan. Sebelum kenduri dibuat pembacaan Al-Quaran

diadakan sehingga khatam yang dipanggil pangadi sa bangkai-bangkaian.

Selain itu juga setiap malam orang alim atau kali akan kerumah untuk

membaca doa dan tahlil yang dipanggil dalimakan.

2. kenduri Hari ke 21 : ini disebut dua pulu agu isa atau tenga pat pulu

3. Kenduri Hari ke 40 : Jenazah genap di kebumikan sudah 40 hari

4. Kenduri Gatusan : Jenezah genap 100 di kebumikan

5. Kenduri Temegan: Genap 1 tahun jenezah dikebumikan

6. Kenduri arwah - diadakan menjelang hari raya atau hari-hari lain.

Setiap kali kenduri diadakan, bagi mereka yang berada sekurang-kurangnya seekor

kerbau atau sapi akan disembelih. Parkara ini kewajiban bagi golongan bangsawan

khasnya kenduri hari ke 7, 40 dan ke 100 hari.

Upacara Perkahwinan Masyarakat Iranun dan Adat

Perkahwinan dalam masyarakat Iranun

berlandaskan ajaran agama Islam dan acara untuk meraikannya

adalah mengikut status/taraf sesorang itu. Jika dia dari golongan

datu, maka adat dan cara meraikannya adalah mengikut adat yang

ditetapkan dan begitu juga kepada golongan syarif dan golongan

biasa, mereka akan menjalankan adat masing-masing seperti yang

ditetapkan kepada golongan mereka.

Berikut adalah adat dalam upacara perkahwinan Masyarakat Iranun.

1. Memilih Pasangan

Pada zaman dahulu, ibu bapa memilih pasangan untuk anak lelaki mereka.

Anak yang tidak

menyetujui pilihan orang tua mereka dianggap anak durhaka. Lazimnya

perempuan pilihan

orang tua mereka adalah kalangan keluarga atau mempunyai hubungan

kekeluargaan supaya hubungan antara mereka sentiasa terjalin dan lebih

erat lagi.

2. Pertunangan

Semasa dalam pertunangan kedua pasangan tidak dibenarkan berjumpa atau

berdua-duaan.

Jika antara pasangan ini hendak melihat pasangan masing-masing, mereka

terpaksa

mengintip atau melihat dari jauh sahaja dan begitu juga andainya kedua-dua

mereka ingin melahirkan

perasaan cinta, mereka hanya dapat menyampaikan melalui kiriman hadiah

yang berupa

munsala atau sapu tangan yang dibuat khas atau kuih-muih juga dibuat oleh

tunangnya

(perempuan)

3. Pagidsa-Idsa ( Hari Perundingan)

Selepas acara meresek dan persetujuan telah dicapai antara kedua pasangan

keluarga, maka Hari Peundingan/Pagidsa-Idsa ditentukan. Pada hari Pagidsa-

Idsa diadakan, kedua belah keluarga akan mengadakan majlis keramaian

atau kalilang. Tujuan Pagidsa-idsa diadakan adalah untuk mewar-warkan

atau mengumumkan kepada masyarakat setempat tentang peminangan dan

jumlah berian atau betang yang dipersetujui. Rombongan lelaki lazimnya

diketui oleh Ketua Kampung akan bertandang ke rumah pihak perempuan.

Dalam majlis tersebut, kehadiran rombongan lelaki akan diraikan dengan

suasana yang meria dan berbagai acara kebudayaan diadakan, antaranya

ialah Kulintangan, Silat, Darangen, Tinobou, Sepak Manggis dan datu-datuan.

Sepak Manggis merupakan permainan rakyat yang mesti diadakan dalam

mana-mana majlis perkahwinan, pagidsa-idsa dan kelahiran bayi.

Tempoh masa majlis keramaian bagi meraikan majlis tersebut bergantung

kepada taraf/status golongan seseorang itu. Sekiranya mereka daripada

golongan datu dan syarif maka majlis akan diadakan sehingga 7 hari dan jika

dari golongan biasa majlis berkenaan memadai dengan satu hingga 3 hari

sahaja.

Selesai perundingan pihak akan menyerahkan berbagai peralatan perempuan

diserahkan kepada bakal tunangnya seperti cincin, kain sarung,baju dan

kalung.

4. Menentukan Hari Perkahwinan

Masyarakat Iranun amat teliti bagi menentukan Hari Perkahwinan. Bagi

mereka hari dan bulan mempunyai pengaruh yang kuat ke atas masa depan

kehidupan kedua-dua pengantin. Bulan-bulan yang dianggap baik untuk

melangsungkan perkahwinan adalah bulan Syaban, Zulkaedah, Zulhijah dan

Rabiulakhir. Manakala Safar dan Ramadhan hanya untuk orang - orang yang

dianggap alim sahaja.

Hari-hari yang baik bergantung kepada hari bulan. Semasa bulan terang, hari

yang menjadi pilihan ialah hari pertama, kedua, kenam, kelapan, ke 10 dan

ke 14. Manakala hari-hari semasa gelap ialah hari ke lima, ke lapan, ke 11

dan ke 12.

Masyarakat Iranun membahagikan satu bulan kepada dua bahagian,

Bahagian Pertama atau Sebang mulai satu hari bulan hingga 15 hari bulan

terang, manakala bahagian kedua atau delem ialah dari 16 hingga hari ke 30

5. Hari Perkahwinan

Berbagai persiapan diadakan untuk meraikan majlis perkahwinan, antaranya

ialah menyediakan tempat tidur pengantin seperti tilam, katil, kelambu, tikar

berhias, bantal bersulam, pinggan mangkuk dan lain-lain keperluan.

Tempoh meraikan Majlis Perkahwinan bagi golongan datu ialah 3 hingga 7

hari sebelum dan selepas.

5.1 Usunan

Usunan ialah tempat pengantin lelaki duduk dan diangkat oleh beberapa

orang lelaki ke rumah pengantin perempuan. Usunan hanya digunakan oleh

golongan datu dan syarif sahaja. Golongan biasa memadai menggunakan

kuda sahaja. Usunan dihias cantik dengan menggunakan kain-kain yang

dihias dengan manik -manik dan tikar mengkuang yang dihias.

5.2 Ulu a-Damak

Sebelum bertolak rombongan lelaki dikehendaki menyediakan Ulu a-Damak

yang berupa bahan makanan seperti sirih, pinang, rokok, beras dan kuih

muih yang biasanya disimpan kedalam bekas yang dibuat daripada tembaga

( bagi golongan datu) dan golonga bisa Ulu a Damak dibungkus dalam kain,

diserahkan kepada mereka yang menyambut kedatangan pihak lelaki.

Pengantin lelaki diapit oleh pengapit yang dipanggil pawai. Jumlah pawai

bergantung dengan bilangan pawai kedua-duanya. Jika perempuan 2 orang

pawai maka lelaki juga mesti menyediakan dua pawai (bagi golongan datu)

dan memadai seorang pawai bagi pengantin golongan biasa.

6. Ketibaan Pengantik Lelaki di Rumah Pengantin Perempuan

Setiba rombongan lelaki di perkarangan rumah pihak perempuan, pihak

perempuan akan melepaskan das timbakan ke atas menandakan ketibaan

pengantin lelaki telah tiba. timbakan akan dibalas oleh rombongan lelaki

dengan beberapa das timbakan juga bergantung dengan taraf /status

golongan kedua pihak.

Selesai berbalas-balas tembakan, rombongan dijemput oleh rombongan

perempuan. Sebelum naik ke rumah rombongan lelaki diminta

mempersembahkan beberapa acara tradisi seperti silat, tinobow, bayuk dan

sebagainya. Sekiranya pihak perempuan telah berpuas hati barulah Ulu a-

Damak yang dibawa oleh rombongan lelaki diterima dan dipersilakan naik

kerumah. Isi Ulu a-Damak tersebut akan dibagi-bagikan kepada tetamu khas

pihak perempuan. Pengantin lelaki diturunkan dari Usunan dan diangkat oleh

dua

orang dan kakinya tidak dibenarkan menyentuh tanah.

Kemudian pengantin lelaki akan didudukkan di atas tilam yang disediakan

sementara menunggu akad nikah. Upacara nikah dijalankan oleh Imam

dengan disaksikan oleh beberapa orang. Selesai akad nikah bacaan berjanji

(salawat kepada nabi) dilakukan dan serentak dengan itu juga imam akan

mengiringi pengantin lelaki ke pelamin tempat pengantin perempuan duduk

untuk membatalkan air sembahyang. Pengantin lelaki akan memusing-

musing sapu tangan di atas kepala pengantin perempuan sebelum

menjatuhkannya ke ribaan

pengantin perempuan. Selepas itu pengantin lelaki menyentuh dahi

pengantin perempuan dengan ibu jarinya.

6.1 Bayuk dan syair

Sebelum Imam membuka beberapa tabir sebagai kain rentang dihadapan

pelamin, wakil pengantin lelaki mestilah mempersembahkan beberapa

rangkap syair dan bayuk sehingga pihak perempuan puas hati barulah

pengantin lelaki dibenarkan masuk untuk membatalkan air sembahyang.

7. Pakaian Pengantin

Pakaian juga merupakan perkara penting dan harus ada penelitian dalam

setiap perkahwinan masyarakat Iranun. Penggunaan / pemakaian warna

dalam pakaian pengantin juga telah ditentukan bagi seseorang mengikut

golongan . Warna hijau bagi golonga datu, kuningan bagi golonga syarif dan

golongan biasa boleh memilih berbagai warna kecuali warna hijau dan

kuning. Sekiranya mereka memakai menggunakan warna hijau dan kuning

mereka dikatakan melanggar adat resam dan boleh didenda.

Senarai Pengantin Lelaki

1. Tanjak atau Dastar - Sejenis kain yang ditenun khas dan dipakai di kepala

2. Bobotolan - Sejenis tali pinggang khas ( berkepala Besar)

3. Baju Sinipak - Baju yang dibuat khas, lenganya dibelah sehingga kes siku.

Baju ini juga disulam dengan mata a-lambouan ( manik permata)

4. Talumpa atau kasut -

5. Seluar Maines - seluar yang dsisempitkan dibahagian bawah.

6. Gelang, Loket dan Cincin Emas

7. Keris Iranun - Keris ini merupakan sesuatu yang dimestikan dipakai oleh

pengantin lelaki.

Pakaian Pengantin Perempuan

1. Sinisip - dipakai dibahagian kepala

2. Baju Sinipak - seperti lelaki perempuan juga menggunakan pakai seperti

pakaian lelaki cuma bezanya perempuan tidak memakai seluar sebalikkanya

perempuan memakai kain khas atau sarung yang disulam

3. Galon/Tali Pinggang - sejenis tali pinggang yang dibuat khas untuk

merampingkan lagi pinggang pengantin perempuan.

4. Malong - kain khas atau sarung yang ditenun

5. Kuku Emas - dipakai di jari pangantin perempuan

6. Talumpa atau kasut

7. Cincin, loket dan Gelang emas