KAMEETHARI ÑAANTSI

Iñaaventaitzirira

Avinkatharite

Jesucristo

Ovakerari

Antzimotavakaantsi

El Nuevo Testamentode nuestro Señor Jesucristo

en el idiomaasheninka(del Pichis)

El Nuevo Testamentode nuestro Señor Jesucristo

en el idiomaasheninka(del Pichis)

Primera edición, 1996Segunda edición, 2008

Publicado por© La Liga Bíblica — 2008

Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamentela obra bajo las condiciones siguientes:

· Reconocimiento. Debe reconocer los créditos de la LigaBíblica (pero no de una manera que sugiera que tiene suapoyo o apoyan el uso que hace de su obra).· No comercial. No puede utilizar esta obra para nescomerciales.· Sin obras derivadas. No se puede alterar, transformar ogenerar una obra derivada a partir de esta obra.

OKARATZI TZIMAYETATSIRI

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Mt. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 5Marcos · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Mr. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 61Lucas · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Lc. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 93Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Jn. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 149Jantayetakeri · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Hch. · · · · · · · · · · · · · · · · 192Roma-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Ro. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2461 Corinto-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1 Co. · · · · · · · · · · · · · · · · 2722 Corinto-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 Co. · · · · · · · · · · · · · · · · 299Galacia-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Ga. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 316Efeso-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Ef. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 325Filipos-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Fil. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 333Colosas-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Col. · · · · · · · · · · · · · · · · · 3391 Tesalónica-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · 1 Ts. · · · · · · · · · · · · · · · · 3452 Tesalónica-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 Ts. · · · · · · · · · · · · · · · · 3501 Timoteo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1 Ti. · · · · · · · · · · · · · · · · 3532 Timoteo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 Ti. · · · · · · · · · · · · · · · · 360Tito · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Tit. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 365Filemón · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Flm. · · · · · · · · · · · · · · · · · 368Hebreo-payeeni · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · He. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 370Santiago · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Stg. · · · · · · · · · · · · · · · · · 3911 Pedro · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1 P. · · · · · · · · · · · · · · · · · 3972 Pedro · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 P. · · · · · · · · · · · · · · · · · 4041 Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1 Jn. · · · · · · · · · · · · · · · · 4092 Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 Jn. · · · · · · · · · · · · · · · · 4153 Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3 Jn. · · · · · · · · · · · · · · · · 416Judas · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Jud. · · · · · · · · · · · · · · · · · 417Joñaakayeetakeriri · · · · · · · · · · · · · · · · · · Ap. · · · · · · · · · · · · · · · · · · 419Tsika Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 447

5

Icharineyetari Jesucristo(Lc. 3.23-38)

1 1Jiroka ivairopayeeni ikaratziicharineyetari Jesucristo. Tema

iriitake icharine David-ni, ipoña eejatziAbraham-ni. 2Ikanta pairani Abraham-ni,itzimake itomi ipaitakeri Isaac. IkantaIsaac tzimanake itomi irirori, ipaitakeriJacob. Ikanta Jacob tzimanake itomiirirori, ipaitakeri Judá. Tera aparoniikanta itomi Jacob, osheki ikaratakeitomipayeeni. 3

kaakero Tamar, ipaitakeri Fares, iriimapashine ipaitakeri Zara. Ikanta Farestzimanake itomi irirori, ipaitakeri Esrom.Ikanta Esrom tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Aram. 4Ikanta Aram tzimanakeitomi irirori, ipaitakeri Aminadab. IkantaAminadab tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Naasón. Ikanta Naasóntzimanake itomi irirori, ipaitakeriSalmón. 5

kero Rahab, ipaitakeri Booz. Ikanta Boozjovaiyantakaakero Rut, ipaitakeri Obed.Ikanta Obed tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Isaí. 6Ikanta Isaí tzimanakeitomi irirori, ipaitakeri David. Iriitakerapinkatharitaintsiri. Ikanta pinkathariDavid jovaiyantakaakero iina Urías,ipaitakeri Salomón. 7Ikanta Salomóntzimanake itomi irirori, ipaitakeriRoboam. Ikanta Roboam tzimanake itomiirirori, ipaitakeri Abías. Ikanta Abías

tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Asa.8Ikanta Asa tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Josafat. Ikanta Josafattzimanake itomi irirori, ipaitakeri Joram.Ikanta Joram tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Uzías. 9Ikanta Uzías tzimanakeitomi irirori, ipaitakeri Jotam. IkantaJotam tzimanake itomi irirori, ipaitakeriAcaz. Ikanta Acaz tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Ezequías. 10Ikanta Ezequíastzimanake itomi irirori, ipaitakeriManasés. Ikanta Manasés tzimanakeitomi irirori, ipaitakeri Amón. IkantaAmón tzimanake itomi irirori, ipaitakeriJosías. 11Ikanta Josías tzimanake itomiirirori, ipaitakeri Jeconías. Irojatziitzimantanakari irirentzipayeeni eejatzi.Aripaitera ipokaiyakeni ovayiriitepoñaachari Babilonia, jaanakeri maaroniinampiki.

12Okanta ipiyeeyaani jaantaveetakaririmaaroni Babilonia-ki. Tzimai itomiJeconías irirori, ipaitakeri Salatiel. IkantaSalatiel tzimanake itomi irirori, ipaitakeriZorobabel. 13Ikanta Zorobabel tzimanakeitomi irirori, ipaitakeri Abiud. IkantaAbiud tzimanake itomi irirori, ipaitakeriEliaquim. Ikanta Eliaquim tzimanakeitomi irirori, ipaitakeri Azor. 14IkantaAzor tzimanake itomi irirori, ipaitakeriSadoc. Ikanta Sadoc tzimanake itomiirirori, ipaitakeri Aquim. Ikanta Aquimtzimanake itomi irirori, ipaitakeri Eliud.15Ikanta Eliud tzimanake itomi irirori,

KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI MATEO

6

ipaitakeri Eleazar. Ikanta Eleazartzimanake itomi irirori, ipaitakeri Matán.Ikanta Matán tzimanake itomi irirori,ipaitakeri Jacob. 16Ikanta Jacobtzimanake itomi irirori, ipaitakeri José.Iriitakera oimenthoritakari María. IrokaMaría iroora ovaiyantakeriri Jesús,irijatzi ipaitaitakeri eejatzi Cristo.

17Iriitake ikaratzi icharinentayetakari.Jetanakaro Abraham-ni irojatzi David-ni,ikarataiyini 14. Ipoñaana David-nikiirojatzi jaantaveetakariri Babilonia-ki,ikarataiyini 14.takariri Babilonia-ki,kari Cristo, ikarataiyini 14 eejatzi.

Itzimantakari Jesucristo(Lc. 2.1-7)

18Jiroka okanta itzimantakari pairaniJesucristo. Ikanta José, tzimatsi iinathoriopaita María. Ikashiyakaro iinantyaaro.Iro kantacha te iriñaamaityaarointsipavaityaaro. Iro kantacha Maríamotzitake,tsi. 19Ikanta José, tampatzikashirerainake irirori, ikovake irovashaanteromiiromananekiini,vaitero inkemakoitero itzimashivaitakaeentsite. 20Ikanta ikinkishirevaitara Josétsiteni, jomishimpyaakeri imaninkaritePava jimayira, ikantakeri: “José, icharineDavid-ni. ¿Opaitama pikinkishiretantaripovashaantero María? Payero, temaTasorentsinkantsi kantakaaroriomotzitantakari. 21Aririka intzimakeeentsika, pimpaiteri JESÚS. Iriitakeraovavisaakotairine isheninkapayeeniikaariperoshirevaitake.” 22Ari okanta

keri pairani Kamantantaneri,ranki:

23 Ari ovaiyantake tsinane kaari ñeerineshirampari, intzime otomi,

Impaitaiteri Emanuel, akantziriañaaneki aaka: “Itsipatai Pava.”

24Ikanta ikakitanai José, jimatakerookaratzi inintakaakeriri Pava, jaakeroiinantyaari. 25Te irimaantamaityaaroirojatzi itzimantakari oponkitzitanakariotomi. Ipaitaitakeri JESÚS.

Ipokake iyotaneri iriñeeri Jesús

2 1Itzimake Jesús nampitsiki Belénsaikatsiri janta Judea-ki. Tema

itzimantakarira Jesús,tantatsiri Herodes. Ari jareetakarinampitsiki Jerusalén iyotaneripayeeniikenapaakero ishitovapiintzi ooryaatsiri.2Josampitapaakeri: “¿Tsikama isaikikaivinkatharite Judío-payeeni ovakeratzimaintsiri? Janta nonampikinopoñaaka,takari tzimake. Iro nopokantaiyarininoñaapinkathateri.” 3Ikanta ikemavakerapinkathari Herodes,naka, ari ikempitaakari eejatzi maaroniJerusalén-satzi. 4Opoña ikaimakaantakeri

tsitaari, eejatzi maaroni iyotzinkari,josampitakeri: “¿Tsika janta intzimekaCristo?” 5Ikantaiyanakeni irirori:“Intzime janta nampitsiki Belén saikatsiriJudea, tema ari okantzi irosankinarekamantantaneri, ikantake:

6 Ari osaikiri nampitsi Belén jantaJudea-ki, tekatsi thainkerone.

Ari impoñeeyaari pinkatharijanorijanta. Iriitake jevatairineIsrael-mirinkaite ikaratzi nashitaarinaaka.”

7Ipoña Herodes, ikaimakaantakeri

tsiri, josampitakeri:rika impokiro piyotantakari tzimakepinkathari?.” 8Ikamantakeri maaroni.Opoña ikantanakeri irirori: “Kameetha,pimatero piyaate Belén-ki, pamene tsikaisaikajaantzi eentsika. Aririka piñaakeri,eejatzira pinkenapai jaka,naina. Niyaateeta eejatzi naaka,

1 2

7

* 2.18: Iroka Raquel irootake iinani Jacob, iro inintaperotane. Irooma Ramá nampitsi onatzi,otzimi saikatsiri iipatsiteki Israel-mirinkaite. Jaka iroñaaka iñaaventatziiro Mateo okaratzijosankinatakeri pairani kamantantaneri paitachari Jeremías iñaaventziro Raquel eejatziRamá-satoite oñaashitaiyaroni, tema athataatyaaro tsinaneete Jerusalén-satoite oñaashitaiyaaniirooriite aririka irovamaitaitero ovaiyaneete.

noñaapinkathatakiteri.” 9Irojatzijiyaatantanakari. Eejatzi iñaanairiimpokiro iñaakeri chapinki ipoñaakanta.Iñaashitakari jaatzinkapaake, irojiyotantapaakarori pankotsi isaikiraeentsi. 10Ikanta iñaakerira, kimoshireikantaiyapaakani. 11Areetaiyapaakanipankotsiki, iñaapaakeri eentsi eejatziiriniro María. Jotyeerovashitapaakari,iñaapinkathatapaakeri.paakeri jamakeneriri, ipapaakeri oro,ipakeri kasankaayetatsiri, ipakeri eejatzipaitachari mirra.yeeni. 12Ikanta jimagaiyapaakeni,jomishimpyaakeri Pava, ikantziri: “Eeropipiyashitari Herodes. Pinkenanaipashineki avotsi piyaatantaiyaaripinampiki.”

Jovamaitake eentsi13Aritake piyeeyaani iyotaneripayeeni.

Japiitairo imaninkarite Pava jiñaanatziriJosé imishireki, ikantziri: “José,kayeri eentsi eejatzi iriniro, piyaatenampitsiki Egipto. Ari pisaikeri jantairojatzi nonkantantaiyaamiri: ‘Pimpiyee.’Aatsikitake Herodes iroveri eentsika.”14Ikanta ikakitanake José, ikamantakeroMaría, tsiteni ishiyaka Egipto-ki,jaanakeri eentsi. 15Ari isaikakeri janta,irojatzi ikamantaari Herodes. Ari okantaomonkaratantakari josankinatakeripairani kamantantaneri, ikantake:

Isaikavetaka notomi nampitsikiEgipto, ari nokaimairi impiyeetaeejatzi.

16Ikanta Herodes,keri iyotaneripayeeni, te impiyashitairi.Otyaanakari imashirenka. Jomityaantakeirovayiritepayeeni, ikantakeri: “Piyaate

janta Belén-ki, paperoteri povamairieentsipayeeni, pinthonkanakeri maaroniovakera tzimaintsiri, eejatzi maaroni

tsite.” Tema ari ikamantakeri chapinkijiñaantakaririranki iyotaneriiteovakeraini impokiro. 17

kari pairani kamantantaneri paitachariJeremías, ikantake:

18 Okaimaperotatzi Ramá-satoiragaiyaani.

Osheninkathorini Raquel onatziiraakotakariri eentsitepayeeni.

taitakero maaroni eenchaanite.*19Okanta osamanitake, kamai Herodes,

eekero isaikake José nampitsiki Egipto. Ari

kiini, 20ikantairi: “José, kantaira piyaataipinampiki,nairi iriniro. Tema kamai kovavetachariiroverimi.” 21Ari ikantaka José, piyaainampiki Israel. 22Iro jareevetaa Joséinampiki, ikantaitavairi:tsi Arquelao Judea-ki. Jimpoyaataari iririniHerodes.” Ari ikinkishiretanaa José, eeroikenanai janta. Ari japiiyeetairi ikantaitziriimishireki: “Paamaiyaarira Arquelao.”Irootakera ikenantanaari José Galilea-ki.23Ikanta jiyaatake, isaikapai nampitsikiNazaret.

neri, ikantake:Nazaret-satzi impaitaiteri.

Ikamantantakeri Juan oviinkaatantaneri(Mr. 1.1-8; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28)

3 1Okanta pairani janta Judea-ki, tsikate inampiitaro, ipokake Juan

oviinkaatantaneri, ikamantantzi.

2 3

8

* 3.11: Ikantakotziri Juan jaka: “Osheki noñaapinkathatataikeri naaka.” Ikantatzi: “Te aritenayeneri i-zapato-te.” Tema pairani iro jantayetapiintziri aparoni omperataari jayiniri i-zapato-teomperatariri. Iro joshiyakaaventziri jaka Juan. Tema omaperotya Jesús jimatziro irirorijanaakotantzi, tekatsi kempityaarine, te aritaajate inkempitakaantena naaka iromperatane.

2Ikantantapaake: “Povashaantairopikaariperoshirevaitake, tema irootaintsiimpinkathariventantai jaka Inkitesatzi.”3

taneri paitachari Isaías, ikantake:Icheraacheraataitzi janta tsika teinampiitaro, ikantaitzi:

Povameethataineri Pinkathari tsikainkenapaake.

Pinkempitakaantero itampatzikaitziroavotsi.

4Iithaaretakari pairani Juan,tziro ivitzi camello, jovathakitakarimeshinantsimashi. Jañaantari jovayetarikentori, iri jimiretari iyaaki pitsi.5Oshekira pokashitakeriri pairani Juan,Jerusalén-satzi ipoña Judea-satzi,

rori antaraaki jiñaa Jordán. 6

yetapaaka ikaariperoshirevaitake, iroorajoviinkaatantayeetakariri jiñaaki Jordán.

7Ari ipokaiyavetaka Fariseo-payeeni,eejatzi Saduceo-payeeni,tyaami.keri Juan, ikantakeri:shiretaiyeni eeroka, pikempitashitakarimaranke. ¿Piñaajaantakema eerojovasankitagaitaimi? 8Omaperorikapovashaantairo tsika pikantaveta pairani,pinkameethashiretaiyeeni,tyaaro pankirentsi kithotatsiri. 9Eeropikantashirevaitashita: ‘Aña naakaicharine Abraham-ni, te onkovaperotyanovashaantairo nokaariperoshirevaitzi.’Pinkeme nonkante:

tane Pava, aña kantatsi iratziritakairoiroka mapi,neyetaiyaari Abraham-ni.’ 10Eerorikapikempitaro pankirentsi kithotatsiri,

tziki kaari kithotatsine,nakero impomeetero.

11Aririka irovashaantanairo atziriikaariperoshirevetaka,kyaari jiñaa. Iro kantamaitacha,

tzi, noñaapinkathatzitataikari naaka, te

tane onkantya naantyaaniriri i-zapato-te.Iriitakera kempitakaantyaarone

tsi, iroviinkaatantatyeerimi eejatzipaampari.* 12Tema aririka aavateroavankire, atekakitakero eejatzi. Atayiroopentakeereki. Iro aake okithoki,otekitakero kameetha, ovakoyetakero. Ariinkempitagaiyaari eejatzi aatsikitaintsiri,irinashiyetaiyaari atziri,taiyaari inkarate kempisantanairine,iriima ikaratzi kaari ovashaanteroneikaariperoshireyetake,riki kaari tsivakanetatsine.”

Joviinkaata Jesús(Mr. 1.9-11; Lc. 3.21-22)

13Opoña ipokake Jesús antaraaki jiñaaJordán, ipoñaakaro Galilea.keri Juan iroviinkaateri. 14

tya Juan iroviinkaateri Jesús,keri: “¿Opaitama pipokashitantanarinaaka noviinkaatemi? Aña eerokaoviinkaatenane naaka.” 15JakanakeriJesús: “Nokovaperotatzi poviinkaatena.Irootake ikovakaakenari Pava.” KovanakeJuan, ikantziri:kemi.” 16Jaanakeri, joviinkaatakeri. Irointonkaantanaiyaarimi Jesús,taka ashitaryaanakityeeyaami inkite,

3

9

* 4.5: Iro ipaitaitzi Jerusalén nampitsi tasorentsitatsiri.

kari shiro. 17Ikemaitatzi inkitekiikantaitanake: “Notomi inatziira irikanetakokitari,keri.”

Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús(Mr. 1.12-13; Lc. 4.1-13)

4 1

tsinkantsi, jatanake janta tsika teinampiitaro, ari ikovavetakari kamaariinkaariperoshiretakairimi. 2Osheki kitaiteisaikavaitake, itzitakaro ovanarontsi,ayimatakeri itashe. Okaratzi 40 kitaiteisaikavaitake. 3Ikanta kamaari,takeri Jesús inkaariperoshiretakairimi.Ikantapaakeri: “OmaperotatyaarikaItomitami Pava, pimpeyero tanta irokamapi, poyaaro.” 4Jakanakeri Jesús,ikantanakeri: “Tzimatsi osankinarentsikantatsiri:

Tera intaani onkovityiimotai tantaoyaari, aña iroora kovaperotacha

yetairi Pava.”5Ipoña kamaari jaanakeri nampitsikitasorentsitatsiri, isaikakaakeri jenokiotavantoki tasorentsipanko.* 6

paari: “Omaperorika Itomitami Pava,pimitaye osaavikinta. Pinkinkishireterojosankinaitakeri pairani okantzi:

Irotyaantemiri Pava imaninkariteaamaakoventemine.

tavaitapaaka mapiki.”7Jakanakeri Jesús: “Okantzi eejatzijosankinaitakeri pairani:

tyaari Pivinkatharite Pava.”8Japiivetakari kamaari jaanairi Jesúsjanta tonkaariki otzishi. Jamenakaakerimaaroni nampitsi ipinkathariyetziraatziriite,

kayetaka. 9Ikantziri: “Piñaakero okaratzitzimatsiri. Aririka potyeerovashitakyaanapiñaapinkathatena, ari nompakemiromaaroni.” 10Jakanakeri Jesús,keri: “Piyaataveete intaina. Satanáspinatzi eeroka. Tema josankinaitakepairani, kantatsiri:

Añaapinkathateri Avinkatharite, iriankempisante apaniro.”

11Irojatzira jiyaatantanaari kamaari.Pokaiyapaakeni imaninkarite Pava,jampitakoyetapaakeri Jesús.

Jetanakari jantayetziri Jesús(Mr. 1.14-20; Lc. 4.14-15; 5.1-11; 6.17-19)12Ikanta Jesús ikemakoventakeri Juan

jashitakoitakeri. Iroora ipiyantanaariirirori janta Galilea-ki. 13Tera isaikapaiNazaret-ki, jantara ikenanai nampitsikiCapernaum, ari isaikapairi. Temainkaarethapyaaki osaiki Capernaum, tsikainampivetaro charineyetariri Zabulón-niipoña Neftalí-ni 14

tantakari okaratzi iñaaventakeri pairanikamantantaneri Isaías, ikantake:

15 Osaike inampitsite Zabulón eejatziNeftalí janta inkaarethapyaaki,

Intatsikero antaraaki jiñaa Jordán,Saikatsiri Galilea-ki, tsika ipiyotapaaatziri kaari asheninkatane.

16

tyeemi otsirenikitzi,tairiri ootamentotsi.

Otsimankakovetakari iraampare

veniki.Iro kantamaitacha, kempitaa

tzi.17Ari jetanakarori Jesús ikamantapaakeriatziripayeeni, ikantapaakeri:tairo pikaariperoshirevaitake, temairootaintsi impinkathariventantai jaka

3 4

10

Inkitesatzi.” 18

nakero inkaare saikatsiri Galilea, irojatziiñaantapaariri Simón, ipaitaitziri eejatziPedro, itsipatari irirentzi ipaita Andrés,ikithataiyini. Tema shimaatzinkarijinaiyini. 19Ikantapaakeri: “Poyaatena,onkempivaitaiyaaro iroñaaka iriimi atzirinoshimaatakagaiyaami.” 20

nakeri, jookanakero iithamento. 21Irojovaanakityaani kapicheeni, iñaapaatziiriJacobo, itsipatakari irirentzi Juan,isaikaiyini ipitoki jovaipatziro iithareitsipatakari eejatzi iriri Zebedeo.Jomiyaanakeri eejatzi irirori, 22eenirojookanakeri iriri ipitoki,rini Jesús.

23Ari okantaka, ithonka janiitakeroJesús Galilea, jiyotaantake maaroninampitsi tsika japatotapiintaita,

kotzirori impinkathariventantai Pava.

tatsiri nampitsiki. 24IkemakotaitanakeriJesús intaina. Ikemaiyakeni eejatziSiria-satzi, jamayetapaakeneri maaronimantsiyayetatsiri isheninka,chaayeteneri. Jamakeri maaroni aayetzirikantashivaitachari mantsiyarentsi,katsivaitatsiri, kamanavaitatsiri,kisoporokivaitatsiri. Jamakeri eejatzijaakayetziri peyari. Ari ithonkirijovashinchaayetavakeri Jesús. 25

yakerini osheki Galilea-satzi, Decális-satzi, Jerusalén-satzi, Judea-satzi,poñaayetanainchari eejatzi intatzikeroantaraaki jiñaa Jordán.

Ikinkithatzi Jesús tonkaariki,ikantakota kimoshiretaatsine

(Lc. 6.20-23)

5 1Ikanta iñaakerira Jesús oshekiapatotzimentakariri, tonkaanake

otzishiki, ari isaikapaake. Pokaiyapaakeniiriyotaane, ipiyotzimentapaakari. 2Arijiyotaayetakeri, ikantziri:

3

tsiri,riventantai Inkitesatzi.

4

chari, tema iriitake imposhenkaitaiya.5Kimoshire inkantaiya tsinampashireri,

tema iriitake saikaatsine kameethakipatsiki ishinetaantaitziri.

6Kimoshire inkantaiya kovakovatziroriinkameethashirete, tema aritake iriñeeroikokovatziri.

7

retaneri, tema iri ineshinonkayeetaiyaeejatzi irirori.

8Kimoshire inkantaiya kiteshireri, temairiitake ñagairine Pava.

9Kimoshire inkantaiya oitsimaryiirorimashirenkaantsi,yetaiyaari Pava.

10Kimoshire inkantaiya inkarateinkemaantsitakaityaari ikameethashiretzi,

tantai Inkitesatzi.11

taitemi, inkemaantsitakaityaami, eejatziinthaiyakoityaami, okantakaantziropikempisantaanara. 12Thaamentapinkantayetanakyaa, tema Pavapinayetaimine inkiteki.kotero iroka,riri eejatzi pairani etayetakaroriKamantantaneri.”

Kempitarori tzivi13“Pikempitakarora eerokaite tzivi.

Aririka inkonovaitero tzivi tsikaompaitya,tyaaro. Ontzimatye irimanintaitero,irookayeetakero iraatzikashivaityaaro.”

Kempitariri ootamentotsi14“Aririka osaike nampitsi tonkaariki,

okoñaatzi maaroni aririka ootyatsirenipaite, te omana nampitsi.takotaneri pinayetanaatzi eeroka eejatzi,

4 5

11

eerokatakera iyotaayetanairine maaroniatziri, eero pomanimotziri okaratzipiyoyetanairi. 15Ari okempitari eejatzi,aririka oisheri ootamentotsi,teri kantzirinaki. Tema avakotziri jenokiinkitainkatakotantyaari maaronisaikatsiri pankotsiki. 16

naiyaari eejatzi eeroka, pisaikayetanaikameetha iriñaantayetyaamiri pisheninkaokameethatzi maaroni pantayetanairi. Iroiriyotantaiyaari irirori iriñaapinkathateriAshitairi Inkitesatzi.”

Iñaaventakero Jesús Ikantakaantaitane17“Eero pikinkishiretashita iroora

nopokantari novashaantakaayetaimiropikempisantziro Ikantakaantaitane, tenonkove eejatzi novashaantakaimiroiñaaventakeri pairani Kamantantaneri.Aña iro nopokantakari nomonkaraterookaratzi iñaaventayeetakeri pairani.18Omapero onthonkaiya apaata kipatsieejatzi inkite, iro kantamaitachari eeroothonkimaitaatsi Ikantakaantaitane,irojatzi omonkaratantakyaari maaroni.19

taitane, eerorika eejatzi piyotaayetairipisheninka inkempisantayetairo, eerorapanintagaaro impinkathariventantaiInkitesatzi.rone ikempisantayetairo, impoñairiyotaantairo, iriitakera iriiperotaatsineinkiteki. 20

shire ikantayetaka iyotzinkari eejatziFariseo? Aña te. Tera irimonkarayeterokyaaryooperoini irirori inintakaavetaririPava. Eerorika panaakoyetairi eerokapinkameethashireyetai, eerora piñeerotsika ipinkathariventantai Inkitesatzi.”

Iñaaventakotziro Jesús kisaantsi(Lc. 12.57-59)

21“Piyotaiyironi eeroka okaratziikantayeetziriri pairani etakaantayetarori,ikantaitziri:

Eero povantzi. Aririka povantake,irovasankitagaitemi eeroka.

22Iro kantamaitacha nokantzi naaka: Eeropikishiri pisheninka,kari. Eero pikantavaitziri eejatzi: ‘Tekatsipiyomatsite eeroka.’ Jovasankitaimikaripinkatharentsiite. Te onkameethateeejatzi pinkisaneentavaiteri pisheninkapiitamasontzivaiteri, papeshitaarokaripintagaiya sarinkaveniki. 23Temapaapiintzi pipira tasorentsipankoki,pimpometeneri Pava, iro kantamaitachaaririka pinkinkishiretapaakero tzimatsiikishimentzimiri pisheninka, 24aripookanakeri pipira, piyaatashiterikisakemiri. Pinkantairi: ‘Asheninká,thame aakameethatavakagaiya.’ Aririkapaapatziyavakagaiya kameetha,pimpiyeera tasorentsipankoki, irojatzipimpantapaiyaariri Pava pipira. 25Aririkaintzime kishemineri, impoña iraanakemipinkatharentsiki, pintharovakote eerokaavotsiki, pinkantairi: ‘Eero pikisavaita,thame aakameethatavakagaiya.’ Tema

tsiki, inkantaitakeri iromperatane:‘Paanakeri irika.’ Ari iraayeetanakemiriirashitakoitemi. 26Eerorika pipinatashitariokaratzi pireevetakeri, eerora piñagairoiroimishitovakaantaimi. Omaperora.”

Iñaaventakotziro Jesús mayempitaantsi27Piyotaiyironi eeroka ikantayeetakeri

pairani, ikantaitzi:Eero pimayempitzi.

28Iro kantamaitacha nokantzi naaka:Pineveshiretyaarorika piñiiro tsinane,matakamira, pimayempishiretakero.29Jiroka noshiyakaaventemiro: Iroorikapokipero pantanta kaariperori,povashaantairo, pinkempitakaanteropinkithoryaatyeeromi, pookero. Tema tepinkovero poki atsipetakagaiyaamirosarinkaveni,rookitai. 30Iroorika pakopero pantanta

5

12

kaariperori,kaantero pinthatzinkatyeeromi, pookero.

yaamiro sarinkaveni, iro kameethatatsipisaikaponthokitai.

Iñaaventziro Jesús ookavakagaantsi31“Ikantaitake eejatzi pairani:Aririka irookavakaitya, ontzimatyeimpayeeteri tsika osankinatakotairookavakaantyaari.

32Iro kantamaitacha nonkante naaka:

rori itsipatari. Tema aririka aavetaiyapashine oime, omayempitzimotakerietavetari oimentari. Arira ikempitakarieejatzi agairori, mayempitake irirori.Temaita okaariperoveta irookeromi atziriitsipatari,moteri.”

Iñaaventziri Jesús pairyaashivaitariri Pava33“Piyotaiyironi eejatzi ikantaitakeriri

pairani etakaantarori:Eero pipairyaashivaitari Pava.

Iro pinkante: ‘IrovasankitainaataNovinkatharite eerorika nomonkarayironokantayetziri.’ Aririka pinkantake,ontzimatye pimonkarayetero. 34Irokantacha nokantzi naaka: Te aritepimpairyeeri Pava, pimonkaratantyaaroripikantayetziri. Eero pipairyiiro inkite,tema ari isaikiri Pava janta. 35Eeropipairyiiro kipatsi, tema irojatzi jashitariPava, ari jetsiyaryaakiitapiintari. Eeropipairyiiro Jerusalén,riventantziri Pinkatharijanorentsi. 36Eeropipairyiiro piito, pinkante: ‘Eerorikanomonkaratziro nokantziri,tenaroota noito.’ Tera eeroka materonepishookakairo pipai,kaishitakagairo eejatzi. 37

vitantzi.tziri, ari pinkante: ‘Jee, nomatero.’Eerorika pantziro, intaani pinkante: ‘Eero

nomatziro.’ Tema te onkameethateposhekyeero piñaane.”

Iñaaventziro Jesús ikaminthaitziri kisaneentantatsiri

(Lc. 6.27-36)38“Piyotaiyironi eeroka ikantaitakeri

pairani:Aririka pinkithoryiiteri irooki pashineatziri,taityaari, inkithoryiitaitemiro pokieeroka. Aririka pinkiryaakoteripashine atziri, okameethatzi

taitemi eejatzi eeroka.39Iro kantacha nokantzi naaka: Te

miri.roki, pishinetaineri eejatzi pashinevorokiimpasatemiita. 40Aririka inkovaiteiraapithaitemiro piithaare, pishineteneri

kotapiintantari. 41

tyaami paanakero ovaakarontsi pookeroniyanki avotsi, paanakero ovaakarontsipanaakairo ikantavetakamira tsikapookero. 42Aririka inkantaitemi:‘Pimpenaro,’ okameethatzi pimperi.Aririka inkantaitemi eejatzi:naro, ari noipiyeemi,’ okameethatzipimperi eero pithañaapithatari.

43Piyotaiyironi eeroka ikantaitakeripairani:

Pineshinonkateri pisheninkajanori.Iriima tsika itzimi kishimiri,pinkisheri irirori.

44Iro kantacha nokantzi naaka:tyaari kisayetzimiri. Pamanakoyetairimaaroni irineshinonkatantyaariri Pavairirori. Eero pipiyatari kisaneentzimiri,paakameethayetairi.’ 45Irootakeikovakaayeetakeriri itomintayetaariAshitairi Inkitesatzi.riri ooryaatsiri, oorentakotziriri maaroniatziri: kameethashireri,

5

13

* 6.3: Pinkempitakaantero te iyotemi pampate tsika opaita antakeri pakojanori.

shireri. Iriitake ovetsikakerori eejatziinkane, jovaryiiniri maaroni atziri:kameethashireri, eejatzi kaariperoshireri.46Intaanirika petakotashityaari ikaratzietakotayetamiri eeroka, ¿piñaajaantzimaari impinataimi Pava? Aña eero, iro

tziriri isheninka kireeki. 47Intaanirikapetakoyetakyaari pisheninka,shivaitakara?.keri eejatzi kaari pisheninkata irirori.48Kameethashirera pinkantayetanaiyaeeroka, pinkempitakotaiyaari AshitairiPava,take irirori.”

Iñaaventziri Jesús pashitantachari

6 1

shiretantaiyaarimi.tyee pantero, tekatsira impinataimiriAshitairi Inkitesatzi.

2Aririka pimpashitantya,thate pikantantayetanake:taka naaka.’ Irootakera jameyetarikamataviri,yeeteri. Iro kantacha, intzimakerikamiñaapinkathaterine jaka, iro iriñaamatsiteirirori iriñaapinkathaventaiteri. 3Aririkapampitakoteri eeroka ashinonkainkari,eerora pikamantziri pitsipaminthare,*4

takari. Jiyotake Pava irirori, iriitakepinataimine.”

Iñaaventziro Jesús ñaañaataantsi(Lc. 11.2-4)

5“Aririka piñaañaateri Pava, te

rovaitachari. Ikatziyapiintayeta irirorijanta japatotapiintaita, ikatziya eejatziniyankineki nampitsi,tayetyaariri isheninka. Iro iriñaamatsite

irirori iriñaapinkathaventaiteri.rora. 6Irooma eeroka, aririka piñaañaate,

koteri Ashitairi tsipatakamiri apaniroini.Iri ñiimiri apaniro,kyaami, iriitake eejatzi pinataimine.

7Tema aririka piñaañaate, te

keri.kata aaka. Iñaajaantzi japiipiitziroikantayetakeri ari inkemakeri Pava.8Paamaventya pikempitakotarikarieeroka. Tekeramintha pinkovakoteriAshitairi kovityiimoyetamiri,karo irirori maaroni. 9Jiroka pinkantepiñaañaatapiinte eeroka:

Ashitanarí, nampitarori inkiteki,Tasorentsi pinatzi eeroka.

10 Pimpinkathariventaina naaka.Pantakainaro jaka kipatsiki okaratzipinintakaanari eeroka,

Pinkempitakainari inkiteveri,

kairiri.11 Pimpapiintenaro kovityiimotanari

noyaari.12

vaitake,Tema nomatakero naaka eejatzi,

shiretakenari.13 Eero pishinetana iriñaantaityaana,

rori.

ventante. Ari pinkantaitatyeeroontzimimotemi pishintsinka,eejatzi povaneenkaro.tyaari.

14Tema aririka pimpeyakotairi atzirikishimiri, ari impeyakotaimi eejatzieeroka Ashitairi Inkitesatzi. 15Iroomaeerorika pipeyakotairi eeroka atziri

5 6

14

* 6.22: Oshiyakaaventachari okitsi kameethari, aparoni pimantaneri (kaari mashithatatsi), tsikaitzimi ñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava. Tema isaikanaatzi okitainkatzi.* 6.23: Oshiyakaaventachari eerorika apantaro oki, aparoni mashithari, tsika itzimi kaariñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairimi Pava. Tema isaikatzi tsika otsirenikitzi.* 6.28: Iro ikantakoitzi jaka “inchateyapayeeni” paitachari “lirio.”

kishimiri, eerora ipeyakotzitaamiAshitairi irirori.”

Iñaaventziro Jesús tzitaantsi16

koteri Pava, eero pikamantantayetzi,pinkante: ‘Notzitaventatyaari Pava.’

viri. Itzitapiintaveta irirori, montyoryaaikantayeta ivoroki iriyotantaityaariitziventatya. Iroora iñaamatsite iriroriiriñaapinkathaventaiteri. Omaperora.17Irooma eeroka aririka pintzitaventyaariPava pinkinkishiretantyaariri,rotya, ipoña pinkishitakya kameetha,18iro eero jiyotantaitami pitziventatya.Apaniro iriyotemi Ashitairi Inkitesatzi,iriitakera pinataimine.”

Iñaaventziro Jesús inkitesato ovaakarontsi(Lc. 12.32-34)

19“Te apantaro povaarantashivaityajaka kipatsiki, ovana opathayi, ariipiyotapaari eejatzi koshintzi. 20Iro

yaarori pisaikai kameetha inkiteki.Kempitavaitaka povaarantatyeeyaamiinkiteki tsika te ompathaanetapai, tsikate intzimapai eejatzi koshintzi. 21

rika povaarantaka,piinterori.”

Iñaaventziri Jesús ootamentotsi(Lc. 11.33-36)

22“Kameetharika onkantya poki,piñaantaro kameethaini, okempitaropinkoñeetyaakotatyeemi.* 23Terikaapantaro poki, eero piñaantarokameethaini,tatyeemi.”*

Iñaaventziro Jesús ashaarantaantsi(Lc. 16.13)

24“Tekatsi materone irantavaiteneriapite omperatantaneri. Tema aparoni

tariri, iriima pashine, inkisaneentanakeri.Ari okempitzitari eejatzi: Tekatsiramaterone iranteneri Pava ikovakaantziriirirori, aririka inkinkishiretakoyeetero

nakero iroorikami omperatyaarine.”

Iñaaventziro Jesús kantzimoshiretaantsi(Lc. 12.22-31)

25“Pinkeme nonkante: Tera apantaroonkantzimoshirevaityaami pinkante:‘¿Opaitama noyaari, opaitamanomiretyaari, opaitama nonkithaatyaari?’

piintairi añaantareki,chari, anayiro okaratzi ovayetapiintari,okaratzi akithaayetapiintari eejatzi.26

yeeni. Te iriyote impankitanontyairoyaari, te irovetsike ipanko irovanontyaivankire. Iro kantamaitacha Pava,piintakeri irovarite.tzi jetakotai Pava. 27

tyaaro onkantzimoshirevaityaami ¿arima

tsite? 28Intsityaa ankinkishiretakoteroinchateyapayeeni, te añeero antavaitanete,te ontyaanontya onkithaatyaari. Iro

tyaaro, onkante:tyaari?’* 29Ovaneenkata kameetha, anayirijovaneenkaveta Salomón,chari pairani. 30

tayetzirori. Okantaveta kapiche

6

15

* 7.6: Ikantaitziri jaka: “vathatsi tasorentsitatsiri” ipoña “mareryaayetatsiri,” irooshiyakaaventacha Kameethari Ñaantsi tasorentsitatsiri. Tema iñaane Pava, okempitari ikaratzimareryaayetatsiri. Iriima otsitzi ipoña chancho, irira oshiyakaaventacha, ikarayetzi kaarikoverone inkempisantero Kameethari Ñaantsi, osheki ikisaneentakeri kamantantzirori. Tera ariteimpankiventayeetyaari, terika inkovero inkempisante.

añaavetaro ovaneenkatapaintya, iroosamani, tekatsi apantyaarone aririkaonkamateyatanake,kero, impoña intaayetakero. ¿Eeromaikempoyaaventzimi eeroka Pava? Aritake,eero pikisoshiretzi. 31

moshirevaitami, pikantzi: ‘¿Opaitamanoyaari, opaitama nireri, opaitamanonkithaatyaari?’ 32

shirevaitari ikaratzi kaari kempisantatsine.Irooma eerokapayeeni, jiyotakoyetzimiro

moyetamiri. 33Iroora kovaperotacharipinkokovatairi impinkathariventaimi,

taimi,miro okaratzi kovityiimoyetamiri.

34Ari okanta,tami ompaityaarika avishimotemiriosaitekira. Tema maaroniki kitaitepiñeero ompaitya avishimotemiri.”

Iñaaventziro Jesús kantzimataantsi(Lc. 6.37-38, 41-42)

7 1“Te apantaro ankantante:shire inatzi nosheninka.’ Aririka

ankantantake, ari irimayeetai aaka,inkantayeetai: ‘Kaariperoshire pinatzieejatzi eeroka.’ 2Aririka ankantakoteriasheninka, ari inkantakotanakai eejatziaaka. Ontzimatye aamaiya, aririka ontzimeantzimotantane, imaperoitaikari aakaapaata impiyatayeetai. 3Okempivaitakaroaririka otyaakitaimi antaro inchapetookiki, ¿kantatsima ameneri pashineotyaakitachari kapicheeni irookiki?4¿Tema eero okanta ankanteri: ‘Pimpoke,nagaimiro otyaakitakemiri pokiki?’ Temaotyaakitakemi eeroka antaro inchapeto.5Pikempitakari kamataviri. Petavakyaaro

eeroka paavairo inchato otzikaakemiri,irojatzi pamenantanaiyaari kameethapaantaiyaaniriri otyaakitakeri pashine.

6Tera impayeetapiintaiteri otsitzivathatsi tasorentsitatsiri. Ari okempitarieejatzi tera impayeeterimi chanchomareryaayetatsiri,kero iraatzikavaitavakero.teri ikovayevetari, osheki inkatsimate, ariiratsikantake.”*

Iñaaventziri Jesús amanaperotziriri Pava(Lc. 11.9-13; 6.31)

7“Pinkampitante, pinkokovate eejatzi,aritake piñaakero impayeetemiropikovakotantziri. Pinkempitakaanteropareetya aparoni pankotsi,keri ashitarori: ‘Pashitaryeenaro.’ Aritakeirashitaryaakemiro ipanko. 8Aritakeimpayeetairi kampitantayetatsiri. Inkarateamemenatairone, ari iroñaakaitairi. Aririkainkantaiteri: ‘Pashitaryeero.’ Aritakeirimatakero. 9Aririka inkampitemi pitomi,inkantemi: ‘Apa, pimpena tanta.’ ¿Arimapimpakeri mapi? 10Aririka inkantemi:‘Pimpena shima noya.’ ¿Arima pimpakerimaranke iroyaari? 11Iro kantacha eerokapetakotari pitomipayeeni, kaariperoshirepinaveta. Iriira ovatsiperotzirori AshitairiInkitesatzi, jetakotari irirori maaroniamanayetairiri. 12Aririka pinkoveiretakotaityaami, petavakyaaro eerokapetakotantya. Irootakera okantakotziriIkantakaantaitane, irojatzira ikantakerieejatzi pairani kamantantaneri.”

Iñaaventaitziro avotsimanchaki(Lc. 13.24)

13“Aririka pinkove pinkyaavankotairiPava,

6 7

16

tatyeeromi avotsimanchaki. Tematzimatsi pashine avotsisaante, kaaripomerentsitachane inkenantaityaaro.Osheki pampithatakerori,yeetaiya sarinkaveniki. 14Iroomaavotsimanchaki,rone, iriitake areetaachane Pavakinta,inkantaitaatyeero irañagai janta.”

Iñaaventziri Jesús thairi(Lc. 6.43-44)

15“Pinkyaaryootaiyeni,kari oshiyavetariri kamantantaneri,inkempitakotapaakyaari ikantarankioisha te inkatsimatanete.cha kaariperoshire inayetatziira,ikempitakari piratsi katsimari. 16

matyeera ankempoyeero jantayeetziriayotantantyaari ikameethashiretzirika.¿Añiiroma uva onkithotantyaaro ovaatokitochee? Tera. ¿Omatziroma higoonkithotantyaaro iroori? Te omataeejatzi. 17Inchato saankanatatsiri oshooki,okithotzi kameetha. Irooma inchatosampiyashitaintsiri, te onkithokinete.18Tema inchato saankanatatsiri oshooki,te iriñeetero onkaariperote okithoki. Ari

taintsiri, eero jiñeetziro onkameethateokithoki. 19Tema itovaitziro inchato kaarikithotatsine, iragaitakero intagaitero.20Pinkempoyaakoyetairi iyotaayetaimiri.Ikempitakarorika okithotzi inchatosaankanatatsiri oshooki, pimaterojiyotaayetzimiri.”

Jiñaaventziri Jesús iyotakoperotanairiri(Lc. 13.25-27)

21

nari: ‘Novinkatharite pini eeroka,noñaapinkathakitakemi.’ Iro kantachaeero jiñeero impinkathariventairi Pava.Intaani inkarate antayetanairoriikovakaantziri Ashitanari Inkitesatzi.22Aririka nompinkatharitai apaata

napatotairi maaroni atziri. Tzimatsikantayetaatsine: ‘Novinkatharite,nopairyaakemi naaka noñaaventayetzimi.

tziri peyari. Nokantayetziri eejatzinosheninka: Iro notasonkaventantarinopairyiiri Jesús.’ 23Iro kantamaitachanonkantanakeri naaka: ‘Te niyotemi.Piyaataveete jantyaatziini, omaperopikaariperoshiretake.

Iñaaventaitziri apite ovatzikirori ipanko(Lc. 6.46-49)

24“Pinkeme, aririka pinkinkishireteromaaroni nokantakemiri,pisantanakero maaroni, ari okameethatzi.Irootake piyotanetyaari.

thatzi kipatsi. 25Oparyaaveta iniroiteinkane, amaraniveta. Otampyaavetakashintsiini, ookantavetapaakaro pankotsi,te aavyeero. Tema ovatzikakityakameetha oshirantapathatzi kipatsi. 26Ariokempitari eejatzi,tziro nokantayetakemiri, eerorikapinkempisantanairo, eero piñiiropiyotanetyaaro. Pinkempitakotakyaariovatzikirori ipanko impanepathatzi.27Oparyaapaake inkane, amaranitapaake.Opoña otampyaatapaake,karo, tyaanake pankotsi, aanakero. Teiñeetairo.”

28Irootake jiyotaayetakeriri Jesúsikaratzi apatoventakariri.thaitanakeri. 29Tera omaanta ishintsinkajiyotaantzira, janayiri jiyotaantziiyotzinkariite.

Jovashinchagairi Jesúsomatziri pathaarontsi

(Mr. 1.40-45; Lc. 5.12-16)

8 1

kera tonkaari otzishiki, joyaatairiosheki atziri. 2Ari ipokashitakeririaparoni atziri omatziri pathaarontsi,

7 8

17

* 8.8: Irika ijevare ovayiriite Roma-satzi, kaarira Judío, pashinesatzi atziri jinatzi. Tema pairaniaparoni Judío, te inkyaavankoteri pashinesatzi kaari isheninkata.

jotyeerovashitapaakari Jesús,keri: “Pikovirika,chagaina.” 3Iroora jakotashitantanakariri,jantantakari kapicheeni irako, ikantzi:“Nokovi, peshitakotai.” Eshitanakeipathaavaiveta. 4

vaari: “Eerora pikamantakotana. Apatziro

rentsitaari, pimonkaratantyaaroriIkantakaantane Moisés,kaariri Pava,taimi.”

Jovashinchagairi Jesús irotzikataneijevare ovayiriite

(Lc. 7.1-10)5Ikanta jovaanaa Jesús, areetaiyakani

nampitsiki Capernaum. Ari ipokakeriijevare ovayiriite Roma-satzi, iriñeeriJesús, 6ikantapaakeri: “Novinkatharite,tzimatsi notzikatane nopankoki,kitaka imantsiyatake, kisoporokitake.”7Jakanakeri, ikantziri: “Aritake niyaatakenovashinchagairi.” 8Iro kantamaitachaikantanake irirori:thatakemi eeroka, kaaripero nonakenaaka,kotena. Intaani nokovi pinkantakaanteri,ireshitakotai. Tema aritake omatakyapinkanteri.* 9Tema tzimatsi omperatanarinaaka, tzimatsi eejatzi ovayiripayeeninomperatari naaka. Aririka nonkanteri:‘Piyaate,’ aritake iriyaatake. Aririkanonkante pashine: ‘Pimpoke,’ aritakeimpokake.tane: ‘Pantero iroka,’ jimatziro jantziro.”10Ipampoyaanakeri Jesús ikemakeriikantake irika ijevare ovayiriite.Ikantanakeri oyaataiyirini: “Iriiramatakerori irika ikempisantzi, jakaIsrael-ki te intzime aparoni asheninkakempityaarine. Omaperora. 11Pinkeme,

aririka impinkathariventantai Inkitesatzi,ari intzimake osheki kaari asheninkatapoñaayetachari pashineki nampitsi, tsikaintzime anintaayetaachane intsipataiyaariAbraham-ni, Isaac-ni eejatzi Jacob-ni.12Iro kantamaitacha eerora itzimaperotaiasheninka saikaatsineri janta. Iriitake

rimi maaroni janta, oshekimaitakaipiyathataka, irootake irookantaiyaaririotsirenikitake. Ari iriraavaitaiyaari,iratsikaikivaitya inkemaantsitaiya.”13Ipithokashitanaari ijevare ovayiriite,ikantziri: “Pimatairo pimpiye pipankoki.Tema pimatakero pikempisantzi eeroka,

tane.tane janta ipankoki.

Jovashinchagairo Jesús iriyote Pedro(Mr. 1.29-34; Lc. 4.38-41)

14Ikanta Jesús jatake ipankoki Pedro.Iñaapaatziiro iriyote, onoryaaka, aakerosaavakirentsi. 15Ipampitapaakerokapicheeni akoki, eshitakotanake.Piriintanaka, amenayetavakeneriompaitya ompavakeriri. 16Okantaosheetyaanake, jamaitapaakeneri oshekijaakiri peyari. Jovashinchaayetairi,ikisathatavakerira kapicheeni iveyarite.Jovashinchaayetairi eejatzi maaronimantsiyayetatsiri. 17Arira okantaomonkaraantakari iñaaventakeri pairanikamantantaneri Isaías, ikantakeranki:

Iriira aanakerori amantsiyare,Irijatzi aanakerori eejatzi okaratziakemaantsiyetari.

Oyaaterine Jesús(Lc. 9.57-62)

18

paake atziri apatotzimentariri,

8

18

keri iriyotaane: “Thame amontyagaiintatsikero.” 19Ikantavetavaariiyotzinkari: “Iyotaantanerí, nokovinoyaatanakemi tsikarika pikenayetzieeroka.” 20Jakanake Jesús, ikantziri:“Aparoni otsitziniro, tzimatsi imoroimaantari, eejatzi tsimeripayeeni tzimatsiiromayero. Iriima irika Itomi Atziri teraotzimi ipanko imaantapiintyaari irirori.”21Ari ikantanake aparoni iriyotaane:“Iyotaanarí, nokovavetaka naakanoyaatanakemi, iro kantamaitacha

nairi, arira noyaatemiri.” 22Ipoñaikantanakeri Jesús: “Poyaatena. Temaikaratzi kamashireyetatsiri, ari inkitatairiirirori kaminkaripayeeni.”

Joimairentziro Jesús tampyaa(Mr. 4.35-41; Lc. 8.22-25)

23Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki,itsipatanaari iriyotaane. 24Ikantajimontyaakotanaka, maanake Jesúspitotsiki. Iro joveraakovetaiyakaniniyankyaaki, omapokakeri iriyotaaneotampyaatapaake antaroite,paaka jiñaa pitotsiki, otamakaatanakerainkaare. 25Jiyaatashiitanakeri,jovakiryeetapaakeri Jesús, ikantapaakeri:“¡Iyotaanarí, ampiinkatye!taina!” 26Ikantanakeri irirori: “¿Opaitamapitharovantari?perotziita?” Piriintanaka, joimairentakerotampyaa eejatzi ikempitakerootamakaane inkaare, avisanake,tanai kameetha. 27

nakeri Jesús, iñaapinkathatanakeriiniroite, ikantavakaayeta: “¿Ipaitamaatziritatsiri irika? Joimairentzirotampyaa, eejatzi inkaare.”

Gadara-satzi jaakiri peyari(Mr. 5.1-20; Lc. 8.26-39)

28Aritake areetaiyakani intatsikero,aatakotaiyapaakeni nampitsiki paitachari

Gadara. Ari ishiyashitavakari apite atzirijaakiri peyari ipoñaakaro kitataariki.Katsimaki ikantakaakari peyari, oshekiitharovakaitakari, te arite inkenayeetejanta. 29Ikantavakeri: “¡Jesús, Itomi Pava!¿Irootaintsima povasankitaina? ¿Tsikamanokantakemi eeroka?” 30Ari itzimi jantaosheki chancho, ishintaraavaitaiyini.31Ñaavaitanake iveyarite, ikantanake:“Aririka povavisaakotairi irika naakane,potyaantena naaka ipiyotaka chancho.”32Jakanakeri Jesús, ikantziri: “Piyaatepeyari.” Matanaka.yeeni chanchoki, jaakapaakeri, irooraishiyantaiyanakari imperetatzi otzishi,mitagaiyapaakani maaroni inkaareki,aperotaka ipiinkake. 33Ikanta iñaakeriraaamaakoventariri, shiyeeyanakani.Jatake nampitsiki, ikamantapaakerimaaroni atziri okaratzi iñaakeri. 34Iroorajiyaatashiitantanakariri Jesús,paakeri: “Te nonkovaiyeni pisaikinonampiki, pamene tsika pinkene.”

Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri(Mr. 2.1-12; Lc. 5.17-26)

9 1Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki,montyaakotaa, ipiya inampiki. 2Ari

jamaitakeneri kisoporokiri, janatakoitakerishitashintsiki jonoryaantapiintari.tavakeri Jesús atziri amakotakeriri,iñaanatavakeri mantsiyari, ikantavakeri:“Tharomentashire pinkantanakya notomi,ari novashinchagaimi, tema ipeyakoitaimiropikaariperoshirevetaka.” 3Ikanta ikemavakeiyotzinkariite, ikantashiretanake:tziiri Pava irikavé.” 4Jiyotake eejatzi Jesúsopaita ikantashiretakeri, josampitanakeri:

tziri? 5¿Tema onkameethate nonkante:‘Ipeyakoitaimiro pikaariperoshireveta?’¿Irooma pikovi nonkanteri: ‘Pinkatziye,paniitai?’ 6Iroñaakara piyoteri irika ItomiAtziri otzimimotziri ishintsinka, ariimpeyakotairi kaariperoshirevetachari.”

8 9

19

Ipithokashitanakari mantsiyari, ikantziri:“Pinkatziye, paanairo ponoryaantavetari,piyaatai pipankoki.” 7Ari ikatziyanakamantsiyavetachari, jatai ipankoki. 8Iñaakerimaaroni atziri apatotainchari,vakeri jiyaataira. Ikantaiyanakeni:rotatziiri Pava, iriitakera matakeroriotzimimotantakariri ishintsinka Jesús.”

Jagaitanakeri Mateo(Mr. 2.13-17; Lc. 5.27-32)

9Ikanta jovaanaka Jesús, irojatziraiñaantapaakariri paitachari Mateo,kovakotziriri isheninka kireeki. Ikantapairi:“Poyaatena.” Katziyanaka, joyaatanakeri.10Ipoña jaanakeri ipankoki irovakaiyaari,itsipataanakeri iriyotaane.tsiri kovakotziriri isheninka kireeki,

tsiri. Ari itsipatakari Jesús jovaiyakani.11Ikanta iñaakeri Fariseo-payeeni,ikaimakeri iriyotaane Jesús, josampitakeri:

tatsiri kireeki,shireyetatsiri? Te onkameethate.” 12

vakera Jesús, ikantanake irirori: “Aririka

tzinkari, iriima atziri kaari mantsiyatatsitekatsi inkove irirori. 13Ontzimatyepinkinkishiretero Ikantakaantane Pava,kantatsiri:

Te nonkovajaantairo pamayetainapipira pimpometainari.

taiyaari pisheninka.Tera iro nopokantajaantakari naakanonkaimashireyetairi kameethashireri,aña nopokashitatziiri kaariperoshirerinonkaimashiretairi irovashaantairokaariperori.”

Iñaaventziro Jesús itzitaita(Mr. 2.18-22; Lc. 5.33-39)

14Ipoña ipokaiyakeni iriyotaane Juan,josampitapaakeri Jesús, ikantziri:

“¿Opaitama kaari itzitanta piyotaane?Notzitapiinta naaka, ari ikempitari eejatziiriyotaane Fariseo-payeeni.” 15JakanakeriJesús, ikantanakeri:tyaari aavakaachari,neentaitakya? Aryaajaini apaata, aririkairagaitakeri iimentaitari, aripaiteraintzitaitya. 16Tema aparoni paisatoriikithaataitari,tyaaro osape ovakerari,nake aririka ampithatanakyaarikaovakerari. 17Eejatzi okempitari, te aritzi

tyaaro eeryaatatsiri jimiretaitari. Aririkairovantayeetakyaaro, ari isanaryaanake,apaavaitashitakya jimireetari, eejatzimeshinantsinaki irirori. Iri aritatsi

tyaaro, eero japaavaitanta apiteroite.”

Irishinto Jairo opoña tsinaneantzitakeriri iithaare Jesús

(Mr. 5.21-43; Lc. 8.40-56)18Tekera inthonkero iriñaavaite Jesús,

areetapaaka aparoni jevari,tapaakeri, ikantapaakeri: “Kamakenishinto, iro nopokantari piyaatenopankoki pantantaiyaaro kapicheenipako, añagaita.” 19Ari jiyaatanake Jesús,eejatzi iriyotaane joyaatanakeri. 20Okantaaparoni mantsiyatatsiri tsinane, oshekiosarentsi osokaavaitaka, tzimakotake 12osarentsi, okenashitapaakeri itaapiikiJesús, antzitakeri kapicheeni opatzikiiithaare. 21Tema okantashiretakitzi:“Aririka nantzitakeri iithaare,kotai.” 22Ipithokashitanakaro Jesús,ikantziro: “Tharomenta pinkantanaiyanishinto,take.yare tsinaneka. 23Ikanta jareetapaakaJesús ipankoki jevari, iñaapaatziirishoviriventzirori kamaintsiri, oshekiatziri akivainkatainchari. 24IkantapaakeriJesús: “Pisheke,

9

20

karini, aña omakoryaatzi.” Thainkayajovaitakeri Jesús. 25

paakeri maaroni, kyaapaake Jesús,joirikavakotapaakero, piriintanaaeentsika. 26Te omanakotanakya jantakeriJesús, ikemakoitanakeri maaroni.

Jovashinchagairi Jesús apite mavityaakiri27Ikanta jovaanaka Jesús,

keri apite mavityaakiri, ikaimakotziri,ikantzi: “¡Icharine David-ni,kataiyaana!” 28Irojatzi jareetantapaakaripankotsiki, eejatzi mavityaakiri irirori.Ipokashitapaakeri okarikiini,keri Jesús, ikantziri: “¿Pikinkishiretamaeeroka ari novavisaakotaimi?” Ikantaiyiniirirori: “Jee,tharite.” 29Jakotanake Jesús,kitakeri, ikantziri: “Ovashinchagaimipikempisantaana.” 30Apathakeroamenanai kameetha. Ishintsithavetavaari,ikantziri:tena novashinchagaimi.” 31

tacha jiyaataira, ikamantantayetanake,ithonka ikemakoitanakeri Jesús.

Iñaavaitakaitziri kisovaanteri32Ipoña jamaitapaakeneri Jesús aparoni

atziri jaakiri peyari, kisovaante ikantaka.33Ari jovashinchaavakeri Jesús irikaatziri,kari peyari, tema jomityaantapithatakeriiveyarite. Maaroni ikempoyeetanakeriJesús, ikantashiretaitanake: “Teraañaapiinte oshiyaarine irika anampikiIsrael-ki.” 34Iro kantamaitacha ikantaiyiniFariseo-payeeni irirori: “Jimatakaatziiriraijevare peyariite jovashichaantaririiraakane.”

Sampainkatake pankirentsi35Ithonka jiyaayetake Jesús maaroni

nampitsiki,taita. Iñaaventapiintakero Kameethari

tantai. Jovashinchaayetakeri maaroni,

tsitzimotyaarine. 36Iñaayetzirira oshekiapatotzimentariri,retakari, ikantake:kaayetaka irika atziripayeeni.

Ikempitakari oisha eerorika itzimiaamaakoventyaarine.”

37Eekerora ikantanakitziiri iriyotaane:“Ikempitakarora irikapayeeni atziri,osampainkatzi pankirentsi,tacha te intzimaperote atziri aavatairone.38Pamanairi Avinkatharite irotyaanteetaosheki jatatsineri atziriki, tema kapatachaosheki kempisantayetaatsine.”

Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanore(Mr. 3.13-19; Lc. 6.12-16)

10 1Ipoña jiyoshiitake Jesús ikaratzi12 iriyotaane, jimatanakero

irirori irovashinchaayetairi mantsiyari,eejatzi ikaratzi jaakayetziri peyari, temaipasavyaakari itasonkaventantzi. 2Jirikaikaratzi 12 jiyoshiitakeri Jesús:rori Simón, ipaitakeri Pedro.Ipoñaapaaka Andrés, irirentzi Pedro.Ipoñaapaaka Jacobo itomi Zebedeoitsipatakari irirentzi Juan. 3IpoñaapaakaFelipe, Bartolomé, Tomás,vetariri kireeki isheninka, ipoñaapaakaJacobo itomi Alfeo, Tadeo, 4ipoñaapaakaSimón,neri. Ipoñaapaaka ovekaraantapaakaroriJudas Iscariote,tainchari.

Jotyaantaitakeri karataintsiri 12(Mr. 6.7-13; Lc. 9.1-6)

5

tsiri 12, ikantavakeri: “Eerora pikenijanta isaikayetzi atziri kaari asheninkataaaka, eero pikeni eejatzi inampikiSamaria-satziite. 6

shiteri ikaratzi icharineyetari Israel-ni,

9 10

21

vaita. 7Tsikarika pinkenayetakepinkamantantayete, pinkante: ‘Irootaintsiimpinkathariventantai Inkitesatzi.’8Povashinchaayetairi maaroni mantsiyari,povañaayetairi kamayevetachari,povashinchagairi pathaavaitatsiri, eejatzijaakayetziri peyari.taari pinayetake, te piñe inkovakoitemiro.

taiya eejatzi. 9Eerora paanake piireekitepitharateki, 10eero paanake eejatzipitharate, eero paanake apite piithaare,pi-zapato-te, piyotzikiiro, tekatsi aparonipaanake. Tema ikantaitzi:

Impinaiteri antavaitatsiri.11Aririka pareetya nampitsiki,paake aakameethatemine,paake, irojatzi pavisantakyaari pashinekinampitsi. 12Ari pareetakyaarikapankotsiki, povethatapaakyaari ikaratzisaikatsiri. 13

kemi irirori, ari iriñeero isaikai kameethaokaratzi povethatapaakari. Iroomaeerorika jaakameethatavakemi,shitakara povethatapaakari. 14Eerorikajaakameethaitzimi,taitzimi eejatzi, pavisapithateri,potekanairo piipatsikiite. 15Tema iriitakeirimaperoiteri apaata irovasankitaiteriirika, ari anaanakero ikantayeetairiSodoma-satzi ipoña Gomorra-satzi.Omaperora.”

Iriñaashitakaitatyeemi apaata16“Notyaantatziimi iroñaaka.

vaitakari jotyaantaitziri oisha tsikaipiyota piratsi katsimari. Iro kantachaontzimatye pinkempitakotyari koviyantzimaranke.tyaari aparoni shiro te ikatsimavaitzi.17Paamaventya.

temi pankotsiki japatotapiinta. 18Impoña

janorentsi, okantakaantzirora paventaana

ari piñaaventayetainari,tayetaiyaari, eejatzi pashinesatzi atzirikaari asheninkata. 19Aririka piñaakeroiraayeetanakemi, eero pikantashirevaitzi:‘¿Opaitama nonkantapaakeri?’ Tematzimatsi iyotashiretakaimirone ompaityapiñaanetyaari. 20

tyaari, Tasorentsinkantsi poñaachariAshitamiriki, iri iyotakaimirone onkaratepinkantayetapaakeri. 21Ari iriñeetakeaakaanterine irirentzi irovamaakaanteri.Piñe aakaanterine itomi.rine ashitariri ikisaneentanakeri.22Oshekira piñeero inkisaneentaitemi

taanara naaka, iro kantamaitacha aririkapinkantaitanakityeero paventaiyaana,aritake novavisaakoshiretaimi. 23Aririkainkisaneentaitanakemi aparoninampitsiki, pavishe pashineki nampitsi.Tema tekera pinthonkeroota pinkenayetemaaroni nampitsiki tsika isaikayetziIsrael-mirinkaite, irojatzi impiyantaiyaariirika Itomi Atziri. Omaperora.

24Tera iriñeete aparoni eenirorajiyotaitziri iranaakoteri iriyotanetya tsikaitzimi iyotairiri. Te añee eejatzi aparonionampitaari iranaakoteri tsika itzimionampitariri iñaapinkathaiteri. 25Intaaniañiiro kantatsi iyotaari inkempitakotyaariiyotairiri pairani. Ari ikempitari eejatzionampitaari. Tema ikisaneentayeetakenanaaka iroñaaka, ikempikaantaitakenanaakami Beelzebú ivinkatharite peyari.Eeroka ovatsipero inkisaneentaitemipikempisantaanara.”

¿Niinkama añaapinkathateri?(Lc. 12.2-9)

26

vaiyetari irikapayeeni. Ontzimatyeonkotainchari, ooñaarontayetairo kaariikemathaveeta pairani. 27Apaniro

10

22

* 10.29: Kantakotachari jaka “te impinaperotya tsimeripayeeni,” tema kantatsiiramanantaitantyaari aparoni kireeki inkaraterika apite tsimeri.

niyotakaayetaimiro eeroka irokapayeeni,te iriyotakotzimaityaaro thainkaneriirirori,takaayetairine. 28Eero pipinkashivaiyetarikovatsineri irovemi, tema eero jimatziroirirori irotyaantemi sarinkaveniki. Iriirapiñaapinkathatai Pava, tema iriitakematzirori irotyaantemi sarinkaveniki.29Pamene,yeeni, iro kantamaitacha jiyotzi Pavaaririka inkamakaante aparoni.* 30

taro Pava okaratzi tzimayetatsiri aishi.31Piñaakero, jaamaakotari Pavatsimeripayeeni, eerokara jimaperotataitzijaamaakotami. Eero pipinkashivaitarikisaneentzimiri. 32Aririka pinkanteripisheninka: ‘Noñaapinkathatairi Jesús,’aritake nonkantairi Ashitanari Inkitesatzi:‘Apá, iñaapinkathataana irika,taari.’ 33Irooma pinkanteririka pisheninka:‘Te noñaapinkathateri Jesús,’ arinokempitaiyaari naaka, nonkantairiAshitanari: ‘Apá, te iriñaapinkathatenairika, te asheninkataari.

Iñaaventakota Jesús(Lc. 12.49-53; 14.26-27)

34“Tera nokovi onkompitzimotyaami.Tema te iro aparoni nompokantyaari

kaiya. Aña nopokakera, kempivaitakami

thatavakaantyaari.35 Tema iro nopokantakari:Inkisaneentantyaariri atziriite jiritari,Onkisaneentantyaarori tsinaneinirotari,

Onkisaneentantyaarori tsinaneayirotari.

36 Iri pithokashitavakaachane atziriiteinkisaneentavakaanaiya ikaratziisaikavankotavakaiyani.

37Tema iro onimotzimiri petakoyetyaaripiri, piniro, povaiyanepayeeni eejatzi. Irokantamaitacha aririka anaanakerookaratzi petakotana naaka paventaana,tera pinkyaaryoote pikempisantaana.38Ontzimatye pinkyaaryooventeronoñaaventayetakemiri, onkantavetyaimpaikakoitemi.kero,santana. 39Tema ikaratzi etakovaitachariapaniro jantayetziro inevetashiyetari, ariimpeyashitakya. Iriima inkaratekamimentenane jantanairo nokovakairirinaaka, aritake iravisakoshiretai.”

Impinayeetairi(Mr. 9.41)

40

neri, naakara jaapatziyaka. Ari okempitarieejatzi,nane naaka, iriira jaapatziyaka Ashitanariitzimi otyaantakenari jaka. 41Tzimatsirikaiyotemine kamantantaneri pinatzi, ariopoña jaapatziyanakami,yaari impinataimi Pava apaata. Ariokempitari eejatzi, tzimatsirikaiyotakemine kameethashireri pikantanaapikempisantanai,nakemi, ari pimonkaratyaari impinataimiPava apaata. 42Aririka iriyoitemieerokatake niyotaane,tantyaamiri pimire, jiyotakero Pava,iriitake pinatairine irika etakotakamiri.”

Jotyaantziri Juan iriyotaane(Lc. 7.18-35)

11 1

keri 12 iriyotaane. Ovaanakainkamantante maaroni nampitsikisaikayetatsiri janta.

2Ikanta Juan oviinkaatantaneri,koitakeri chapinki, ikemakotakeri

10 11

23

jantayetakeri Cristo, jotyaantake apiteiriyotaane irirori, 3irosampiteri Jesús,inkanteri: “¿Eerokatakema ipaitaitziri,‘Pokatsineri?’ Kaaririka eeroka,tsima pashine naamaiyaari?” 4Ikantajareetaiyakani, josampitapaakeri Jesús.Irootakera ikantantanakariri irirori:“Aririka piyaatai, pinkamantapairi Juanmaaroni pikemakenari eeroka, okaratzipiñaayetakeri nantayetakeri eejatzi.5Tema namenakaayetairi mavityaakiri,naniitakaayetairi kisoporokiri,chaayetairi maaroni pathaavaivetachari,nokemakaayetairi matayempiri, novayetairi kaminkari, noñaaventayetaineri

yeeni. 6Irootake inkimoshireyetantaiyaariinkarate kaari kisoshireventainane.”

7Ikanta ipiyeeyanaani iriyotaane Juan,

mentakariri, iñaaventziri Juan, ikantzi:“¿Ipaitama pikinkishiretari piñaakerichapinki janta tsika te inampiitaro?¿Iriima piñaake aparoni kempitakarorisavoro opiyonkatonkitakaaro tampyaaokantakaari te iminthashireta? 8

paakerima jovaneenkataka ikithaata?Aña tera. Tema ikaratzi ovaneenkatachariikithaata, isaikavankotziri iriroripinkatharentsi. 9Iro piyaatashitantariripiyotaiyakenira kamantantaneri jinatzi.Tema jimaperotatziiro irirori janaakerikamantantaneriite. 10

koitakeri pairani, iñaanatziri Pava Itomi,ikantziri:

Notomí, ari notyaantake etyaaroneinkamantakotemi,

Iriitake ovetsikanontemineri tsikapinkenapaake eeroka.

11Pinkeme nonkante naaka: Osheki atziritzimavetainchari, tekatsimaita anayerinejiyotanetakari Juan. Iro kantamaitachainkarate ipinkathariventairi Pava inkiteki,aparoni tsinampashiretatsiri janta,janaakotairira irirori Juan. Omaperora.

12Tema jetanakarora pairani Juanikinkithatakaayetakemi, tzimatsi oshekiatziri nevetanakarori shintsiini iriñeerotsika ipinkatharitai Inkitesatzi. Iniroite

taitzi aririka irovayiritaitya. Irojatziikantayeeta iroñaaka. 13Pairani tekeraintzime Juan,neri ipoña Ikantakaantaitane eejatzi.14Iriima Juan,riri pairani, iriitakera Elías-tatsiripiyaatsineri. 15Kovirori inkemathatero,inkempisante. 16Nokempitakaantakemirinaaka koshekavairentzi eentsi aririkainkashiyavaite, 17ikantaitziri: ‘Thameashovirite amasheetantyaari.’ Temaitainkove. Ikantaitziri eejatzi: ‘Intsityaaampanthai ovashiretantyaari.’ Teinkovero eejatzi. 18Ari pikempitaiyakani.Piñaavetavakari Juan, itzitapaakaroirirori irovarite, te jimiretaro kachori,pikantaiyakerini: ‘Jaakatziiri peyari, iroitzivaitantari.’ 19Ipoña ipokavetaka ItomiAtziri, te intzivetyaaro irirori ovaritentsi,jimiretaro kachori eejatzi.rini: ‘Kaariperori jinatzi irinta,rentzi, shinkiryaantzi jinatzi eejatzi.Jaapatziyari kovakotziriri kireekiisheninka,roshireri.’ Tekatsi ompaitya, temaaparoni iyotaneri ari iriyoyeetairi apaataomapero jiyotaneta,kero onkarate avisayetaatsine.”

Ikantamacheetziri kisoshireri nampitsiiteki(Lc. 10.13-16)

20Ipoña iñaaventakotanakeri Jesús

tayetake nampitsiiteki, iro kantamaitachate irovashaantero ikaariperoshiretaiyini.Ikantanake: 21“IkantamacheetziriCorazín-satzi, eejatzi Betsaida-satzi.

tayetake, temaita inkempisantaiyeni.Iriimi ñaakenane Tiro-satzi, eejatzi

11

24

* 11.21: Tema irikaite Corazín-satzi ipoña Betsaida-satzi judío jinayetzi. Iriroma Tiro-satzi ipoñaSidón-satzi pashinesatzi atziri jinayetatzi, te isheninkatari judío-payeeni.

Sidón-satzi notasonkaventantzi, aritakemi

reyetake, irovashaantanakeromi. Impoñainkempisantayetaimi maaroni iriroriite.*22

shireyetaintsiri, eerora jimaperoitziriirovasankitaayeetairi Tiro-satzi, eejatziSidón-satzi.yeetairi irovasankitaiteri Corazín-satzi,eejatzi Betsaida-satzi, tema iñaavetakananotasonkaventantayetzi, temaitainkempisante. 23Eejatzi inkempiyetaiyaCapernaum-satzi, ikinkishiretaiyakaniirirori iriyaayetai inkiteki,tacha osheki ikisoshiretake, iriyaayetaiikenayetzi kaminkari. Iriimi ñaakeronemiSodoma-keri Capernaum-satzi,kenimi irirori, eero japerotzirimi pairaniPava saikaiyatsinimi iroñaaka. 24Aririka

tsiri,peroitairi Capernaúm-satzi, anaanakerojovasankitaitakeri pairani Sodoma-satzi.”

Pimpokashitaina naaka, ari piñeero nomakoryaakaayetaimi

(Lc. 10.21-22)25Ipoña jiñaañaatanakeri Jesús

Ashitariri, ikantanakeri: “Apá, eerokapinkathariventziriri maaroni inkitesatzi,eejatzi maaroni kipatsisatzi, oshekinopaasoonketakemi. Tema eerokaiyotakaayetairiri eentsi tsinampashireri,kaari jiyoyetzi iyotaneriite. 26Temairootake onimotakemiri.” 27Ipoñaikantanakeri piyotzimentakariri: “IriAshitanari iyotakaakenarori maaroni.Apanirora ikanta irirori jiyoperotananaaka tema Itomi jovana.

tziri. Impoña iriyoyetairi eejatzi inkarate

niyotakaayetairi naaka. 28Aririka piñeeropimakoshirevaite, aririka piñeeroompaitya pimpakoovaityaari,shitaina naaka, pinkamantainaro, aritakepiñeero nomakoryaakaayetaimi. 29Eeropimanintziro pimpakoovaiyetyaari,naakatake omperatamiri panatero. Tematzimatsi nokoviri niyotaimiri, tera niyotenaaka notsimaashiretantya,shire noni.takagaimi. 30

tari naaka, tera opomerentsiperota.”

Iñaaventziro Jesús kitaite jimakoryaantaitari

(Mr. 2.23-28; Lc. 6.1-5)

12 1Okanta aparoni kitaitejimakoryaantaitari, ikenanake

Jesús pankirentsimashiki. Temaitasheeyaatziini iriyotaane, javiikitanakeokithoki pankirentsi iroyaari. 2IñaakeriFariseo-payeeni, irootake ikantantakaririJesús: “Pameneri piyotaane. Iroka kitaitejimakoryaantaitari onatzi,tsite iraviikivaite.” 3Ari jakanakeri Jesúsikantziri: “Tema piñaanatakoteriikantakota David-ni, aantavetariri itasheitsipatayetakari ikarataiyini. 4

ranki tasorentsipankoki,tsitanta, ipayetakeri eejatzi itsipatakari.Te oshinetaantsiveta,piintaro omperatasorentsitaari. 5

naitake eejatzi pairani Ikantakaantaitane,okantzi: ‘Eero pantavaitantaro kitaitejimakoryaantaitari.’ Iro kantamaitachajiyaatapiintzi omperatasorentsitaari

pankoki, jantavaitapiintzi. Tekatsikishimenterine. 6Nokantzi naaka,tzimatsira jaka iñaapinkathaperoiteri,iriira anayirori tasorentsipanko. 7Irojosankinatantaitakari pairani, kantatsiri:

11 12

25

* 12.20: Oshiyakaaventachari sonkari ipoña paamparimenki tsivakimataintsiri, iriitake atziriiteikaratzi kempisantavetachari kapicheeni, ashinonkaashireyetachari, mantsiyashireyetatsiri,shipetashireyetatsiri, tema aritake ineshinonkayetairi Jesús irikaite, eero ishinetziriirashinonkaayetaiya, aña aavyaashire inkantakaayetaiyaari, iroshireperoyetaiya.

Te nonkovajaantairo pamayetainapipira pimpometainari,

Iro nokovaperotake petakoyetaiyaaripisheninka.

Ari pinkemathateromi iroka, eeropikantzimentzirimi irikapayeeni, tema teinkaariperoshirete. 8Irika Itomi Atziriipinkathariperotzi irirori, janayiro kitaitejimakoryaantaitari.”

Atziri kisovakori(Mr. 3.1-6; Lc. 6.6-11)

9Ipoña jovaanaka Jesús, ikyaapaieejatzi japatotapiintaita. 10Ariyaisaikakeri janta atziri kisovakotatsiri.Ikanta Fariseo-payeeni, josampitakeriJesús, ikantziri:

tari?” Iro josampitantariri onantyaariinkantakoteri. 11Ipoña jakanakeri irirori,ikantziri: “Tera pamenaminthatashitaripoishate aririka irotetya omoronakikitaite jimakoryaantaitari, petakotari,pinoshikiri. 12Iriira jetakoperoyeetaatziri, janayiri oisha.roshiretakaante ankaminthaante kitaitejimakoryaantaitari.” 13Jiñaanatanakeriatziri kisovakori, ikantziri:vakotai.” Matanaka atziri, akotsitanai,okempitanaaro pashine irako. 14Irokantamaitacha kisaiyanakaniFariseo-payeeni. Jataiyakeni,vaitaiyakeni, ikantaiyini: “¿Tsikaankantakerika Jesús,riri?”

Josankinatakotziyeetakari pairani Jesús15Ikanta Jesús, iyotake ikovaitatzi

irovaiteri, irootake jovaantanaari. Arijoyaatanakeriri osheki atziri,

chagairi maaroni mantsiyari. 16

vetakari: “Eerora pikamantakotana.”17

keriri pairani kamantaneri Isaías-ni,ikantzi:

18 Jirika nomperatane,keri.

Netakotane inatzi,nari.

Kiso iroveri Tasorentsinkantsi,Iñaaventaineri kaari asheninkata,inkantairi kyaaryootatsiri.

19 Eero ishincheenkaventa irirori,Eero ikemaitziri inchecheraateiriñaaventakotya,

20 Eero jovatsitaperotziro irirori

tainchari,Eero joitsivakiri paamparimenkikapichevetainchari ipaampatake,

Irojatzi inkitsirinkayeetantakyaaroriiriñeetairo kyaaryootatsiri.*

21Iriitakera iroyaakoneentairi ikaratzikaari asheninkata impairyagairi ivairo.

Kishimatziriri Tasorentsinkantsi(Mr. 3.20-30; Lc. 11.14-23)

22Ipoña jamaitakeneri Jesús jaakiripeyari, imavityaakitakaakeri,tetakaakeri eejatzi. Jovashinchaavakeri,amenanai kameetha, kantanai eejatziiñaavaitai. 23Ipampoyaaminthatanakerimaaroni atziri, ikantaiyanakeni:jatakema irika charinetariri David-ni?”24Ikanta ikemaiyakeni Fariseo,nake irirori:tziiri ashitariri peyari Beelzebú, irootakejovavisaakotantariri ikaratzi jaakayetziripeyari.” 25Iro kantamaitacha Jesúsjiyotakotakeri ikinkishireyetakari,

12

26

ikantanakeri:kaiya atziri ipinkathariventaitziri, ariiriñaakero irovapintavakaiya. Eejatziokempita aririka irantaminthatavakaiyainampiki atziri,taavakaiya inampiki.

tavakaa, ari iñaakero irovapintaavakaiyaipankoki. 26Ari ikantari eejatzi peyariaririka irantaminthatavaiyaami. ¿Eeroma

kaanakya? 27Iriirikami kamaari Beelzebúovashincheenane naaka, ¿irijatzimakamaari ovashinchiiriri piyotaaneyetari

tsiri? Aririka okanta pikamantakotatziiripiyotaane, ari inkishimentakemirookaratzi pikantakeri. 28

chaanari naaka novavisaakotantaririjaakiri peyari. Tema irijatzi Pava

tantzi. 29Aririka inkovaite inkoshiiterishintsitatsiri kameetha atziri, ontzimatyeiretaitavakyaari iroosoiteri, ari onkantyaeero ikisakoventantaro jashivetari aririkairayitaiteri. 30

yanari naaka, iriitake kisaneentanari.

tena, japaatakotatyaana. 31

tacha nokantzi naaka:

chaneri, eejatzi inkempitagairi maaroniñaavaivetarori kaariperori ñaantsi. Iriimakishimatakerine Tasorentsinkantsi, eeroipeyakoitairi. 32Ari okempitari eejatzi:Kantatsi impeyakotairi Pava inkaratekantzimavetyaarine Itomi Atziri, iriima

tsi, eero jiñeero impeyakoitairi. 33

pivaityaaro aririka iriñeetero kameetharichochoki, jiyotaitzi kameethari onatziovaato inchato tsika opoñaakarachochoki. Ari okempitari eejatzi aririkairiñeetero chochoki piyantatsiri, jiyotaitzi

kaaripero onatzi ovaato inchato tsikaopoñaaka iroori. 34Pikempitakarimaranke, kaariperoshire pikantaiyakani.Tekatsi pinkenakairo piñaavaiterokameethari,tari, irootake okaariperoyetantakaripikantayetziri. 35Aparoni kameethashireriikinkishiretaro kameethari, irootakeokameethatantari jantayetziri. Iriima

taro kameethari,tari jantayetziri. 36Irootake nokantantarinaaka, aritake iramenakoyeetairo apaataokaratzi kaariperori iñaaneyeetari.37Kameetharika okaratzi piñaaneyetari,ari iraakameethayeetaimi. Irooma terikaonkameethate, inkantayeetaimi:roshire pinake,taiyaaro osheki.

Ikovaveta kaariperoshireri intasonkaventantaite

(Lc. 11.29-32)38

kari iyotzinkariite ikantanakeri:tanerí,tante.” 39Ari jakanake Jesús ikantzi:“Kaariperoshire pinaiyini eeroka,kane povakeri Pava, pikovaiyini piñeenanontasonkaventante. Iro kantamaitachaeero noñaakimiro, intaani piñeerokempityaarone okaratzi avishimotakeriripairani Jonás, 40

riri kempitariri antari omani, tema mavakitaite isaikake imotziki.

paintya mava kitaite kipatsiki. 41Apaataaririka iramenakotayeetairo okaratzijantayeetziri, ari iriyakoventaimiNínive-satzi, tema ikempisantairi pairani

shirevetaiyani.miri eeroka iroñaaka janayirira Jonás.42Apaata aririka iramenakotayeetairookaratzi jantayeetziri, ari iyakoventaimi

12

27

* 13.8: Kantakotajaantachari jaka “okaratzi shookapaintsiri,” aamaaka okaratzi 100 okithoki,pashine okaratzi 60 okithoki, pashine okaratzi 30 okithoki.

tsinane pinkatharitatsiri pairaninampitsiki Sabá, tema opokashitakeriiroori iyotaneri pinkathari Salomón,okempisantairi. Irika saikimotakemiriiroñaaka eeroka janayiri Salomón.”

Ipiyashitanta peyari(Lc. 11.24-26)

43

tyaarimi peyari aparoni atziri,tetakaro irañaantare.kyaari, avisakovetaa atziri isaikantakaripeyari. Jatavetaa inkenavaite tsika jantate inampiitaro, eero jiñii tsika isaike.44Impoñaakya inkantashiretai peyari:‘Nompiyee nopankoki tsika nopoñaaka.’Piyaa peyari, iñaapairi atziri kameethaopishitaka irañaantare, ovaneenkaokantaka. 45Impoña iriyaatashitakerimaperotzirori ipeyaritzi, inkantakeri:‘Thame aate nopankoki, pintsipatyaanaampinkatharite.’ Iramake inkarate 7. Ariirashinonkaaperotyaari irika atziri, eeroikempitaa jashinonkaaveta pairanikapicheeni. Arira pinkempitaayetaiyaariiroñaaka eerokaite.”

Iñaaventziro Jesús iriniro ipoña irirentzi(Mr. 3.31-35; Lc. 8.19-21)

46Eeniro ikinkithatakaayetatziiri Jesúsatziri apatotzimentakariri, ari

payeeni, okatziyapaaka jakakiroki,okaimakaantapaakeri. 47Ikantaveetakari:

yeeni, okovi oñeemi.” 48Ari jakanakeikantzi:rini iro nonirontari, iri nirentzitari?”49

takeri, ikantzi: “Irikapayeeni iriitakeranokempitakaantaari nirentzi, iriitakenokempitakaantaari eejatzi noniro.

50Tema maaroni antanairori ikovayetziriAshitairi Inkitesatzi, iriitake nirentzitaari,iriitake notsirotaari,taari.”

Joshiyakaaventziri Jesús pankivairentzi(Mr. 4.1-9; Lc. 8.4-8)

13 1Ipoña ishitovanai Jesúspankotsiki,

pyaaki. Ari isaikapaake. 2

paari eejatzi osheki atziri. Iñaake othatakapitotsi, otetapaaka, saikapaake.yakani atziri irirori inkaarethapyaaki.3Joshiyakaaventatziiniri okaratziikinkithatakaayetakeriri, ikantzi: “Tzimatsiaparoni pankivairentzi jatatsiri impankite.4Ikanta jookakitakero ivankire, tzimatsiookakitapainchari avotsiki, ipokapaaketsimeri, jovapaakaro. 5Tzimatsi pashineookakitapainchari omapiporokitzi tsika teontzimaperote kipatsi,kari thaankiperoini.tye kipatsi, 6sampiyashitanake pankirentsiishintsitapaake ooryaa,rote oparitha inthomointa. 7Tzimatsi

shiki, anaanakero iroori oshookanake,kamanake pankirentsi. 8Irooma pashineookakitapainchari okameepathatzi kipatsi,saankana oshookanake, kithokitanakemaaroni.yeeni okaratzi shookapaintsiri. Aparonishookapaintsiri oshekiperotanake okitho,pashine osheki piyokineentanake, pashineeepiyokiini okithokitanake.* 9Kovatsiriinkemathatero,sante.”

¿Opaitama joshiyakaaventantarori Jesús?(Mr. 4.10-12; Lc. 8.9-10)

10Ipoña josampitakeri iriyotaane,ikantziri:

12 13

28

* 13.12: Okaratzi ñaaventakotachari jaka, jiroka okantakota: Kapicheenirikapinkempisantavakero nokantakemiri, kapicheenira piyotairo.rika, osheki piyotavakeri, eekero niyotakaaperotanakityeemiro. * 13.23: Pamenerokantakotachari janta versículo 13.8.

yetziri?” 11Jakanake Jesús, ikantzi:“Ishineyeetaimiro eerokaite piyotairo

tzi, iriima irikaite te irishineyeeteneriirirori. 12Tsikarika itzimi otzimimotakeri,ari ontzimimoperotairi osheki. Iriimakaari otzimimotzi, eekero iriñaatyeeroeero otzimimoperotairi.* 13Irootakeranoshiyakaaventantarori iroka, onkantyairamenavetya irikaite, eero iñaamaitaro.Ari inkemavetyaaro,kero nokantayevetakari. 14Iriiyetakeraiñaaventake pairani Isaías-ni, ikantake:

Pinkemaiyavetakya, eeromaitapikemathataiyavakero.

Pamenaiyavetya,yironi.

15 Tema kisoshire ikantaiyakani irikaite.Matayempi jinaiyake.Mavityaaki jinaiyake eejatzi.Irootake kaari iñaantaiyaroni,Kaari ikemantaiyani,Kaari ikinkishiretantaiyani.Tera inkempisantaiyeeni, eeronovavisaakotairi.

16Irooma eeroka kimoshire pinkantaiyaani,tema piñagairo, pikemayetairo eejatzi.17Tema iro ikovaiyavetakarini pairanikamantantaneriite eejatzi kameethashireri,iriñeeromi irirori okaratzi piñaayetairieerokaite. Ikovavetaiyakani inkemeromipikemaiyakerini eeroka. Tema teiriñaatyeena, te inkemaiyenani. Omapero.”

Iñaaventziro Jesúsjoshiyakaaventziri pankivairentzi

(Mr. 4.13-20; Lc. 8.11-15)18“Pinkeme noñaaventemiro okaratzi

noshiyakaaventakeri pankivairentzi.

19Tzimatsi kemirori noñaaventziroipinkathariventantai Pava, temaitaikemathatziro.roshiretantatsiri jovashaantakaapaakeriikempisantavetana.rori pankirentsi ookakitapainchariavotsiki. 20

ventarori noñaane, ikempisantzithaankiini. Iri kempitakarori pankirentsiookakitapainchari omapiporokitzi. 21Terairiyotakoperotatyeero ñaantsi,taro ikemaantsiventanakaro ikempisantzi,jovashaantanakero. Ikempitakaro

perotatye oparitha inthomointa kipatsiki.22Tzimatsi eejatzi kemavetarori noñaane,

mentavaitya,retakotziro irovaakaro,tantakarori noñaane, te inkempisante.

chari kitocheemashiki,tsine. 23Tzimatsi pashine kemirorinoñaane, ikempisantanakero.ventanairo. Iri oshiyakarori pankirentsishookapaintsiri okameepathatzi kipatsi,oshekiperotanake okitho, pashine oshekipiyokineentanake, pashine eepiyokiiniokithokitanake.”*

Iñaaventakotziri Jesús pankitzirori trigo24Ipoña joshiyakaaventakeneri eejatzi

Jesús, ikantake: “Jiroka oshiyari eejatziipinkathariventantai Inkitesatzi, oshiyariaparoni atziri pankitzirori kameethakiritrigo. 25Okanta tsirenipaite jimagaiyiniiratziritepayeeni eejatzi irirori, pokakekisaneentziriri jamake okitho trigo-niro,ipankitakeneri irovaneki, ikonovakerotrigo-perori, piyanaka. 26

13

29

* 13.31: Iro ikantakoitzi jaka okitho iryaanitatsiri pankirentsi, paitachari mostaza, shookatsiriinampiki pashine atziri.

nake trigo-perori, kithokitanake. Ariokempitakari eejatzi trigo-takerori. 27Ikanta jiyotaitakero,jiyaatashitakeri ashitarori, ikantaitakeri:‘Kempitaka te apantyaaro okitho trigoapankitakeri povaneki, ¿opaitamaokonovantarori oshookake trigo-niro?’28Ikantanake ashitarori irovane: ‘Aña iripankitakerori kisaneentanari.’ Ikantziiratzirite:yetairo trigo-niro?’ 29Jakanake, ikantzi:‘Eero, aamaashitya, ari pinthokakotakerotrigo-perori. 30

vyaaroota oshooke,kyaari trigo-perori.miri: Pinthatzinkero trigo-niro,pintayero. Paviikitairo trigo-perori,povayetairo.

Joshiyakaaventaitziro okitho iryaanitatsiri(Mr. 4.30-32; Lc. 13.18-19)

31

ventakeneri, ikantzi: “Jiroka oshiyarieejatzi ipinkathariventantai Inkitesatzi,

tsiri okitho pankirentsi.* 32Iryaaniokantaveta okitho, iro kantamaitachaaririka oshookanake, anayiro pashinepankirentsi, antaro ontevayetanake ariirimavoshiyetyaari tsimeripayeeniontsimankatapeshitake.”

Joshiyakaaventaitziroshineyakairori tanta

(Lc. 13.20-21)33Jiroka pashine joshiyakaaventakeri

Jesús, ikantzi:tai Inkitesatzi, oshiyakotaro aparonitsinane ovetsikirori tanta. Aakerotrigo-pane, okonovakero shineyakairori.

thate.”

Tsika okanta joshiyakaaventantaroriJesús iñaaventayetakeri

(Mr. 4.33-34)34

ventziro okaratzi jiyotaantayetziri.Tekatsi aparoni kaari iroshiyakaavente.35Ari omonkarataakari iñaaventakeripairani kamantantaneri iñaaventakotziroikantakeri Pava:

Noshiyakaaventatyeeneri atzirimaaroni noñaaventeneriri.

Nooñaarontaineri kaari jiyoveetapairani ovakera ovetsikantakarikipatsi irojatzi iroñaaka.

Jooñaarontziro Jesúskempitarori trigo-niro

36Ipoña jiyaatanai Jesús,nairi atziri apatotzimentakariri,jatanake pankotsiki. Ari josampitakeriiriyotaane, ikantziri: “Piyotainarookaratzi poshiyakaaventakeri.¿Opaitama oshiyakaaventacharitrigo-niro ikonovaitakerori ipankiitzirotrigo-perori?” 37Ikantzi Jesús: “IrikaItomi Atziri iriitake kempitakaririashitarori irovane ipankiitakerotrigo-perori. 38Iroka ovaantsitatsiriirootake oshiyakaaventarori kipatsiasaikantayetari. Iroka trigo-perori iri

ventairi Pava. Irooma trigo-niro irioshiyakaaventacha ikaratzi jashiyetariKaariperori. 39Irika kisaneentantatsiripankitakerori trigo-ventacha kamaari. Kempityaaronejaavataitziro okitho trigo,venta aririka onthonkaiya apaatakipatsi. Irikapayeeni aavayetakerori

riite. 40Piñaakero, japatotakaantaitakero

13

30

* 13.45: Iro ikantakoitzi jaka mareryaari, okarayetzi mareryaayetatsiri kempiyetarori mapiipaitaitziri “perla,” osheki inintaitziro. Iro kantamaitacha kimota okanta ovinaro.

trigo-niro, itagaitakero. Irooraoshiyakaaventacha aririka onthonkaiyaapaata kipatsi. 41Irika Itomi Atziriirotyaantairi maninkariite,kaantairi kaariperoshiretatsiri, tema teinkove inkonovaiyaari ikaratzikempisantayetakeriri. 42Impoñaintaayeetairi kaariperoshireri, ariiriraavaityaari iratsikaikivaityainkemaantsitaiya. 43Iriima ikaratzikameethashireyetaintsiri, shipakirya

tsiri. Isaikimoyetairi Ashitairi tsikaipinkathariventantzi irirori.tatya.”

Iñaaventziri Jesús omanachari kireeki44Ipoña ikantake eejatzi Jesús: “Jiroka

pashine noshiyakaaventemiri. Tzimatsiosheki kireeki jomanaitziri ovaantsiki.Ikanta aparoni atziri iñaakeri, te ariteiraanakeri, eejatzi jomananairi, tekatsiinkamante, ikantashiretanake irirori:‘Ontzimatye namanantero iroka kipatsi,ari onkantya nashitantyaariri ikaratzitzimatsiri janta.’ Ipoña ipimantakerookaratzi tzimimovetariri, jamanantakerokipatsi. Kimoshire ikantaka, temajamanantakotakeri osheki kireeki. Ari

ventantai Inkitesatzi.”

Iñaaventziro Jesúsmareryaari pinaperotachari

45Ikantzi eejatzi Jesús: “Aririkaimpinkathariventantai Inkitesatzi,ikempitari aparoni atziri kovaintsiriiramanante mareryaari.* 46Jiñaakemareryaari, osheki ikovake irayeri.Ipoña ipiyanaa inampiki,kero okaratzi tzimimotziriri,kero iroñaaka mareryaari.”

Iñaaventziro Jesús kithare47Ikantake eejatzi Jesús: “Aririka

impinkathariventantai Inkitesatzi,ikempitari aparoni kithatatsiri. Jaakeosheki kantavaiyetachari shima. 48Ipoñajinoshikakotakeri othapyaaki,takeri kameethatatsiri. Ikaratzi kaarikameethayetatsine, jookayetakeri. 49Ari

kaiya kipatsi. Impokake maninkariite,irinashiyetaiyaari kameethashireri, ariinkempitaakeriri eejatzi kaariperoshireri.50Impoña intaayeetairi kaariperoshireri,ari iriraavaitaiyaari, iratsikaikivaityainkemaantsitaiya.”

Iñaaventziri Jesús ovakerariovaakarontsi ipoña paisatori

51Ari ikantzi Jesús:roma okaratzi nokantayetakeri?”Ikantaiyini iriyotaane:kero.” 52Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:

chari,chari. Jaapiintziro paisatori irovaakaro,jaapiintziro eejatzi ovakerari. Aritakeinkempitaiyaari eejatzi iyotzinkariitearirika impinkathariventairi Inkitesatzi,

tziro pairani, iriyotaantairo eejatziovakerataatsiri.”

Ipiyaa Jesús Nazaret-ki(Mr. 6.1-6; Lc. 4.16-30)

53

kero okaratzi iñaaventakeri, arijiyaatanai. 54Ikenanai inampiki.tayetapai japatotapiintaita.minthatakeri ikaratzi kemayetakeriri,ikantaiyini: “¿Ipaitama matakaakeririirika jiyotanetantakari,

13

31

* 13.55: Jacobo, irijatzi ikantaitziri eejatzi Santiago.

ventantzi eejatzi? 55¿Kaarima irika itomiosheronkapiintzirori inchakota, otomitariMaría? ¿Kaarima irirentzipayeeni irika:Jacobo, José, Simón, ipoña Judas?*56¿Tema ari akaratziro iritsiropayeenianampitaro jaka,tsitakaakeriri?” 57Osheki ithainkaitakeri,ikisaneentaitanakeri.kari Jesús: “Ari ikantatya kamantantanerite iriñaapinkathaiteri inampikira irirori.”58Tema osheki ithainkimavaitaitakeriJesús inampiki,ventanta.

Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri(Mr. 6.14-29; Lc. 3.19-20; 9.7-9)

14 1Ikanta pinkathari Herodespaitachari Tetrarca,

keri Jesús. 2Ikantziri iromperatane: “IrikaJesús iriitakera Juan oviinkaatantaneri.Iriitakera añagaatsi, piñeeri otzimiishintsinka.” 3

tzitakariri Juan, joosotakaantakeri,jominkyaakeri. Iro kantakaantziroiinavetari irirentzi Felipe paitachariHerodías. 4Tema ikaminaavetatyaariJuan irika Herodes, ikantavetari: “Tearite paapithatantziro.” 5Ari ikovavetakairovakaanterimi, iro kantamaitachaosheki ñaapinkathatakeriri Juan,jiyotaiyini kamantantaneri inatzi.Itharovakaanakari Herodes atziri,ikantashiretzi: “Aririka novakaantakeri,ari inkisaneentaitakena.” 6Okanta

taro itzimantari Herodes. Ipiyotaiyakaosheki isheninka, joimoshirenkaiyirini.Ari opokapaake ishinto Herodías,amasheetapaake. Osheki ookimotanakariHerodes. 7Ikantakero: “Tzimatsirikaompaitya pinkampitenari,miro. Omapero, jiyotzi Pava eeronamatavitzimi.” 8Ipoña okantziro iniro:

“Pinkanteri inthatzinkakaanteri Juan.”Iro okantantakariri:naro iito Juan matzitaki.” 9

tanakari Herodes, te inkovavetya. Irokantamaitacha ikemaiyakeri isheninkaikantakerori inkaaranki. 10Irootakeithatzinkakaantantakariri Juan. 11

takero iito, ipakoitakero aanakeneroiniro. 12Ipoña ipokaiyapaakeni iriyotaaneJuan, ikitatairi. Arira jiyaataiyanakeisaiki Jesús, ikamantakeri.

Jovakaari Jesús 5,000 atziri(Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14)

13Ikanta ikemake Jesús kamake Juan,otetanaka pitotsiki iriyaatero tsika teinampiitaro.takeri tsika iriyaate, shiyeeyanakaniikenaitake avotsiki, joyaataitanakeri. 14Irojaatakotapaakitziini Jesús, iñaapaatziosheki piyotzimentakariri.paakari,yetatsiri. 15Okanta osheetyaanake, ikantziiriyotaane Jesús: “Pamene, asaikatziiratsika te inampiitaro, aritake sheetyaakeeejatzi. Pinkaratero pikinkithatzi,iriyaataita atziri nampitsiki irovapaiya.”16Jakanakeri, ikantziri:tantyaarori iriyaayetai? Pimperi eerokairovarite.” 17Ikantanake iriyotaane:“Tekatsi nomperi naaka. Intaani otzimiokaratzi 5 tanta ipoña apite shima.”18Ikantzi Jesús: “Pamakenari jaka.” 19Ariikantziri maaroni atziri: “Pisaikaiyeni.”Thointaiyanake atziriite. Ipoña jaakerotanta, eejatzi shima, amenanake jenokiinkiteki, iñaañaatanake, ikantzi:“Paasoonke Ashitanarí, eerokatakepakenarori iroka noyaari.” Ipoñaipitharyaakero, ipayetakeri iriyotaane,jovavisaitakaniri irirori atziripayeeniapatotainchari. 20Ari ikaratzi jovaiyakanimaaroni, kemaiyakani. Ipoña japatotairo

13 14

32

* 14:25: Kantakotachari jaka: “Okanta okitaitzimatake,” irootake oshiyarori jametarijantayetapiintziro ovayiriite jaamaventa tsirenipaite, onkantya eero japaatashitantaro inkakivaiteaparoni ovayiri maaroni tsireni, ontzimatye intzime cuatro ovayiri aamaventachaneri. Aparonietanakyaarone ovakera ontsirenitanake, pashine aririka oniyankiitzimatake tsireni, pashinearirika oniyankiitake tsireni, overaantapaakyaaroni iri kitaitakotatsine.

tzimakaarantapaintsiri, joteyetairokantziriki, okaratzi 12 jaikitaachari.21Aamaaka ikaratzi 5,000 shirampariovainchari. Tzimitacha eejatzi tsinaneipoña eentsipayeeni ovainchari.

Janiitantaro Jesús inkaare(Mr. 6.45-52; Jn. 6.15-21)

22Ipoña ikantairi Jesús iriyotaane:“Thame petaiyaaro pimontyagaiintatsikero.” Ikantakeri eejatzipiyotzimentakariri:yeene.” 23Iro ikenantanakari iriroritonkaariki, iñaañaateri Ashitariri. Okantaotsirenitanake, saikake apaniroini Jesúsjanta. 24Overaakotaiyaani iriyotaaneniyankyaaki, antaro otamakaane inkaare,oipiyapiyatakotakeri tampyaa. 25Okantaokitaitzimatake, pokai Jesús janiitantaaroinkaare.* 26Te iriyotavairi,keni iriyotaane, ikaimaiyanakeni:“¡Kaakitake shiretsivé!” 27Iñaanatapairiirirori, ikantziri: “Naaka pokaatsi,

tzi.” 28Ari ikantanake Pedro: “EerokamaNovinkatharité, pinkantakaiyaaronaniitantyaaro naaka inkaare.” 29IkantziJesús: “Pimpokanake.” Aniitanake Pedroinkaareki jiyaatashitanakeri isaikakera.30Iro kantamaitacha ikinkishiretanakeroPedro antaro otamakaane inkaare,itharovanake, iro itsitsiyantanakari,ikaimanake: “Pinkatharí paavaina.”31Jakotashitanakeri Jesús, jaavairi. Ipoñaikantziri: “Kapiche pikempisantakena.¿Opaitama pikisoshiretantari?” 32Ikantajotetapaa pitotsiki, avisainkatanaketampyaa. 33Iniroite iñaapinkathatanakeriiriyotaane, ikantaiyanakerini:tatya eerokatake Itomi Pava.”

Jovashinchaantake Jesús Genesaret-ki(Mr. 6.53-56)

34Ikanta areetaiyaani intatsikeronampitsiki Genesaret. 35

kitziini Jesús, jiyotaitavakeri.takeri maaroni nampitarori janta,jamayetapaakeri mantsiyayetatsiri.36Ikantaitakeri Jesús: “Pishineterimantsiyari irantzitavakemiro kapicheenipiithaare, ireshitakoyetantaiyaari.” Ariokantamaitaka, ikaratzi antzitakeririkapicheeni iithaare, eshitakoyetai.

Ovaariperoshiretziriri atziri(Mr. 7.1-23)

15 1Ipoña ipokaiyakeni Fariseoitsipatakari iyotzinkariite.

Ipoñaayetaka nampitsiki Jerusalén.Ikantapaakeri Jesús: 2“Judío anaiyini. Iroametaiyari akivaakota tekeraovanakyaata, ari okanta jiyotaayetairipairani acharineete. ¿Opaitama kaarijimatantaro piyotaane? Jovapiintaiyanite inkivero irako.” 3Jakanake Jesús,ikantzi: “Irojatzi paakoventa eerokaitejiyotaayetairi pairani acharineete,temaita pimatantaro jiyotaayetairi Pava.4Jiroka ikantziri Pava:

Piñaapinkathateri ashitamiri.Ikantake eejatzi:

riri ashitariri.5Iro kantamaitacha pikantashitapiintaeeroka: ‘Aritatsi ankanteri ashiyetairi:“Nokashiyakaakeri Pava maaroninoireekite, eero okantzi nonkaminthaimieeroka.” ’ 6Piyotaantashiyetakarojameyeetari pairani, te piyotaanteroikovakaajaantairi Pava. Irootakera kaari

14 15

33

* 15.26: Iriira joshiyakaaventzi judío-payeeni ikempitakaari eentsi. Iriima kaari judío-tatsijoshiyakari otsitzi.

jetakotantaari asheninka ashitariri.7Kamataviri pinaiyini.take pairani Isaías, ikantake:

8 Iñaapinkathavaantevetashitanaatziripayeeni.

Iro kantacha te inkinkishiretakotenakameetha.

9 Amenaashivaita jotyeerovayetaiñaapinkathavetana,

Tema jiyotaantashitaro jameyetariirirori.”

10

kariri, ikantziri: “Pinkempisantaiyeni,pinkemathatantyaarori noñaaventeri:11

tzi, irooma okaratzi añaavaiyetziri, irooramatzirori ovaariperoshiretantzi.” 12Ipoñaipokashitapaakeri iriyotaane okarikiini,ikantapaakeri: “Te onimoteriFariseo-payeeni ikemakemi pikantake.”13Ikantanake Jesús: “Ashitanari Inkitesatzi,ari inthonkairo okaratzi kaari ipankitziirirori. 14Piñaashityaari, te iriyotaiyeniirirori, joshiyakari aparoni mavityaakiri.Ikempitakotakari eejatzi jakathatavakaamavityaakiri, te iriyote tsika inkene,apiteroite imparyee omoronaki.” 15Ariikantzi Pedro: “Pooñaarontenaro okaratziposhiyakaaventakeneriri irikapayeeni.”16Ikantzi Jesús:temi eeroka piyotane? 17¿Tema piyoteokaratzi ovayetapiintari okenayetziasheetoki, impoña amishitovairo? 18Iroomaañaavaitero kaariperori akinkishireyetari,irootake ovaariperoshiretantatsiri. 19Tema

taantsi, ovantaantsi, mayempitaantsi, kaarikinataantsi, koshitaantsi, thaiyakotaantsi,kishimataantsi. 20Irootakera irokaovaariperoshiretantatsiri. Irooma eerorikaakivaakota ankoverika oya,shiretantzi iroori.”

Okempisantzi tsinane Canaán-sato(Mr. 7.24-30)

21Ipoña ikenanake Jesús nampitsikipaitachari Tiro irojatzi Sidón-ki. 22Ariopokashitakeri janta aparoni tsinaneCanaán-sato, te judío onatye iroori.Okantapaakeri: “Novinkatharite, eerokaicharine pinkathari David-ni. Nokovipinkaminthagaina osheki oñaashitakaronishinto, jaakiro peyari.” 23

take Jesús, te irakero. Ipoña ikantaiyiniiriyotaane: “Pomityaantairo iyaataita,osheki oñaashirenkakai.” 24IkantanakeroJesús: “Intaani jotyaantakena Ashitanarinonkaminthaayetairi nosheninkaIsrael-mirinkaite, ikaratzi oshiyakaririoisha ipeyayetaka.” 25Iro kantamaitachatsinaneka, otyeerovashitanakari Jesús,okantanakeri: “Pinkatharí,gaina naaka.” 26Ikantanakero irirori:“Apaata tsinane. Tema ikantaitakeranki:‘Te aapithateri irovarite eentsite amperiotsitzi iroyaaro. * 27Akanakeri iroori,okantziri: “Omapero pikantakeriPinkatharí. Iro kantamaitacha,matsitaro otsitzi jovaryaayeetziroovaritentsi otapinaki.” 28Jakanairo Jesús,ikantziro: “Tsinané,tai eeroka. Irootake nomatantyaaroripikovakotakenari.tai ishinto.

Jovashinchaake Jesús osheki atziri29Ipoña jovaanaka Jesús ikenayetake

othapyaaki inkaare Galilea. Irojatziitonkaantanakari otzishiki,keri janta. 30Ari ipokashitakeriri oshekiatziri, jamayetakeri kantavaiyetachariimantsiyare: ethorivaitatsiri,kiri, kisovaanteri, pesaponthokiri,maaroni. Ithonkiri jovashinchaayetairi.

15

34

31Ipampoyaaminthaitakeri Jesús

teri, janiitakaayetairi kisoporokiri,ethorivaitatsiri eejatzi, jamenakaayetairimavityaakiri. Ikantaiyini atziriite:“Omapero ikameethatataike Pava, iriitakepinkathariventairiri Israel-mirinkaite.”

Jovakaari Jesús 4,000 atziri(Mr. 8.1-10)

32Ipoña Jesús japatotakeri iriyotaane,ikantakeri: “Osheki netakotakari atziriite,tema mava kitaite isaikaiyakeni jakaikempisantana, tekatsi irovaiya. Aririkairiyaatashitaiya eero jovanaa, ari aakeriitashe avotsiki.” 33Ikantaiyini iriyotaane:“Pamene,taro. ¿Tsikama ayeka ovakaiyaariri?Osheki ikarataiyini.” 34Ari josampitziriJesús iriyotaane: “¿Tsikama okaratzi tantatzimatsiri?” Ikantzi iriyotaane: “Tzimatsiokaratzi 7, tzimitacha eejatzi shimaaniki.”35

chari: “Pisaikaiyeni.” 36Jaakero tantaipoña shimaaniki, ipaasoonkeventakero.Ipoña ipetoryaakero tanta, ipayetakeriiriyotaane, jovavisaakeneri piyotainchariatziri. 37Ovaiyakani maaroni, kemaiyakani.Ipoña japatotairo tzimakaantapaintsiri,ijaikitai okaratzi 7 kantziri. 38Kempitakaikaratzi 4,000 shirampari ovainchari.Tzimitacha eejatzi tsinanepayeeni ipoñaeentsipayeeni ovainchari. 39Ipoñaikantanai Jesús: “Ari avaiyakani, kantatsipiyaayetai.” Ari jotetanaa Jesús pitotsiki,montyaanaka iipatsiteki Magdala-satzi.

Ikovakoitziri Jesús intasonkaventante(Mr. 8.11-13; Lc. 12.54-56)

16 1Ipoña ipokaiyakeni Fariseoitsipatakari Saduceo,

yatyaani intzipishiretakairimi Jesúsonantyaari iriyakoventerimi.paakari: “Intsityaa pintasonkaventanteniyotantyaari omaperotatya opoñaaro

pitasorenka inkiteki.” 2Jakanake Jesúsikantzi: “Pikantapiintaiyini eeroka aririkapiñeero onkityonkaityee osheetyaanai:‘Osaryaamanaatye onkitaitamanai.’3

kaityee inkiteki, pikantzi: ‘Omparyaatyeinkane.’ Ñaakero, piyotakovetaro inkite,piyotakotziro eejatzi aririka omparyeeinkane.tyaaro okaratzi piñaayevetari jakakipatsiki. 4Te pinkameethataiyeni eeroka,thainka povakeri Pava,taiyarini piñeena nontasonkaventante, irokantamaitacha eero noñaakimiro. Intaani

keriri pairani Jonás.” Ari jiyaatanai Jesús.

Shineyakaarori itantane Fariseo(Mr. 8.14-21)

5Ikanta jareetaiyakani iriyotaane Jesúsintatsikero, te iraanake itantane,tanakero. 6Ikantzi Jesús: “Paamaiyaaroshineyakairori itantane Fariseo eejatziirashi Saduceo-payeeni.” 7

tavakaanaka iriyotaane, ikantavakaiyani:“¿Opaitama ikantantairori iroka? ¿Iroomaikantantairi tera amake tanta?” 8IyotakeJesús ikantavakaari iriyotaane, ikantziri:“Tera pinkempisantaperotaiyeni eeroka,irootake pikinkishirevaitantari,yini: ‘Te amake tanta.’ 9¿Tekeramapinkemathataiyeroni? Chapinkiotzimaveta tanta okaratzi 5,tacha novakaayetaka 5,000 shirampari.

tsiri. ¿Tsikama okaratzi kantziripaviitairi? 10

ranki 7 tanta, novakaayetaka 4,000shirampari. ¿Tsikama okaratzi kantziripaviitairi? 11

tantaro eeroka? Tera iro noñaaventejovaitari tanta. Aña nokantatziimi:‘Paamaiyaaro shineyakairori itantaneFariseo eejatzi irashi Saduceo. 12Ariraikemathataiyanakero iriyotaane, tera iro

15 16

35

iriñaavente Jesús shineyakairori tanta,

yetziri Fariseo eejatzi Saduceo.

Jiyotake Pedro: Cristo inatzi irika Jesús(Mr. 8.27-30; Lc. 9.18-21)

13Ipoña ikenanake Jesús janta Cesarea-ki,irootake inampitsite Filipo.keri iriyotaane, ikantziri: “¿Opaitamaikinkishiretakoitariri Itomi Atziri?”14Jakaiyanakeni, ikantzi: “Tzimatsi atzirikantatsiri, ‘Juan oviinkaatantaneripiriintaacha.’ Ikantzi pashine,tsi Elías.’ Ikantzi pashine ‘iri Jeremías-ni.’Tzimatsi kantayetatsiri eejatzi, pashinekamantantaneri pinatzi.” 15Ipoña ikantziriiriyotaane: “Eeroka.yini?” 16Jakanake Simón Pedro, ikantzi:“Eerokatake Cristo Itomi Pava Kañaaneri.”17Ikantzi Jesús: “Omapero pikantake Simónitomi Jonás, kaari atziri iyotakaakemiroriiroka,mirori. 18Ari nompaitaimiri naaka Pedro,iro mapi oshiyakaaventacha pivairo. Temamapi pinkempitaiyaari, ari novetsikairorinopanko. Inkarate kempisantaatsineapaata, iri oshiyayetyaarone pankotsi. Eerojimatziro impeyakaashitaiyaari ikaratzinampitarori sarinkaveni. 19Iri poshiyeeyaaamaventarori ashitakoro pankotsi,kantatsi irashitaryeero, irashitero,tero shintsiini.ventacha tsika impinkathariventantaiInkitesatzi. Tema inkarate pishineyetairieeroka jaka, iriitake ishineyeetzi jantainkiteki. Iriima inkarate kaari pishineyetaieeroka jaka, iriitake kaari ishineyeetzi jantainkiteki.” 20Ipoña ikantanakeri Jesúsmaaroni iriyotaane:tzi, pinkante: ‘Iriitake Cristo irika Jesús.

Iñaaventziro Jesús inkame(Mr. 8.31-9.1; Lc. 9.22-27)

21Ipoña Jesús ikamantakeri iriyotaane,ikantziri: “Irootaintsi aate nampitsiki

Jerusalén, iniroite inkemaantsitakaiyaanajanta ijevajanore omperatasorentsitaari,

nari. Iro kantamaitacha avisavetakya mavakitaite ari nañagai eejatzi.” 22Ipoña Pedro,jaanakeri Jesús jantyaatziini, ikantakeri:“Pinkatharí, te onimotena naaka pikantziri,te nonkove avishimotemi iroka.” 23Ariipithokanaka Jesús, ikantanake: “PiyaateSatanás. Tema te poshiretaro eerokaikovakaanari Pava, intaani poshiretaroikovapiintakeri atziriite.”

24Ikantanakeri Jesús maaroni iriyotaane:“Tzimatsirika kovatsiri intsipatyaana,irovashaantairo ikovashiyetari irantero,onkantavetya impaikakoiterimi,intsipatyaana. 25

tari, ari impeyashitaiya. Iriima inkarate

kairiri naaka, aritake iravisakoshiretai.26Tema amenaavaitashita jiñeetzirootzimimotantzi osheki ovaakarontsitzimayetatsiri jaka kipatsiki, ompoña

tsi. ¿Kantatsima impinakoventaitya eeroiñaantaitaro impeyashitaitya? 27Ariimpiye apaata irika Itomi Atziri iramairoirovaneenkaro Ashitariri, intsipataiyaarimaninkariite, iri pinatapairone okaratzijantayeetakeri. 28Kyaaryoora, tzimatsirapikaratzi jaka, tekera pinkameeta aripiñaakeri Itomi Atziri tsika inkantyaimpinkathariventante.”

Ishipakiryiimotziri Jesús iriyotaane(Mr. 9.2-13; Lc. 9.28-36)

17 1Okanta avisake okaratzi 6kitaite, ipoña Jesús jaanakeri

Pedro, Jacobo, ipoña Juan, irirentziraJacobo. Itonkaiyanakeni otzishiki. 2Ariipashinetzimotakeri iriyotaane,ryaanake iporo, joshiyanakari ooryaatsiri,ari okempitanakari iithaare kitamarokiokantanaka. 3Iñaatziiri Moisés-ni, ipoña

16 17

36

Elías ikinkithavaitakairi Jesús. 4IkantaPedro, ikaimakotanakeri Jesús, ikantzi:“Pinkatharí, omapero okameethatzipamakena jaka. Kameetha novetsikemimava pankoshetantsi: aparoni pashityaeeroka, aparoni irashitya Moisés,irashitya aparoni Elías.” 5

tzi, opamankapaakeri menkori,rya okantapaaka.nake menkoriki, ikantaitzi: “Notomiinatziira irika netakokitakari, oshekinokimoshireventakeri. Pinkempisantairi.”6Ikanta ikemaiyakero iroka ñaantsi,oyootaiyanakani osaaviki, iniroiteitharovaiyanake. 7Iro kantamaitachaJesús ipokashitapaakeri iriyotaane,ipampitapaakeri, ikantziri:tanai, eero pitharovaiyini.” 8

taiyanaani, tekatsi iriñaanai, apaniroikatziyaka Jesús.

9Ikanta joirinkaiyaani otzishiki,ikovakotakeri eero ikamantantziroiñaakeri irojatzi apaata aririka irañagai.Tema irika Itomi Atziri ari irañagaiinkamavetakyaarika. 10

tzi iriyotaane, ikantziri: “¿Opaitamaikantakotziri iyotzinkariite ikantaiyini:‘Aririka impokimatake Cristo, iriiraeevatapaintsine Elías impoke?11Jakanake Jesús, ikantzi: “Omaperotatyaikantziri, iriitakera eevatapaintsine Elíasimpoke, irovameethashiretantapaake.12Pinkeme nonkante naaka: AreevetakaElías,kerini atziri, osheki jovasankitaavaitakeri.Ari inkempitaiteri eejatzi Itomi Atziri,osheki irovasankitaiteri.” 13

nakeni iriyotaane iri jiñaaventzi Juanoviinkaatantaneri.

Jovavisaakotziri Jesúsevankari jaakiri peyari

(Mr. 9.14-29; Lc. 9.37-43)14Ikanta jareetaiyaani ipiyotaiyani

atziri. Ari ipokashitakeriri Jesús aparoni

atziri. Jotyeerovashitapaakari, ikantziri:15“Pinkatharí, petakotaiyaanari notomiosheki ikamanavaitake,tsivaitaka, osheki itaavaitapiintaka,ipiinkavaitzi jiñaaki. 16Namavetakaniripiyotaane, irovavisaakotainari. Irokantamaitacha te irimateri.” 17Arijakanake Jesús, ikantanake: “Tetyapinkempisantaiyeni eeroka,taka. ¿Tsikapaitema piyotaiyeni?Pamakenari eentsi.” 18Ikisathatanakeripeyari, jatanake. Ari jeshitakotanairievankari. 19Ikanta iriyotaane Jesús,josampitairi apaniro, ikantairi:“¿Opaitama kaari nomatantaro naakanovavisaakoteri?” 20Ikantzi Jesús: “Iro

santaperote. Pinkeme nonkante:vetya pinkempisantaneeronkavetya,kantatsi pinkantero otzishi: ‘Pishirinke.’Ari oshirinkake.motyaamine aririka pinkempisantaperote.Omaperora. 21Iro kantachari pinkoverikapovashincheeri oshiyakariri irikaevankari,peroini Pava, pintziventyaari.”

Japiitairo Jesús iñaaventziro inkame(Mr. 9.30-32; Lc. 9.43-45)

22Ikanta isaikaiyini Jesús nampitsikiGalilea, ari ikantakeri iriyotaane:“Irootaintsi impithokashitaityaari ItomiAtziri. 23Ari irovaiteriri. Iro avisavetakyamava kitaite, aritake irañagai eejatzi.”Iniroite jovashiretaiyanakani iriyotaaneikemakeri ikantake.

Ipinaitzirori ashi tasorentsipanko24Ikanta jareetaiyaani Jesús nampitsiki

Capernaum,tsiri kireeki ashi tasorentsipanko,josampitapaakeri Pedro:roma iyotaimiri ashi tasorentsipanko?”25Ikantanake Pedro: “Ipinatapiintziro.”Ikanta ipiyapaa pankotsiki,

17

37

tavainchari Jesús josampitavairi:“¿Opaitama pikinkishiretari eerokaSimón? ¿Ipaitama ikovakotapiintziripashinesatzi pinkathariite? ¿Iriimaikovakoyetzi isheninkajanori? ¿Iriimaikovakoyetzi areetzinkari atziri kaariisheninkata?” 26Ari jakanake Pedro,ikantzi: “Iri ikovakoyetzi areetzinkariatziri.” Ikantzi Jesús: “Ari okanta. Temate onkovajaantya impinayetairo ikaratziisheninkajanoyeetari. 27

cha te nonkove inkisaneentavaityakovakotantatsiri kireeki. Piyaatepinkachaate inkaareki.kake aparoni, pamenavaanteteri, aripiñeeri kireeki.tsiri, pimperi. Iriitake pimpinaventyaarieeroka eejatzi naaka.”

Tsika itzimi iriiperotatsiri(Mr. 9.33-37; Lc. 9.46-48)

18 1Ikanta japatotaiyakaniiriyotaane Jesús, josampitakeri,

ikantziri: “Aririka impinkathariventantaiInkitesatzi. ¿Itzimikama iriiperotatsineintsipatyaari impinkatharite?” 2IpoñaJesús ikaimake aparoni eentsi,keri niyankineki isaikaiyakeni irirori,3ikantzi: “Eerorika paventaanaari Pava,poshiyakotaiyaari ikantara irika eentsi,eerora piñiiro impinkathariventantaiInkitesatzi. Omapero. 4Tema irika eentsite iriyote ishamevaite. Maaroni inkarateoshiyakotaiyaarine,tsine aririka impinkatharitai Inkitesatzi.5Inkarate pairyaanari ikempisantaana,impoña iraakameethatanairi aparonioshiyaariri irika eentsi, naakatakerajaakameethatake.”

Ari irantakaantaitero kaariperori(Mr. 9.42-48; Lc. 17.1-2)

6

taana,

neri mapi ikentsiki, iroviinkaitakeriinthomoyaaki inkaare.

7Omapero onkoveenkate jaka kipatsiki.Iriñeete osheki antayeterone kaariperori.Iro kantacha ari irovasankitaayetairiinkarate antakaantakerone. 8Iroorikapako, iroorika piitzi pantanta kaariperori,povashaantairo, pinkempitakaanteropinthatzinkakityeeromi,rotacha pavisakoponthokitai. Te ariteotzimaveta apite pako, apite piitzi,impoña piñeero apaata pinkantaitatyeenipintagaiya. 9Iroorika poki pantantakaariperori, povashaantairo,kaantero pinkithoryaakityeeromi, temairo kovaperotacha pavisakopityaakitai. Tearite otzimaveta apite poki, impoñapiñeero apaata irookaitaimi opaampatzisarinkaveniki.”

Jiñaaventaitziri oisha peyachari(Lc. 15.3-7)

10“Paamaventya pimanintavaitzirikaoshiyanaariri irika eentsi.yaaventari maninkariite nampiyetaroriAshitanariki Inkitesatzi. 11Tema iro

reyetairi ikaratzi peyavetainchari.12Pinkeme noshiyakaaventemiro.Tzimatsi aparoni piratachari ikaratzi 100oisha. Impoña impeyakaantakya aparoni,karatanai 99 iroishate. Ari irookanakeripashine,tairi peyeenchari. 13Inkantya iriñeeriiniroite intharomentya jagairirapeyavetainchari. Iniroite inkimoshirete,

chari 99 kaari peyachane. 14Ariikempitari eejatzi Ashitairi Inkitesatzi, teinkove impeyakaantavaitya aparoniikaratzi oshiyanaariri irika eentsi.”

Tsika okanta ipeyakotantaitzi15“Aririka piñeeri pisheninka

irantzimotemiro kaariperori,

17 18

38

* 18.22: Ikantakoyeetziri jaka “osheki onkarate papiipiitero,” aririka apiitapiintakeroampeyakotante onkarate 7, apiitairo 7, impoña apiitairo 7, irojatzi areetantakyaari onkarate 70.* 18.24: Ikaratzi 10 mil talento. Ari onkantavetya irantavaite osheki osarentsi, eeroipinakoventa.

teri, pinkinkithavaitakairi apaniro,poñaakeri okaratzi ikenakaashitakari.Aririka inkempisantakemi, pimatakeri,

nori. 16Irooma eero ikempisantzimi,paanake pashine kempisantzinkari,eerorika apite,nairi. Iro pimonkaraantyaaroriikantaitziri:

Intzimerika aparoni iyakoventaari,ontzimatyeera intzime mava atziri,terika, apite ñaakotakerineokaratzi ikenakaashitakari,aritatsira irovasankitaayeeteri.

17Eerorika ikempisantzi irika,teri japatotapiintaita maaroni. Eerorikaikempisantashita, poshiyakaanteri kaaripisheninkata, tema ikempitakotakarikovakotziriri kireeki isheninka. 18Temainkarate pishineyetairi eeroka jaka,irijatzi ishineyeetziri janta inkiteki. Iriimainkarate kaari pishineyetai eeroka jaka,iriitake kaari ishineyeetzi janta inkiteki.Omapero. 19Pinkeme nonkante eejatzi:Aririka pinkarate apite,kaiya pinkinkishiretane,kotakeri Ashitairi Inkitesatzi,kemiro. 20Tsikarika japatoyeta apiteatziri, eerorika mava, ipairyaanaikempisantaana, ari nosaikitari naakanokempiyari.”

21Ari ipokapaake Pedro,keri Jesús, ikantziri: “Pinkatharí, aririkaontzime irantzimotenari nosheninka,¿tsikama onkarate nompeyakoteri?¿Arima onkarate 7?” 22Ipoña jakanakeJesús, ikantanakeri:tantya. Tema te intaani pimpeyakoterionkarate 7,tero.”*

Ikantakota apite atziri ireevetatsiri23“Aririka impinkathariventantai

Inkitesatzi, iroovaitake jantziri pinkathariikovakoyetziri iromperatane impinatairijireevetziri. 24Ikanta ikovakoyetziriireeveyetatsiri, ari ipokapaake aparoniireeveperotatsiri osheki kireeki.*25Tekatsi iraye impinatairiri. Ariikantanake pinkathari: ‘Paanakeri irikashirampari, iina, itomipayeeni, eejatziokaratzi tzimimotziriri, pimpimanteri. Arionkantya naantaiyaari kireeki ikaratzijireevetanari.’ 26Ikanta ikemavakera irikaomperataari, jotyeerovashitanakaripinkathari, ikantanakeri:tana, poyaakotavakena kapicheeni,aritake nompinataimi.’ 27Ikanta irika

ratane, ikantzi: ‘Aritake, te pireevetaana.’Ipeyakotairi okaratzi jireevetziri. 28Ikantajiyaatai omperataari, jotonkyotaka iriroriavotsiki ireevetziriri kapicheeni, ikaratzi100 denario. Joirikakentsitavakeri,ikantziri:tanari.’ 29Ari jotyeerovashivetanakari,ikantziri: ‘Poyaavakena kapicheeniaritake nompinataimi.’ 30Te inkove,jaanakeri, jominkyaakaantakeri, ikantzi:‘Aririka pimpinataina pireevetana, arinomishitovakaantaimi.’ 31Iro kantachajiñaakeri ikarataiyini, te onimotanakeri,jatake ikamantakeri pinkathari. 32Ikantapinkathari ikaimakaantakeri, ikantziri:‘Kaariperoshire pinatzi eeroka.

takenara.’ 33Ari pinkempitantemi eeroka,pinkaminthaantayete. 34Antaro ikisanakapinkathari, jominkyaakaantakeri,ikantziri: ‘Aririka pimpinataina eeroka,

18

39

ari nomishitovakaantaimi.’ 35Iroorairantairi eejatzi apaata AshitanariInkitesatzi, eerorika pineshinonkayetaaripisheninka.”

Jiyotaantzi Jesús ikantzi:te apantyaaro pookero piina

(Mr. 10.1-12; Lc. 16.18)

19 1Ikanta ithonkanakero Jesúsjiyotaantzi Galilea-ki, jatake

ikenanakero intatsikero Jordán-ki irojatziJudea-ki. 2Ipiyotzimentaitavaari.Jovashinchaapai osheki mantsiyari janta.

3Ari ipokashitakeriri Fariseo-payeeni,ikovi inkompitakaiyaarimi Jesús,josampitapaakeri ikantziri:

vaityaaro iina?” 4Ari jakanakeri irirori,ikantanakeri: “¿Tema piñaanatakoteroovakera jovetsikantaitakari atziri. Temajovetsikaitakeri shirampari ipoña eejatzitsinane?” 5Ikantaitakeranki:

Ari irookaventairi shirampariashitariri, iraye iina,

Aparoni inkantanaiya ivathakijaavakaanara.

6

yaaro shirampari itsipataakaakeriri Pava,tema aparoni jinanaatzi, eero okantziirookavakaiya. 7Ipoña josampitziriikantzi: “¿Opaitama josankinatantaripairani Moisés, ikantake:

Aririka irookavakaitya, ontzimatyeimpayeeteri tsika osankinatakotairookavakaantyaari?”

8Ikantzi Jesús: “Okantakaantziro tepinkempisantanete,mirori Moisés. Iro kantamaitacha te ari

kari maaroni. 9Pinkeme nonkante naaka:Ikaratzi ookashivaitarori iinantariimpoña iragai pashine, imayempitake.Irooma omayempitakerika iinantaitari,kantatsi irookaitero. Itzimirika ayiroritsinane ookaaro, imayempitake irirori.”

10Ipoña ikantaiyini iriyotaane: “Aririkaokanta, eerotya jaayeetzimi iinantaitari.”11Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “IriirikaPava kovakayemirone,thatakero. 12Tzimatsi kantachari eerookantanta iraayete iina atziri. Tematzimatsi atziri ari ikantzita itzimapaakeeero okantzi iraye iina. Tzimatsi pashinejaathokitaitziri, eero okantzi iraye iina.Tzimatsi eejatzi kovatsiri isaikashivaitya,

riventantatsiri inkiteki. Kovatsiriirimatero nokantakeri, irantero.”

Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni(Mr. 10.13-16; Lc. 18.15-17)

13Ipoña jamaitapaakeneri Jesúseentsipayeeni, ikantaitapaakeri: “Nokovipamanakotenari neentsite,tziitoteri pintasonkaventeri.” Ari ikantziiriyotaane Jesús: “Eero poñaashirenkiriAvinkatharite.” 14Ipoña ikantzi Jesús:“Eero pikantziri, nokovi iramayeetenarieentsipayeeni.yaarine irikapayeeni eentsi, iriitakerañagairone tsika impinkathariventantaiInkitesatzi.” 15

toyetakeri eentsipayeeni, jatanai.

Ashaarantachari evankari(Mr. 10.17-31; Lc. 18.15-17)

16

keri Jesús, josampitapaakeri, ikantziri:“Kameethari iyotaantaneri. ¿Opaitamanantairi noñaantaiyaarori kantaitaachaneañaantarentsi?” 17Ari jakanake Jesús,ikantzi: “¿Opaitama pikantantanari‘kameethari?’ Tekatsira aparonikameethatatsine, apaniro ikantakaaroPava ikameethatzi. Pinkoverika piñagairoañaantarentsi, pimonkarayetairoIkantakaantaitane.” 18Ikantzi irirori:“¿Otzimika?” Ikantzi Jesús:

Eero povantzi.Eero pimayempitzi.

18 19

40

* 20.3: Iri ikantaitziri pairani ooryaatsiri 3. * 20.5: Ikantaitziri pairani ooryaatsiri 6, eejatziikantaitziri ooryaatsiri 9. * 20.6: Ikantaitziri pairani ooryaa 11.

Eero pikoshitzi.Eero pithaiyakotanta.

19 Piñaapinkathateri ashiyetamiri.

takaanteri petakotapiinta eeroka.20Ari ikantzi evankari: “Nomatakeromaaroni irokapayeeni, irojatzi netanakaropairani eeniro neentsitapaakeni.¿Opaitama kovityaachari iroñaaka?”21Ikantzi Jesús:shirete, piyaate pipankoki, pimpimanteromaaroni tzimimotzimiri, pimpayeteriashinonkainkari, tema inkiteki piñeeropanintaayetaiya. Aririka pimatakeropimpokanake, poyaatena.” 22Ikantaikemake evankari, ovashire ikantaipiyanaa, tema ashaarantzinkari inatzi.

23Ipoña Jesús ikantanakeri iriyotaane:“Iniroitera ompomerentsitzimotyaariashaarantachari impinkathariventairiInkitesatzi. Omapero.” 24Eekero ikantatzi:

rimi piratsi camello imoroki kithapi. Iroovatsipero ompomerentsitya inkye

tai Pava.” 25Ikanta ikemaiyakeniiriyotaane, ipampoyaavakaanaka,ikantaiyini:taatsine?” 26Ari jamenayetanakeri Jesús,ikantzi: “Eerotya jimatziro apaniro atziri,

rine.” 27Ipoña jakanake Pedro, ikantanake:“Jirikayetakena nokaratzi nokovinoyaatemi, nookayetanakero maaronitzimimotanari.nari apaata?” 28Jakanake Jesús, ikantzi:“Aririka ovakeratai apaata kipatsi, ariimpinkathariventantai Itomi Atziri,inkempitaiyaari ikantaranki aparonipinkathari isaikantaro ovaneenkatachariisaikamento. Ari pinkempitaiyaari eejatzieerokapayeeni pimpinkathariventayetairi

maaroni charinentayetyaarine Israel-ni,ikaratzira 12 jinashiyeta. Omapero. 29Temaikaratzi oyaatakenari,kero ipanko, irirentzi, iritsiro, ashitariri,iina, ireentsite, iipatsite.tairo ontzimimoyetairi osheki, tema iriitakepairyaayetanari. Irijatzi ñaayetaironekantaitaachaneri añaantarentsi. 30Tematzimayetatsi etayetarori iroñaaka, iriirañeerone irimpoiyetai. Tzimayetatsi eejatziimpoiyetatsiri iroñaaka, iriira ñaayeteroneiretayetaiyaaro.”

Antavaitatsiri chochokimashiki

20 1“Aririka impinkathariventantaiInkitesatzi,

mashite. Jiyaatake okitaityaamanaiiramene antavaitatsine ivankiremashiki.2Ikanta jiñaake kovatsiri irantavaite,ikantakeri: ‘Aririka petanakyaaropantavaite iroñaaka irojatzi sheeteeni,nompinatemi aparoni denario.’Ikantaiyini antavairentzi: ‘Kameethatake.’Jotyaantaitakeri pankirentsimashiki.3Ikanta ijenokiityaapaake ooryaatsirieejatzi ipiyanaa ashitarori ivankiremashinampitsiki.yaani tekatsi irantavaire.* 4Ikantapaakeri:

shiki, ari nompinaperotakemi.’ Arijiyaataiyakeni irantavaite. 5Ariikempitaakero itampatzikatapaakeooryaatsiri, eejatzi itainkanake ooryaa.*6

nake, jiñaapai atziri isaikaiyini, tekatsiirantavaire, josampitapaakeri:

tari kitaiteriki?’* 7Ari jakaiyanakeni,ikantzi: ‘Aña tekatsi antavaitakainane.’Ikantzi irirori: ‘Piyaate eejatzi eerokapantavaite novankiremashiki, ari

19 20

41

* 20.22: Iro ikantakotzi Jesús jaka: “¿Arima pimatakero eeroka pirero kepishaari onkarate nirerinaaka? ¿Arima poshiyakyaana nompiinkaate naaka?” * 20.23: Iro ikantakotzi Jesús:“Omapero, aritake pimatakero pirero nireri naaka, aritake pinkempitakyaana nompiinkaatenaaka.”

nompinaperotakemi.’ 8

nake, ashitarori ivankiremashi, ikantakerikempoyiniriri iireekite: ‘Pinkaimerimaaroni antavairentzi pimpinateri. Iriirapetavakya pimpinateri impoitapaintsirijantavaitake, irojatzi pimatantakyaaririetakarori kapichekitaite jantavaitake.’9

tzi, kapiche jantavaitake, iro kantachaipinaitakeri aparoni denario. 10Ipoñaipokaiyakeni etakarori jantavaitakekapichekitaite,roite. Aña te, aparonimacheeni denarioipinaitakeri eejatzi. 11Ikanta jaavetakariipinaitakeriri, ikisanakeri ashitaroriirantavaire, 12ikantanakeri: ‘Irikapayeeniimpoitapaintsiri jantavaitzi,perote, iro kantacha jimonkaraakanaikaratzi pipinatakenari, aña naakakemaantsiperotakariri ooryaatsiri.’ 13Ariikantzi ashitarori ivankiremashi:‘Asheninká, nopinatakemi kameetha,¿tema nokantzitakami kapichekitaitenompinatemi aparoni denario? 14Jirikapiireekite nompinatemiri, piyaataipipankoki.teri aparoni denario impoitapaintsirijantavaitzi, 15

teri irika nonintashitari naaka?

tzi?’ 16Tema tzimayetatsi etayetaroriiroñaaka, iri ñeerone irimpoiyetai.Tzimayetatsi eejatzi impoiyetatsiiroñaaka, iri ñeerone iretayetaiyaaro.”

Japiitairo Jesús iñaaventziro irovamaiteri(Mr. 10.32-34; Lc. 18.31-34)

17Ikanta itonkaanake Jesús iriyaateroJerusalén-ki, jaanakeri 12 iriyotaaneikenakaanairi avotsiki, ari ikantakeri:

18“Aatatziira Jerusalén-ki.taiteriri Itomi Atziri, irayeri ijevareomperatasorentsitaari, intsipatakyaariiyotzinkariite, iri iyakoventerineirovaiteri. 19Irootake iraantanakyaaririatziri kaari asheninkata.teri. Impoña impaikakotaitakeri. Iroavisavetakya mava kitaite, ari irañagaieejatzi.”

Ikoviri Jacobo ipoña Juan(Mr. 10.35-45)

20Okanta iina Zebedeo opokashitakeriJesús, otsipatakari otomipayeeni: Jacoboipoña Juan. Otyeerovashitapaakari,okantapaakeri:yena.” 21Ipoña Jesús josampitanakero,ikantziro: “¿Opaita pikovakotanari?”Okantzi iroori:katharentsite, nokovi intsipatyaaminotomi impinkathariventante,temi aparoni pakojanoriki, iriima pashineisaike pampateki.” 22Ipoña ikantanakeJesús:nari. Osheki nonkemaantsityaari naaka.

tsitya osheki? ¿Arima poshiyakyaananonkame naaka?” Ari ikantaiyini:“Aritake nomatakero.”* 23Ipoñaikantanake Jesús: “Omapero, irootaintsipimatero onkarate nonkemaantsityaari.

tante pisaike aparoni nakojanoriki,pashine nampateki, tera naaka kanteronetsika intzime nontsipatyaari, intaanijiyotzi Ashitanari tsikarika itzimiikashiyakaayetakari.”* 24

vakera pashine iriyotaane, ikisaitanakeriJuan eejatzi Jacobo. 25Ipoña japatotakeriJesús maaroni iriyotaane, ikantziri:

20

42

“Piyotaiyini eeroka tsika ikantaivinkatharite kaari asheninkata, oshekijomperatanta. Ari ikempitari eejatziiriiperoyetatsiri iñaapinkathayeetziriirirori. 26Irooma eerokaite, aririkapinkove piriiperote, iri poshiyakotyaikantara otzikataari. 27Iroorika pinkovepijevatakaante, iri poshiyakotya ikantaraomperataari. 28Tera iro impokantyaariItomi Atziri iromperatantya, aña iroipokantakari iroshiyakotyaari otzikataari,inkamimentante, iri pinakoventantatsine,irovatsinaryaakoventairi maaroni.”

Jamenakaitziri apite mavityaakiri(Mr. 10.46-52; Lc. 18.35-43)

29Ikanta javisaiyanake Jericó-ki, oshekiatziri oyaatanakeriri. 30Ari isaikakeavotsinampiki apite mavityaakiri.Kemake irirori, ikantaitzi: “Ariinkenapaake Jesús jaka avotsiki.”Irootake ikaimantanakari, ikantzi:“¡Pinkatharí, icharine David-ni,nonkataiyaana naaka!” 31

veetanakari. Te irimairete, eekeroikaimanakitzi shintsiini: “¡Pinkathari,icharine David-ni, pineshinonkatyaananaaka!” 32Ari jaatzinkapaakari Jesús,ikaimakeri, ikantziri: “¿Ipaita pikovirinantzimotemiri?” 33Ikantaiyini irirori:“Pinkatharí, nokovi namenavaitai naakakameetha.” 34

tanakari Jesús irika mavityaakiri,takeneri irooki. Arira jamenavaitanairikameetha, joyaatanakeri eejatzi Jesúsirirori.

Areetaa Jesús Jerusalén-ki(Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19)

21 1Ari okarikitzimatapaakeirareetantyaari Jerusalén-ki.

Areetaiyakani Betfagé-tari otzishi Olivos. Ari jotyaantakeri Jesúsapite iriyotaane, 2ikantakeri: “Piyaatenampitsiki amontetakari, ari piñeeri

kyaari iryaani. Pinthataryaakotero,pamakenaro. 3

kemine, pinkanteri eeroka: ‘Ikovatziiropinkathari. Aritake iroipiyeemiri. 4Ariomonkaratari josankinatakeri pairanikamantantaneri, ikantake:

5 Pinkamantayetairi maaroniJerusalén-satzi:

takemi,Tsinampashire ikantaka,kari aparoni burro

Evonkiro onatzi burro, ovaiyanepiratsi jaakaitziri tenari.

6Ikanta jotyaantakeri apite iriyotaane,jimatakero okaratzi ikantakeri Jesús.7Jamakero burro otsipatakari iryaanite.

raki inkene inkyaakoityaaro. Ipoña Jesúsikyaakotanakaro. 8Ikanta atziripayeenipiyotainchari janta, jomaronkashiyetakeriimanthaki avotsiki tsika inkenanakera.Tzimatsi pashine chekayetaintsiri inchashiiromaronkashiteriri eejatzi. 9Ikaratzi atzirieevataintsiri, ikaratzi eejatzi oyaatakeririitaapiiki, ikaimaiyini, ikantzi:

¡Thame añaapinkathatairi icharineDavid-ni!

¡Tasonkaventaari inatzi, temaPinkathari apaitziri otyaantakeriri!

¡Kaakitataike Avinkathariperotyaari!10Irojatzi jareetantapaakari Jesúsnampitsiki Jerusalén.kaanaka nampitarori, ikantaiyini:“¿Niinka irika?” 11Tzimatsi atzirikantanaintsiri:taneri inatzi, iri poñaachari Nazaret-kisaikatsiri janta Galilea-ki.”

Jomishitoviri Jesúspimantayetatsiri tasorentsipankoki

(Mr. 11.15-19; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22)12Ikanta Jesús, kyaapaake osaikira

tasorentsipanko. Jomishitovapaakeri

20 21

43

* 21.19: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” iroora ipaitaitzitari higuera.

tayetatsiri. Jotatsinkayetapaakerojovantayeetariri kireeki,kero eejatzi tsika jovayeetziri shiro.13Ikantapaakeri: “Okantzi osankinarentsi,iñaavaitziri Pava, ikantzi:

Nopanko onatzi iroka,piintaitenari.

piintake jaka pipimantayetzira,takaantakero koshintzipanko.”

14Ipoña Jesús, ipokashitapaakeri jantatasorentsipankoki osheki mavityaakiri,kisoporokiri, jovashinchaayetairimaaroni. 15Tema osheki okameethatakejantakeri Jesús.riite jantakeri, ikaimaiyanake, ikantzi:

¡Thame añaapinkathatairi icharineDavid-ni!

Iro kantamaitacha ijevarepayeeniomperatasorentsitaari, itsipatakariiyotzinkariite, ikisaiyanakani, tema teonimoteri. 16Ari josampiitanakeri Jesús,ikantaitziri: “¿Pikemakerima ikantaiyirinievankariite?” Ari ikantzi Jesús:keri. ¿Tema piñaanatero eerokaosankinarentsi? kantatsiri:

Iri evankariite eejatzi eentsipayeenithotayetzirori itene,

taimi.”17Ipoña Jesús, piyanaka ikenanairoBetania-ki. Ari jimaapairi.

Jiyakataitziro kaari kithotatsi pankirentsi(Mr. 11.12-14, 20-26)

18Okanta okitaitamanai eejatzi ipiyaaroJesús nampitsiki. Ari itashaapaakeniyanki avotsi. 19

piki okatziya pankirentsi,kero, iñaapaatzi te ontzime okithoki,iyoshiita oshi. Ikantanakero: “Ari pashipovero eero otzimai pikithoki.” Okanta

pankirentsi, kamashitanake.* 20Ikantaiñaakerora iriyotaanepayeeni,yaaminthatanakero, josampitaiyanakeri:“¿Tsika okantaka okamashitantanakaripankirentsi?” 21Ari jakanakeri Jesús,ikantziri: “Omapero nonkantemi,kyaaryoorika paventaiyaana, eerorikapikisoshirevaitzi, ari pimatakero eeroka,ari anaanakero okanta piñaakeropankirentsi. Kantatsi pinkantemi:‘Oshirinke otzishi, ompiinke inkaareki.’Kantatsi omatya. 22Tema onkaratepinkovakoyetairiri Pava, aririkapaventaaperotanakyaari,miro.”

Ishintsinka Jesús(Mr. 11.27-33; Lc. 20.1-8)

23Ikanta ipiyaara Jesús tasorentsipankoki,jiyotaantapai eejatzi. Ari ipokashitapaakeririijevare omperatasorentsitaari, itsipatakariantarikonapayeeni, josampitapaakeri:“¿Niinkama otyaantakemiri poñaakanteropishintsinka?” 24Ari jakanakeri Jesús,ikantanakeri: “Eejatzi naaka tzimatsinosampitemiri. Aririka pakakenaro, aritakenonkantakemi ipaita otyaantakenari.25Tema joviinkaatantake Juan-ni,¿Niinkama otyaantakeriri? ¿Pavama?¿Atzirima?” Ipoña ikantavakaiyanaka:“Aririka ankantakeri Pava otyaantakeri, ariinkantanakai:tantari?’ 26Aririka ankante:keri,’ ari inkisanakai atziripayeeni.” Temaikantaiyini atziri kamantantaneri inatziJuan-ni. 27Ari jakaiyini, ikantzi: “Teniyotero.” Ari ikantanake eejatzi Jesús: “Arinokempita naaka, eero nokamantzimiroipaita otyaantakenari.”

Iñaaventaitziri apite itomintaitari28Ipoña josampitantake Jesús, ikantzi:

“¿Tsika okantzimotamika eerokaite

21

44

iroka? Tzimatsi aparoni atziri tzimatsiriapite itomi. Okanta aparoni kitaiteikantakeri itomi: ‘Notomi, piyaatepantavaite pankirentsimashiki.’ 29Arijakanakeri itomi, ikantanakeri: ‘Tenonkove.’ Iro kantacha osamaniityaake,opiyimoshiretaari itomi, jatakeirantavaite. 30Ipoña jiyaatashitakeripashine itomi, ikantakeri eejatzi.Ikantanake irirori: ‘Ari nomatakero, Apá.’Iro kantacha te iriyaate. 31¿Tsikamaitzimika apite itomi antakerori ikovakeriashitariri?” Ari jakaiyanakeni, ikantzi:“Iri antakerori pashine jomperatakari.”Ipoña ikantzi Jesús: “Iriira etyaaroneiranaakotemi impinkathariventairi Pavaikaratzi kovakoyetziriri kireeki isheninka,eejatzi okaratzi mayempiroyetatsiri.Omaperora. 32Tema ipokakeranki Juanoviinkaatantaneri, ikamantavetakami

yaarimi,vakeri. Iriima ikaratzi kovakoyetziririkireeki isheninka,tsiri, okempisantavakeri.kari eerokaite, iro kantacha tepovashaantero tsika pikantaiyani,onantyaari pinkempisantavakeri.”

Kaariperoshireri antavairyaantzi(Mr. 12.1-12; Lc. 20.9-19)

33

miri. Tzimatsi aparoni atziri pankitzirorichochokimashi, jotantakotakero maaroniothapiki, jovetsikashitakero iroverontaovaaki apaata, jovetsikake eejatzipankoshetantsi inkene iramenakoitero.Ipoña jamenake atziri ameneroneivankiremashi. Jatake irirori intaina.34Okanta okithopaitetake chochoki,jotyaantake iromperatane iragaate.35Ikanta antavairyaantzi ameniroripankirentsimashi, jiñaavakeriraipokaiyake omperataari, jaavakerijomposavaitavake aparoni, jovakeri

pashine, ishemyaantakari mapi pashine.36

tane, osheki ikarataiyakeni.tavakeri eejatzi irirori. 37

karori, jotyaantakeri itomijanori irirori,ikantzi: ‘Ari iñaapinkathaitavakeri notominaaka.’ 38

ryaantzi, jiñaavakerira itomi,kaanaka: ‘Iri ashitaiyaarone apaata irokapankirentsimashi. Thame averi, ayerootaaaka.’ 39Joirikavakeri, jaanakeri othapikipankirentsimashi, jovakeri. 40Aririkaimpokanake ashitarori ivankiremashi,¿tsikatya inkanterika irikapayeeniantavairentzi?” 41Ari jakaiyanakeni,ikantzi: “Ontzimatye irovamagaiteriirikapayeeni kaariperori, iramenai

tsimashi,riri okithoki ivankire.”

42Ipoña ikantzi Jesús:tero okantziri Osankinajanorentsi:

Imanintavetakaro mapi ovetsikiroripankotsi,

Iro kantamaitacha jovatziyeetairomapi pankotsinampiki,

tsi.Iriitakera Avinkatharite Pava ovairorionampinaki,

riri osheki.”43“Iro nokantantari: Eero piñeero eerokaimpinkathariventaimi Pava,thariventai pashinesatzi atziri ikaratzioshiyaarone pankirentsi okithokitziikempisantanaira. 44Jiroka okantakotamapi: Intzimerika paryaatsine osaiki iroori,ari iñaakero intankavaite. Iriima inkarateanavyeeri, ari iriñaakero oshemyeeri.”

45Ikanta ijevare omperatasorentsitaariitsipatakari Fariseo-payeeni jiyotavakeroiriitake joshiyakaaventake Jesús. 46Ariikovaiyavetanaka iraakaantanakerimi, iro

21

45

yeeni. Tema ikantashiretaiyini atzirikamantantaneri inatzi Jesús.

Joshiyakaaventaitziri aavakaachari

22 1

kaaventziro jiyotaantziri. Ikantzi:2

tzi, joshiyakotakari aparoni pinkatharioimoshirenkiriri itomi jaavaka. 3

takeri iromperatane, inkamanteri inkaratepokatsine iroimoshirenkya. Iro kantachairikapayeeni, te impokaiyeni. 4Ipoñajotyaantake pashine iromperatane,ikantavakeri: ‘Pinkanteri nokaimaneimpoke iroya, novamaakeri vathayetatsirinopira, tema noimoshirenkatziri notomiiraavakaiya.’ 5Iro kantacha eekerojiyaatatzi ipiyathataiyani. Jatayetziaparoni irovaneki, pashine ikenayetanakeipimantayetzi. 6Tzimatsi pashineovasankitaavakeriri omperataari, ipoñajovakeri. 7Ikanta ikemake pinkathari,jotyaantake irovayirite, japerotakerijovakeri ovantaintsiri, itaakeroinampitsite. 8Ipoña ikantairi pashineiromperatane: ‘Aritake ovetsikayetakaovaritentsi oimoshirenkantyaari, te ariteimpokemi nokaimakaantayevetakari.9Piyaate avotsiki ikenapiintayeetzi,pinkantayeteri inkarate piñeeri impokeetaoimoshirenkya.’ 10Ikanta jiyaayetakeomperataari, japatotakeri ikaratzijiñaakeri: kameethari eejatzi kaariperori.Piyotaiyakani osheki oimoshirenkachane.

11Ari jiyaatanake pinkathari irameneriikaratzi pokaintsiri.chari aparoni te inkithaatashitapaakyaariaavakaachari. 12Ikantapaakeri:‘Asheninka, ¿tsika pikanta pikyaantakarijaka te pinkithaatzimentyaari notomi?’Ari jimairetake, te irake. 13Ipoñapinkathari inkantakeri iromperatane:‘Poosovakoteri, poosokiiteri, pookeriotsirenikitake,kivaitya inkemaantsivaitya.’ 14Tema

oshekira inkaimaveetya,cha kapiche inkarate iriyoshiiyeetairi.”

Iñaaventaitziri kireekiimpinayeeteriri pinkathari(Mr. 12.13-17; Lc. 20.20-26)

15Ipoña ipiyeeyanakani Fariseo-payeeni.Ikinkithavaitaiyakeni, ikantavakaiyani:

tyaariri Jesús?” 16Ipoña jotyaantakeneri

neete Herodes, ikantapaakeri Jesús:“Iyotaantanerí, okaratzi piyotaantziriomapero onatzi.yeetantyaariri kyaaryooperoini Pava.Tema tekatsi pintharovakaiya. 17

tena eeroka opaita pikinkishiretari:

takaantane Pinkathari César?” 18Irokantacha Jesús,tari, ikantziri: “Kamatavirí. ¿Ipaitamapiñaantantanari? 19Poñaakenari kireekipipinatantapiintariri Pinkathari.” Arijamaitapaakeneri aparoni kireekiipaitaitziri “denario.” 20

tziri: “¿Niinkama ashitarori ivairo jaka?¿Niinkama irika oshiyakaantainchari?”21Ikantaiyini: “Irashi César.” Ari ikantziJesús: “Tema iri César ashitari,pantantyaanari okaratzi ikovakayimiri,pimpinateri. Iriima maaroni okaratzijashitari Pava,miri irirori.” 22Ikanta ikemaiyavakeikantake Jesús,keri, jovashaantanakeri. Jataiyeeni.

Josampitakoventaitziroirañagai kamayetatsiri

(Mr. 12.18-27; Lc. 20.27-40)23Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri

Jesús. Iriitake Saduceo kantapiintatsiri:“Eero jañagai kamayetatsiri.paakeri Jesús, 24ikantapaakeri:neri, josankinatake pairani Moisés,okantzi: ‘Aririka inkame aparoni atziri,

21 22

46

eerorika jovaiyantakaanakero iina,oshinetaantsitzi iragairo irirentzi,irovaiyantakagairo.tye inkempitakaanteri iriirikamiashitakyaarine irirentzi kamaintsiri.’25Thame ankantavake: Tzimatsi 7irentzitavakaachari. Etarori itzimi iraakeiina, tekera irovaiyantakairo iina, ikamakejagairo pashine irirentzi. 26

kari eejatzi apitetanaintsiri irirentzi.Ipoñaapaaka pashine mavatanaintsiri. Ariikempitakari maaroni ikaratzira 7.27Okanta osamanitake kamai eejatzi irooritsinane. 28Aririkami irañaayetaimi apaatakamayetatsiri,yaari tsinaneka? Tema maaroniikaratakera 7 jiinantavetakaro.”

29Ipoña jakanake Jesús, ikantziri:“Pikenakaashitakaro eeroka,tero Osankinajanorentsi, te piyotakotairoeejatzi ishintsinka Pava. 30Tema aririkairañaayetai apaata kamayetatsiri, eeroitzimayetai aavakaayetachaneri.paiyaari imaninkarite Pava Inkitesatzi.31¿Tema piñaanatakotero tsika onkantyaaririka irañaayetai kamayetatsiri? Temaikantake Pava, iñaavaitzi:

32 Naakatake Pava iñaapinkathatziriAbraham, Isaac, eejatzi Jacob.

Ari ayotaiyini añaayetatsi irirori, tema teonkante aparoni kaminkari iñaapinkathateriPava, intaani jimatziro añaayetatsiri.”33

keri, ipampoyaaminthaitanakeri,tzi: “Omapero okameethatzi jiyotaantziri.”

Iñaaventaitziro ikovakaaperotantziri Pava(Mr. 12.28-34; Lc. 10.25-28)

34Ipoña japatotaiyakani Fariseo, temaikemake kameetha jakakeri Saduceojosampitakeriri. 35Ikanta aparoni, irijatziiyotakoperovetarori Ikantakaantaitane,ipokashitakeri Jesús irosampiteri, temaikovi inkompitakaiyaarimi, ikantapaakeri:36“Iyotaantaneri, ¿tsikatya otzimika

Ikantakaantaitane anayirori pashine?” 37Arijakanake Jesús, ikantzi: “Pivinkathariteinatzi Pava, ontzimatye petakoperotaiyaari,petakoshiretaiyaari, pampithashire povairieejatzi. 38

tane ikovaperotakaantaitziri. 39Ari oshiyaroapitetanaintsiri: Ontzimatye petakotaiyaaripisheninka,thairo eeroka pivatha. 40

raakero iroka apitetanaintsiri, pimatakeroramaaroni josankinayetakeri Moisés-ni,eejatzi maaroni josankinayetakerikamantantaneri.”

¿Ipaitama charinentariri Cristo?(Mr. 12.35-37; Lc. 20.41-44)

41Ipoña jimatanakero irirori Jesús,josampitakeri Fariseo-payeeni itsipatarijapatoiyani. 42Ikantziri: “¿Ipaitamapikinkishiretakotariri eeroka Cristo?¿Ipaitama charinentariri?” IkantaiyiniFariseo: “Icharine David-ni inatzi.”43Ipoña ikantzi Jesús: “¿Opaitamaiñaavaitakaantariri pairani David-niTasorentsinkantsi,kariri Ivinkatharite? Tema ikantakeranki:

44 Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairinovinkatharite:

riventante,

riri kisaneentakemiri,Ari paatzikantaiyaariri piitzi.

45Aña imatzitataikaro David-ni ikantziri:‘Novinkatharite jinatzi.’ ¿Tsikama inkeneincharinentyaari?” 46Ari imairetaiyanakete irake. Tharovashire ikantaiyakani,tekatsira kovanaatsine irosampitanairi.

Iñaaventaitziri iyotzinkariiteipoña Fariseo-payeeni

(Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54; 20.45-47)

23 1Ipoña ikinkithatakaakeri Jesúsikaratzi apatotzimentakariri,

eejatzi iriyotaanepayeeni, ikantzi:

22 23

47

2“Pameneri iyotzinkariite ipoña Fariseo,iro jaakoventa jovaakakoyetziro okaratzijosankinayetakeri pairani Moisés-ni.3Okameethatzi pinkempisanteri onkarateinkantayetemiri, iro kantamaitacha teonkameethate poshiyakotyaari okaratzijantayetziri, tema te jimonkarayetziroirirori. 4Omapero opomerentsita okaratziikovakayimiri pimayetairimi.taro impomerentsitzimentyaaro iriroriirimayetero. 5Jantashiyetaro ikoviriirirori onkantya iñaantaityaariri. Oshekiinevetaro meshinantsimonki tsika

kakotziro ishempaki, eejatzi itamakoki.Osheki eejatzi jovaneenkaponkitziyetziroiithaare irishirikake manthakintsi. 6Iroikovapiintake irosatekaiteri niyankiaririka irovaiyaani isheninka. Ariikempitari eejatzi aririka iriyaatepankotsiki japatotapiintaita. 7Ikoviñaapinkatha irovethatapiintaityaariaririka iriñeeteri.yeeteri: ‘¡Iyotaantanerí!’ 8

tzi pimatero eeroka, eero pikovashitainkantaitemi: ‘¡Iyotaantanerí!’ Tema

tavakaatyeeya.tsiri, iriitake Cristo, tekatsi pashine.9Jaka kipatsiki, te onkameethatepinkantashivaityaari pisheninka:narí!’ Tema aparoni ikanta AshitamiriInkitesatzi. 10Te onkameethate eejatziinkantayeetemi: ‘¡Novinkatharité!’ Temaaparoni ikanta pivinkatharite, iriitakeCristo. 11Inkarate kovatsiri iririiperote,iroshiyakotyaari ikantaranki otzikataari.12Tsikarika itzimi kovashivaitachaneiriñaapinkathayeeterimi, aritakeiriñaakero intsinampashiretakaitairi.Iriima tsika itzimi tsinampashirevaitatsiri,iriitake ñeerone iriñaapinkathayeetairi.

13

riite ipoña Fariseo, kamataviriri pinake!Osheki potzikakeri ikaratzi kovatsiri

impinkathariventairi Pava. Tema eeropiñeero eeroka impinkathariventaimi,teya pinkove impinkathariventairipashine. 14¡Ikantamacheetzimi eerokaiteiyotzinkariite ipoña Fariseo, kamataviriripinake! Pampotakaro kamaimetzinkaropashitaro opanko,

tami.kitaayeetaimi. 15¡Ikantamacheetzimieerokaite iyotzinkariite ipoña Fariseo,kamataviriri pinake!tsiventakari atziriite kaari asheninkatairoshiyakotai aaka a-judío-tzi, piyotaakeriinkamatavirite irirori.tantyaamiri eeroka iratsipetaiyaarosarinkaveni.

16¡Ikantamacheetzimi eerokaite,

yani!tsipanko, ikantayeetzi: ‘IrovasankitainaPava eerorika nomonkaratzironokantziri.yake eerokaite: ‘Eerorika jimonkaraitziro,tekatsi ompaitya.’ Irooma aririka

koki, pikantapiintake: ‘Ontzimatyeirantaitero ikantaitakeri.’ 17

rerí, mavityaakishirerí! ¿Ipaitamakovaperotachari, iriima oro? Kaari, temairo irooperotatsi tasorentsipankootasorentsitakairi oro. 18Ari okantari

mentotsiki, ikantayeetzi: ‘IrovasankitainaPava eerorika nomonkaratzironokantziri.yake eerokaite: ‘Eerorika jimonkaraitziro,tekatsi ompaitya.’ Irooma aririka

rinimentotsiki, pikantapiintake:‘Ontzimatye irantaitero ikantaitakeri.’19¡Masontzishirerí, mavityaakishirerí!,¿Ipaitama kovaperotachari, iriimapiratsi? Kaari, tema iro irooperotatsipomepirinimentotsi otasorentsitakairi

23

48

* 23.23: Iro ikantaitzi jaka inchashaaniki: menta, eneldo, comino. * 23.24: Kantakotacharijaka “antari piratsi,” iriira ipaitatzitari “camello.”

itaayeetziri. 20

rinimentotsi, arira okaratzi ipairyaakeromaaroni ikaratzi itaayeetziri janta.21Eejatzi joshiyari ikaratzi pairyiiroritasorentsipanko,kero ikaratzi tzimantarori. 22Ikaratzipairyiirori inkite, ipairyaakero maaronijanta tsika isaikinta Pava,takaro iriimi Pava impairyaake.

23¡Ikantamacheetzimi iyotzinkariiteipoña Fariseo, kamataviri pinake!Pinashitapiintaniri pashitakaariri Pava,pipayetapiintziri inchashaaniki. Temaita

miri: Pinkameethashireyete,kashiretante, paventaashiretaiyaari.Irootake kovaperotachari pantayetairo,eero povashaantamaitaro panteneripashinera.* 24¡Mavityaakiri,kaachari! Pikempitakari aparonipankiventariri shikiryaaniki eerojirakotantari,keri antari piratsi.*

25

riite ipoña Fariseo, kamataviri pinake!Pikempitakotakaro iraamentotsi eejatziovamentotsi, okiteveta kameethajakakiroki, irooma inthomointa kipatsiokantaka. Ari pikantayetakari eerokakantatsi iriñeetemi kameethashirepinatzi, aña koshintzi pinake,takero apaniro panintaavaitya. 26

tyaakiri Fariseo! Pinkempitakaantyaposhetapiintziro inthomointa piraamentoeejatzi povamento, onantyaari onkitetaijakakiroki eejatzi.

27

riite ipoña Fariseo, kamataviri pinatzi!Poshiyakaro okitamaroveta jovantaitaririkaminkari, ovaneenka okantakajakakiroki. Iro kantacha inthomointa, ariisaikake itonkiporoki kaminkari,

shityeenkatake. 28Ari pikempitayetakarieeroka, iñaayevetakami atziri pantakerokameethari, iro kantamaitachainthomointa kamatavishireri pinake,kaariperoshiretakemi.

29

kariite ipoña Fariseo, kamataviri pinake!Opaitama povetsikapiriniyetantaroritsika ikitayeetakeri kamantantaneri,ipoña povaneenkayetakero inkeneinkinkishiretakoyeetapiintaiteri,inkantaite: ‘Kameethashire jinake irika.’30Ipoña pikantaiyini eejatzi: ‘Arimi

yetzirimi, eero noshiyakotari nocharineniikaratzi ovamaakeriri kamantantaneri.’31Eerokatake kamantakotacha apaniro,iri poshiyakoyeta eeroka picharineniikaratzi ovamaayetakeriri pairanikamantantaneri. 32

tero eeroka kaariperori okaratzijetakaantanakari pairani picharineete!33¡Tema poshiyakari pisheninkatyaarimimaranke! Kaariperoshire pikantaka.

niki? 34Irootake notyaantantyaamiririkamantantaneri, iyotaneri, impoñaiyotzinkari. Iriitake povamaakaanteaparopayeeni, pimpaikakotakaanteri.Iriima pashine, pimpasatakaantavaiteritsika japatotapiintaita,taayeteri maaroni nampitsiki. 35Iro

taitemiri ikaratzi kamayetaintsiri pairani,jetanakaro kameethashireri Abel irojatziZacarías itomini Berequías. Iriitakejovamaayeetake pairani iriyaateromipomepirinimentotsiki ipoñaanakarotasorentsipankoki. 36Omapero

miri irikapayeeni nosheninka.”

23

49

Jiraaneentakotaro Jesús Jerusalén(Lc. 13.34-35)

37“¡Jerusalén-satzí! Osheki povakeKamantantaneri. Pishemyaayetakeriikaratzi jotyaantaveetakamiri. Temanokovavetapiintaka nonkempityaarimitsimeri isamoronkiitziri iriryaanite, arinonkanterimi naaka maaroni ikaratzinotomintaari.yeni. 38Jaka tsika pisaikapiintaiyavetakaeero iñeetai impaitya nampitaiyaarone.39Tema eero okantaitatya piñaapiintainajaka, irojatzi apaata pinkantantaiyaari:

Tasonkaventaari inatzi, tema

keriri.”

Iñaaventziro Jesús imporokaitero tasorentsipanko

(Mr. 13.1-2; Lc. 21.5-6)

24 1Ipoña ishitovanake Jesúsipoñaanakaro tasorentsipankoki,

irootake iriyaatai.neete:yeetziro tasorentsipanko.” 2Jakanakeriirirori, ikantanakeri: “Maaroni piñaakeri,eerora piñeero apaata tsika okanta mapiopeviryaayeta iroñaaka, iro iraperoiteroimporokayeetero. Omaperoranokantzimi.”

Iriñeeteri aririka onthonkimataiya(Mr. 13.3-23; Lc. 21.7-24)

3Ikanta itonkaanake otzishiki Olivos,ari isaikapaake.neete, ikantziri: “Intsityaa pinkantena,¿tsikapaitema omonkaratya pikantakeri?Aririka pimpiyimatai,kimatantaiyaari,tyaari?” 4Ari jakanakeri Jesús,keri:taitzimikari. 5Tema osheki kovatsineiramatavitemi apaata, impairyaapaakena,inkante: ‘Cristo nonatzi naaka.’ 6Tema ari

pinkemakoyetakero ovayiritaantsi,paamaiya omintharovashiretzimikari.Ontzimatye avisayete irokapayeeni, tema

yaari maaroni. 7

tya maaroni nampitsiki inkarateiromityaantayeteri pinkathariyetatsiri.Iriñeete mantsiyarentsi, tashetsi,tya kipatsi tsikarikapayeeni. 8Irootakeraetanakyaarone inkemaantsitayeetyaaroirokapayeeni.

9Impoña iraakaantayetanakemi eeroka,

yeetyaamiri.kemi atziri okantakaantziro pipairyaanapaventaanara. 10

shitarori ikempisantavetaka, iriñeetekisaneentavakaachane, iriñeete eejatziaakaantavakaachane. 11

taneri, iramatavitapaakeri inkaratekempisantavakerine. 12Irantayeperoiterokaariperori, eero ikaminthaavakaanaaatziri. 13

tsine, iriitakera avisakoshireyetaatsine.14Aririka othotyaakya inkemayeetairomaaroni kipatsiki Kameethari Ñaantsiñaaventakotzirori ipinkathariventantaiPava,kantaiyaari maaroni.

15

tziri ‘Pinkaari Aperotantaneri,keri pairani kamantantaneri Daniel,isaikapaake tsika otasorentsitzi. (Maaroniñaanayeterone iroka, okovaperotatyainkemathatairo.) 16

rone apaata jaka Judea-ki, ontzimatyeirishiyayetai tonkaari otzishiki. 17

rika jakakiroki pipanko, ari pimpoñapishiyanake, eerora pikyaapanaatzipaapanaate tsikarika ompaitya. 18

kirika pisaiki, pishiyanake tsikapikantara, eero paapanaatziro piithaare.19¡Inkantamacheetero apaata onkaratethomonteyetatsine, eejatzi onkarate

23 24

50

* 24.28: Ikempitara añaapiintziri amempori jevotaiyani, ayotzi tzimatsi kamaintsiri. Ariokempitari eejatzi aririka añaayetakero okaratzi iñaaventayetakeri jaka Jesús, ayotzi irootaintsiimpiyimatai. * 24.32: Ikantakoitziri jaka “pankirentsi” higuera onatzi.

tzimayetatsine eentsite eeniro ithoyetzi!20Pamaneri Pava, onkantyaama aririkapishiyayetake, eero pomonthaantarokyaarontsi, eero pishiyanta eejatzikitaiteriki jimakoryaantaitari. 21Temaantaro iriñeetero irashinonkaitya apaata.Pairani ovakera jovetsikayeetakerokipatsi, irojatzi iroñaaka, te iriñeeterooshiyaarone iroka ashinonkaantsi. Eeroraapiita iriñeetairo oshiyaarone. 22Eeromiishintsitaitzi iroimairentaitero irokaashinonkaantsi, tekatsimi avisakotaatsine.Ikamintha intzimayete jiyoshiitayeetairi,aventaayetaariri Pava, irootakerajoimairentantaitakarori thaankiini irokaashinonkaantsi. 23Aririka pinkemeinkantaitemi: ‘Jirika Cristo.’ Pashinekantatsine: ‘Jirinta Cristo,’ eerorapikempisantziri. 24

paake oshiyakotyaarine Cristo,tyaarine kamantantaneri.ventantashiyetapaakya, inkovavetyairamatavitemi, ikaratzi jiyoshiitayetakeriPava. 25Aritakera nokamantziyetakamiro.26Impoña inkantaitakemi: ‘Areetaka jantatsika te inampiitaro.shitziri. Inkantaite eejatzi: ‘Ari isaikiinthomointa pankotsiki.’ Eeromaitapikempisantziri. 27Tema aririka impiyeItomi Atziri, iroshiyapaiyaarookantaranki ookatharontsi. Etanakyaaroomporekanake ishitovapiintzi ooryaatsiri,irojatzi tsika ikyaapiintzi. 28Tsikarikaisaiki aparoni shitzivari, ari ipiyoventaririamempori.”*

Impiyantaiyaari Itomi Atziri(Mr. 13.24-37; Lc. 21.25-36; 17.25-36;

12.41-48)29“Aririka onkaratapaake apaata

jashinonkaita antaro, ari intsivakake

ooryaa, eero joorenta kashiri eejatzi.Impoña inthopiryaayetake inkitekiimpokiro,chari inkiteki inthonkya imporokayeteeejatzi. 30Aripaite inkoñaatapai ItomiAtziri inkiteki. Antaro intharovayetanakeatziri jaka kipatsiki. Tema iriñeetavairoirovaneenkaro eejatzi ishintsinka,inkenantapaiyaaro menkori. 31

paake shintsiini maninkariite,

rori maaroni tsikarika jaka kipatsiki,irojatzi tsika ochentetapaa.

32Okempitaranki aririka piñaapiintziroeereshiyetai pankirentsi,tsi osarentsitzimatai.* 33Iroora piyoterieerokapayeeni, aririka piñaayetakeronokantayetakemiri, okarikitzimataana.34Omaperora nonkante,tzita irika asheninkapayeeni, irojatzi

miri. 35Eerora okantaitatyaani piñeeroinkite eejatzi kipatsi irooma okaratzinoñaaneyetakari omaperoitaatyeeniiroori.

36Iro kantacha tekatsira iyotatsinetsikapaite, iri ovatsipero inkiteverimaninkariite, te jiyotzi. Tema apaniroikantakaaro Ashitanari jiyotziro irirori.37Arira oshiyaaro pairani isaikantavetariNoé, ari onkantaiyaari eejatzi aririkaimpiye Itomi Atziri. 38Tema pairanitekera areeta oonkaro, onimovaitziriatziri, jovavaitaiyani, jiravaitaiyini,pashine aayetatsiri iina.nakari Noé pitotsiki. 39

retakote, irojatzi omapokantakaririoonkaro, ari japerotakari maaroni. Ariraonkempitagaiyaari aririka impiye ItomiAtziri. 40Tema isaike apite antavaitatsiriirovaneki, aparoni iraayeetanai inkiteki.

24

51

Iriima pashine irookaitanairi. 41Osaikeapite tsinane ontononkavaite, aparoniiraayeetanai inkiteki. Irooma pashinetsinane, irookaitanairo. 42Paamaventaiyaeeroka, tema te piyote tsikapaite impiyePivinkatharite. 43Pinkinkishiretakoteriaparoni atziri,tye koshintzi tsireni,kyaami, eero ikoshitaarantaitzirimiipankoki. 44Ari onkantyaari, ontzimatyepaamaventayetaiya eejatzi eeroka. Tematekatsi iyotatsine tsikapaite impiye ItomiAtziri.

45Poshiyakotyaari aparoni otzikataarikameethashireri, kinkishiretacharikameetha.tariri, ikantanakeri: ‘Pamenenari ikaratzisaikatsiri pankotsiki.’ 46Kimoshirerainkantaiya irika omperataari, aririkaimpiye omperatariri, tema iriñaapairijimonkarataakero ikantanakeriri.47

ventyaaniri maaroni okaratzi jashitari.48

taari, ikantzi: ‘Eero ipiyita omperatanari.’49Impoña irovasankitaavaitakeri pashineomperataari. Jatake inkempiyayetyaarishinkiryaantzi. 50Onimovaitziri irikaomperataari, iromapokashitaiyaariirareetaiya omperatariri. 51Irimaperoteriirovasankitaapairi, irookapaakeri jantatsika ikashiyakaitakari kamataviri. Ariiriraavaityaari, iratsikaikivaityainkemaantsitaiya.”

Iñaaventaitziro 10 evankaro

25 1“Aririka impinkathariventantaiInkitesatzi, oshiyatyaaro 10

evankaro jatatsiri tsireni omonthaiyaariaavakaachane.yeeni. 2Tzimatsi okaratzi 5 evankarokyoshiretaintsiri, tzimatsi eejatzi okaratzi5 evankaro kaari kyoshiretatsine.3Irokapayeeni 5tatsine aavetanakari ootamento, iro

kantacha kapiche aanake iyaaki. 4Iroomapashine kyoshiretaintsiri, aayetanakeiroori ootamento, aanake eejatzi oshekiiyaaki. 5Tera impokitatyeeya thaankiiniaavakaachane, ayimatapaakero ovochoki,magaiyanakeni. 6Okanta niyankiitetsireni, okematzi ikaimaitzi, ikantaitzi:‘¡Kaakitake aavakaachaneri,vakyaari!’ 7Kakitaiyanakeni evankaro,ojaikiyetanairi iyaaki ootamentopayeeni.8Evankaropayeeni kaari kyoshiretatsine,okantavetanakaro kyoshiretaintsiri:‘Pimpena iyaaki pootamento, irootaintsiintsivake nootamento naaka.’ 9Ariokantanake: ‘Eero nopimi,motakyaana naaka,painte.’ 10

tzi, areetapaaka aavakaachaneri.yeeni okaratzi aamaventainchari,omonthaavakari, jaanakero janta tsikairoimoshirenkaiteri. Jashitaitanakeroashitakorontsi. 11Okanta opiyavetapaakajatatsiri amanantzi, okaikaimavetapaaka,okantapaake: ‘¡Pashitaryeenaro naaka!’12Okematzi jakaitanakero, ikantaitziro:‘Tetya niyotemi. Omapero.’ 13

tyeera paamaventayetaiya eeroka. Temate piyote tsikapaite impiye Itomi Atziri.”

Jiñaaventaitziri kireeki(Lc. 19.11-27)

14“Tema aririka impinkathariventantaiInkitesatzi, joshiyakotatyaari aparoniatziri kovatsiri iriyaate intaina,keri iromperatane,tyaaniri okaratzi jashitari. 15Ipoña ipakeriaparopayeeni iromperatane iireekite.Iriima pampithashiretachari kameetha,impanakeri ikaratzi 5 kireeki, pashineamataachari jiyotzi impanakeri ikaratziapite,rori impanakeri aparoni. Ipoña, jatakeintaina. 16Ikanta irika ipayeetakeri 5kireeki, jantavaitakaakeri, joshekyaakerijagai ikaratzi eejatzi 5. 17

24 25

52

* 25.32-33: Iri ikantakoitzi jaka oisha, iriitake piratsi ikovaperoitakeri jomisaikaitakeriakotsijanoriki. Iriima cabra, iri piratsi imanintayeetakeri jomisaikaitakeri ampatentsiki.

kari ipayeetakeri apite, joshekyaakeriirirori, jagai ikaratzi eejatzi apite.18Iriima pashine ipayeetakeri aparoni,jaanakeri iireekite, ikitatakeri kipatsiki.19Okanta osamanitake piyaa ashitaririkireeki, ikaimakaantapairi iromperataneiriyote opaita jantantakari iireekite. 20Ariipokapaake ipayeetakeri 5 kireeki,joñaakapairi pashine 5keri, ikantapaake: Pinkatharí, 5 kireekipipakena pairani, jirika pashine 5noshekyagairi. 21Ikantzi Pinkathari:‘Arivé nomperatane, kameethashireripinake. Kapiche kireeki pikempoyaakena,ari pinkempoyagai pashine osheki.Pimpoke, pintsipatyaana panintagaiya.’22Ipoña jareetapaaka ipayeetakeri apitekireeki, ikantapaake: ‘Pinkatharí, apitekireeki pipakena, jirika pashine apitenoshekyagairi.’ 23Ari ikantzi Pinkathari:‘Arivé nomperatane, kameethashireripinake. Kapiche kireeki pikempoyaakena,ari pinkempoyagai osheki pashine.Pimpoke, pintsipatyaana panintagaiya.’24Ipoña jareetapaaka ipayeetakeriaparoni kireeki, ikantapaake: ‘Pinkatharí,niyotzi naaka mashiryaantzi pini,pampoyetanta pantavaitakaantziripiireekite, ari okanta poshekyaantariri.’25Iro notharovantakari, naakeripiireekite, nokitatakeri kipatsiki. Jirikairoñaaka namaimiri. 26Ari jakanakeriikantziri: ‘Kaariperoshire pinatzi oshekipiperaneta. Piyovetaka ari nonkisakemieerorika poshekyaanari kireeki, 27

vetaka eero pimatziro eeroka, pamenemiimpaitya antavaitakaimirine,neentakemi iroñaaka, iri pimpavainariminopiyaara.’ 28Ipoña ikantayeetakeriikaratzi saikaintsiri: ‘Paapithateri kireeki,pimpairi pashine oshekyaakeriri 10kireeki.’ 29Tema tsikarika itzimi

otzimimotakeri, ari ontzimimotairiosheki. Iriroma kaari otzimimotzi, eekero

tairi. 30Paanakeri irika kaariperoshireri,pookeri tsika otsirenikitzi.tyaari,taiya.”

Iñaaventaitziro iyakoventaantsi31

katha irovayeetairi. Intsipataiyaarimaaroni maninkariite, inkempitaiyaari

taro ovaneenkatachari isaikamento.32Irapatotairi maaroni atziri tsikarikairisaikai irirori. Irinashiyetaiyaariiromisaikayetairi. Iroshiyakotyaariaparoni atziri nashitariri ipira teinkovakairi inkonovayetya. 33

kairi ikovaperotziri irakojanoriki, iriimaimanintayetziri irampateki iromisaikairi.*34Impoña iriñaavaitake Pinkathari,iriñaanateri jinashitakari irakojanoriki,inkanteri: ‘Pimpoke maaroni, oshekiintharomentakagaiyaami Ashitanari,

tzi irirori, tema ari jovetsikanontakemiripairani ovakera jovetsikantakarorikipatsi. 35Tema piñaanaranki aavetananotashe, iro kantacha pipakena novarite.Piñaana ayimatana nomire, pipakenanirakeri. Piñaakena nareeta pinampiki,pineshinonkatakena pipankoki. 36Piñaananosaraakovaitzi, pipakena nokithaatari.Piñaana nomantsiyatake,kena namataakotantaari.taitakena, pipokashitakena piñaana.’37Impoña inkantaiyeni kameethashireri:‘Pinkatharí.neentzi, nopantamiri povarite? ¿Tsikanoñiimi pimireneentzi, nopantamiripimire? 38¿Tsikapaite noñiimi,

25

53

naakameethatantamiri nopankoki? ¿Tsikanoñiimi pisaraakovaitzi, nopantamiripiithaare? 39¿Tsikapaite noñiimipimantsiyatzi, jashitakoitzimi,takemi noñiimi?’ 40Ari jakanakePinkathari, ikantzi:keriranki ikaratzi aventaayetanarinoshiyakaantaari iyeki, aña naakatakerapikaminthaake. Omapero.’ 41Ipoña

teki, ikantziri: ‘Kaariperori, piyaateeeroka pinkemaantsitaiyaari paamparikaari tsivakanetaatsine,riri kamaari intsipataiyaari maaroniimaninkarite irirori. 42Aña piñaavetakananotasheneentzi, te pimpena noyaari.Ayimatakena nomire,tyaari. 43Piñaavetana nareeta pinampiki,te pineshinonkatena pipankoki.tana nosaraakovaitzi, te pimpenanonkithaatyaari.yatzi, jominkyaakaantaitakena, tepinkivantena.’ 44Impoña jakanakekaariperoshireri, ikantzi: ‘Novinkatharite,¿tsikapaite noñaavetami pitasheneentzi,pimireneentzi, pikivantana,tzi, pimantsiyatzi, jominkyeetakemi,temaita nonkaminthaayetemi?’ 45Ariikantzi Pinkathari:tantaiya, onkantavetakya iryaaniirinayeete, naakatakera pantzimotake.Omapero.’ 46

tyaarori kantaitaachaneri ashinonkaantsi.Iriima inkarate kameethashireyetaintsine,inkantaitaatyeero irañaayetai.”

Ikamantavakaita iraakaanteri Jesús(Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53)

26 1Ikanta ithonkanakero Jesúsokaratzi iñaaventayetakeri,

ikantanakeri iriyotaane: 2“Piyotaiyinieeroka kapatapaaka apite kitaite

tsi. Arira iraakaantaiteri Itomi Atziriimpaikakoiteri.”

3Ikanta ijevare omperatasorentsitaariitsipatakari iyotzinkariite,naite, japatotaiyakani ipankoki Caifásijevajanorera omperatasorentsitaari. 4Ariikamantavakaiyakani, ikantayetake:

teri. 5Iro kantacha eerora amaimanetzirikitaite joimoshirenkaita,kari atziripayeeni.”

Isaitantaitari Jesús kasankaari(Mr. 14.3-9; Jn. 12.1-8)

6Ikanta ikenanai Jesús Betania-ki,ipankoki Simón pathaavaivetachari. 7Ariareetapaaka tsinane amakotakekasankaari, kameetha okantaka onakijovetsikaitziro mapi paitachari “alabastro,”osheki ovinaro. Osaitantapaakari iitoinakiJesús isaikakera jovaiyani. 8Ikisaiyanakairiyotaane jiñaakero, ikantaiyanake:“¿Opaitama apaavaitantarori? 9Aririkamiompimantya, iragaitemi osheki kireekiimpayeterimi ashinonkainkari.” 10

kotakeri Jesús, ikantziri: “¿Opaitamapikisantarori iroka tsinane? Kameethaokanta noñaakero naaka antakeri. 11Arirainkantaitatyeeyaani ashinonkainkaripiñeeri pintsipatyaari, irooma naaka eeropiñiiro onkantaityaani pintsipatyaana.12Tema eevatatzi osaitantanaro kasankaariomotaitaro apaata aririka inkitaitakena.13Aririka inkamantantayeetairoKameethari Ñaantsi, inkinkithatakoitairoiroka tsinane,tyaarori antakeri. Omapero.”

Ikinkishirya Judas iraakaanteri Jesús(Mr. 14.10-11; Lc. 22.3-6)

14Ikanta Judas Iscariote karavetariri 12iriyotaane Jesús, jiyaatashitakeri ijevareomperatasorentsitaari. 15Ikantapaakeri:

miri?” Ari joñaakaitanakeri ikaratzi 30ipeviryaaka kireeki. 16

natanakero Judas tsikapaite iraakaanteri.

25 26

54

Overaantarori jovakaanaari iriyotaane(Mr. 14.12-25; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30;

1 Co. 11.23-26)17

piintaitarori tantaponka, pokaiyapaakeniiriyotaane Jesús, josampitziri: “¿Tsikaonkotsitakaanteka oyaari kitaiterikiAnankoryaantsi?” 18Ari ikantanakeri:“Piyaate nampitsiki. Ari pomonthaiyaariaparoni shirampari, pinkanteri: ‘Ikantziiyotaanari: “Monkaratapaaka, nokoviniyaate pipankoki noimoshirenkerokitaite Anankoryaantsi, nontsipatyaariniyotaanepayeeni. 19Ari jimatakeroiriyotaane okaratzi ikantakeriri Jesús.Jonkotsitakaantake iroyaari kitaiterikiAnankoryaantsiki.

20Aritake sheetyaanake jareetapaakaJesús,kari iriyotaane ikarataiyakeni 12.21Ikanta jovaiyani, ikantanake Jesús:“Pinkeme nonkante, pikarataiyini eerokajaka,nane. Omaperora.” 22

nakani. Aparonipayeeni josampitanakeri:“¿Naakama pinkathari?” 23Ipoñajakanakeri, ikantzi: “Tsikarika itzimiayootakenari,nane. 24Kyaaryoora impeyakotya irikaItomi Atziri,yeetakeriri pairani. ¡Ikantamacheetziripithokashityaarine! Eeromi itzimaajatziirirori.” 25Ari iñaavaitanake Judaspithokashityaarine, ikantzi: “¿Naakamaiyotaanari?” Ikantzi Jesús: “Irootakepikantakeri.”

26Eenirora jovaiyani jaakero Jesústanta, ipaasoonkeventakero,kero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri:“Jiroka, poyaaro, novatha onatzi.”27Ipoña jaakotakero imiretaitari,ipaasoonkeventakero, ipakotakeriiriyotaane, ikantziri: “Piraiyeni maaroni,28tema niraane onatzi iroka, irootake

yaari, iro shitovaatatsine onkantyairariperoyeetantaiyaariri kaariperoshireri.29Pinkeme nonkante, eerora niritaaro

ventantai Ashitanari, ari apiitairorieejatzi.”

Iñaaventakero Jesús irookaventante Pedro(Mr. 14.26-31; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)30

tari Pava, jataiyanake tonkaariki otzishiOlivos. 31Ipoña Jesús ikantziri iriyotaane:“Irootaintsi pookaventaiyena iroñaakatsireni. Tema josankinaitake pairanikantatsiri:

Noveri aamaakoventariri oisha, ariinthonkya iroivaraayetanakyaipira.

32Iro kantacha aririka nañagai,Galilea-kira noyaapaimi.” 33Ari jakanakePedro, ikantzi:kemi pashinepayeeni, eero nomatzironaaka.” 34Ikantzi Jesús: “Pinkemenonkantemi, iroñaaka tsireni tekerairiñeeta tyoopi, mavasatzi pinkantake: ‘Tenoñiiri Jesús.’ Omaperora.” 35Ari ikantziPedro: “Eero nookaventzimi, kempitakaari ankarate ankame.” Ari ikantaiyakenieejatzi maaroni iriyotaane.

Jamani Jesús Getsemaní-ki(Mr. 14.32-42; Lc. 22.39-46)

36Ikanta Jesús itsipatakari iriyotaane,areetaiyakani Getsemaní-ki,keri: “Ari pisaikavake jaka,vake naaka janta, namane.” 37Intaanijaanakeri Pedro itsipataanakeriapiteranki itomi Zebedeo.takotapaakari iniroite Jesús. 38Ikantziri:“Ovamaimatatyaana novashirenka. Aripisaikaiyavakeni eeroka jaka, thameankakempite.” 39Ovaaneentanakakapicheeni irirori. Otyeerovapaaka,amanapaake. Ikantzi: “Ashitanarí,

26

55

* 26.53: Iro ikantaitzi jaka “osheki maninkariite,” 12 legion ikaratzi.

pishinetanarika eeroka,ventena onkarate nonkemaantsityaari. Irokantacha eero pimatanaro okaratzinokovavetakari naaka, iro pimateokaratzi pikovakaakenari.” 40Ipoñaipiyashitapaakari iriyotaane, iñaapaatziiriimagaiyini. Ikantapaakeri Pedro: “¿Tema

tyaana ankakempite? 41Pinkakite,pamane, otzimikari pikenakaashitane.Tema te pinkisashivainetya eeroka,

tari panterimi.” 42Eejatzi ipiyanaa Jesús,amanapai, ikantzi: “Ashitanari, eerorikapitsiparyaakoventana onkaratenonkemaantsityaari, pimateroma opaitapikovakaakenari eeroka.” 43Ikantaipiyapaa, eejatzi jiñaapairi jimagaiyini,tema iniroite okantaka ivochoki. 44

pithatanaari, mavatake ipiyaka jamani.Irojatzi japiitapai ikantayetakeriinkaaranki. 45Ipoña ipiyashitapaakariiriyotaane, ikantapaakeri: “¿Irojatzimapimagaiyini? Monkaratapaakarairaakaantaitantyaariri Itomi Atziri,iragaitanakeri janta kaariperoshirerikiatziri. 46Pintzinaye, thame aatai.tzimatapaake pithokashityaanane.”

Jagaitakeri Jesús(Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)

47Iñaavaiminthaitzi Jesús, areetapaakaJudas ikaravetapiintari.paakari, jamayetake irovathaamento,ipasamento. Irotyaantane inatziijevajanore omperatasorentsitaari, ipoñairashi antarikonaite. 48Tema Judaspithokashitaneri, ikantzitakari inkaarankiiramane:rotapaake, iriitake, poirikeri.” 49Ikantajareetapaakara Judas, jontsitokapaakariokarikiini Jesús, ikantapaakeri:nari.

kari. 50Ipoña josampitantzi Jesús, ikantzi:“Asheninká, ¿Ipaitama pipokashitziri?”Ari joirikaitapaakeri Jesús,kyaariri janta iramenakoiteri. 51Ikantaaparoni tsipatakariri okarikiini Jesús,inoshikanakero iyotsirote, itotzitakeri

rentsitaari. 52Ari ikantanake Jesús:“Povairo piyotsirote, ipiyeetamikari.Tema ikaratzi ovesantatsiri, jovesaitziriirirori. 53Tema piyotzi kantatsiminamaneri Ashitanari, aritakemiiromityaantakena osheki maninkariitekisakoventyaanari.* 54Iro kantamaitachaari onkantyaari omonkaraantyaariokaratzi josankinatakoyeetakenaripairani.” 55

kari ikaratzi pokashitakeriri, ikantziri:“¿Naakama koshintzi pamashitantanaripovathaamento, pipasamento? ¿Temanokantaitatya piñaapiintana niyotaantzitasorentsipankoki, kaarima paantana?56Ari onkantyaari,tyaari okaratzi josankinayetakeri pairanikamantantaneri.” Aripaite ishiyayetanakairiyotaane, jookaventaitanakeri Jesúsapaniro.

Japatoventaitari Jesús(Mr. 14.53-65; Lc. 22.54,63-71;

Jn. 18.12-14,19-24)57Ikanta jagaitanakerira Jesús ipankoki

Caifás, ijevajanore omperatasorentsitaari,ari japatotaiyakani maaroni iyotzinkariiteitsipatakari antarikonapayeeni. 58

kacha ineetsiini Pedro joyaatakoventakeriJesús, irojatzi jareetantapaakari ipankokiijevajanore omperatasorentsitaari. Iroinkyaantapaakyaarimi pankotsikiitsipayetapaakari kempoyaaventaneri,ikovi Pedro inkemakoventeri tsikainkantaiteri Jesús. 59

yeeni omperatasorentsitaari itsipatakari

26

56

ikaratzi apatotainchari, jamenavetaiyakaimpaitya thaiyakotyaarine Jesúsonantyaari irovakaanteri. 60

tya, okantavetaka ipokayevetaka oshekikovatsiri inthaiyakotyaarimi. Ipoñaikatziyanaka apite thaiyakotanakariri,61ikantanake: “Nokemiri naaka chapinkiiñaavaitzi ikantzi: ‘Ari nomporokakerotasorentsipanko, iro avisavetakya mavakitaite, nonthonkairo novetsikairo.62

sorentsitaari, ikantanakeri Jesús:“¿Opaitama kaari pakanta? ¿Temapinkemeri okaratzi ikantakotakemiri?”63Irojatzi jimairetake, te irake. Ariishintsithatanakeri, ikantziri:ryeeri Kañaaneri Pava, onkantyaniyoperotantyaari kyaaryoorika onkaratepinkantenari. ¿Eerokama Cristo ItomiPava?” 64Ari jakanake Jesús, ikantzi:“Irootake pikantakeri. Iroñaaka piñeeriItomi Atziri intsipataiyaari irakojanorikiPava impinkatharitai. Impoña piñeeriimpiye inkenapai menkoriki.” 65Ikantaikemavakera jevajanori, isaperyaanakeroiithaare ikisanakara, ikantanake:“Ñaakero, ipairyaashitakari Pava.

teri. Pikemaiyakeni eeroka okaratziithainkakeri Pava. 66

yirini eeroka?” Ari jakaiyanakeni,ikantaiyini: “¡Tzimake ikenakaashitane!¡Ontzimatye inkame!” 67

porovaitaitanakeri. Tzimatsi pashinekaposaporovaitanakeriri. Tzimatsi eejatzipasaporovaitanakeriri. 68

taitari ikantaitziri: “Cristo, ¿temakamantantaneri pinatzi, intsityaapinkantena ipaita pasavaitzimiri?”

Ikantzi Pedro: Te noñiiri naaka Jesús(Mr. 14.66-72; Lc. 22.55-62;

Jn. 18.15-18,25-27)69Ari isaikake Pedro jakakiroki, iro

oñaantapaakariri otzikataaro,

keri: “¿Tema eeroka itsipataranki Jesúsirika Galilea-satzi?” 70Iro kantacha oshekiñaakeriri Pedro jotekanakero, ikantanake:“Tetya, te niyoteri ipaita pikantanari.”71Ari ishitovaneentanake Pedrojakakiroki. Ari oñaapairi pashineotzikataaro, okantapaakeri itsipayetakari:“Irijatzi irika itsipataranki JesúsNazaret-satzi.” 72Ari japiitanakero Pedrojotekanakero, ikantanake: “Apanirojiyotzi Pava, te niyoteri naaka irikashirampari pikantanari.” 73Tekeraosamanite, japiitakeri ikaratzi itsipatakariikantziri: “Eerokatake itsipatapiintariJesús, tema Galilea-satzi pini, iriivaitakeikantziro jiñaavaitzi.” 74Ikantanakeri:“Tevé, te niyoteri irika shiramparipikantanari. Jiyotzi Pava nothaiyarika,irovasankitainaata.” Aripaite iñaanaketyoopi. 75Ari ikinkishiretanairo Pedroikantakeriranki Jesús: “Tekera iriñeetatyoopi, mavasatzi poteke, pinkante: ‘Tenoñeeri Jesús. ,iniroite jiraavaitanaka.

Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki(Mr. 15.1; Lc. 23.1-2; Jn. 18.28-32)

27 1Okanta okitaityaamanai,apatotaiyamanaka jevariite

itsipayetakari antarikonapayeeni,ikamantavakaiyakani iroveri Jesús.2Ipoña joosotaitanakeri Jesús,keri isaikira Poncio Pilato, jevariperoriinatzi irika.

Ikamantakari Judas3Ikanta Judas aakaantaneri, jiyotanake

irovamaakaantashityaari Jesús. Iniroiteikinkishiretanaka, jatake iroipiyeeneri 30kireeki ijevare omperatasorentsitaari,ipoña antarikonaite, 4ikantapairi: “Jirikapiireekite. Te onkameethate okaratzinantakeri.tashitakari.” Ikantaiyanakeni irirori:“Intaanityaami, piyotziro eeroka.” 5Ari

26 27

57

tsipankoki, ishiyaperotanakityaipiyanaka, irojatzi ishirikantapaakari.6Ikanta ijevare omperatasorentsitaari,jagairi kireeki, ikantaiyini: “Teoshinetaantsite ankempoyagairi kireeki,

tantyaariri.” 7Ari josampitavakaiyani:“¿Tsika ankanterika aaka irika kireeki?”Ipoña ikantaiyini:tyaaro pitzitharipatha kipatsi, tsikainkitayeeteri aririka inkamayete kaariasheninkata.” 8Irojatzi iroñaakaipaitayeetziro iroka kipatsi:tha.” 9Ari okanta omonkaratantakarijosankinatakeri pairani kamantaneriJeremías, ikantake:

Jagaitakeri 30 ipevirya kireeki,

yeeni Israel impinateri,10

ripatha,Irootake ikovakaakenari Pinkatharinamanantero.

Pilato josampitziri Jesús(Mr. 15.2-5; Lc. 23.3-5; Jn. 18.33-38)

11

rori, josampitavakeri, ikantziri:“¿Eerokama ivinkathariteJudío-payeeni?” Ari jakanake Jesús,ikantzi: “Irootake pikantakeri.” 12Ikanta

kari antarikonaite,paakariri Jesús. Te jakimaita irirori.13Ipoña ikantzi Pilato: “¿Tema pinkemeokaratzi ikantakoyeetzimiri?” 14Eenirojimairetake, te irake.tanakeri Pilato irika Jesús.

Jiyakoventaitziri Jesús(Mr. 15.6-20; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16)15Tzimatsi jametapiintari jevariperori:

kaiyaani judío-payeeni,

tzi aparoni isheninka jaakaantaitziritsikarika intzime inkovaiyakeri. 16

tsiya aparoni judío jaakaantaitziri ipaitaBarrabás, ikemakoitane inatzi irikajantakerora koveenkatatsiri. 17Ikantajapatotaiyakani atziriite, josampitantakePilato, ikantzi: “¿Niinkama pikovirinomishitovakaanteri? ¿Iriima Barrabás?¿Iriima pikovi Jesús ikantaitziri Cristo?”18Jiyotake Pilato ikisaneentashiitariJesús, irootake jaakaantaitantakariri.19Tema inkaaranki, okantakaantakeriiina, okantake: “Eero pimaimanevaitzirieeroka kameethashireri. Oshekijomishimpyaakaantakena tsireniomintharovashiryaakena.” 20Iro kantacha

kari antarikonapayeeni, jotsimaakeriatziriite, inkantaiyeni: “Iro kameethatatsiiromishitovaiteri Barrabás, iriima Jesúsirovaiteri.” 21Ipoña japiitanakerojevariperori josampitantzi: “¿Niinkamapikoviri nomishitovakaantairi?” Ariikantaiyini maaroni: “¡Iri Barrabás!” 22Ariikantzi Pilato: “¿Tsikama nonkanterikaJesús ipaitaitziri Cristo?” Jakaiyini atziri:“¡Pimpaikakotakaanteri!” 23Ari ikantzijevariperori: “¿Tzimatsima kaariperorijantakeri?yini atziriite, ikantzi:kaanteri!”

24

taka josampitantzi,shireyetake atziripayeeni.take jiñaa,naka, ikantanake: “Tera naaka kovatsinenovakaanteri irika kameethashireri.Pikovaiyakerika, eeroka iyotaiyeroneri.”25Ari ikantaiyanakeni iriroriite:“Nokovaiyini, naakatake irookantaityaompaityaarika avisaintsiri eejatzinovaiyanepayeeni.” 26

kaantaitakeri Barrabás. Iriima Jesúsipasatakaantaitanakeri, jiyakoventakeriimpaikakoiteri.

27

58

* 27.29: Tema irooyetake jameyetapiintari pinkathariite jamathaiyetaro poreryaayetatsiri,joirikayetapiintziro eejatzi irakoperoriki ashirokaraki. * 27.34: Irootakera joitaitziriri atzirieero ikemaantsivaitanta aririka irovasankitagaiteri. * 27.39: Iro jametaiyarini judío-payeenijotekainata aririka inthainkashiretante. Iro oshiyarori ametaiyarini aakapayeeni, aririka ookoteriatziri anthainkashireteri: “¡Piñaakero! ¡Pikemakero!” * 27.45: Iro ikantayeetziri pairani:joveraanaka ooryaa 6, ari omapokapaakari otsitenitanake irojatzi joveraanaka ooryaa 9.

27Ikanta ovayiriite, ikyaakaanakeriJesús ipankoki Pilato ipaitaitziro“Pretorio.” Ari japatoventakariri maaroniovayiri. 28Isapokaitakeri Jesús,takeri kithaarentsi jonkeromaitatsiri

yetatsiri. 29Ipoña jamathaitaitakerikitocheetapo iitoki, joirikakaitakeriirakoperoriki savorokaraki. Ipoña

vaitaitziri, ikantaiyini:vakeri ivinkatharite judío-payeeni!”*30Osheki ichoontaporovaitakeri,jomposainavaitantari savorokaraki.31

kari. Isapokaineri ikithaatakeririinkaaranki, ikithaataineri iithaare,jaanakeri impaikakoteri.

Ipaikakoitziri Jesús irojatzi ikamantakari(Mr. 15.21-41; Lc. 23.26-49; Jn. 19.17-30)32Ikanta jiyaataiyanakeni,

kari Simón poñaachari Cirene,

tyaariri Jesús. 33Irojatzi jareetantakaritonkaariki opaita Gólgota (akantziro aaka:Atziriitoni.) 34Ari ipakoveetakari Jesúsimire ikonovaitakero iyepitentsi, ikantaithovetavakaro kapiche, temaita irirero.*35Ipoña ipaikakotaitakeri. Ikantaovayiriite jaakero ikithaayetari Jesús,itsiparyaavakaayetakaro,kero jiñaaretaita iro iriyotantyaari intzimeayerone.keri pairani kamantantaneri, ikantake:

Iñaareventayeetakaro noithaare,Ipavakaayeetakaro.

36Ari isaikaventaiyirini, jaamaakoventari.37Ipoña josankinaitake kantakaantakerori

ipaikakoitantakariri, okantzi: IRIKAJESÚS, IRIITAKE IVINKATHARITEJUDÍO-PAYEENI. Jontarekakoitakenerijeñokiini ipatziitoki. 38Ari itsipataitakeriipaikakoitziri apite koshintzi,taka aparoni irakojanoriki, pashineirampateki. 39Ithainkimayetakeri ikaratziavisayetatsiri janta, jotekainata,*40ikantaitziri: “Aña eeroka porokiroritasorentsipanko, iro avisake mava kitaitepovetsikairo eejatzi. Eerokami Itomi Pava

kemi? Povavisaakotaiya.” 41Irojatzi

tsitaari itsipayetakari iyotzinkariite,Fariseo-payeeni, ipoña antarikonaite,ikantaiyini: 42“Jovavisaakotziri pashine,¿kaarima imatantaro irovavisaakotyairirori, iriromi ivinkathariteIsrael-mirinkaite?kya ipaikakoitakeri,takerimi? 43Javentaavetakari Pava,intsityaa añeeri omaperorika jetakotariari irovavisaakotairi. Tema ikantapiintzi:‘Naaka Itomi Pava. 44Jimatzitakarokoshintzipayeeni itsipatakari ipaikakota,ithainkavaitakeri.

45

tsiri, omapokashitapaaka otsirenitanake,irojatzi sheeteeni ithaperotanakaraooryaa.* 46Ari ikaimanake Jesússhintsiini, ikantanake: “¡Elí! ¡Elí! ¿Lamasabactani?” (Iro ikantaitziri añaanekiaaka: “¡Pavá! ¡Pavá! ¿Opaitamapookaventantakanari?”) 47Ikanta ikaratzisaikaventakeriri, ikemavetavakariikaimanake, ikantaiyini: “Pinkemeri,ikaimatziiri Elías.” 48Ipoña ishiyapaintaaparoni, jomitsiyaatapaintzi manthakintsi

27

59

kepishaariki,keki,keromi. 49Ikantaiyini pashine:keriita ari impokake Elías irovayiitairi.”50Ipoña japiitanakero ikaimanaishintsiini, peyakotanaka.

51Okanta janta tasorentsipankoki,saperyaanake niyanki tontamaitatsiriithatashiitzirori, apikota okantanaka,opoñaanaka jenoki irojatzi osaaviki.Iniroite onikanaka tankayetanake mapi.52Ithonka iporokakoyetanake kaminkari,osheki kameethashireri kamayetaintsiri,añaayetanai. 53Tema jañagairanki Jesús,ikaratzi añaayetanaatsiri ishitovanairoomoroki jiyaayetai iriroriite nampitsikitasorentsitatsiri, joñaakayetantaa.54Ikanta ijevare ovayiriite itsipayetakaripashine ikaratzi ikatziyaventakari Jesús,jiñaakero onikaro, jiñaakero okaratziavisayetaintsiri, iniroite itharovanake,ikantanake: “¿OmaperovetyaamaItomintari Pava irika?”

55Tzimatsi eejatzi janta tsinanepayeeniamenakotakeriri, irootake poñeenchariGalilea-ki oyaatziri Jesús, oshekiampitakoyetakeri. 56Jiroka okarataiyini:María Magdalena, María iriniro Jacoboipoña José, ari osaikake eejatzi iriniroitomipayeeni Zebedeo.

Ikitaitakeri Jesús(Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)57Ikanta osheetyaanake, ari ipokakeri

aparoni ashaarantachari poñaachariArimatea, ipaita José.takeri Jesús. 58Jiyaatashitakeri Pilato,ikantapaakeri: “Pishinetenari nonkitatairiJesús.” Ikanta Pilato ikantakaantakeiraanairi inkitatairi. 59Ikanta Joséiponatantakari Jesús kiteri manthakintsi.60

shiitziri kaminkaripayeeni shirantaaki,joipinaakaantake iniroite mapi,takotantakari. Piyanaka José. 61Okanta

María Magdalena, ipoña pashine María,osaikaventapaintziri tsika ikitaitakeri.

Aamaakoventavetariri tsika ikitaitakeri62

taitaro kitaite jimakoryaantaitari, arijiyaatake ijevare omperatasorentsitaariitsipatakari Fariseo-payeeni jantaipankoki Pilato, 63ikantapaakeri:“Pinkatharí, chapinki eeniro jañaavetaamatavitantaneri, nokemiri ikantzi:‘Aririka nonkamavetakya,paintsine kitaite, aritake nañagai.’64Nokovi potyaante aamaakoventyaarineirojatzi omonkaratantakyaari mavakitaite. Aamaashitya iriyaatake tsireniiriyotaanepayeeni, iragaateri. Impoñainkantaiya: ‘¡Añagai Jesús!’ Aririkairimatakero,vitante.” 65Ari ikantanake Pilato: “Jirikaovayiriite, paanakeri, pinkanteriiraamaventyaari tsikarika okanta pikovirieeroka.” 66Ari jiyaataiyanakeni,kakoyetapaakeri omoroki.taiyirini.

Jañaantaari Jesús(Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10)

28 1Okanta avisanake kitaitejimakoryaantaitari, aritake

kitaitamanake etapiintarori kitaite. Ari

nakaro pashine María amenairo tsikaikitaitakeri Jesús. 2Ari onikanakarishintsiini kipatsi, tema jayiitapaakitzi

kero mapi jashitantaveetarori omoro,isaikantapaakaro. 3Shipakirya

rontsi. Kitamaaniki okantaka iithaarekempivaitaka sharaka. 4Ikanta ovayiriiteaamaakoventavetariri, iñaavakerira,antaro itharovaiyanakeni,naka inkamanakityeemi. 5Ipoña irikamaninkariite,

27 28

60

yeeni: “Eero pitharovaiyini eeroka.

veetakari. 6Te añeeri jaka, añagai. Temaari ikantzitakaranki. Pimpoke, pamenerotsika jovaveetakari Avinkatharite.7Pimpiyanake,nepayeeni, pinkanteri: ‘Añagai Jesús,piyaatai Galilea-ki, ari piñaayetairiri.’Aritake nokamantakemi.” 8Okanta

naka.nake, oshiyashitanakari iriyotaaneonkamantayeteri. Oshiyaminthaita iyaateonkamantante, 9ari joñaakakarori Jesús,jovethatavakaro. Iyaatashitanakeriokarikiini, otyeerovashitapaakari,avithanokiitapaakeri. 10Ipoña ikantziroJesús: “Eero pitharovi,tayetairi nirentziyetaari, iriyaataitaGalilea-ki, ari iriñaayetainari.”

Ikantayetziri ovayiri11Okanta opiyeeyanaka tsinane

onkamantante, jatanake eejatzi ovayiriitenampitsiki, ikamantapaakeri ijevare

tsiri. 12Ari japatoiyanakani antarikonaite,ikantavakaiyani: “¿Tsika ankantyaakaomanakotantyaariri?” Ikaimaitakeriovayiri, ikantziri:temiri, 13pinkantayeteri atziriite:

‘Niyankiite tsireni, nomaanake. Aamaaari ipokaiyakeni iriyotaane, jaanairi.’14Aririka inkemake jevari, naakatake

tami.” 15Ari jimatakero ovayiriite, jaakeriipinaitakeriri, jantakero okaratziikantaitakeriri. Irootakera jantetaarimaaroni judío-payeeni iroka, irojatziiroñaaka.

Jotyaantziri Jesús iriyotaane(Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)16Ikanta 11 iriyotaane Jesús,

keni Galilea-ranki Jesús ari iriñeeriri. 17Ikantajiñaavairira, jotyeerovashitavaari. Iro

riri. 18Ikanta jokarikitapaakari Jesús,ikantapairi: “Iriñaapinkathaperoyeetainainkiteki eejatzi kipatsiki. 19Irootakenonkantantyaamiri: Piyaatero maaroninampitsi, pinkempisantakaayetairiatziripayeeni, pothotyeero maaroni.Aririka inkempisantayetai,tairi, pimpairyeeri Ashitairi, Itomi, ipoñaTasorentsinkantsi. 20Piyotaayetairiatziripayeeni irimayetairo okaratzinokamantayetakemiri.piintatyeeyaami naaka, kiso novemiirojatzi apaata onthonkantaiyaarikipatsi.” Ari nonkantyaari.

28

61

Ikamantantakeri Juan oviinkaatantaneri(Mt. 3.1-12; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28)

1 1Jiroka okanta opoñaantanakariKameethari Ñaantsi ñaaventakotziriri

Itomi Pava, paitachari Jesucristo.2Pairani tzimatsi kamantantaneri ipaitaIsaías. Josankinatakotakeri Pavaiñaanatziri Itomi, ikantziri:

Notomí, ari notyaantake etyaaroneinkamantakotemi,

Iriitake ovetsikanontemine.3 Incheraacheraaventapaakemi tsika te

inampiitaro, inkantantapaake:Povameethataineri Avinkatharitetsika inkenapaake,

Pinkempitakaantero itampatzikaitziroavotsi.

4Ari okantamaitaka, monkaratakaiñaaventayeetakeri. Kinkithatakepairani Juan tsika te inampiitaro,iñaaventapaakero oviinkaataantsi,ikantantapaake: “PoviinkaatzimentyaariAvinkatharite,rori,peroshirevetaka.” 5

keriri Juan, Judea-satziite ipoñaJerusalén-satziite.kero ikaariperoshiretzi, irootakejoviinkaayeetantakariri jiñaaki Jordán.6Iithaaretari Juan, jontyeetziro ivitzicamello.shi. Jañaantari jovayetari kentori,jimiretari iyaaki pitsi. 7Jiroka ikantake

Juan ikinkithatzi:tzirori iñaapinkatharentsitzi,kathatzitataikari naaka. Te aritaajateinkempitakaantyaana iromperataneonkantya noiyotashitantyaaririno-zapato-ryeeri. 8

kaantyaarone iroviinkaatantatyeerimiTasorentsinkantsi. Naakamacheeniintaani noviinkaatantamatsitaro jiñaa.”

Joviinkaata Jesús(Mt. 3.13-17; Lc. 3.21-22)

9Ikanta ipokake Jesús ipoñaakaronampitsiki Nazaret saikatsiri Galilea.Joviinkaatavakeri Juan antaraaki jiñaaJordán. 10Iro intonkaantanakyaarimiJesús,yaami inkite,paakari Tasorentsinkantsi ikenapaakejenoki joshiyapaakari shiro. 11Ikemaitatzijenoki ikantaitanake:

Oshekira nokimoshireventakemiNotomi,tane.

Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús(Mt. 4.1-11; Lc. 4.1-13)

12

kantsi, jatake tsika te inampiitaro. 13Ari

kairimi. Tema osheki kitaite isaikakejanta itzimayetzira koveenkari piratsi,okaratzi 40 kitaite. Iro ipokantapaakarimaninkariite jampitakotakeri.

KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI MARCOS

62

Jetanakari jantayetziri Jesús(Mt. 4.12-17; Lc. 4.14-15)

14Ipoña ikenanake Jesús Galilea-kiinkamantantero Kameethari Ñaantsiñaaventakotziriri tsika ikanta Pavaipinkathariventantai. Aritakerajashitakoitakeri Juan irirori. 15

paake Jesús, ikamantantzi: “Monkarataka

tantai, pinkempisantairo KameethariÑaantsi.shirevaitzi.”

Jaantaitanakariri 4 shimaatzinkari(Mt. 4.18-22; Lc. 5.1-11)

16Okanta pashine kitaite ikenanakeJesús inkaarethapyaaki Galilea,tziiri paitachari Simón itsipatakariirirentzi Andrés ikithataiyini. Temashimaatzinkari inaiyini. 17Ikantapaakeri:“Poyaatena, onkempitaiyaaro iroñaakairiimi atziri noshimaatakagaiyaami.”18Aripaitera joyaatanakeri, jookanakeroiithamento. 19Iro jovaavetanakakapicheeni, iñaapaatziiri itomipayeeniZebedeo paitachari Jacobo itsipatakariirirentzi Juan,tziro iithare. 20Jaanakeri eejatzi. Eeniroisaikanake iriri itsipayetanaari iratzirite.

Atziri jaakiri peyari(Lc. 4.31-37)

21Aritake areetaiyakani Jesúsnampitsiki Capernaum. Okanta aparonikitaite jimakoryaantaitari,paake japatotapiintaita. 22Tera omaantaishintsinka jiyotaantzira, janaanakeriiyotzinkariite,thaitanakeri. 23Ariya isaikakeri jantaatziri jaakiri peyari, kaimanake irirori,24ikantzi: “Jesús, Nazaret-satzi, niyotziminaaka, eerokatake itasorentsite Pava. Iropipokantari jaka paperotaiyenani.”25Ikantanakeri Jesús: “¡Pimairete peyari!

¡Piyaate!” 26Ikaimanake shintsiini atziri,jompetatakaavaitanakari iveyarite,jookanakerira. 27Ikantavakaanakaatziriite: “Piñaataiteri irika, ikitsirinkirijovavisaakotziri jaakiri peyari.yaaperoitanakeri. 28Ikemakoitanakerithaankiini Jesús maaroni janta Galilea-ki.

Jovashinchagairo Jesús iriyote Pedro(Mt. 8.14-15; Lc. 4.38-39)

29

piintaita, jaanakeri Juan ipoña Jacobo,ikenaiyanakeni ipankoki Simón,isaikitara eejatzi Andrés irirentzi Simón.30Iro jareetapaakityaani, ikantaitavakeri:“Okatsirinkavaitatzi iriyote Simón.”31Eekero ipithokashitaro,kero, jomisaikakero. Eshitanakeokatsirinkavaiveta. Piriintanaka

riri.

Jovashinchaayetziri Jesús mantsiyari(Mt. 8.16-17; Lc. 4.40-41)

32Okanta osheetyaanake,neri Jesús osheki mantsiyari,neri eejatzi osheki jaakiri peyari. 33

tzimentaitapaakari pankotsiki.34Jovashinchaayetairi maaroni. Teraishinete aparoni peyari iriñaavaite

tziri. Tema jiyotzi peyari irirori tsikaipaita Jesús.

Jiyotaantzi Jesús maaroni Galilea-ki(Lc. 4.42-44)

35Okanta okitaitzimatake,naka Jesús iñaataro. 36Ikanta Simón itsipatakari ikaratzijoyaataiyirini, ikokovatairi. 37Ikantaiñaapairi, ikantapairi: “Iyotaanari,ikokovaitatziimi.” 38Jakanakeri iriroriikantzi: “Thame aate,tyaari nosaike jaka,tayete eejatzi pashineki nampitsi.” 39Ari

1

63

okantamaitaka, ithonka Jesús janiitakeroGalilea, jiyotaantake maaroni nampitsitsika japatotapiintaita, jovashinchaayetaiosheki jaakayevetari peyari.

Jovashinchaayeetziri omatziri pathaarontsi(Mt. 8.1-4; Lc. 5.12-16)

40Ipoña ipokake omatziri pathaarontsi,jotyeerovashitapaakari Jesús,keri: “Pikovirika,chagaina.” 41Jamenanakeri Jesús,jetakoshiretanakari. Jantantakarikapicheeni irako, ikantziri: “¡Nokovi,peshitakotai!” 42

vaivetaka. 43Ikantavetavaari jiyaatairainampiki, 44ikantziri:kotana.teri omperatasorentsitaari,tairo ikantakaantakeri pairani Moisés-ni,paanake pinkitevathatantaiyaari, iroorairiyoyeetantaityaari eshitakotaimi.” 45Irokantamaitacha pathaavaivetachari,ikamantantanake nampitsiki tsika okantajeshitakotantaari. Iro kaari aritantanaaisaikanai Jesús nampitsiki. Jatake tsika teinampiitaro, ari isaikakeri. Arimaitakaipokashitziriri osheki atziri.

Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri(Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26)

2 1Avisake tsika okaratzi kitaite,eejatzi ipiyaa Jesús nampitsiki

Capernaum. Ikemayetavai atziriite,ikantaitzi: “Areetaa Jesús.” 2

tavaari eejatzi, te irantetapaakyaaropankotsi. Jiyotaayetapairi maaroni.3Tzimatsiya 4 atziri pokashitakeriri Jesúsjanatakotakeri kisoporokitatsiri. 4Teonkante iriñeeri, jotzikaakeri atziriitepiyotainchari. Ataitanake jenokipankotsiki, joveyantakero ikatziyakaraJesús, jovaniiryaakotakeri mantsiyari.5Ikanta Jesús,shiretaneete, iñaanatavakeri mantsiyari,ikantziri: “Notomí, ipeyakoitaimiro

pikaariperoshirevetaka.” 6Kemavakeyaiyotzinkariite, ikantashiretaiyanakeirirori: 7“Ithainkakeri Pava irika. Tematekatsi kanterone impeyakotanterokaariperori, apaniro ikanta irirori Pavaipeyakotantziro.” 8Iyotake Jesúsikinkishiretakari, ari josampitziri,ikantziri:shitantari? 9¿Tema onkameethatzimoteminonkanteri kisoporokiri: ‘Ipeyakoitaimiropiyaariperoshirenka?’ ¿Irooma pikovinonkanteri: ‘Pinkatziye, paanairoponoryaamento, piyaatai?’ 10Iroñaakapiñeeri Itomi Atziri tzimatsi ishintsinka,ipeyakotziri kaariperoshireriite.”Ipithokashitanakari kisoporokiri,ikantanakeri: 11“¡Pinkatziye! Paanairoponoryaamento. Piyaatai.” 12Katziyanakamantsiyari, jaanairo jonoryaantavetari,shitovanake. Maaroni atziri iñaavakeri.Ipampoyaaminthatanakeri iñaayetakerira.Itharomentaventanakari Pava,tanake: “Omapero okameethatake iroka.Tera añaapiinte oshiyaarone.”

Jaantanakariri Jesús paitachari Leví(Mt. 9.9-13; Lc. 5.27-32)

13

pairi atziri inkaarethapyaaki.mentaitavaari eejatzi. 14

kero jiyotaantzi, avisanake. Irojatziiñaantapaakariri itomi Alfeo paitachariLeví, isaiki irirori ikovakoyetziri kireekiisheninkapayeeni. Ikantapaakeri:“¡Poyaatena!” Katziyanaka,keri. 15Ipoña Leví irirori, jaanakeri Jesúsirovakaiyaari ipankoki. Ari jiyaatzitakarieejatzi iriyotaane, ikempiyapaakarikovakoyetziriri isheninka kireeki, ipoñakaariperoshireriite. Osheki piyotainchajovaiyani. 16Ikanta Fariseo-payeeniitsipatakari iyotzinkariite, josampitakeriiriyotaane Jesús, ikantziri: “¿Opaitama

riite, ikempiyakari eejatzi kovakotziriri

1 2

64

isheninka?” 17Ari jakanake Jesús,ikantanakeri: “Aririka irimantsiyate atziriipokashitziri aaventantzinkari, iriimaatziri kaari mantsiyatatsine tekatsi inkoveirirori. Tera iro nopokajaantantakari

reriite,shireriite nonkaimashireyetairi.”

Iñaaventziro Jesús itzitaita(Mt. 9.14-17; Lc. 5.33-39)

18Tzimatsira pokashitakeriri Jesús,josampitapaakeri ikantziri:karo iriyotaane Juan irovarite, ariikempitari iriyotaane Fariseo-payeeni.¿Opaitama kaari itzitantaro piyotaaneeeroka?” 19Jakanakeri Jesús, ikantziri:“Aririka inkempiyeetyaari aavakaachari,¿Arima irovashireneentaitakya?Kempitaka eero, aña kimoshirerainkantaitya irovaitya. 20Irooma apaata,aririka iragaitakeri iimentaitari,aripaitera intziventavaitaityaari.21Aparoni paisatori ikithaataitari,aririkami irovapatankaitantyaaroovakeramairi osape,

mairi. 22Iroora aritatsi irovayeeteroovakerari imireyeetari, ovakerarikimeshinantsinaki.kyaaro paisatonakiki,nake, apiteroite apaatashivaitakya.”

Iñaaventziro Jesús kitaite jimakoryaantaitari

(Mt. 12.1-8; Lc. 6.1-5)23

taitari,shiki. Ari javiikitanakeri iriyotaaneokithoki pankirentsi. 24Te onimoteriFariseo-payeeni, josampitakeri Jesús,ikantanakeri: “¿Opaitama javiikitantaroripiyotaane?tsite kitaiteriki jimakoryaantaitari?”25Jakanake Jesús ikantzi: “¿Tema

piñaanatakoteri ikantakota David-niitsipayetakari ikarataiyini aantavetakaririitashe? 26Ikyaake tasorentsipankokiijevavetari Abiatar-ni,tsitanta, ipakeri eejatzi itsipayetakari.Tera oshinetaantsiveta,tavetaro Omperatasorentsitaari.”27Eekero ikantanakitzi Jesús: “Tema iriira

takarori kitaite jimakoryaantaitari. Tera

terone jovetsikayeetantakariri atziriite.28Irika Itomi Atziri ipinkathariperotziirirori, janayiro iroka kitaite.”

Atziri kisovakori(Mt. 12.9-14; Lc. 6.6-11)

3 1Ipoña ikyaapai eejatzi Jesúsjapatotapiintaita. Ari isaikake atziri

kisovakori. 2Ikovaitatziira iriñeeteriirovashinchaayetairi mantsiyari kitaitejimakoryaantaitari. Aamaane jovaitakeri,onantyaari inkantakoiteri. 3Ipoña Jesúsikaimakeri mantsiyari, ikantziri:“Pimpoke, posatekya niyanki.” 4

takeri piyotzimentakariri: “¿Otzimikamashinetaantsitatsiri anteri kitaitejimakoryaantaitari? ¿Tema ariteaneshinonkatante, irooma aritatsiavamaante? ¿Tema aritzi anterokameethari,vaite?” Tekatsira akatsine. 5

nakeri Jesús piyotzimentakariri,ovatsimashiretanakeri jiñaayetakerira teirineshinonkayetante, ikantanakerimantsiyari: “¡Pinthaaryaavakotai!”Matanaka, akotsitanai kameetha atziri.6Ikanta Fariseo-payeeni,vaitakairi aapatziyariri Herodes iramenetsika inkantero irovamaakaantantyaaririJesús.

Ipiyotaita inkaarethapyaaki7Ipoña ishitovanai Jesús, ikenanai

inkaarethapyaaki itsipatanaari iriyotaane.

2 3

65

Joyaareki jovanakeri Galilea-satzi,Judea-satzi, 8Jerusalén-satzi, Idumea-satzi,maaroni nampiyetarori intatsikeroantaraaki jiñaa Jordán. Ikemakotakerieejatzi Tiro-satzi, Sidón-satzi, ikantaitzi:“Osheki itasonkaventantake Jesús, jantakeosheki kaari iñaapiintaitzi.keni iriroriite iriñeeri. 9Irootake Jesúsikantantanakariri iriyotaane irameneneripitotsi, eero janavyeetantari. 10JimatakeroJesús, jovashinchaayetake osheki.kapirinikitavakaaka mantsiyari ikovirairantantavakyaari kapicheeni irako.11Ipokayetzira jaakayetziri peyari,jotyeerovashitari Jesús, ikaimimaitashintsiini, ikantzi: “¡Eeroka Itomi Pava,niyotzimi naaka!” 12Onkantya eerojiyotzitantaitari Jesús, ikisathayetakeri.

Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanoriite(Mt. 10.1-4; Lc. 6.12-16)

13Ipoña itonkaanake Jesús otzishiki.Arira ikaimakaantapaakeri ikaratziookimotakariri. Jataiyakeni ikaratziikaimakaantakeri. 14

take 12 intsipatapiintyaari, iriitakeirotyaanteri inkinkithatakaantayete.15Ipasavyaakari irovashinchaayetairiirirori mantsiyari, ikaratzi jaakayetziripeyari. 16Jirika ikaratzi jiyoshiitakeri:Simón, ipaitakeri Pedro. 17IpoñaapaakaJacobo itomi Zebedeo itsipataakeri Juan,irijatzi irirentzi Jacobo. Ipaitakeri“Boanerges,” (akantziri añaaneki aaka:“Otomi ookatharontsi.”) 18Ipoñaapaakaeejatzi Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo,Tomás, Jacobo itomi Alfeo, Tadeo, eejatziSimón ipaitakeri “Kisakotantaneri,”19ipoñaapaaka Judas Iscariote, tsikaintzime pithokashityaarine.

Kishimatziriri Tasorentsinkantsi(Mt. 12.22-32; Lc. 11.14-23)

20Ipoña ipokaiyeeni Jesús pankotsiki.Ari ipiyotzimentavaari osheki atziriite, te

onkante iriyaatapainte irovaiya Jesús.21Tzimatsi kantayetaintsiri:taka Jesús.kathoriite, iraanairimi. 22

kani eejatzi iyotzinkariite ipoñaayetakaJerusalén, ikantapaake irirori: “Irikaatziri jovashinchaatziiri ashitariri peyaripaitachari ‘Beelzebú,chaayetantariri ikaratzi jaakayetziripeyari.” 23Ikanta ikemakera Jesús,japatotaiyakerini, joshiyakaaventatziiniriokaratzi ikantayetakeriri, ikantziri:“¿Tzimatsima peyari kaminaavakaacharieero jaakantanta? 24

tziri aparoniki nampitsi,taavaka. 25Aririka irantaminthatavakaiyaeejatzi atziri isaikavankotavakaiyani, ariiriñaakero irovapintaavakaiya. 26Ari

thatavakaiyaami,kya, eero iñiiro ishintsite, ariinthonkyaari. 27

chari kameetha, tekatsira materineinkyaashiteri ipankoki irayiterijashiyetari irirori. Irooma aririkairoosoitakeri, aritake irimaitakeri.

28Pinkeme nonkante:

tsine,kyaari. 29

kerine Tasorentsinkantsi, irashirairovaatyeero, eerova ipeyakoitairi.”30Iroora ikantantakari Jesús, temaikantayeetatziiri: “Kamaari inatzi.”

Iriniro Jesús ipoña irirentzipayeeni(Mt. 12.46-50; Lc. 8.19-21)

31Ariya areetapaakari iriniro Jesúsotsipatakari irirentzipayeeni,kaantapaakeri, okatziyapaaka jakakiroki.32

riri: “Ari opokiri piniro otsipatakaripirentzipayeeni, okovi oñeemi.” 33

nake Jesús:

3

66

* 4.8: Kantakotajaantachari jaka “okaratzi shookapaintsiri,” aamaaka okaratzi 30 okithoki,pashine okaratzi 60 okithoki, pashine okaratzi 100 okithoki.

yarini eeroka iro nonirontari,tari?” 34

takariri, ikantzi: “Irikaite, iriiyetakeranokempitakaantaari nirentzi, irijatzinokempitakaantaari noniro. 35Ikaratziantanairori ikovayetziri Pava, iriitakeranirentzitari, irojatzi notsirontaari, irojatzinonirontari.”

Joshiyakaaventziri Jesús pankivairentzi(Mt. 13.1-23; Lc. 8.4-15)

4 1Ipoña ipiyanaa eejatzi Jesúsinkaarethapyaaki, jiyotaantapai.

Ipiyotzimentaitavaari. Otetanakapitotsiki, saikakotake niyankyaakikapicheeni, katziyeeyakani atziriiteothapyaaki ikempisantziri. 2Maaronijiyotaayetziriri, joshiyakaaventatziiniri,ikantzi: 3

tzi, jatatsiri impankite. 4

kero ivankire, tzimatsi ookakitapainchariavotsiki. Ipoña ipokaiyapaakeni tsimeri,jovapaakaro. 5

painchari tsika omapiporokitzi teontzimaperote kipatsi. Thaankiperoinioshookavetanaka.rotatye kipatsi, 6sampishitanakepankirentsi jooryaapaakera ooryaa. Temate onkyaaperote oparitha inthomointa.7Tzimatsiya pashine ookakitapainchariokitocheemashitzi, anaanakero iroorioshookanake. Te onkithokite. 8

thavanetzi kipatsi,paake, kithokitanake maaroni.tai okitho aparopayeeni okaratzishookaintsiri. Aparoni shookapaintsiri,eepiyokiini okithokitanake, pashineosheki piyokineentanaintsiri, pashineoshekiperotanaintsiri okitho.”* 9Eekeroikantanakitzi Jesús:thatero, irovayempitatya inkempisante.”

10Aritake jataiyeeni maaroni atziri,intaani isaikake Jesús itsipayetakarioyaayetapiintakeriri, ipoña 12 iriyotaane.Ari josampitaiyakeri Jesús, ikantziri:“¿Tsikama okantakotaka okaratziposhiyakaaventakeri inkaaranki?”11Jakanakeri Jesús, ikantzi: “Iroñaakaranonkamantemiro kaari piyovetaiyani,aritake piyotairo tsika ikanta Pavaipinkathariventantzi.yeeni, eero nokamantzitari irirori, intaaninoshiyakaaventayeteneri, 12ari onkantyaeero iñaantaro ikemayevetari.vetakya inkempisante,tziro,taa, tema eero ipeyakoitairi irirori.”13Ipoña Jesús josampitziri, ikantziri:

keri? Aririka noshiyakaaventakemiropashine,rori? 14Tema irika atziri ookakitakeroriivankire, iriira oshiyakaaventachakamantantzirori iñaane Pava. 15Tzimatsikemavetarori ñaantsi, ipokapaakeSatanás, imaisantakaapaakeri.kera oshiyakaaventziri ookakitapainchariavotsiki. 16Tzimatsi kemavetarori ñaantsi,ikempisantaveta thaankiini.takaro ookakitapainchari omapiporokitzi,oshookavetanaka thaankiini. 17Terairiyotakoperotatyeero ñaantsi, teinkisashityaaro ikemaantsiventanakaroikempisantanairo ñaantsi,kero.tanaintsiri, tera onkyaaperotatye oparithainthomointa kipatsiki. 18Tzimatsi pashinekemavetarori ñaantsi, oshiyakaaventakeriookakitapainchari kitocheemashiki.19Okantakaantziro jamatavivaita apaniro,ikinkishiryaakotaro irashaarantya, iroikovaperotake ontzimimotairi maaroni.Anaanakero ñaantsi ikemavetavakari,

3 4

67

* 4.20: Pamenero kantakotachari janta versículo 4.8. * 4.24: Okaratzi ñaaventakotachari jaka,jiroka okantakota: Kapicheenirika pinkempisantavakero nokantakemiri, kapicheeni piyotairo.Irooma pinkempisantaperotavakerika, osheki piyotavakeri, eekero niyotakaaperotanakityeemiro.* 4.25: Jiroka okantakotziri okaratzi iñaaventaitziri jaka: Ikaratzi iyotavakerone niyotaakeriri,eekero niyotakaaperotanakityeeri. Iriima kaari kempisantavakerone niyotaavetakariri,irimaperotya eero jiyotairo. * 4.31: Iro ikantakoitzi jaka “okitho iryaanitatsiri pankirentsi”paitachari mostaza, shookatsiri inampiki pashine atziri.

tsine. 20Tzimatsiya kemavakerori ñaantsi,oshiyakaaventakeri ookakitapainchariokameethavanetzi kipatsi.nai,tsiri,tanake,tsiri, pashine oshekiperotanaintsiriokitho.”*

Onkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari(Lc. 8.16-18)

21Ipoña ikantake eejatzi: “Ankoverikaootyaari ootamento,keri kovitzinaki? ¿Avakotzirimaotapinaki? Tera. Aña iro akovi onkotye maaroni inkene amenavaite. 22Arionkantyaari eejatzi, ontzimatye onkotakoyetai omanakoyevetainchari,ooñaarontairo kaari ikemathaveetapairani. 23Kovirori inkemathatairo,inkempisante.” 24Ikantanakeri eejatzi:“Paamaiyaarora okaratzi pikemakeri.Otzimikari pantzimotantane,yeetaimikari apaata eeroka.* 25Tsikarikaitzimi otzimimotakeri,tairi. Iriima kaari otzimimotzi, eekerora

yetairi.”*

Joshiyakaaventziro Jesúsoshooki pankirentsi

26Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:“Tzimatsira oshiyari ipinkathariventantaiPava. Oshiyatyaarira aparoni shiramparipankitzirori pankirentsi, 27imayiratsireni, inkakitamanai. Temaita iriyoterotsika okanta oshookantanakari ivankire.

28Apanirora oshookavaitzi, etanakyaarooshitovanake iryaani oshi, impoñaompovainkaryaanake, tzimanake oshekiokithoki. 29Onkantya osampatake,

rori.”

Joshiyakaaventaitzirookitho inchato iryaanitatsiri(Mt. 13.31-32; Lc. 13.18-19)

30Ikantanake eejatzi Jesús: “¿Opaitamaoshiyari eejatzi ipinkathariventantaiPava?rori? 31

tero iryaanitatsiri okitho pankirentsi.Okantaveta iryaani onaveta,* 32aririkaampankitakero, oshookanake,kero pashine pankirentsi,yetya oteva, ari irimavoshiyetyaaritsimeri otsimankatapeshitake.”

¿Opaitama joshiyakaaventantaroriJesús iñaaventayetziri?

(Mt. 13.34-35)33

riri. Kapicheenirika inkemathayetakeroatziriite, kapicheenira iriyotaayeteri.Oshekirika inkemathayetakero atziriite,oshekira iriyotaayeteri. 34Tekatsi aparoni

ventzi. Iriima iriyotaane,keri maaroni otzimi jiyotaantayetakeri.

Joimairentziro Jesús tampyaa(Mt. 8.23-27; Lc. 8.22-25)

35Okanta osheetyaanake, ikantanairiiriyotaane:

4

68

ronta.” 36Aritake jatanai maaronipiyotzimentakariri. Tema aritake isaikakeirirori pitotsiki montyaakotaiyanaani.

nake pashineki pitotsi. 37

paakari iniroite tampyaa,nake antaro, otetaatapaaka jiñaapitotsiki, irootzimatake intsitsiyakote.38Jovakiryagaitanakeri jimayira opoopakipitotsi, jotziitotaka, ikantaitziri:narí! ¡Antsitsiyakotatyé!” 39PiriintanakaJesús, iñaanatanakero tampyaa,ikantziro: “¡Aritapaake pitampyaatake!”Ikantzitanakaro inkaare eejatzi:ryaate!” Avisanake tampyaa,nai inkaare. 40Ikantziri iriyotaane:“¿Opaitama pitharovantanakari?¿Tekerama paventaari Pava?” 41Oshekiiñaapinkathatanakeri, ikantavakaiyaniitharonkakiini: “¿Ipaitatyaakama irikajoimairentantarori tampyaa,tziro eejatzi inkaare?”

Gadara-satzi jaakiri peyari(Mt. 8.28-34; Lc. 8.26-39)

5 1Areetapaaka Jesús intatsikeroinkaare, inampiki Gadara-satzi. 2Iro

jaatakotapaakitziini, ishiyashitavakarijaakiri peyari ipoñaakaro kitataariki, 3ariisaikavaitziri irirori. Te iraavyeeterijoosoveetantari ashirotha. 4Itzimpeshirojoosoveetantari iitziki eejatzi irakoki.Tekatsira kitsirinkerine. 5

tyaani maaroni kitaite eejatzi tsireni,ikenayetzi otzishiki, kitataariki,ikaimavaitzi,payeeni. 6Ikanta iñaavakerira ipokakeJesús, ishiyashitavakari,paakari. 7Ikaimapaake shintsiini, ikantzi:“¡Jesús, Itomi Pavaperotatsiri, teranonkove povashinonkaina! ¿Tsikamapinkantaajatenaka?” 8

tziiri Jesús, ikantapaakeri: “¡Piyaatepeyari!” 9Ipoña josampitanakeri:“¿Tsikama pipaitaka?” Ari jakanake

peyari, ikantzi: “Nopaita ‘Oshekyaantzi,’tema osheki nokarataiyini.” 10Eekeroikantanakitzi peyari: “Te nonkovepomityaantena pashineki nampitsi.” 11Ariipiyotaka tyonkaarikiini osheki chanchoishintaraiyini. 12Ikantaiyini peyari:“Pomityaantena janta chanchoki.” 13Ariikantzi Jesús: “Pimatero.” Ariraishiyeeyanakani chancho imperetatziotzishi, mitagaiyapaakani inkaareki, ariithonka ipiinkake. Aamaaka ikaraveta2,000 chancho.

14Itharovaiyanakeni aamaakoventariri,shiyeeyanakani ikamantantapaakenampitsiki, ikamantakeri eejatzi maaronisaikayetatsiri irovaneki. Pokaiyanakeniiramenero avisaintsiri. 15

keri Jesús, iñeetapaatziiri jaakavetaripeyari. Isaikake, ikithaataa, kameethaikantanaa.keri. 16Ikaratzi ñaakeriri inkaarankiikamantavakeri pokayetaintsiri, ikantzi:“Piñaakeri irika,kotairiri. Joviinkakaantake eejatzi oshekichancho.” 17Ikantaitanakeri Jesús:“Piyaatai, te nonkove pisaikimotena.”18Ipoña jotetana Jesús pitotsiki.tavaari jovavisaakotairi: “Nokovinoyaatanakemi.” 19Jakanake Jesús,ikantzi: “Eero poyaatana, piyaataipisheninkaki. Pinkantapairi:kataana Pinkathari. 20Jimatakerojaakavetari peyari, jatai inampikipaitachari Decápolis, ikamantapairimaaroni atziri, ikantapairi:taana Jesús.” Ipampoyaaminthaitanakeriikemaitzirira ikantayetapairi.

Irishinto Jairo opoña tsinaneantzitakeriri iithaare Jesús

(Mt. 9.18-26; Lc. 8.40-56)21Ikanta ipiya Jesús ipoñagaaro

intatsikero. Ipiyotzimentavaari oshekiatziri inkaarethapyaaki. 22

kaya jevatatsiri japatopiintaita ipaita

4 5

69

* 5.41: Irootake iñaavaitakeri Jesús, tema arameo onatzi jiñaanetari irirori. * 6.3: Jacobo,irijatzira ikantaitzitari eejatzi Santiago.

Jairo. Jiñaapaakeri Jesús,tapaakari, 23ikantapaakeri: “Onkamatyeenishinto. Nokovi piyaate pantantaiyaarokapicheeni pako, eshitakotaita.” 24Arijiyaatanake Jesús, iro kantamaitachajoyaatanakeri osheki atziri,nakeri.

25

chari, tzimakotake 12yavaitake, 26osheki jaaventaveetakaro,aperotakero tzimimovetarori opinaventa.Amenaashivaitaka, eekero iyaatatziomantsiyatzi. 27

taitziri Jesús, ikantaitzi:taneri inatzi Jesús.” Osatekantanakariatziri okenashitanakeri itaapiiki,antzitapaakeri kapicheeni iithaare.28Tema okantashiretanakitzi iroori:“Aririka nantzitakeri iithaare,kotai.” 29Apathakero eshitanakeosokaavaiveta. 30Jiyotzitanaka Jesústzimatsi ovashinchaashitakari ishintsinka,josampitanakeri oyaayetakeriri, ikantziri:“¿Niinkama antzitakenarori noithaare?”31Jakanakeri iriyotaane, ikantzi: “¿Temapiñeeri janavyiimatakemi atziri? Eekeropikantatzi: ‘¿Niinka antzitakenarorinoithaare? 32Eekero jamemenatanakitziJesús, iriñeeri antzitakeriri iithaare.33Okanta tsinaneka oñaapinkathatanakeriJesús, okavaitanaka.chagai. Iyaatashitanakeri,paakari, okamantakotapaaka. 34

kero irirori: “Tsinané, ovashinchagaimipaventaane. Kantatsi piyaatai, kimoshirepinkantanaiya, aritake eshitakotaimi.”

35Tekera inthonkero Jesús iñaanatziro,areetaiyapaakani poñeenchari ipankokiJairo. Ikantapaakeri: “Kamakera pishinto.

neri” 36Ikanta ikemavakera Jesúsikantaitapaakeri, ikantanakeri Jairo:

“Eero povashireta, paventaiyaana naaka.”37Tekatsi ishinete iroyaatanakeri. Intaanijaanakeri Pedro, Jacobo, Juan. IriitakeJuan irirentzi Jacobo. 38Ikanta jiyaatake,areetaka ipankoki Jairo. Iñaapaatziirijakivaamashitaka atziriite,roni. 39Kyaapaake Jesús, ikantapaakeri:“¿Opaitama piraantaiyarini? Te onkame,omakoryaatzi.” 40

nakari Jesús. Jomishitovapaakerimaaroni. Intaani isaikanake ashitarori,eejatzi iriyotaane. Ikyaashitanakerojonoryeetakerora eentsi. 41

paakero, iñaanatzimaitaro, ikantziro:“¡Talita cumi!” (akantziri aaka: “Eentsi,pimpiriinte.”)* 42Piriintanaa eentsika,aniitanai. Tema tzimake 12 osarentsite,irootake aniivaitantanaari.minthatanakeri ikaratzi ñaakerori.43Ikantzi Jesús: “Pimperoota ovarite.”Ipoña ikantanakeri eejatzi: “Teranonkove pinkamantayeteri atziriite.”

Ipiyaa Jesús Nazaret(Mt. 13.53-58; Lc. 4.16-30)

6 1Ikanta Jesús ipiya inampiki, arijoyaatairi maaroni iriyotaane.

2

tari, jiyotaantake Jesús japatotapiintaita.Ipampoyaaminthataitakeri. Ikantayeetziikemaitzirira: “¿Tsikatya jaakerorijiyotanetantakari? ¿Niinkama matakairirikaari iñaapiintaitzi? 3¿Tema iriitakeañaapiintzi josheronkayetziro inchakota?¿Tema iri otomi María? ¿Tema añiiriJacobo, José, Judas ipoña Simón, iriitakeirirentzipayeeni? ¿Arira akarayetziroiritsiro anampitaro jaka?” Ari opoña teinkempisantaiteri Jesús.* 4

nakari:neri, te iriñaapinkathaiteri isaikayetziraisheninka.” 5Irootakera kaari okantanta

5 6

70

Jesús iroñaakantero ishintsinka janta. Teiroshekiperote mantsiyari jovashinchaakejantantanakari kapicheeni irako. 6Antaro

tatsiri, kaari kovatsine inkempisantai.Iroora ikenantanakari jiyotaantayetzipashineki nampitsi tzimayetatsiri janta.

Jotyaantaitziri iyotaari(Mt. 10.5-15; Lc. 9.1-6)

7Ipoña Jesús japatotakeri 12 iriyotaane.

tyaariri irirori peyari. Jotyaantakeri,intsipatavakaayetanakya inkarate apite.8Ikantavakeri: “Eerora paanake pitharate,povarite, eejatzi piireekite, intaanipaanake pikotzi. 9Eero okantzi paanakeeejatzi pashine piithaare. Aparonipinkyaantanakya pi-zapato-te.” 10

tavakari eejatzi: “Pareetakyaarikaaparoni pankotsi, arira pimaapiintatye,irojatzi pavisantakyaari pashinekinampitsi. 11Eerorika jaakameethaitzimi,eerorika ikempisantaitzimi eejatzi,pavisapithateri. Potekanairo piipatsikiite,iro iriyotantyaari te inkempisanteri Pava.Iriira irimaperoitai irovasankitaiteriapaata, anaanakero inkantayeetairiSodoma-satzi ipoña Gomorra-satzi.Omaperora.” 12Ikanta jiyaayetakerairiyotaane Jesús ikamantayetairi atziriirovashaantairo ikaariperoshireyetzi.13Jovavisaakoyetake jaakiri peyari,jovashinchaayetai eejatzi oshekimantsiyari jotziritantari yeenkantsi.

Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri(Mt. 14.1-12; Lc. 9.7-9)

14Areetakotakari pinkathari Herodesokaratzi Jesús jantayetziri. Temaikantayeetake:tantaneri. Piñeeri otzimi ishintsinka.”15Pashine kantayetatsiri: “Elías inatzi.”Ikantayeetzi eejatzi: “Aamaa iriitakepashine kamantantaneri.” 16Ikanta

ikemakera Herodes ikantayeetakeri,ikantanake irirori: “Iriitakera añagaatsiJuan nothatzinkakaantakeri.” 17

tzitakari Herodes jashitakotakaantziriJuan, okantakaantziro Herodías,vetari Felipe irirentzi Herodes. Irootakejiinantaariya Herodes irirori. 18Temaikaminaantavetatya Juan, ikantavetakariHerodes: “Te onkameethate piinantyaaroiina pirentzi.” 19Iro opoñaantariokisaneentziri Herodías, okovakeovamaakaanterimi. 20

tzitakaantantakariri Herodes. Iro

kathatakeri Juan, jiyotzi kameethashireriini, itasorentsitakaane Pava jinatzi. Terainkove irovaiteri. Tema maaroniikaminaavetariri, okompitzimoshiretakariHerodes.tziri. 21Opoña aparoni kitaite,renkavetaro Herodes itzimantakaripairani.rentsitzi, ipokake ijevare ovayiriiteRoma-satzi, ipokake jevayetatsiriGalilea-ki. Ovaiyakani. 22Opoñaokyaapaake ishinto Herodías jovaiyanira,amasheetapaake, ookimotapaakariHerodes amasheetane, ari ikempitakariitsipatakari jovaiyani. IkantanakeroHerodes: “Ari nompakemi opaitarikapinkampitenari. 23Eero namatavitzimi,jiyotzi Pava kyaaryoo nokantzi. Iroorikapinkovemi okaratzi nopinkathariventziri,arityaami onkantake nompemikashetani.” 24Iyaatashitanakero iniro,okantapaakero:riri?” Okantanake iroori: “Pinkampiteriiito Juan oviinkaataneri.” 25Piyapaakaevankaro, okantapaakeri: “Nokovipimpenaro iito Juan, povakenaromatzitaki.” 26Jovashiretanaka antaropinkatharika. Tema maaroni ikemaitakeriinkaaranki, ikantakerori evankaro, tekatsiinkenakaanairo, ontzimatye imperookovakotakeriri. 27Jotyaantake ovayiri

6

71

iramakeneri iito Juan. 28Jatanake ovayirijashitakoyeetzirira Juan,keri, jamakotakero iito matzitaki.Ipaitakero evankaroka, aanakenero iniro.29Ikanta ikemaiyakeni iriyotaane Juan-ni.Pokaiyakeni, ikitatairi.

Jovakaari Jesús 5,000 shirampari(Mt. 14.13-21; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14)

30Aritake areeyetaa irotyaantane,apatotapaa maaroni isaikira Jesús,ikamantapairi okaratzi jantayetakeri.31Eekero ipokaminthatatzi atziri,piyayetacha pashine. Te onkantapainteiriyaataiyeeni Jesús irovaiya. Irootakeikantantanakariri Jesús iriyotaane:“Thame aate tsika te inampiitaro,amakoryaavakeeta kapicheeni.” 32

yanakani pitotsiki, jataiyini. 33Irokantamaitacha, osheki amenakotavakeririjiyaatanake, jiyotavakeri. Shiyeeyanakaniikenaiyake avotsiki, ipoñaanakaronampitsiiteki. Iri etaiyakaroni jareeta,apatotaiyapaakani. 34Ikanta jareetapaakaJesús, jiñaapaatziiri ipiyotaiyakani.Jetakoshiryaapaakari.

tyaarine. Jiyotaayetapairi eejatzi.35Aritake sheetyaanake,keri iriyotaane, ikantapaakeri:narí,taro. 36Pinkaratero piyotaantzi,iriyaataita atziripayeeni nampitsikiiramanante iroyaari.” 37Ari ikantakeJesús: “Pimperi eeroka iroyaari.”Ikantziya: “¿Pikovatziima niyaatenamanantakite novakayaariri? Oshekiraovinaro, eero janteta kireeki aamaaka200 denario ompinatyaari,riri maaroni.” 38Ikantzi Jesús: “¿Tsikaokaratzika tanta jamanontakari atziriite?Piyaate pamenakitero.tziro, ikantziri: “Tzimatsi 5 tanta, ipoñaapite shima.” 39Ikantzi Jesús:keri maaroni atziri onatsiryaapankaatake

kataroshimashi, pinashiyetyaarirapomisaikayeteri.” 40Ari jimatakeri.Tzimatsi nashiyetainchari isaikayetakeaamaaka ikaratzi 100 atziri, jimatakaeejatzi pashine aamaaka ikaratzi 50atziri. Ari ikantayetakeriri, jomisaikakerimaaroni. 41Ipoña Jesús, jaakotanakero 5tanta okonovakarira apite shima,amenanake inkiteki, ipaasoonketanake.Ipetoryaakero tanta, ipakeri iriyotaane,jovavisaakeneri irirori atziripayeeni. Ariikempitaakeriri eejatzi shima,kari maaroni. 42Maaroni jovaiyakani,kemaneentaiyakani. 43Ijaikiyeetai 12kantziri okaratzi jovakaantakari.44Aamaaka ikaratzi 5,000 shirampariovainchari.

Janiitantaro Jesús inkaare(Mt. 14.22-27; Jn. 6.15-21)

45Ari ikantanairi Jesús iriyotaane:“Thamera, petaiyaaro pimontyagainampitsiki Betsaida.” Ikantanakeripiyotzimentakariri: “Kantatsira piyaayetaipipankoki.” 46Ikanta jiyaatanaira maaroniatziri, tonkaanake Jesús otzishikiiriñaañaate. 47Aritake tsirenitanake,overaakotaiyaani iriyotaane niyankyaakiinkaare jimontyaakotaiyani. Apaniroisaikake Jesús otzishiki, 48jamenakotakeriiriyotaane,yatakotakerira tampyaa.matake, jiyaatashitairi, janiitantaaroinkaare, ikenashitapairi itaapiiki, iroiravisanakerimi. 49Ikanta jiñeeyavairi,joshiyakaantzi shiretsi inatzi,keni, 50

keri iñaakerira. Ipoña ikantapaakeriJesús: “Naakatake pokaatsi, eeropitharovi, tontashire pinkantaiyaani.”51Otetapaa pitotsiki, avisainkatanaketampyaa. Ipampoyaaminthataiyakerini.52Tema tekeraata inkemathaterojoshekyaantakarori Jesús tanta, irookantakaantziro ikisoshirevaitaiyini.

6

72

Jovashinchaantzi Jesús Genesaret-ki(Mt. 14.34-36)

53Irojatzi jareetantaiyapaakari inampikiGenesaret-satzi. 54

tziini, jiyoitavakeri Jesús. 55

kaanaka maaroni nampitarori janta,

toki. Tsikarikara isaiki Jesús,yeetziniriri. 56Omataka ikenayetzirairyaaniki nampitsi, nampitsiki antaro,eejatzi ovaantsiki, jovakoyeetzinirimantsiyari avotsiki, ikantayeetziri:“Pishineteri irantzitavakemiro piithaarekapicheeni.keriri iithaare eshitakoyetai.

Ovaariperoshiretziriri atziri(Mt. 15.1-20)

7 1

kari iyotzinkari, ipoñaayetakaJerusalén-ki. Japatoventapaakari Jesús.2Tema iñaapaakitziiri iriyotaane teirantero jametapiintaitari ikivaakotajovaiyanira. Ikishimatapaakeri. 3Temaokaratzi jantapiintziri Fariseo-payeeni,eerorika ikivaakota, eero jovaa. Irootakejametapiintakari pairani icharineete:Aririka inkove iroya,kotavakya, inkitevathatantyaari. 4Aririkairareetaiya jamanantavaitzi, tekerairovapaiyaata, inkivaakoperotapaiya.Tera aparoni onkantya jameyetari,ikivayetzitaro eejatzi iriraamento, iyovite,ironkotsimento, imaamento, maaroni.5Irootake josampitantakariri Jesús,ikantziri: “¿Opaitama ipeyakotantakaroripiyotaane jiyotaayetairi pairaniacharineete? Noñaapaakeri jovaiyani, teinkivaakotya.” 6Jakanake Jesús, ikantzi:“Kamataviri pinaiyini.take pairani Isaías-ni,tzi:

Iñaapinkathavaantevetashitanaatziripayeeni.

Iro kantacha te inkinkishiretakotenakameetha.

7 Amenaashivaita jotyeerovayetaiñaapinkathavetana,

Tema jiyotaantashivaitaro jameyetariirirori.

8Pipeyakotakaro eeroka IkantakaantanePava, pantashiyetakaro jametayetariatziriite. Pikivayetziro piyovite,piraamento.yetakari.”

9Ikantziri eejatzi:take pameyetari, pithainkanakeroIkantakaantane Pava. 10

nare Moisés-ni:Piñaapinkathateri ashitamiri.

Okantzi eejatzi:

terine ashitariri.11

tzi: ‘Ankashiyakairirika Pava aireekite,ontzimatye amperi. Onkantavetakyaañeeri irashinonkaavaitya ashitairi.’ 12Aripikantakari eeroka, piyotaashiyetakariatziripayeeni inthainkantavaite, teirineshinonkayetairi ashitariri. 13Intaanipantashiyetakaro jameyetari pairanipicharine, irootake pithainkantakaroriiñaane Pava. Arira pikantapiintatyapantayetziro kempitakarori iroka.”

14Opoña ikaimakeri Jesús maaroniapatotainchari, ikantziri:taiyeni, onkantya pinkemathatantyaarorinonkanteri. 15Maaroni jovayeetari, teovaariperoshiretante. Irooma okaratziamishitovayetziri poñaachariinthomointa,tantatsiri. 16Povayempitatyaaro iroka.”17Ikanta jiyaataiyeeni atziri, kyaapaiJesús pankotsiki. Ari josampitakeriiriyotaane, ikantziri: “¿Opaitamaposhiyakaaventakeri?” 18Jakanake Jesús,ikantzi: “¿Tema pinkemathatavakeroeejatzi eeroka? ¿Tema piyote eeroka te

6 7

73

* 7.27: Iriira joshiyakaaventayeetzi judío-payeeni, ikempitari eenchaaniki. Iriima kaarijudío-tatsine ikempitari otsitzi.

tari? 19Tekatsira onkantero ashire,intaani okeniro asheetoki, irojatzioshitovantanaiyaari.” Iro jiyotaantakeriJesús, tema te onkaariperote okaratzijovayeetari. 20Ipoña ikantanake eejatzi:“Irooma aririka ankinkishiretya antakairiasheninka kaariperori, irootakeraovaariperoshiretantatsiri. 21Temainthomointa ashireki opoñaayeta,okempitatya:tsi, kaari kinataantsi, mayempitaantsi,ovantaantsi, 22koshitaantsi,taantsi, kaariperoshiretaantsi,taantsi, mayempiryookitaantsi,neentaantsi, kishimataantsi,taantsi, masontzishiretaantsi. 23Temaokaratzi ikinkishiretapiintaka atzirikaariperori onatzi, irootake iñaantaroriovaariperoshirevaitziri. Temainthomointa ishireki opoñaayetakairokapayeeni.”

Aventaari Pava Sirofenicia-sato(Mt. 15.21-28)

24Opoñaashitaka ikenanake Jesúsnampitsiki paitachari Tiro, irojatzi jantaSidón-ki. Ari isaikapaake aparonipankotsi,rimi.tya. 25Tema janta tzimatsi aparonitsinane, jaakiri peyari oshinto.tavakeri iroori Jesús, iyaatashitanakeri,otyeerovashitapaakari. 26Kaari judíoiroka tsinane, opoñaatya iroori pashinekinampitsi opaita Sirofenicia.keri: “Jesús, povashinchagainaronishinto, jaakatziiro peyari.” 27

kero irirori: “Apaata tsinane. Temaikantaitakeranki: Te aapithateri irovariteeentsi amperi otsitzi iroyaaro, apaniro

kyaari.”* 28Ipoña akanake tsinane,

okantziri: “Omaperotatya pinkatharí. Ari

tziini,yetziri eenchaaniki.” 29Ikantzi Jesús: “Ariokanta, omaperotatya pikantakeri.Kantatsi piyaatai, ari piñaapairo pishinto,eshitakotai iroori.” 30Okanta iyaataitsinane opankoki, oñaapairo ishintoonoryaaka omaamentoki, eshitakotai.

Jovashinchagairi Jesús omatayempivetari31

kara nampitsiki Tiro, ikenanairo Sidón-ki,Decápolis-ki irojatzi jareetantaariGalilea-ki. 32Ari jamaitakeneri aparoniatziri matayempiri, kisovaanteri inatzieejatzi. Ikantaitapaakeri: “Jesús,pantantavakyaari kapicheeni pako.”33Ipoña Jesús jaanakeri jantyaatziini,josaantantakari irakoimpeki iyempitaki,jotziritantakari ichoore ineneki.34Amenanake inkiteki, jovineenkatanaka,ikantziri: “¡Efata!” (akantziri añaanekiaaka: “ovitaryagaiyaata.”) 35Apathakeroivitaryaanaka iyempita,tanai eejatzi, kantanai iñaavaitzi.36Ikantavetakari Jesús:takotana.” Iro kantacha ipiyathatakari,ikamantakeri maaroni atziri. 37

yaaminthaitanakeri Jesús, ikantayeetzi:“¿Opaitama okameethatantari jantziriirika? Ikemakagairi matayempitari,iñaavaitakagairi eejatzi kisovaanteri.”

Jovakaari Jesús 4,000 shirampari(Mt. 15.32-39)

8 1Ikanta japatotaiyanira osheki atziri,thonkapaaka irovarite. Ikaimakeri

Jesús iriyotaane ikantziri: 2“Antaronetakoshiretakari atziripayeeni. Temamavatake kitaite itsipatakana jaka,tekatsitapaake irovaiyaari. 3Aririka

7 8

74

notyaantairi, ari aakeri itashe avotsiki,tema tzimayetatsi poñaachari intaina.”4Jakanake iriyotaane, ikantziri:“¿Tsikama ayeka ovakaiyaariri jaka tsikate inampiitaro?” 5Josampitziri Jesús:“¿Tsikama okaratzi tanta tzimatsiri?”Ikantaiyini irirori: “Tzimatsi 7.” 6Ipoñajomisaikakaantakeri Jesús maaroni atzirikipatsiki. Jaakero 7 tanta,ventakero, ipetoryaakero, ipakeriiriyotaane jovavisaakeneri atziripayeeniirirori. 7Tzimitacha eejatzi tsikarikaikaratzi shimaaniki. Ipaasoonkeventakerieejatzi, ipayeetakeri atziripayeeni.8Ovaiyakani maaroni, kematziitaiyakani.Ijaikitai okaratzi tzimakaantapaintsiri 7kantziri. 9Maaroni ovainchari aamaakaikaratzi 4,000 shirampari.tayetairiri. 10Ipoña jotetanaa Jesúspitotsiki itsipatanaari iriyotaane,montyaakotanaa intatsikeronta opaitaraDalmanuta.

Ikovakoyeetziri Jesús intasonkaventante(Mt. 16.1-4; Lc. 12.54-56)

11Ipoña ipokaiyapaakeni Fariseo,iñaanaminthatapaakeri Jesús, ikoviiriñeero intasonkaventante,taityaari omaperotatya opoña itasorenkainkiteki, tema iñaantatyaari. 12

katanaka Jesús, ikantzi: “¿Opaitamaikovantari iriñeena nontasonkaventanteirikapayeeni? Eero noñaakimaitari.Omaperora.” 13Piyanaka Jesús,kotanaa.

Shineyakairori itantane Fariseo(Mt. 16.5-12)

14Ari ipeyakotanakaro iriyotaaneiraanontanakyaami tanta, intaanijaamatsitanake aparoni janta ipitoki.15Ari ikantzi Jesús: “Ontzimatyepaamaventyaaro shineyakairori itantaneFariseo eejatzi irashi Herodes.” 16Ariiñaanatavakaiyani iriyotaane,

kaa: “Kaarima amantaka tanta.” 17IkantaJesús jiyotake ikantavakaari iriyotaane,ikantzi: “¿Ipaitama pikantavakaamentari:‘Kaari amantaka tanta?’ ¿Tema pikemi?Kisoshire pikantaka. 18Tzimavetacha pokite piñaante, tzimavetacha piyempita tepinkeme. ¿Tema pinkinkishiryeeronoshekyaantakarori tanta? 19Tema 5tanta tzimavetacha, iro kantamaitachajovaiyakani 5,000 shirampari.

tsiri.chari?” Ikantaiyini: “12 kantziri.”20“Eejatzi nokempitaakero, karavetachari7 tanta, jovaiyakani 4,000 shirampari.Piyoyagairo tzimakaantapaintsiri. ¿Tsikaokaratzi kantziri pijaikitairi?” Ikantaiyini:“7 kantziri.” 21Ari ikantziri: “¿Tekeramapinkemathateroota?”

Jovashincheetziri mavityaakiri22Areetaka Jesús nampitsiki Betsaida.

Jamaitakeneri mavityaakiri,keri: “Pantantanakyaari kapicheenipako.” 23Ipoña Jesús,keri. Jaanakeri othapiki nampitsi.Ichoontaakitakeri, jantantakarikapicheeni irako. Josampitzimaitari:“¿Kantatsi pamene?.” 24Ari jamenanake,ikantzi: “Amenavetaana, noñaavetaariatziri janiitaiyini, iro kantamaitacha teinkoñaaperote, joshiyakaro inchato.”25Ipoña japiitakeri ipampitaakitziri,iñaantaari jamenakagairi eejatzi. Arijeshitakotanake, koñaatanai jameniintaina, iñaanairo maaroni. 26

tairi, ikantavairi: “Eerora pikenanainampitsiki,tena.”

Jiyotake Pedro: Cristo inatzi irika Jesús(Mt. 16.13-20; Lc. 9.18-21)

27Ipoña jovaanaka Jesús, itsipatanaariiriyotaane, iriyaatero maaroni nampitsisaikatsiri Cesarea-ki inampitsiteki Filipo.

8

75

Okanta niyanki avotsi josampitakeriiriyotaane, ikantziri: “¿Ipaitamaikinkishiretakotanari atziripayeeni?”28Ari jakaiyanakeni: “IkantayeetziJuan-ni oviinkaatantaneri pinatzi,ikantayeetzi eejatzi Elías pinatzi.Tzimatsi kantayetatsiri eejatzi pashine,kamantantaneri piriintaacha.” 29Ipoñajosampitanakeri irirori, ikantziri:“¿Opaita pikinkishiretari eeroka?” Arijakanake Pedro: “¡Cristo pinatzi!.”30Ikantzi Jesús:tana.”

Iñaaventziro Jesús inkame(Mt. 16.21-28; Lc. 9.22-27)

31Ari jetanakaro Jesús ikamantziriiriyotaane onkarate avishimoterine, temairi apaniro paitaincha Itomi Atziri.Ikantziri:koventyaami. Osheki inkisaneentenapinkatharipayeeni, eejatzi ijevarepayeeniomperatasorentsitaari, eejatzi ikaratziiyotzinkariite. Irovamaakaantena. Iroavisavetakya mava kitaite, añagaana.”32Ari ikantakeriri, te iromanero. IpoñaPedro, jaanakeri Jesús jantyaatziini,ikovavetaka inkaminairimi. 33

thatanakari, jamenanakeri iriyotaane,ikisathatanakeri Pedro, ikantziri:“¡Piyaate Satanás! Tera poshiretaroeeroka ikovakaantziri Pava, intaaniposhiretaro ikovayetziri atziriite.”34

riri, ikaimakeri eejatzi iriyotaane,ikantakeri: “Tzimatsirika kovatsiri

tari irantero.rimi, intsipatyaana. 35

tari, ari impeyashitakya. Iriima inkaratekamimentenane, okantakaantziroikempisantziro Kameethari Ñaantsi,aritake iravisakoshiretai. 36

shitara iñeetziro otzimimotantzi osheki

ovaakarontsi tzimayetatsiri jaka kipatsi,impoña iriñeetairo impeyaashiitaiyaaroañaantarentsi. 37

tya? 38

riki atziri, ari nonkantzitaiyaari naakaeejatzi nompashikiventairi apaata aririkanompiye namairo irovaneenkaroAshitanari nontsipataiyaari maninkariite,tema naaka Itomi Atziri.”

9 1Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:“Kyaaryoora, tzimayetatsi pikaratzi

jaka, tekeraata pinkameeta, ari piñaakero

ventantzi.”

Ishipakiryiimotakeri Jesús iriyotaane(Mt. 17.1-13; Lc. 9.28-36)

2Okanta avisanake 6 kitaite.nake Jesús otzishiki, jaanakeri Pedro,Juan, ipoña Jacobo.keriri. 3Kitamaro okantanaka iithaare,

kera. 4Iñaatziri Elías itsipatapaakariMoisés, ikinkithavaitakaapaakeri Jesús.5Iñaavaitashitanaka Pedro, ikantanakeriJesús: “Iyotaanarí, omapero okameethatzipamaiyakena jaka.yemine mava pankoshetantsi: aparonipashitya eeroka, aparoni irashityaMoisés, irashitya aparoni Elías.” 6Temaitharovaiyanakitziini,shivaitantanakari. 7Ipoña opokapaakemenkori otsimankakotapaakeri. Ikematziikantaitzi: “Notomi inatzira irikanetakokitari, pinkempisanteri.” 8Ipoñajamenaperovetaiyanaani, tekatsiiriñaanai, intaani Jesús.

9Ikanta joirinkaiyaanira otzishiki,ikovakotakeri eero ikamantantziroiñaakeri irojatzi apaata aririka irañagai.Tema irika Itomi Atziri ari irañagaiinkamavetakyaara. 10Irootake eeroikamantakotantari, iro kantacha osheki

8 9

76

josampitavakaiyakani irirori tsika opaitaikantakotziri Jesús,vetakya. 11Ipoña josampitaiyakeri,ikantziri: “¿Opaitaka ikantakotziriiyotzinkariite iriira eevatapaintsine Elíasimpoke?” 12Ari jakanake Jesús, ikantziri:“Omaperotatya, iriitakera eevatapaintsineElías impoke, irovatampatzikatantapaake.

kena pairani? Tema okantzi: ‘Irika ItomiAtziri, osheki inthainkavaitaiteri.’13Pinkeme, aritakera pokake Elías.Osheki imaimaneetavakeri,kero okaratzi josankinatakoyeetakeriri.”

Jovavisaakotziri Jesús eentsi jaakiri peyari(Mt. 17.14-21; Lc. 9.37-43)

14Ikanta jareetaa Jesús jookanakeriiriyotaane,

riite iñaanaminthatziri. 15

rira ipokai Jesús, ipampoyaavairi,ishiyanaka irovethatavaiyaari. 16

tapaakeri Jesús, ikantzi: “¿Ipaitamapiñaanatzimentziriri?.” 17Akanakeaparoni, ikantanake: “Iyotaanarí,namatziimiri notomi jaakiri peyari, teonkantai iñaavaitai. 18

rika, osheki jomposakaavaitari kipatsiki.Ishimorepaantevaitakaari, jatsikaikivaita,ikisotakairi. Nokantavetakari piyotaaneirovavisaakotainari, te irimateri.”19Jakanake Jesús, ikantanake: “Tetyapinkempisantaiyeni eeroka.tema piyote? Pamakeri jaka eentsi.”20Jamaitapaakeneri. Ikanta peyariiñaapaakerira Jesús, jompetatakaanakarishintsiini eentsika, tyaanake, ipinaavaitakipatsiki, ishimorepaantevaitanake.21Josampitanakeri Jesús iriri eentsi,ikantziri: “¿Tsikapaitema jetantanakaripeentsite?” Ikantzi: “Ari ikantzitaovakera jeentsitapaake. 22

kari paampariki, ipiinkavaitzi eejatzijiñaaki, ikovi irovamayerimi.

rika pineshinonkatyaana, pimatero.”23Ikantziri Jesús:rori ‘Kantatsirika…?santanai, aritake omatakya maaroni.”24Ipoña ikaimanake shintsiini iriri eentsi,ikantanake: “Kempisantavetachana,terika nokempisantaperotzi,santakaaperotaina eeroka.” 25Eekeroraiñaatzi Jesús ipokaiyapaakeni atziri,ikisathatanakeri peyari, ikantanakeri:“Pintainaryeeyaari eentsi, eerorapipiyashitaari eejatzi.” 26Ikaimanakeshintsiini peyari. Ikamanatakaanakerieentsika. Osheki kantanaintsiri: “Kamakeeentsika.” 27Ipoña jakathavakotanakeriJesús, jovatziyakeri. Añaanai. 28Ikantaikyaapaakera Jesús pankotsi,takeriri iriyotaane apaniroini, ikantziri:“¿Ipaitaka kaari nomatantari naakanovavisaakoteri?” 29Ikantzi Jesús:“Imaperotatya ishintsitzi irika peyari,okovitya aakoventyaaro amane,tyaari eejatzi.”

Japiitairo Jesús ikamantakota inkamimotante

(Mt. 17.22-23; Lc. 9.43-45)30Ipoña jovaanaa Jesús, ikenayetanai

Galilea-ki. Tera inkove inkemakoteriatziriite. 31Tema jiyotaayetatziiriiriyotaane, ikantayetziri: “Irootaintsirairaakaantaiteri Itomi Atziri, irovaiteri.Avisavetakya, mava kitaite, aritakeirañagai eejatzi.” 32Iro kantamaitachari te

riri. Tekatsi kovatsine irosampiteri.

Tsika itzimi iriiperotatsiri(Mt. 18.1-5; Lc. 9.46-48)

33Areetaiyaani Capernaum-ki. Ikantaisaikaiyapainira pankotsi, josampitakeriJesús, ikantziri:kaari inkaaranki avotsiki?” 34Ariimairetaiyakeni irirori.kaamentatyaaro inkaaranki avotsiki

9

77

tsikarika itzimi iriiperotatsiri. 35

nake Jesús, japatotakeri 12 iriyotane,ikantziri: “Aririka pinkove piriiperote,poshiyakotyaari ikanta otzikataari, teipinkathariventantzi irirori.” 36Jamakeaparoni eentsi isaikaiyakenira,keri, ikantzi: 37“Inkarate pairyiirorinovairo ikempisantaana, impoñairaakameethatairi aparoni kempitaririirika eentsi, naakara jaakameethatake.Ari okempitari eejatzi,thatakena naaka, kempiperovaitaka iripaapatziyanaa itzimi otyaantakenarijaka.”

Ari akaratziri kaari kisaneentairi(Lc. 9.49-50)

38Ari ikantanake Juan: “Iyotaanarí,noñaake chapinki aparoni atziripairyiirori pivairo, jovavisaakotzimaitarijaakiri peyari. Tera añeeri ankaraterijaka, novashaantakaakeri.” 39IkantziJesús: “Eero povashaantakairimi. Temaikaratzi tasonkaventantatsiri ipairyiiroranovairo,tyaake. 40Tema ari akaratziri itzimi kaarikisaneentaine. 41

temi impairyeetero novairo, inkantaite:‘Nompakoteri jiñaa jashitaari Cristo.’Iriira impinaitairi apaata. Omaperora.”

Eero pantakaantziro kaariperori(Mt. 18.6-9; Lc. 17.1-2)

42“Tsikarika itzimi antakaakerinekaariperori aparoni eentsi aventaanari,oshiyakariri irika jaka,yeetairi.neri mapi ikentsiki, iroviinkaitakeriinkaareki. 43

tyaami kaariperori, povashaanteroonkantya pavisakotantaiyaari,takaantero pinthatzinkatyeeromi pako.Irojatzi piyaaponthokitantaiyaari inkiteki.Tema te apantyaaro otzimaveta apite

tyeeni pintagaiya, 44tsika janta teinkaamanetapai chovitsi, tsika teintsivakanetapai paampari. 45Iroorikapiitzi pantapiintantyaami kaariperori,

yaari,tyeeromi piitzi.tantaiyaari inkiteki. Tema te apantyaaro

roya apaata irookaitaimi sarinkavenikitsika pinkantaitatyeeni pintagaiya, 46tsikate janta inkaamanetapai chovitsi, tsika teintsivakanetapai paampari eejatzi.47Iroorika poki pantapiintantyaamikaariperori, povashaantero onkantyapavisakotantaiyaari, pinkempitakaanteropinkithoryaatyeeromi poki. Irojatzipiyaapityaakitantaiyaari inkiteki. Temate apantyaaro otzimaveta apite pokiompoña piñagairoya apaata irookaitaimisarinkaveniki tsika pinkantaitatyeenipintagaiya, 48tsika te janta inkaamanetaichovitsi, tsika te intsivakanetai paamparieejatzi. 49

yeetyaami maaroni,miro eejatzi okanta katyori. 50Kameethaokanta tzivi okatyotzi,tero tsika ompaitya, eero apantaaroinkatyokantaityaaro.

yaaro tziviperori, paapatziyavakaiya,tema te apantaro pintzimaventavakaiya.”

Jiyotaantzi Jesús ikantzi: teapantyaaro pookero piina

(Mt. 19.1-12; Lc. 16.18)

10 1Ikanta jovaanaa Jesús iriyaateroJudea, ikenanakero intatsikero

Jordán. Japatotzimentavaari oshekiatziri. Jetapaaro jiyotaayetapairiikempitapiintzirora.

2Ari ipokakeri Fariseo, josampitapaakeriJesús ikovi inkompitakaiyaarimi,keri: “¿Shinetaantsitatsima aparoni atziri

9 10

78

irookero iina?” 3Jakanake Jesús,keri: “¿Opaitama ikantakaantziriMoisés-ni?” 4Ikantaiyini irirori:kaantziro Moisés-ni ookero aina aririkaimpayeetairo tsika osankinatakotaookavakaantsi.” 5Ari jakanakeri Jesús,ikantanakeri:pisantanete, irootake ishinetantakamiroriiroka. 6Tema pairani etantanakarijovetsikantzi Pava, jovetsikakeri shirampari,jovetsikitakaro eejatzi tsinane. 7Irojookantariri shirampari ashitariri, onkantyairaantyaari iina, 8aparoni ikantanaajaavakaanaara.nai, aparo jinanaatzi. 9Irootakera eerookantanta intsiparyeeyaaro shirampariitsipataakaakariri Pava.”

10Ikanta isaikaiyini pankotsiki,tairi iriyotaane okaratzi ikantakeri, 11

nake Jesús: “Tsikarika itzimi ookerone iina,aririka iragai pashine tsinane,ventakero etavetarori. 12Ari okempitatsinane aririka ookeri oime, agairika pashineshirampari, omayempitake eejatzi.”

Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni(Mt. 19.13-15; Lc. 18.15-17)

13Ari jamaitakeneri Jesús eentsipayeeni,ikovaitzi irantantavakyaari kapicheeni irako.Ikanta iriyotaane Jesús ikisathatavakeriamayetziriri eentsi. 14Te onimotanakeriJesús iñaakerira, ikantziri: “Pishineterieentsipayeeni impokashitenaata. Eeropithañaana. Maaroni kempitaiyaarine irirori,iriitake ñagairone ipinkathariventantzi Pava.15Omapero, eerorika iñaapinkathaitziri Pavainkempitakoityaari ikantara eentsipayeeni,eerora iñeetairo ipinkatharitai.” 16

vakeri eentsipayeeni,keri, itasonkaventayetakerira.

Evankari ashaarantachari(Mt. 19.16-30; Lc. 18.18-30)

17Iro iravisantanaiyaarimi Jesús,ishiyashitakari aparoni evankari,

jotyeerovashitapaakari, josampitapaakeri:“Kameethari Iyotaantanerí, ¿opaitanantairi noñaantaiyaarori añaantarentsikantaitaachaneri?” 18Ari jakanakeriJesús, ikantziri:nari: ‘Kameethari pinatzi?’ Apaniroraikantakaaro Pava ikameethatzi, tekatsipashine. 19Aritakema piyotakotakeroIkantakaantaitziri: Eero povantzi, eeropimayempitzi, eero pikoshitzi, eeropithaiyakotanta, eero pamatavitantzi,piñaapinkathateri ashitamiri.”20Jakanake irirori, ikantzi:nerí, nothotyaakero maaroni irojatzi

keeni.” 21Ipoña Jesús jamenanakeri,jetakotanakari, ikantziri: “Tzimatsiaparoni kovityaapainchari kaari pantzi.Piyaataate pipankoki, pimpimanteromaaroni pashitari, pimpashiyetyaariashinonkaachari. Tema ari piñagairopanintagaiya inkiteki. Pimpokera,poyaatena.” 22Ikanta ikemavakera,okantzimoneentanakari. Ovashire ikantaipiyanaa, tema ashaarantzinkari inatzi.

23Ipoña Jesús, jamenanake maaroniinampinaki, ikantziri iriyotaane: “¡Oshekiopomerentsita iriyaatai ashaarantzinkariipinkathariventantzi Pava!” 24

nake iriyotaane ikemakerira ikantakeri.Ipoña japiitanakero ikantzi: “Notomiite.¡Osheki ompomerentsitzimotyaari iriyaataitsika ipinkathariventantzi Pava aventaaroriirashaakaro! 25Tema eero okantzi inkyepiratsi camello imoroki kithapi, iro

tzinkari tsika ipinkatharitzi Pava.” 26Eekerojiyokitziitanakitzi iriyotaane,tanake:retaatsine?” 27Jamenanakeri Jesús,ikantziri: “Eerora imatziro apaniro atziri,iriitakera Pava matakayerine. Tema tekatsipomerentsitzimotyaarine irirori.” 28Ipoñaikantanake Pedro: “Jirikatakena maaroninokarataiyakeni, nookayetanakero okaratzi

10

79

* 10.38: Iro ikantakotzi Jesús jaka: “¿Arima pimatakero eeroka pirero kepishaari onkarate nirerinaaka? ¿Arima pinkempitakyaana iroviinkaataitena naaka?” * 10.39: Iro ikantakotzi Jesús:“Omapero, aritake pimatakero pirero nireri naaka, aritake pinkempitakyaana iroviinkaataitenanaaka.”

tzimimoyetanari, noyaataiyakemi.”29Jakanake Jesús, ikantanakeri:tatya, tzimatsirika kempisantanairoriKameethari Ñaantsi, kamantakoyetanairorieejatzi, ari okanta jookayetantanakaroriinampi, irirentzi, iritsiro, ashitariri, iina,ireentsite, irovane, 30iriitake ñagaironeimpairi Pava osheki. Osheki onkaratepankotsi, irirentzi, iritsiro, ashitariri,ireentsite, irovane. Onkantavetakya oshekiinkisaneentavaitaiteri, tema eero osamani

chaneri. 31Tema tzimayetatsi etayetaroriiroñaaka, iri ñeerone irimpoiyetai.tatsi eejatzi impoiyetatsi iroñaaka, iriñeerone iretayetaiyaaro.”

Japiitairo ikamantakotaJesús irovamagaiteri

(Mt. 20.17-19; Lc. 18.31-34)32Ikanta itonkaiyini ipampithatziro avotsi

jiyaatziro Jerusalén-ki. Iriitake eevatatsiJesús janiitaiyinira.kerini iriyotaane, tharovashire ikantaiyanijoyaatziri. Ipoña japiitakero Jesús japatotziri12 iriyotaane, inkamanteri onkarateavishimoterine, ikantakeri: 33“AatatziiraJerusalén-ki. Arira iraayeeteri Itomi Atziriiraakaanteri ijevare omperatasorentsitaariintsipatakyaari iyotzinkariite, iriyakoventeriirovaiteri, impoña iraayeetanakeri atzirikikaari asheninkata, 34

tyaari, impasavaitaiteri, inchoontavaitaiteri,irovaitakeri. Iro avisavetakya mava kitaite,ari irañagai eejatzi.”

Ikoviri Jacobo itsipatari Juan(Mt. 20.20-28)

35Ikanta Jacobo itsipatakari Juan,itomipayeeni Zebedeo, jontsitokapaakari

okarikiini Jesús, ikantakeri: “Iyotaantaneri,nokovi pantainaro nonkampitemiri.”36Josampitanakeri irirori: “¿Ipaitamapikoviri nantemiri?” 37Ikantaiyini: “Temairootaintsi pimpinkathariventante,

tante.” 38Ikantanakeri Jesús: “Tera piyoteroopaita pikampitanari.tsityaari naaka. ¿Arima pamavetakeroeeroka pinkemaantsitya osheki? ¿Arimapinkempitakyaana nonkame naaka?”*39Ikantaiyini irirori: “Aritake nomatakero.”Ikantzi Jesús: “Omapero, irootaintsirapimatero onkarate nonkemaantsityaari,*40irooma pisaikanampitena nakojanorikipintsipatyaana ampinkathariventante, eerookantzi naaka noshinetaimiro, irashiratsika itzimi ikashiyakaayeetzitakari.”41Ikanta ikemaiyakera pashine iriyotaane,ikisanakeri Jacobo eejatzi Juan. 42Ipoñajapatotanairi eejatzi, ikantziri: “Piyotaiyinieeroka tsika ikanta pinkathariyetatsiri jaka,jomperanatanta. Ari ikempitari eejatziiriiperoyetatsiri iñaapinkathayeetziri irirori.43Irooma eerokaite, aririka pinkovepiriiperote, iri pinkempitakotya ikantaraotzikataari. 44

kaante, iri pinkempitakotya ikantaraomperataari. 45Tera iro impokantyaariItomi Atziri iromperatantya, aña iroipokantakari inkempitakotyaari otzikataariirojatzi inkamimentantakyaari, iripinakoventantatsine,tairi maaroni.”

Jamenakagaitairi kameetha Bartimeo(Mt. 20.29-34; Lc. 18.35-43)

46Ikanta jareetaka Jesús nampitsikiJericó. Ipoña jovaanaa itsipatanaari

10

80

* 11.13: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” irojatzira ipaiyeetzitari “higuera.”

kariri. Okanta avotsinampikira,keri atziri paitachari Bartimeo, itomiTimeo, ikovakoyetantzi impashiyeetyaari.47Ikanta ikemake irirori, iriitake Jesúspoñaachari Nazaret, ikaimakotavakeri,ikantziri: “¡Jesús, icharinentari David-ni,pineshinonkataina!” 48Ikisathaveetanakariirimairetantyaari, eekero ikaimanakitzishintsiini: “¡Icharinentari David-ni,pineshinonkataina!” 49KatziyapaakaJesús, ikantzi: “Pinkaimenari.” Ariikaimaitakeri ikantaitziri: “Pinkatziye,ikaimatziimi, thaamenta pinkantanakya.”50Jookanakero iveviryaakoro,naka, ishiyashitapaakari Jesús. 51

tavakeri, ikantziri:tanari? ¿Tsika nonkantaimika?” Jakanakeirirori, ikantzi: “Iyotaantanerí, nokovinamenavaitai kameetha.” 52IkantanakeJesús: “Kantatsi piyaatai,gaimi paventaanara.nai kameetha, joyaatanakeri Jesús.

Areetaa Jesús Jerusalén-ki(Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19)

11 1Irootzimatake irareetya JesúsJerusalén, joveraaka osaiki

nampitsi Betfagé ipoña Betania,nampitakaro otzishi Olivos.keri apite iriyotaane, 2ikantakeri: “Piyaatenampitsiki amontetakari. Arirapiñaapaake aparoni evonkiri burrointhatakotya, tekera ikyaakoitariita.Pinthataryaakoteri, pamakenari. 3Aririkaikantaitavakemi: ‘¿Pinkanterikapithataryaakotantariri burro?nakeri eeroka: ‘Ikovatziiri Pinkathari. Ariiroipiyeemiri eejatzi. 4Jataiyakeni,iñaapaakeri ithatakotaka evonkiri burropankotsinampiki. Ithataryaakotapaakeri.5Tzimatsiya atziri ñaavakeriri,takeri:

riri burro?” 6Ikantanakeri irirori okaratziikantavakeriri Jesús. Ishineetakeneriiraanakeri burro. 7Jamaitakeneri Jesús.Jovaitakeneri manthakintsi imitzikarakiburro, ikyaakotanakari Jesús. 8Tzimatsiomaronkashitakeriri manthakintsi,

kero eejatzi onkantya ovaneenkatantyaaritsika ikenanakera. 9Atziripayeenieevataintsiri, ikaratzi oyaatakeririitaapiiki eejatzi, ikaimaiyini, ikantaiyini:

¡Kaakitataike añaapinkatharevé!Tasonkaventaari inatzi, temaPinkathari apaitziri otyaantakeriri.

10 Aakameethatairi impoyaatyaarineacharine David-ni.

tyaari!11Areetapaaka Jesús Jerusalén-ki,kyaapaake tasorentsipankoki,tapaakero maaroni. Tema aritakerasheetyaanake, piyanaka Betania-kiitsipatanaari 12 iriyotaane.

Jiyakatziro Jesúspankirentsi kaari kithotatsi

(Mt. 21.18-19)12Okanta okitaitamanai, piyaa Jesús

ipoñagaaro Betania, itashaapaake niyankiavotsi. 13Jamenake jantó iñaake okatziyapankirentsi, ovaneenka okanta oshi.Jiyaatashitanakero, iramene tzimatsirikaokitho. Tekatsimaita, iyoshiita oshi, tematekera onkithopaitetai.* 14Jiyakatanakeropankirentsi, ikantzi: “Ari pashipovaatyeero eero pikithotai.kerini maaroni iriyotaane.

Jomishitoviri Jesúspimantayetatsiri tasorentsipankoki

(Mt. 21.12-17; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22)15Ikanta jareetaiyapaani Jerusalén-ki.

10 11

81

panko,tsiri eejatzi ikaratzi amanantayetatsiri.Jotatsinkayetapaakero jovayeetzirikireeki, ari ikempitaakero eejatzi tsikajovayeetziri shiro. 16Tera ishinetanaiaparoni iravisakayero irovaakaro osaikiratasorentsipanko. 17Ipoña jiyotaantanake,ikantzi: “Pairani josankinaitakero,kantatsiri: ‘Nopanko onatzi iroka, ariiramanapiintenari poñaayetacharimaaroni nampitsi.’ Iro kantamaitachaeerokapayeeni pamatavitantapiintakejanta pipimantayetzira,kero koshintzipanko.” 18

keni iyotzinkariite, itsipatakari ijevareomperatasorentsitaari, jamenaiyakerotsika inkenakairo irovamaakaanteri. Irokantamaitacha itharovakaayetakari Jesús,tema osheki pampoyaakeriri iñiirirakameetha okanta jiyotaantayetziri.19Tema aritakera sheetyaake, piyanaaJesús.

Sampishitanake pankirentsi jiyakatakeri(Mt. 21.19-22)

20Ikanta ikenamanai osaiki pankirentsi,iñaatziro sampishitanake, kamanakemaaroni oparitha. 21IkinkishiryaanairoPedro jiyakatakero chapinki Jesús.Ikantziri: “Iyotaanarí, pameneropankirentsi piyakatanakeri,nake.” 22Jakanake Jesús, ikantzi:taiyaari eeroka Pava. 23Tema aririkamipinkovakoterimi Pava iroshirinkeromiotzishi irookero inkaareki, eerorikapikisoshiryaavaitanake,kya, aritake irimatakemiro. Omaperora.24Iroora nokantantamirori iroka, temaaririka pamaneri Pava pinkampiteri tsikaompaitya, paventaanakyaaririka, aritakeirimatakemiro pikovakotziriri. 25Aririkapamaneri Pava, pimpeyakotairo kaarionimotemine jantzimotaitzimiri eeroka,

kotaimi eeroka pikenakaashitakari.

26

miri eeroka kaari onimotemine, arirainkempityaari eejatzi Ashitairi Inkitesatzi,eero ipeyakotzitaami eeroka pantakerokaariperori.”

Ishintsinka Jesús(Mt. 21.23-27; Lc. 20.1-8)

27Ikanta jareetaiyapaani Jerusalén-ki,aniivaitapai Jesús tasorentsipankoki.

tsitaari, itsipatakari iyotzinkariite,ipokake eejatzi antarikonaite. 28

tapaakeri, ikantziri: “¿Niinkamaotyaantakemiri poñaakanteropishintsinka?” 29Ari jakanake Jesús,ikantanakeri: “Tzimatsi eejatzi naakanosampitemiri, aririka pakakena ari

nari. 30Tema joviinkaatantake Juan-ni,¿Niinkama otyaantakeriri? ¿Pavama?¿Atzirima?. Pakaiyenitya.” 31Ipoñaikantavakaanaka: “Aririka ankantakeriPava otyaantziri, ari inkantanakai:‘¿Opaitakaya kaari pikempisantantari?’32Aririka ankante: ‘atziri otyaantakeri,’ari inkisanakai atziripayeeni. Temaikantaiyini atziriite, omaperorakamantantaneri inatzi Juan-ni.” 33Arijakaiyanakeni, ikantaiyini: “Te niyotero.”Ikantzitanaka eejatzi Jesús: “Arinokempita naaka, eero nokantzimironiinka otyaantakenari.”

Kaariperoshireri antavairentzi(Mt. 21.33-46; Lc. 20.9-19)

12 1

tziri, ikantzi: “Ipankitake aparonishirampari chochokimashi,kero, jovetsikanontakero iroverontaapaata ovaaki,

shi.mashi, jatake irirori intaina. 2Okanta

11 12

82

irakapaitetake ivankire, jotyaantavetaairomperatane iragaatemi okithoki.3Ikanta iñaavakeri antavairentzi,jaavakeri ipasavaitavakeri, joipiyeeritekatsi iraanai. 4Jotyaantzitaveta eejatzipashine iromperatane.keri, ikaviyavaitakeri, joipiyakeri.5Jotyaantake eejatzi pashine, jovaitakeri.Osheki ikaratzi jotyaantavetaka,tatsi ipasavaitakeri,payeeni. 6Aparoni ikantapaaka itomiirirori, jetakokiperotari, jotyaantakeri,ikantashiretzi: ‘Irikarika notomi naaka ariiñaapinkathaitakeri.’ 7Iro kantamaitachairikapayeeni amenirori pankirentsimashi,ikantavakaa: ‘Jirikataa ashitaiyaaroneapaata pankirentsimashi. Thameovamayeri, ayeroota aaka.’ 8Jaavakeri,jovakeri. Jookakeri othapikitapaakapankirentsimashi. 9¿Ipaitama iranteriashitarori pankirentsimashi? ¿Tema ariimpokanake irirori,vetarori ivankiremashi, iramenanaipashine? 10

rentsi? Kantatsiri:Imanintavetakaro mapi ovetsikiroripankotsi.

Iro kantamaitacha jovatziyeetairomapi pankotsinampiki,

tsi.11 Iriitakera Avinkatharite Pava ovairori

onampinaki.

riri.”12

kerimi Jesus, jiyotavakero iriitakeiñaaventakotziri. Te onkante, tema

kariri. Jovashaantanakeri, jiyaapithatairi.

Kameethama impinayeeteri pinkathari(Mt. 22.15-22; Lc. 20.20-26)

13

kari ikaratzi aapatziyayetariri Herodes,

ikovaiyaveta inkompitakaiyaarimi Jesús.14Ikanta jareetaiyakani, ikantapaakeri:“Iyotaantanerí, okaratzi piñaanetarieeroka iroopero onatzi, kaarirainintakaantashitari atziri. Piyotaantziroeeroka kyaaryooperoini inintakaantziriPava. ¿Okameethatzima amperi kireekiikovakotakaantane Pinkathari César?”15Jiyotakotakeri Jesús,viterimi ikaratzi osampitakeriri,ikantanakeri:nari? Pamakenari kireeki,riita.” 16Jamaitapaakeneri. Ikantzi Jesús:“¿Ipaitama ashitarori iroshiyakaaro jaka?¿Ipaitama ashitarori ivairo?” Ikantaiyiniirirori: “Irashi César.” 17Ikantanake Jesús:“Tema iri César ashitari, pantantyaaniriokaratzi ikovakayimiri pimpinateri.Irooma maaroni okaratzi jashitari Pava,pantantyaaniri ikovakaayetzimiri irirori.”

keri Jesús.

Josampitakoventaitziro aririkairañagai kamayetaintsiri

(Mt. 22.23-33; Lc. 20.27-40)18Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri

Jesús. Iriitake Saduceo kantayetatsirieero jañagai kamayetaintsiri.paakeri: 19“Iyotaantanerí, josankinatakepairani Moisés-ni, kantatsiri:

Aririka inkame aparoni shirampari,irookaventanairo iina. Eerorikajovaiyantakairo, okameethatziiinantaiyaaro irirentzi. Aririkaovaiyantai tsinane, kempivaitanaairiirikami ashityaarine oimekamaintsiri.

20Thame ankantavake: Tzimatsi 7shirampari, irirentzi jinaiyatziini. Etaroriitzimi jaavetaka iina, tekera osamanite,kamake, te irovaiyantakaanakero iina.21Ipoña jaavetaaro pashine irirentziapitetatsiri itzimi. Ari ikempitakariirirori, kamake, te irovaiyantakairo.

12

83

Ipoñaavetapaaka mavatatsiri itzimi,eejatzi ikempitakari irirori. 22Ariikantakari maaroni ikarataiyinira 7irirentzi.rone. Okanta osamanitake kamai eejatziiroori tsinane. 23Aririkami irañaayetaimiapaata ikamayevetakara, ¿itzimikamaoimentaperotari tsinaneka? Temamaaroni ikaratzira 7 jiinantavetakaro.”

24Jakanakeri Jesús, ikantziri:

tsi? ¿Opaitama kaari piyotakotantaaroishintsinka Pava? 25

tai apaata kamayetaintsiri, eero itzimapaiaavakaayetachaneri. Inkempitapaiyaarimaninkariite saikayetatsiri inkiteki.26

taintsiri, ¿tema piñaanatero irosankinareMoisés-riri otaara kitocheemaishi? Ikantakeri:

Moisés, Naaka Pava,tziri Abraham, Isaac, eejatzi Jacob.

27Ari ayotziri, añaayetatsi irirori, tema teimatziro kaminkari iriñaapinkathateriPava, intaani añaayetatsiri. ¿Ñaakero?Pikenakaashitakaro eeroka.”

Iñaaventakoitziro ikovakaaperotairi Pava(Mt. 22.34-40)

28Ari ipokapaake aparoni iyotzinkari,ikemapaakeri iñaanatavakaa. Iyotapaakekameetha Jesús jiyotaakeri Saduceo,josampitapaakeri irirori: “¿Otzimikamaetarori okovaperota Ikantakaantaitane?”29Jakanake Jesús, ikantzi: “Jirokakovaperotachari, okantzi:

Pinkeme Israel-mirinkaite, irikaAvinkatharite Pava, Pinkathariapaniro ikanta irirori.

30 Petakoperotaiyaari,yaari, petakoshintsitaiyaari,pampithashire povairi eejatzi.

tane. 31Ari okempitaro apitetanaintsiri,okantzi:

Petakotaiyaari pisheninka,takaantairi pikaminthairo pivathaeeroka.

Tekatsira pashine Ikantakaantaitaneanayirori irokapayeeni.” 32Ikantanakeiyotzinkariite: “Kameethatake,nerí, omaperotatya pikantakeri: Aparoniinatzi Pava tekatsi pashine. 33Oshekiokameethatake etakoperotaiyaari,retaiyaari, etakoshintsitaiyaari,shire ovanairi. Eejatzi ankempitavakaanaiyaaaka, etakotavakagaiya.rotairi Pava, anayiro ipometayeetziniri,maaroni jashitakaayeetariri Pava.” 34IkantaJesús, iñaakeri kameetha okaratziikantakeri, ikantanakeri: “Irootaintsimipiñeero piñaapinkathatairi Pava, onantyaariimpinkathariventaimi irirori.” Tekatsirakovanaatsine irosampitanairi Jesús.

¿Ipaita charinentariri Cristo?(Mt. 22.41-46; Lc. 20.41-44)

35

koki, ikantzi: “¿Opaitama pikinkishiretarieeroka, aririka pinkemeri iyotzinkariite,ikantzi irirori: ‘Irika Cristo-tatsine icharinerairinatye David-ni?’ 36Tema Tasorentsinkantsiñaavaitakaakeri pairani David-ni, ikantake:

Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairinovinkatharite:

Pisaikapai nakojanoriki,riventante,

riri kisaneentayetakemiri, aripimakoryaakiitantaiyaariri.

37Aña ikantzitaita David-ni irirori:‘Novinkatharite inatzi Cristo.’ ¿Tsikamainkene incharinentyaari?” Ikanta maaroniatziri piyotainchari, onimoyetakeriikemiri ikantayetziri Jesús.

Iñaaventakoitziri iyotzinkariite(Mt. 23.1-36; Lc. 11.37-54; 20.45-47)

38Ipoña ikantake eejatzi Jesús:“Paamaiyaari iyotzinkariite. Osheki

12

84

inevetaro irovaneenkatziitya,kaayetero iithaarethanthanaa. Ikoviñaapinkatha irovethatapiintaityaariiriñeeteririka. 39Aririka iriyaatepankotsiki japatotapiintaita,tziro irosatekakya niyankineki. Ariikempitari aririka irovaiyaani isheninka,ikovapiintzi irosatekya. 40Jampoyetaroeejatzi kamaimetzinkaro jashiyetaroopanko. Iro josamaninkayetantarorijamanayetapiintzi eero jiyotantaitari. Iro

yeetairi.”

Ashinonkainkaro tsinane(Lc. 21.1-4)

41Ikanta Jesús isaikimotapaakerojovayeetapiintziri kireeki,tziri oteyetziriri iireekite. Ipokaiyakeniashaarantzinkari iroteperoyete iriroriiireekite. 42Ipoña opokapaake tsinanekamaimetzinkaro, ashinonkainkaroonatzi,teeni kireeki, tekatsi antetachaneiramanantaitantyaari. 43IkantanakeriJesús iriyotaane: “Anaantake irokatsinane,chari. Omaperora. 44Tema ikaratzioteyevetainchari osheki, jotetashitakaritzimakaantatsiri iireekite. Irooma irokaashinonkainkaro, apintziryaakeriotetakeri oireekite amanantantyaarimiokovayetziri.”

Iñaaventakotziro Jesúsomporoke tasorentsipanko

(Mt. 24.1-2; Lc. 21.5-6)

13 1

tsipankoki, ikantzi aparoniiriyotaane: “Iyotaanarí, pamenerotyamapi jovetsikantayeetarori, antaroonayetzi, ovaneenkavaitaka pankotsi.”2Ikantzi Jesús: “Maaroni pankotsi okaratzipiñiirika, irootaintsira imporokaitero,eero iñagaitairo peviryaayetachari mapi.”

Iriñeeteri aririka onthonkimataiya(Mt. 24.3-28; Lc. 21.7-24; 17.22-24)

3Ipoña itonkaanake otzishiki Olivos,jimontetapaakaro tasorentsipanko. Ariisaikapaake Jesús. Ikanta Pedro, Juan,Jacobo ipoña Andrés, josampitakerijantyaatziini, ikantziri: 4“Pinkamantena:¿Tsikapaitema omatya pikantakeri?Aririka omonkaratzimatakya, ¿tsikaonkantyaaka niyotantyaari?” 5Arijakanake Jesús ikantzi: “Paamaventyajamataviitzimikari. 6Tema oshekikovatsine iramatavitemi apaata,impairyaapaakena, inkante: ‘Cristononatzi naaka.’ 7Ari pinkemakotakeroovayiritaantsi,retzimikari,yetya irokapayeeni,tyaata onthonkantaiyaari maaroni.8Irantaminthatavakaayetya maaroninampitsiki inkarate iromityaantayeteripinkathariyetatsiri. Iriñeetero oshekionikayetya, iriñeetero eejatzi oshekiintashaaneentayeete. Irootakeraetanakyaarone inkemaantsiyeetyaaroirokapayeeni.

9Ontzimatyeera paamaayetya. Temairaakaantaitatyeemi jevaripayeeniki

piinta.

rora paventaana, ari piñaaventayetainarijanta. 10Iro kovaperotacha iretyaaroatziripayeeni inkemakotairo KameethariÑaantsi maaroni nampitsiki. 11Aririkairaayeetanakemi, eero pikantashiretzi:‘¿Opaitama nonkanteriri?tsinkantsi iyotakaimirone opaitapinkanteri,chane. 12Ari iriñeetake aakaanterineirirentzi irovamaakaanteri.terine itomi. Piñe ovamaakaanterineashitariri ikisaneentanakeri. 13Oshekira

12 13

85

* 13.28: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” irojatzira ikantayeetziri “higuera,” iro shookatsiripashineki nampitsi.

tziro pipairyaana pikempisantaanaranaaka, iro kantamaitacha aririkapinkantaitanakityeero paventaiyaana,aritake novavisaakotaimi.

14Aririka piñaakeri ipaitayeetziri‘Pinkaari Aperotantaneri’ isaikapaaketsika te inintakaitziri,yaarone apaata jaka Judea-ki,tyeera ishiyayetai tonkaari otzishiki.

neri Daniel-ni.” (Maaroni ñaanayetaironeiroka, okovaperota inkemathatairo.)15“Pisaikirika jakakiroki pipanko, aripimpoña pishiyanake,naatzi paapanaate tsika ompaitya.16Povanekirika pisaike,tziro piithaare. 17¡Inkantamacheeteroapaata onkarate thomonteyetatsine,eejatzi onkarate tzimayetatsine eentsiteeeniro ithotzi! 18Pamaneri Pava,onkantya aririka pishiyayetake, eeroomonthaantami kyaarontsi. 19Temaantaro iriñeetero irashinonkaitya apaata.Pairani ovakera jovetsikayeetakerokipatsi, irojatzi iroñaaka, tera iriñeeterokempityaarone iroka ashinonkaantsi.

rone. 20Eeromi ishintsitake Avinkatharitejoimairentziro ashinonkaantsi, tekatsiavisakotaatsinemi.tai jiyoshiiyetairi irirori,rine, irootakera joimairentantakaroriashinonkaantsi. 21Aririka pinkemeinkantaitemi: ‘Jirika Cristo.’ Pashinekantemine: ‘Jirinta Cristo,’ eerorapikempisantziri. 22

paake kempitakotyaarine Cristo,kotyaarine kamantantaneri.kaventantashiyetapaakya, inkovavetyairamatavitemi ikaratzi jiyoshiitairi Pava.23Paamaventayetyaara eeroka, aritakeranokamantzitayetakamiro.”

Impiyantaiyaari Itomi Atziri(Mt. 24.29-35, 42-44; Lc. 21.25-36)

24“Apaata, aririka onkaratapaakejashinonkaita antaro, ari intsivakakeooryaa, eero joorentaa kashiri, 25

ryaayete impokiro inkiteki, maaronioorentayetachari inkiteki imporokayeteeejatzi. 26Aripaitera impokai Itomi Atziriinkenantapaiyaaro menkori, iriñeetavairoishintsinka eejatzi irovaneenkaro.27Impoña irotyaantakeri maninkariite,irapatotairi ikaratzi jiyoshiitaitakerinampiyetarori maaroni tsikarika jakakipatsiki, irojatzi tsika ochentetapaa.

28Arira okempitaro piñaapiintziroeereshiyetai pankirentsi, piyotziosarentsipaitetzimatai.* 29Iroora piyoterieerokapayeeni, aririka piñaayetakeronokamantayetakemiri, okarikitzimataana.30

yeeni, irojatzi iriñaantayeetakyaarorinokamantayetakemiri. Omapero.31Eerora okantaitaatyaani piñeero inkiteeejatzi kipatsi, irooma noñaaneyetakariomaperoitaatyeeroni iroori.

32Tema apaniro ikantakaaro Ashitairijiyotziro tsikapaite omonkarayetya. Terajiyotziro Itomi,riite saikatsiri inkiteki. 33Paamaiya,aamaventa pinkantya, pamane. Terapiyote tsikapaite omonkaratantyaari.34Okempitatyaaro aririka iriyaateshirampari intaina. Irookanakero ipanko,inkantayetanakeri maaroni iromperataneopaitarika iranteneriri.taakeri kempoyaaventarori pankotsi,inkantanakeri: ‘Paamaventaiyaana.’35Paamaiya eeroka, tema te piyotetsikapaite impiye ashitarori ipanko,tsireniiteeni, niyankiitepaite,takerika tyoopi, onkitaitamanairika,

13

86

36onkantyaama aririka iromapokairoimpiye, eero iñaapaimi pimaye. 37

tzi nokantayetzimiri eeroka, irootakeranokantayetzitariri eejatzi maaroni:Paamaiya.”

Ikamantavakaita iraakaanteri Jesús(Mt. 26.1-5; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53)

14 1Ari kapatapaaka apite kitaitejoimoshirenkapiintaitziro

Anankoryaantsi, jovantapiintaitarorieejatzi tantaponka. Ari ikamantavakaariijevare omperatasorentsitaari itsipatakariiyotzinkariite, ikantavakaiyani: “Thameamataviteri Jesús ayeri, ovakaanteri. 2Irokantacha eerora amaimanetziri kitaitejoimoshirenkaita, ikisakoventarikariatziriite.”

Isaitantaitari Jesús kasankaari(Mt. 26.6-13; Jn. 12.1-8)

3Ikanta ikenanai Jesús Betania-ki,ipankoki Simón pathaavaivetachari. Ariisaikake jovaiyani. Areetapaaka tsinaneamakotake kasankaari. Iyoshiita ovaainchateya paitachari “nardo,” oshekiovinaro, kameetha okantaka onakijovetsikaitziro mapi opaita “alabastro.”Osataakotakero opatziki, osaitantakariipatziitoki Jesús. 4Kisanaka ikaratziñaakerori, ikantavakaanaka: “¿Opaitamaaparatantarori kasankaari? 5Aririkamiompimantya, iragaitemi osheki kireekiinkaratemi 300rimi ashinonkainkari.” Ikisanakerotsinaneka. 6Ari ikantzi Jesús:tyaaro, ¿Opaitama pikisantarori?Kameetha okanta noñaakero naakaantakeri. 7

kainkari piñeeri pintsipatyaari,rika petakotyaari, ari pimpashitakyaari.Irooma naaka, eerora okantaitatyaanipiñeena pintsipatyaana. 8Iroka tsinaneantatziiro aavyiiri iroori, eevatakeosaitantanaro kasankaari omotaitatyaaro

aririka inkitaitakena. 9

tantayeetairo Kameethari Ñaantsi,inkinkithatakoitairo tsinaneka, arionkantya iroshiretantaityaarori antakeriiroori. Omaperora.”

Ikinkishirya Judas iraakaanteri Jesús(Mt. 26.14-16; Lc. 22.3-6)

10Ikanta Judas Iscariote,keri ijevare omperatasorentsitaariimpimanteri Jesús. Iriivetaka karavetariri12 iriyotaane. 11

yanakeni jevari, ishinetaakeri imperikireeki. Jamemenatanakero Judastsikapaite iraakaanteri Jesús.

Overaantarori jovakaanaari iriyotaane(Mt. 26.17-29; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30;

1 Co. 11.23-26)12

piintaitarori tantaponka,

ryaantsi. Josampitakeri iriyotaane Jesús,ikantziri: “Iyotaanarí,takaanteka aaka?” 13Ari ikantanakeriapite iriyotaane: “Piyaate nampitsiki. Aripomonthaiyaari shirampari jaakotziroijiñaate kovityaaniki.keri, 14tsikarika inkyaapai, pinkanteriashitarori ipanko: ‘Ikovi iriyoteiyotaanari tsika janta irovakaiyaariiriyotaane.’ 15Ari iroñaakanakemirojenoki ipanko, antaro okantakajovetsikaitakero maaroni inkeneirovaitya. Ari ponkotsitakaanteri oyaari.”16Jatake iriyotaane areetaka nampitsiki.Jiñaakero okaratzi ikantakeriri, arijonkotsitakaantakeri iroyaari.

17Okanta osheetyaanake areetapaakaJesús, itsipatapaakari eejatzi 12 iriyotaane.18Ikanta jovaiyanira, ikantzi Jesús:takera payootana, tzimatsira aparonipithokashityaanane. Omaperora.”19Ovashire ikantaiyanakani.nakeri, ikantziri:

13 14

87

tyaamine?” Pashine osampitziri:“¿Naakama?” 20Ikantzi Jesús: “Iriitakeaparoni pikaratakera payootakena.21Kyaaryoora impeyakotya Itomi Atziri,tema irootake josankinatakoyeetakeriripairani. Ikantaitake: ‘¡Ikantamacheetziriaakaanterine! Eero itzimaajaitzimi irirori.

22Eenirora jovaiyani, jaakero Jesústanta. Ipaasoonkeventakero,kero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri:“Poyaaro, novatha onatzi.” 23Ipoñajaakotakero imiretaitari,takero, ipakotakeri iriyotaane, jirayetakemaaroni. 24Ikantziri: “Niraanera onatzi,iro shitovatsine iravisakoshiretantaiyaariosheki. Irootake oñaakantaperoteroneantzimotavakaiyaari. 25Eerora niritaaro,

tai Pava, ari napiitairori. Omaperora.”

Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro(Mt. 26.30-35; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)26Ikanta jamampaakotanakari Pava,

jataiyanaini tonkaariki otzishi Olivos.27Ikantzi Jesús:taiyenane tsireni. Tema josankinaitakepairani kantatsiri:

Noveri aamaakoventariri oisha, ariinthonkya iroivaraayetanakya ipira.

28Iro kantacha, aririka nañagai,Galilea-kira noyaapaimi.” 29Ipoña ikantziPedro: “Aritaima irookaventakemipashinepayeeni, eero nomatziro naaka.”30Ikantzi Jesús: “Iroñaaka tsirenika,tekeraata irapiitero iriñe tyoopi,tzi pinkantake: ‘Te noñiiri Jesús.rora.” 31Eekero ishintsitatzi Pedro,ikantzi: “Eero nookaventzimiitsi,kempitaka ari ankarate ankame.” Ariikantaiyakeni eejatzi maaroni.

Jamani Jesús Getsemaní-ki(Mt. 26.36-46; Lc. 22.39-46)

32Ikanta jareetaiyakani Getsemaní-ki,ikantapaakeri iriyotaane:

vake jaka, noñaañaatavake.” 33Iriitsipatanaka Pedro, Jacobo ipoña Juan.Antaro jiraashiretakotapaaka. 34Ikantziri:“Ovamaimatatyaanara novashirenka. Aripisaikaiyavakeni eeroka, pinkayempite.”35Jovaaneentanaka kapicheeni irirori.Otyeerovapaaka kipatsiki, jamanapaake,onkantya eero ikemaantsitantaromiavishimoterine. 36Ikantziri: “Ashitanarí,tekatsi pomerentsitzimotemine eeroka.Nokovaveta pintsiparyaakoventenamionkarate nonkemaantsityaari. Irokantacha eero pimatanaro okaratzinokovavetakari naaka, iro pimate opaitapikovakaakenari eeroka.” 37Ipoñaipiyapaaka, iñaapaatziiri imagaiyini.Ikantapaakeri Pedro: “Simón, ¿Opaitapimaantari? ¿Tema pinkisashityaaropivochoki?. 38Pinkayempite, pamane,otzimikari pikenakaashitane. Tema tepinkisashivainetya, osheki inavetakameethatatsiri pikovavetari panterimi.”39Eejatzi ipiyanaa, amanapai. Irojatzijapiitapai ikantayetakeri inkaaranki.40Ikanta ipiyapaa, eejatzi iñaapairijimagaiyini, tema antaro okantakaivochoki. Ikaanivaitzi iriyotaane, teiriyote tsika inkante. 41

tsiri ipiyapaaka, ikantapaakeri:“¿Irojatzima pimagaiyini?kara iraakaantaitantyaariri Itomi Atziri,iragaiteri janta kaariperoshireki atziri.42Pintzinaye, thame aatai.tapaakera pithokashityaanane.”

Jagaitakeri Jesús(Mt. 26.47-56; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)

43Iñaavaiminthaitzi Jesús, areetapaakaJudas ikaravetapiintari.paakari, jamayetake irovathaamento,ipasamento.riite apatoventariri Jesús:tasorentsitaari, iyotzinkariite, ipoñaantarikonaite. 44Tema Judas,tantachari, ikantzitakari inkaaranki

14

88

iramanevo:tapaake, iriitake, poosoteri, paanakeri.”45Ikanta jareetapaaka, jontsitokapaakariokarikiini Jesús, ikantapaakeri:narí.kari. 46Joirikaitapaakeri Jesús,paakeri. 47Ikanta aparoni tsipatakaririokarikiini Jesús, inoshikanakeroiyotsirote,tane ijevare omperatasorentsitaari.48Ipoña ikantzi Jesús: “¿Naakamakoshintzi,mento, pipasamento? 49

pankoki ¿Kaarima paantana janta? Arionkantya,natakoitakenari pairani.” 50

kani iriyotaane, jookaventaitanakeriapaniro.

Evankari shiyanainchari51

nakeriri Jesús. Ikithaavetaka. Irokantamaitacha joirikaveetakarira irirori,52jookanakero iithaare ithañaanakara,ishiyamerekitashitanaka.

Japatoventaitari Jesús(Mt. 26.57-68; Lc. 22.54-55, 63-71;

Jn. 18.12-14, 19-24)53

reki omperatasorentsitaari.

taari, itsipatakari antarikonaite,ipoñaapaaka iyotzinkariite. 54IkantaPedro noshikaka irirori ipoki ineetsiini,joyaatakoventakeri Jesús, irojatzijareetantapaaka osaikira ipankoijevajanore omperatasorentsitaari. Ari

tanepayeeni, jakitsitaiyani paampariki.55

chari,tyaarine Jesús onantyaari irovakaanteri.

56

riri, te omonkaratavakaamaita okaratziikantayevetakari pashinepayeeni.57Opoña ikatziyanaka aparopayeeni,ithaiyakotanakari Jesús, ikantzi: 58

miri naaka chapinki irika, ikantzi: ‘Arinomporokakero tasorentsipanko,kane atziri, iro avisavetakya mava kitaitenonthonkya novetsikaineri naakapashine, kaari ipomerentsita atziriirovetsikairo. 59Tera, onashiyetakaokaratzi ikantayetakeri pashine. 60Ipoña

rentsitaari, josampitanakeri Jesús,ikantziri: “¿Opaitama kaari pakanta?

miri?” 61Irojatzi jimairetake, te irake.Japiitziri josampitziri: “¿Eerokama Cristo,Itomi Tasorentsitakaaneri?” 62JakanakeJesús, ikantzi: “Naakatake. Irootaintsipiñeeri Itomi Atziri intsipataiyaariirakojanoriki Pava impinkatharite.Impoña piñeeri eejatzi impiye inkenapaimenkoriki.” 63Ikanta ikemakerajevajanori,kero ikisanakara, ikantzi: “¿Tzimatsimapashine ankoveri inkamantakoiteri?64Pikemaiyakeri maaroni ithainkakeriPava. ¿Tsikama pikantaiyinika eeroka?”Ikantzi maaroni:shitane! ¡Ontzimatye inkame!” 65Tzimatsiaparopayeeni choontavorotanakeriri.Tzimatsi pashine otzimikaporotakeriri,ipoña ikaposavaitziri, ikantzimaitari:“¿Intsityaa piyote kamantantanerí?”Imatzitakaro eejatzi iromperatanejevajanori, ipasavorovaitakeri.

Ikantzi Pedro: Te noñiiri naaka Jesús(Mt. 26.69-75; Lc. 22.55-62;

Jn. 18.15-18, 25-27)66Isaikakera Pedro irirori jakakiroki,

shitovapaake tsinane irotzikataneijevajanore omperatasorentsitaari.67Oñaapaakeri Pedro jakitsita paampariki,

14

89

okantziri: “¿Tema eeroka itsipatarankiJesús irika Nazaret-satzi?” 68JotekanakeroPedro, ikantanake: “Tetya, te niyote ipaitapikantanari.” Shitovanake kapicheeni.Irojatzi iñaantanakari tyoopi. 69Okantaosamaniityaake, oñagairi eejatzi,takeri ikaratzi akitsitachari, okantziri:“Irijatziitara irika.” 70Japiitanakero Pedrojotekiro. Tekera osamanite, japiitanakeroikaratzi saikaintsiri josampitziri, ikantziri:“Eerokatake itsipata Jesús, temaGalilea-satzi pinatzi, iriivaitake ikantziroiñaavaitzi.” 71Ikantzi: “Te niyoteripikantanari. Jiyotzi Pava omaperonokantzi, nothaiyarika,naata.” 72Ari japiitanakero iñaanaketyoopi, kantanaka apite japiitakero.Ikinkishiryaanakero Pedro ikantakeririJesús: “Tekera apitetanake iriñe tyoopi,mavasatzi poteke, pinkante: ‘Te noñeeriJesús. .

Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki(Mt. 27.1-2, 11-14; Lc. 23.1-5; Jn. 18.28-38)

15 1Okanta okitaimanai,

tsi:kari antarikonaite, ipoña iyotzinkariite,osheki iñaaventakeri Jesús. Ipoñajoosoitanakeri, jagaitanakeri isaikiraPilato. 2Josampitavakeri Pilato, ikantziri:“¿Eeroka ivinkatharite judío-payeeni?”Jakanake Jesús, ikantzi: “Irootakepikantakeri.” 3

rentsitaari, ikisaneentanakeri,vaitanakari. 4

tziri: “¿Tekatsima pinkanteri eeroka?

miri?” 5Te irake Jesús.tanakeri Pilato irika Jesús.

Jiyakoventaitziri Jesús(Mt. 27.15-31; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16)

6Tzimatsi jantapiintziri Pilato: Maaroniosarentsi aririka iroimoshirenkaiyaani

judío-payeeni, jomishitovakaantziaparoni isheninka jaakaantaitziri,tsikarika intzimerika inkovakeri. 7

tsi aparoni paitachari Barrabás, itzimijashitakoitziri itsipayetakari ikaraiyinijovantake, jovayiritari ivinkatharite.8Ikanta ipokaiyapaakeni atziri,tapaakeri Pilato irantero jametapiintari.9Jakanake Pilato, ikantzi: “¿Iriima pikovinomishitovakaanteri ipaitaitziri‘Ivinkatharite judío-payeeni? 10JiyotziPilato,taari jaakaantantakariri Jesús. 11Iro

tsitaari, jotsimaakeri atziriite inkante:“Iro kameethatatsi iromishitovaiteriBarrabás.” 12

tziri: “Irika ipaitaitziri ‘Ivinkatharitejudío,’ ¿Tsikama nonkanterika?”13Ikantzi ikaimaiyini atziri:kotakaanterivé!” 14Ikantzi Pilato:“¿Tzimatsima kaariperori jantakeri?”Eekero ishintsitatzi ikaimaiyini ikantzi:“¡Pimpaikakotakaanterivé!” 15IkovanakePilato iranteneri ikovakeri atziripayeeni,jomishitovakaantakeri Barrabás. Iriipasatakaantanake Jesús, jagaitanakeriimpaikakoiteri.

16Ikanta ovayiriite ikyaakaanakeriJesús ipankokira Pilato, ipaitaitziro“Pretorio.” Ari japatotakaantaitakeririmaaroni ovayiri. 17Ikithaatapaakerikithaarentsi jonkeromaiperotatsiri

riyetatsiri. Ipoña jamathaitakaitakarikitocheetapo. 18Iroora jantantarori iroka,tema ithainkimavaitatziiri.maitari, ikantzi: “¡Jirikataa ivinkatharitejudío-payeeni!” 19

tantakari savoro. Ichoontaporovaitakeri.

rimi ikantzi. 20

mentavaitakari.riri inkaaranki, ikithaatairi iithaare.Jaanakeri impaikakoteri.

14 15

90

* 15.23: Iroka kepishaari opaita “mirra.” Iro joitaitziriri atziri, ijempavathatantyaari, eeroikemaantsivaitanta aririka irovasankitagaiteri. * 15.25: Iro ikantayeetziri pairani: joveraakaooryaa 3. * 15.29: Iro jametaiyarini judío-payeeni jotekainata, aririka inthainkashiryaante. Irokempitarori ametaiyarini aakapayeeni, aririka ookote atziri anthainkashireteri, ankante:“¡Piñaakero! ¡Pikemakero!” * 15.33: Iro ikantayeetziri pairani: joveraanaka ooryaa 6, ariomapokapaakari otsirenitanake irojatzi joveraanaka ooryaa 9.

Ipaikakoitziri Cristo irojatzi ikamantakari(Mt. 27.32-56; Lc. 23.26-49; Jn. 19.17-30)21Ikanta Simón, poñaachari Cirene, iriri

Alejandro ipoña Rufo, jomonthaitakarijareeta irirori nampitsiki,

tyaariri Jesús. 22Jagaitanakeri tonkaarikiopaita “Gólgota” (akantziri aaka:toni.”) 23

takero kepishaari, te irirero.* 24Ipoñaipaikakotaitakeri. Ikanta ovayiriiteitsiparyaavakaakaro ikithaayetari Jesús,ikempitakaantakero iñaaretaita iroiriyotantyaari intzime ayerone. 25Aritakejenokiityaapaake ooryaatsiri,takerira Jesús.* 26Josankinaitakekantakaantakerori ipaikakoitantakariri,okantzi: IVINKATHARITEJUDÍO-PAYEENI. 27Ari itsipataitakeriipaikakoitziri apite koshintzi,taka aparoni irakojanoriki, pashineirampateki. 28Ari omonkaratakariosankinatainchari pairani, okantzi:

Itsipataitakeri kaariperoshiretatsiri.29

tatsiri janta, jotekainata, ikantziri: “Añaeeroka porokirori tasorentsipanko, iroavisake mava kitaite povetsikairoeejatzi.* 30¿Ipaitama kaari payiitantaipaikakotaitakemi povavisaakotaiya?”31Irojatzi ikantakeri eejatzi ijevareomperatasorentsitaari itsipatakariiyotzinkariite, jovashiyaventari,ikantavakaiyani: “Jovavisaakotziripashine,saakotya irirori?. 32¡Intsityaa irayiiteCristo-vetachari ipaitaitziri ‘IvinkathariteIsrael-mirinkaite,’ omatantyaari

ankempisanteri!” Jimatzitakaro eejatziitsipatakari ipaikakota,keri.

33

tsiri, omapokashitapaaka otsirenitanake,irojatzi sheeteeni ithaperotanakaraooryaa.* 34Ari ikaimanake Jesússhintsiini, ikantanake: “¡Eloi! ¡Eloi!¿Lama sabactani?” (Iro ikantaitziriañaaneki aaka: “Pava, Pava, ¿ipaitamapookaventantakanari?”) 35Ikantairikapayeeni saikaventakeriri Jesús,ikemavetavakari ikaimanake.Ikantanake: “Pinkemeri, ikaimatziiriElías.” 36Ishiyapainta aparoni,yaatapaintzi manthakintsi kepishaariki,jankoviitakeneri savoropankeki,jovaankakotakeneri iratsimiyaatero,ikantzi: “Añaavakeriita ari impokakeElías irovayiitairi.” 37Ipoña japiitanakeroikaimanai shintsiini, tera iraneenkatanai.38Okanta janta tasorentsipankoki,saperyaanake niyanki tontamaitatsiriithatashiitzirori, opoñaanaka jenokiirojatzi osaaviki, apikota okantanaka.39

kariri eejatzi Jesús, iñaakeriraikaimanake shintsiini ikamantanakari,ikantanake irirori: “OmaperovetatyaamaItomintari Pava irika.”

40

tsini jantyaatziini. Jiroka okaraiyini:María Magdalena, Salomé, María iriniroiyaapitsi Jacobo ipoña José. 41

yeeni tsinane irootake tsipatakariripairani Jesús Galilea-ki,yetakeriri. Otsipatakaro eejatzi pashinetsinanepayeeni oyaatapaakeriri Jesúsipokakera Jerusalén-ki.

15

91

Ikitaitakeri Jesús(Mt. 27.57-61; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)42Aritake sheetyaanake. Irootake

kitaite jamenarontapiintaita iroyaariosaitekira, kitaite imakoryaantaitari.43Ikanta José poñaachari nampitsikiArimatea, ikaratapiintziri japatotajevariite, irijatzi oyaaventariri Pavaimpinkathariventantai. Te intharovejiyaatashitanakeri Pilato, ikantapaakeri:“Pishinetenari nonkitatairi Jesús.”44Tema jomapokapaakeri Pilato, teiriyovetya kamakera Jesús.takeri ijevare ovayiriite, josampitakeriomaperorika ikamake Jesús. 45

taitakerira Pilato, ishinetaineri Joséiraanairi. 46Jamanantashitakerikithaarentsi jentamaitatsiri.ryaakotairi, japonatakeri. Jovakotakerijimorontashiitziri kaminkaripayeenishirantaaki, joipinakaantake mapi,joshepitakotantakari. 47Okanta MaríaMagdalena otsipatakaro María iriniroraJosé, amenaiyakeni iroori tsikajovaitakeri.

Jañaantaari Jesús(Mt. 28.1-10; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10)

16 1

taitari. María Magdalena,takaro pashine María irinirora Jacobo,opoña Salomé, amanantaiyakenikasankaari, iyaate otziritantaiyaarimiJesús-ni. 2Okanta okitaitamanaidomingo, ananenkamanaka iyaateomoroki jovaveetakarira Jesús. Aritake

tapaakara janta. 3Okantavakaiyani:“¿Impaityaaka otamikerone mapijashitakotantaitakariri?” 4

tapaaka, oñaatzi otamikaka mapi, temaantaro mapi oni. 5Kyaapaake omorokijovaveetakarira. Oñaashitapaakaaparoni evankari isaikake akojanoriki,

okitamaanikitake iithaare.nakeni. 6Ipoña ikantanakero irirori:“Eero pitharovi. Iriima pipokashivetaJesús Nazaret-satzi, ipaikakotaitakerichapinki. Añagaira, te isaike jaka.Pamenero jovaveetakari. 7Pimpiyanake,pinkamantayetairi iriyotaane,tairi eejatzi Pedro arira iriyaatai JesúsGalilea-ki, ari piñaayetairiri. Aritakeikamantzitakami.” 8Oshiyapithatanakaroomorona, ompevaitanaka. Tekatsipashine atziri onkamantanake, temaotharovanakitzi.

Joñaakaaro María Magdalena(Jn. 20.11-18)

9Aritake añagai Jesús kapichekitaitedomingo, iro jetanaa joñaakaaro MaríaMagdalena jovashinchagairi pairanijaakavetaro karatatsiri 7 peyari. 10Irojatziiyaatashitantanakariri iroori ikaratziitsipatakari pairani Jesús, oñaapaatziirijiraavaitaiyani, okamantapaakerioñagairi. 11Ikanta ikemavetaiyavakarooñagairi Jesús jañagai,yeroni.

Joñaakaari Jesús apite iriyotaane(Lc. 24.13-35)

12Ikanta Jesús, joñaakaari apiteiriyotaane jiyaataiyini avotsiki,vorotapai kapicheeni. 13

kani irirori, ikamantavetapaakariikarataiyini. Ari ikempitaitakeriri eejatzi,te inkempisantaiteri.

Jotyaantziri Jesús iriyotaane(Mt. 28.16-20; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)14Ikanta jovavaiminthaitaiyani 11

iriyotaane, ari joñaakakariri Jesús,ikaminaathatapaakeri, iñaakerirakisoshire ikantayetaka, te inkempisanteriikaratzi ñaayetairiri jañagai. 15

pairi: “Piyaate pothotyeero maaronikipatsi. Piñaaventaineri atziripayeeni

15 16

92

Kameethari Ñaantsi. 16Tsikarika intzimekempisantavakerone,chane, iriitakera avisakoshiretaatsine.Iriima kaari kempisantavakerone,irovasankitaitaatyeeri. 17

yetanakya inkarate kempisantanaatsine:irovashinchaayetairi jaakayetziri peyariimpairyeena naaka. Iriñaavaitayetairokantashivaiyetachari ñaantsi. 18Aririkairoirikavetyaari maranke, aririkairiravetyaaro piyantatsiri, tekatsionkanteri, eero ikami. Ari onkantakeirovashinchaayetairi mantsiyaripayeenieejatzi.”

Jovajenokaa Jesús inkiteki(Lc. 24.50-53)

19

tayetakeri, irojatzi jovajenokantaariinkiteki,ventantapai.riki. 20Ikanta jiyaataiyanakeni iriyotaane,ikamantantake maaroni nampitsiiteki.Avinkatharite matakaayetakeriri,jantakaayetakeri kaari iñaapiintayeetzi,

tya ikamantantayeetziri. Arionkantyaari.

16

93

Jovethaitari Teó lo

1 1

romi okaratzi avishimoyetakairi.2Ikovaitake irothotyeetero okaratzijiyotaayetakairi ñaayetajaantakeroriovakeraini tsika itzimi kamantakairoriñaantsika. 3Ari nokempitakari eejatzinaaka Teó lo. Tema namampaakaroineetsiini tsika okanta opoñaantanakari,irootake nosankinatantaamirori eerokaokaratzi avisayetaintsiri. 4Ari onkantyapiyotakotantyaarori kyaaryooperoiniokaratzi jiyotaavetaitakamiri.

Iñaaventaitziro itzimantakari Juan5Pairani, ipinkatharitantari Herodes

janta Judea-ki, ari isaikiri aparoniomperatasorentsitaari ipaita Zacarías,icharine Abías-ni jini. Irooma iina opaitaElisabet, irisaro Aarón-ni onatzi eejatziiroori. 6Kameethashire ikantaiyaniapiteroite iñaapinkathatziri Pava.Jimonkarayiniri okaratzi ikovakairiri,tekatsi aparoni inkenakaashitapaintya.7Iro kantacha te intzime irovaiyane, temamaanirothaki onatzi Elisabet.natashitaiyakani. 8Okanta aparoni kitaite,ari omonkarataa jantapiintantaroriZacarías jomperatasorentsitaaritantari.9

rentsitaari, ikempitakaantakeroiñaaretaita, ari iñeetakero iri Zacaríaskyaatsine tasorentsipankoki intayeneriPava kasankainkari. 10Piyotaiyachani

atziri jakakiroki jamanaiyini, itagaitzirorakasankainkari. 11Arira joñaakakaririZacarías imaninkarite Avinkatharite,ikatziyimotapaakari irakoperorikiitayirora kasankainkari. 12Iniroiteitharovanake,tavakeri iñaavakerira. 13

nake maninkari, ikantzi: “Zacarías, eeropitharovi. Tema ikemaitakemiropamanane. Ari piñaakero piina Elisabet,ovaiyante. Iri pimpaiteri Juan. 14Aririkaintzimakerika pitomi,reventeri, ari inkempitakyaari eejatziatziripayeeni. 15

kaiyaari Pava. Eerora pimiretakaarikachoyetatsiri ishinkiitari. Temainampitzitantatyaari Tasorentsinkantsitekeramintha intzimeeta. 16

takaayetaiyaari Israel-mirinkaiteinkempisantairi Avinkatharite Pava.17Iriitake eevatapaakerine Avinkatharite.Inkantakaakyaarira ishintsinkani Elías,ari iraapaatziyashiretakaayetaiyaariashitaaniriite maaroni irovaiyaneete. Ari

reri,tyaari inkempisantaiteri Avinkatharite.”18Jakanakeri Zacarías maninkari,ikantziri: “¡Ari! ¿Tsikama onkantyaniyotantyaarori iroka? Tema antarikonanonake naaka, eejatzi okempitakari noinairoori.” 19Ikantzi maninkari: “NaakatakeGabriel, poñaachari Pavaki.kena nonkamantemiro KameethariÑaantsi. 20Iro kantamaitacha,

KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI LUCAS

94

okantakaantziro pithainkañaanetakena,kisovaante pinkantya iroñaaka, irojatzi

miri.” 21Saikaiyatsinira pashinejakakiroki joyaaventaiyarini Zacarías,ipoña ikantavakaiyani: “¿Ipaitama

koki?” 22Ikanta ishitovavetapaaraZacarías, te onkante iriñaavaitapai,jookojookovaitashitapaa.

koki.nake. 23Irojatzi jimonkaraantaarorikitaite jantavaitzi tasorentsipankoki, jataiipankoki irirori.

24Okanta Elisabet iinara Zacarías,motzitake. Iniroite opampithashiretaka,te oshitovai opankoki ikaratzi 5 kashiriomairentaka, okantashirevaitzi: 25

take jinintakaakenari Pinkathari naaka,

tana.”

Iñaaventaitziro intzimantyaari Jesús26Okanta, aritake avisanake 6 kashiri,

jotyaantairi Pava maninkari Gabrielnampitsi paitachari Nazaret saikatsiriGalilea-ki, 27iriñeero aparoni evankarokaari iyoterine shirampari, paitachariMaría, tema irootake iinantyaaroevankari paitachari José, icharineniDavid. 28Ikanta ikyaapaakera maninkariosaikira María, ikantapaakero:thatami María, itsipatatyaami eerokaAvinkatharite. Panaakoyetakero pashinetsinaneyetatsiri ineshinonkaperotamiPava!” 29Okanta oñaavakerira maninkari,opampoyaaminthatavakeri,

karo. 30Ipoña ikantziro maninkari:“María, eero pitharovi, temaiyaminthaane Pava pinatzi. 31Aripiñaakero pimotzite, intzime peentsite.Iri pimpaiteri JESÚS. 32Iriitake materoneiririiperote, impaitayeeteri Itomi

Jenokisatzi. Tema Pava Avinkatharite,

takaakeri. 33

rine ikaratzi icharinentayetakariJacob-ni,thariventantai irirori.” 34

keri María, okantziri: “¿Tsikama inkenenomotzite, tera noñe shirampari?”35Jakanakero maninkari, ikantziro: “Irirakantakaiyaarone Tasorentsinkantsi. Temaimpamankantatyeeyaamiro ishintsinkaJenokisatzi,kantzi aamparentsi.tyaari povaiyane Tasorentsi Itomi Pava.36

thori Elisabet, ipaitaveetari maanirothaki,okantavetaka antarokonavetaka iroori,motzitai. Tzimakotake 6 kashiri. 37Tematekatsi kompitzimotyaarine Pava.”38Opoña okantanake María: “Naakatakeiromperatane Pinkathari, irantenarookaratzi pikantakenari.naari maninkari.

Iyaatake María areetaro Elisabet39Ipoña pashine kitaite, shintsiini

iyaatanake María, jatake tonkaariki Judea-kiosaikira aparoni nampitsi, 40irojatziareetantakari ipankoki Zacarías,paakaro Elisabet. 41Okanta okemavakeroElisabet ovethatapaakarora María,naka omotzitakeri.tyaaro Elisabet Tasorentsinkantsi, 42

tanake shintsiini iroori, okantanake:

tatsiri itasonkaventaitakemira.tyaari eejatzi povaiyane. 43¿Ipaitama

tharite? 44

tapaakana, ishevatanaka nomotzitakerinaaka, ikimoshiretanake. 45Kimoshirera

kera, tema aritake omonkarataiya okaratziikovakaakemiri Avinkatharite.”

1

95

46Opoña okantanake María:Iniroite noveshiryaaventaiyaariNovinkatharite,

47 Kimoshire nonkantaventyaari Pava

nane.48 Tema iñaakero iromperatane

ashinonkaavaitaka,Aripaitera inkantayeetai: Iniroiteitasonkaventaitakero.

49 Tema iniroite jantzimotakenarimatzirori otzimi ishintsinka.

¡Tasorentsi onatzi ivairo!50

tyaari apaata,

rine.51 Iro ishintsinka imatantayetakari.Japerotzitairi ipampithashirevetariiranterimi kantakaaperovaitachari.

52 Ikaratzi pinkatharivetachari,ikantakaantakero Pava eerojiyaatakaantaro impinkatharite,

pashiryaavetachari.53 Jashaarantakaayetari ikaratzi

tashaaneentavetachari,Iriroma ikaratzi ashaarantavetacharijaapithayetairi tzimimovetaririjomishitovakerira.

54 Jineshinonkatairi Israel-mirinkaite,tema iromperatane inayetake.

Te impeyakotyaari ikaminthaayetziri,55 Tema iro ikantayeetakeriri pairani

acharineyetakari,Jetanari Abraham-ni irojatzi inkarateincharinentayetaiyaari.

56Ari osaikimovaitapaintziro María irokaElisabet ikaratzi mava kashiri, irojatziopiyantaari opankoki iroori.

Itzimantakari Juan oviinkaatantaneri57

tyaari Elisabet, tzimake otomi. 58Ari

reventaiyironi, tema jiyotaiyakeniiniroite jineshinonkatakaro Pava.59Aritake maakotapaake 8 kitaiteeentsika,teri, ari ikovaveetaka impaitaiterimiZacarías, tema ivairora onatzi iriri.60Irojatzi okantantanakari iriniro: “Eeroipaita Zacarías, impaitya Juan.” 61Ariikantaitanakero: “¿Opaitakaya? Tematekatsi pisheninka paitachaneri Juan.”62Ipoña jookotaitakeneri ashitaririjosampiitziri, tsika inintzi impaiteri.63

neri, ari josankinatakeri, okantzi: “Juanimpaitya.” Ipampoyaaminthatanakeriikaratzi osampitakeriri. 64

naa iñaavaitanai Zacarías. Iniroiteiñaapinkathatanakeri Pava,nakeri. 65Paraanka ikantaiyanakaniisheninkapayeeni Zacarías. Tema ithonkaikemaitakero tonkaariki Judea-ki okaratziavisaintsiri. 66Pampithashire ikantaiyakaikaratzi kemakoventakeriri, ikantaiyini:“¿Tsikama impaityaaka apaata irika?

tharite irika eentsika.”

Ikamantantakeri Zacarías67Ikanta Zacarías, ashitakariri eentsika,

ikantakaanakari Tasorentsinkantsi,ikamantantanake, ikantzi:

68 Kameetha inake Avinkatharite Pava,ivavanetari Israel-mirinkaite,

Ipokake irovatsinaryaakoyetai.69

shiretantzi,Iriitake icharinentakari David-ni,iromperatane.

70 Iro iñaavaitakaayetakeriri pairanitasorentsitatsiri kamantantaneri.

71

tara kisaneentayevetairi.72 Tema jineshinonkataari ikaratzi

acharineyetakari,

1

96

Eero ipeyakotaro tasorentsitatsiriirantzimotavakaiyaari.

73 Irootake iroka ishinetaakeriri pairaniacharineni Abraham,

Onkarate irantzimotairi.74 Intsiparyaakoventai itzimayevetara

kisaneentayetairi,

tairi.75 Kiteshire ankantayetaiya.

shire ankantzimentaiyaari maaronikitaiteriki.

76 Irooma eeroka notomi,temi iyamantanerite Jenokisatzi.

Tema eerokatake eevaterinePinkathari, povetsikanonteri tsikainkenayetanake.

77

yeeni, iro iriyotantyaari iriitakeovavisaakotantaneri.

vetaka.78

tai Pava,Jotyaantakairi poñaachari inkitekiikempitakotapaakaro okantarankiovakera okitaityaamanai.

79

tsiri otsirenikitzira.

vetakari iraampare iyotakaantatsiriiriyaayetaatye sarinkaveniki.

Iri oñaakantairone tsika ikantaitaisaikaitzi kameetha.

80Kameethara ikimotatzi eentsika,ñaaperoshire ikanta. Ari inevetaroisaikavaitzi janta tsika te inampiitaro,irojatzi omonkaratantakari iroñaakyaariIsrael-mirinkaite.

Itzimantakari Jesús(Mt. 1.18-25)

2 1Ipoña Pinkathari César Augusto,ikantakaantake irosankinatakotya

maaroni atziri. 2Aripaite omapokaka

irosankinatakoyeetya ijevatakaantantariCirenio janta Siria-ki. 3Maaroni atzirijiyaataiyakeni irosankinatakoyetyainampiki tsika ipoñaayeta pairaniicharine. 4Irojatzi itonkaantanakari Joséirirori, ipoñaanaka Nazaret saikatsirijanta Galilea, iriyaatero nampitsiki tsikaitzimake pairani Pinkathari David, opaitaBelén saikatsiri janta Judea. Tema irikaJosé icharine ini David-ni. 5

natakotyaari irirori intsipatyaaroiinathori María, tsika otzimi ikashiyakariirayero. Iro kantamaitacha aritakemotzitake iroori. 6Ikanta jareetaiyakaraBelén-ki, irootaintsi ontzimaanite María.7Ari itzimakeri etanakarori otomi.Oponatakeri, onoryaakeri irovamentokipiratsi, tema te oñaapaake tsikaomaapaake.

Maninkariite ipoña aamaventariri oisha8Okanta jantyaatziini nampitsi, tzimatsi

tari. 9Ari joñaakakari imaninkariteAvinkatharite. Ikitainkatakotantapaakariirovaneenkaro Avinkatharite, iniroiteitharovaiyanakeni. 10Iñaanatapaakeri,ikantziri: “Eero pitharovashivaita. Temanamatziimi Kameethari Ñaantsi, irooimoshirenkairine maaroni atziri. 11

taikera iroñaaka ovavisaakotantaneri, jantainampikira pairani pinkathari David-ni,iriitake Cristo Avinkatharite. 12Jirokapiyotantyaariri: Ari piñaakeri imponaiterieenchaaniki ironoryeetakeri irovamentokipiratsi.” 13Iñeetatzi ikoñaatapaake oshekiinkiteveri itsipatapaakari maninkari,jamampaaventapaakari Pava, ikantaiyini:

14 ¡Iro aritataitatsi otzimimotziriirovaneenkaro Pava nampitaroriojenokitajaantzira inkite!

payeeni jaka kipatsiki!15Ikanta ipiyeeyanaani maninkariiteinkiteki, ikantavakaanaka aamaventariri

1 2

97

iroishate: “Thame aate Belén-ki,tero opaita avisaintsiri. Ari añeeroriikamantakaantakairi Avinkatharite.”16Shiyeeyanakani,rori María otsipatakari José, onoryaakerieenchaanikite irovamentoki piratsi.17Ikanta jiñaapaakeri,kero okaratzi ikantakeriri inkaarankimaninkari. 18Ipampoyaaminthataitakeriaamaventariri oisha ikemaitziriraikinkithavaitzi. 19Irooma María, antaroopampithashiretakotaro iroori okaratziikantaitapaakerori. 20Ipoña ipiyeeyanaaniaamaventakotariri oisha, tharomentaikanta jamampaaventanaari Pava, temaiñaayetakero okaratzi ikamantaitakeririinkaaranki.

Jagaitanakeri Jesús tasorentsipankoki21Ari maakotapaake 8

niki, jagaitanakeri intomeshitaaniiteri.Irojatzi ipaiyeetantakariri JESÚS tema ariipaitzitakari maninkari tekeraminthaomotziteriita María.

22Okanta jimonkarataakero kitaite

yetai, tema iro ikantakaantakeriMoisés-ni. Ari jagaitanakeri JesúsJerusalén-riteki. 23Iro irimonkaraantyaaroriOsankinarentsijanori ikantakaantziriAvinkatharite, kantatsiri:

Iriirika shirampari omapokanetsinane,

Irashitakaayeetyaari Pinkathari,itasorentsite irinatye.

24Irimatantyaarori irimonkarayeroikantakaantane Pinkathari, ontzimatyeimpometaineri Pava:

Apite tookitzi, eerorika apite iryaanishiro.

25Tzimatsiya janta Jerusalén-ki aparonishirampari ipaita Simeón.shire ini irika shirampari,sorentsitaneri ini,

tantakari Tasorentsinkantsi. Iriitakeoyaaventarori imposhenkayeetaiyaariIsrael-mirinkaite. 26JiyoshiretakaakeriSimeón Tasorentsinkantsi, eero ikamita

totane Avinkatharite. 27IkantakaakariTasorentsinkantsi,koki. Ipoña ashitariri Jesús jaanakeritasorentsipankoki irimonkaraantyaaroriikantakaantaitane, 28ithomaavakeriSimeón irika eenchaaniki,nakeri Pava, ikantzi:

29 Monkaraaka Pinkathari okaratzipishinetaakenari,

Pishinetaina iroñaaka nonkame, temapomperatane povakena.

30 Tema noñagairi ovavisaakotantaneri,31

rine atziripayeeni,32 Iri kitainkatakoyetairine atziri kaari

asheninkata,

yeetantyaariri Israel-mirinkaite.33Ipampoyaaminthatanakeri ashitariri,ikemakoventziri iñaantsikoventaitziriJesús. 34

rira, ikantanakero iriniro Jesús: “Irika

shitantaiyaari osheki asheninkaIsrael-mirinkaite, kempivaitakaimparyaatyeemi, iri kantakaiyaaroneeejatzi iravisaakoshiretantaiyaari osheki,

vetaka. Tema osheki inkantaite: ‘Kaariirooperori ñaantsi iñaaneyetakari.’35

terone okaratzi impampithashiretaityaari.(

yeetatyeemi.)”36Ari osaiki eejatzi aparoni tsinane

paitachari Ana, kamantantanero oniiroori,kari Aser. Antarokonatake iroori.

2

98

paake, 7 osarentsi otsipavetakari oime.37Kamaimetzinkaro onatzi, tzimakeokaratzi 84 osarentsite. Ari ashi ovatziiroosaiki tasorentsipankoki, aakoventarokitaite eejatzi tsireni amani,karo eejatzi. 38Ari opokapaakeri irokatsinane, opaasoonketapaakeri Pava.Ipoña oñaaventanakeri eenchaaniki,irojatzi ikemantaiyakarini ikaratzioyaakoventarori irovatsinaryaakoyeetairiJerusalén-satzi.

Ipiyantaari Nazaret-ki39Aritakera imonkaraakero okaratzi

ikantakaantayetziri Pinkathari, piyaaGalilea-ki osaikira inampi Nazaret.40

niki, eekero jiyaatatzi ishintsitzi,iyotaneri jinatzi. Aamaventa jovakeriPava.

Isaiki Jesús tasorentsipankoki41Ari ikantapiintatya osarentsiki

ashitariri Jesús jiyaatzi Jerusalén-kijoimoshirenkiro Anankoryaantsi. 42IkantaJesús aritake tzimanake 12 irosarentsite,jataiyakeni Jerusalén-yapiintari iroimoshirenkya. 43Aritakekaratake joimoshirenkaiyani, piyeeyaaniashitariri, iro kantamaitacha irojatziisaikanakeya Jesús irirori janta Jerusalén,te iriyote ashitariri. 44Iñaajaantakeeevatake Jesús ikempiyayetanaariikarataiyini. Aniitake aparoni kitaite, ariikovavetaari,payeeni ikaratzira jiyaataiyini. 45Teraiñeeri, ipiyaa Jerusalén-ki inkokovatairi.46Mava kitaite jiñaantaariri isaikitasorentsipankoki,tziri iyotakotzirori Ikantakaantaitane,josatekaitakeri niyanki,tziri. 47Ipampoyaaminthataitakeriiñeetakerira omapero jiyotaneta,

yetakeriri. 48Ikanta jiñaapairira ashitariri,

ipampoyaaminthatapaakeri,keri iriniro: “Notomí,naka?tari piri,kena.” 49Ipoña jakanake irirori,ikantanake:nari? ¿Tema piyote iro kovaperotachananteneri ikovakaanari Ashitanari?” 50Irokantacha te inkemathatero ashitaririokaratzi ikantakeri. 51Jaanairi, jataiyeeniNazaret-ki. Jantzirora maaroni okaratzijomperatariri iriri. Iro kantachapampithashire ovakotakeri iriniro.

52

tzi, iyotane ikanta. Kempoyaaventa joviriPava.yeeni iyaminthaane joviri.

Ikamantantziri Juan oviinkaatantaneri(Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28)

3 1Aritake monkarataka 15 osarentsiipinkathariventantzi Tiberio César.

Ari ijevatziri Poncio Pilato irirori jantaJudea-ki. Iriima Herodes ijevatzi iriroriGalilea-ki. Iriima Felipe irirentzi Herodes,ijevatzi irirori Iturea-ki eejatziTraconite-ki. Ipoña Lisanias, ijevatziirirori Abilinia-ki. 2

rentsitaari. Aripaite iñaanashiretakeriPava itomi Zacarías paitachari Juan jantatsika te inampiitaro. 3

tanakari Juan intatsikero Jordán,iñaaventziro oviinkaataantsi, ikantzi:“Poviinkaatzimentaiyaari Avinkatharite,povashaantairo pantayetziro kaariperori,

vetaka.” 4Tema iro josankinatakeripairani Isaías kamantantaneri, ikantake:

Inkamantantaite apaata janta tsika teinampiitaro, inkantaite:

Povameethataineri Pinkathari tsikainkenapaake,

Pinkempitakaantero itampatzikaitziroavotsi.

2 3

99

5

tzi,Ovinteniyetai otzishi.Tampatzika onaatye avotsi okaratzitzipivetachari,

Omameripanka onkantayetaiya.6 Ari iriñeero maaroni atziri tsika

ikanta Pava jovavisaakotantzi.7Ikantayetavakeri atziri pokayetaintsiri

iroviinkaatya:yeni eeroka, pikempitashitakari maranke.¿Piñaajaantake eero jovasankitagaitaimi?8Omaperorika povashaantairo tsikapikantaveta pairani,tai,tsiri. Eero pikantashirevaitashita: ‘Añanaaka icharineni Abraham,

vaitzi.’ Pinkeme nonkante:rikami Pava, kantatsi iratziritakairo irokamapi,tayetakari Abraham-ni. 9Pankirentsi kaarikithotatsi,tero. Ari inkempiyeetaimi eerokaeerorika pikameethashiretai.”

10Ikanta atziripayeeni josampitanakeri,ikantziri: “¿Opaitama nantairi?” 11Arijakanakeri, ikantzi: “Tzimatsirika apitepiithaare, pimperi aparoni kaariotzimimotzi. Tzimatsirika povarite, aripinkempitakero eejatzi.” 12Ipoñaipokaiyakeni kovakotziriri kireekiisheninka ikovi iroviinkaatya,keri: “Pinkathari, ¿opaitama nantairinaaka?” 13Ikantakeri: “Eero panaakairo

teri.” 14Ikanta ovayiriite Roma-satzi,josampitakeri eejatzi, ikantziri: “Naaka,¿ipaitama nantairi?” Jakanakeri, ikantzi:“Eero pasaryiimatanta,

riri atziri tsikarika ompaitya.reventeri ikaratzi ipinaitzimiri eeroka.”

15Osheki atziri aamaventakaririJuan, ikantashiretaiyini: “¿Kaarima

irika Cristo?” 16Ari ikantanakeri Juanmaaroni atziri: “Naaka intaaninoviinkaatantaro jiñaa.cha,katharentsitzi,kari naaka.kaantena naaka iromperataneonkantya no-zapato-ryaantyaariri.Iriitakera kempitakaantyaarone

kantsi, iroviinkaatantatyeerimi eejatzipaampari. 17Tema aririka aviikiteroavankire, otekakitziro, ipoña atayiroopentakeereki. Iro aake okithoki,otekitakero, ovakoyetakero. Ariinkempitagaiyaari Avinkathariteeejatzi, irinashiyetaiyaari atziri.Ineshinonkayetaiyaari inkaratekempisantanairine, iriima kaariovashaanterone ikaariperoshirevaitzi,

tsine.”18Osheki ikaminaantake Juan

thari Ñaantsi. 19Ari ikempitaakeririeejatzi Herodes pinkatharitatsiri,ikaminaathavetakari, jaakeroraHerodías iinantavetari Felipe irirentzi.Tema tzimatsi eejatzi osheki pashinekaaripero jantayetakeri. 20Irooraovatsiperotakerori jantakeri Herodesjashitakotakaantakeri Juan.

Joviinkaata Jesús(Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11)

21Ikanta joviinkaayetzirira Juanosheki atziri, ari joviinkaatakari Jesúsirirori. Jamanaminthaitzi Jesús,kempivaitaka ashitaryaanakityeeyaamiinkite, 22iñeetatzi ipokashitakeriTasorentsinkantsi ikenapaake jenokiikempitapaakari shiro. Ikemaitatziinkiteki ikantaitanake: “EerokatakeraNotomi netakoperotane. Oshekinokimoshireventakemi.”

3

100

Icharineyetari Jesús(Mt. 1.1-17)

23

takeri, ari tzimake 33 irosarentsite.Ikantayeetzi iri tomintakari José.Tomintanakariri José ipaita Elí, 24

tanakariri Elí ipaita Matat,riri Matat ipaita Leví, tomintanakaririLeví ipaita Melqui, tomintanakaririMelqui ipaita Jana, tomintanakariri Janaipaita José, 25tomintanakariri José ipaitaMatatías, tomintanakariri Matatías ipaitaAmós, tomintanakariri Amós ipaitaNahum, tomintanakariri Nahum ipaitaEsli, tomintanakariri Esli ipaita Nagai,26tomintanakariri Nagai ipaita Maat,tomintanakariri Maat ipaita Matatías,tomintanakariri Matatías ipaita Semei,tomintanakariri Semei ipaita José,tomintanakariri José ipaita Judá,27tomintanakariri Judá ipaita Joana,tomintanakariri Joana ipaita Resa,tomintanakariri Resa ipaita Zorobabel,tomintanakariri Zorobabel ipaita Salatiel,tomintanakariri Salatiel ipaita Neri,28tomintanakariri Neri ipaita Melqui,tomintanakariri Melqui ipaita Adi,tomintanakariri Adi ipaita Cosam,tomintanakariri Cosam ipaita Elmodam,tomintanakariri Elmodam ipaita Er,29tomintanakariri Er ipaita Josué,tomintanakariri Josué ipaita Eliezer,tomintanakariri Eliezer ipaita Jorim,tomintanakariri Jorim ipaita Matat,30tomintanakariri Matat ipaita Leví,tomintanakariri Leví ipaita Simeón,tomintanakariri Simeón ipaita Judá,tomintanakariri Judá ipaita José,tomintanakariri José ipaita Jonán,tomintanakariri Jonán ipaita Eliaquim,31tomintanakariri Eliaquim ipaita Melea,tomintanakariri Melea ipaita Mainán,tomintanakariri Mainán ipaita Matata,tomintanakariri Matata ipaita Natán,

32tomintanakariri Natán ipaita David,tomintanakariri David ipaita Isaí,tomintanakariri Isaí ipaita Obed,nakariri Obed ipaita Booz,riri Booz ipaita Salmón, tomintanakaririSalmón ipaita Naasón, 33tomintanakaririNaasón ipaita Aminadab, tomintanakaririAminadab ipaita Aram, tomintanakaririAram ipaita Esron, tomintanakariri Esronipaita Fares, tomintanakariri Fares ipaitaJudá, 34tomintanakariri Judá ipaitaJacob, tomintanakariri Jacob ipaita Isaac,tomintanakariri Isaac ipaita Abraham,tomintanakariri Abraham ipaita Taré,tomintanakariri Taré ipaita Nacor,35tomintanakariri Nacor ipaita Serug,tomintanakariri Serug ipaita Ragau,tomintanakariri Ragau ipaita Peleg,tomintanakariri Peleg ipaita Heber,tomintanakariri Heber ipaita Sala,36tomintanakariri Sala ipaita Cainán,tomintanakariri Cainán ipaita Arfaxad,tomintanakariri Arfaxad ipaita Sem,tomintanakariri Sem ipaita Noé,nakariri Noé ipaita Lamec, 37

kariri Lamec ipaita Matusalén,nakariri Matusalén ipaita Enoc,nakariri Enoc ipaita Jared,riri Jared ipaita Mahalaleel,riri Mahalaleel ipaita Cainán, 38

nakariri Cainán ipaita Enós,riri Enós ipaita Set, tomintanakariri Setipaita Adán, tomintanakariri Adániriitake Pava.

Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús(Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13)

4 1Ikanta ipiyaa Jesús ipoñaagaro Jordán,isaikashiretantakari Tasorentsinkantsi.

Ikantakaanakari Tasorentsinkantsi, jataketsika te inampiitaro. 2Ari isaikakeri okaratzi40 kitaite, irojatzi ikovavetantakari kamaariinkaariperoshiretakairimi. Tema tekatsiirovaiya janta, ayimatakeri itashe. 3Pokakekamaari, ikantavetapaakari:

3 4

101

tyaarika Itomintami Pava, pimpeyero tantairoka mapi, poyaaro.” 4Ari jakanakeri Jesús,ikantanakeri: “Tzimatsi osankinarentsikantatsiri:

Tera apatziro okovityiimotari atziriiroyaaro tanta,cha ankempisantairo maaroniikantairi Pava.”

5Ipoña kamaari jaanakeri Jesús tonkaarikiotzishi, jookotapaintziniri maaroni nampitsiipinkathariyetzira atziriite. 6Ikantziri: “Arinonkantakaakyaaro iriñaapinkathayetaimimaaroni piñaayetakeri, ari nompakemiroeejatzi irovaneenkaro. Tema irootakejashitakaayeetakanari naaka maaroni, arionkantake nomperi itzimirika nokoviri.7Aririka potyeerovake piñaapinkathatena,maaroni ikaratzi piñaakeri, eerokaashitanaiyaarine.” 8Ari jakanakeri Jesús,ikantziri: “Tzimatsi osankinarentsi,kantatsiri:

Añaapinkathateri Avinkatharite Pava,iri ankempisante apaniro.”

9Ipoña kamaari jaanakeri nampitsikiJerusalén, isaikaakeri jenoki otavantokitasorentsipanko, ikantapairi:rika Itomintami Pava, pimitayeosaavikinta kipatsiki. 10Tema tzimatsiosankinarentsi, kantatsiri:

Irotyaantemiri Pava imaninkariteaamaventyaamine,

11 Iri thomaavakemine,Eero pomposantavaitapaaka mapiki.”

12Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “Aritakeikantaitake pairani:

tyaari Pivinkatharite Pava.”13

tyaari Jesús inkaariperoshiretakairi,jintainaryaapaintari.

Jetanakari jantayetziri Jesús(Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15)

14Ikanta ipiyaa Jesús Galilea-ki,otyaakari ishintsinka Tasorentsinkantsi.

Ithonka ikemakoyeetanakeri maaroni.15Jiyotaantayetake maaroni tsikajapatotapiintaita.takari maaroni.

Ipiyaa Jesús Nazaret(Mt. 13.53-58; Mr. 6.1-6)

16Ikanta Jesús piyaa inampiki Nazarettsika jantaritake. Okanta aparoni kitaitejimakoryaantaitari,piintaita, tema iro jametapiintakariirirori. Ari ikatziyanakari iriñaanateroosankinarentsi. 17

nare kamantantaneri Isaías-ni. Ikantajapinairyaakero osankinarentsi, iñaatziirojosankinaitakero, kantatsiri:

18 Isaikantana naaka ItasorenkaAvinkatharite,

Tema iri saipatziitotakenari onantarinoñaaventaineri ashinonkainkariKameethari Ñaantsi.

tari.Nonkamantayetairi jaakaantayeetziri

tayeetairi.

kiri,Nosaikakaashivaitaiyaari ikaratzijotzikayeetari.

19 Noñaaventayetairo tsikapaiteiraakameethatantai Avinkatharite.

20

tsi, ipanairi kinkithatakaantapiintatsiri,saikanake. Irojatzi ipampoyaakerimaaroni atziri ikaratzi saikaintsirijapatotapiintaita. 21Ari jetanakaroikantayetanakeri:kami iroñaaka iroka osankinarentsiokaratzi pikemakeri.” 22

thaitanakeri Jesús, tema kameethaokanta iñaaventayetziri.takoyetanakeriri kameethaini.tzi eejatzi: “¿Kaarima irika itomi José?”

4

102

23Irojatzi ikantantanakariri: “Kempitakaari pinkantakena:kari paaventya eeroka. Tema oshekinokemakoventakemi pantayetakeriCapernaum, intsityaa pantapairo eejatzijaka pinampiki. 24Eekero ikantanakitziJesús: “Omaperotatyaara nonkantemiri,ari jashi jovatziiro kamantantaneri teiriñaapinkathaiteri inampiki tsikaisaikayetzi isheninka. 25

tya iroka, pairani eeniro isaikavetaniElías, te omparyaagairanki inkaneokaratzi mava osarentsi ipoña 6 kashirijanta Israel-ki, iniroite itasheneentaitake.Osheki kamaimetzinkaro tzimavetacharijanta, 26iro kantamaitacha,taiteri Elías-ni iriyaatashitero aparonikamaimetzinkaro,keri nampitsiki Sarepta saikatsiriSidón-ki, osaikiranki aparoni tsinanekamaimetzinkaro kaari isheninkata. 27Ariokempitakari eejatzi eeniro isaikavetakamantantaneri Eliseo,ranki Israel-ki osheki mantsiyaripathaavaitatsiri. Iro kantamaitachari teirotyaantaiteri Eliseo irovashinchagaiaparoni, intaani jotyaantaitakeri Naamánkaari isheninkata poñaachari nampitsikiSiria, jovashinchagairi.” 28Ikantaikemaiyakera ikaratzi saikaintsirijapatotapiintaita, iniroite ikisaiyanakani.29Ikatziyeeyanakani, jagaitanakeri Jesúsoveraathapita nampitsi, ikenakaitanakeritsika osaiki impereta irotziryeeterimi.30Iro kantamaitacha Jesús,nakari josatekantanakari niyanki, jatai.

Atziri jaakiri peyari(Mr. 1.21-28)

31Ikanta Jesús oirinkanaa nampitsikiCapernaum saikatsiri Galilea.yetapai kitaiteriki jimakoryaantaitari.32

tzira, ipampoyaaminthaitakeri. 33Okantajanta tsika japatotapiintaita, ari

isaikakeri aparoni atziri jaakiri peyari,kaimanake shintsiini irirori, 34ikantzi:“Piñaashityaana Jesús Nazaret-satzi,niyotzimi naaka eerokatake itasorentsitePava.nani.” 35Ikisathatanakeri Jesús,keri: “¡Pimairete peyari, piyaatai!Tyaanake atziri jintainaryaanakariiveyarite, temaita irovaaperovaitanakeri.”36Ipampoyaaminthataitanakeri maaroni,ikantavakaiyani: “¿Ipaitatyaakama irika?Joitsinampairi jomishiyiri peyariiñaashincheenkatziri.” 37Ari ithonkaikemakoyeetanakeri Jesús maaroninampitsiki okaratzi saikatsiri janta.

Jesús jovashinchagairo iriyote Pedro(Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31)

38

taita, kyaapaake ipankoki Simón. Okantairoori iriyote Simón, omatakero iniroitesaavakitaantsi. Ikantaitavakeri Jesúsirovashinchaapairo. 39Joyootashitanakaroonoryaakara,cheenkatatyeeromi saavakitaantsi.tanake osaavakiveta,tavakeneri ompaitya ompavakeriri.

Jovashinchaayetziri Jesús mantsiyaripayeeni(Mt. 8.16-17; Mr. 1.31-34)

40Okanta osheetyaanake,neri Jesús osheki atziri kantashivaiyetachariimantsiyare. Ikanta iñaavakerira Jesús,intaani ipampitantavakari kapicheeni irako,eshitakoyetanai. 41Osheki jomishitovitakeeejatzi iveyarite, iniroite ikaimayetzi peyari,ikantzi: “¡Itomi Pava pinatzi!tacha Jesús, ikisathayetakeri peyari, teishineteri iriñaavaite, tema jiyotzi iriroripeyari iriitake Cristo.

Jiyotaantzi Jesús maaroni Galilea-ki(Mr. 1.35-39)

42Okanta okitaityaamanake,nake Jesús apaniroini ikenanake tsika te

4

103

inampiitaro. Osheki amemenatairiritsikarika ikenake. Ikanta jiñeetairi tsikaisaiki, te ishineeteri iriyaatai. 43Irojatziikantantanakari Jesús: “Ontzimatyeinkemaitero eejatzi pashineki nampitsiKameethari Ñaantsi ñaaventakotziriipinkathariventantai Pava. Tema irootakenopokantakari naaka jaka.” 44Eekerora

nake pankotsiiteki japatotapiintaitaokaratzi saikatsiri Galilea-ki.

Kaari iñeetapiintzi shimaataantsi(Mt. 4.18-22; Mr. 1.16-20)

5 1Okanta aparoni kitaite, isaiki Jesúsinkaarethapyaaki Genesaret.

riri ikempisantziro iñaane Pava. 2Arijiñaake Jesús apite pitotsi ovaatakaoparaiteki. Tekatsi otetantyaarone, temaikivaiyatziironi ishimaamento.3Otetapaaka Jesús pitotsiki. Tema iriiraashitaro Simón iroka pitotsi, ikantakeriirotyaantero kapicheeni niyankyaaki. Ariisaikantanakaro Jesús pitotsi, jetanaarojiyotaayetanairi atziri. 4

kero jiyotaantzi, ikantzi: “Simón,paanakero pipito niyankyaaki inkaare, aripishimaatyaari.” 5Ari jakanake Simón,ikantzi: “Ari noshimaavaivetatsirenipaite, tekatsi naye. Eerokarakantanari, aritake nomatakero.” 6

kero ishimaata, jaake osheki shima, iroonthatyiimatemi ishimaamento. 7

vakotairi ikaratapiintziri ishimaatairampitakotairi. Ikanta jiyaatashitanakeri,ikenakotaiyakeni pashineki pitotsi,ijaikitakero apiteroite, iroovetainchamiintsitsiyakotaiyeni. 8Ikanta jiñaakeroSimón Pedro avisaintsiri,nakari Jesús, ikantanakeri:yaana pinkatharí, kaariperoshirerinonatzi naaka.” 9

nake Simón jiñaakera jaake osheki shima.Ari ikempitakari eejatzi maaroni

itsipataiyarini. 10Jimatzitanakaro Jacoboeejatzi Juan, itomipayeeni Zebedeo, temairi itsipatakari Simón. Iro kantamaitachaJesús ikantanakeri Simón:vashivaita, onkempitaiyaaro iroñaakairiimi atziri noshimaatakagaiyaami.”11Ikanta jaatakotaiyapaini,kero maaroni, joyaataiyanakeri Jesús.

Jovashinchagairi Jesúsomatziri pathaarontsi(Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45)

12Okanta pashine kitaite jareetakaJesús aparoni nampitsi, ari ipokakeriomatziri pathaarontsi.keri Jesús, jotyeerovashitapaakari,ikantapaakeri: “Pinkatharí, pikovirika arionkantake povashinchagaina.” 13Ipoñajakotanake Jesús, jantantakari kapicheeniirako, ikantziri: “Nokovi, peshitakotai.”Eshitanake ipathaaveta. 14Ari ikantziri:“Tera nonkove pinkamantakotena.Apatziro povanakero piyaatashiteriomperatasorentsitaari, pimonkarayerojosankinatakeri Moisés-ni, paanakepinkitevathatantaiyaari, onkantyairiyotantaityaari eshitakotaimi.” 15Irokantamaitacha ikemakoyeetanakeriintaina Jesús.kariri ikempisantziri. Ikovaiyini

repayeeni. 16

piintaka irirori tsika te inampitaitaro, arijamaniri.

Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri(Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12)

17Okanta pashine kitaite jiyotaantziJesús,kari iyotzinkariite, poñaayetacharinampitsiki Galilea, Judea, eejatziJerusalén-ki. Tema otyaakarira Jesúsishintsinka Avinkatharite, kantatsiirovashinchaayeteri mantsiyari. 18Ipoñajareetaiyapaakani atziri janatakotakeri

4 5

104

* 5.35: Iriitakera Jesús oshiyakaaventachari jaka. Iriitakera kempitakariri jaavakaayeta atziri.Kantakotachari eejatzi jaka, aririka iraayeetakeri iimentaitari, irijatzira kantakotacha aririkairovamaayetakeri, osheki irovashirevaitanakya iriyotaanepayeeni.

shitashintsiki aparoni kisoporokiri.Ikovavetaiyakani inkyaakaapaakerimipankotsiki, ironoryaakoterimi isaikakeraJesús. 19Tera onkantatye inkyaakayeri,tema osheki atziri piyotaincha.Jataitakaanakeri jenoki pankotsiki,imorontakero pankotsi, jovayiitakotakeri

takariri Jesús. 20

yavakeri osheki javentaakari,keri mantsiyari, ikantziri: “Asheninká,

taka.” 21Ikanta ikemavake iyotzinkariiteitsipayetakari Fariseo,keni: “Ithainkatziiri Pava irikavé. Tematekatsi kanterone impeyakotanterokaariperori, apaniro ikantakaaro Pava.”22

takeri, ari josampitziri: “¿Opaitamapikinkishirevaitashitantari? 23¿Temaokameethatzi nonkante:miro pikaariperoshirevetaka?’ Iroomapikovi nonkanteri: ‘Pinkatziye, piyaatai.’24Iroñaaka piyoteri Itomi Atziriotzimimotziri ishintsinka,tairi kaariperoshirevetachari.shitanakari mantsiyari, ikantziri:“Pinkatziye, paanairo pishitashi,piyaatai.” 25Piriintanaka kisoporokiri,jaanairo ishitashi jonoryaantavetari.Jiñeetavairi jiyaatai ipankoki, kimoshireikantaventanakari Pava. 26Maaroniatziripayeeni ipampoyaaminthatanakeri,ikimoshireventanakeri iriroriite Pava.Itharonkakiini ikantaiyini: “Teraañaapiintero kempityaarone iroka.”

Jaantaitanakariri Leví(Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17)

27Ikanta ishitovanaira Jesús,

tziri kireeki isheninka, ikantapaakeri:“Poyaatena.” 28Katziyanaka Leví,jookanakero maaroni, joyaatanakeri.

29Ipoñaashitaka Leví, jaanakeri Jesúsiroimoshirenkya ipankoki itsipataanakeriiriyotaane. Ari jiyaatakeri eejatzi oshekikovakotziriri kireeki isheninka, oshekijatayetaintsiri pashine.rini jovaiyani. 30

kari iyotzinkariite, iñaanaminthatakeriiriyotaane Jesús, ikantziri: “¿Opaitama

reri ipoña kovakotziri kireeki isheninka?”31Ipoña jakanake Jesús irirori,keri: “Aririka irimantsiyate atziri,ipokashitziri aaventantzinkari, iriimaatziri kaari mantsiyatatsi tekatsi inkoveirirori. 32

kyaari naaka nonkaimashireyetairikameethashireri, aña nopokashitzirikaariperoshireri nonkaimashiretairiirovashaantairo kaariperori.”

Iñaaventziro Jesús itziventaita(Mt. 9.14-17; Mr. 2.18-22)

33Ipoña josampiitakeri Jesús,tziri: “¿Opaitama kaari itziventantapiyotaane? Iriima irashi Juan, ipoña irashiFariseo-payeeni,yani irirori, jamanaiyini eejatzi. Noñiiripiyotaane eeroka, te intziventanetya,ovavaiyetacha, iravaitatsi imire.” 34Arijakanake Jesús, ikantzi:yeetyaari aavakaachari,neentaitakya? 35Aryaajaini apaata, aririkairagaitakeri iimentaitari, aripaiteraintziventaitya.”* 36

nakeneri Jesús, ikantziri: “Aparonipaisatori ikithaataitari,tankaitantyaaro osape ovakerari, ariomaperotanakya osaperyaanake aririka

5

105

ampithatanakya ovakerari.

kaitantyaaromi ovakerari. 37Te jaritzi

yeetyaaro eeryaatatsiri jimiretaitari.Aririka irovantayeetakyaaro, ariisanaryaanake,tari, eejatzi inkempitakya meshinantsinakiirirori. 38

naki irovantayeetyaaro eeryaarijimireetari. Iro eero japaavaitantaapiteroite. 39Ikaratzi ametarori jimiretaropoitatsiri, eerora jametaaro imiretaiyaaroeeryaari. Inkantapiinte: ‘Iro kameethatatsiamiretyaaro poiri.

Iñaaventziro Jesús kitaite imakoryaantaitari

(Mt. 12.1-8; Mr. 2.23-28)

6 1

taitari,shiki.nake okithoki, jamirokakitzimaitaroinkene iroyaaro. 2Te onimoteriFariseo-payeeni, josampitakeri ikantziri:“¿Ipaitama paviikitantarori? ¿Tema piyote

taitari?” 3Ari jakanake Jesús, ikantanake:“¿Tema piñaanatakoteri eerokaikantaranki pairani David-ni itsipayetakariikarataiyini aantavetakari itashe? 4Ikyaaketasorentsipankoki, jaakero tasorentsitanta,jovakaro irirori, ipayetakeri eejatzi ikaratziitsipayetakari. Tema te oshinetaantsivetairovaityaaro, intaani jovapiintayetaroomperatasorentsitaari.” 5Ipoña ikantakeeejatzi:tzi irirori, janayiro iroka kitaite.”

Atziri kisovakori(Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-6)

6

tari, ikyaake Jesús japatotapiintaita,jiyotaantapai eejatzi. Ari isaikakeri atzirikisovakotatsiri irakoperoriki. 7Ikanta

iyotzinkariite itsipayetakari Fariseo,aamaane jovakeri Jesús iriñeeri aririkairovashincheeri mantsiyari kitaiteimakoryaantaitari,teri. 8Iro kantamaitacha Jesús, jiyotakeirirori opaita ipampithashireyetakari.Ikaimakeri atziri kisovakori, ikantziri:“Pimpoke, posatekya niyanki.” Pokapaakekisovakori, katziyapaaka. 9Ipoña ikantziJesús: “Tzimatsi nosampitaiyemiri:¿Otzimikama shinetaantsitatsiri anterikitaite jimakoryaantaitari? ¿Tema ariteaneshinonkatante, irooma aritatsiovamaante? ¿Eeroma aritzi anterokameethari,vaite?” 10

kariri, ipoña iñaanatanakeri mantsiyari,ikantziri: “Pinthaaryaavakotai.” Matanaka,akotsitanai kameetha. 11Iro kantamaitachairikapayeeni, iniroite ikisaiyanakani.Ikinkithavaitaiyakeni tsika inkanteri Jesús.

Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanore(Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19)

12Ipoña itonkaanake otzishiki iramaneriPava. Ari jaakoventakaro maaroni tsirenijamani. 13Okanta okitaitamanai,japatotakeri maaroni iriyotaane. Arijiyoyaakeri ikaratzi 12,keri Otyaantajanoriite. 14Jirika ikaratzijiyoyaakeri: Simón, iri ipaitakeri Pedro.Ipoñaapaaka Andrés irirentzira Simón.Ipoñaapaaka Jacobo itsipataakeri Juan,Felipe, Bartolomé, 15Mateo, Tomás,Jacobo itomi Alfeo. Ipoñaapaaka Simónipaitaitziri kisakotantaneri, 16

paaka Judas irirentzi Jacobo.Ipoñaapaaka eejatzi Judas Iscariote, tsikaitzimi pithokashityaarine apaata.

Ikinkithatakairi Jesús osheki atziri(Mt. 4.23-25)

17Ipoña joirinkaiyaani Jesús itsipataariiriyotaane. Ari isaikaiyapaakeniovintenipathatzi.

5 6

106

mentapaakariri, Judea-satzi,Jerusalén-satzi, Tiro-satzi eejatziSidón-satzi. Ipokaiyakeni irikapayeeniinkemero iñaaventziri Jesús,tziini eejatzi irovashinchaayetairiimantsiyaritepayeeni. 18Tema ikaratzijaakayetziri peyari, jovashinchaayetairi.19Ikovaiyanake atziri irantantavakyaarikapicheeni irako, tema otzimimotziriJesús ishintsinka, jovashinchaayetzirimaaroni.

Iñaaventaitziri kimoshiretatsineeejatzi ashinonkaachari

(Mt. 5.1-12)20Ipoña Jesús ipampoyaanakeri

iriyotaane, ikantziri: “Kimoshirerapinkantaiya ashinonkainkari, tema

tantai Pava.21Kimoshirera pinkantaiya piñaavetaro

iroñaaka pitashaaneentavaitzi, temairootaintsi piñeero pinkemaneentaiya.Kimoshirera pinkantaiya piñaayevetaropiraaneentavaita iroñaaka,tsi piñeero pishirontavaitaiya.

22

tayeetemi, irookimaitemi,temi, irimanintavaitaitemi,tziro poshiretaari Itomi Atziri. 23

menta pinkantayetaiya,tai, tema Pava pinayetaimine inkiteki.

neri, irootakera avishimotzimiri eejatzieeroka iroñaaka.

24¡Inkantamacheeteri ashaarantzinkari!Tema aritake jiñaayetakero iroñaakajanintaavaiyetaka.

25¡Inkantamacheeteri ikaratzi ñiiroriiroñaaka ikemaneentayeta! Tema ariiriñeero apaata irirori intashaaneentai.¡Inkantamacheeteri ikaratzi ñaayetziroriiroñaaka ishirontavaita! Ari iriñeero

apaata inkemaantsivaitaiya, ariiriraavaitaiyaari eejatzi.

26

ventaitari iroñaaka!veetakari pairani kempitakovetaririkamantantaneriite.”

Petakotyaari kisaneentayetzimiri(Mt. 5.38-48; 7.12)

27“Iro kantamaitacha pinkeme nokantzinaaka:yetzimiri, paakameethayetairi. 28Eeropipiyatari kishimavaitzimiri.yetairi thaiyakovetamiri. 29Aririkaimpasaitemi kashetavoroki, pishinetyaariirapiteroryaavorotemi impasatemi.Aririka inkovaite iragaitero piithaareposaavantapiintari, pishineteneriiraanakero pikithaatakari eejatzi.30Aririka inkantayeetemi: ‘Pimpena,’okameethatzi pimpimantanete. Aririkairayitayeetemiro pashitari, okameethatzieero pikiñaaneventziro. 31Pikovirikairetakoyeetyaami, petavakyaaro eerokapetakotantya.

32Iriirika petakotashitakya ikaratzietakotayetamiri eeroka,kema iroka? Aña te,takeri kaariperoshireri. 33Iriirikapaakameethatashitakya ikaratzi

kema iroka? Aña te,takeri kaariperoshireri. 34Aririkainkantaitemi: ‘Pimpavakenaro, arinoipiyeemi,’ impoña pimpavakeri temapiyotzi ari irimataimi eeroka apaata.¿Kameethatakema iroka?. Aña te, temairo imatapiintziri kaariperoshireri.35Petakoyetaiyaari eeroka kisayetzimiri,eero pipiyatari. Pimpimantanete aririkainkamitayeetemi, eero poyaaventairimayetaimi eeroka.taimi, itomintaamira Jenokisatzi.Omaperora jetakoyetakari irirorimaaroni kaariperoshireripayeeni.

6

107

36Ikempitara Ashitairi jetakotanta, aripinkempitanaiyaari eeroka.”

Iñaaventziro Jesús kantzimataantsi(Mt. 7.1-5)

37“Eero pikantzimatantzi,kari eeroka apaata. Eero piyakoventantzi,jimaitzimikari eeroka apaata. Aririkapimpeyakotante, ari irimayeetaimieeroka apaata. 38Pimpimantanetai, temaari irimayeetaimi eeroka apaata,iranaakaayeetaimiro eeroka okaratzipipimantakeri. Tzimatsirika pantakeri, ariinkempitayeetaimi apaata eeroka.”

39Ipoña joshiyakaaventanakeneri Jesús,ikantzi: “¿Kantatsima irakathatavakaiyamavityaakiri? ¿Tema ari imparyaakeapiteroite omoronaki? 40Tera iriñeeteaparoni eenirora jiyotaitziri iranaakoteritsika itzimi iyotairiri. Irooma apaata

yaari iyotairiri pairani. 41¿Opaitamapikovantari pameneneriri pashineotyaakitziriri irookiki? Petavakyaaroeeroka paavairo antaro inchapetootyaakitakemiri. 42Tema eero okantzipinkanteri pisheninka: ‘Pimpoke,nayemiro otyaakitakemiri pokiki.’ Añatzimataitatsi pokiki eeroka antaroinchapeto otyaakitakemiri. ¡Kamatavirí!

kemiri pokiki, inkene pameneneriripisheninka otyaakitainchari kapicheeniirookiki.”

Ari jiyoitzirori onkithotanakerika(Mt. 7.15-20)

43“Aparoni inchato saankanatatsirioshooki, te iriñeetero onkaariperoteokithoki.tsiri, te kameetha iriñeetero onkithokite.44Tema okaratzi kameethayetatsirichochoki, tera onkameethavaitashityaapaniro, aña iro kantakaarori ovaatookameethatzira iroori. ¿Añiiroma aparoni

higo onkithotantyaaro ovaato kitochee?¿Kantatsima aparoni uva okithotantarokitochee eejatzi? 45Arira ikempiyetanaarikameethashireri ikinkishiretapiintarokameethari, irootake okameethatantarijantayetziri. Iriima kaariperoshireri teikinkishiretapiintaro kameethari, irootakeokaariperotantari jantayetziri. Temaokaratzi ipampithashireyetari, irootakejiñaaneyetakari eejatzi.”

Iñaaventaitziri apite ovatzikirori ipanko(Mt. 7.24-29)

46“¿Opaitama ikantantayeetantanari:‘Pinkatharí, pinkatharí?’ Temaitairantaitenaro okaratzi nokantayetziri.47Tzimayetatsi matanairori okaratzinokantayetziri. Jiroka ikempitayetanaari:48Ikempitakari aparoni atziri ovetsikatsiriipanko,tapathatzi kipatsi, jovatzikakero. Ipoñaopokake iniroite amarani,karo shintsiini pankotsi, te eevokero.Tema jovatzikaitakitziiro kameethainioshirantapathatzira. 49Iriima ikaratzipeyakotarori nokantayetziriri, kaariantanairone. Ikempitakari aparoni atziriovetsikavetachari ipanko, temaitainkiyashitero inthomointa. Okantaopokake iniroite amarani,karo shintsiini, tyaanake. Te iriñeetairo.”

Jovashinchagairi Jesúsinampire ijevare ovayiriite

(Mt. 8.5-13)

7 1Aritake ithonkanakero Jesúsikinkithatakayiri atziripayeeni, jatai

nampitsiki Capernaum. 2

yatake iretakoperotane inampire ijevareovayiriite Roma-satzi, irootaintsiinkamemi. 3Ari ikemakoventakeriri Jesús,jotyaantake irantarikonate judío-payeeni,inkaimeri Jesús, irovashinchagairiitainampire. 4Ikanta jiyaatashitakeri Jesús,ikantapaakeri:

6 7

108

* 7.6: Irika ijevare ovayiri kaarira judío, pashinesatzi atziri jinatzi. Tema pairani aparoni judío,te inkyaavankoteri kaari isheninkata.

teri ijevare ovayiriite, 5

thatapiintakena, jovetsikaiyakenapankotsi tsika napatotapiinta.” 6IkantaJesús, joyaatanakeri.rimi ipankoki,thori ijevare ovayiri, iriitake pashinejotyaantakeri, ikantapaakeri irirori:“Jesús, ikantakaantzimi jevari, ikantzi:‘Kaariperori nonatzi naaka, eeropikyaavankotana.* 7Irootake kaariniyaatashitantami noñeemi naaka.

tavakeri nonampire, aritake ireshitakotai.8Tema tzimatsi omperatanari naaka,tzimatsi eejatzi ovayiri nomperatarinaaka. Aririka nonkanteri: “Piyaate,”aritake iriyaatake. Aririka nonkantepashine: “Pimpoke,” aritake impokake.Aririka nonkanteri nonampire: “Panteroiroka,” imatziro jantziro. 9

rira Jesús, ipampoyaanakeri,keri itsipatakari: “Iriitake matakeroriirika ikempisantzi, tera intzime jakaIsrael-rine irika. Omaperora.” 10Ikantaipiyeeyani pankotsiki jotyaantaitakeri,iñaapaatziiri nampirentsi, eshitakotaiimantsiyaveta.

Jovañagairi Jesús eentsite kamaimetzinkaro

11Ipoña ikenanake Jesús aparoninampitsi paitachari Naín, iri itsipayetakairiyotaane. Osheki eejatzi atziripayeeni.12Iro jareetzimataka nampitsiki,jomonthaakotantaka jagaitziri aparonikaminkari inkitaiteri, apintzi inatzi

karo. Osheki atziri oyaatakerori irokatsinane. 13Ikanta Jesús iñaavakeroratsinane, iniroite jetakoshiretanakaro.Ikantziro: “Aritapaake piraavaitaka.”

14Ipokapaake okarikiini, ipampitapaakerojovantaitakariri. Katziyeeyapaakanianatakotziriri. Ikantzi Jesús: “Evankarí,eeroka noñaanatzi, pimpiriintai.”15Piriintana kamavetainchari ñaavaitanai.Jakathatanairi Jesús irojatzi iriniroki.16Iniroite itharovaiyanake ikaratziñaakeriri. Ikimoshireventaiyanakari Pava,ikantaiyanake: “Pokataike iriiperorikamantantaneri.” Ipoña ikantaiyinieejatzi:yetaine aaka.” 17

nakero jantakeri Jesús maaroni Judea-ki,eejatzi pashineki nampitsi okaratzisaikanampiyetatsiri.

Jotyaantakeri Juan iriyotaane(Mt. 11.2-19)

18Ikanta Juan ikemake irirori okaratziavisaintsiri,yeeni. Ari ikoyaake apite iriyotaane,19jotyaantakeri irosampiteri Jesús,inkanteri: “¿Eerokama ipaitaitziri‘Pokatsineri?’ Kaaririka eeroka,tsima pashine naamayaari?” 20Ikantaipokaiyakeni, jiñaapaakeri Jesús,ikantapaakeri: “Jotyaantakena Juanoviinkaatantaneri nosampitemi:¿Eerokama ipaitaitzi ‘Pokatsineri?’Kaaririka eeroka, ¿Tzimatsima pashinenaamayaari?” 21

chaayetatzi Jesús kantavaiyetachariimantsiyare, ikaratzi jaakayetziri peyari,jokiryaakaayetai osheki mavityaakirieejatzi. 22Irojatzi ikantantanakariripokaintsiri: “Aririka piyaatai,

keri eeroka nantakeri,nari eejatzi. Tema namenakaayetairimavityaakiri,kiri, nokemakaayetairi ashitakempitari,

7

109

* 7.37: Iro ikantakoitzi jaka mapinaki, ipaitaitziri pashineki nampitsi “alabastro.”

tsi, novañaayetairi kaminkari,tayetaineri ashinonkainkari KameethariÑaantsi. 23

nane.”24Ikanta ipiyeeyanaani irotyaantane

Juan, josampitanakeri Jesús ikaratziapatotzimentakariri, iñaaventziri Juan,ikantziri:kotariri piñaakeri chapinki janta tsika teinampiitaro? ¿Iriima piñaake aparonikempitarori savoro opiyonkatonkitakaaro

reta? 25¿Piñaakerima irovaneenkatakyaikithaataka? Tema maaroni ikaratzianintaavaitachari, ovaneenkatziitachariikithaata, isaikavankotziri pinkatharentsi.26

keni kamantantaneri jinatzi. Temajimaperotatziiro irirori janaakerikamantantaneripayeeni. 27Iriitakerajosankinatakoyeetake pairani, iñaanatziriPava itomi, ikantzi:

Notomí, ari notyaantake etyaaroneinkamantakotemi,

Iriitake ovetsikanontemine tsikapinkenapaake eeroka.

28Nokantzi naaka: Atziriite ikaratzitzimayevetainchari, tekatsira aparonikamantantaneri anayerine jiyotanetakariJuan. Iro kantamaitacha inkarateimpinkathariventairi Pava inkiteki,aparoni tsinampashiretaatsiri janta,janaakotajaantairira irirori Juan.”29

riri isheninka kireeki, jiyotanairotampatzikashire ini Pava,keri Juan. 30Irima Fariseo-payeeniitsipatakari iyotzinkariite te irishinetyairoviinkaayeteri Juan, ari japaatziroriokaratzi irantzimotanteri Pava.

31Ipoña ikantzi Pinkathari Jesús:“¿Ipaitama nonkempitakaanteriri irikaite?

32Nonkempitakaanteri ovashaantavairentzieentsi aririka iroshiyakaantavaite ikaratzijeentsitaiyini, inkantavakaiyaani: ‘Thameashovirite amasheetantyaari.’ Eeromaitaikovi. Impoña inkantavetya eejatzi:

tyaari.’ Eero ikovimaita eejatzi. 33Iroorajimayetakeri irikaite. JiñaayevetakariJuan, itziventapaakaro irirori ovaritentsi,te jimiretaro kachori, iro kantamaitachaikantakotaiyakerini: ‘Jaakatziiri peyari.’34Ipoña ipokake Itomi Atziri,vetyaaro irirori ovaritentsi, jimiretarokachori. Ikantakotaiyakeri: ‘Kaariperoriinatzi, niyavairentzi jini, shinkiryaantzi,jaapatziyari kovakotziriri kireekiisheninka,shireri.’ 35Tekatsi ompaitzimaitya, temaaparoni iyotaneri ari iriyoyeetairi apaataomapero jiyotanetari,yeetairo onkarate avisayetatsine.”

Jareetari Jesús aparoniFariseo paitachari Simón

36Ikanta aparoni Fariseo jaanakeri Jesúsirovakaiyaari. Areetaiyaka ipankoki,thointapaake Jesús jovapiintaita.37Okanta aparoni kaariperoshireri tsinanenampitarori janta, okemakoventakeriJesús ipokake ipankoki Fariseoirovaiyaani, jatake iroori aakotanakekasankaari ovantaro onaki jovetsikaitziromapinaki.* 38Okatziyimotapaakariiityeempekiki Jesús, irayimotapaakari.Othaatanakara oyaaki okiki ashetakeriiitziki, oshetantamaitari oishi. Ipoñaonintaakiivaitakeri, osaitantanakarikasankaari. 39Ikanta irika Fariseoamakeriri Jesús, iñaakeri,nake: “Irimaperotatyeeromi irikainkamantantanerite, ari iriyotakeromi

keriri, tema kaariperoshireri onatzi.”

7

110

40Ipoña Jesús ikantanakeri Fariseo:“Simón, tzimatsi nokoviri nonkantemi.”Ari ikantzi: “Intsityaa pinkantenaroiyotaantanerí.” 41Ipoña ikantzi: “Aparoniatziri, ipakeri iireekite pashine apiteatziri. Aparoni ipake 500 denario, iriromapashine ipakeri 50 denario. 42Okantaosamanitake, te onkante irika apite atziriiroipiyeeri kireeki,tane apiteroite. Intsityaa pinkantena,¿Itzimikama etakoperotantachane?”43Ikantzi Simón: “Nokantzi naaka iri

keri irireevetane.” Ari ikantzi Jesús: “Aripimatakero pikantakeri.” 44JamenanakeroJesús osaikake tsinane, ikantziri Simón:“¿Piñaakero antakeri iroka tsinane?Nokyaavankotakemi eeroka, temaitapimpena jiñaa nonkivakiitapaakyari.Iroorima iroka tsinane,naro oyaaki shitovanaintsiri okiki, ipoñaoshetantakanaro oishi. 45

tavakena povethatavakyaana eeroka,

takena. 46Te pisaipatziitotantyaanarieeroka yeenkantsi piñaapinkathatena,irooma iroka tsinane, osaitantakanarokasankaari noitziki. 47

shirevetaka iroka tsinane,nero tema osheki etakotantaka. Iriromatsika itzimi ipeyakoitziri kapicheeni,kapicheeni jetakotanta.” 48Ipoñaikantanakero tsinane: “Ipeyakoitaimirookaratzi pikaariperoshirevetaka.”49Ikantaiyanakeni ikaratzi itsipataiyarini:“¿Ipaitatyaakama irika irimatantyaarorikaariperori impeyakotantero?” 50EekeroJesús ikantanakitziiro tsinane: “Piyaataikameetha, tema iro pavisakoshiretantaaripikempisantanai.”

Tsinane ampitakoyetakeriri Jesús

8 1Ikanta Jesús itsipayetakari 12iriyotaane, japerotakero nampitsi

ikinkithatake, iñaaventakeri Pava tsika

ikanta ipinkathariventantai. 2

chagairi jaakavetaro peyari, eejatziokaratzi mantsiyayevetachari. Jirokaokaratzi oyaatakeriri: María ipaiyeetzirieejatzi Magdalena jaakavetari ikaratzi 7peyari, 3opoñaapaaka Juana iina Chuzairomperatane Herodes, opoñaapaakaSusana.yeeni tsinane okaratzi papiintakeririkireeki Jesús.

Joshiyakaaventziri Jesús pankivairyaantzi(Mt. 13.1-15, 18-23; Mr. 4.1-20)

4Ipoña ipiyotzimentapaakari Jesúsosheki atziri poñaayetachari pashinekinampitsi. Joshiyakaaventatziiniri okaratzijiyotaayetziriri, ikantziri: 5“Tzimatsi

vaite. Ikanta jookakitakero ivankire,tzimatsi ookakitapainchari avotsiki,ithonka jaatzikakitakero,paakeni tsimeri, jovapaakaro. 6Tzimatsi

tzi kipatsi. Okanta oshookavetanakapankirentsi, sampiyashitanake, tema teirenkapathatatye kameethaini kipatsi.7Tzimatsi pashine ookakitapainchariokitocheemashitzi.naka,shi. 8Tzimatsi pashine ookakitapainchariokameethavanetzi kipatsi, saankanaokanta oshookapaake, kithokitanake.Aparopayeeni shookapaintsiri kameethatzimayetai 100 okithoki.” Ipoñaikantanake Jesús:tero, irovayempitatya inkempisante.”

9Ikanta iriyotaane Jesús josampitakeriopaita oshiyakaaventachari okaratzijiyotaantakeri. 10Jakanakeri Jesús,ikantziri: “Eerokaite nonkamante kaaripiyovetaiyani, ontzimatye piyotairo tsikaikanta Pava ipinkathariventantai. Iriimapashinepayeeni, eero nokamantziriirirori, intaani noshiyakaaventeneri. Ari

7 8

111

* 8.18: Okaratzi ñaaventakotachari jaka, jiroka okantakota: “Kapicheenirika pikempisantavakeronokantakemiri, kapicheeni piyotairo. Irooma pinkempisantaperotavakerika, osheki piyotavakeri,eekero niyotakaaperotanakityeemiro.”

onkantya iramenavetya irikaite, eeroiñaatzimaitaro. Ari inkemayevetyaaro,

kari. 11Jiroka oshiyakaaventachari: Irokaokithoki ipankiitakeri, iñaanera Pavaoshiyakaaventacha. 12

painchari avotsiki, oshiyakaaventarikemavetarori ñaantsi, ipokapaakekamaari imaisantakaapaakeri, tema teikempisantzi, eero javisakoshiretai. 13Ari

kitzi, oshiyakaaventari kemavetaroriñaantsi thaankiperoini ikempisantzi. Terairiyotakoperotatyeero ñaantsi,tanakero ikempisantzi. Te ikisashitaroirantakaiteri kaariperori, ikempivaitakaropankirentsi kaari kyaaperotatsineoparitha inthomointa kipatsiki. 14Ari

mashitzi, oshiyakaaventari kemavetaroriñaantsi.vaitari, ikinkishiretakotaro irashaarantya,inevevaitaro inthaamentavaitya. Iroanaanakero ñaantsi ikemavetakari,

tsine. 15Irooma okitho ookakitapainchariokameethavanetzi kipatsi,tziri kempisantanairori ñaantsi,kameethashire ikantana,naaro pankirentsi saankana ishookanake,osheki okithotanake.”

Onkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari(Mr. 4.21-25)

16Ipoña ikantake eejatzi: “Ankoverikaootyaari ootamento,keri kovitzinaki? ¿Amanakotzirimaotapinaki? Aña te. Ovakotziri jenokiinkene inkoñeenkatakote akarataiyini.17Ari onkempityaari eejatzi, ontzimatyeonkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari,

ooñaarontairo kaari ikemathaveetapairani. 18Paamaventyaaro okaratzipikemakeri.keri, ari ontzimimoperotairi osheki.Iriima kaari otzimimotzi,tye iriñeero eero otzimimoperotairi.”*

Iriniro Jesús ipoña irirentzipayeeni(Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35)

19Okanta opokashitakeri iriniro Jesúsotsipatakari irirentzipayeeni oñeeri.Temaita onkante oñeeri jotzikaakeroatziri piyotzimentakariri. 20Ipoñaikantaitakeri:kari pirentzipayeeni, okovi oñeemi.”21Ikantanake irirori:rori iñaane Pava ipoña jantanairookaratzi ikovayiriri, iriitake nirentzitari,iro nonirontari.”

Joimairentziro Jesús tampyaa(Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41)

22Ipoña jotetanaa Jesús pitotsikiitsipatanaari iriyotaane, ikantanairi:“Thame amontye intatsikeronta.”Jataiyake. 23Ikanta jimontyaakotaiyani,maanake Jesús. Ari omapokapaakariiniroite tampyaa, kimota otamakaatanakeinkaare, otetaatapaaka jiñaa pitotsiki,iroovetaincha intsitsiyakote. 24Arijovakiryeetanakeri Jesús, ikantaitziri:“¡Iyotaanarí! ¡Antsitsiyakotatye!”Piriintanaka, iñaanatanakero tampyaa,ikantziro: “¡Aritapaake pitampyaatake!”Ipoña ikantziro inkaare eejatzi:ryaate!” Avisanake tampyaa,nai. 25Ipoña ipithokashitari iriyotaane,ikantziri: “¿Tsikama okenakepaventaane?keri,kakiini: “¿Ipaitatyaakama irika

8

112

joimairentantarori tampyaa,tziro eejatzi inkaare?”

Gadara-satzi jaakiri peyari(Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20)

26Ikanta imontyaanakarora Jesúsintatsikeroki inkaare Galilea, areetakainampiki Gadara-satzi. 27

paakitziini, ishiyashitavakari jaakiripeyari. Pairanitake jaakiri peyari teinkithaataiya, te jametaiya isaikaipankotsiki,shiki. 28Ikanta iñaavakeri jareetapaakaJesús, ishiyapaaka,kari. Kaimanake shintsiini, ikantzi:“¡Jesús, Itomi Pavaperotatsiri! ¿Tsikamapinkantajaantenaka? Tera nonkovepovashinonkaina.” 29(vakityaari peyarika irovashaantairiitashirampari.kari. Osheki joosoveetantari ashirotha,ithatyiiro. Ishishiyavaita otzishimashikiikantakaari peyari.) 30Ipoña Jesúsjosampitakeri peyari, ikantziri:“¿Tsikama pipaitaka?” Jakanake peyari,ikantzi: “Nopaita ‘Oshekyaantzi.osheki ikarataiyini. 31

tzi peyari: “Tera nonkove paperotaiyena.”32Ari ipiyotaiyani osheki chanchoishintaraiyini. Ikantaiyini peyari:tyaantena janta chanchoki.” Ipoña ikantziJesús: “Pimatero.” 33Ikanta Oshekyaantzi,ikyaantashiretapaakari chanchopayeeni.Irojatzi ishiyantanakari tsika imperetatziotzishi, mitagaiyapaakani, ari ithonkaipiinkake inkaareki.

34Itharovaiyanakeni aamaakoventaririchanchopayeeni,tantapaake nampitsiki, ikamantakerieejatzi maaroni saikayetatsiri irovaneki.35Pokaiyapaakeni atziri iramenerookaratzi avisaintsiri.nakeri Jesús. Iñeetapaatziiri jaakavetaripeyari isaikake itsipatakari, ikithaataka,kameetha ikantanaa.

nake. 36Ikaratzi ñaakerori inkaarankiavisaintsiri,tsiri, ikantzi: “Piñeeri jaakavetari peyari,iriitakera Jesús ovavisaakotairiri.”37Ikanta maaroni Gadara-satzi,keri Jesús: “Piyaatai, te nonkovepisaikimotena.” Iro ikantantari, temainiroite itharovakaanakari. Ipoñajotetanaa Jesús pitotsiki, jatai. 38Ariikantavetavaari jovavisaakotairi: “Nokovinoyaatanakemi.” Jakanakeri Jesús,ikantanakeri: 39“Eero poyaatana, piyaataipisheninkaki pinkamantapairi, pinkanteri:‘Jovavisaakotaana Pava.jimatakero shirampari,pairo okaratzi jovavisaakotairi Jesús.

Irishinto Jairo opoña tsinaneantzitakeriri iithaare Jesús(Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43)

40Ikanta ipiyaara Jesús, tharomentaipiyotzimentavaari atziri, tema irijoyaakoneentakeri. 41Tzimatsi aparonishirampari ipaita Jairo, iriitakejevatakaantatsiri tsika japatotapiintaita.Ari iñaapaakeri Jesús,paakari, ikantapaakeri: “Nokovi piyaatenopankoki.” 42Tema okamimatatziirapintote irishinto. Ari tzimake 12osarentsite.yeeni irika Jesús, jatsinakimatanakeri.

43

chari osokaata iraane, tzimakotake 12osarentsi oñaashivaitaka, aperotakerotzimimovetarori opimantziro opinatantariaaventantzinkari, tekatsimaita kanteroneiraaventero. 44Okenashitapaakeri itaapiikiJesús, antzitakeri kapicheeni opatzikiiithaare. Apathakero eshitanake osokaavaitairaane. 45Ipoña josampitantanake Jesús,ikantzi: “¿Niinkama antzitakenarorinoithaare?” Tekatsi kamantatsine ipaitaantzitakeriri. Ipoña Pedro itsipatakariikarataiyini, ikantzi: “Iyotanarí, tema piñeerijatsinakimatakemi osheki atziri, eekero

8

113

pikantatzi: ‘¿Ninkama antzitanarorinoithaare? 46Eekero ishintsitanakitzi Jesúsikantzi: “Tzimatsi antzitakenarori noithaare.Tema nokemavakero noshintsinka tzimatsiovashinchaashitakari.” 47Okanta oñaakerorairoka tsinaneka te omanakota okaratziantakeri, iniroite otharovanake,paakeri Jesús, otyeerovashitapaakari,maaroni ikemaitakero okamantakota,

naka eshitakotai osokaavaita. 48

kero Jesús irirori: “Tsinané,taimi paventaane. Kantatsi piyaatai,kimoshire pinkantanaiya.”

49Tekeramintha inkaratero Jesúsiñaanatziro tsinane,

piintaita, ikantapaakeri: “Kamakerapishinto, aritapaake poñaashirenkiriiyotaantaneri.” 50Ikanta ikemakeri Jesúsareetapainchari, ikantanake irirori: “Eeropitharovashivaita. Paventaiyaana, aritakeeshitakotai.” 51Ikanta jareetaiyapaakapankotsiki, tekatsi ishinete inkyaapaake,intaani Pedro, Jacobo, Juan, ashitaroriirishinto ipoña iniro. 52

yaroni kamaintsiri. Ikantapaake Jesús:“Eero piragaiyani, te onkame eentsika,omakoryaatzi.” 53

kari Jesús, tema omapero jiñeetakerookamake eentsika. 54Ikanta Jesúsjoirikavakotapaakero, iñaanatzimaitaroshintsiini ikantziro: “¡Tsinané,pimpiriinte!” 55Piyashinenkatapaakaeentsika, piriintanaa. Ari ikantzi Jesús:“Pimperora oyaari.” 56

tanakeri ashitarori eentsika. Eekeroikantanakitzi Jesús: “Tera nonkovepinkamantantero okaratzi piñaakeri.”

Jotyaantaitziri 12 iyotaari(Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13)

9 1Ipoña Jesús japatotakeri 12iriyotaane ipasavyaakari ishintsinka

onkantya inkitsirinkantyaariri peyari

eejatzi mantsiyarentsi. 2Jotyaantakeriinkamantantero tsika ikanta Pavaipinkathariventantai,tairi mantsiyayetatsiri eejatzi. 3

keri: “Eerora paanake tsika ompaitya,eero paanake pikotzi, pitharate, povarite,piireekite, eero okantzi paanake eejatziapite piithaare. 4Aririka pareetakyaaparoniki pankotsi, arira pimatapiintatyeirojatzi pavisantakyaari. 5Eerorikajaakameethaitzimi janta, pavisapithateri,potekanairo piipatsikiite,tyaari te inkempisante.” 6

yakeni iriyotaane,kero nampitsiki Kameethari Ñaantsi,osheki mantsiyari jovashinchaayetake.

Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri(Mt. 14.1-12; Mr. 6.14-29)

7Ikanta pinkathari Herodes ipaitaitzirieejatzi Tetrarca ikemakoventakeri Jesúsokaratzi jantayetziri,kari, tema tzimatsi kantatsiri: “AñagairaJuan oviinkaatantaneri.” 8Pashinekantatsiri: “Elías inatzi.” Ikantayetzieejatzi: “Aama pashine kamantantaneripiriintaacha.” 9Irojatzi ikantantanakariHerodes: “Aña nothatzinkakaantakeriJuan-ni.tziri iroñaaka?” Osheki ikovakeiriñeerimi Jesús.

Jovaiyani 5,000 shirampari(Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-34; Jn. 6.1-14)

10Ikanta ipiyayetaara otyaantaari,ikamantapairi okaratzi jantayetakeri.Ipoña japatotavairi maaroni, jaanakerinampitsiki ipaitaitziro Betsaida. 11Irokantacha iyotaiyake atziri tsika ikenakejoyaatanakeri. Ikanta Jesús jaavakerikameetha, ikamantakeri tsika ikanta Pavaimpinkathariventantai,keri mantsiyayetatsiri. 12Aritakesheetyaanake, ipokashitapaakeri Jesús 12iriyotaane, ikantapaakeri: “Potyaantairi

8 9

114

atziripayeeni, iramene tsika irimaye,tsika iroyaa eejatzi, tema asaikatzi jakatsika te inampiitaro.” 13Jakanake Jesús,ikantanakeri: “Pimperi eeroka iroyaari.”Ari ikantaiyini: “Tekatsi nomperiri,intaani otzimi 5 tanta ipoña apite shima.¿Pikovima niyaate namanantakiteneriiroyaari maaroni atziri?” 14Aamaakaikarataiyini 5,000chari. Ipoña Jesús ikantziri iriyotaane:“Papatoyeteri inkarate 50kayeteri, ari pinkempitakeriri maaroni.”15Ari ikantakero, jomisaikakeri maaroniatziri. 16Jaakero Jesús 5 tanta ipoña apiteshima, jamenanake inkiteki,ventakero ovaritentsi,kero ipakeri iriyotaane impayeterimaaroni atziri apatotainchari. 17

kani maaroni, kemaneentaiyakanishintsiini. Jiyoyeetai 12 kantziri okaratzitzimakaantapaintsiri.

Jiyotake Pedro: Cristo inatzi Jesús(Mt. 16.13-20; Mr. 8.27-30)

18Ikanta isaiki Jesús jiñaañaatziitsipatari iriyotaane. Ari josampitakeririikantziri:tanari atziripayeeni?” 19

keni: “Ikantayeetzi Juan-neri pinatzi, ikantayeetzi eejatzi Elías-nipinatzi. Tzimatsi kantatsiri eejatzi: ‘Iri

neri. 20Ipoña ikantzi Jesús: “¿Tsikamapikantaiyinika eeroka?” Ari jakanakePedro, ikantzi: “Eerokatake Cristopoñaachari Pavaki.”

Iñaaventziro Jesús inkame(Mt. 16.21-28; Mr. 8.31-9.1)

21Ari ikantanakeri Jesús iriyotaane:“Eerora pikamantakotana.” 22Eekeroikantanakitzi:kaityaari irika Itomi Atziri, omaperoinkisaneentena ijevarite antarikona,ijevare omperatasorentsitaari, eejatzi

ikaratzi iyotzinkariite.takena. Iro kantacha avisavetakya mavakitaite, ari nañagai.”

23Ipoña ikantanakeri maaroni:tsirika kovatsiri intsipatyaana,irovashaantero ikovashivaiyetari iranteri,onkantavetakya impaikakoventaiterimijoshiretaana, intsipatapiintyaanakitaiteriki. 24

tari, ari impeyaashitakya. Iriima inkaratekamimentenane okantakaantziroikempisantana, aritake iravisakoshiretai.25Amenashivaitara ontzimimotantemiosheki ovaakarontsi jaka kipatsiki,impoña iriñeetairo impeyaashitaiya,apanirora japerovaitaita. 26Tema inkaratepashiventakotenari naaka, eejatziokaratzi noñaaneyetakari, ari irimatapairieejatzi Itomi Atziri impashiventakotairi

karo, irashi Ashitariri, irashi eejatzimaninkariite tasorentsitatsiri.” 27Ipoñaikantanake eejatzi Jesús: “Kyaaryoora,tzimatsi pikaratake jaka, tekerainkameeta ari iriñaanairo tsika inkantyaPava impinkathariventante.”

Ishipakiryiimotziri Jesús iriyotaane(Mt. 17.1-8; Mr. 9.2-8)

28Okanta avisake 8 kitaite, tonkaanakeJesús otzishiki iriñaañaate,kari Pedro, Jacobo ipoña Juan. 29Ikantajiñaañaatzira, ari ipashinevorotanake Jesús,

nake. 30Iñeetatzi apite katziyapainchariitsipatapaakari Jesús, Moisés inatziitsipatakari Elías. 31Ari ikatziyeeyapaakaniotapotakari irovaneenkaro, iñaaventzirotsika inkantya Jesús impeyakaityaariJerusalén-ki. 32Ayimatakerira ivochokiniPedro eejatzi ikaratzi itsipatakari. Okantaavishimotanakeri ivochoki, iñaatziiroirovaneenkaro Jesús itsipatakarira apitekoñaatapaintsiri. 33Iro ipiyimatanaka

9

115

apiteka tsipatapaintariri Jesús, ikantziPedro: “¡Iyotaanari, kameethavaitake asaikejaka!tsi, aparoni pashi eeroka, irashitya aparoniMoisés, irashitakya aparoni Elías.”Iñaavaitashitanaka Pedro, te iriyote opaitaikantziri. 34Iñaavaiminthaitzi Pedro,opamankapaakeri menkori, itharovanake.35Ikematzi iñaavaitaitanake menkorikiikantaitzi: “Notomi netakokitane inatziirika, iri pinkempisante.” 36Okaratapaakerañaantsi iñaavaitaitakeri, iñeetatzi apaniroikantanaa Jesús ikatziya.tzityaaro iriyotaane tsika ikanta iñaakeri,iromanane jovakero.

Jovashinchiiri Jesús eentsi jaakiri peyari(Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-29)

37Okanta okitaitamanai, oirinkaiyaaniJesús ipoñagaaro tonkaariki otzishiki,osheki pokapaintsiri iromonthaavaiyaari.38Ari josatekaka aparoni shirampari,kaimanake shintsiini ikantzi: “¡Jesús,nokovi pamenenari napintzite notomi!39Jaakatziiri peyari,tziri,tzi, jomposakaavaitari, te irovashaanterikapicheeni. 40Nokantavetakari piyotaaneirovavisaakotainari, te inkanteri.”41Jakanake Jesús ikantanake: “Tetyapinkemanete eeroka. ¿Tsikama onkaratenosaikimotanaimi,tyaami? Pamakeri pitomi jaka.” 42Ikantajamaitapaakeri eentsi,kari peyari, tyaanake osaaviki, iniroitejompetavaitanaka.takeri peyari, eshitakotanai eentsika,jaanairi ashitariri. 43

nakeri atziri iñaakerora ishintsinka Pava.

Japiitairo Jesús ikamantakota inkamimotante

(Mt. 17.22-23; Mr. 9.30-32)Ipoña japiitakero Jesús ikantziri

iriyotaane: 44“Povayempitatyaaro eeroka

iroka ñaantsi, eero pipeyakotaro. Temairika Itomi Atziri impithokashiitatyeeriiraakaantaiteri.” 45Iro kantamaitacha te

riri, tema jomanapithaitatziiri eeroikemathatantaro. Iro itharovantaiyarini

tziri.

Tsika itzimi iriiperotatsine(Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37)

46

mentakaro niinkarika iriiperotatsine.47Iro kantamaitacha Jesús jiyoshiretakeriipampithashiretari. Jaake aparoni eentsi,jomisaikakeri tsika isaikaiyini. 48Ipoñaikantzi: “Ikaratzi aapatziyariri kempitaririirika eentsi okantakaantziro ipairyiironovairo, kempivaitakara naakamiiraapatziye. Ari okempitari eejatzi,aririka iraapatziyena naaka,rotanaka iri iraapatziyake tsika itzimiotyaantakenari jaka. Ikaratzi kaariiriiperotatsine iroñaaka jaka, iriirairiiperotaatsine apaata.”

Ari akaratziri kaari kisaneentairi(Mr. 9.38-40)

49Ipoña ikantanake Juan: “Iyotaanarí,noñaake chapinki aparoni atziripairyiirori pivairo, jovashinchaakerijaakiri peyari. Tera añeeri ankaraterijaka, novashaantakaakeri.” 50Ariikantanake Jesús:rimi,tairi.”

Ikisathataitziri Jacobo ipoña Juan51Aritake monkaratzimatapaaka

irovajenokantaiyaari Jesús, tontashireikantanaka iriyaate Jerusalén-ki. 52

take impaitya amenaronterine jantaSamaria-ki. 53

yeni Samaria-satzi inkenimoteri, temajiyotaiyini iriyaatatye Jerusalén-ki. 54Ipoña

9

116

Jacobo itsipatakari Juan, ikantanakeriJesús: “Pinkathari, thame ankaimakaantepaampari inkiteki, ikempitaakero pairaniElías, iraperotyaata intaiya maaroni.” 55Ariipithokashitanakari Jesús, ikisathatanakeri,ikantziri: “Tetya pinkameethashireteeeroka. 56Tera iro ipokantakari Itomi Atzirijaka impeyashivaitaiya atziri, ontzimatyeirovavisaakoyetairi.kari pashineki nampitsi.

Kovavetachari iroyaaterimi Jesús(Mt. 8.18-22)

57Ikanta jiyaatanaira Jesús,vaari avotsiki: “Pinkatharí, nokovinoyaatemi tsikarika pinkenayete eeroka.”58Jakanakeri Jesús ikantziri: “Aparoniotsitziniro tzimatsi imoro tsika imaapiintzi,eejatzi ikempitari tsimeri tzimatsiiromayero. Iriima irika Itomi Atziri teraontzime ipanko irimaantapiintyaari.”59Ipoña Jesús ikantanakeri pashine:“Poyaatena eeroka.” Ari ikantzi irirori:“Pinkatharí, nokovavetaka noyaatanakemi,iro kantamaitacha nokovi noñaanakerononkitateri nirintari, ari noyaatemiri.”60Ikantanakeri Jesús: “Poyaatena,pishineteri ikaratzi kamashireyetatsiriinkitatairi irirori kamayetatsiri. Ontzimatyepiñaaventantairo eeroka tsika inkantya Pavaimpinkathariventantai.” 61Ari ikantanakepashine: “Pinkatharí, nokovi naakanoyaatemi, iro kantamaitacha pishinetenanovethatapanaatyaari nosheninkanonampiki.” 62Jakanake Jesús, ikantziri:“Apatziro pamenapiintziro pikiyashitziropivankire, tekatsi pamenayetanai pashine.Ari ikempitari kaari ovashaantaironejantayetapiintziri, tera apantapero inkantyaiñeero impinkathariventairi Pava.”

Jotyaantaitakeri ikaratzi 70

10 1Ipoña Jesús jiyoyaake pashineikaratzi 70,

takeri, ireevateri nampitsiki tsika

inkenanakera irirori. 2Ikantayetziri:“Ikempitakaro atziripayeeni pankirentsiosampainkatzi,rote impaitya aavatairone. Piñaañaaterieeroka Pinkathari irotyaanteeta jatatsineriatziriki,tayetaatsine. 3Notyaantaiyatyeemine,nonkempitakaantemi jotyaantaitziri oishatsika ipiyota piratsi katsimari. 4Eerorapaanake pitharate, piireekite,pi-zapato-te. Eero povethatari impoñapinkinkithavaitakairi inkarate piñaanakeriavotsiki posamanitzikari. 5Aririkapareetayetakya pankotsi,kyaari saikatsiri. Pinkantapaakeri:‘Inkamintha pisaikavaite kameethapipankoki.’ 6Tzimatsirika impaityaaakameethatakemine, aritake iñaakeroisaikake kameetha. Irooma eerorikajaakameethataitzimi, amenaashitapovethatapaakari. 7

tye pankotsiki tsika pareetaka, eeropamemenatzi pashine pankotsi. Aripoyaari, pirero onkarate impayeetemiri.Tema aparoni antavaitatsiri ipinayeetziri.8Aririka iraakameethataitemi aparonikinampitsi,miri janta. 9Povashinchaayeteri jantamantsiyari, pinkanteri: ‘Irootaintsiimpinkathariventantai Pava.’ 10Iroomapareevetakya aparoni nampitsi, eerorikajaakameethaitzimi, pavisapithateri,pinkantanake: 11

kiite jaka,santzi. Iro kantamaitacha ontzimatyepiyote irootaintsira impinkathariventantaiPava.’ 12

taiteri apaata, anaanakero inkantayeetairiSodoma-satzi. Omaperora.”

Ikantamacheetziri kisoshireri nampitsiiteki(Mt. 11.20-24)

13“Ikantamacheetziri Corazín-satzi,eejatzi Betsaida-satzi. Iñaayevetakaronotasonkaventantayetake, temaita

9 10

117

* 10.13: Tema ikaratzi Corazín-satzi ipoña Betsaida-satzi judío inayetzi. Iriroma Tiro-satzi ipoñaSidón-satzi pashinesatzi atziri inayetzi te isheninkatari judío-payeeni.

inkempisantaiyeni. Iriimi ñaakenanemiTiro-satzi eejatzi Sidón-satzi, aritakemi

yetzi, irovashaantakeromi. Impoñainkempisantaimi maaroni iriroriite.*14

shireri,yeetairi Tiro-satzi eejatzi Sidón-satzi.Iriima Corazín-satzi, eejatziBetsaida-satzi,kitaayeetairi. 15Eejatzi inkempitagaiyaCapernaum-satzi, ipampithashiretaiyaniirirori iriyaayetai inkiteki,tacha kaminkarimashiki inkenayetai.

16Tzimatsirika kempisantemine,naakatake ikempisantake. Itzimirikamanintashiretakemine,shiretake.nari naaka, jimanintakeri tsika itzimiotyaantakenari jaka.”

Ipiyayetaa jotyaantaitakeri karatatsiri 7017

keri 70, ikantayetapai: “Pinkatharí,nopairyiirora pivairo, jantakero peyarinokantayetziri.” 18Ikantzi Jesús:keri Satanás jovaryeetakeri inkitekiikempitavaitakaro ookatharontsi. 19Temanaaka pakemiro shintsinkantsi, arionkantake posatekantyaari marankeeejatzi kitoniropayeeni.paakeri peyari kisaneentzimiri,tekatsimaita avishimotemine. 20Eerorapikimoshireventashitaro jantakero peyaripikantakeriri. Iroora pinkimoshireventejosankinayetairo pivairo inkiteki.”

Ikimoshiretzi Jesús(Mt. 11.25-27; 13.16-17)

21Irojatzi ikimoshiretantanakari Jesús,ikantanake: “Ashitanarí, eerokatakepinkathariventziriri inkiteveri, eejatzi

kipatsisatzi, iniroite nopaasoonketakemi.Tema eerokatake iyotakaayetairiri

riite jaka. Ari okantamaita Ashitanari,irootake onimotakemiri eeroka.”22Ikantzi Jesús:kenarori maaroni. Apaniro ikanta irirorijiyoperotana naaka tema itomi jovana.Ari nokempitzitakari eejatzi naakaapanirora niyoperotziri. Impoña inkarateniyotakaayetairi naaka ari iriyoyetairiPava.”

23Ipoña Jesús japatotakeri iriyotaane,jaanakeri jantyaatziini, ikantakeri:

rone okaratzi piñaayetairi eeroka.24

neri,chari iriñeeromi okaratzi piñaakerieeroka, iro kantacha te onkante iriñeero,te inkemayetairo eejatzi.”

Aakameethataneri Samaria-satzi25Ari isaikakeri iyotaantzirori

Ikantakaantaitane,yaari Jesús, ikantake irirori: “Iyotaanarí,¿opaitama nanteri naaka onkantya

rentsi?” 26Ikantanake Jesús: “¿Ipaitamaokantziri Ikantakaantaitane? ¿Tsikamaokantzi piyotakotziro eeroka?” 27Arijakanake irirori, ikantzi:yaari Avinkatharite Pava,yaari, petakoshintsityaari, pampithashirepovairi. Ari okempitari eejatzi:tye etakotavakaiya maaroni, akempitaraakaminthayiro avatha, ari ankempitanairiasheninka.” 28Ipoña ikantzi Jesús:“Omapero pikantakeri. Pantero iroka,aritake pavisakoshiretai.”

29Iro kantamaitacha irika, ikovajaantziirotzikaaventanakya, josampitziri Jesús:

10

118

“¿Niinkama nonkempitakaanterinosheninka?” 30Ipoña ikantanake Jesús:“Tzimatsira asheninka poñaachariJerusalén-ki ikovi iriyaatero nampitsikiJericó. Okanta niyanki avotsi,kari koshintzi, itsitokavaitakeri,keri avotsinampiki ikamimatake. 31Ikantapokake omperatasorentsitaari,paakari jonoryaaka, javisapithatanakeri.32Ari ikempitakari eejatziLeví-mirinkaite, iñaavetapaakarijonoryaa, javisapithatanakeri. 33Ipoñaipokake aparoni Samaria-satzi,keri jonorya, jineshinonkatapaakariirirori. 34Jaaventapaakeri jotziritantakariyeenkantsi, ipoña ikyaakotakaanakariimoraneki, jaanakeri nampitsiki. Iriitakeaamaventakariri. 35Okanta pashinekitaite, jaake apite denario,nakeri, ikantanake: ‘Paamaventyaanariirika, aritake nompinatapaimi eejatziaririka nompiyake. 36Ari ikantzi Jesús:“Mava ikaratzi noñaaventakeri ñaakeririikoshiitziri.kaantakariri isheninka?” 37Jakanakeiyotakotzirori Ikantakaantaitane, ikantzi:“Iriira matapaakeriri neshinonkatakariri.”Ipoña ikantzi Jesús: “Piyaatai, irojatzirapimateri eeroka.”

Jareetaro Jesús opankokiMarta opoña María

38Ikanta javisanake Jesús areetakapashineki nampitsi. Ari osaikiri tsinanepaitachari Marta, iro isaikimotapaakeopankoki. 39Iroka tsinane tzimatsi irentoopaita María. Iroora tsipatavakariri

vaitzi. 40Iro kantamaitacha Marta oshekiokantzimotakaro amemenavaitziompaitya ompavakeriri Jesús. Irojatziopokashitantakariri, okantapaakeri:“Pinkatharí, ovapintaakena nirento.¿Pinkantenaro ampitakotavakena?”41Ikantzi Jesús: “Marta, ¿opaitama

okantzimoshiretantamiri onkaratepantayeteri? 42Pinkeme nonkantemi:Aparoni okanta kovaperotachari, irootakeokoyaakeri María tema tekatsi kanteroneiraapithatairo.”

Iñaaventziro Jesús ñaañaataantsi(Mt. 6.9-15; 7.7-11)

11 1Ipoña Jesús jiyaatakeiriñaañaate. Ikanta aparoni

iriyotaane, ikantakeri: “Pinkatharí,piyotainaro iñaañaataitzi, ikempitairoJuan-ni jiyotaantziro ñaañaataantsi.” 2Ariikantzi Jesús: “Jiroka pinkante piñaatapiinte eeroka:

Ashitanarí, inkitesatzi,Tasorentsi pinatzi eeroka.Pimpinkathariventaina naaka.Pantakanairo jaka kipatsiki okaratzipinintakaanari eeroka.

Pinkempitakainari saikatsiri inkiteki,

riri.3 Pimpapiintenaro kovityiimotanari

noyaari.4

vaitake,Tema nomatakero naaka eejatzi,

shiretakenari.Eero pishinetaana iriñaantaityaana,

rori.”5Ipoña ikantanakeri eejatzi: “Aririka

intzime aparoni pitsipaminthare,impokake niyankiite, inkantemi:‘Pimpavakena mava tanta, 6tema tzimatsiareetachari nopankoki, tekatsi tzimatsinenompavakeriri.’ 7

tyaari:tziiri neentsitepayeeni,nairo nopanko eejatzi, irootake eerookantanta nompemi.’ 8Kempivaitaka eeropikovaveta pimperi onkantavetya iriimipitsipaminthare. Iro kantacha eekerora

10 11

119

ishintsitatzi ikampitzimi,nakero pintzinaye, pimpavakeri okaratziikoviri.” 9Ikantziya Jesús:tante, pinkokovate eejatzi, aritakepiñaakero impayeetemiro pikoviri.Pinkempitakaantero pareetya aparonipankotsi, pishintsiventapaakeri,pinkanteri: ‘Pashitaryeenaro. Aritakeirashitaryeetakemiro.’ 10

tairi kampitantayetatsiri. Inkarateamemenaterone ari iroñaakaitairi.Aritake irashitaryeetaineri inkarateshintsishintsitatsiri inkaime. 11Temaaririka inkampitemi pitomi, inkantemi:‘Apá, pimpena tanta.’ ¿Arima pimpakerimapi? Aririka inkantemi: ‘Pimpena shimanoya.’ ¿Arima pimpakeri marankeiroyaari? 12Aririka inkantemi: ‘Pimpenakithokintsi.’ ¿Arima pimpakeri kitoniro?13Tema piyotzi petakotari pitomipayeenieeroka, kaariperori pinaveta. Iriiramaperotzirori Ashitairi saikatsiri inkiteki,

tziriri,tsinkantsi.”

Maimanetavakaachari pankotsiki(Mt. 12.22-30; Mr. 3.20-27)

14Ipoña Jesús jovavisaakotakeri aparonikisovaanteri jaakiri peyari. Ikantajovashinchagairira,tevetachari.nakeri Jesús. 15

tsiri: “Ipasavyaatyaari irika ashitariripeyari, ipaitaitziri ‘Beelzebú,’ irootakejimatantarori jovavisaakotziri ikaratzijaakayetziri peyari.” 16Tzimatsiya

tante Jesús, iro iriyotantaityaariomaperotatya opoña itasorenka inkiteki,tema iñaantaitatyaari. 17Ikanta Jesúsjiyotake okaratzi ipampithashiretariatziriite, ikantanake:thatavakaiya atziri ipinkathariventaitzirinampitsi, jiñiiro jovapintaavaka. Aririka

irantaminthatavakaiya eejatzi atziriisaikavankotavakaiyani, ari iriñaakeroirovapintaavakaiya. 18Ari ikantari eejatzipeyari aririka irantaminthatavakaiyaami,ari irovapintaavakaakya eero iñiiroishintsite, ari inthonkyaari. ¿Opaitamapikantantari iri ovashinchaanariBeelzebú? 19Iriirikami kamaari Beelzebúovashincheenane, ¿irijatzima kamaariovashinchiiriri piyotaaneyetari eerokajovavisaakotantariri jaakayetziri? Aririkaokanta, pikamantakotziiri piyotaane, ariinkishimentakemiro okaratzi pikantakeri.20Tema iriitake Pava kantakaarorinovashinchaayetantariri jaakiri peyari,tema jomapokakemi Pava eerokaipinkathariventantzi. 21Aparoni atziriñaaperori kameetha, tekatsira materineinkyaashiteri ipankoki irayiteri okaratzijashitari. 22Irooma impokashitakeripashine atziri anayiriri ishintsitzi,iraapithatakeri javentaavetari,takeri jashitari, irantetaakyaaro. 23Temaikaratzi kaari aapatziyanari naaka,iriitake kisaneentanari. Inkarate kaariampitakotenari iriyoyaakotena,kotatyaana.”

Ipiyashitanta peyari(Mt. 12.43-45)

24

tyaarimi peyari aparoni atziri,tetakaro irañaantare.kyaari, avisakoveta atziri isaikantaripeyari. Jatake inkenavaite tsika teinampitaitaro, eero jiñi tsika isaike.Impoña inkante peyari: ‘Nompiyenopankoki tsika nopoñaaka.’ 25Piyaapeyari, iriñaapairi atziri kameethaopishitaka irañaantare, ovaneenkaokantaka. 26

keri maperotzirori ipeyaritzi,keri: ‘Thame aate nopankoki,tyaana ampinkatharite.’ Iramake inkarate7. Arira irashinonkaaperotyaari atziri,

11

120

* 11.34: Oshiyakaaventachari oki kameethari, aparoni pimantaneri (kaari mashithatatsi), iriñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava, tema isaikanaatzi okitainkatzi.Oshiyakaaventachari eerorika apantaro oki, aparoni mashithari, tsika itzimi kaari ñeeroneinkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava, tema isaikatzi tsika otsirenikitzi.

eero ikempitaa jashinonkaavetara pairanikapicheeni ikanta.”

Maperoterone inkimoshiretai27Tekera inkaratero iñaavaitzi Jesús,

chari ipiyotaka atziri, okantzi:menta onatye tsinane ovaiyantakemiri,antarintakaakemi othotaimi.” 28Ipoñajakanakero Jesús, ikantzi: “Iriiratharomentaperotaachane inkaratematairone inkempisantairo iñaane Pava.”

Ikovaiyini kaariperoshireri intasonkaventante Jesús

(Mt. 12.38-42)29Ikanta ipiyotapaaka osheki atziri,

ikantanake Jesús: “¿Opaitama ikovantari

tante? Eero noñaakimaitari, intaani iriñeerokempitarori iñaakeri pairani Jonás. 30Temaikantara pairani Jonás jiñeeyakeriNínive-satzi, ari inkemitaiyaari eejatzi ItomiAtziri iriñeeri irikaite. 31Apaata aririkairamenakoyeetairo okaratzi jantayeetziri,ari iyakoventaimi tsinane pinkatharitatsiripairani nampitsiki Sabá,keri iroori iyotaneri paitachari Salomón,okempisantairi. Irika saikimotakemiriiroñaaka eeroka, janayiri Salomón. 32Eejatziokempitari ari iriyakoventaimi apaataNínive-satzi, tema ikempisantaiyakeriniirirori pairani Jonás, jovashaantanakerojametayevetari. Irika saikimotakemiriiroñaaka eeroka jaka, janayirira Jonás.”

Iñaaventziri Jesús ootamentotsi(Mt. 6.22-23)

33“Tema ankoverika ootyaariootamento, ¿arima ovakotakeri

otapinaki? Aña avakotziri jenoki inkeneonkoñeenkate maaroni. 34Kameetharikapoki, piñaantaro kameethaini,taro pinkoñeetyaakotatyeemi. Terikaapantaro poki, eero piñaantarokameethaini,tatyeemi.* 35

kirikari ootamentotsi saikantakamiri.36

totsi, terika pantanairo kaariperori,aritake pooñaakantairo irooperorikameethari, pinkempitanaiyaari aparoniootamentotsi joorentantzi.”

Iñaaventakota iyotaantzirori Ikantakaantaitane

(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47)37Ikanta ikaratapaakero ikinkithatake

Jesús, ipokashitapaakeri aparoni Fariseoiriyaatakairi ipankoki iroya. Ikantajareetaka Jesús pankotsiki, saikapaakejovapiintaita. 38

tero jametapiintari, inkivaakotapaakyairovantyaari. 39Iro kantamaitacha Jesús,ikantanake: “Pikempitakotakaropiraamento eejatzi povamento okitevetakameetha jakakiroki, irooma inthomointa,kipatsi okantaka. Ari pikempiyetakarieeroka kantatsi iriñeetemi kameethashirepinatzi, aña koshintzi kaariperoshireripinatzi. 40Masontzí. Tema tzimatsiovetsikakemiri pivathaki koñaayetatsiri,¿kaarima ovetsikashiretakemiri eejatziinthomointa pañaantareki? 41

tzimiri inthomointa pañaantareki, arionkantya pinkiteperoshiretantaiyaari.

42¡Ikantamacheetzimi Fariseo!kaapiintari Pava inchashimpoki. Iro

11

121

* 11.42: Iro ikantaitziri jaka inchashimpoki: Menta, ruda, maaroni okaratzi ivankireetari.Irootake kempitarori pinitsi.

kantacha te panteneri ikoviri: Ontzimatyepinkameethashiretai, petakoshiretaiyaarieejatzi. Tema iro kovaperovetacharipantayeteromi iroka,maitaro pashinera.* 43¡IkantamacheetzimiFariseo! Osheki pikovapiintziroposatekya niyankineki japatotapiintaita,ari pikempitaitaro eejatzi pikoviñaapinkatha irovethatapiintaityaamiaririka iriñeetemi. 44¡Ikantamacheetzimiiyotzinkariite ipoña Fariseo, kamataviriripinatzi! Pikempitashitakaro kaari jiyoitziari ikitayeetziri kaminkari, te iriyoyeteatziri jaatzikakotatziiri kaminkari.”

45Ari jakanake aparoni iyotaantziroriIkantakaantaitane, ikantanakeri Jesús:“Iyotaantanerí, pikemakaakenaro eejatzinaakaite okaratzi pikantakeri.”46Jakanake Jesús, ikantzi:cheetzimi eejatzi eeroka iyotaantziroriIkantakaantane!kaantariri atziriite?tyaaro eeroka pinkematenatyaaro.47¡Ikantamacheetzimi eeroka, opaitama

chari tsika ikitayeetakeri etayetakarorikamantantaneri!.yetakeri pairani pivaisatziite. 48Temaeerokatake ovetsikashiyetakeri tsikainkitayeeteri,tziiri okaratzi jantayetakeri pivaisatziite.49Tema iyotane jinake Pava, ikantake:‘Ari notyaantake kamantantaneriintsipayetakyaari otyaantaari.yeeni irimaimaneete, irovayeetakepashine.’ 50

taityaarimi eeroka, okantakaantziropovamaayetakeri kamantantanerietajaantanakarori pairani. 51Eerokapinataityaarone iroñaaka okantakaantzirojovamaakaantaitakeri pairani, jetanakaroAbel-ni irojatzi Zacarías-ki tsika itzimi

pankoki ipometziniri Pava. 52

tane!tya, arira pikenakaakerori eeroka kaariikemathatantaro pashinepayeeni.”

53

keri.kari iyotzinkariite, japatoventaari Jesúsikovake inkompitakaiyaari onkantyainkemantyaariri ompaitya inkanteri.54Ishintsithavaitakeri, ikovi iñaavaitakairi

kotantyaariri.

Shineyakairori itantane Fariseo

12 1Ipoña ipiyotzimentaitapaakariJesús, anavyaapirinikitaka

ikantaka atziriite. Irojatzi ikantantanakariiriyotaane: “Ontzimatye paamaventyaaroshineyakaarori itantane Fariseo,vimento onatzi. 2Tema ontzimatyeonkotainchari,veeta pairani. 3

tari, ari onkoñaatakotai. Okaratzipiñaavaitziri apaniro pipankoki, ariinkemakoyeetairo iriñaaventaiteroshintsiini.”

¿Intzimekama añaapinkathateri?(Mt. 10.26-31)

4Ikantzi Jesús: “Asheninká, eeropipinkashivaitari materone irovemi, temaari overaapaakari jaavyiiri irirori. 5Jirikatsika intzime pimpinkeri: Iriitakerapimpinke Pava matzirori jovamaantzi,impoña irotyaantemi sarinkaveniki.Intaani iri piñaapinkathatai apaniro.6

yeeni, iro kantamaitacha jiyotzi Pavaaririka inkamakaante, tekatsi iramaakiite

11 12

122

* 12.6: Kantakotachari jaka “te impinaperotya tsimeri,” irojatzira kantakotacharijamanantamatsitantaitari apite kireeki inkarate 5 tsimeri.

aparoni.* 7Jiyotzitaro Pava okaratzitzimayetatsiri aishi. Tema piñaakerojaamakotari tsimeripayeeni, eerokaraimaperotzirori jaamakotami, eeropipinkantashivaita.”

Inkarate ñaaventakotainane atziriite8“Intzimerika kanterine isheninka:

‘Jashitaana Jesús.’ Eejatzi inkempitaiyaItomi Atziri inkantairi imaninkarite Pava:‘Nashitaari irika.’ 9Iriima tsika intzimekantairine isheninka: ‘Te jashitana Jesús.’Ari inkempiitairi irirori, inkantaiteriimaninkarite Pava: ‘Te nashitaiyaariirika.’ 10

rine Itomi Atziri, kantatsi impeyakoitairi.

tsinkantsi, eerora jiñiiro impeyakoitairi.11Aririka iraayeetemi japatotapiintaitaisaikayetzi pinkatharentsi,moshirevaitashitami, pinkante:‘¿Opaitama nonkanteriri?’ 12TemaTasorentsinkantsi iyotakaimironeopaitarika piñaavaiteri janta.”

Iñaaventakoitziri masontzitatsiri ashaarantzinkari

13

takariri, ikantzi: “Iyotaanari,nari nirentzi impainaata kashetanijookanairi ashitanari.” 14Ikantzi Jesús:“Asheninká, tera naaka amenakoyetziroritzimaventavakaantsi nonkantantyaariripirentzi.” 15Eekero ikantanakitzi Jesús:

tsi. Tera iro ovañaayetemine.” 16Ipoñajoshiyakaaventanakeneri, ikantzi:“Tzimatsi aparoni ashaarantzinkarikithotaintsiri osheki ivankivaireirovaneki. 17Ipampithashirevaitaka,ikantzi:tsiri novankire?’ 18

nake: ‘Jiroka nanteri. Notantoryeeronovantapiintari novankire. Impoñanovetsikakaante iniroite, ari noveroriokaratzi novankiretari, eejatzinashaakaro. 19Ari onimotenari, temaosheki novanontakari. Osheki osarentsinomakoryaavaite, novatziivaitya,niravaite nomire, noimoshirenkavaitya.’20Iro kantamaitachari, ikantzi Pava:‘Masontzí,taimi, tera piyote impaitya agaironeokaratzi pashitari.’ 21Arira ikantakotarioshekyaavaitashitarori irashaakaro, tejoshekyaamaityaaro okaratzi jashitariPava.”

Iñaaventziro Jesús kantzimoshiretaantsi(Mt. 6.25-34)

22Ipoña ikantanairi iriyotaane:“Pinkeme nonkante: Tera onkameethateonkantzimoshirevaityaami, pinkante:‘¿Impaitya noyaari,tyaari, impaitya nonkithatyaari?’ 23Tema

piinteri añaantareki, iro kovaperotachaanayiro okaratzi ovayetapiintari, okaratziakithaayetapiintari eejatzi. 24

thashiretakoteri tsimeri. Te iriyoteimpankitanontya iroyaari, te irovetsikeipanko irovanontya ivankire. Irokantamaitacha Pava, ipayetapiintakeriirovarite. Aakara jimaperotzi jetakotaiPava. 25

moshirevaityaami,kyaaro povavineentavairo posarentsitekapicheeni? 26Tera onkantatyepovavineentero kapicheeni, ¿opaitamaokantzimoshiretantamiri? 27

thashiretakotero inchateya, te añeeroantavainete,tyaari.shirevaityaaro, onkante: ‘¿Opaita

12

123

nonkithaatyaari?’ Aña ovaneenkatakameetha, anayiri jovaneenkavetaSalomón pinkatharivetachari pairani.28Iriitakera Pava ovaneenkatzirori,okantavetaka kapiche añaavetaroovaneenkatapainta, iro osamani, tekatsiapantyaarone aririka onkamateyatanake,tema inchekayeetakero,takero.ventemi Pava, aritake,vaitzi. 29

kami eeroka, pikantzi: ‘¿Opaita noyaari,opaita nireri?’ 30

revaitari ikaratzi kaari kempisantatsi.Irooma eeroka, jiyotakoyetzimiroAshitairi opaitarika kovityiimoyetamiri.31Iro kovaperotacha pinkokovatairiimpinkatharishireventaimi, impoñapiñaayetairo impayetaimiro okaratzikovityiimoyetamiri.”

Iñaaventziro Jesús inkitesato ovaararontsi(Mt. 6.19-21)

32“Eerokaite kempitakariri nopira, eeropitharovashitaiyani, tema iriitake Pavakovaintsiri impinkathariventaimi.33Pimpimantayetero tzimimotzimiri,pimpashitantyaaro. Iro kameethatatsipantayetairo iroka piñaantaiyaaroripisaikai kameetha inkiteki.taka povaarantatyeeyaami inkiteki tsikate ompathaanetapai, tsika te intzimapaikoshintzi. 34

taka, ari pimpampithashiretapiinterorieejatzi.”

Omperataari aamaventachari35“Povathakitanakero piithaare.

Poisayeteri pootamento. 36

tyaari omperataari oyaaventaririirareetaiya ivinkatharite joimoshirenka,

tapaiyaariri. 37Kimoshirera inkantaiyaaparoni omperataari itzimi iñaapairiivinkatharite aamaventa ikantaka.

Omaperora nonkante,kairi jovapiintaita iriitake oyiitainerineirovarite. 38Kimoshirera inkantayetya,intzime iriñeetapairi aamaventa ikanta,onkantavetya te iriyote tsikapaiteirareetya,take. 39Pinkemero iroka. Aririkami

tye koshiterine, ari iraamaventakyaami,eero ikoshitaarantaitzirimi. 40Iro piyoterieerokaite, ontzimatye paamaventayetya.Tema te piyote tsikapaite impiyantaiyaariItomi Atziri.”

Kaariperori omperataari(Mt. 24.45-51)

41Ari ikantanake Pedro: “Pinkatharí.

kaaventakena?” 42Ikantzi Jesús:

shireri itzimi pampithashiretacharikameetha.tariri, ikantanakeri: ‘Pamenenari ikaratzisaikatsiri pankotsiki.’ 43Kimoshirerainkantya irika omperataari, aririka impiyeivinkatharite iñaapairi jimonkaraakeroikantanakeriri. 44Aritake ishinetaakeneriiraamaakoventyaaniri okaratzi jashitari.45Irooma inkantashiretakemi omperataari:‘Eero ipiyita novinkatharite.’ Impoñairantavaitakeri ikaratzi jomperaitari

tari. Jatake irovatziivaitya, ishinkivaitya.46Onimovaitziri irika omperataari,

tariri. Irimaperoteri irovasankitaapairi,irookapairi janta tsika ikashiyakaitakarikisoshireri. 47Tema irika omperataarijiyovetakaro okaratzi inintakaavetaririivinkatharite, temaita iraamaventaiyaariimpiye. Irootake impasaperoitantyaariri.48Iriima itzimi kaari iyotakoteroneokaratzi inintakairiri, eero ipasaperoitairi.

yeteromi ikovaitziri,

12

124

tyaari.kari, osheki inkovakoyeeteriri irirori.”

Iñaaventakota Jesús(Mt. 10.34-36)

49“Tema iro nopokantari novasankitairikaariperoshireri, okempivaitakaro iriimipaampari namakemi kipatsiki. Osheki

yeete, aperotaiyaami kaariperori. 50Irokantacha ontzimatye netanakyaaro naakanonkemaantsitanakya,raantakyaarori. 51Piñaajaantake ironopokantari iñaamatsiyeetairo atziri isaikekameetha. Aña nopokakera, namatziiroantaminthatavakaantsi. 52Iroñaakairiñeetero irantaminthatavakaiya atziriisaikavankotavakaiyani, apite atziriirantaminthateri pashine atziri karatatsirimava. 53

shitakyaari iriri, impiyatzityaari eejatziiriri inkisaneenteri itomi.tyaaro tsinane iniro, ompiyatzityaaroeejatzi iniro. Ompithokashityaaro tsinaneayirontari, ompiyatzityaaro eejatzi ayiro.”

¿Tema piyotero kantainchari?(Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13)

54

mentakariri: “Tema aririka piñeeromenkori ikyaapiintzi ooryaatsiri,piintzi: ‘Omparyaatye inkane.’ Omatapikantakeri. 55Tema aririka pinkemerotampyaa ompoñeeya katonko,piintzi: ‘Osaryaatye kameetha irokakitaite.’ Omata okaratzi pikantziri.56¡Kamatavirí! Piyovetaro eeroka tsikaokanta piñaayetapiintziro inkite, eejatzikipatsi. ¿Opaitama kaari piyotakotantarookaratzi kantachari iroñaaka?”

Paapatziyaari kisaneentzimiri(Mt. 5.25-26)

57“¿Opaitama kaari pamenantaroeeroka okaratzi kameethatatsiri?

58Aririka intzime kishemineri, impoñairaanakemi pinkatharentsiki,kote eeroka avotsiki, pinkanteri: ‘Eeropikisavaita,gaiya.’ Tema aririka irareetakaakyaamipinkatharentsiki,taneri: ‘Paanakeri irika.tanakyaamiri irashitakoitemi. 59Temaeerorika pipinatashitari okaratzipireevere,kaantaimi. Omaperora.”

Eerorika povashaantairo pameyetari, ari pimpeyaashitaiya

13 1Ari ipokaiyakeni kamantziririJesús,

take Galilea-piintziniri Pava piratsi. 2IkantanakeJesús: “¿Piñaajaantzima eerokaite irojantantaitakarori iroka tsika ikantaitakerijovamaitakeri,roshiretzi pashine Galilea-satzi? 3

tzi naaka: Te ari onkantya. Eerorikapovashaantziro pameyetari eeroka, aripinkempitakotaiyaari irirori. 4Ariikempitakari karatatsiri 18 kamaintsiriatsinakakeri pankotsi janta Siloé,¿piñaajaantzima iri maperotziroriikaariperoshiretzi janayiri pashineJerusalén-satzi? 5Nokantzi naaka: Teraari onkantya.tziro pameyetari,yaari.”

Joshiyakaaventaitziropankirentsi kaari kithotatsine

6Ipoña Jesús joshiyakaaventanakero,ikantzi: “Otzimi aparoni atziri ivankireirovaneki. Aparoni kitaite jiyaatakeiramenero tzimakerika okitho, temaitairiñaapaake. 7

riri: ‘Tzimake mava osarentsi nopokavetanameniro novankire onkithote, temaitanoñe. Pinchekero, amenaashivaitaokatziya jaka.’ 8Ari jakanakeri irirori,

12 13

125

* 13.15: Iri ipirayetari janta: buey ipoña asno. * 13.19: Iro ikantakoitzi jaka okithoiryaanitatsiri pankirentsi paitachari mostaza, iro shookatsi inampiki pashine atziri.

ikantzi: ‘Eero novinkatharite, añaavairoiroka osarentsi eerorika okithotzi,nonkithatashitavakero oponkitzikinotyaakitavairo onkithotantyaari.9Aririka onkithotai, kameetha onatzi.Irooma eerorika,tero.

Jovavisaakotziro Jesús aparoni tsinane kitaite imakoryaantaitari

10Ikanta jiyotaantzi Jesús kitaite

taita, 11ari osaikiya aparoni tsinanetzimakotaintsiri 18 osarentsi jaakaitziro.Tsinkamitzitake, te onkante onkatziyekameetha. 12Ikanta iñaapaakero Jesús,ikaimapaakero, ikantziro: “Tsinané,eshitakotaimi pimantsiyaveta.” 13

takero kapicheeni otsinkamitzitake.Tampatzikatanai kameetha. Oshekiotharomentaventanakari Pava. 14Irokantamaitacha te onimoteri jevatatsirijapatotapiintaita, iniroite ikisanaka,iñaakeri jovashinchaantake Jesús kitaitejimakoryaantaitari. Ikantanakeri atziriite:“Tzimatsi 6 kitaite jantavaitantaitari, aripimpokeri inkene irovashinchagaitemi.

tari.” 15Irojatzi jakantanakari Jesús,ikantzi: “¡Kamatavirí! Kitaiteriki

tziri pipira pashitakoyetziri pirakairiimire.* 16Tema iroka tsinane asheninkaonatzi, iro isarontari Abraham-nitzimakotake 18karo peyari. ¿Tema onkameethate

tari?” 17Ikantanakera Jesús, iniroiteipashiventanaka ikaratzi kisaneentziriri.

kani atziri ikaratzi ñaakerori jantakeriJesús.

Joshiyakaaventaitziro okithoinchato iryaanitatsiri

(Mt. 13.31-32; Mr. 4.30-32)18Ipoña ikantanake Jesús: “¿Opaitama

oshiyari ipinkathariventantai Pava?¿Ipaitama noshiyakaaventemirori? 19Añaoshiyaatyaaro aririka impankiitero okithoiryaanitatsiri pankirentsi. Tema tzimatsiaparoni atziri pankitakerori irovaneki,anaanakero pashine pankirentsi, antarootevayetanake, ari imavoshiyetari tsimeriotsimankatapeshitake.”*

Joshiyakaaventaitziro shineyakairori tanta(Mt. 13.33)

20Ipoña japiitakero ikantzi Jesús:“¿Ipaitama noshiyakaaventemiroriipinkathariventantai Pava? 21Añaokempitatyaaro shineyakaarori tanta.Aparoni tsinane, aakero kapicheeni,okonovakero tantapatha, tekeraosamanite, shineyanake maaroni.”

Iñaaventaitziro iryaanityenkakiini ikyaapiintaitzi

(Mt. 7.13-14, 21-23)22Ithonka ikenayetake Jesús nampitsiki

jiyotaantayetzi. Irojatzi ikenantanakariJerusalén-ki. 23Ari josampitaitakeriri,ikantaitziri: “Pinkatharí, ¿kapichemaavisakotaatsine?” Ipoña ikantzi Jesús:24

tyenkakiini ikyaatapiintaitzi. Temaosheki kovavetachane inkyaantaiyaaro,eeromaita imatziro. 25

kero ipanko ashitarori, irojatzirikapisaikake jakakiroki, pinkantavetya:‘Pinkatharí, pashitaryeenaro.’ Impoñairakanake irirori, inkante: ‘Te niyotemitsika pipoña eeroka.’ 26

13

126

* 14.5: Iri ipirayeetari janta: buey ipoña asno.

vetanakya eeroka: ‘¿Tema piyotenaakaratziranki avaiyani, akaratzirankiiravaitaiyini? Piyotaantapiintakenonampiki.’ 27Inkante irirori: ‘Omapero,te niyotemi tsika pipoña. Piyaataveetepankiventarori kaariperori.’ 28Arirapiraavaityaari, patsikaikivaitya, aririkapiñaayetairi Abraham, Isaac, Jacobintsipataiyaari ikaratzi kamantantaneriiteisaike ipinkathariventantai Pava. Iroomaeeroka jakakiroki pisaikai. 29Temainkarate avisakoshiretaatsine impotaiya tsikarika overaapaa kipatsi,isaikayetai irayooyetairi Pava tsikaipinkathariventantai. 30Tema tzimatsietayetarori iroñaaka, iriira ñeeroneirimpoiyetai. Tzimayetatsi eejatziimpoiyetatsiri iroñaaka,rone iretayetaiyaaro.”

Jiraaneentakotaro Jesús Jerusalén(Mt. 23.37-39)

31Ari jareeyetapaaka Fariseo,ikantapaakeri Jesús: “Piyaatai,tsi Herodes ikovi irovemi.” 32IkantziJesús: “Piyaate, pimpiyanake, pinkanterikempitakariri sagari, novashinchaayetzirijaakiri kamaari, novashinchaayetzirimantsiyari. Intaani okapatapaaka mavakitaite nonkaratantyaarori nantziri. 33Irokantamaitacha, eekero niyaatatye irojatzimavatapaintsine kitaite, tema iro aritatsiirovayeeteri maaroni kamantantaneriiteJerusalén-ki. 34¡Jerusalén-satziite! Oshekipovake kamantantaneriite.keri ikaratzi jotyaantaveetakamiri. Temanokovavetapiintaka nonkempityaarimitsimeri isamoronkiitziri iriryaanite. Ari

taari. Iro kantamaitacha te pinkovaiyeni.35Iroka pinampi tsika pisaikapiintayeveta,eero iñeetai impaitya nampitaiyaarone.Pinkeme nonkante: Eerora piñiitaana,

irojatzi apaata pinkantantaiyaari:‘Tasonkaventaari inatzi,rentsi apaitziri otyaantakeriri.

Jesús jovashinchagairi eeniyavaitatsiri

14 1Okanta aparoni kitaitejimakoryaantaitari, ikenake Jesús

ipankoki ijevare Fariseo iroya. Oshekikempoyaakeriri ompaitya iranteri. 2Ariyaisaikakeri janta aparoni mantsiyarieeniyavaitatsiri. 3

keri iyotaantayetzirori Ikantakaantaitaneitsipataakeri Fariseo, ikantziri: “Kitaitejimakoryaantaitari onatzi iroñaaka,¿tema oshinetaantsite ovashinchaante?”4Te irakaiyeni, irojatzi imairetaiyakeni.Jaakeri Jesús mantsiyari,gairi, jotyaantairi. 5Ipithokashitanakariirikapayeeni, ikantziri: “Aririka irotetyapipira omoroki kitaite jimakoryaantaitari,¿tema ari pinoshikairi thaankiperoini?”*6Tema tekatsi inkante irakanakeri.

Oimoshirenkachari aavakaantsiki7Ari isaiki Jesús ipampoyiiri inkarate

ayooterine ijevare Fariseo, tharovakoikantaiyani ikovi irosatekayetyaintsipatantyaari jevari iroya. Ipoña Jesúsjoshiyakaaventanakeneri, ikantanake:8

kya aavakaantsiki, eerora pikovashitaposasatekatya pinkove pintsipatyaarijevari, tema tzimatsi pashine pokatsineanaakotzimiri jiriiperotziri irirori.9

miri, inkantapaakemi: ‘Eero posasatekataeeroka, piyaate pisaike jantyaatziini.’Iniroitera pimpashiventanakya. 10Aña irokameethatatsi aririka piyaate eeroposasatekavaita,tziini. Impoña impokake kaimakemiri,inkantemi: ‘Asheninka, pimpokeposatekya eeroka janta.’ Aripaitera

13 14

127

* 14.19: Iri kantakotachari jaka nopirapayeeni, karatatsiri 5 buey.

iriñaapinkathayeetemi. 11Tsikarika itzimi

rimi,takaitairi.revaitatsiri,thayeetairi.”

12Ipoña ipithokashitanakari Jesúsaanakeriri irovakaiyaari, ikantziri:“Aririka pinkaime atziri povakaiyaari,eero pikaimashitari pisheninkajanotarieeroka, pirentzi,tachari,yaami eeroka irovakaiyaami. 13Aririkapoimoshirenkya, iri pinkaimayeteashinonkainkari, mavityaakiri,thoyetatsiri. 14

tai, tema irikapayeeni, eero okantziimpiyataiyami apaata iroimoshirenkya.Iro kantamaitacha ari impinayeetaimi

shireri.”

Joshiyakaaventaitziro iniroite jovaita15Ikanta ikemavakera aparoni ikaratzi

isaiki jovaiyani, ikantanake: “Kimoshirera

ritanakerika Pava.” 16Ipoña ikantzi Jesús:“Tzimatsi aparoni atziri, jovetsikakaanteiniroite oimoshirenkaantsi, ariirovaiyaani.yini. 17Ikanta omonkaratapaakairovantyaari jotyaantakeri iromperataneinkamanteri ikaratzi ikaimakaantakeri,tema irootaintsi irovaiyaani. 18Tera

taveetakari. Jetanakaro aparoni, ikantzi:‘Eero okantzi niyaate, niyaatatyenamenero ovaantsi namanantakeri.Irootake eero okantanta niyaate.’19Ikantake pashine:tyaari namanantakeri nopirapayeeni,irootake eero okantanta niyaate.’* 20Ariikantake pashine eejatzi: ‘Eero okantzi

niyaate, tema ovakera naavakaaka.’21Ipoña ipiya omperataari, ikamantapairiivinkatharite kantainchari. Iniroiteotsimaanakari,tane: ‘Piyaate, paniitero tsika overaanampitsi, pamakeri ashinonkainkari,mavityaakiri, pesaponthoriite inkaratepiñeeri janta.’ 22

tane. Ipoña ikantairi ivinkatharite:‘Nomatakero okaratzi pikantakenari. Irokantamaitacha eeniro okaankitzipankotsi.’ 23Ipoña ikantziri iromperatane:‘Pinthonkero paniitero avotsi, piyaayetetsikarika, pishintsiventeri inkarate piñeerijanta, impokeeta ojaikityaata nopanko.24Pinkeme nonkante:kari nokaimakaantziri, eeromaita

kaantakeri ovaritentsi.

Pomerentsitachariankempitakotyaari Cristo

25Osheki ikaratzi oyaatakeriri Jesús.Ipoña ipithokashitanakari, ikantziri:26“Aña iro onimotzimiri petakoyetari piri,piniro, piina, pitomi, pirentzi, pitsiro,petakota eejatzi apaniro eeroka. Irokantacha aririka anaanakero okaratzipetakotyaanami naaka paventaana, terapinkyaaryoote pinkempisantena. 27

yetakemiri,temi. Aririka povashaantakero, eeroranokempitakaantami eeroka niyotaane.28

penthakii,retya tzimatsirika irimatantyaaroriirovetsikero. 29

tyaarori iretanakyaaro irovetsikero, tema

takyaari inkarate ñeerine. 30Inkantaiyeni:‘Piñaamatsiteri irika, te iraavyeero,jookashitaro.’ 31Ari ikempitari eejatzi,

14

128

* 15.8: Ikantakoitziri jaka “kireeki,” irijatzira ipaitayeetziri “dracma,” kireeki inatzi jashiyetariGrecia-satzi. Iriitake ipinatantaitariri antavaitatsiri aparoni kitaite.

aparoni pinkathari tzimatsiri 10,000irovayirite, iriminthatya irovayirityaaripashine pinkathari tzimatsiri 20,000irovayirite. Ontzimatyeera iretavakyaaroimpampithashiretavakya, aririkairoitsinampaakeri. 32Iñaakerorika eerojoitsinampairi, eenirora joveraa intaina

tyaari, irotyaantake kanterine: ‘¿Tsikamaankantyaaka eero ovayiritavakaanta?’33Ari okempitari eejatzi ontzimatyepetavakyaaro pimpampithashiretavakyaeerokaite, tema eerorika povashaantziropetakoyetaro okaratzi pashiyetari, eeroranokempitakaantaami niyotaane.”

Kempitarori tzivi kaari katyotaatsine(Mt. 5.13; Mr. 9.50)

34

tzi. Iro kantacha aririka inkonovaiterotsika ompaitya,kantaityaaro. 35Tekatsi apantaiyaaronetzivi,tantaityaaro pankirentsi, ontzimatyeirookaitero. Kovirori inkemathateroiroka, irovayempitatya inkempisante.”

Jiñaaventaitziri oisha peyavetachari(Mt. 18.10-14)

15 1Osheki kovakotziriri kireekiisheninka itsipatakari atziri

kaariperoshireri, ikempisantzi jiyotaantziJesús. 2Ikanta Fariseo itsipatakariiyotzinkariite, iñaaventanakeri Jesús,ikantzi: “Pameneri irika, ikempiyakariatziri kaariperoshireri,taiyani.”

3Ipoña Jesús joshiyakaaventanakeneri,ikantanake: 4“Tzimatsi piratachariikaratzi 100 iroishate. Okanta aparonikitaite, ipeyaka aparoni iroishate,jookanakeri pashine 99 oisha tsika te

inampiitaro,chari. ¿Tema pimatziro eeroka iroka?5Ikanta iñaapairi iroishate, kimoshireikanta janatapairi. 6Tema jareetaraipankoki, japatotapairi isheninka,ikantapairi: ‘Pimpoke pintsipatyaanaaimoshirenkya, tema noñagairi noishatepeyavetainchari. 7Eekero ikantatziJesús: “Arira onkempitagaiya inkiteki,iniroite inkimoshireventaiteri aparoniatziri ovashaantairori ikaariperoshireveta.Iranaanakeri 99 kameethashiretaiyatsiri.”

Joshiyakaaventaitziri kireeki peyavetachari

8Ipoña ikantzi: “Aparoni tsinanetzimatsi 10 oireekite. Okanta aparonikitaite ipeyapithatakaro aparonioireekite, ovaampatake ootamento,

tairi oireekite.* 9Okanta oñagairi,okaimakeri osheninka, okantakeri:‘Pimpoke,kya,tainchari. 10Eekero ikantatzi Jesús:“Arira inkempitagaiya imaninkarite Pavainiroitera inkimoshireyetai iñaakerika

shirevaitzi.”

Iñaaventaitziri tomitsi aparavaitatsiri11Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:

“Aparoni atziri tzimatsi apite itomi.12Ikanta iyaapitsi itomi, ikantakeri iriri:‘Apá,nari.’ Ari ikantakero, itsiparyaakeneriitomi okaratzi irashitakaiyaariri apaataaparopayeeni. 13Tekera osamanite, jatakeiyaapitsi itomi intaina pashinekinampitsi. Ari japaravaitashitakariiireekite. 14

keri maaroni, iñeetake iniroite tashetsi

14 15

129

* 15.29: Ikantakoitzi jaka “piratsi,” iriitakera cabra.

janta nampitsiki. Ari ikovityaanakaikaratzi japaratashivaitakari. 15Ipoñajiyaatashitakeri nampitarori janta ikoviantavairentsi,tyaari chancho. 16Iniroite itashaake,ikovake irayooteri chancho, tema tekatsiperine iroyaari. 17

nake evankari: ‘Osheki janintaavaitajovatziita antavaitatsiri ipankokiashitanari,tantari naaka jaka notasheneentzi?18Ontzimatye niyaatai ashitanariki,nonkantapairi: Apá, tzimatsi kaariperorinantzimotakemiri, eejatzi nokempitaakeriInkitesatzi. 19

taina pitomi,kaantenari ikaratzi antavaitzimiri.’ 20Ariipoña ikatziyanaka, pokai ashitariki.Ikanta ashitariri, amenavookitatsi iriroriiñaavairi ipokai, ishiyashitavaari,javithanotavairi, inintaaporotavairi.21Ikantapaake itomi: ‘Apá, tzimatsikaariperori nantzimotakemiri, eejatzinokempitaakeri Inkitesatzi. Te aritepinkempitakaantaina pitomi.’ 22Irokantamaitacha ashitariri, ikantakeriiromperatane: ‘Pamake irooperorikithaarentsi, pinkithaatavairi notomi.Poveneri irakoki mareryaatatsiri,pinkyaantakaiyaari eejatzi zapato.23Impoña pamenake evonkiri vacakameetha ivathate, povamayeri. Nokoviaimoshirenkya. 24Tema irika notomikamavetaka, iro kantamaitacha añagaiiroñaaka. Pairani ipeyaka, iñeetairiiroñaaka.yani.

25Ikanta irantarite irirentzi saikatsijantavaitzi ovaantsiki. Pokai pankotsiki,ikemapaatziiri joimoshirenkaiyani.26Josampitapaake aparoni iromperataneopaita ikimoshiretantaitari. 27Ariikantanakeri: ‘Areeta pirentzi, irootake

jovamaakaatantakari piri evonkiri vaca,tema kameetha jareeta pirentzi tekatsiavishimoterine.’ 28Ari ikisapaaka, teinkove inkyaapai pankotsiki. Ipoñajiyaatashitakeri iriri,kari intsipatantyaariri joimoshirenka.29Irojatzi ikantantanakariri iriri:tana naaka osamani nosaikimotzimi,tekatsi nantzimotemi.tena aparoni piratsi noimoshirenkya.*30Iro kantamaitacha ipokaira iyeka

piro, iriiya povamainiri vathatatsiripoimoshirenkavairi.’ 31Ari jakanake iriri,ikantziri: ‘Notomí, ari pashi poviropisaikimotakena eeroka, maaroniokaratzi nashitari, eerokara ashitaromaaroni. 32Irootake ankimoshiretantyaariiroñaaka, tema irika pirentzi,taka, iro kantacha añagai iroñaaka.Ipeyavetaka jiñeetairi iroñaaka.

Joshiyakaaventaitziri kaariperori omperataari

16 1Ipoña Jesús ikantakeri eejatziiriyotaane: “Tzimatsi aparoni

atziri ashaarantachari. Itzimi iriroriiromperatanepayeeni. Okanta aparonikitaite tzimatsi pokaintsiri, ikantaitakeriashaarantachari:tane, japaratakemiro pashaakaro.’2Ikanta irika ashaarantaneri ikaimakeriiromperatane, josampitakeri: ‘¿Opaitamapantakeri? Nokemake ikantaitana.

kenari. Tema ari okaratapaake pijevatzirinomperatanepayeeni.’ 3

nake irika omperataari: ‘¿Tsikatyanonkantyaaka iroñaaka?tyeena omperatanari. Te onkantenompankivaite, aririka nonkampitanteimpashityaana, osheki nompashiventya.’4Ipoña ikantashiretzi: ‘Niyotake ompaitya

15 16

130

* 16.19: Iro ikantakoitziri jaka “ovaneenka,” kithaarentsi jonkeromaitatsiri. Osheki ovinaroiroka. Intaani ikithaayetaro ashaarantachari.

nanteri iraakameethatantaityaanaripankotsiki aririka iromishitovaitakena.’5Japatotakeri ikaratzi ireevetziririivinkatharite, ikantakeri etakarori:

tharite?’ 6Ikantzi irirori: ‘Nireevetziriikaratzi 100tsi.’ Ipoña ikantziri: ‘Jiroka pireevere,thaanki posankinate, intaani inkaratai 50inchatonaa pireeveteri.’ 7

takeri pashine ikantziri: ‘¿Eeroka tsikamaikaratzi pireevetzi?’ Ikantzi: ‘Nireevetziokaratzi 100 ipiyotakoyeetziro trigo.’Ipoña ikantziri eejatzi: ‘Jiroka pireevere,posankinate, intaani onkaratai 80ipiyotakoyeetziro.’ 8Ikanta irikapinkathari, joñaakantakeri iromperatanetema iñaakeri omatatziiri jiyotzi tsikainkenakairo kantainchari.tari atziripayeeni iroñaaka, imatatya

tantyaariri isheninka, janayiri tsikaikanta kempisantzinkariite.” 9Irojatziikantantanakari Jesús: “Ontzimatye

tayetari iroñaaka onkantavetya teapantaperotaro, iroora onantaiyaariiraakameethayeetaimi apaata eerokajanta inkiteki.

10Itzimirika kyaaryootaintsirikapicheeni,tsine. Itzimirika kaariperoshiretatsirikapicheeni, iriitake maperotaironeinkaariperotai. 11

tero ashaakarontsi kaari apantaperotarojaka,riki. 12Terika pinkyaaryooventeroashinentsi, tekatsira pemineri pashityaarieeroka. 13Tekatsira aparoni omperataarimaterone irantavaitene apite pinkathari.Tema aparoni inkovaperote jomperatari,iriima pashine inkisaneentakeri. Ari

okempitari eejatzi, tekatsira materoneinkempisanteri Pava,shiretakotero ashaakarontsi,taka omperanatatyeeyaarimi.”

14Ari ikaratzi ikemaiyakeni Fariseo,tema irijatzi nevetarori ashaakarontsi,ishirontzimentakari Jesús ikemiriikantayetakeri. 15Ipoña ikantanakeri:“Piyotzi potzikaaventaiyani eeroka eerojiyotantami atziri, iro kantamaitacha

reyetari.tariri atziri, ipinkimatziro Pava.”

Ikantakaantaitane ipoña ipinkathariventantai Pava

16“Tema pairani iñaaventayeetakeroIkantakaantaitane ipoña irosankinarekamantantaneriite. Ipoña ikinkithatakeJuan. Ikematziiro iroñaaka atziriiteKameethari Ñaantsi tsika ikantaipinkathariventai Pava. Iniroite ikoviiriñeero okempitaro ishintsitaitzi aririkairovayiritaitya. 17Te opomerentsitaaperotaiya apaata kipatsi eejatzi inkite,iro kantamaitacha eero aperotzimaitaatsiIkantakaantaitane.”

Jiyotaantzi Jesús ikantzi:“te apantyaaro pookero piina”

18“Itzimirika ookerone iina, aririkairagai pashine tsinane,kero etavetarori. Ari ikempitari eejatziagairone tsinane jookiri oime,take irirori.”

Ashaarantachari ipoña Lázaro19

chari, tsika itzimi ovaneenkatachariikithaatapiinta. Jaakoventaro kitaiterikijoimoshirenka ovaneenka jovatziivaita.*20

16

131

* 17.6: Iro ikantakoitzi jaka “okitho iryaani pankirentsi,” paitachari “mostaza,” iro shookatsiriinampiki pashine atziri. Iro ikantakoitzi jaka “iniroite inchato,” paitachari “sicómoro,” irojatzishookatsiri pashineki inampi atziri.

vaitachari ipaita Lázaro,vaitake irika. Ari jonoryaapiinta jakakiroipankoki ashaarantaneri. 21Iriitakekovatsiri iriyoyeero jovaryaayetziroirovanaro ashaarantachari. Pokatsi otsitziithotziri ivathaaroki. 22Ikanta apaatakamake ashinonkainkari, jaanakeriimaninkarite Pava, jatake isaikiraAbraham. Ipoña kamitaka eejatziashaarantachari, ikitaitakeri. 23Ikantajanta sarinkaveniki,vaitaka irika ashaarantavetachari.Jamenakotakeri intaina jiñaatziiriAbraham itsipatakari Lázaro. 24Ariikaimanake irirori, ikantzi: ‘Chariné,Abraham, pineshinonkatena. PotyaanteriLázaro iramaajatakena kapicheeni jiñaanomiretavakyaari,tyaana shintsiini paampari.’ 25IkantanakeAbraham: ‘Nochariné, poshiretyaaropashaakaro pairani, eejatzi ikempitaLázaro joshiretaro iñaashivaitakari. Irokantamaitachari kimoshire ikanta irirorijaka, irooma eeroka ontzimatyepinkemaantsivaitaiya. 26Tekatsi pinkenepimpoke, tzimatsi iniroite imperetaotzikairi,temi eeroka.’ 27Eekero ikantaveta irirori:‘Pinkeme nokantzimi chariné, potyaantejatatsineri isaiki ashitanari. 28Tzimatsijanta ikaratzi 5 nirentzi, pinkamanterieero ipokanta irirori jaka,taitaro.’ 29Ari ikantzi Abraham: ‘TzimatsiIkantakaantakeri Moisés, tzimatsi eejatziikantayetakeri kamantantaneri, iroinkempisanteri.’ 30Ipoña ikantzi eejatzi:‘Eerotyaami, Chariné, Abraham.

rine añaatsiri atziri, ari irovashaantairokaariperori jameyetari.’ 31Eekeroikantanakitzi Abraham: ‘Tema te

inkempisantero ikantayevetari Moiséseejatzi ikantayetakeri kamantantaneri,

tyaari aparoni kaminkari.

Eero pantakaantziro kaariperori

17 1Ipoña Jesús ikantanakeriiriyotaane: “Ari intzimapiintatye

antakaanterone kaariperori.cheeteri irika. 2

nari, ari irovasankitaayeetairi. Irokameethatatsimi inthayeeteneri mapiikentsiki, iroviinkaitakeri inkaareki, arionkantya eero ikaariperotakaantantami.3Ontzimatye pampaventya eeroka. Temaintzimerika aparoni antzimoteminekaariperori, pinkaminairi. Aririkairovashaantanairo jantayevetakari,pimpeyakotero jantzimovetakamiri. 4Ariokempitari eejatzi. Tzimatsirika atziriosheki irantzimotapiintakemi,jatatyaama onkarate 7 irapiipiiteroaparoniki kitaite,

piintakemi inkovakotemi pimpeyakotairi.”

Paventaaperotakaina5Ikanta Otyaantajanoriite, ikantanakeri

Jesús: “Nokovi poshiretakaaperotyaana.”6Ipoña ikantzi Avinkatharite:vetakya eero iniroitetzi poshiretaana,

tsi, aritake pimatakero iniroite inchatokatziyeenchari, pinkantero: ‘Pishirinke,piyaate pinkatziye janta inkaareki.’Nonkante, arira omatakya.”*

Irantayeteri omperataari7“Aririka intzime pomperatane, piñaavairi

irareetaiya joshevavaitzi povaneki,

16 17

132

vairi: ‘Payootapaina?’ 8Aña eero, intaanipinkantavairi: ‘Ponkotsitapai ovaritentsi.Povathakitya inkene poyiitena, irojatzinovantakyaari, nirake nomire eejatzi.Impoña pimpoite eeroka povaiya.’ 9¿Arimapimpaasoonketakeri okaratzi iranteripomperatane? Aña eero. 10

tyaari eejatzi eeroka,kero okaratzi inintakaimiri Pava, ompoñapinkante:yeetai, tema intaani amonkaraamatsiterookaratzi ikovakaayeetakairi antero.

Jovashinchagaitziri 10 pathaavaitatsiri11Ipoña javisanake Jesús iriyaatero

Jerusalén-ki, ikenanakero Samaria-kiipoñaanakaro Galilea. 12Ikanta jareetapaakaaparoniki nampitsi, ari jomonthaavakari 10shirampari pathaavaitatsiri, intainaikatziyeeyapaaka. 13Ikaimaiyini, ikantzi:“¡Iyotaantanerí Jesús, pineshinonkatainanaaka!” 14Ari jamenanakeri irirori,jiñaatziiri ikatziyeeyani, ikantziri:

miro pivathaaro.” Ikanta jiyaataiyanakera,omapokashitaka opeyanaka ivathaaro,eshitakoyetanai. 15Ikanta aparoni iñaakerorajeshitakotai ipathaavaitzi, tharomentakaipiyaa irirori, ikimoshireventanakeri iniroitePava. 16Jotyeerovashitapaakari iitziki Jesús,ipaasoonketapaakeri. Irika piyaachariSamaria-satzira inatzi. 17Ipoña ikantzi Jesús:“¿Tema 10 ikaratzi eshitakotaatsi, tsikamaikenakeka pashine? 18Tekatsira nosheninkapiyaatsine inkimoshireventairi Pavaimpaasoonketeri, intaani ipiya pashinesatziatziri.” 19

vetachari: “Pintzinaanai, piyaatai. Iroovashinchagaimi poshiretana.”

Etantanakyaarori impinkathariventantaite(Mt. 24.23-28, 36-41)

20Ipoña Fariseo josampitakeri Jesús,ikantziri: “Tsikapaite etantanakyaarori

impinkathariventantai Pava.” Arijakanake irirori: “Omapokashitaiyaaraimpinkathariventantai Pava. 21Eeroikantaitzi: ‘Jiroka jaka. Jironta janta.’Tema aritake pinkatharishireventantaiPava.” 22Ipoña ipithokashitanakariiriyotaane, ikantziri: “Ari pinkovavetaiyaapaata piñeerimi kapicheeni irika ItomiAtziri, eero okantzimaita. 23Aripinkemake inkantaite: ‘Jirika jaka.’Pashine kantatsine: ‘Jirinta janta.’ Eerorapiyaatashitziri, eero poyaatziri eejatzi.24Aririka impiye Itomi Atziri,paiyaaro oporeki ookatharontsi,ompoñaanakya tsika overaa kipatsiirojatzi tsika janta othapitapaa. 25Añaetavakya iriñaavakero inkemaantsityainiroite, irimanintavaiteri irikaite atziriitetzimayetatsiri iroñaaka. 26

tyaaro tsika okanta pairani eeniroisaikaveta Noé. Ari onkempitzitaiyaeejatzi aririka impokimatai Itomi Atziri.27Onimotziri atziri jovavaiyeta,yini, jaavakaayeta eejatzi. Irojatziikyaantanakari Noé irirori pitotsikijovetsikakeri. Okanta oonkanakakipatsiki, aperotakeri maaroni atziriipiinkake. 28Ari onkempityaaro eeniroisaikaveta pairani Lot. Onimotziri atzirijovaiyani, jiravaitaiyini, jiyomparitaiyani,ipankivaitaiyini, jovetsikaiyini ipankoeejatzi. 29

paaka kitaite ishitovantanakari Lotnampitsiki Sodoma, jomapokashitakaiparyaapaake iririite paampari, arijaperotakari maaroni atziri itaga. 30

kera onkempitagaiyaari eejatzi aririkaimpiye Itomi Atziri. 31Tzimatsirikasaikatsiri jakakiroki ipanko, ariraimpoñaanakya irishiye,naatzi iraapanaate tsika ompaitya.Itzimirika saikatsine irovaneki, irishiyetsika ikantara, eero ipiyapanaata.32Pinkinkishiretakotero okaratziavishimotakerori iina pairani Lot.

17

133

* 17.37: Ikempitara añaapiintziri amempori jevotaiyani, ayotzi tzimatsi kamaintsiri. Ariokempitari eejatzi aririka añaayetakero okaratzi iñaaventayetakeri jaka Jesús, ayotzirairootaintsi impiyimatai. * 18.13: Kantakotachari jaka “okatsitzimoshiryaanakeri,” iroorakantakotajaantachari jomposashipaneetanakitya irika atziri. Tema irootake jametayetarijudío-payeeni aririka onkatsitzimoshireteri tsikarika ompaitya. Onashitara okaratzi ametariaakapayeeni aririka amposashipaneetya, tema asagaaventavaitatya.

33Ikaratzi etakovaitachari apanirojantayetziro inevetashiyetari, ariimpeyaashitakya. Iriima inkaratekamimentenane jantanairo nokovakairirinaaka, aritake iravisakoshiretai.”34Eekero ikantatzi Jesús: “Tzimatsitsipatavakaachane irimaye. Aparonirairaayeetai inkiteki, iriima pashineirookayeetanairi. 35Tzimatsi apite tsinanetsipatavakaachane otononkavaitzi.Aparoni iraayeetai inkiteki, iroomapashine irookayeetanairo. 36Irisaike apiteatziri irovaneki. Aparoni iraayeetaiinkiteki, iriima pashine irookaitanairi.”37Ipoña josampitanakeri ikantzi:tya janta Pinkatharí?” Ikantzi Jesús:“Tsikarika osaikai ivatha kaminkari, ariimpiyoventyaarira tziso.”*

Iñaaventaitziro kamaimetzinkaro ipoña kaariperori pinkathari

18 1Ipoña joshiyakaaventanakero

tyaarimi kitaiteriki,tantaro. 2Ikantzi: “Tzimatsi aparoninampitsi, ari isaikiri kaariperoripinkathari, te iriñaapinkathateri iriroriPava, iri ovatsipero te iriñaapinkathateriatziri. 3Ari osaikitari eejatzi aparonitsinane kamaimetzinkaro. Opokashitakerikaariperori pinkathari, okantziri: ‘Nokovipinkaimenari kisaneentanari,naro avishimotanari.’ 4Teya inkovavetyapinkatharika. Ipoña ikantashiretake: ‘Tenoñaapinkathateri Pava,tairi atziri. 5

tzinkaro, ontzimatye nantenerokameethari okoviri. Nosamarokari aririkaoñaashirenkena ompipiyatashitena.

6Ikantzi Jesús:keri kaariperori pinkathari. 7

tzirori Pava irirori, eero ishenkaatsiirantaineri kameethari ikoyaayetairi,tsika itzimi aakoventanaarori jamanairikitaiteriki.” 8Eekero ikantatzi Jesús:“Eerora ishenkaita irantantaityaarorikameethari. Iro kantacha aririkaimpiyapaake Itomi Atziri, ¿eekeromairiñaapaatye aventaapiintyaarinekipatsiki?”

Joshiyakaaventaitziri Fariseo ipoña kovakotziri kireeki isheninka

9Tzimayetatsi pampithashiretacharikameethashire inatzi.revaitziri pashine atziri. Irootake Jesúsjoshiyakaaventantanakariri, ikantzi:10

tsipankoki iramane. Fariseo inatziaparoni, iriima pashine iri kovakotziririkireeki isheninka. 11Ikanta ikatziyapaakaFariseo jamani, ikantzi: ‘Pava, iniroitenopaasoonketzimi, tema te nokempitarinaaka pashine atziri, koshintzi ini,kaariperoshire ikanta, mayempiri ini, ariikempitakari irika kovakotziriri kireekiisheninka. 12Apitesatzi notzitapiintaro

taitari, nookapiintzi kireeki ikaratziipinaitanari.’ 13Ipoña irirori kovakotziririkireeki isheninka,tziini, oyootapaaka jamani te iramenejenoki. Tema okatsitzimoshiryaanakeri,ikantzi: ‘Pava, pinkaminthayena naaka,kaariperoshire nonatzi. * 14Ikantzi Jesús:“Iriitake jaakameethayeetairi irika,kameethashire ikanta jiyaatai ipankoki,te inkempityaari pashine. Tema tsikarika

17 18

134

itzimi iriiperovaitatsiri iroñaaka, ariintsinampashiretakaitairi. Iriima tsikaitzimi tsinampashirevaitatsiri iroñaaka,ari iriñeero iririiperotakaitairi.”

Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni(Mt. 19.13-15; Mr. 10.13-16)

15Ipoña jamayeetapaakeneri Jesúseenchaaniki, ikovaitzi irantantavakyaarikapicheeni irako.nera Jesús, ikisathatavakeri amayetziririeentsi. 16Irojatzi ikantantanakari Jesús:“Pishineteri eenchaaniki impokashitena.Eero pithañaana. Tema inkaratekempitaiyaarine irirori, iriitakerañaagairone ipinkathariventantai Pava.17Omaperora, eerorika iñaapinkathaitziriPava inkempitakoityaari ikantaraeentsipayeeni,tai.”

Evankari ashaarantachari(Mt. 19.16-30; Mr. 10.17-31)

18

keri Jesús, ikantziri: “KameethariIyotaantanerí,

tsi?” 19Ipoña jakanake Jesús, ikantzi:“¿Opaitaka pikantantanari: ‘kameetharipini?’ Apanirora ikantakaaro Pavaikameethatzi, tekatsi pashine. 20

takeroma Ikantakaantaitane, kantatsiri:Eero povantzi, eero pimayempitzi, eeropikoshitzi, eero pithaiyakotanta, eeropamatavitantzi, piñaapinkathateriashitamiri.” 21Ari jakanake evankari,ikantzi: “Iyotaantanerí, nothotyaakeromaaroni irojatzi netanakaro pairanieeniro neentsitapaakeni.” 22Ikantaikemakerira, ikantzi Jesús: “Tzimatsiaparoni kovityaapainchari kaari pante.Pimpimantero okaratzi pashitari,pimpashiyetyaari ashinonkaachari. Temaari piñagairo panintagaiya inkiteki.Impoña pimpokanake, poyaatena.”

23Ikanta ikemavakera, ovashireikantanaka, tema ashaarantaperonerijinatzi. 24Tema iñaakerira Jesús iniroitejovashiretanaka, ikantanake: “¡Omaperoopomerentsita iriyaatai ashaarantzinkaritsika impinkatharitai Pava! 25Tema eerookantzi inkye piratsi camello imorokikithapi, iro ovatsipero ompomerentsitya

tai Pava.” 26Ikantayetanake ikaratzikemakeriri ikantake Jesús:kama avisakoshiretaatsine?” 27Ipoñaikantzi Jesús: “Tzimatsi opaiyetapomerentsitzimoyetariri atziri, iriimaPava te opomerentsitzimotari.” 28Ariikantanake Pedro:keni naaka, nookayetanakero okaratzitzimimoyetanari, noyaataiyakemi.”29Ikantanake Jesús: “Omaperora,

tairi Pava,rori ipanko, ashitariri, irirentzi, iina,ipoña irovaiyaneete, 30tema oshekiimpayetairiri Pava irika, ari anaanakerookaratzi jookaventanakeri.gairiri eejatzi apaata aririka iriñeerokantaitaachaneri añaantarentsi.”

Japiitairo Jesús ikamantakota irovamagaiteri

(Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34)31Ipoña Jesús japatotairi karatatsiri 12

iriyotaane, ikantziri: “Aatatyeerairoñaaka Jerusalén-ki.tyaari onkarate avishimoterine ItomiAtziri,keriri pairani kamantantaneri. 32Arirairaakaantaiteri, irayeri atziri kaariasheninkata.taityaari, inkemaantsitakaityaari, impoñainchoontaporovaitaiteri. 33Aririkaonkaratake impasavaitaiteri,gaiteri. Iro avisavetakya mava kitaite, ariirañagai eejatzi.” 34Iro kantamaitacha, teinkemathatero irikapayeeni ikaratzi

18

135

* 19.4: Kantakotachari jaka inchato, irootake ipaitaitziri pashineki nampitsi sicómoro.* 19.13: Ikantakoitziri jaka kireeki, iri ipaitayeetziri pairani “mina.” Iñaantaityaari iraayeeteriaparoni mina, ontzimatye irantaventaiteri inkarate mava kashiri.

kemavetainchari, tema te inkovaiteinkemathatakagaiteri.

Jamenakagaitairi Jericó-satzi(Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52)

35Ikanta Jesús areetzimatakanampitsiki Jericó. Ari isaikiya aparonimavityaakiri avotsinampiki ikampitantziimpashiityaari. 36Ikemake mavityaakiri,josampitakeri avisayetatsiri atziri,ikantziri: “¿Ipaita pokatsiri?” 37

nakeri: “Ipokatzi Jesús, ipaitaitziriNazaret-satzi.” 38Irojatzi ikaimantanakari,ikantzi: “¡Jesús, icharinentari David-ni,pineshinonkataina naaka!” 39Oshekiikisathaveetanakari irimairetantyaari.Eekero ikaimanakitzi shintsiini, ikantzi:“¡Icharinentari David-ni,taina naaka!” 40Ari ikatziyapaaka Jesús,ikantzi: “Pamakenari jaka.” Ikantajamaitapaakeneri, josampitavakeri.41Ikantziri:taimi?” Jakanake mavityaakiri, ikantzi:“Nokovi nokiryagai, Pinkatharí.”42Ikantzi Jesús: “Kantatsi pokiryagai, iroovashinchagaimi paventaana.” 43

kashitanaka jamenanai, joyaatanakeriJesús, kimoshire ikantaventanakari Pava.Ikanta atziriite iñaakero okaratzijantakeri Jesús, jimatanakero iriroriiteitharomentaventanakari Pava.

Jesús ipoña Zaqueo

19 1Ikanta jareetapaakara JesúsJericó, janiitapaakero nampitsiki.

2Ikanta aparoni shirampari ijevarekovakotziriri kireeki isheninka ipaitaZaqueo. Ashaarantzinkari inatzi.3Ikovaperotake irirori iriñeeri Jesús. Irokantacha te onkante tema osheki atziriotzikaakeriri, ikaraporoityokitziini

eejatzi. 4Ipoña jeevatanake Zaqueo,ataitapaake inchatoki inkene iñeeri Jesús,tema ari inkenapaakeri.* 5Ikantajareetapaaka jataitakera, jamenapaakejenoki, iñaapaakeri, ikantziri: “Zaqueo,payiitanake thaankiini,taro nomayimotemi pipankoki.” 6

kiperoini jayiitanake Zaqueo. Kimoshirejaanakeri ipankoki. 7Ikanta jiñeetakeri,ñaavaitanake atziriite ikantzi:“¿Opaitama ikyaavankotantariri Jesúsaparoni kaariperoshiretatsiri?” 8Ipoñaikantake Zaqueo: “Pinkatharí, arinompakeri ashinonkainkari kashetaninashaakaro.vitakeri nokoshitziri, ari noipiyeenerionkarate 4 nayitakeriri.” 9IkantanakeJesús:tai.naari Abraham-mirinkaitejanori. 10Tema

saakoshireyetairi.”

Joshiyakaaventaitziri 10 kireeki11Irojatzi ikempisantaiyakeni atziri

iñaaventakeri Jesús.tanakeneri, tema iñaajaantake atziriitekoñaaroini impinkathariventantai Pava,

yaani Jerusalén-ki. 12Ikantanake: “Tzimatsiaparoni jevari jiyaatake pashineki nampitsi,impinkatharitakaiteri, impoña impiye.13Japatotanakeri 10 iromperatane,ipanakeri 10 kireeki, ikantayetanakeri:‘Pantavaitakairi kireeki nopayetakemiri,irojatzi nompiyantapaakyaari.’* 14Iro

thariventante. Jotyaantaitake kantatsineri:‘Te nonkovaiyeni impinkatharite.’ 15Ikantaipiya, aritake impinkatharitakaitakeri.

18 19

136

Japatotapairi iromperatane ipayetanakerikireeki,takaakeri iireekite. 16Jetapaakaro ipokakeaparoni, ikantapaake: ‘Pinkatharí,noshekyaakeri piireekite, nagai pashineikaratzi 10.’ 17Ikantanake irirori:thatake nomperatane,take, aritake piñaakero pijevaventeroonkarate 10 nampitsi.’ 18Ari ipokapaakepashine iromperatane, ikantapaake:‘Pinkatharí, noshekyaakeri piireekite, nagaipashine ikaratzi 5.’ 19Eejatzi ikantanakeriirirori: ‘Ari pinkempityaari eeroka, aripiñaake pijevavente onkarate 5 nampitsi.’20Ipokapaake pashine, ikantapaake:‘Pinkatharí, jirika piireekite kameethanoponatakemiri. 21

vakaami omaperotatziimi pimashirenkata,te piñaakotya poshekyaantariri piireekite.’22Ikantanake irirori:tane pinatzi. Eeroka apeshityaaroneokaratzi pikantakenari. Piyoveta ovanaanomashirenkata, te noñaakonetyanoshekyaantariri noireekite. 23Piñaavetaeero pimatziro eeroka, pamenemi impaityaantavaitakaimirine noireekite,neentakemi iroñaaka, iri pimpavainariminopiyaara.’ 24

chari: ‘Payiteri kireeki,keriri ikaratzi 10.’ 25Ikantaiyanake atziri:‘Pinkatharí, ¿opaitama impantaityaariri,tema tzimake irirori 10 kireeki pipakeririinkaaranki?’ 26Eekero ikantatzi ashitaririiireekite: ‘Tsikarika itzimi otzimimotakeri,ari ontzimimotairi osheki. Iriroma kaariotzimimotzi, eekero iriyaatatye iriñeeroeero otzimimoperoyetairi.’ 27Ikantakeeejatzi: ‘Pamakeri ikaratzi kisaneentanarikaari kovatsine nompinkathariventeri,noñeeri pinthatzinkenari.

Areetaa Jesús Jerusalén-ki(Mt. 21.1-11; Mr. 11. 1-11; Jn. 12.12-19)

28Ithonkanakero ikantakeri Jesús,eevatanake jiyaatziro Jerusalén-ki.

29Ikanta jareetzimataka nampitsiki

karo otzishi Olivos. Ari jotyaantakeriJesús apite iriyotaane. 30Ikantakeri:“Piyaate nampitsiki amontetakari. Aripiñeeri evonkiri burro inthatakotya,tekera ikyaakoitariita. Pintharyaakoteri,pamakenari jaka. 31

kemi:riri burro?’ Pinkantanakeri eeroka:‘Ikovatziiri Pinkathari. 32Jataiyanakenijotyaantaitakeri, jiñaakero okaratziikantaitakeriri. 33Ithataryaakotapaakeriburro. Josampitakeri ashitariri, ikantziri:“¿Pinkanterika pithataryaakotantariri?”34Ikantanake irirori: “IkovatziiriPinkathari.” 35Irojatzi jamantakaniriri.Jovanketakeneri manthakintsiimitzikaaki, ikyaakotakaitakari Jesús.36Ikanta janiitakaanakerira Jesús burro,jomaronkashiitanakeri manthakintsiavotsiki tsika inkenanakera. 37Ikantajiyotaapiintakeri Jesús, oirinkimatakaotzishi Olivos,ventanakari Pava,kero itasonkaventantake Jesús. 38

yini:¡Kaakitataike avinkatharite!ventaari inatzi, tema Pinkathariapaitziri otyaantakeriri.

rori inkiteki!¡Iro aritataitatsi otzimimotziriirovaneenkaro Pava nampitaroriojenokitajaantzira inkite!

39Ikanta Fariseo saikayetaintsiri eejatzijanta, ikantakeri Jesús: “Iyotaantanerí,pinkisathateri piyotaane.” 40JakanakeJesús, ikantzi: “Aririka noimairentakeriikaratzi kaimayetaintsiri, kempitaka arionkantakemi mapi onkaimanake iroori.”

41Ipoña jareetzimatapaakara JesúsJerusalén-ki,rora. 42Ikantzi:thataajatavakeromi iroñaaka iroora

19

137

kitaite piñaantaiyaarori pisaikekameetha! Iro kantamaitacha eero

kami. 43Tema irootaintsi impokekisaneentzimiri,kemi iraperotantyaamiri. Inthonkaintapotapaakemi overaa potanto, eeropiñeero tsika pinkene pishiye. 44Ariimporokakoitakemi, irashiryeetyaarimaaroni. Eero iñeetairo mapipayeeniokaratzi oveviryaayetachari iroñaaka,okantakaantziro te piyotavakeri itzimipokashitakemiri.”

Jomishitoviri Jesús pimantayetatsiri tasorentsipankoki

(Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22)45

pankoki,tatsiri eejatzi ikaratzi amanantayetatsiri.46Ikantayetziri: “Pairani josankinaitakerokantatsiri: ‘Nopanko onatzi iroka, ariiramanapiintaitenari.chari eeroka pamatavitantapiintake jantapipimantayetzira, pikempitakaantakerokoshintzipanko.” 47Arira ikantapaakitya

koki.tsitaneri, itsipatakari iyotzinkariite ipoñaantarikonaite, jamemenatakero tsikainkenakairo irovakaanteri. 48

maitya iriñe tsika inkenakairo, temaovayempita ikantaiyakani atziriiteikempisantziri Jesús.

Ishintsinka Jesús(Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33)

20 1Ikanta Jesús jiyotaayetakeriatziri tasorentsipankoki,

tziniri Kameethari Ñaantsi. Irojatzi

tsitaari, itsipatakari iyotzinkariite,ipokake antarikonaite eejatzi. 2

tapaakeri Jesús, ikantziri: “Pinkantena,¿ipaitama otyaantakemiri poñaakantero

pishintsinka?” 3Ipoña jakanake Jesús,ikantziri: “Tzimatsi eejatzi nosampitemirinaaka, ontzimatye pakena. 4Temajoviinkaatantake Juan-ni, ¿ipaitamaotyaantakeriri? ¿Pavama? ¿Iriimaotyaantakeri atziri?” 5

nakani irirori: “Aririka ankantakeri Pavaotyaantakeriri, ari inkantanakai:‘¿Opaitama kaari pikempisantantari?’6Irooma ankanteri: ‘Añaajaantzi atziriotyaantakeriri,’ ari ishemyeetakai. Tema

neri inatzi Juan-ni.” 7

yakani: “Te niyote ipaita otyaantakeriri.”8Ari ikantzitanakari Jesús irirori: “Eejatzinaaka, eero nokamantzimiro ipaitaotyaantakenari.”

Kaariperoshireri antavairentzi(Mt. 21.33-34; Mr. 12.1-11)

9Ipoña Jesús joshiyakaaventanakeneriatziriite, ikantzi: “Tzimatsi aparonipankitzirori chochokimashi. Ipoña

mashi, jatake irirori intaina oshekiipeyaka. 10Ipoñaashitaka jotyaantaiiromperatane iragaatemi okitho ivankire.Ikanta iñaavakeri antavairentzi,tavakeri, joipiyeeri tekatsi iraanai.11Jotyaantake pashine. Ari ikempitaakeri,ikisavaitavakeri, itsitokavaitakeri,joipiyeeri eejatzi tekatsi iraanai. 12Ipoña

tane. Ari ikempitaitakeriri eejatzi,jantavaitavakeri, joipiyakeri. 13Ikantziashitarori ivankiremashi: ‘¿Tsikatyanonkantyaaka? Iriirika notyaantakenetakotane notomi naaka,thatakeri.’ 14Ikanta antavairentziiñaavakeri itomi ipokake,yani: ‘Jirika ipokake ashitaiyaaroneapaata pankirentsimashi. Thameavamayeri, ayeroota aaka.’ 15Jaavakeri,

shi, jovakeri. ¿Opaitama iranteri

19 20

138

ashitarori pankirentsimashi? 16Temaimpokanake irirori, irovakeri maaroniaamaventarori irovane, iramenai pashineatziri.” Ikanta irikaite ikaratzi kemakeroriikantakeri Jesús, ikantaiyanake:mintha eero omata!” 17Ipoña Jesúsikempoyaanakeri atziriite, ikantanakeri:“¿Opaitama okantziri osankinatainchari?

Imanintavetakaro mapi irikaiteovetsikirori pankotsi.

Iro kantamaitacha jovatziyeetairomapi pankotsinampiki,

tsi.”18Jiroka okantakota mapi: Intzimerikaparyaatsine osaiki iroori, ari iriñaakerointankavaite. Iriima inkarate anavyeeri,ari iriñaakero oshemyeeri.

Iñaaventakota kireekiimpayeeteriri pinkathari

(Mt. 21.45-46; 22.15-22; Mr. 12.12-17)19

rentsitaari itsipatakari iyotzinkariiteiraakaanterimi Jesús, tema jiyotakeiriitake iñaaventakotzi. Temaita onkante,osheki itharovakaayetakari atziripiyotainchari. 20Ipoña jotyaantaitakeamamenavairentzi, inkempitapaakyaariatziri kameethashireri, ikovaiyavetainkompitakaiyaarimi Jesús,tzimaityaari pinkathariki. 21Ikantajareetaiyaka, ikantapaakeri Jesús:“Iyotaantanerí, okaratzi piñaanetarieeroka irooperori onatzi, kaarirainintakaantashitari atziri. Piyotaantziroeeroka kyaaryooperoini inintakaantziriPava. 22¿Okameethatzima amperi kireekiikovakotakaantane Pinkathari César?”23Iro kantamaitacha Jesús jiyotavake

keriri, ikantanakeri irirori: “¿Opaitamapiñaantantanari? 24Intsityaa poñaakenarikireeki. ¿Ipaitama ashitarori iporooshiyakaantainchari? ¿Ipaitama

ashitarori ivairo eejatzi?” Ikantaiyini:“Irashi César.” 25Eekero ikantatzi Jesús:“Tema iri César ashitari, pantantyaaniriokaratzi ikovakayimiri. Irooma okaratzijashitari Pava,yetzimiri irirori.” 26Te inkitsirinkeriinkompitakaiyaari,keri ikemakerira ikantake, tekatsiinkantanake.

Josampitakoventaitziro aririkairañagai kamayetatsiri

(Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27)27Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri

Jesús. Iriitake Saduceo kantayetatsirieero jañagai kamayetaintsiri.paakeri Jesús, 28ikantapaakeri:narí, josankinatake pairani Moisés-ni,kantatsiri: ‘Aririka inkame aparonishirampari, irookaventanairo iina.Eerorika jovaiyantakairo, okameethatziiragairo irirentzi iinantaiyaaro irirori.Aririka ovaiyantai tsinane, kempivaitakairiirikami ashityaarine oime kamaintsiri.’29Thame oshiyakaaventavakero: Tzimatsi7 shirampari, irirentzi jinaiyatzi. Etaroriitzimi jaavetaka iina, tekera osamanite,kamake, te irovaiyantakaanakero iina.30Ipoña jaavetaaro pashine irirentziapitetatsiri itzimi. Ari ikempitakariirirori, kamake, te irovaiyantakairo.31Ipoñaavetapaaka mavatanaintsiriitzimi, eejatzi ikempitaka irirori. Ariikantakari maaroni ikarataiyakenira 7irirentzi.rone tsinane. 32Okanta osamanitakekamai eejatzi iroori. 33Aririkamiirañaayetaimi apaata ikamayetakera,¿tsikama itzimi oimentaperotaritsinaneka? Tema ari ikaratzi 7takaro.”

34Ari jakanakeri Jesús, ikantanakeri:

tziri iroñaaka jaka, jaakaavakaayetaroiina eejatzi. 35

20

139

rone irañaayetai apaata ikamavetakara,eero jaayetaitsi iina,taatsi iina eejatzi. 36Tema eero iñaapairoinkaamanetapai janta, inkempitapaiyaarimaninkariite,tzi jañaayetaira. 37Irooma ikantakotairañaayetai kamayetaintsiri, ¿temapiñaanatero irosankinare Moisés-ni tsikaikanta Pava iñaanatantakariri otaarakitocheemaishi? Ikantakeri:

Moisés, Naaka Pava,tziri Abraham, Isaac, eejatzi Jacob.

38Ari ayotziri, añaayetatsira irirori, temate imatziro kaminkari iriñaapinkathateriPava, intaani añaayetatsiri. ¿Ñaakero?Tema ikaratzi kamayevetachari, irojatzijañiimotziri Pava.” 39Ari ikantanakeaparoni iyotzinkari: “Iyotaantanerí, aripimatajaantakero.” 40

tsineri irosampitanairi.

¿Ipaita charinentariri Cristo?(Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37)

41Ipoña Jesús josampitantake, ikantzi:“¿Opaitama ikantantaitari, ‘irikaCristo-tatsine icharine irinatye David-ni?’42Aña iri David-ni osankinatakerokantatsiri:

Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairiNovinkatharite, ikantziri:

Pisaikapai nakojanoriki,riventante,

43

riri ikaratzi kisaneentayetakemiri,Ari paatzikairiri pinkempitakaantairipimakoryaakiimento.

44Ñaakero, ikantzitaita David-ni irirori:‘Novinkatharite inatzi Cristo.’ ¿Tsikamainkene incharinentyaari?”

Iñaaventakoitziri iyotzinkariite(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54)

45Maaroni atziriite ikemaiyakeri Jesúsikantakeri iriyotaane: 46“Paamaiyaariiyotzinkariite. Osheki inevetaro

irovaneenkatziitya, ishametakaayeteroiithaarethanthanaa. Ikovi ñaapinkathairovethatapiintaityaari aririka iriñeeteri.

taita,neki. Ari ikempitari aririka irovaiyaaniisheninka, ikovapiintzi irosatekya.47Jampoyetaro eejatzi kamaimetzinkarojaapithayetziro opanko.kantayetarori jamanayetapiintzi eerojiyotantaitari. Iro kantamaitacha oshekiirovasankitaayeetairi.”

Ashinonkainkaro tsinane(Mr. 12.41-44)

21 1Ari jamenaminthatziri Jesúsirika ashaarantzinkari joteyetziri

iireekite janta joteyetapiintzirira. 2Ipoñaopokapaake tsinane kamaimetzinkaroashinonkainkaro oni, otetapaake irooriapimentyakiteeni kireeki. 3Ikantzi Jesús:“Omapero anaantake iroka tsinane,anaakeri ikaratzi oteyevetainchari. 4Tema

kaavetariri Pava, jotetashitakaritzimakaantatsiri iireekite. Irooma irokakamaimetzinkaro, apintziryaakeriotetakeri oireekite amanantantyaarimiovarite.”

Iñaaventziro Jesús omporoke tasorentsipanko

(Mt. 24.1-2; Mr. 13.1-2)5Tzimatsi kantayetaintsiri: “Kameetha

tsipanko, ovaneenka okanta.” Ipoñaikantanake Jesús: 6“Okaratzi piñiiriovetsikayetainchari,yeetero imporokaitero, eero iñagaitairopeviryaayetachari mapi.”

Iriñeeteri aririka onthonkimataiya(Mt. 24.3-28; Mr. 13.3-23)

7Ipoña josampitaitanakeri, ikantaitziri:“Iyotaanarí, ¿tsikapaitema omatya

20 21

140

* 21.29: Iro ikantaitziri jaka piñaayetapiintziro inchatopayeeni, pankirentsi higuera shookatsiripashineki nampitsi.

pikantakeri?kya,tyaari?” 8Ari jakanake Jesús ikantzi:“Paamaventya jamataviitzimikari. Temaosheki kovatsine iramatavitemi apaata,impairyaapaakero novairo, inkante:‘Irootaintsira omonkaratzimatya,Naakatake Cristo.’ Eerora poyaatziri. 9Aripinkemakotakero ovayiritaantsi,maimanetavakaantsi,mikari, tema ontzimatye omonkarayetyairoka, iro kantacha eekero iyaatatye.

10Irantaminthatavakaanakya maaroninampitsiki inkarate iromityaantayeteripinkathariyetatsiri. 11Iriñeetero oshekionikayetya kipatsi, intashaaneentayeete,irimantsiyayeete. Iriñeete eejatzi oshekiintharovakaayeetyaari, iriñeete inkitekikaari iñeetapiintzi. 12

rone iraakaantavaitanakemi atziri,nevaitanakemi.taitemi japatotapiintaita,vaitemi. Iraayetanakemi isaikayetzipinkatharentsijanori okantakaantziropipairyaana pikempisantaana. 13Iroora

tantyaanari janta. 14Ontzimatyeerapaventaiyaana naaka,tashivaitaro ompaitya pinkantapaakeriri.15Tema naaka iyotakaimirone, ari onkantyaeero piñaantaro impiyatyaami onkaratepinkanteriri. 16Arira piñaake iraakaantemiashitamiri, iraakaantemi pirentzi,temi pisheninkathori eejatzi. Tzimayetatsirairovamaakaantaite. 17Osheki piñeeroinkisaneentaitemi okantakaantziropipairyaana pikempisantaana. 18Irokantamaitacha eero opeyakaantaajataaparoni piishi. 19Aririka pamavetero, iroorapiñaantayetaiyaarori pavisakoshireyetai.

20Aririka piñaake intapotapaakeroovayiriite Jerusalén,

paaka iraperoitantyaarori. 21Inkaratenampitaiyaarone apaata Judea-ki,tyeera ishiyayetai otzishiki. Inkaratesaikatsine tsika inampitaitaro, ariimpoñeeya irishiyanake. Inkaratesaikatsineri irovaneki, eero ipiyapanaataipankoki. 22Tema ipiyakoventaitatyaariirikaite, ari omonkaratayetyaari okaratzijosankinayeetakeri pairani. 23

tsine, eejatzi onkarate tzimayetatsineeentsite eeniro ithotayetzi! Tema antaroonkantya irashinonkaayeetya aririkairovasankitaayeetairi. 24IraperoyeetairimiJerusalén-satzi. Iromperatane irovayetairiatziri poñaayetachari pashineki nampitsi.Iri oipatsitakerori nampitsi Jerusalén-kikaari asheninkata,yaari okaratzi ikovakaakeriri Pava irikaite.”

Impiyantaiyaari Itomi Atziri(Mt. 24.29-35, 42-44; Mr. 13.24-37)

25“Ari iriñeetake apaata kaari iñeetapiintziinkiteki, impashineyetai ooryaatsiri, kashiri,eejatzi impokiro. Ari onkempityaarikipatsiki, iniroite irashinonkaayetaiyaatziriite, eero jiyotai ompaitya irantayetairionkantakaantero oyameninka otamakaaneinkaare. 26Ari ovamaimatakeri itharonkaatziriite impampithashiretakotero onkarateavisatsineri jaka kipatsiki.kyaaro eejatzi inkiteveri otzimimoyetziriishintsinka, osheki inkakantayetanakya.27Aripaitera impokai Itomi Atziri, inkenapaimenkoriki, iriñeetavairo ishintsinka, eejatziirovaneenkaro. 28Aririka piñaayetakeroetanakyaaro kantayetachane,

koventayeetemi.”29Ipoña joshiyakaaventanakeneri, ikantzi:

“Pimpampithashiretakotero tsika okantapiñaayetapiintziro inchatopayeeni.*

21

141

30Aririka piñaakero eereshiyetai, piyotziirootaatsi osarentsitzimatai. 31Iroorapiyoteri eerokaite, aririka piñaayetakeronokamantayetakemiri,thariventantai Pava. 32Omapero nonkante,

yeeni, irojatzi iriñaantayeetakyaarorinokamantayetakemiri. 33

tyaani piñeero inkite eejatzi kipatsi, iroomanoñaaneyetakari omaperoitaatyeeni iroori.

34Aamaventa pinkantayetaiyaeerokaite, eero otyaami piyaariperonka,ayimavaitemi eejatzi pishinkitya,onkantzimovaiyetyaami.tzimikari. 35Inkempiitapaakyaaro aparoniivirentsi.tatsiri kipatsiki. 36Paamaiya, aakoventapinkantya pamane, pinkante:

tayetainchari. Povetsikashiretakaiyaananomonthaantavaiyaariri Itomi Atziri.

37Tema kitaite jiyotaantzi Jesústasorentsipankoki. Irooma tsiteni, jiyaatziotzishiki Olivos, ari jimayiri. 38

yetaka osheki atziri ikempisantziri Jesúsjiyotaantzira tasorentsipankoki.

Ikamantavakaita iraakaantaiteri Jesús(Mt. 26.1-5, 14-15; Mr. 14.1-2, 10-11;

Jn. 11.45-53)

22 1Irootaatsi iroimoshirenkaiterojovantapiintaitarori tantaponka

ipaitaitziro kitaite Anankoryaantsi. 2Ari

tsitaari itsipatakari iyotzinkariite,ikantavakaiyani: “Thame avamaakaanteriJesús.” Iro kantamaitacha iniroiteitharovakaayetakari atziriite.

3Ikanta Judas ipaitaitziri eejatziIscariote ikaravetapiintari 12 iriyotaaneJesús, ikamaarishiretakaanakeri Satanás.4

tsitaari, eejatzi ijevare aamaventaroritasorentsipanko, ikinkithavaitakaakeritsikapaite iraakaanteri Jesús. 5Iniroitera

ikimoshiretaiyanakeni jevari,vakaiyaka imperi kireeki. 6Aripaitejamemenatanakero Judas tsikapaiteiraakaanteri, eero jiyotzimaita atziriite.

Overaantarori jovakaanaari iriyotaane(Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30;

1 Co. 11.23-26)7Ari omonkaratapaakari kitaite

jovantapiintaitarori tantaponka,jovamaapiintaitziri eejatzi oisha jovaitarikitaiteriki Anankoryaantsi. 8Ipoña Jesúsjotyaantakeri Pedro itsipatanakari Juan,ikantakeri: “Piyaate ponkotsitakaanteoyaari kitaite Anankoryaantsiki.”9Ikantaiyini irirori: “¿Tsika jantapikovika nonkotsitakaante?” 10IkantziJesús: “Aririka pareetzimatakyanampitsiki, ari pomonthaakya shirampariaakotzirori iriñaate kovityaaniki.Poyaatzishitanakeri irojatzi pankotsikitsika inkyaapaake. 11Tsikarikainkyaapaake, pinkanteri ashitaroriipanko: ‘Ikovi iriyote iyotaanari tsikajanta irovakaiyaari iriyotaane,renkero kitaite Anankoryaantsi.’ 12Ariiroñaakanakemiro jenoki ipanko, antarookantaka jovetsikaitakero inkeneirovaitya. Arira ponkotsitakaanterijanta.” 13Jataiyake iriyotaane, jiñaakerookaratzi ikantakeriri,takeri iroyaari.

14Okanta omonkarataka irovantyaari,saikapaake Jesús itsipatakari iriyotaane.15Ipoña ikantakeri: “Tema irootaintsinoñeero inkemaantsitakaitena, iniroitenokimoshiretzi ovaiyani iroñaaka kitaiteAnankoryaantsiki. 16Tema eeroranovitaaro iroka,ratantaiyaari impinkathariventantai Pava,aripaite napiitapairori.” 17

kero imiretaitari, ipaasoonkeventakero,ipakotakeri iriyotaane, ikantakeri: “Pireroiroka, pantetaiyaaro pikarataiyini.18Tema eero niritaaro naaka, irojatzi

21 22

142

* 22.31: Ikantakoitziri jaka intsikaatatyeemimi, ari ikempitaitzirori trigo-pane itsikaataitziro.Tema intsikaataitakero, iyoshiitanakya oshiteki kaari apantyaarone. Irootakejoshiyakaaventaitantariri iriyotaaneete ikempitakotaro itsikaataitziro trigo-pane. Tema ariiriñeeteri tera irimatero inkameethashirete.

thariventantai Pava.” 19Ipoña jaanakerotanta, ipaasoonkeventakero,kero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri:“Poyaaro, novatha onatzi, tema irokamimentemine.retapiintantyaanari.” 20Ari ithonkakerojovaiyani, jaakotakero imiretaitari,ikantzi: “Niraane onatzi,tsine onkantya iravisakotantaiyaariosheki atziri. Irootakera oñaakantaironeovakerari antzimotavakaiyaari.21Omapero nokantzi: Pikarataiyakenipayootana,tenane iraakaantena. 22Tema omaperoimpeyaakotya Itomi Atziri,taka ikovaitakeri pairani. Iro kantacha.¡Inkantamacheeteri aakaanterine!”23Ipoña iñaanatavakaiyanakaniiriyotaane, ikantzi: “¿Itzimikamamaterone?”

Tsika itzimi iriiperotatsine24Ipoña iñaanatavakaiyakani

iriyotaane, ikantzi: “¿Tsikama itzimiiriiperotatsine apaata?” 25Ipoñaikantanake Jesús: “Piyotaiyini eerokatsika ikanta pinkatharitatsiri jaka,jomperatanta. Tema iriipero jinayetzira

tyaari. 26Eerora pimatziro eerokaitearirika piriiperoyete iroñaaka, aña

tziri. Aririka pijevatakaante,kotyaari otzikataari. 27¿Tsikama itzimiiriiperotatsiri?tsiri kempitariri oyaaventachariirantavaitaiteneri? Irooma naakanonkempitakaantya pantavaitakaanemipovena.

28Iro kantamaitacha,piintakanari, noñaayetzirora okaratzipomerentsitzimoyetanari. 29Irootake

tante, ikempitaakenarora Ashitanarinaaka ishinetaakenaro. 30Ari piñeeroankarate avaiya, iravaitai janta tsikanompinkatharitai. Ari pinkempitaiyaariikantara aparoni pinkathari isaikantaroovaneenkatachari isaikamento,

tyaari Israel, karatatsiri 12 jinashiyeta.”

Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38)31Ipoña Jesús ikantanakeri iriyotaane:

“Simón, ikampitantakemi Satanásiriñaantashireyetyaami,temi intsikaatatyeemimi.* 32

tacha osheki namanakoventakemi eeropovashaantantaro pikempisantanairi.Tema aririka pimpiyashiretapaake,eerokatake aavyaashiretakaapaakerinepisheninka.” 33Ari jakanake ikantanake:“Aña ayimatakena Pinkatharí ankarateirashitakoitai, aritake ankarate eejatziirovamagaitai.” 34Ipoña japiitanakeroJesús ikantziri: “Pedro, nonkantemi,iroñaaka tsirenika, tekeraata iriñe tyoopi,mavasatzitake papiitero pinkantake: ‘Tenoñiiri Jesús.

Tharato ipoña osataamentotsi35Ipoña Jesús josampitanakeri ikaratzi

iriyotaane, ikantziri: “Chapinkirankinotyaantakemi tera paanake pitharate,tera paanake pi-zapato-te. ¿Tzimatsimakovityiimotakamiri?” Ikantaiyini irirori:“Tekatsitya.” 36Ipoña ikantziri eejatzi:“Aritatsira iroñaaka payero pitharate.

22

143

* 22.41: Kantakotachari jaka jovaaneentanaka, tema jovaanakara kapiche Jesús, te osamaniiriyaate, okempivaitakaro overaa osanthatziranki aririkami irapishoonkaitero mapi.

mento, impimantero iithaare,tantyaari. 37Tema omapero omonkaratyaokaratzi josankinatakoitakenari pairani,kantatsiri:

Ari itsipataitakeri kaariperoshireri.Eero okantashita iroka, ontzimatyeomonkaratya.” 38Ikaimaiyanakeniiriyotaane: “Pinkatharí, tzimatsi jakaapite osataamentotsi.” Ikantzi Jesús:“Aritapaake.”

Jamani Jesús Getsemaní-ki(Mt. 26.36-46; Mr. 14.32-42)

39Ipoña ikenanai Jesús otzishiki Olivosikempitapiintzirora, ari itsipatariiriyotaaneete. 40Ikanta jareetaiyakanijanta, ikantapaakeri iriyotaane:

shitakaityaamiri.” 41Ari jovaaneentanakairirori. Otyeerovapaaka kipatsiki,amanapaake.* 42Ikantzi jamani:narí, iroorika pikovakaanari,naro pintsiparyaakoventenarimi onkaratenonkemaantsityaari. Iro kantamaitacha,eerora pantanaro nokovavetari naaka,aña iro panteri okaratzi pikovakaakenarieeroka.” 43Ari jomapokapaaka maninkaripoñaachari inkiteki,paakeri. 44

reneentanakari, jamanaperotanake. Iro

vaitanakaro iriraane thaatanainchaneovitenkapaaka kipatsiki. 45Ikantajamanake, piyapaaka, iñaapaatziiriiriyotaane jimagaiyini okantakaarojovashiretaiyani. 46Ikantapaakeri:“¿Opaitama pimaantari? Pinkakitaiyeni,

tyaamiri.”

Jagaitakeri Jesús(Mt. 26.47-56; Mr. 43-50; Jn. 18.2-11)

47Iñaavaiminthaitzi Jesús, iñaashitakaripokaiyeentsiri. Iri eevatapaintsiri Judasikaravetapiintari 12 iriyotaane.kapaakari Jesús inthovoroteri. 48IpoñaJesús ikantavakeri: “Judas, ¿Arima

tapaakeri?” 49Ikanta iñaavakero ikaratziitsipatakari Jesús, ikantanakeri:“Pinkatharí, thame ampiyatantyaariosataamento.” 50Akotanake, itotzitakeriirakojanori iyempita irotzikataneijevajanore omperatasorentsitaari. 51Ariikantzi Jesús: “Aritapaake,netziri.” Ipampitzitairi iyempita,eshitakotanai itoveetakari. 52Ipoña Jesúsikantanakeri ikaratzi pokashitakeriri,ijevare omperatasorentsitaari,ventarori tasorentsipanko, antarikonaite,ikantziri:tantanari posataamento, ipoñapipasamento? 53¿Tema piñaavetapiintanatasorentsipankoki niyotaantzi? ¿Kaarimapaantana janta? Aritake onkantya, temaaripaitera jimatakaimiro iroñaakatsireniveri kaari pimatzi pairani.”

Ikantzi Pedro: “Te noñiiri Jesús”(Mt. 26.57-58, 69-75; Mr. 14.53-54, 66-72;

Jn. 18. 12-18, 25-27)54Ikanta joosoitanakeri Jesús,

rentsitaari. Impoitatsi Pedro irirorijoyaatakoventziri intainaini Jesús.55Ipoña jovaampataitake paamparipankotsinampiki, jakitsitaiyani. Ariisaikitapaaka eejatzi Pedro jakitsita.56Okanta aparoni tsinane omperataaro,oñaapaakeri Pedro isaiki jakitsita.Opampoyaapaakeri, ari okantzi: “¿Tema

22

144

irijatzi irika itsipatapiintakari Jesús?”57Iro kantamaitacha Pedro, ikantanakeirirori: “Te noñeeri.” 58

tyaake, ikenapai pashine, ikantapairiPedro: “¿Tema eejatzi eeroka aripikaratziri Jesús?” Ikantanai Pedro: “Teranaaka.” 59Iro osamani eejatzi, tzimatsipashine kantapaakeriri Pedro:tya eerokatake tsipatariri Jesús chapinki,tema Galilea-satzi pinatzi.” 60Ipoñaikantanai Pedro:nari.” Aripaite iñaanake tyoopi. 61Ariipithokapainta Jesús, jamenapaintziriPedro. Irojatzi ipampithashiretantanakariPedro ikantakeriranki: “Tekera iriñetyoopi, mavasatzi pinkante: ‘Te noñiiriJesús. 62Shitovanake jakakiroki, iniroitejiraavaitanaka.

Ipasavaitaitziri Jesús(Mt. 26.67-68; Mr. 14.65)

63

tariri Jesús, ishirontaventavaitakari,ipoña ipasavaitziri. 64

keri, jomposaporomaitari, ikantziri:“¿Tema kamantantaneri pinatzi, intsityaapiyote ipaita omposaporotakemiri?”65Tzimatsi osheki opaita ikantavaitziririkaariperori ñaantsi.

Japatoventaitari Jesús(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24)66Ikanta okitaitamanake,

kani ijevajanore omperatasorentsitaariitsipatakari antarikonaite, ipoñaiyotzinkariite. Ari jamaitakeriri Jesús,josampiitakeri, ikantaitziri: 67

tena, ¿Eerokatakema Cristo?” Ari ikantziirirori: “Aririka nonkantakemi, eeropikempisantana. 68Aririka nosampitemi,tema eero pakana, eero papakaanaeejatzi. 69

rora iroñaaka, ari iriñeero Itomi Atziriisaike irakojanoriki Pava iroñaakantairoishintsinka.” 70Ipoña ikantaiyanake

ikaratzi apatoventakariri:kema Itomi Pava?” Ari ikantzi Jesús:“Eerokatake kantatsi naakatake.”71Irojatzi ikantantaiyanakari: “¿Ipaitamaankoveri iroñaaka?rini ikantakeri.”

Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki(Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38)

23 1Ipoña ikatziyeeyanaani ikaratziapatotainchari, jaanakeri Jesús

Pilato-ki. 2Ikantapaakeri Pilato: “Irikaatziri osheki jovaariperotakero nampitsi,ikaminaakeri atziriite eero ipantaarikireeki pinkathari César, ikantake eejatziCristo inatzi iri pinkatharitatsi.” 3IpoñaPilato, josampitanakeri irirori, ikantziri:“¿Eerokama ivinkathariteJudío-payeeni?” Ari jakanakeri ikantzi:“Irootake pikantakeri.” 4Ikantziri Pilatoomperatasorentsitaari, eejatzi maaroniatziriite: “Tekatsitya noñe ompaityainkenakaashityaari irika.” 5

tzi ikantzi: “Osheki ikaminaantake irikairimaimanetante atziriite nampitsiki,jetanakaro Galilea-ki irojatzi iroñaakajaka Judea-ki.”

Jovavisaitakeri Jesús janta Herodes-ki6

take Galilea-ki, josampitakoventanakeriJesús irirorika Galilea-satzi. 7Ikematziikantaitzi iriitake. JovavisaakeriHerodes-ki ipokira irirori jareetaJerusalén-ki. 8Ikanta Herodes iñaavakeriJesús, iniroite ikimoshiretanake, temaosheki ikovavetapiintaka iriñeeri, oshekiikemakoventakeri eejatzi okaratzijantayetakeri, ikovaperotake iriñeeriirirori intasonkaventante. 9Oshekijosampitavakeriri. Iro kantamaitachaJesús te irakeri. 10Ari isaikitakari ijevareomperatasorentsitaari itsipatakariiyotantaneriite, osheki ikantakovetakariri.

22 23

145

11Ikanta Herodes itsipatakari irovayiriteirirori, imanintashiretanakeri,tanakeri. Ikithaatantakari irooperorikithaarentsi, joipiyeeri isaikira Pilato.12Aripaite jaakameethatanakeri Herodesirika Pilato, tema pairani oshekiikisaneentavakaavetaka.

Jiyakoventaitziri Jesús(Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.38-19.16)13Ipoña Pilato japatotakeri ijevare

omperatasorentsitaari itsipataakeriikaratzi jevatakaantatsiri nampitsiki,eejatzi maaroni atziriite. 14Ikantakeri:“Aña pamavetakanari irika atziriovaariperoteronemi nampitsi,vetakari, te noñeero onkaariperoteokaratzi jantakeri ikantakoyeetziriri.15Ari ikempitaka eejatzi Herodes, temanotyaantavetakaniri irirori. Tekatsityairante irika atziri inkene ovakaanteri.16Intaani nompasatakaantakeri naaka,napakagairi.” 17Irooya jametapiintariPilato joimishitovakaantzi aparoni

tya.18Iro kantamaitacha ikantaiyanakeni

atziriite: “¡Te nonkoveri irika! ¡Iripoimishitovakaante Barrabás!” 19Irika

tziro jovantake jimaimanetakeripinkatharitatsiri nampitsiki. 20Ipoñajapiivetaka Pilato tema ikovavetatyairirori iroipakaakaanterimi Jesús. 21Iro

yini: “¡Pimpaikakotakaanteri,kotakaanteri!” 22

karo Pilato josampitantzi: “¿Opaitamakaariperori jantakeri irika? Tekatsityaompaitya irante,shityaari.tyaari, iriyaataita.” 23Eekero ishintsitatziatziriite ikaimaiyini, ikovi impaikakoiteriJesús. Iro japiipiitaiyini ikaimaiyinieejatzi ijevare omperatasorentsitaari, ari

omatakari. 24Irojatzi jantantakarori Pilatookaratzi ikovakeri. 25

keri ovantzinkari maimanetziririjevatakaantantatsiri nampitsiki, tema iriikovaiyakerini atziriite. Ishinetakeneriinkantavaiteri Jesús ikovakaari iriroriite.

Ipaikakoitakeri Jesús(Mt. 27.32-56; Mr. 15.21-41; Jn. 19.17-30)26Ikanta jagaitanakeri Jesús,

gaitakari paitachari Simón poñaachariCirene, ari jareeta irirori ipoñagaaroirovaneki,kero impaikakoitantyaariri Jesús.27Osheki atziri oyaatakoventanakeririJesús. Tzimatsi tsinane iraakotanakariri.28Ari jamenapaintziro Jesús okaratzitsinane iraakotakariri, ikantziro:lén-sato, eero piraakovaitashitana naaka,aña piraakotaiya eeroka,neete. 29

yeetai: ‘Kimoshire onatye tsinane kaariovaiyantatsi, othotaavaitantashitakari.30Impoña inkaimayeetai, inkantaite:“Pintarankashitena otzishi,naata.” ’ 31Tema piñaakero tsikaikantaitakero inchato añiinkaro, aña iroirovatsiperoite kaminkaro.”

32

roshireri itsipataitanakeri Jesús irovaiteri.33Ikanta jareetakaitapaakari ipaitaitziroatziriitoni, ari ipaikakoitakeriri.kakoitake aparoni kaariperoshireriirampateki, iriima pashine irakojanoriki.34Ari ikantzi Jesús: “Ashitanarí, te iriyoteopaita jantziri kemaantsitakaakanari,pimpeyaakoteri.” Ipoña jagaitakeroiithaare Jesús itsiparyaavakaakaro,ikempitakaantakero jiñaaretaita.35Irojatzi jamenaiyakeni atziriite.Jimatzitakaro jevatakaantatsirinampitsiki, itsinampaimatakeri Jesús,ikantzi: “Jovavisaakotziri pashine,¿kaarima imatantaro irovavisaakotyairirori? Aña iriimi Cristo iriyoshiitane

23

146

* 23.44: Iro ikantaitziri pairani: joveraanaka ooryaa 6, ari omapokapaaka otsirenitanake irojatzijoveraanaka ooryaa 9. * 23.48: Kantakotachari jaka “okatsitzimoneentanakeri,” iroorakantakotajaantachari jomposashipaneetanakitya irika atziri. Tema irootake jametayetarijudío-payeeni aririka onkatsitzimoshireteri tsikarika ompaitya. Onashitara okaratzi ametariaakapayeeni aririka amposashipaneetya, tema asagaaventavaitatya.

Pava, ari irimatakero.” 36

karo eejatzi ovayiriite, ithainkakeri Jesús,ipoña jamakotakeneri kepishaari.37Ikantapaakeri:tya, omaperorika eeroka ivinkathariteJudío-payeeni.” 38Tzimatsi osankinarentsiikentakoitakeri jeñokiini ipatziitoki,iñaaneki Judío, iñaaneki Roma-satzi,iñaaneki eejatzi Grecia-satzi, okantzi:“IVINKATHARITE JUDÍO-PAYEENI.”

39

tziri aparoni kaariperoshireri itsipatakariipaikakota, ikantziri: “EerokatakerikaCristo, povavisaakotya,kotzityaana naaka eejatzi.” 40Irojatzijakantanakari pashine kaariperoshireri,ikisathatanakeri ñaanatakeriri Jesús,ikantziri: “Pimatzitaroma eeroka tepiñaapinkathateri Pava, arira akaratakerijovasankitaayetai. 41Tema tzimatsi antakeriaaka añaantakarori jovasankitaayeetai.Iriima irika jovasankitaashiitakari, tekatsikaariperori irante.” 42Ipoña jamenanakeriJesús, ikantziri: “Pinkatharí, eerorapipeyakotana naaka apaata aririka pimpiyepimpinkathariventantai.” 43Jakanake Jesús,ikantzi: “Omaperora nonkantemi, aritakerapintsipatapaiyaana iroñaaka eeroka jantatsika ikimoshireetapai.”

44

tsiri, omapokashitapaaka otsirenitanake,irojatzi sheeteeni ithaperotanaka ooryaa.*45Ari itsivakanakeri ooryaatsiri. Okantajanta tasorentsipankoki, saperyaanakeniyanki tontamaitatsiri ithatashiitzirori.46Irojatzi ikaimantanakari Jesússhintsiini, ikantzi: “Ashitanarí,naro noshire.” Ari ikantanake, kamanake.47

riri iñaakero okaratzi avisaintsiri, iniroite

itharomentaventanakari Pava,ikantanake:shiretzi irika shirampari.” 48Eejatziikaratzi ñaayetakerori avisaintsiri,okatsitzimoneentanakeri jiyaayetai.*49Iriima ikaratzi ñaapiintakeriri, eejatzitsinanepayeeni,kari Galilea-ki, intaina ikatziyeeyakanijamenakotakeri opaita avisaintsiri.

Ikitaitakeri Jesús(Mt. 27. 57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42)50Ikanta José poñaachari nampitsiki

Arimatea saikatsiri Judea, kameethashireinatzi irika, iriitake itsipatapiintarijapatota jevariite judío, 51temaitaonimoteri okaratzi ikantavaitaitakeririJesús, tema osheki joyaaventakari iriroriPava impinkathariventantai. 52

takeri Pilato, ikantapaakeri:nari Jesús, nonkitatairi.” 53Ipoñaikentakoryaakotairi, japonatantakarimanthakintsi, ikitatakeri ikiyeetziroimperetanaki,taita kaminkari. 54Tema irootake kitaitejamenarontapiintaita iroyaari osaitekirakitaite jimakoryaantaitari. 55Okantatsinanepayeeni tsipatakariri ipoñaantakariJesús Galilea-ki, oyaatakoventanakeri,oñaakero tsika ikanta jonoryeetapaintziriikitaitakerira. 56Okanta opiyeeyapaakaniovetsikayetakeneri kasankaari.ryeeyakeni,taitziri imakoryaantaityaaro.

Jañaantaari Jesús(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10)

24 1Okanta okitaitamanai domingo,ananenkamanaka tsinane iyaate

imperetamoroki tsika jominkyaakoitakeri

23 24

147

* 24.13: Iro ikantakoitziri jaka 11 kilómetro, ikantaitziro pairani 60 estadio.

Jesús, aanakero kasankaari ovetsikakerichapinki.payeeni tsinane. 2

paaka, oñaatzi otamikanaka mapijashitantaitakarori omorona. 3Kyaapaakeinthomoi,karira. 4Osheki otharovanake.taka ikatziyimotapaakaro apite evankari,shipakiryaa okantaka iithaare. 5Temaotharovanakitziira, otyeerovashitanakari.Ari ikantziro:tariri añaagatsiri jaka kaminkarimoroki?6Tera isaiki jaka, aritake añagai.Pinkinkishiretero okaratzi ikantakeriisaikantavetari Galilea-ki. 7Ikantziranki:‘Irootaintsira iraakaantaiteri Itomi Atziri,impaikakoteri kaariperoshireri atziri.Avisavetakya mava kitaite, aritakeirañagai eejatzi. 8

nakero iroori okaratzi ikantakerirankiJesús. 9Opiyapithatanakaro omorona,okamantapaakeri 11 iriyotaane Jesúseejatzi pashinepayeeni. 10Jiroka okaratzitsinane: María Magdala-sato, Juana,

yeeni tsinane, irootake kamantapaakeririotyaantajanoriite. 11Iro kantamaitachaikaratzira okamantavetapaakari, teinkempisantero,vaita irokaite tsinane. 12Ikanta Pedro,jatanake omoronaki irirori,nakitya. Jamenavetapaaka inthomointaomoronaki, jiñaapaatziiro onoryaakamanthakintsi japonataitantakariri.Ipampoyaapaakero jiñaapaakeri, piyaapankotsiki.

Avotsi jatachari Emaús-ki(Mr. 16.12-13)

13Tekera osamanite, janiitaiyini apiteiriyotaane Jesús iriyaatero nampitsikipaitachari Emaús. Te osamaniperoteosaiki Jerusalén okaratzi 11 kilómetro.*

14Iro iñaaventaiyini janiitzira okaratziavisaintsiri. 15Ikinkithavaiminthaitzijaniitaiyinira, pokapaake Jesús iriroriitsipatapaakari janiitzira. 16

tacha irika iriyotaane, kempitavaitakairotzimikaitatyeerimi irookiki, eerojiyotantavaari. 17Ikantapaakeri:“¿Opaitama piñaaventziri paniitaiyinira?¿Opaitama povashireneentantari?” 18Arijakanake aparoni ipaitaitziri Cleofas,ikantanake: “¿Eerokama apintzi kaariiyotakoterone okaratzi avisaintsiriJerusalén-ki?” 19Ikantzi: “¿Opaitamaavisaintsiri?” Ari ikantaiyini iriyotaane:“Iri Jesús ipaitaitziri Nazaret-satzi, tsikaitzimi jotyaantakeri Pava,nerite, iri jiyotavake atziriite. Temaokaratzi jantayetakeri,takeri eejatzi, ari joñaakantziroriishintsinka. 20

takeri ijevare omperatasorentsitaariitsipatakari pinkathariite, jovakaantakerijanta ipaikakoitakeri. 21

vetaka naakaite iri ookaventairinemaaroni asheninka.tsiri iroñaaka kitaite jovantaitakariri.22

tziri omapokashitakanari,naka iyaatamanai omoronaki. 23Teraoñaapairi jovakoveetakari Jesús, opiyaaokamantapai: ‘Noñaake maninkari,ikantakena: “Añagai Jesús.” ’ 24Arijiyaataiyanake nokarataiyini jantaomoronaki,yakerini tsinane, te iñaamaitapaariJesús.” 25Ari jakanakeri irirori,keri: “¡Tetya piyotanetya eerokaite,osheki pithainkashiretakero okaratziikamantantayetakeri kamantantaneriite!26Aña iro kovaperotacha avishimoteriCristo irokapayeeni, impoña irisaikaiirovaneenkaroki.” 27Arira jetanakaro

24

148

chari tsika jiñaaventakoitziri Cristo.Ipoñaanakaro irosankinareki Moisésjaperotakeneri okaratzi josankinayetakerimaaroni kamantantaneriite.

28Areetaiyakani nampitsiki tsikajoshiretaro. Ari ikovi Jesús iravisanakemiirirori kempivaitaka iriyaatatyeemiintaina. 29Ikantaiyirini irika apite: “Eeropavishi, ari pisaikanake. Tematsireniityaake.” Irojatzi isaikantanakariJesús pankotsiki isaikapaakera. 30

shitaka isaikaiyini irovaiyaani, jaakeroJesús tanta, ipaasoonkeventakero,ipetoryaakero, ipayetakeri. 31Aripaiterajiyotakaayeetanairi iriitakera Jesús. Irokantamaitacha Jesús ipeyashitanaka, teiñaavairi tsika ikenake. 32

yani: “¿Tema tharomentashire pikantaikinkithavaitakairanki avotsiki,tairora osankinarentsi eejatzi?” 33Teraisaikanake, piyanaka Jerusalén-ki.Iñaapaatziiri ikaratakeri 11 iriyotaanejapatotaiyani,taiyini. 34Ikantaiyini: “Omaperora jañagaiAvinkatharite. Tema joñaakaari Simón.”35Ipoña ikamantantapaakero iriroriokaratzi avishimotakeriri avotsiki, tsika

pairo tanta.

Jesús joñaakari iriyotaane(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Jn. 20.19-23)36Ikinkithavaiminthaitzi iriyotaane,

osatekapaaka Jesús, jovethatapaakariikantziri: “Pisaikaita kameetha.”37Iniroite itharovaiyanakeni,take iri shiretsi ñaanatziriri. 38Ipoñaikantanakeri eejatzi: “¿Opaitamapitharovantari?ventantanari? 39Pamenenaro nako,eejatzi noitzi, naakatake. Pimpampitena,pokityaana. Tema aparoni shiretsi teontzime ivatha, te ontzime eejatzi

itonki. Irooma naaka tzimatsi.” 40

kerira, joñaakimaitari irako eejatzi iitzi.41Okantakaakari itharomentanaka teimpampithashiretya aña iriivetakaJesús. Eekero josampitanakitziiri,ikantziri: “¿Tsimatsima oyaari?” 42Ariipaitakeri tzimakaantatsiri shimaitsipataitakeneri iyaaki pitsi. 43

keri Jesús, jiñaakeri ikaratzi iriyotaanejovakari.

44Ari ikantzi:miri eeniro notsipayetami. Ontzimatye

takenari Moisés-ni, kamantantaneriite,ipoña salmos.” 45Ikemathatakaakeri Jesúsokaratzi osankinatakoyetainchari.46Ikantziri: “Irootake josankinayeetakeri.Ontzimatye inkemaantsitakaityaariCristo, iro avisavetakya mava kitaitearitake irañagai. 47Ontzimatyeerairiñaaventaitero novairo maaronikipatsiki, ari iretaitanakyaaroJerusalén-ki.taityaarori kaariperori jantayeetziri,impeyakoyeetairi eejatzi. 48Eerokatakeñaayeterone iroka. 49Ari piñaakeronotyaantemiro okaratzi ishinetaakemiriAshitanari. Arira pisaikaiyavakeni jakaJerusalén-ki,kyaamiri poñaachaneri inkiteki.”

Jovajenokaitakaanakari Jesús inkiteki(Mr. 16.19-20)

50Ipoña Jesús jaanakeri iriyotaaneetejanta Betania-ki. Ari itzinaavakotanaka,itasonkaventanairi. 51

takeri,nakari inkiteki. 52

nakeri iriyotaane. PiyeeyaaniJerusalén-ki,nake. 53

ventanaari Pava janta tasorentsipankoki.Ari onkantyaari.

24

149

Jatziritake ipaitayeetziri “Ñaantsi”

1 1

yeetzi pairani, aritake tzimakeipaitayeetziri “Ñaantsi.” Ari itsipatariPava. Tema Pava jinatzi irirori. 2Iriitakeikaratakeri pairani Pava ovakeraetantanakari. 3

rori maaroni tzimayetatsiri. Tekatsiraaparoni okaratzi tzimayetatsiri kaariirovetsikajaante irirori. 4

kari kitainkari ikitainkatakotairiraatziriite onkantya inkataiyaariri. 5

takotantatsiri otsirenikitzi. Temaita

kotakarori tsirenikiri.6Pairani jotyaantake Pava aparoni

shirampari, ipaita Juan. 7

kari,tyaarori maaroni iriyotaanteri. 8IrikaJuan kaarira ipaitayeetziri “Kitainkari.”Aña iriitake pokaintsiri iriñaaventakoteri.

9Tema aritake pokataike jaka kipatsikimaperotzirori ikempitakotari kitainkari,iriitakera kitainkatakotairiri atziriite.10Isaikapaintzi kipatsiki. Tema iriitakeovetsikakero kipatsi. Iro kantamaitachate iriyotavakeri atziriite. 11

paintari isheninkamirinkaite. Irokantacha te iraakameethatavakeri.12

riri, pairyaapiintanairiri ikempisantairi,iriiyetakera ishinetake Pava itomiyetaari.

13Itomi jovajaantayetairi Pava. Temaitaoshiyaro itomitantapiintayeta atziriite,inevetankakiini, ikovi irovaiyantavaite.

tya.14Irika ipaitayeetziri “Ñaantsi,”

jatziritake, isaikimoyetapaintai.Kaminthaatziitantaneri inatzi. Kyaaryoorionatzi iñaanetari. (kero itasorenka, ari okempitajaantakaroitasorenka irapintzite itomi Ashitariri.)15Iriitake icheraaventapaakeranki Juan,ikantapaake: “Jirika noñaaventakeripairani, nokantake:tapaakyaanane, janaakovaitakena naaka,tema iri etataikaro pairani tekeraminthanontzime naaka. 16

vaitake irirori, irootake añaantayetaarorimaaroiteni ikaminthaatziiyetapiintai.17Pairani, iriira Moisés-veetakari Ikantakaantaitane. Iriima

tairi, irijatzi ñaavaiyetapaintzirorikyaaryoori. 18Tekatsira materone iriñeeriPava. Iriima irapintzite itomi Ashitairi,itzimi saikimotajaantziriri, iriitakerakamantairi aakaite ayotantaari tsikaikanta irirori.

Ikamantantakeri Juan oviinkaataneri(Mt. 3.11-12; Mr. 1.7-8; Lc. 3.15-17)

19Ikanta judío-payeeni nampitaroriJerusalén-ki,tsitaariite itsipataakeri Leví-mirinkaite,iriyaate irosampiteri Juan, inkantapaakeri:

KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI JUAN

150

* 1.39: Kantakotachari jaka “sheetyaake,” irootake oshiyarori ikantaitziri pairani “joveraakaooryaatsiri 10.” * 1.42: Ikantaitziri “Cefas” iñaaneki arameo, irootake “Mapi.”

“¿Niinkama eeroka?” 20Te iromanakotyaJuan, ikamantantake, ikantzi: “Te naakaCristo.” 21Ipoña japiitaitziri josampiitziri,ikantaitziri: “¿Tsikama pipaitatyaaka?¿Eerokama Elías-ni?” Ikantzi Juan: “Teranaaka.tziri: “¿Eerokama Kamantantanerinoyaakoneentari?” Ikantzi: “Te.” 22Ariikantaitziri: “¿Niinkama eeroka?Pinkamantena, inkene nonkamantapairinaaka otyaantanari.kotya.” 23Japiitanakero Juan, ikantzi:“Naakatakera cheraacheraatapaintsinetsika te inampiitaro, inkantante:thataineri Avinkatharite tsika inkenapaake,pinkempitakaantero itampatzikaitziroavotsi.’ Irootajaantake iñaaventzitakaripairani kamantantaneri Isaías-ni.”

24Ikanta irika irotyaantaneeteFariseo-payeeni, 25

tziiri, ikantziri: “Te Cristo pinatye eeroka,te eeroka Elías, te Kamantaneri pinatyeeejatzi. ¿Opaitama poviinkaatantantari?”26Ari ikantzi Juan:tamatsitaro naaka jiñaa. Iro kantamaitachatzimatsi aparoni jaka pikarataiyakeri, kaaripiyotaiyeni, 27

kyaanane.kaantyaana iromperatane onkantyano-zapato-ryaantyaariri.” 28Maaroni iroka,iro avisaintsiri pairani janta ipaitayeetziroBetábara, intatsikeronta jiñaa Jordán tsikajoviinkaatantziranki Juan.

Iroishate Pava29Okanta okitaitamanai jiñaavairi Juan

ikenapai Jesús, ikantzi: “Jirika iroishatePava, iriira peyakotzirori iyaariperonkaatziriite. 30Iriitake noñaaventzitakanokantake: ‘Aatsikitake shirampariimpoyaatyaanane, janaakovaitakenanaaka, tema iri etataikaro pairani

tekeramintha nontzime naaka.’ 31Teniyovetari naaka. Aña iro nopokantakarinoviinkaatante, onkantya iriyotantyaaririIsrael-mirinkaite.” 32Jiroka ikantanakeeejatzi Juan:kantsi ikenapaake jenoki ikempitakarishiro. Jookantapaakari. 33Tera niyovetarinaaka. Iro kantacha irika otyaantakenarinoviinkaatante, ikantakena: ‘Aririkapiñaake intzime iroshaaviinkatashitakeriTasorentsinkantsi irookantapaakyaariiitoki, iriitakera kempitakaantyaaroneiroviinkantantyaarimi Tasorentsinkantsi.’34Naakajaantake ñaakeri,takotantariri tema Itomi Pava jinatzi.”

Etanakarori jiyotaanetari Jesús35Okanta okitaitamanai ari isaiki Juan

itsipatakari apite iriyotaane. 36Ikantajiñaavairi Jesús ikenapai, ikantzi Juan:“Jirinta iroishate Pava.” 37Ikemavakeraapiteka iriyotaane Juan, joyaatanakeriJesús. 38Ari ipithokanaka Jesús,jiñaatziiri joyaataiyakeri, ari ikantziri:“¿Tsikama piyaateka?” Ikantaiyiniirirori: “Rabí (Iro ikantayeetziri‘Iyotaanerí’), ¿tsika pinampitaroka?”39Ikantzi Jesús: “Pimpoke piñeero.”Ikanta joyaataiyanakeri, jiñaakero tsikajinampitaro. Ari jimayimotapaintziritema aritake sheetyaake.* 40Irikakemakeriri Juan, oyaatanakeriri Jesús,iriitake Andrés irirentzi Simón Pedro.41Ikanta Andrés,keri irirentzi, irika Simón, ikantapaakeri:“Noñaataikeri Mesías (iro ikantaitzirieejatzi, ‘Cristo.’)” 42Ipoña Andrésjaanakeri Simón isaikira Jesús. IkantaJesús jiñaavakeri irirentzi Andrés,ikantavakeri: “Eeroka Simón, itomiJonás. Iroñaaka pimpaitaiya ‘Cefas.(Iro ikantaitziri eejatzi, Pedro.)*

1

151

* 1.48: Paitachari jaka “pankirentsitapeshi,” irootake ikantayeetziri “higuera.”* 1.51: Oshiyakaaventachari jaka “ashitaryeeya inkite,” tema aritake onkantake iriñaayeetairiinkiteveri, kaari kantavetachari iriñeetapiintaiteri. * 2.3: Kantakotachari jaka jimiretaitari,irootake “vino.” * 2.6: Kantakotachari jaka 50 litro pashine 60 litro jiñaa, irojatzi oshiyaroriikantaitziri pairani 2 cántaro pashine 3 cántaro.

Ikaimaitakeri Felipe ipoña Natanael43Okanta okitaitamanai, jatake Jesús

Galilea-ki. Ari jiñaakeriri Felipe,ikantapaakeri: “Poyaatena.” 44IrikaFelipe, Betsaida-satzi jinatzi, irojatziinampi Andrés eejatzi Pedro. 45IkantaFelipe, jiyaatashitanakeri Natanael,ikantapaakeri:kotakeri Moisés-neki, itzimi josankinatakotzitakari eejatzikamantantaneriite. Iriitake itomi José,Nazaret-satzi.” 46Ari ikantzi Natanael:“¿Tzimatsima kameethashireri jantaNazaret-ki?” Ikantzi Felipe: “Pimpoke,piñeeri.” 47Ikanta Jesús jiñaavakeriipokake Natanael, ikantanake:taike irika Israel-mirinkajanori, terainthaiyanetya.” 48Ari ikantzi Natanael:

nari?” Ikantzi Jesús: “Noñaakemityatekeramintha inkaimemi Felipe pisaikipankirentsitapeshiki.”* 49IkantanakeNatanael: “Rabí, ¡Eerokatake Itomi Pava,eerokatake IvinkathariteIsrael-mirinkaite!” 50Ikantzi Jesús: “Iro

shiki.’ Iro kantacha, arimaitaka piñaakepashine anayerone iroka.” 51Eekeroikantanakitzi Jesús: “Ari piñaakeroashitaryeeya inkite. Ari impipiyataiyenimaninkariite iraniiryaashiteri ItomiAtziri.”*

Aavakaantsi Caná-ki

2 1Okanta mavatapaintsiri kitaite arijaavakaitakari nampitsiki paitachari

Caná, saikatsiri Galilea-ki. Ari osaikakerieejatzi iriniro Jesús janta. 2Ari

nakari iriyotaanepayeeni. 3Ikantajoimoshirenkaiyani,yarini. Ipoña iriniro Jesús, okantakeriotomi: “Thaatapaaka imire.”* 4Ikantziirirori: “Tsinané,nari naaka?tyaata noñaakantantya.” 5Okantanakeriiroori ikaratzi pakotantatsiri: “Panteroraonkarate inkantemiri notomi.” 6Ariothointaka janta 6 kovitzi mapinatatsiri,iro jovantapiintari judío-payeeni jiñaaikivayetantari inkitevathatantyaari. Irokakovitzi, tzimayetatzi antetachari 50 litrojiñaa, pashine 60 litro.* 7IkantanakeriJesús ikaratzi pakotantatsiri: “Pijaikitejiñaa maaroni kovitzi.” Ijaikiperoyetakerokovitzi. 8Ipoña ikantzi Jesús: “Pinkitanakeiroñaaka kapicheeni, paanakeneriamenakaantzirori oimoshirenkaantsi.” Ariikantaiyakero. 9

rori oimoshirenkaantsi ikemaantavakaro

chari ojiñaaveta,tapaake irooperori jimireetari. Intaanijiyotaiyini pakotantatsiri, tema iriiyetakejaikitakerori jiñaa. Ipoña irikaamenakaantzirori oimoshirenkaantsi,ikaimakeri aavakaachari, 10ikantziri: “Iro

tziro irooperori jimireetari, aririkainkematziitaiyakyaani oimoshirenkachari,ari impakotantayeetero jentaakyaari.Irooma eeroka povapithaantakaroirooperori jimireetari irojatzi iroñaaka.”11Iroka jantakeri Jesús nampitsiki Canásaikatsiri Galilea-ki, iro etanakaroriitasonkaventantzi ari joñaakantziroriishintsinka. Ari ikempisantaperotanakeriiriyotaanepayeeni.

1 2

152

* 2.14: Kantakotachari jaka ipirapayeeni iriitake buey ipoña oisha. * 2.14: Ikaratzipokayetatsiri Jerusalén-ki, jamayetzi iireekite ipoñaakaayetari inampiiteki irirori. Iro okovantariiriyomparityaari iireekiteki Jerusalén-ki, onkantya iramanantantyaari piratsipayeeniimpometeneriri Pava.

12Ikanta okaratapaake iroka, jatanakeCapernaum, itsipatanakaro iriniro,irirentzipayeeni,yeeni. Te osamani isaikapainte janta.

Jomishitoviri Jesús pimantayetatsiri tasorentsipankoki

(Mt. 21.12-13; Mr. 11.15-18; Lc. 19.45-46)13

tantarori judío-payeeni Anankoryaantsi.Jatake Jesús Jerusalén-ki. 14

keri tasorentsipankoki iyomparitaririipirapayeeni, ipoña ishironepayeeni. Ariisaikayetakeri eejatzi iyomparitaririkireeki.* * 15Ikanta jiñaapaakeri,jampithatake Jesús ipasamento,tovakeri maaroni iyomparitacharitasorentsipankoki, ari itsipataakeriipirapayeeni. Josokitakeri iireekiteikaratzi iyomparitariri kireeki,kitakeri isaikamentopayeeni. 16

keri Jesús iyomparitariri ishirone:“¡Paanairi pipira!

tsipanko!” 17Ari ikinkithashiretanakeroiriyotaane okaratzi josankinayeetakeri,kantatsiri:

Iniroite nonkisakotyaaro pipanko.18Ikanta judío-payeeni ikantanakeriJesús: “Intsityaa poñaakena iroñaaka

tyaamiri omapero otzimi pishintsinkapimatantakarori iroka.” 19Ikantzi Jesús:“Pimporokero iroka tasorentsipanko, ariavisavetakya mava kitaite,gairo eejatzi.” 20Ikantaiyinijudío-payeeni: “Aña okaratzi 46 osarentsijantavaitaitzi jovetsikayeetantakaroriiroka tasorentsipanko,gairoya eeroka onkarate mava kitaite?”

21Iroka “tasorentsipanko” jiñaaventakeriJesús, iro ikantakotzi ivatha irirori.22Ikanta itzinagaaranki Jesús,shiretanairo iriyotaaneete iroka otzimijiñaaventzitakari.perotantanakarori Osankinajanorentsi,eejatzi okaratzi ikantayetakeri Jesús.

Maaroiteni jiyoshiretzi Jesús23Eenirora isaiki Jesús Jerusalén-ki

joimoshirenkaitziro Anankoryaantsi,osheki kempisantanakeriri jiñaayetakeriitasonkaventantake. 24Iro kantacha Jesús,te iraventaashiretyaari irikaite, temajiyoshiretziri maaroiteni. 25

jaantya Jesús inkamantayeeteri tsikaikantashireyeta atziriite,yetziri irirori.

Jesús ipoña Nicodemo

3 1Tzimatsi aparoni Fariseo ipaitaNicodemo, iriiperori Judío jinatzi.

2Ikanta irika jatake tsireni iriñeeri Jesús.Ikantapaakeri: “Rabí, niyotaiyini iri Pavaotyaantakemi piyotaayetena, tema tekatsi

keri eeroka, eerorika itsipashiretariPava.” 3Ari jakanake Jesús, ikantziri:“Intsityaa pinkempisantavakena.Itzimirika kaari apiitairone intzimai,eerora jiñeero impinkathariventantaiPava. Omaperora.” 4Ikantzi Nicodemo:“¿Kantatsima irapiitairo intzimai aparonishirampari antarikitaintsiri? ¿Arimaonkantake inkyagai eejatzi othomontekiiriniro, inkene irapiitairo intzimai?” 5Arijakanake Jesús, ikantziri: “Itzimirikakaari tzimaatantaiyaarone jiñaa,

tsinkantsi,

2 3

153

* 3.5: Okaratzi ñaaventakotachari jaka “intzimaatantaiyaaro jiñaa,” tzimatsioshiyakaaventayetachari: (1) Tzimatsi kantatsiri iri ñaaventakotacha ikaratzi oviinkaatanaacharijovashaantanairo kaariperori. (2) Tzimatsi kantatsiri iro ñaaventakotacha itzimaare eenchaaniki.(3) Tzimatsi kantayetatsiri iri ñaaventakotacha Tasorentsinkantsi, tema añaakotapiintakeriTasorentsinkantsi joshiyakaaventayeetziri jiñaa. * 3.13: Tzimatsi osankinarentsi kantatsiriItomi Atziri saikatsiri inkiteki.

riventantai Pava.* 6

tziri atziriite, atziri jinatzi. Iriima ikaratzitzimantaariri Tasorentsinkantsi,tsishire ikantanaa. 7

tami nokantakemi:tairo pintzimayetai.’ 8Okempitaratampyeenka otasonkantapiintzi tsikaokovakaaro. Pikemavetaro oyameninka,temaita piyote tsikarika okenapaake,tsikarika iyaatziro. Ari ikempiyetarieejatzi ikaratzi intzimashiretakaayetairiTasorentsinkantsi.” 9JapiitanakeroNicodemo josampitziri: “¿Tsikamaokantakotaka iroka?” 10Ikantzi Jesús:“¿Eeroka, iyotaapiintziririIsrael-mirinkaite, tema piyote tsikaokantakota iroka? 11Noñaaventaiyimirookaratzi niyotakoyetziri.miro okaratzi nokitapiintajaantari. Irokantamaitacha te pinkempisantaiyenieerokaite nokantayetzimiri. Omaperora.12Tera pinkempisantena noñaaventzimiroosavisato,santana aririka noñaaventemiroinkitesato. 13Tekatsira aparoni jataintsineinkiteki,chari inkiteki. Iriira añaaventzi, ItomiAtziri.* 14Tema pairani Moisés-nijovatzikakotakeri maranke tsika teinampiitaro, ari inkempitayeeteriri eejatziItomi Atziri,teri irirori, 15onantyaari inkañaaneyetaiinkarate kempisantairine.”

Jetakotaari Pava maaroite osavisatzi16“Tema jetakoperokitaari Pava

osavisatzi, ishinetakeri irapintzite Itomiinkamimenteri,taa inkarate kempisantairine, aña

inkañaaneyetai. 17Tema Pava te iroirotyaantantyaariri Itomi jaka kipatsikiiriyakoventayetairi osavisatzi, añairovavisaakoshireyetaatyeeri. 18Ikaratzikempisantairine Itomi Pava, eerojiyakoventayeetziri. Iriima itzimi kaarikempisantayetaatsine, aritakerairiyakoventayeetairi, okantakaantziro teinkempisantairi irapintzite Itomi Pava.19Maaroni kaari kempisantatsine,aritakera iriyakoventayeetakeri, temajantapiintatziiro kaariperori. Temajareevetapaintaranki kipatsiki ipaiyeetziri‘Kitainkari,’ iro ikovaperotajaantanaketsirenikiri, jimanintavakeri ‘Kitainkari.’20Maaroni antayetzirori kaariperoriikisaneentatziiri ipaiyeetziri ‘Kitainkari.’

tantaro jantayetziro kaariperori. 21Iriimaitzimi matapiintanairori kyaaryoori,javentaatziitari ‘Kitainkari,’ onkantya

tziiri Pava.”

Iraapatziyaminthare iimentaitari22Ikanta okaratapaake iroka, jatanai

Jesús Judea-ki itsipatayetanaariiriyotaane, ari ikaratakeri joviinkaatantzi.23Matzitacha eejatzi Juan joviinkaatantziirirori Enón-ki, tsika okarikitapai Salim,tema janta ari otzimaperotziri jiñaa.Ikaratzi jatayetaintsiri janta,yeetavakeri. 24

yeeteriita Juan irashitakoiteri.25Ikanta tsika ikaratzi iriyotaane Juan

jiñaanaminthatake aparoni Judío tsikaonkantya inkitevathayeetantyaari.26Ipoña jiyaataiyakeni isaiki Juan,ikantapaakeri: “Rabí, irintaranki

3

154

* 4.6: Ikantayeetziri jaka “ooryaa tampatzika,” iroojatzi ikantaitziri pairani joveraaka ooryaa6.

tsipatakamiri intatsikero jiñaa Jordán,tsika itzimi piñaaventakotakenari,joviinkaatantatzi iroñaaka irirori, oshekiatziriite pokashitziriri.” 27Ari jakanakeJuan, ikantzi: “Tsikara ikanta piñaakeriirika, tera ompoñaashivaitya, aña iri Pavairiiperotakaakeri. 28Eerokayetakekemajaantakena nokantakeranki: ‘Tenaaka Cristo,

koteri.’ 29Thame noshiyakaaventemiro:aparoni aavakaantsiki, iri aapiintzirotsinane itzimi iimentaitari. Iriimaitsipaminthare, eero jiñaaperovaitairirori, intaani inkimoshiretanakeinkemakeririka iñaavaitanake jimetsi. Arinokempitzitakari naaka iroñaaka, teniriiperovaite, iro kantamaitacha, antaronokimoshiretake. 30Eekerora iriyaatatyeiririiperote irika, irooma naaka arinompairaniityaakoteri.”

Itzimi poñeenchari jenoki31“Itzimi poñeenchari jenoki janayiri

maaroiteni. Iriima nampitarori kipatsiki,osavisatzi jinatzi, jiñaaventashitapiintaroosavisato. Iriima poñeenchari inkitekijanayiri maaroiteni, 32jiñaaventakotzirookaratzi jiñiiri, okaratzi ikemiri. Irokantamaitacha eero ikempisantaitzirookaratzi jiñaaventziri. 33Iro kantachainkarate kempisantanairine,nakya irirori iñaaventanakeri Pavakyaaryoori jinatzi. 34Itzimi jotyaantakeriPava, iñaane Pava jiñaaventzi. Tema

taro Itasorenka. 35Irika Ashitairijetakotari Itomi, ipinkathariventakaakerimaaroiteni tzimayetatsiri.

36Itzimirika kempisantanairine Itomi,ari inkañaanete.tairine Itomi, eero ikañaanetai irirori,

intaani irapeshitaiyaaro irovasankitagairiPava.”

Jesús ipoña Samaria-sato

4 1Ikanta Fariseo-payeeni ikemaiyake,ikantaitzi: “Tzimake osheki

iriyotaane Jesús, joviinkaatake oshekiatziriite, janaanakeri Juan.” Jiyotakeirirori Jesús okaratzi ikemaiyakeriniFariseo. 2(tantatsine, aña iriyotaaneete inatzi.)3Irootake Jesús ishitovantanakariJudea-ki, ipiyaaro Galilea-ki. 4Arieentathakitziri inkenanairo iipatsitekiSamaria-satzi. 5Irojatzi jareetantakariaparoni nampitsi saikatsiri Samaria-kiopaita Sicar, iro tsipanampitarori iipatsitepairani Jacob-ni ipanairiri itomi, José.6Ari osaikiri jiñaa iiyakotane Jacob-ni.Tema jimakokitakera Jesús janiitake,isaikimotapaakero jiñaa, joveraakaooryaa tampatzika.*

7Ari opokake aparoni Samaria-satoonkaye jiñaa. Ikantziro Jesús: “Pimpenajiñaa niravake.” 8Tema jiyaataiyatziiniiriyotaane nampitsiki iramananteovaritentsi. 9Maaroni Judío-peroriite tejaapatziyari kameethainiSamaria-satziite. Ari akanakeri tsinaneokantanakeri: “¿Tsika pinkenakairokaeeroka, Judío pinatzi, ipoña pikampitananaaka Samaria-sato nompemi jiñaa?”10Ari jakanakero Jesús, ikantziro: “Arimipiyote opaita ipantziri Pava, aripiyoterimi kampitakemiri jiñaa, eerokarakampitenanemi naaka.miro jiñaa añaakaantatsiri.” 11

nake tsinane: “Pinkatharí, tekachaajatakepinkitantyaari jiñaa, inthomoi okantakaomoro, ¿tsikatya payeroka pimpenarijiñaa añaakaantatsiri? 12Iri acharineeteJacob-ni panairori pairani iroka jiñaa,

3 4

155

irootake jimiretajaantakari irirori, irojatzijimireyetaka itomipayeeni,karo eejatzi ipiraite. ¿Panayirimaeeroka?” 13Jakanakero Jesús,kero: “Maaroni miretarori iroka jiñaa,eero opeya imiretzi. 14Iriima itzimimiretakyaarone jiñaa nomperiri naaka,eerora jimirenetai. Tema jiñaatatsiri

tyeeyaarimi jiñaa añaakaantatsiri.”15Okantzi tsinane: “Pinkatharí,pimpenaro naaka iroka jiñaatatsiri, eeronapiitantaaro nomiretai,vaitanta jaka nonkaye jiñaa.”

16Ari ikantziro Jesús: “Piyaate,pinkaimeri piime, impoña pimpiyakejaka.” 17Okantzi tsinane: “Tekatsinoime.” Ikantziro Jesús: “Kameethapikantake, te intzime piime, 18tematzimavetaka pairani ikaratzi 5 piime.Iriima itzimi pitsipatari iroñaaka, kaarirapiime. Omaperora okaratzi pikantake.”19Okemavakera ikantakero, okantanaketsinane: “Pinkatharí, niyotanakemi naakakamantantaneri pinatzi. 20Pairaninocharineete Samaria-thatapiintakeri Pava jaka, otzishikira. Irokantamaitacha eerokaite Judío-peroripikantaiyini janta Jerusalén-ki, ariañaapinkathatapiintairiri.” 21

kero Jesús: “Pinkempisantavake tsinane,irootaintsira piñaapinkathayetairieerokaite Ashitairi, eero okovajaantapimpoke jaka otzishiki, eero okovajaantapiyaate eejatzi Jerusalén-ki. 22

vetatya, te piyotaiyerini eerokaite ipaitapiñaapinkathatapiintziri. Irooma naakaiteniyotziri itzimi noñaapinkathatziri. Temairika intzime ovavisaakotantatsine, judíoirinatye. 23Iro kantacha, irootzimataintsi.

tziriri. Tema iriiyetake ikoviri Ashitairiñaapinkathayetairine. 24Pava iriijatzi

Tasorentsinkantsi, kaari koñaatatsine.Inkarate ñaapinkathayetairine,tye iñaapinkathashiretairi,taiya irantayetairo koñaayetatsiri.”25Okantzi tsinane: “Niyotzi naaka, ariimpokakeri Mesías, ipaiyeetziri Cristo.Aririka irareetakya irirori,paakairo maaroni tsika okantakota.”26Ikantzi Jesús: “Naakatake, itzimiñaanatajaantakemi.”

27Ari jareetaiyapaani iriyotaane.Ipampoyaaminthatapaakeri jiñaapaakeriikinkithavaitakairo tsinane.tacha tekatsi osampitapaakerine opaitaokoviri tsinane, tsikarika opaitaikinkithavaitakairori. 28Ari ookanakerotsinane oyovitenaki, jatake nampitsiki,okantapaakeri atziriite: 29“Pimpokaiyeni

narori maaroni nantayetakeri pairani.¿Kaarima ikantaka Cristo?” 30Ikantaishitovaiyanakeni atziriite nampitsiki,pokaiyanakeni isaikakera Jesús.

31Ari ipankiventaiyarini iriyotaane,ikantziri: “¡Rabí, poya!” 32Ikantzi Jesús:“Tzimatsi opaita novari naaka, tepiñeeyeroni eeroka.” 33

kaayetanaka iriyotaane: “¿Tzimatsimaipaita amakeneriri irovarite?” 34Irokantacha Jesús, ikantanake: “Ironokempitakaantari novarite naakanantero ikoviri itzimi otyaantakenari,

rentsi ipakenari. 35

yini eeroka: ‘Kapatapaaka 4 kashiriosampatantyaari pankirentsi.’ Irokantacha naaka nonkantemi pamenepankirentsimashiki,take ontzimatye aavatya. 36Inkarateantavaitatsine iraavatero pankirentsi ariimpinayeetairi. Okaratzi pankirentsi

tacha inkarate kañaanetatsineri. Iroora

rori intsipataiyaari itzimi aavatairori.

4

156

* 4.52: Kantakotachari jaka “itainkanake ooryaa,” irootake ikantayeetziri pairani “hora 7.”

37

ventaitakeri, ikantaitzi: ‘Tzimatsi aparoniitzimi pankitakerori, tzimatsi pashineintzime aavatairone.’ 38Notyaantakeminaaka piyaate eerokaite paavayetairokaari pipomerentsiventa pantavaiventero.

rori jantavaiventakero. Eerokayetakeanintagaarori irantavaitane irikaite.”

39Tema osheki Samaria-satzi saikatsirinampitsiki kempisantavakeriri Jesúsokantakaantziro tsinane okantantapaake:“Jiyotakenarori maaroni nantayetakeripairani.” 40Ikanta Samaria-satziite,jareetaiyapaakani ipankinatapaakariJesús isaikimotanakeri inampiki. Arijimatakero Jesús, apite kitaite isaikanake,41osheki pashine kempisantanaintsiikemajaantakerira iriroriite okaratziikantayetziri Jesús. 42

kero tsinane: “Kempisantayetaana naakairoñaaka,tantaiyaari okaratzi pikamantapaakena,aña naaka kemajaantairi okaratziikantayetziri. Niyotaiyeerini eejatzi

tantaatsine jaka kipatsiki, iriitake Cristo.”

Jovashinchagairi Jesús itomi aparoni jevari43Ikanta omonkarataka apite kitaite

isaikapaake Jesús Samaria-ki, avisanakeiriyaatero Galilea-ki. 44Tema iri Jesúskantajaantaintsi:

riki.” 45Ikanta jareetaa Galilea-ki, oshekijaakameethayeetavairi janta, tema ariikaratake jiyaataiyake Jerusalénjoimoshirenkiro Anankoryaantsi,jiñaakero maaroni jantayetakeri Jesúsjanta.

46Ari jareetaari Jesús janta Caná-kisaikatsiri Galilea-ki, tsika ipeyakero jiñaaokempivaitanakaro jimireetari. Tzimatsi

janta aparoni iriiperori jevari,taintsiri itomi janta Capernaum-ki.47Ikanta irika jevari ikemakotakeri Jesúsari jareeta Galilea-ki ipoñagaaroJudea-ki, jiyaatashitanakeri iriñeeri.Ipankinatapaakari, iriyaate ipankoki,irovashinchagairi itomi, irootaintsiinkamake. 48Ari ikantanake Jesús:“¿Opaitama kaari pikempisantantanaeerokaite? Pikovajaantziya noñaakemirokaari piñaapiintzi pairani, pikovajaantzinotasonkaventantavake.” 49Iro kantachajevari ikantanakeri: “Pinkatharí,thameeta iroñaaka, tekera ikamanakeetanotomi.” 50Ipoña ikantzi Jesús: “Pimpiyepipankoki. Eshitakotai pitomi.”Ikempisantanake shirampari okaratziikantakeriri Jesús, piyanaka. 51

thaita ipankoki,taneete, ikantavairi: “¡Eshitakotaipitomi!” 52Josampitanakeri irirori tsikajoveraa ooryaa jamataakoneentantanaariitomi, ikantaiyini iromperatane:“Chapinki, itainkanakera ooryaatsiri, ariavisanakeri ikatsirinkavaitzi.”* 53Ariikinkishiretanakero ashitariri aritakejoveraakari ooryaatsiri chapinkiikantakeri Jesús: “Eshitakotai pitomi.”Iroora ikempisantantanakari irirori, ari

kamirinkaite irirori ikempisantanakeriJesús. 54Irootakera apitetaintsirijoñaakantziro Jesús itasonkaventantzijareetaara Galilea-ki ipoñagaaroJudea-ki.

Kisoporokiri Betesda-satzi

5 1Okanta okarayetapaake iroka,

lén-ki. Ari jiyaatzitakari eejatzi Jesús.2Janta Jerusalén-ki,

kanaayeetziro jiñaa ipaitayeetziriiñaaneki hebreo “Betesda.” Tzimatsi

4 5

157

okaratzi 5 opankoshetaaniki. Ariotsipanampitaro osaiki ashitakorontsiipaitayeetziri “Oisha.” 3Ari ipiyotakariosheki mantsiyari, mavityaakiri,kisoporokiri,taka kipatsiki joyaaventaro oshevaatejiñaa. 4Tema ikantayeetzi: Inatziipokapiintzi maninkariite ishevaatakairojiñaa, intzimerika etanakyaaroneimpiinkaatantakyaaro jiñaa oshevaatara,aritake ireshitakotanai jimantsiyavaitzi.5Tzimatsi janta mantsiyarimashikiaparoni tzimakotaintsiri 38 osarentsiimantsiyavaitake. 6

keri jonoryaaka, jiyotapaake osamaniokantaka jimantsiyavaitake irika,josampitapaakeri, ikantziri: “¿Pikovimapeshitakotai?” 7Ari jakanake mantsiyari:“Pinkatharí,nari aririka oshevaapaitetya jiñaa. Temanokovavetapiintara nompiinkaateminaaka, aritake janaakotakena pashineipiinkaatake irirori.” 8Ari ikantzi Jesús:“Pintzinaye, paanairo ponoryaamento,piyaatai.” 9Apathakero jeshitakotanaiirika, jaanairo ironoryaamento, aniitanai.Iro kantacha,taitari onatzi, 10ikantakeri judío-payeeniirika shirampari eshitakotaatsiri: “Kitaitejimakoryaantaitari onatzi iroñaaka, te

mento.” 11Jakanake irika shirampari,ikantzi: “Irinta itzimi ovashinchagaanari,ikantakena: ‘Paanairo ponoryaamento,piyaatai. 12Ari ikantaiyanakeni Judío:“¿Niinka kantakemiri: ‘Paanairoponoryaamento, piyaatai? 13Irokantacha irika shirampari te iriyoteriniinka ovashinchagairiri, tema teiriñaavairi Jesús tsika ikenanake,ipiyotaiyakanira atziriite janta. 14Ipoña

tsipankoki, ari ikantziri: “Pinkeme,aritake eshitakotaimi iroñaaka, eerorapapiitairo pantairo kaariperori, ari

kaperotatsiri.” 15Ikanta irika shiramparijatanake, ikamantakeri judío-payeeniiriitakera Jesús itzimi ovashinchagairiri.16Iro opoñaantari ikovi judío-payeeniiroveri Jesús, tema jovashinchaantakekitaite jimakoryaantaitari. 17Irokantamaitacha, ikantanake Jesús: “Ariikantaitatyaani jantavaitzi Ashitanari, arinokempitzitari eejatzi naaka nantavaitzi.”18Irootakera, ikovaperotantanakarijudío-payeeni iroveri Jesús, tema teintaani jantavaitantakaro kitaitejimakoryaantaitari, aña joshiyakotakariPava, ikantakera Jesús iriitake Pavajiritajaantari irirori.

Ishintsinka Itomintari Pava19Ipoña Jesús jakanakeri, ikantzi: “Irika

Itomitari Pava tekatsi irantashivaityairirori ikovakaanekiini. Intaani jantzirookaratzi jiñaakotziriri Ashitariri. Maaroniokaratzi jantziri Ashitariri, irojatzijantziri Itomi. Omapero. 20Temajetakotari Ashitariri irika Itomitari,joñaakiri maaroni jantayetziri irirori.Eekero iroñaakatyeeri tsikarikaopaiyetari iniroitetatsiri, irootakepimpampoyaaminthataiyerine eerokaite.21Tema ikempitara Ashitariri jovatziri kaminkari, ikañaanetakairi, ariikempitari eejatzi Itomitari,teri inkoveri irirori. 22

tatsine Ashitariri, aña iri Itomi ishinetakeiriyakoventantai, 23ari onkantyamaaroiteni iriñaapinkathayetantyaaririItomi ikempitaayeetzirira Ashitariri.Itzimi kaari ñaapinkathatairine Itomitari,tera jiñaapinkathatzitari Ashitariri, itzimiotyaantakeriri.

24Itzimirika ovayempitataironenokantayetziri, impoña inkempisantanairiitzimi otyaantakenari, aritake inkashireyetai. Eero jovasankitaavaitaitziri,tema karatapaake ikaamanevaitzi,

5

158

kañaane ikantayetaa. Omapero. 25

mataintsira omonkaratya,take, inkemapaitetairo kamashireriiteiñaane Itomi Pava. Inkarate kemavairone,aritake irañaashireyetai. Omapero.26

tajaantzi, iro ishinetaakeriri eejatzi Itomiirañaakaante irirori, 27ishinetakeri eejatziiriyakoventantai, tema iriitake ItomiAtziri. 28Eero pipampoyaaminthatashitaroiroka. Tema irootzimataintsi omonkaratyainkemayetantaiyaarori kaminkariiteiñaane, 29ari impiriintayetanake tsikaikitayetaka. Ikaratzi antayetakerorikameethari, ari inkañaaneyetai. Iriimaikaratzi antayetapiintakerori kaariperori,irañaayevetaiya irovasankitaayeetairi.”

Ñaayetajaantakeriri Cristo30

shitari, iri Ashitanari shinetanarorinamenakotemi.tziri tampatzika okantaka, tema tenantashivaityaaro nokovakaari naaka, añairo ikoviri Ashitanari otyaantakenari.31Naakami kinkithatakovaitashitachaneapaniro,thatakovaivetaka. 32Iro kantamaitachatzimataitatsi pashine kinkithatakotanari,niyotzi irootake kyaaryooperotatsiriokaratzi ikinkithatakotakenari irirori.33Omaperovetatya iñaaventakena Juanpotyaantantakariranki irosampitakiteri.Tema okaratzi ikinkithatakotavakenariomaperotatya. 34Iro kantacha tera ironoñaaventamatsite iroñaaka okaratzi

kariri Juan. Aña iro noñaaventataitzimatzirori ovavisaakoshiretaimi. 35TemaJuan ikempivetakari aparoni ootamentotsiitzimi kitainkatapaintsiri.tziri eerokaite panintaavakyaaroikempitari kitainkari. 36Iro kantachatzimatsi kinkithatakotanari naaka,anayiriri Juan. Okaratzi nantziri naaka,

irootake ikantanari Ashitanari nantero,iroora oñaakantzirori iriira Ashitanariotyaantakenari. 37Ari ikempitakariAshitanari, itzimi otyaantakenari,ikinkithatakotakena irirori, temaitapinkempisantero iñaane.neteri. 38Te onkyaantaajatyaami iñaane,tema te pinkempisanteri irotyaantane.39Amatsinka pikantaveta piñaanatziroOsankinajanorentsi,neentarori piñaayetairo pinkañaaneyetai.Iro kantamaitacha, aña naakavetakaokinkithatakotzi Osankinajanorentsi,40temaita pinkovayetaiyeni eerokapaventaayetyaana onkantya pinkatantaiyaari. 41Te nonkokovatashityaaronaaka intharomentavaityaana atziriite.42Aña niyotzitaiyami tsika pikantaiyanieeroka, niyotzitami eejatzi te petakotariPava. 43Naakatake jovake Ashitanarinompoke nopairyagairo ivairo. Temaitapaakameethataiyenani eerokaite. Irooma

kyaarone ivairojanori irirori, iriiyapaakameethataiyerine. 44¿Tsikamapinkene pinkempisantaiyeni, eerokaratharomentashivaitavakaacha, teyapinkokovatero iri tharomentaventaiyaPavajanori? 45Eerora pikinkishirevaitashitanaakara thavetakotemine Ashitanariki.Intzime thavetakotajaantaimine iriitakeMoisés-ni, itzimi paventaapiintayetaarieerokaite. 46

jaantakerimi Moisés-ni,pisantavakenami naaka, tema naakatakejosankinatakotake Moisés-ni. 47Irooma tepinkempisantero okaratzi josankinatakeri,¿tsikama pinkene pinkempisanteroonkarate nonkantayetemiri naaka?”

Jovakaari Jesús 5,000 shirampari(Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17)

6 1Ikanta okaratapaake iroka,montyaanaka Jesús intatsikero

inkaare saikatsiri Galilea-ki, irojatzi

5 6

159

* 6.9: Ikantaitzi jaka iroka tanta, iro jovetsikayeetake cebada. * 6.19: Kantakotachari jaka“santhatake jimontyaakotaiyani,” irojatzi ikantaitziri “5 terika 6 kilómetro,” ikantaitziri eejatzipairani “25 terika 30 estadio.”

ipaiyeetziri Tiberias. 2Osheki atzirioyaatakeriri, tema jiñaayetakitziiriitasonkaventantake jovashinchaayetairimantsiyariite. 3Ipoña itonkaanake Jesúsotzishiki, ari isaikapaake itsipayetakariiriyotaane. 4Irootake areetzimataiyakitaite Anankoryaantsi,renkapiintari judío-payeeni. 5Ikantajamenapaake Jesús, jiñaatzi osheki atzirioyaatakeriri, ikantakeri Felipe:“¿Tsikama amananteka ovaritentsiovakayaariri maaroni irika atziri?” 6Añajosampitashitari Felipe iriñaantyaariritsika inkante, tema jiyotajaantake Jesúsopaita iranteri. 7Ari jakanake Felipe,ikantanake: “Eerotya jantetaajata 200denario amanantemi ovaritentsi, aña

yeeni irikaite.” 8Ipoña ikantanakeAndrés, iriitake pashine iriyotaane,irirentzira Simón Pedro, ikantzi: 9“Jirikajaka aparoni eentsi amaintsiri 5 tanta,apite shima. Iro kantacha, ¿arimairantetakyaari osheki atziri?”* 10Ariikantzi Jesús: “Pinkanteri maaroniisaikayete.” Okataroshimashitatzi janta,ari isaikaiyakeni. Ikarataiyini 5,000shirampariite. 11Ari jaakotanakero Jesústanta, ipoña ikaratakero ipaasoonketakeriPava,shitaintsiri. Ari ikempitaakeriri shima,ipayeetakeri maaroiteni kovatsiri.12Ikanta ikemaiyapaakani maaroni,ikantairi Jesús iriyotaane: “Paayetairoopetoki okaratzi tzimakaantapaintsiri,eero apaavaitanta.” 13Jiyoyaayetairoiriyotaaneete, ijaikitai 12 kantziri opetokitzimakaantapaintsiri karavetachari 5tanta. 14Irikaite atziri, jiñaakeroraitasonkaventakero Jesús ovaritentsi,ikantaiyanakeni: “Omaperotaajatatya,

iriitakera irika Kamantantaneri itzimiishinetaitakeri impoke jaka kipatsiki.”

15

thariventeri atziriite, eejatzi itonkaanaiotzishiki, inkene isaikavaite apaniro.

Janiitantaro Jesús inkaare(Mt. 14.22-27; Mr. 6.45-52)

16Ikanta osheetyaanake, oirinkaiyaaniinkaareki iriyotaane Jesús, 17otetaiyapaanipitotsiki, montyaakotaiyaani iriyaatairoCapernaum-ki. Aritake tsireniperotanake,tekera impiyeeta irirori Jesús. 18Ariotampyaatapaake, iniroite otamakaatanakeinkaare. 19

taiyani, jiñaatziiri Jesús ipokashitairijaniitantaaro inkaare.nakeni iriyotaane.* 20Ikantapai Jesús:“¡Naakatake, eero pitharovaiyini!”21Kimoshire ikantaiyani jotetavairipitotsiki, tekera osamanite,keni ikovirora irareetya.

Osheki atziriite amemenatakeriri Jesús22Okanta okitaitamanai,

keni atziriite intatsikero, jiyotaiyakeni iroapinto pitotsi jimontyaantanaa iyotaariite,te inkaratanairi Jesús. 23

paaka pashine pitotsi poñaayetachariTiberias-ki, aataiyapaakeni tsika okarikitzi

takeri Avinkatharite. 24Ikanta jiñeeyake teisaike Jesús, eejatzi iriyotaaneete,nakani atziriite pitotsiki, jatakeCapernaum-ki inkokovatairi.

Ipaiyeetziri Jesús“ovaritentsi añaakaantaneri”

25Ikanta jareetaiyapaakani intatsikero,jiñaapairi Jesús, josampitapaakeri: “Rabí,

6

160

* 6.31-58: Jaka tsika oñaaventakota “ovaritentsi,” irootake ikantayeetziri pairani “tanta.” Ariokempitari eejatzi, jiñaaventakoyeetzirora pairani tanta, iroora jiñaaventakoyeetzi maaroniovaritentsi. Iroovaitake akantapiintaiyini aakaite: “Poya kaniri,” tera intaani añaaventero kaniri,aña tzimataitatsi eejatzi vathatsi oyaari.

¿tsikapaitema pipokake eeroka jaka?”26Ikantanakeri Jesús: “Irootakerapikokovatantanari eerokaite tema

kani, aña tera iro pikokovatantanaripikemathatanakero notasonkaventantake.Omapero. 27

vaitaro ovaritentsi thonkanetachari, añairo piñaashintsiventya ovaritentsienitatsiri, ontzime kañaanetakaimine.Iroora ovaritentsi ipantziri Itomi Atziri,tema Pava, Ashitariri,keri.” 28Ipoña josampiitanakeri,tziri: “¿Tsikama nonkantayetyaakanoñaashintsiventantaiyaarori ikoviriPava?” 29Jakanake Jesús: “Ikoviri Pavapantayetairi,tairi irika itzimi jotyaantakeri.” 30Ipoñajosampiitanakeri eejatzi: “¿Intsityaa

pisantemi? ¿Opaitama pantayetakeri?31Pairani acharineete jovayetakaro jantatsika te inampiitaro ipaiyeetziri ‘maná,’irootake okantziri Osankinarentsi:

Pava pakeri iroyaaro ovaritentsiparyeentsiri inkiteki.”*

32Jakanake Jesús, ikantzi: “Okaratziovaritentsiperotatsiri poñeenchariinkiteki, kaarira Moisés-ni panterone.Aña iri Ashitanari payetemirone.rora. 33Tema irika ovaritentsi ipantziriPava, iriitakera poñeenchari inkiteki, irikañaanetakaayetairine osavisatziite.”34Ari ikantayeetanakeri: “Pinkatharí,pimpapiintenaro iroka ovaritentsi.”

35Ikantzi Jesús:tsi kañaanetakaantaneri. Inkarateoshentashiretainaneri naaka, eeroitashaavaitai.nane naaka, eero jimirevaitai. 36Tema

aritake nokantaiyakemi,

kana. 37Ikaratzi joshentashiretakaakanariAshitanari,tainane, eerora nomanintavakeri naaka.38Tema te iro nompokantakyaari jakanoposhivaitari naaka, aña iro nantapiinteikoviri Ashitanari, itzimi otyaantakenari.39

nari, eero nopeyakaantaajatzi aparoniikaratzi joshentashiretakaayetaanari, aña

paakyaarone kitaite. 40Tema ikoviAshitanari eejatzi, maaroni itzimiamenairine Itomi Pava, inkaratekempisantairine, aritake inkayetairi. Naakatajaantakera oviriintairineomonkaratapaakyaarika kitaite.”

41Irootakera ipoñaantanakarijudío-payeeni ikishimavaitanakeri Jesús,tema ikemakera ikantake: “Naakatakeovaritentsi poñeenchari inkiteki.” 42Ariikantavakaiyanakani: “¿Kaarima irikaJesús, itomi José? Niyotaiyirini naakaashitariri. ¿Opaitama ikantantari:‘Nopoñaatya inkiteki? 43IkantanakeJesús: “Aritapaake pikishimavaitakena.44Tekatsira oshentashirevaitashityaananenaaka, eerorika jamashiretairi Ashitanariitzimi otyaantakenari. Naakatakeoviriintajaantairine omonkaratapaakyaarikitaite. 45

riite, ikantake:Iriitajaantake Pava iyotagairinemaaroiteni.

Maaroni itzimi kemairiri Ashitanari,itzimi iyotairiri irirori, joshentashiretaananaaka. 46Tera nonkantatye tzimatsirañaavorotakerine Ashitanari, aña apaniro

6

161

jiñaavorotataitziri poñeenchari Pavaki.47Itzimirika kempisantainane naaka,aritake inkañaanetai. Omapero. 48

takera ovaritentsi añaakaantaneri.49Jovavetakaro picharineete ‘maná’ jantatsika te inampiitaro, kamayetzimaitaka.50Iriima oshiyakarori ovaritentsinoñaaventziri naaka ipoñaatya inkiteki.Intzimerika ovaiyaarine irika, eeroikaamanetai. 51Naakatakera kañaaneriovaritentsi poñeenchari inkiteki.rika ovakyaarone iroka ovaritentsi, ariinkañaanetai. Iroka ovaritentsi nopantzirinaaka, novathajanora onatzi. Iriiranoshinetakoventa osavisatziite inkaneyetantaiyaari.”

52Ari ikantavakaiyani judío: “¿Tsikamainkenakairoka irika irovakaantairoriivatha?” 53Ikantanake Jesús: “Eerorikapovaro eerokaite ivatha Itomi Atziri,eerorika piriro iriraane, eerora pikaneyetai. Omapero. 54

rone novatha, itzimi irakerone niraane,ari inkañaaneyetai.jaantairine omonkaratapaakyaarikakitaite. 55

perori onatzi,roitari. 56Intzimerika ovakyaaronenovatha, intzime eejatzi irakeroneniraane, itsipashiretaatyaana naaka,eejatzi naaka notsipashiretaari irirori.57Tema Ashitanari, itzimi otyaantakenari,kañaaneri jinatzi, iriitake añaakaanarinaaka. Ari okempitari eejatzi, intzimerikaovaiyaanari naaka,tairi. 58

tsi poñeenchari inkiteki. Iroka ovaritentsite oshiyaro ‘maná’ otzimi jovayetakaripairani picharineete eeroka,taka jovayevetakaro, ikamayetake. Iriimainkarate ovakyaarine irika oshiyaroriovaritentsi, ari inkañaanetai.” 59

kera jiyotaantakeri Jesús ipiyotaiyakanijanta japatotapiintaita saikatsiriCapernaum-ki.

Iñaaventayeetziro kañaanetaantsi60

tsi, irikaite ikaratzi oyaatziriri Jesús,ikantaiyanakeni: “Iroka ikantayetakeriJesús pomerentsiitaka akantyaarori.¿Ipaitama kempisantamatsiterine?”61Ikanta Jesús,vaitaiyiri, josampitanakeri: “¿Temaonimotemi iroka? 62¿Opaitama avisatsine,aririka piñeeri Itomi Atziri irovajenokaiyatsika ipoñaaka pairani? 63Okaratzinoñaaventakoyetakemiri,tacha okaratzi añaashiretakaantatsiri,kaarira avathajanori noñaaventakote,tekatsi ompaiperotajaantya avatha. Añairo noñaaventzi aventaashirenkantsi kaarikoñaanetatsi, kañaanetakaantatsiri. 64Irokantacha eenirotatsi tsika pikaratzieerokaite kaari kempisantatsine.” Tema

tatsine, tsika itzimi pithokashityaarine.65Eekero ikantanakitzi Jesús: “Irooranokantzitantakamiri:shirevaitashityaanane naaka: eerorikaishineshiretaanari Ashitanari.

66Aripaitera, jiñeetake osheki

kariri. 67Ipoña Jesús josampitanakeri 12iriyotaane: “¿Pikovima eejatzi eerokaitepiyaatayetai?” 68Ari jakanake SimónPedro: “Pinkatharí, ¿Intzimekamaniyaatashiteri?jaantakerori kañaanetaantsi. 69Aritakenokempisantaiyakemi naakaite.yini eerokatake Cristo, Itomi PavaKañaaneri.” 70Jakanake Jesús, ikantziri:

kera 12? Iro kantamaitacha, tzimatsiaparoni pikaratakera kamaari jinatzi.”71Jiñaavaitakerora iroka Jesús,tatziiri Judas, Itomi Simón Iscariote.Tema iriitake Judas pithokashityaarine,iriivetaka aparoni karatapiintakeriri 12iriyotaane.

6

162

Irirentzipayeeni Jesús te inkempisantaiyerine

7 1Ikanta okaratapaake irokapayeeni,jareetantavaita Jesús janta

Galilea-ki. Te inkove isaikanai Judea-ki,tema janta ikokovatatziiri judío-payeeniiroveri. 2Iro kantacha monkaratzimataakitaite ikimoshireventapiintzirojudío-tsi.” 3Ithainkitanakari, irirentzi iriroriokarikiini, ikantanakeri:tziita jaka, piyaate Judea-miri janta piyotaaneete onkaratepantayeteri. 4Tema ikaratzi kovatsiriirasagaamentaityaari,taro jantayetziri. Pimatzirora eerokapantayetziro opaiyetari, poñaakanterotsika ipiyotaiyani atziriite.” 5Tetya

yeeni. 6Ari ikantanake Jesús: “Aña tekeraomonkarapaitetyaata noñaakantantyanaaka, irooma eerokaite aritzimovaitzimimaaroni kitaiteri. 7Te inkisaneentemieerokaite osavisatziite. Irooma naakaosheki ikisaneentana, tema koñaaronokantziro naaka, okaratzi jantayetzirikaariperori onatzi. 8Piyaataiyeni eerokajoimoshirenkaita, eero niyaatzita naaka,tema tekera omonkarapaitetyaatanoñaakantantya.” 9Ikantakeri iroka,irojatzi isaikanake Galilea-ki.

Joimoshirenkiro Jesús ipaiyeetziri “pankoshetantsi”

10Iro kantacha aritake jataiyakeirirentzipayeeni, jatanake eejatzi Jesúsjoimoshirenkaita te iroñaakantajaantya,aña iromananekiini ikantaka. 11

takeri judío-kaita, ikantaiyini:tzika shirampari?” 12Osheki atziriiteñaaventakeriri Jesús.tsiri: “Kameethari inatzi shirampari.”Tzimatsi pashine kantatsiri:

thate, aña jamatavitakeri atziriite.” 13Irokantamaitacha,tayetziri Jesús,tyaari judío-payeeni.

14

kaita, kyaapaake Jesús tasorentsipankoki,jiyotaantapai. 15Pampoyaavakaikantaiyanakani judío, ikantaiyini:“¿Tsikama jiyotanetantari irika, te

tzi?” 16Ari jakanake Jesús, ikantzi:“Okaratzi niyotaantziri tera naakaiyotashityaarone, aña iri iyotakaanarootyaantakenari. 17

jaantanairone ikoviri Pava, ari iriyotairo

tziri, tema te naaka iyotashivaityaarone.18

vaitari,shityaari. Iriima itzimi kovakovatziroriiñaapinkathayeetairi otyaantakeriri, iriirañaavaitzirori kyaaryoori.revainete irirori. 19

kami pairani Moisés-tane? Iro kantacha,rone. ¿Opaitama pasaryaantanari naakapovena iroñaaka eeroka?” 20Ariikantaiyanakeni atziriite: “¡Kamaarí!¿Ipaitama asaryaamiri irovemi?”21Ikantzi Jesús: “Maaroni eerokaiteosheki pipampoyaakero piñaajatakenanantakeri kitaiteki jimakoryaantaitari.22Iro kantamaitacha, ikantakaantakeMoisés-ni pintomeshitaanitapiintante.(Okantavetaka kaari Moisés-nipoñaakaantyaarone iroka, aña iri

tha intzime Moisés-ni.) Iro opoñaantaripitomeshitaanitapiintantzi eerokaite,okantavetaka kitaite jimakoryaantaitari.23Piñaakero, pimonkaraantyaarorieerokaite Ikantakaantane Moisés-nipitomeshitaanitapiintantake kitaitejimakoryaantaitari. ¿Ipaitama

7

163

gairi ivathaki maaroni aparoni atzirikitaite jimakoryaantaitari? 24

tya ovapyiimotashitamikari aririkapiyakoventante. Aña tampatzikashireperopinkantya pamenayetakotante.”

¿Iriitakema irika Cristo?25Tzimayetatsi Jerusalén-satzi,

tantanaintsiri, ikantzi: “¿Kaarima irikaikokovataitzi irovaiteri? 26Jirintaisaikake,tzi. Tekatsitya akotashiterine.tziima jevariite omaperotatya Cristojinatzi irika shirampari? 27Iro kantachairika, ayotaiyirini tsika ipoñaaro. Iroomaapaata aririka impokake maperotziroriipaita Cristo, tekatsira iyotatsine tsikaipoñaaro.” 28Ikanta ikemake Jesús,isaikakera jiyotaantzi tasorentsipankoki,shincheenka ikantanake: “¡Arima,piyotaiyana eerokaite tsika nopoñaaro!

rone nompoke, aña irotyaantane nonatziitzimi javentaaperoyeetari. Tsika itzimikaari piyotaajataiyini eerokaite.29Niyotziri naaka tema ari nokaratziri,iriitake otyaantakenari.” 30

naka iraakaantayeetanakerimi, irokantacha tekatsi akotashiterine, tematekera omonkarapaiteta. 31Oshekikempisantanakeriri Jesús, ikantaiyini:“Kaaririkami irika Cristo intzimepokatsine,yetaajatzimi irika shirampari, ñaakero.”

Jotyaantake Fariseo oirikerine Jesús32Ikanta Fariseo-payeeni ikemakero

ikantayetakeri atziriite jiñaaventziriJesús,sorentsitaari,tarori tasorentsipanko iroirikakiteri. 33Ariikantzi Jesús: “Kapichepaitetapaakenosaikimoyetanaimi eerokaite, impoñaniyaatai isaikira otyaantakenari. 34Oshekipinkokovavetaiyaana eerokaite, iro

kantacha eero piñagaana, tema eeropitsipatana tsika nosaikapai naaka.” 35Arijosampitavakaanaka judío-payeeni:“¿Tsikama iriyaamatsiteka irika eeroañaantari? ¿Iriyaatatyeema pashineki

yeeni judío, inkene iriyotaayetairi kaariasheninkata? 36¿Opaitama ikantakotziri:‘Pinkokovavetaiyaana, eeromaitapiñagaana, tema eero pitsipatana tsikanosaikapai naaka?

Jiñaa kañaanetakaantatsiri37Ovekaraantapaakarori kitaite ari

joimoshirenkaperoyeetari.nakari Jesús,nake, ikantzi:tatsineri, iroshentashiretaiyaana naaka,imirevaitaiya. 38

janorentsi:Inkarate kempisantainane naaka,

tyaarimi jiñaa kañaanetakaantatsiri.”39Iriira joshiyakaaventzi Jesús jaka

tantaiyaari Tasorentsinkantsi.taka tekeramintha irotyaantayeeteriitaTasorentsinkantsi, tema Jesús tekeraatairovajenokashitaiyaaro irovaneenkaro.

Itzimporokanake atziriite40Tzimayetatsi atziri kemakeriri Jesús

ikantakeri, ikantaiyanake: “Omaperotatyairika shirampari kamantantaneri jinatzi.”41Tzimatsi pashine kantanaintsiri: “Cristojinatzi irika.” Iro kantacha tzimatsipashine kantatsiri: “Kaari, tema Cristoeero ipoñaaro Galilea-ki. 42Tema okantziOsankinajanorentsi:

Icharine irinatye pinkathari David-niintzime Cristo-tatsineri, impoyaaro Belén-ki, inampikira pairaniDavid-ni.”

43Ari itzimporokanakeri atziriiteiñaanatavakaamentanakarira Jesús.

7

164

44Tzimayetatsi kovavetanainchariiraakaanterimi,rine.

Tera iriñeetaajate kempityaarineirika iñaavaitzi

45

panko jataiyeeni isaikira Fariseo-payeeni

taari, ari josampitavairiri, ikantziri:“¿Opaitama kaari pamantakari?” 46Ariikantaiyini irirori: “¡Tera iriñeetaajatekempityaarine irika iñaavaitzi!”47Ikantaiyanake Fariseo:

temi? 48¿Tzimatsima aparoni ajevaritekempisantakeriri irika shirampari?¿Tzimatsima eejatzi naakaite Fariseokempisantakeriri? 49

tamatsitziri atziriite kaari iyotakoteroneIkantakaantaitane, ovasankitaarirairinayete.” 50Ikanta Nicodemo,Fariseo-tatsiri itzimiranki pokaintsiriiriñeeri Jesús, ikantanake: 51“OkantziIkantakaantaitane, te oshinetaantsiteiyakoventeri atziri terika ankemajaanteriaakaite inkene ayotero opaita jantakeri.”52Ari ikantaiyanake irirori:kema eejatzi Galilea-satzi?tero Osankinajanorentsi, ari piñaakerotekatsira kamantantaneri poñaachaneGalilea-ki.”

Tsinane mayempiro53Ipoña jiyaataiyeeni ipankopayeeniki.

8 1Iro kantacha Jesús tonkaanakeirirori otzishiki Olivos. 2Ikanta

okitaitamanai, ipiyaa tasorentsipankoki.Osheki atziri piyotzimentavaari, saikapaiJesús jiyotaapairi atziriite. 3Ikantaiyotzinkariite itsipayetakariFariseo-payeeni jamakeneri aparonitsinane jomonthagaitakari omayempitzi.

yani. 4Ikantapaakeri Jesús:

neri,takaro omayempivaitzi. 5Ikantakaantakepairani Moisés-ni intsitokaitero,kantachari tsinane. ¿Tsikatya pikantzikaeeroka?” 6Iro josampitantariri irikaiteikovi inkompitakaityaari, ontzimantyaariompaitya inkantakoteriri. Iro kantachaJesús oyootanaka josankinavaitantaroirako kipatsiki. 7

tziiri, ari ikatziyanaka joyootakara,ikantanakeri:taiyeni pikarataiyakenira eerokaite,petakaantyaaro pintsitokantyaaro mapiiroka tsinaneka.” 8Eejatzi joyootanaa,japiitanairo josankinavaitzi kipatsiki.9Ikanta ikemaiyavakero kantachari, ariipiyayetanaa, ikinkishiretakoyetanakerotsikara ikantayeta iriroriite. Iriiraetatainakaro ipiyanaka antarikonaite.Ikanta isaikanake Jesús apiteroiniitsipatakaro tsinane jamayeetakeri,10ikatziyanaa joyootaka, ari josampitziroikantziro: “Tsinané,keni?ventemi?” 11Akanakeri iroori okantziri:“Tekatsitya, Novinkatharite.” IkantziJesús:tzimi. Piyaatai iroñaaka, eerora papiitairopinkaariperoshirevaitai.”

Jesús kitainkatakotziri osavisatzi12Ipoña japiitanakero Jesús jiyotairi

atziriite, ikantziri:kotziri osavisatziite.shiretaiyaanane naaka,kashiretakotairi, onkempivaityaaro teinkenavaitai otsirenikitzi.” 13Ariikantaiyanakeni Fariseo-payeeni:

vaita apaniro, tekatsira apantyaaroneokaratzi pikinkithatakovaivetaka.” 14Arijakanake Jesús: “Apantaro okaratzinokinkithatziri naaka, okantavetakanoñaaventakovaivetaka apaniro. Temaniyotzi tsika nopoñaakaro, tsika janta

7 8

165

niyaatai. Iro kantamaitacha eerokaite, tepiyotaiyeroni. 15Iro pametashitapiintakarieerokaite poshiyakotari atziriitejiyakoventantzi. Irooma naaka tekatsiniyakovente. 16

tante naaka, okaratzi nokantayetziriomaperotatya, tema te apanironiyakoventante, aña ari nokaratziriAshitanari itzimi otyaantakenari. 17Jirokaokantzi Ikantakaantaitane ipayeetakemirieerokaite:

Aririka oshiyavakaa inkantayeteriapite kamantakotantatsine,rotatya okaratzi ikinkithatziri.

18Naakatajaantakera kamantakotaincha.Eejatzi Ashitanari otyaantakenari irijatzipashine kamantakotanari. Apiteranokaratzi nokamantakotaka.” 19Arijosampitanakeri: “¿Tsikama isaikiriAshitamiri?” Ikantzi Jesús: “Eerokaite tepiyotaiyenani naaka,riri Ashitanari. Arimi piyotaiyenaminaaka, ari piyotakerimi eejatziAshitanari.” 20Arira ikinkithayetakeroJesús jiyotaantzira tasorentsipankoki,janta tsika jovayeetapiintziri kireekijashitakaayeetariri Pava.cha tekatsira aakaanterine, tema tekeraomonkarapaiteta.

Tsika janta niyaatai naaka,eero pareeyetaa eerokaite

21Ipoña japiitanakero Jesús ikantzi:“Aririka niyaatai,taina eerokaite, iro kantamaitacha aripinkamakoyetairo piyaariperonka. Tematsika janta niyaatai naaka,taa eerokaite.” 22Ari ikantaiyanakejudío-payeeni: “¿Ishinevaitatyaama irika.Irootya ikantantari eero areeta aakaitetsika iriyaate irirori?” 23Ikantanake Jesús:“Osavisatzi pinayetzi eeroka, iroomanaaka jenokisatzi nonatzi.taro eerokaite kipatsiki, irooma naakainkiteki nonampitaro. 24Irootake

nokantantamiri: ‘Ari pinkamakoyetairopiyaariperonka.santairo nokamantakovetakara niinkarikanaaka,rori piyaariperonka. 25

nakeri: “¿Niinkama eeroka?” Arijakanake Jesús:kami ovakeraini. 26Tzimatsi oshekinonkantemiri, ari niyakoventakemieejatzi. Tema okaratzi iñaavaitziriotyaantakenari kyaaryoori onatzi.Okaratzi nokamantayetzimiri eerokaiteosavisatziite, irootake ikamantajaantanariirirori.” 27

riri Jesús,tatziiri Ashitairi. 28

kari Jesús:keri Itomi Atziri, aripaitera piyotenaakatake.rone nokovakaari. Intaani niyotaantzirookaratzi jiyotaanari Ashitanari. 29Temaitzimi otyaantakenari ari itsipashiretananaaka. Te irookaventena Ashitanari, temanantapiintziniri okaratzi ookimotariri.”30Ikanta iñaaventayetakerora Jesús iroka,osheki kempisantanakeriri.

Iro kyaaryoori isaikakaashivaitanaiyaamine

31Ipoña Jesús ikantanakerijudío-riri: “Aririka poisokerotanakyaaronoñaane,neete. 32Aritake piyotairo kyaaryoori, irosaikakaashivaitanaiyaamine.” 33

nakeni irikaite: “Icharineete Abraham-ninonayetzi naakaite. Te intzime impaityaomperavaityaanane.tanari eeroka: ‘Ari pisaikashivaitanaiya?’”

34Ikantzi Jesús: “Ikaratzi antapiintzirorikaariperori,yaarimi. Omaperora. 35

taari kapichera isheninkavaitayeetyaari,

8

166

* 8.41: Ikantakoitziri jaka “thainkatasorentsivaitaneri,” irijatzira ikantayeetziri mayempiriite.Tema joshiyakaaventapiintakeri pairani judío-payeeni, te inkinatanetyaari Pava, jantayetzirorakaariperori.

yaani isheninkamirinkayeetari. 36Temaaririka isaikakaashivaitanaiyaamiItomiitari, arira pisaikashitziivaitaiya.37Niyotaiyimi icharineete Abraham-nipinatzi. Iro kantamaitacha pikovaiyakenipovena,tari. 38Iroora noñaaventayetzi naakaokaratzi joñaakanari Ashitanari. Irooma

rira ashitamiri eeroka.”

Iriira ashitariri kamaari39Ari jakaiyanakeni iriroriite: “¡Aña iri

Abraham-ni ipaiyeetziri Ashitanari,iriitake novaisatziite!” Ipoña ikantziJesús: “Eerokami charinetyaarinemiAbraham-ni, ari pantakeromi okaratzijantayetakeri irirori. 40Iro kantacha,okantavetaka noñaaventaperotakemirookaratzi jiyotakaakenari Pava,keni eerokaite povena.nete pairani Abraham-ni! 41Irojatzipantapiintaiyakeri okaratzi jantakeripairani pivaisatziite.” Ari ikantaiyanakeniiriroriite: “¡Tera naakaite irovaiyantanethainkatasorentsivaitaneri. Apaniroikanta Ashitanari, iriitake Pava!”* 42Arijakanakeri Jesús: “Omaperomi iri Pavaashityaamine, ari petakotakyaanami,tema Pavaki nopoñaakaro naaka,kena. Tera naaka pokavaitashitachanenonintakaanekiini,kenari. 43

tana eerokaite? Iroora kantakaantziroritera pinkovaiyeni pinkempisanteronoñaane. 44Iriitake ashitakamiri kamaari,pantapiintakeneri okaratzi ikoviri. Temaari jashi jovakero kamaari ovakeraetantanakarori, jovamaashiretantzi.Thairi jinatzi, te iriñaavaitero kyaaryoori.Aririka inkove iramatavitante,

tziro thaiyaantsi. Iririite thairi jinatzi.45Irooma naaka noñaavaitziro kyaaryooriñaantsi, temaita pinkempisantaiyenaeerokaite. 46¿Tzimatsima jaka aparonipikarataiyake iyoperotajaantziroikantzira: ‘Kaariperoshireri jinatzi Jesús?’Tema kyaaryoori onatzi okaratzi

santantana? 47Itzimirika jashitari Pava,ikempisantziro iñaane Pava. Iroomaeerokaite tera jashitaami Pava, tepinkove pinkempisantaiyeni.”

Itzimitaika Cristo48Ikanta judío-payeeni ikantanakeri

Jesús: “Omatatya nokantaiyakemiSamaria-satzi pinatzi, tema kamaaripinatzi.” 49Ari jakanake Jesús: “Tenonkamaarite, noñaapinkathatziri naakaAshitanari. Irooma eerokaite,kathataiyenani. 50

tachane piñaapinkathayetena, aña

yeetena, iriitakera iyakoventantaatsine.51Itzimirika kempisantairone noñaane,eerora ikaamaneyetai. Omaperora.” 52Ariikantaiyanake judío-payeeni: “Ariniyoperotaiyini omapero pikamaaritzi.Tema kamake Abraham-ni,kari kamantantaneriite, kamayetakemaaroiteni. Ipoña pikantziya eeroka:‘Itzimirika kempisantairone noñaane,eero ikaamaneyetai.’ 53¿Panayirimaeeroka nocharineni Abraham? Kamakeirirori,riite eejatzi. ¿Tsikama pimpaimatsityaakaeeroka?” 54Jakanake Jesús: “Naakamikovashitachane iriñaapinkathayeetenami,tekatsi apantyaarone. Iro kantacha itzimiñaapinkathatakaantanari, iriitakeAshitanari.

8

167

* 8.58: Ipairyaapiintakara Jesús ikantzi: “Naakatzitaka,” ari oshiyakaro jiñaavaitake Pavapairani, jiñaanatantakariri Moisés-ni. Tema pairani Moisés-ni josampitakeriranki Pava, ikantziri:“Tsikama pipaitaka.” Ari jakanake: “Naakatzitaka.” Iro jiyotantaiyarini Judío-payeenijiñaavaitake Jesús, ikovatzi irimonkaraiyaari Pava. * 9.7: Iroka paitachari “Siloé,” irojatziipaitayeetziri: “Otyaantaari.”

rini eerokaite ‘Novavane.’ 55

tacha eerokaite te piyotaiyerine. Iroomanaaka noñiiri. Aririkami nonkante ‘tenoñiiri,miro eerokaite. Iro kantacha omaperonoñiiri. Nokempisantziro iñaane.56Pairani Abraham-ni,kari eerokaite, ikimoshiretake iriñeeroranompokapaitete. Aritake jiñaamaitakana,iniroite ikimoshiretake.” 57Ipoñajudío-payeeni ikantanakeri Jesús:“Tekeramintha ontzime eeroka 50posarentsite. ¿Ipoña pikantzi piñiiriAbraham-ni?” 58Ari jakanake Jesús:“Tekeramintha intzimeeta Abraham-ni.‘Naakatzitaka.’ Omaperora.”* 59Ikantairikaite jaayevetanaka mapi ikoviimpicheerimi. Iro kantamaitacha Jesús,jomanapithatanakari. Shitovanaketasorentsipankoki.

Jovashincheeri Jesúsmavityaakitatsiri itzimapaake

9 1Ikanta ikenayetzira Jesús, jiñaakeaparoni mavityaakitatsiri, jashi

jovatziiro ovakera itzimapaake. 2Ikantairiyotaane josampitakeri, ikantziri: “Rabí,¿Ipaitama imavityaakitantari itzimakeirika shirampari?rori iyaariperonka ashitariri? ¿Irojatzimakantakaantarori iyaariperonka irirori?”3Ari jakanake Jesús, ikantzi: “Te irokantakaanterone iyaariperonka irirori, teonkantakaantero iyaariperonka ashitaririeejatzi. Iro okantantari iroka, onkantyairiñaantayeetyaarori iroñaakantayeeteroishintsinka Pava. 4Eenirora okitaitetzi,ontzimatye antero irantavaire itzimiotyaantakenari.nake, tekatsira kanterone irantavaite.

5Eenirora nosaiki naaka jaka kipatsiki,naakatake kitainkatakotziri osavisatzi.”6Ikaratakero iñaavaitake Jesús,nake kipatsiki, jamirokake kapicheenikipatsipitha irakoki, jotziritaakitakerimavityaakirika. 7Ipoña jiñaanatziriikantziri: “Piyaate pinkivaakitya jantaovaankanaata paitachari Siloé.” Ariikenanake mavityaakiri, ikivaakitapaaka.Ikanta ipiyapaaka, kantanai jamenikameetha.* 8Ikanta isheninkapayeeni,ikaratzi ñaayetapiintziriri ikampitantziimpashiyeetyaari, josampitavakaayeta,ikantzi: “¿Kaarima irika saikapiintatsiriikovakotantzi impashiyeetyaari?” 9

yetatsi kantatsiri: “Iriitake.” Pashinekantayetatsi: “Aña kaari, iriivaivetaka.”Iro kantamaitacha, ikantzi irirori:“Naakatake.” 10Ipoña josampitanakeri:“¿Tsikama pikantairoka pamenantaarikameetha iroñaaka?” 11Ari ikantanakeirirori: “Irinta shirampari paitachariJesús, iriitake matakenarori, tzimatsijotziritakenari nokiki, ipoña ikantakena:‘Piyaate ovaankanaata Siloé. Aripinkivaakityaari.’ Ikanta niyaatanake, arinokivaakitapaaka, kantanai namene.”12Ipoña josampitanakeri: “¿Tsikamairoñaaka irika shirampari?” Ari ikantziirirori: “Te niyote.”

Fariseo-payeeni josampitzirimavityaakiri eshitakotaatsiri

13

chari isaikayetzi Fariseo-payeeni. 14Temakitaite jimakoryaantaitari onatzi,jotziritaakipaitetantakariri Jesúsmavityaakivetachari, iro jamenantaarikameetha. 15Ari josampitakeriFariseo-

8 9

168

taari kameetha. Ikantanake irirori:“Jotziritantakanaro nokiki kapichekipatsi, ipoña nokivaakitaka. Amenaanairoñaaka kameetha.” 16Ari ikantayetziFariseo: “Itzimi antakero iroka kaarirairashi Pava, tema te iriñaapinkathaterokitaite jimakoryaantaitari.” Iro kantachaikantaiyini pashine: “¿Kaariperoshireriirinatyeemi, eero jantaajatziromi iroka?”

kerini Fariseo-payeeni. 17Ari japiitakerijosampitziri mavityaakivetachari:“¿Ipaitama pikinkishiretari eeroka,itzimikama amenakagaimiri kameetha?”Ikantzi irirori: “Kamantantaneri jinatzi.”

18Kantaira iroñaaka jamenavaitaikameetha, te inkempisante judío-payeenimavityaakipero jinaveta. Irojatziikaimantakariri ashitariri, 19

keri, ikantziri: “¿Iriima pitomi irika?

tzi ovakera itzimapaake ¿Tsikamaokantaka jamenantaari iroñaakakameetha?” 20Ikantanake ashitariri:“Niyotaiyini iriitake novaiyane, ariikantatya imavityaakitzi ovakeraitzimapaake. 21Iro kantacha te niyotetsika okanta jamenantaari kameethairoñaaka, te niyote eejatzi ipaitaamenakagairiri kameetha. Posampiteriirirori, antari jinake,mine.” 22Iro ikantantari ashitariri temaitharovatzi, ikantaiyakera judío-payeeni:“Intzimerika kantaintsineri Cristo inatziirika Jesús, eerora noshineyetairiinkyagai apatotapiintaiyani.” 23Irootakeikantantakari ashitariri: “Posampiteriirirori, antari jinake notomi.”

24Japiitakero judío-payeeni ikaimairimavityaakivetachari, ikantziri:kathateri Pava,peroini, eero piñaapinkathavaitashitariirika shirampari kaariperoshireri jinatzi.”25Ari ikantanake irirori: “Te niyote naakakaariperoshireri jinatzi. Intaani niyotzi

naaka mavityaakiri nonaveta. Irokantacha amenaana kameetha.” 26

keri josampitziri:mika?miri?” 27Ari jakanairi:kemi, iro kantacha te pinkempisante.¿Opaitama pikovantari napiitemiro?¿Pikovatziima pinkempisantaiyerinieerokaite?” 28

nakeri, ikantaiyini: “Pinkempisanterieeroka irika shirampari, irooma naakaitenonkempisantero IkantakaantaneMoisés-ni. 29

takeri Pava pairani Moisés-ni. Iriimairika, tekatsi iyoterine tsika ipoñaakari.”30Ari jakanake shirampari, ikantzi:“¡Tsikama okantatyaaka iroka! Añajamenakagaana naaka kameethaini, teyapiyotataiteri eerokaite tsika ipoñaakari.31Ayotaiyini maaroni te ikemiri Pavakaariperoshireri. Intaani ikemiro iñaatane itzimi ñaapinkathatziriri, ikaratziantanairori ikovakayiriri. 32Tekatsira

gairine mavityaakitatsiri itzimapaake.33Eeromi ipoñaakaro irika shiramparijanta Pavakinta, eerotya jimataajatziromiiroka.” 34Ari ikantanakeri:ronka pitzimakaake eeroka. ¿Pikovimapiyotaayetaina naaka iroñaaka?”Jomishitovakaantaitakeri.

Mavityaakishireri35

keri mavityaakivetachari. Ikanta jiñagairiapaata, josampitairi: “¿Pikempisantzirimaeeroka Itomi Atziri?” 36Ari ikantzi irirori:“Pinkatharí, pinkantena tsika itzimi,inkene nonkempisanteri.” 37Ikantzi Jesús:“Aritake piñaakeri, naakatake itzimipikinkithavaitakaake.” 38Ikanta irikashirampari jotyeerovashitanakari Jesúsiñaapinkathatanakerira, ikantziri:“Nokempisantzimi Pinkatharí.” 39Ipoñaikantzi Jesús: “Nopokake naaka jaka

9

169

kipatsiki namenakoyetantai, ari onkantyairamenayetantaiyaari mavityaakiri.Iriima ikaratzi amenavetachari,mavityaaki inkantaiya.” 40TzimayetatsiFariseo tsipatakari Jesús, ikemakeriraikantakeri, josampitanakeri:

kiri?” 41Ikantanake Jesús: “Omaperomipinkempityaari mavityaakishirerieerokaite, tekatsira iyakoventemironepiyaariperoshirenka. Irooma pikantaiyinite pikempitari mavityaakishireri,

ventantaityaamiro pipiyathatakana.”

Joshiyakaaventaitziro oishatanto

10 1Ipoña ikantanake Jesús:“Itzimirika kaari kyaatsine

omorojanoki oishatanto,

kyaari, koshintzi jinatzi, kaariperori jini.Omaperora. 2Iriima itzimi kyaatsiriomorojanoki,riri oisha. 3Iriirika ashitaryaajaanteroneaamaventarori ashitakorontsi, impoñainkye aamaventariri oisha,tapaakeri oisha inkaimayetapairi, ariiriyovaantetavairi oisha.jaanterine jaamaventapiintari iroishate.4Aririka iromishitovakeri jakakirokimaaroni, iri eevaterine aamaakoventariri,

tziri iri aamaventariri. 5Iro kantacha terajoyaatziri kaari jiñaapiintzi, aña oshekiishiyapithatari, tema te iriyovaanteteri.”6Ari ikantake Jesús joshiyakaaventziniri,iro kantacha te inkemathataiyeriniirikaite opaita ikantziri.

Ikempitari Jesús kameethari aamaakoventantaneri

7Ipoña japiitanakero Jesús ikantziri:“Naakatajaantakera oshiyarori omorojanooishatanto. Omaperora. 8

roriite etakarori ipokake tekeramintha

nompoke naaka, joshiyashitakarikoshintzi.yarini oisha. 9Naakatajaantake oshiyaroriomorojano. Intzimerika kyagaatsinenoshiyakarora omorojano, aritakeiravisakoshiretai. Ari iroshiyakotaiyaarioisha ipipiyata ikyaapiintzi,tzi eejatzi. Te onkovityiimotyaariirovarite. 10Iriima koshintzi intaani ipokiinkoshite, irovante, iraperotante. Irooma

tai. 11Naakatake oshiyari kameethariaamakoventariri oisha. Tema aparonikameethari aamakoventariri oisha,ishineventari iroishate. 12Tema aparoniimpinayeeteri jaamaventari oishanentsi,aririka iriñaavakeri ovaminthatariripiratsi, jookaventziri, ari onkantya

kara aamaventariri,nakya pashine piratsi. 13Iro ishiyantariaamaventashitariri, tema intaaniikovashita impinayeeteri. Tera iri oishainkovaperote iraamaakoventyaari.14Naakatake oshiyari kameethariaamakoventariri oisha. Niyoyetzirinoishate. Jiyotayetana eejatzi irirori.15Ikempitara jiyoperotana naakaAshitanari, ari nokempitzitari eejatzinaaka niyoperotzitari irirori.tari naaka noishate. 16Eeniroyetatsieejatzi pashine noishate kaari saikatsinejaka. Ontzimatye namayetairi irirori jaka.Aritake inkempisantayetaina irirori.Aparoni inkantya ipiyotaiyaani. Aparoniinkantaiya aamaakoventaiyaarine.17Jetakotana naaka Ashitanari temanoshinetero nañaantare inkene nañagaieejatzi. 18Tekatsira shintsiventenane, añanaakatake shinetashitacha. Otzimimotananoshintsinka noshinetantari,taiyaari eejatzi. Tema irootake ikovakeriAshitanari nantero.”

19Ikanta ikemaiyavakeronijudío-payeeni iroka ñaantsi,

9 10

170

kero te iraapatziyavakaanaiya. 20Tzimatsiosheki kantayetanaintsiri: “¿Opaitamapikempisantantariri? Ikamaaritatzi, iroishinkiventantakari.” 21Iro kantachapashine kantatsi: “Tekatsira kamaarimaterone iriñaavaitero iroka ñaantsi.¿Kantatsima kamaari iramenakagairimavityaakivetachari?”

Ikisaneentanakeri judío-payeeni irika Jesús22Aritake kyaarontsipaitetai. Okanta

janta Jerusalén-ki, joimoshirenkaitatziirotasorentsipanko. 23Ari isaikitakari Jesústasorentsipankoki,shitzira ipaitayeetziro “Irashi Salomón.”24Ipoña judío-keri, josampitakeri: “¿Tsikapaitemaonkarate pinkisoshiretakaayetena?Eerokarika Cristo,taitenaro.” 25Jakanake Jesús ikantzi:“Aritake nokamantaiyakemi, temaitapinkempisantena.takenari ishintsinka Ashitanari,ooñaarontaperovaitakero kameethaini.26

taiyeni, tema te pinkempitakaantayetyaeerokami noishate. 27

kaantaachari noishate jiyovaantetana,niyotzitari eejatzi naaka. Joyaayetanairiroriite. 28

tairine. Eero ipeyavaita,narine. 29Ikaratzi jashitakaakanariAshitanari, tekatsira aapithatenarine,

tantatsiri maaroni. 30

nara Ashitanari, kempivaitaka aparoniminonkantya.”

31Ikanta judío-payeeni jaavetanaa mapiikovi intsitokerimi, 32iro kantacha Jesús,ikantanakeri: “Iro ishintsinka Ashitanari

tatsiri okaratzi piñaakoyetakenarieerokaite.ventenari?” 33Ari ikantaiyanakeni judío:“Te iro ompoñaantyaari nonkove

nontsitokaventemiro kameethari okaratzipantayetakeri, aña iro nontsitokaventemipithainkatasorentsitakeri Pava. Tekatsipimpaimatsitya eeroka, atziri pinatzi, iro

taka Pavami pinatye.” 34Ikantzi Jesús:“Jiroka osankinata Ikantakaantaitane,

Naaka kantatsi: ‘Pavaite pinaiyinieerokaite.’

35Ayotaiyironi Osankinajanorentsi, eerookantzi atekañaanetero. IriitajaantakePava paitakeri atziriite ‘Pavaite’ itzimijiyotakaayetakeri iñaane. 36¿Ipaitamapikishimatantanari eerokaite pikantaiyininothainkatasorentsitake nokantakeranaaka Itomi Pava? Aña naakatataikejookotake, jotyaantakena nompokekipatsiki. 37Eeromi nantziro naakaokaratzi jantziri Ashitanari, eerorapikempisantaiyini. 38Iro kantachaaritakera nantakero. Onkantavetya eeropikempisantana naaka, iro pinkempisanteokaratzi notasonkaventantayetake, iro

tari Ashitanari, itsipashiretana eejatziirirori.” 39Ari ikovavetaiyani eejatziiraakaanterimi, iro kantacha Jesúsishiyapithatanakari.

40Piyanaa Jesús katonkokero jiñaaJordán. Ari isaikapai janta, tsikajoviinkaatantziranki Juan-ni. 41Oshekiatziri jatashitakeriri jiñiiri Jesús.yini: “Okantavetaka Juan-ventantayete irirori, iro kantachaokaratzi ikinkithatakotakeriri irikashirampari kyaaryoori onatzi.”42Oshekira kempisantanakeriri Jesúsjanta.

Ikamantakari Lázaro

11 1Tzimatsi aparoni mantsiyarishirampari paitachari Lázaro,

Betania-satzi jinatzi,rori María ipoña Marta irento. 2(IrokaMaría, iritsirora Lázaro, irootakeranki

10 11

171

* 11.9-10: Oshiyakaaventachari jaka “12 hora,” irañaantare onatzi Jesús, iro kempitakaroriaparoni kitaite. Tema jiñaavaitakerora Jesús iroka, jiyotzi tekera omonkarapaitetairovamaantaityaariri. Jiroka ikantakeri: “Pinkinkishiretakotero opaita avisatsiri aririka aniitekitaipaite. Tema aririka aniite kitaipaite, kameetha okoñaatzi, eero antzivavaita, añiiro eejatzitsika ankene eero amenaashivaita tsikarika aate. Irooma aniiterika tsirenipaite, oshekiantzivatya, amenaashitya tsikarika aate. Irootake aatantyaari iroñaaka tsika jinintakairo Pava,eero amenaashivaite aate. Eerorika aatzi tsikarika ikovakairo Pava, aritake amenaashivaitakyatsika aate. Tema iriitake Pava oshiyarori iroñaaka kitainkari, tsikarika aate, eero amenashivaita.”* 11.16: Ikantakoyeetziri jaka “Tsipari,” irijatzira ipaiyeetziri pairani “Dídimo.”* 11.18: Kantakotachari jaka “te intainaperote,” iro oshiyarori ikantayeetziri iroñaaka 3kilómetro, irojatzi ikantayeetziri pairani 15 estadio.

rite ipoña oshetantanaari oishi.) 3Okantaapiteka iritsiro Lázaro, okantakaantakeriJesús: “Pinkatharí, jimantsiyatatzipaapatziyane.” 4Ikanta ikemavakeraJesús, ikantzi: “Iroka mantsiyarentsi eeroovamaantzi, aña ari iriñeeteroriishintsinka Pava, ari iriñeeterori eejatziishintsinka Itomi Pava.”

5Okantavetaka Jesús osheki jetakotaroMarta, eejatzi irento, ipoña Lázaro,6

tatzi, eekero jovavisaanaatzi apite kitaiteisaikavaitanai. 7Ipoñaashitaka ikantanairiiriyotaane: “Thame ampiye Judea-ki.”8Ari ikantaiyanakeri iriyotaane: “Rabí,irovakera ikovaiyini janta judío-payeeniirovemi. ¿Eejatzima pikovi pimpiyanaijanta?” 9Ikantzi Jesús: “¿Tema omaperoosamanitzi aparoni kitaite ikaratzi 12hora? Itzimirika aniitatsiri kitaipaiteki, tejantzivavaita, tema jiñaakeri kitainkarijaka kipatsiki.* 10Iriima itzimi aniitatsiritsirenipaiteki, jantzivavaita, temaikovityaatya janta kitainkari.” 11Eekeroikantanakitzi Jesús: “Makoryaakeraaapatziyane Lázaro, iro kantachaontzimatye niyaate noviriintairi.” 12Ariikantaiyanake iriyotaane: “Pinkathari,kempitaka iro ireshitakotai, temaimakoryaatzi.” 13

tariri iriyotaane imakoryaatziira Lázaro,

kotzi Jesús makoryaantsi. 14Ipoña

jooñaarontanakeneri, ikantziri:“Kamakera Lázaro. 15

take te nosaike janta,santaperotantyaari, thame aate ameneri.”16Ikanta Tomás ipaitayeetziri “Tsipari,”ikantanakeri ikarataiyini jiyotaanetari:“Thametya oyaatanakeri, añaamatsiteeerorika jovamaayeetai aaka.”*

Iri Jesús, oviriintantaneri, añaakaantaneri17Ikanta jareetzimatapaaka Jesús,

ikemapaake tzimakotake Lázaro 4 kitaiteikitayeetantakariri. 18Tera intainaperoteBetania osaikira Jerusalén,* 19irojiyaatashitantakarori judío-payeeni irokaMarta ipoña María,kaatyaarori ikamakera iyaariri. 20Okantaiyotakera Marta iro irareetzimatya Jesús,jatanake omonthaavakyaari. Irosaikanaintsi María pankotsiki. 21

vakeri Jesús iroka Marta: “Pinkatharí,arimi pisaikemi eeroka jaka, eeromiikamimi noyaariri. 22Iro kantacha niyotzinaaka aririka pinkampiteri Pavaompaitya irantemiri,miro.” 23Ari jakanakero Jesús: “Aritakeirañagai piyaariri.” 24Okantzi Marta:“Niyotzi aritake impiriintai apaata

tantayetaiyaari ikaratzi kamayetatsiri.”25Ipoña Jesús ikantanakero: “Naakatakeoviriintantatsiri,neri. Itzimirika kempisantainane naaka,onkantavetakya inkame, ari irañagai.

11

172

26Ikaratzi añaayetatsiri iroñaaka, intzimekempisantainane, eero ikaamaneyetai.¿Pikempisantziroma iroka?” 27Ari okantziiroori: “Ari Pinkathari, nokempisantziminaaka eerokatake Cristo Itomi Pava,itzimi ishinetaitakeri impoke jakakipatsiki.”

Jiraapaaka Jesús ikitayeerira Lázaro28Ikaratakero Jesús ikantayetakero

iroka, jatanake Marta okaimiro irentoMaría, okamantathatapaakero, okantziro:“Areetapaaka iyotaantaneri, ikaimimi.”29Okanta okemavake María, katziyanaka,jatanake oñeeri Jesús. 30Tekeratsitairareetya Jesús nampitsiki, irojatziisaikake omonthaavakarira Marta.31Ikanta jiñeetakero María okatziyanakaipoña oshiyanaka, irikaite judío ikaratzitsipatakarori opankoki, iposhenkaro,

tyeeya kitataariki. 32Okanta areetapaakaMaría isaikake Jesús,kari okantziri: “Pinkatharí, arimipisaikemi eeroka jaka, eeromi ikamiminoyaariri.” 33Ikanta Jesús, jiñaakeroMaría irayimotapaakari,kari eejatzi judío-rori, iniroite jovashiretanaka,moshiretanakeri, 34josampitanakero:“¿Tsikama janta pikitatakerika?” Ariikantaitanakeri: “Pimpoke Pinkatharí,piñeeri.” 35Ari jiraapaakari irirori Jesús.36Ipoña ikantaiyanakeni judío:neri iniroite jetakotataikari!” 37Irokantacha tzimatsi pashine kantanaintsiri:

kiri, ¿kaarima jamenanta tsikainkenakairo eero ikamantami Lázaro?”

Ipiriintaa Lázaro38

nakeri, jiyaatashitanakeri okarikiinikitataari. Omorona onatzi, iro mapijoshepitayeetantakari. 39Ikantanake

Jesús: “Potanampyeero mapika.” Ariokantanake Marta iritsiro kamaintsiri:“Pinkatharí, kempitaka aritake jenkaake,tema tzimake 4 kitaite ikamantakari.”40Ari jakanake Jesús:kemi, pinkempisantenarika, ari piñaakeroishintsinka Pava?” 41Jotanampyeetakeromapi. Ipoña jamenanake Jesús inkiteki,ikantanake: “Ashitanari,tzimi eeroka, tema pikemana. 42Niyotziari pinkantapiintya pikemana. Irootakenokantantari inkemantyaari irikaite atzirisaikaintsiri jaka,tantyaari eerokatake otyaantakenari.”43Ikanta okaratapaake iñaavaitakeroiroka, ikaimanake: “¡Lázaro, pishitove!”44Shitovapai kaminkari, joosotakaromanthakintsi irako eejatzi iitziki, irojatzi

kariri. Ari ikantzi Jesús:teri, iriyaataita.”

Ikamantavakaita irovakaantaiteri Jesús(Mt. 26.1-5; Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2)

45Irootakera ikempisantantanakariosheki judío-payeeni ikaratzi jataintsiriitsipataro María, ikaratzi ñaakeroriokaratzi jantakeri Jesús. 46Iro kantachatzimayetatsi jatashitanakeririFariseo-payeeni. Ikamantapaakeriokaratzi jantakeri Jesús. 47IkantaFariseo-payeeni itsipatakari ijevareomperatasorentsitaari, japatotaiyakerijevariite, ikantaiyini: “¿Tsikamaankantyaarika? Irika shirampari oshekiitasonkaventantake. 48

minthatakyaari, ari inkempisantaiterimaaroiteni.yeeni Roma-satzi, imporokakaantakerotasorentsipanko, iraperotakaantakeroanampitsite.” 49Iro kantacha, aparoniikarataiyini, paitachari Caifás, iriitakeijevajanore omperatasorentsitaari,ikantanake irirori: “Te piyotaiyenieeroka. 50Iroora aritatsi ashinete aparoni

11

173

* 12.3: Iroka kasankaari ñaaventachari jaka, iro jovetsikayeetzi inchateya paitachari “nardo.”Okaratzi otenatzi aparoni libra, irojatzi ikantayeetairi iroñaaka 300 gramo. * 12.5:chari jaka “osheki kireeki,” irijatzira ikantayeetziri pairani “300 denario.” Iri ipinayeetziririantavairyaantzi, aririka imonkaratzimatakero aparoni osarentsi irantavaitake. * 12.7: Tzimatsijameyeetari pairani. Aririka inkamakaantayeete, isaitantari kasankaari, inkene inkitataiteri.

atziri inkamimentayetai, ari onkantyaeero japeroyeetantai anampiki.” 51Irokantacha Caifás,rentsijanori, iñaavaitakaakeri Pava.Okantavetaka te iriyovetyaaro, iriiraJesús jiñaaventajaantake inkamimenteriisheninkapayeeni. 52Tera intaaniinkamimenteri isheninkapayeeni, añaontzimatye inkamimenteri maaroiteniitomiite Pava oivaraayetainchari,onkantya irovithaakaantaiyaariri inkarateirashitaiyaari. 53Aripaitera ikovaiyakeniijevare judío-payeeni irovamairi Jesús.

54Irootake Jesús kaari ikovantanaainkempiyayetanaiyaari judío-payeeni.Aña shitovanake isaikakera Judea, jataketsika te inampiitaro osaiki nampitsipaitachari Efraín. Ari isaikakaapaiririiriyotaane.

55Irootaintsira iroimoshirenkapaitetairojudío-payeeni Anankoryaantsi, oshekiatziri jatatsiri Jerusalén-reyetya. 56Ari ikokovayeetakeri Jesús,

koki: “¿Tsikama pikantaiyini eeroka?

kaita?” 57Ikanta Fariseo-takari omperatasorentsijanoriite,tayetake: “Intzimerika iyotaintsine tsikaisaiki Jesús, inkamante, naakaanteriita.”

Isaitantaitari Jesús kasankaari(Mt. 26.6-13; Mr. 14.3-9)

12 1Aritake kapatapaaka 6 kitaite

ryaantsi, jatake Jesús Betania-ki,inampiki Lázaro itzimi joviriintairiranki.2Ari joimoshirenkaitakeriri Jesús. IroMarta oyiitantatsi. Ari isaikitakari eejatziLázaro itsipatakari Jesús jovaiyani.

3Amakotapaake María kasankaari. Oshekiovinaroni iroka. Osaitantapaakari iitzikiJesús. Ipoña oshetantanaari oishi.Kasankainka okantanaka maaronipankotsiki.* 4Ikanta Judas Iscariote,iriyotaane Jesús itzimi pithokashityaarineapaata, ikantanake: 5“¿Opaitama kaariipimantayeetantaro iroka kasankaari? Ariaantakyaami osheki kireeki, iri

kari.”* 6Iro kantacha Judas tera iro

riite, aña koshintzi jinatzi. Iriitakejovayeetake inkempoyeeri kireeki, irokantacha ikoshitapiintziri kapicheeni.7Ari ikantanake Jesús:tyaaro,nari, inkitayeetakenara.”* 8Iriimaashinonkainkariite ari inkantaitatyeeniisaikimotemi, irooma naaka eeronokantaitatyaani nosaikimotemi.

Ikamantavakaita irovaiteri Lázaro9Osheki Judío-payeeni iyotaintsi ari

isaiki Jesús janta Betania-ki.keni janta, tera intaani irameneri Jesúsaña eejatzi Lázaro,tairi Jesús. 10

rentsijanoriite ikamantavakaayeta eejatziiroveri Lázaro. 11Tema iriitake Lázaro

tantanaari judío-nakerira Jesús.

Areetaa Jesús Jerusalén-ki(Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40)

12Osheki atziri jataintsiri Jerusalén-kiiroimoshirenkero Anankoryaantsi.Okanta okitaitamanai, ikemaiyakeni ariimpokeri Jesús nampitsiki. 13Ipoña

11 12

174

* 12.24: Kantakotachari jaka “okitho,” trigo onatzi.

ichekaiyanake oshiyarori kompiropena.Jataiyanake iromonthaavakyaari,ikaimaiyini ikantzi:

¡Kaakitataike añaapinkathare!Tasonkaventaari jinatzi, temapinkathari apaitziri otyaantakeriri.

¡Iriitake Avinkathariperotetaiyaariaakaite Israel-mirinkaite!

14Ari jiñaapaake Jesús evonkiri burro,ikyaakotanakari,kari Osankinajanorentsi, ikantaitake:

15 Sion-satoité, eero pitharovaiyini,Pokataike Pivinkatharite,Ikyaakotakari evonkiri burro.

16Ovakeraini, te inkemathataiyeroniiriyotaane iroka.shitaaroranki irovaneenkaro Jesús,aripaitera ikinkishiretanaka iriitakeraJesús josankinatakoyeetzi. 17Atziriite

tairi Lázaro, ikinkithatakoyetakerookaratzi jiñaakeri. 18Irootakera,tayetanakari atziriite jomonthaavakariJesús,take. 19Iriima Fariseo-kaiyani iriroriite: “Piñaakero, kempitakaeero akitsirinkiri. Pameneri,shiteri maaroiteni.”

Ikokovatziri Jesús griego-thatatsiri20Tzimayetatsi griego-

yani. 21Ipokashitapaakerigriego-thatatsiri irika Felipe,Betsaida-satzi, nampitsi saikatsiriGalilea-ki. Ikantapaakeri: “Pinkatharí,nokovi noñeeri Jesús.” 22Ari jiyaatanakeFelipe, ikamantapaakeri Andrés.Apiteroite jiyaataiyanake, ikamantakeriJesús. 23Ari ikantanake Jesús:

rori irovaneenkaro Itomi Atziri.24Aparoni okitho kaari sampiikitatsine

impankiitero, ari ashi ovamatsiteroonkantya apakithoroini. Irooma aririkaosampiikitapainte ikitakiitakero, ariiriñeetakero onkithokiperotai. Omapero.*25

tziro inevetashiyetari, ari impeyashitaiya.

vaiyetari jaka kipatsiki,tziirora inkañaaneyetai. 26Tzimatsirika

tane, inkempitakotyaanaro naaka.Tsikarika nosaikai naaka, ari isaikitaiyaeejatzi irirori notzikatane. Itzimirikanokempitakaari notzikatane naaka, iriira

thayeetantyaariri apaata.”

Ikamantakota Jesús irovamaiteri27“¡Iniroite okatsitzimoshiretakena

iroñaaka! ¿Tsikama nonkanteka?¿Nonkantema: ‘Ashitanari,koshiretaina?takari, nomonkaratairo! 28Ashitanarí,poñaakantero povaneenkaro.tatzi ñaavaitanaintsiri inkiteki, ikantaitzi:“Aritake noñaakantakero, iroñaakanapiitero.” 29Atziriite piyotainchariikaratzi kemavakerori, ikantaiyanakeni:“Ookatharontsi onatzi.” Iro kantachaikantayetzi pashine: “Aparoni maninkariñaanatakeriri.” 30Ari ikantanake Jesús:“Tera intaani naaka iñaanayete, añaeerokaite jiñaavaitzimentaitake. 31

teri okantakaantziro iyaariperonkaosavisatziite, iroitsinampaayeetairieejatzi pinkathariventashivaitantainchari.32

kena jaka kipatsiki,retanairi maaroiteni.” 33

rori Jesús tsika onkantya aririkairovamaayeetakeri. 34Ari jakaiyanakeniatziriite: “Ayotaiyini okantziri

12

175

Ikantakaantaitane: ‘Kañaaneri inatziCristo.’ ¿Opaitama pikantantari eerokaontzimatye irovatzikakotaiteri ItomiAtziri? ¿Niinkama Itomi Atziri?” 35IkantziJesús: “Eenirotatsira isaikimotanaimiipaiyeetziri ‘Kitainkari,’ iro kantachaintaanira isaikanai kapicheeni.takaantero paniitatyeemi okitainkatzi, ari

rori tsireniri. Tema ikaratzi aniitatsiriotsirenikitzi, te iriñeero tsika ikeni.36Pinkempisantairi ipaiyeetziri‘Kitainkari’ eenirora isaikimoyetzimi,pinkempitakotyaari irirori.”

Te ikempisantaiyini judío-payeeni

Ithonkanakero iñaavaitanakero iroka,shitovanake Jesús. Te joñaakantanaa.

37

ventantavetaka inampiitekira irikaite, teinkempisantaiyeni. 38Ontzimatye

taneri Isaías-ni, kantatsiri:Pinkatharí,rone añaane?

¿Niinkama joñaakayeetakeriishintsinka Pinkathari?

39Jiroka pashine josankinatakeri Isaías-ni,irootake kaari ikempisantantayeeta,ikantakeranki:

40 Iri Pava mavityaakitakaakeriri,Imasontzitakaayetakeri,Ari onkantya eero jokichaatantaEero ikemathavainetanta.Ari onkantya eero ipiyashitantaananaaka,

Novavisaakotantaiyaariri.41Iro iñaavaitantakarori iroka Isaías-ni

karo Jesús,kariri. 42Iro kantacha, oshekijudío-payeeni kempisantanairiri Jesús,ari jimatzitanakaro iriiperoriite. Irokantacha te irooñaarontero, temaitharovakaayetatyaari Fariseo-payeeni,

piintaiyani. 43Ari okantamaitaka. Iriiraikovaperotajaantanakeri Fariseo-payeeniiraapatziyaminthatyaari, iriima Pava,tera.

Jesús iyakoventairine atziriite44Ari iñaavaitanake shintsiini Jesús,

ikantanake: “Itzimirika kempisantainanenaaka, tera apaniro ikempisantana, añaikempisantzitakari otyaantakenari.45Ikaratzi okitaanari naaka,karo iriimi irokitakyaami otyaantakenari.46Irootake nopokantakari naaka,pitaiyaari ‘Kitainkari,’ ari onkantyanonkitainkatakotantaiyaariri osavisatzi.Eero isaikayetai otsirenikitzi inkaratekempisantainane. 47Tema te ironompokantyaari naaka jaka kipatsikinovasankitaante, aña iro nopokantakarinovavisaakotante. Iro kantacha ikaratzikemayevetarori noñaane, temaitainkempisante,yerine. 48Itzimirika manintakenari, kaarikempisantairone noñaane, tzimakeraimpaitya ovasankitayerine.kara iroka ñaantsipayeeni okaratzinoñaavaiyetakeri atzirimi onatye, irooraovasankitaantaatsine apaata,vaantetaitakanara. 49Tema naaka tenoñaavaitashivaitya nonintakaanekiini.Ashitanari, itzimi otyaantakenari, iriitakekantakenarori okaratzi nokantayetakeri,okaratzi niyotaantayetakeri. 50Niyotzinaaka okaratzi ikantakaantziri Ashitanariiro kañaanetakaantatsiri. Ari okantari,okaratzi nokantayetakeri naaka,

kenari Ashitanari.”

Jesús ikivakiitziri iriyotaaneete

13 1Ari kapatapaaka aparoni kitaiteiroimoshirenkantayeetyaarori

Anankoryaantsi.paitetapaaka irookaventantyaarori

12 13

176

* 13.5-17: Iro jameyetari judío-payeeni ikivakiiyetapiinta inkyaayetapiintantyaari ipankoki.Iroka antavairentsi, intaanira jantapiintziro aparoni onampitaari. Tema aparoni iriiperori atziri,eero okantzi inkivakiiyetante. Irootake kaari okameethatzimotantari ikivakiiyetakeriranki Jesúsiriyotaane. Iro jantantakarori iroka Jesús, onkantya iriyotaantyaariri iriyotaane, onkantavetyajevarimi irinatye aparoni atziri, ontzimatye iraapatziyaari pashine, inkempitakotyaari ikantaraaparoni onampitaari, tsinampashire inkantya. * 13.19: Ipairyaapiintakara Jesús ikantzi“Naakatzitaka,” ari oshiyakaro jiñaavaitake Pava pairani. Pamenero eejatzi Jn. 8.58.

kipatsika iro iriyaatai intsipatapaiyaariAshitariri. Iniroite jetakoyetakari ikaratzikempisantakeriri, ari ikantapiintatya

rori. 2Ikanta isaikaiyini jovaiyani,aritakera kamaaritanake Judas Iscariote,itomi Simón, itzimi pithokashityaarineJesús. 3Jiyotake Jesús tema ipoñaatyaaroirirori Pavaki, aritake impiye janta.Iriitake shintsitakaaperotakeririAshitariri. 4Ari ikatziyanaka isaikakerajovaiyani, isapokanakero iveviryaakoro,jovathakitanakaro aparoni manthakintsi.5

toki. Ikivakiiyetakeri iriyotaane, ipoña

kitakari.* 6Iro inkivakiitantyaaririmiSimón Pedro, ikantanake irirori:“Pinkatharí, ¿eerokama kivakiitenanenaaka?” 7Ari ikantzi Jesús:thatero iroñaaka okaratzi nantziri, irokantacha apaata, ari pinkemathatairo.”8Ikantanake Pedro:

tena!” Jakanake Jesús: “Eerorikanokivakiitzimi, tera paapatziyana.”9Ikantzi Simón Pedro: “¡Pinkatharí,eerotya pikivakiitashitana, aña pinkivenamaaroni nakoki eejatzi noitoki!” 10Irokantacha Jesús, jakanairi: “Ikaratzi

tya iroñaaka inkivakiiyetya, tema arikitetake maaroni. Aritake kitetaiyakemieerokaite, okantavetaka te maaroitepinkiteshiretaiyeni.” 11Tema jiyotakeriJesús itzimi pithokashityaarine, irootakeikantantakari:taiyeni.”

12

keri,koro, saikanai eejatzi tsika jovaiyani,ari ikantzi: “¿Pikemathatakeromaeerokaite okaratzi nantakeri? 13

tapiintaiyana eerokaite ‘Iyotaanarí,Pinkatharí.’ Omatatya pikantantanarieerokaite, tema naakatake. 14Naakara‘Iyotaaneri,’ naakara ‘Jevari.’ Irokantacha, noshiyakotakari onampitaarieejatzi nokivakiiyetakemi,

kaayetya. 15Naakatake oñaakakemirori,onkantya pinkempitakotantyaanarorieerokaite tsika nokantakemi naaka.16Tera iñaapinkathayeetziri aparonionampitaari iranaakoteri itzimionampitariri. Tekatsi eejatzi aparoni

takeriri. Omaperora. 17Aririkapinkemathatanairo iroka impoñapantanairo, aritake pinkimoshiretai.18Jiroka nonkantemiri, iro kantacha,tera maaroiteni noñaaventaiyemi.Niyotziri naaka ikaratzi niyoshiiyetairi.

janorentsi, kantatsiri:Tzimatsi ayootakenari, iriitakerapithokashityaanane.

19Aririka omonkaratakya iroka, iroora

tzitaka.’ Irootakera neevatantamirorinokamantzimiro.* 20Intzimerikaaapatziyaarine notyaantane,naakajaantake jaapatziyaka eejatzi.Itzimirika aapatziyakyaanari naaka, iri

nari.”

13

177

* 13.27: Kantakotachari jaka “aripaitera ikamaaritanake,” tera iro kantakaanterone jovavakaroJudas tanta, okanta ikamaaritantanakari, aña iriitajaantake kantakaashitakaroriikamaaritantanakari.

Ikamantzi Jesús iripithokashityaarine Judas

(Mt. 26.20-25; Mr. 14.17-21; Lc. 22.21-23)21Ari ithonkanakero iñaavaitakero

iroka, iniroite okatsitzimoshiretanakeriJesús. Eekero jooñaarontanakitziiroiñaaventakeri, ikantzi: “Pikarataiyakeni

shityaanane. Omaperora.” 22

yaavakaanaka iriyotaane, te iriyote tsikaitzimi iñaaventzi. 23Ikanta aparoniiriyotaane, iretakoperotane Jesús, itzimisaikimotakeriri okarikiini jovaiyani,24

tziri, ikantziri: “Posampiteri niinkajiñaaventziri.” 25Ikanta irirori,nakari okarikiini, josampitakeri:“Pinkatharí, ¿Niinkama?” 26Ari jakanakeJesús: “Piñeena nashete kapicheeni tanta,intzimerika nompake, iriitakera.”Jashetake kapicheeni tanta, ipakeri JudasIscariote, itomi Simón. 27Ikantajovavakaro Judas tanta. Aripaiteraikamaaritanake. Ari ikantziri Jesús:

piintakari.”* 28Iro kantacha ikaratzirajovaiyani tekatsira kemathatavakeroneopaita ikantantariri. 29Tema Judasiriitakera kempoyiiriri kireeki,taiyini ikantatziiri Jesús iriyaateeta

kaiyaarini, iñaajaantake eejatzi

kariite. 30Aritakera jovavakaro Judastanta, jatanake. Aritake tsirenitanake.

Ovakerari Ikantakaantaitane31Aritakera jatanake Judas, ikantzi

Jesús: “Monkarapaitetapaakara

karo Itomi Atziri. Iro ompoñaantyaarieejatzi iriñeetairo irovaneenkaro Pava.32Tema ari okantari, iriitajaantakera Pavaoñaakanterone iriñeetantyaaroriirovaneenkaro. Iroñaakatajaantakerairantero. 33Notomiite, kapichetapaakeranosaikimoyetanaimi.vetaiyaana eerokaite, iro kantacha eeropiñagaana, Irojatzi nokantzitakaririasheninkapayeeni judío,tyaamiri nonkantemiro eerokaite, temaeero pitsipatana tsika nosaikapai naaka.34Jiroka ovakerari nokantakaantane.Ontzimatyeera petakotavakaayetaiya.Nokempitara naaka netakoyetami, aripinkempitanaiyaari eerokaite,vakaayetaiya. 35

naiya eerokaite,teni eerokayetake niyotaane.”

Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Lc. 22.31-34)36Ikanta Simón Pedro josampitanakeri

Jesús: “Pinkatharí, ¿tsikama piyaateka?”Ari jakanake Jesús, ikantzi: “Tsika jantaniyaate naaka, eero okantzi poyaatenaeerokaite iroñaaka, irooma apaata arionkantake poyaatena.” 37IkantanakePedro: “Pinkatharí, ¿opaitama eerookantanta noyaatemi iroñaaka? ¡Aritakenoshineventakyaami!” 38JakanakeriJesús, ikantziri:ventyaana? Aña tekeramintha iriñeetatyoopi, mavasatzi pinkante: ‘Te niyoteriJesús.’ Omapero.”

Iri Jesús oshiyarori avotsijareetantaitari Ashitairiki

14 1“Eero povashirevaitaiyani.Paventaiyaari Pava,

yaana eejatzi naaka. 2Janta ipankoki

13 14

178

tapaiyaaro. Eeromi otzimi,vaitzimi niyaatai novetsikayetapaimitsika pinampitapaiyaaro. 3Aririkaniyaatai, aririka novetsikayetaimi tsikapisaikai,temi, onkantya pintsipatantaiyaanarieerokaite tsikarika nosaikajaantai naaka.4

taitari tsika nosaikai.” 5Ari ikantanakeTomás: “Pinkathari, te niyotaiyeni tsikapiyaate.tyaarori avotsi?” 6Jakanake Jesús,ikantzi: “Naakara ‘Avotsi,’ ‘Kyaaryoori,’‘Añaantarentsi.vookitayeetaina naaka, ari irareeyeetaiyajanta Ashitanariki. 7

nanemi, ari piyotairimi eejatzi Ashitanari.Aña aritake piyotzitataikari iroñaaka,iriitake piñaapiintakeri.”

8Ikantanake Felipe: “Pinkathari,intsityaa poñaakenari Ashitamiri, tekatsipashine nonkove.” 9Ari ikantanake Jesús:“Felipe, ari osamanitake notsipayetakamieerokaite, ¿tekerama piyotena? Ikaratziñaakenari naaka, jiñaakeri Ashitanari.¿Opaitama pikantantari? 10¿Temapinkempisantena ari nokaratziriAshitanari, ari ikaratana irirori? Okaratzinokantayetziri,vaityaarone noñaaventemiro. Aña iriAshitanari tsipashiretanari, iriitakeantakaajaantanaro irantavaitane.11Pinkempisantena ari nokaratziriAshitanari, ari ikaratana irirori.tzimotamirika iroka,santaajate notasonkaventantayetake.

12Inkarate kempisantainane naaka, ariintasonkaventantayetai eejatzi. Aritakeirimaperotanakero intasonkaventante,anaanakero okaratzi jiñaakoyeetakenari,

yaari Ashitanari. Omaperora. 13Maaronipairyagainane naaka inkovakoyetainaiñaañaatana, aritake nomatakeneri. Ari

onkantya intharomentayeetantyaaririAshitanari,tantakeri Itomi. 14Ompaityaarikapinkovakoyetainari pimpairyagainanaaka, aritake nomatakemiro.”

Ishinetaantaitziri Tasorentsinkantsi15“Aririka petakoyetaiyaana, aritake

pinkempisantairo nokantakaantane. 16Arinonkampitairi Ashitanari irotyaantemipashine Ookaakoventaneri, 17

janori irinatye,taiyaamine. Iriima osavisatziite eeroisaikimotziri, tema te onkante iriñeeri teiriyoteri eejatzi. Irooma eerokaitepiyotaiyirini, tema isaikimotakemi, iriiranampishiretantaiyaamine.

18Eerora pikempitakotari miritzijookaventayeetziri, ari nompiyashitaimi.19Irootaintsira, eero jiñaayetaanaosavisatziite. Iro kantacha eerokaite aripiñaayetaina, kañaaneri pinkantayetaiyatema kañaaneri nonatzi naaka. 20

tera piyoyetai notsipashiretari Ashitanari,eejatzi eerokaite pitsipashiretana, arinokempitari naaka notsipashiretamieerokaite. 21

tainane, joñaakantziro kyaaryooperoinijetakotana. Irootake iretakotantaiyaaririAshitanari,yaari, ari noñaakayetaiyaari.” 22IkantaJudas (kaarira Iscariote) josampitanakeri:“Pinkatharí,nari naakaite, eeroya poñaakayetaaripashineete?” 23Jakanake Jesús: “Ikaratzietakotanari naaka, ikempisantavaantetana.Irootake iretakotantaiyaari Ashitanari. Ari

yaari irikaite. 24

nane, ipiyathavaantetakana. Tera naaka

kemiri, aña Ashitanari otyaantakenari iriiyotakaayetakenarori.

25

yeeni eenirora nosaikimoyetzimi.

14

179

26Iriima Tasorentsinkantsi,taneri, irotyaantemiri Ashitanari intzimeimpoyaatyaananeri,mirone maaroni,yetaimiro okaratzi nokantayetakemiri.27Kameethara pisaikayetai. Tera ironoñaaventashitya tsika okantaisaikakaantzi osavisatziite. Aña naakamatzirori onkantya pisaikantaiyaarikameethaperoini.shita, eero pitharovavaitashita eejatzi.28Aritake pikemayetakena nokantake: ‘Ironiyaatai, impoña nompiye ari ankarataiasaikayetai.nami,tanaimira,ventakenami piyotakera niyaatatyeAshitanariki, anaataikenari iroñaakanatziritapaintzira. 29

mirora iroka,tyaari apaata,rika. 30

tyaami,tantashivetachari kipatsiki. Okantavetakate ipinkathariventana naaka. 31Aritakeonkantyaari, onkantya iriyotantyaariosavisatziite netakotari naaka Ashitanari,nantziniri okaratzi ikantanari irirori.Pinkatziyeeyeni. Thame aate.”

Ikempitaro Jesúsoponkitzithapero pankirentsi

15 1Eekero ikantanakitzi Jesús:

thaperori pankirentsi. Iriima Ashitanariiri kempitakariri itzimi pankitzirori.2Eerorika okithotzi nochevatha,ichekathatziro ashitarori. Irooma otzimikithotatsiri, jovameethachevatziro,

rote. 3Kempivaitaka iroñaaka aritakekaankiityaakoyetakemi eerokaite,

tayetakemiri. 4Aparoni ochevathapankirentsi otzimi chevoryaathataintsiri

eero okithotai,tyaaro oponkitzitha. Ari okempitarieejatzi eerorika poisokerotana, eeroraokantzi pantayetairo kameethari. 5

take kempitakarori oponkitzithapankirentsi,karo nochevatha pinayetatzi. Ikaratzi

riri irirori, kempivaitaka oshekimiinkithoperotai.taana, tekatsira pantayetai. 6Ikaratzikaari oisokerotyaanari naaka, arinookaventayetairi.yaaro okamachevathatzi pankirentsi,jaayetziro intagaitero. 7Oisokerorikapovayetaina, pinkyaaryooventanairorikaokaratzi niyotaayetakemiri,tairi Ashitanari opaiyetarika pikoviri,aritake irimatakemiro. 8Aririkapimatanairo joshiyakaaventayeetakerokithokiperotatsiri pankirentsi, aritakeiriyoyeetaimi omapero niyotaaneyetaami.Iroora iriñaapinkathayeetantyaaririAshitanari. 9Iniroite netakoyetakami,noshiyakari Ashitanari jetakotana naaka.Panintaavaityaarora netakoyetaami.10Eekerorika pinkempisantanakityeeronokantakaantane, ari panintaavaitaiyaaronetakotanka, nokempitairora naakanokempisantavaantetziri Ashitanarinanintaavaitaro iretakonka. 11Ironokamantantamirori iroka inkeneankarataiyeni ankimoshirete, irootakepinkimoshiretziitantaiyaari eeroka.

12Jiroka nokantakaantane: Ontzimatyepetakotavakaayetaiya nokempitairoranaaka netakoyetaami eerokaite. 13

rika itzimi shineventariri inkamimenteriiraapatziyane, joñaakantatziirorajetakotziitanta. 14

tzi eerokaite aririka pantanairo okaratzinokantzimiri. 15

kaantami onampitaari, tema aparoni

tziri onampitariri.

14 15

180

taami naapatziyane,miro maaroni ikantanari Ashitanari.16Tera eerokaite iyoshiitakenaneri, añanaaka iyoshiitayetaimi eerokaite.Naakatake otyaantayetemine piyaayetetsikarika, pinkempitakotaiyaaropankirentsi kithoperotatsiri,piintanakityeeya.tantaiyaamirori Ashitanari ompaityaarikapinkovakotenari pimpairyaayetainarika.17Jirokatake nokantakaantzimiri:Ontzimatye petakotavakaayetaiya.”

Inkisaneentayetanakemi osavisatziite18

yetanakemi osavisatziite,

vaitaitakena. 19

tyaari osavisatziite,mimi,kaiyani. Iro kantacha niyoshiitayetaimiranaaka, pikempiyayetari osavisatziite,irootake ikisaneentantamiri.

tziite. 20

miri: Tera iñaapinkathayeetziri aparoni

tariri. Ari inkempitayeetemiri eerokaiteinkovayeete irovaitemi,nara naaka. Ari okempitari eejatziikaratzi kempisantavaantetakenari naaka,aritake inkempisantayetaimi eerokaite.21Iro inkovayeetantyaari irovayeetemi,naakatake irovimentaitemi,

nari. 22

tane, eerorikami nopokimi niyotaayetairi.Iro kantacha iroñaaka eerora okantaiirookaakoventaiyaro iyaariperonka.23Ikaratzi kisaneentakenari naaka,ikisaneentzitakari eejatzi Ashitanari.24Eero otzimaajatzimi ikenakaashitane,eeromi notasonkaventzimoyetakeri

taitzi. Okantavetaka jiñaayetakero

irokapayeeni, eekero ikisaneentatyaana,ikisaneentzitakari eejatzi Ashitanari.25Ari okantzimaita, tema ontzimatyeomonkaratya osankinarentsi, kantatsiri:

Ikisaneentashivaitaitakana.26Iro kantacha aririka impokake‘Ookaakoventaneri,’ Tasorentsiperotatsiri,intzime notyaantapaimiri nontsipatyaariAshitanari,tapaakenane naaka. 27

thatakoyetaina eerokaite, tema ari

rori.”

16 1“Iro nokantayetantamiroriirokapayeeni,

taro paventaashiretyaana. 2

kero eero ishineyeetaimi pinkyagai tsikajapatotapiintaita. Ari piñaayetakeroeejatzi irovayeetemi, iriñaajaantayeetejantatziiniri Pava kameethari. 3Iroirimatantyaarori iroka, tema te iriyoteriAshitanari, te iriyotena eejatzi naaka.4Aririka omonkaratakya iroka, iroorapimpampithashiretakotantyaarorinokantayetakemiri.tamirori nokamantzimiro.”

Jantakaantziri Tasorentsinkantsi

“Tera nonkamantzityaamiro ovakerainiiroka, tema irojatzi notsipayetami. 5Iro

yaari itzimi otyaantakenari. Iro kantachatekachaajaini osampitakoventeronetsikara niyaatai, 6

yani pikemakenara nokantakemiroirokapayeeni. 7Iro kantacha pinkemenonkantemiro kyaaryoori. Iroorakameethatzimotzimiri eerokaite niyaatai.Tema eerorika niyaatai, eerora ipoki

retapiintayetaiyaami. Irooma aririkaniyaatai,rine. 8

kantsi, iriira ooñaarontapaakeneririikinkishirevaishitari osavisatziite, tema

15 16

181

ikenakaashivaitakaro ikinkishiretakotarotsika okantakota kaariperonkantsi, tsikaokantakota kameethashirenkantsi, tsikaokantakota iyakoventaantsi. 9Ariiriyotakaayetairi iroora kaariperonkantsieerorika ikempisantayeetana naaka. 10Ari

kantsi,shiretantzi,riki eero jokiyetaana. 11

tairi itzimi jiyakoventayetakeri, iriitakerairika pinkathariventashivaitakaririosavisatziite.

12

miri, iro kantacha iroñaaka kempitakaaritake anaanakemi nokantayetakemiri.13Aririka impokake Tasorentsijanori,iriitake iyotakaapaakemirone maaronikyaaryoori.taro ikovakaashitari irirori,tantayetero ikemakeri.miro onkarate avisayetatsine apaata. 14Irikemayetajaantainane noñaavaitero,impoña irovaakayetaimiro eerokaite, arionkantya iriyotantayeetaiyaarorinovaneenkaro. 15

tari Ashitanari, irojatzi niyotanetarinaaka. Irootake nokantantakari: ‘Irikemayetajaantainane noñaavaitero,impoña irovaakayetaimiro eerokaite.

Onkantavetya povashiretya, aritake pinkimoshireyetai

16“Kapichetapaake eero piñaayetaana,iro osamanivetakya ari piñeena eejatzi.Tema niyaataatye naaka Ashitanariki.”17Ikanta iriyotaane josampitavakaanaka:“¿Opaitama ikantakotziri? Ikantayetakaikapichetapaake eero añaayetairi, iroosamanivetakya ari añagairi eejatzi, temairiyaataatye Ashitaririki. 18¿Opaitamaikantakotziri ‘kapichetapaake?’ Teankemathatero opaita iñaaventziri.” 19Arijiyotake Jesús ikovaiyatziini irosampiteri,ikantanakeri: “Nokantaiyakemi:

tapaake, eero piñaayetaana,vetakya ari piñeena eejatzi.’ ¿Irootakemairoka posampitavakaamentari? 20Aripiñaayetairo piraavaitaiya, ovashiretziitapinkantayetaiya, piñaaminthateriraosavisatziite ikimoshiretaiyini.vetya povashiretziitaiyaani, aritakerapiñeero pinkimoshireyete. Omapero.21Aririka ontzimaanitzimate aparonitsinane, okemaantsivaita. Iro kantachaaririka intzimake ovaiyane,

reventanakitziiri eenchaanikite. 22Arionkempityaari eejatzi, ontzimatyepovashireneentavaitya eerokaiteiroñaaka. Iro kantacha aririkapiñaavaina, osheki pinkimoshiretanai,tekatsi ovashiretakaiyaamine. 23Apaatatekatsira posampitainari naaka. Tema iri

rika. 24Tema pamanapiintayetziriraAshitanari pikovakoyetziri opaiyetarika,pikampiminthavaitashitakari. Iroomairoñaaka aririka pinkovakoyetairi,ontzimatye pimpairyaapiintaina naaka.Arira pinkantya pinkovakotapiintairi,aritake irimatakemiro,shiretziitantaiyaari.”

Noitsinampaakero naaka osavisato25“Noshiyakaaventatziimiro maaroni

irokapayeeni noñaaventakemiri. Irokantacha irootaintsi omonkaratya eeronoshiyakaaventayetaimiro, añakoñaaroini noñaaventaimiri Ashitairi.26Apaata, ari piñaayetairo eerokaitepimpairyagaina pinkovakoyetairirikaAshitanari.mine. 27Tema iriitajaantake Ashitairietakoyetaami eerokaite.taamiri, tema eerokaite petakoyetaananaaka, tema pikempisantaiyakena arinopoñaakari naaka Pavaki. 28

nake Ashitairiki okanta nopokantanakari

16

182

jaka kipatsiki. Iroñaaka nookaventanairokipatsi iro nompiye Ashitairiki.”

29Ipoña ikantaiyanakeni iriyotaane:“Iroñaakara koñaatanake piñaavaitziri, teposhiyakaaventavaitero. 30

kemi iroñaaka piyotziro maaronitsikarika opaiyeta, te onkovajaantyaintzime impaitya osampitemine, añapiyotziro opaiyetarika ikinkishireyeetari.Irootakera nokempisantantari omaperopipoñaaka Pavaki.” 31Ari jakanake Jesús,ikantzi: “¿Arima, kempisantayetaimimairoñaaka? 32Monkarapaitetzimatapaaka.Iroñaakara, piñaayetero aparopayeenieerokaite poivaraiya pinkenayetetsikarika, ari pookaventanakenaapaniroini. Iro kantacha temaita nosaikeapaniro, aña Ashitanari tsipatanari.33Nokamantayetzimiro maaroni irokaonkantya piñaantyaarori kameethapisaike pintsipatyaana naaka. Jakaosaviki, osheki piñaayetero eerokaitepiñaashivaityaaro. Iro kantacha,pishintsishireyete.kero naaka osavisato.”

Jesús jamanakotziri iriyotaane

17 1

kero irokapayeeni, amenanakeJesús inkiteki, ikantanake: “Ashitanari,monkarapaitetapaaka. Poñaakantayetairoiroñaaka irovaneenkaro pitomi, arionkantya iroñaakantantyaarori pitomieejatzi povaneenkaro eeroka. 2Eerokatake

riri maaroiteni atziri, ari onkantyainkañaaneyetakaantyaariri ikaratzipashitakaakariri. 3Aririka iriyoyeetaimiapaniro Pipavaperotzi eeroka,tairi Jesucristo itzimi potyaantakeri, arirainkañaanetakaayetairi. 4

miro povaneenkaro jaka kipatsiki,nothotyaakemirora pikantakenarinantero. 5Pishinetena nontsipataiyaamiiroñaaka, Ashitanarí, ari ankarate

añaayetairo avaneenkaro akempitarapairani tekeramintha ovetsikero kipatsi.

6Irikaite piyoshiitairi pashitakaanari,niyotaayetairi niinkarika eeroka.Eerokatake ashitzitakariri,kaayetanaari naaka.taimiri piñaane. 7Ikinkishireyetairoñaaka, okaratzi niyotanetari naaka,eerokatake iyotakaayetanarori. 8

yetairi okaratzi piyotakaayetaanari,ikempisantayetanakero irikaite.thashiretanaa kyaaryoo nokaratzimieeroka, ikempisantayetanai eerokatakeotyaantakenari. 9

ventziri irikaite.vente nampitashivaitarori kipatsiki, aña

nari. 10Maaroni nashitari naaka irijatzipashitari eeroka. Ikaratzi pashitari eerokairijatzi nashitari naaka. Tema iriiyetakeoñaakantayetairori novaneenkaro. 11Eeronosaikanai jaka osaviki, niyaataira naakanonkaratapaimi eeroka, irooma irikaiteeekero irisaikanaatye. AshitanaríTasorentsi, pinkempoyaaventeri onkantyaimpairyaapiintantyaamiri, ari onkantyairovithaavakaantaperotyaari eejatzi,akempitavakara aaka. 12

yetari jaka osaviki, naamaakoventayetari,

piintantamiri.vaitaachaneri, apatziro inkantakaiyaaroipaiyeetziri ‘Otomi peyashivaitaantsi,’tema ari onkantya omonkaratantyaarioñaaventakeri Osankinajanorentsi.13Iroñaaka niyaatai pisaikinta eeroka.Irootake nokantantayetarori irokapayeenieenirora nosaiki jaka osaviki, onkantya

taiyeni kameethaini irikaite. 14

takeri piñaane, iro kantacha oshekiikisaneentaitanakeri,naari osavisatziite, nokempitara naaka teosavisatzi nonatye. 15Te nonkovakotemipaayetairi isaikira jaka osaviki, intaani

16 17

183

tzirikari. 16

tzi nonatye,yaari osavisatziite. 17

kairi iraakoventantyaarori kyaaryoori.Tema kyaaryoori onatzi piñaanetarieeroka. 18

takena nosaikimoyeteri osavisatziite, ari

teri irisaikimoyeteri. 19Okovaperotatya

ventaiyaarira irikaite, ari onkantyaintasorentsishireperotantaiyaari eejatziirirori.

20Tera intaani nonkampitakoventeriirikaite, aña nokampitakoventzitarieejatzi inkarate kempisantainane aririkainkinkithatakaayetairi irikaite. 21

nakoventziri maaroni irikaite onkantyairovithaavakaantaiyaari, aparoniinkantaiya irovithaanaiyami eeroka.Ashitanarí,kaiyani, ari inkempiyetaiyaari eejatziirovithaavakaaperotaiya, onkantyainkempisantantaiyaari osavisatziiteeerokatake otyaantakenari. 22Irokanovaneenkaro,nari,tairi iriroriite.vakaantaperotyaari, akempitavakaaraaaka. 23Tema pitsipashiretana eeroka, arinonkempitzitakyaari eejatzi naakanontsipashiretaiyaari iriroriite, arionkantya irovithaavakaantaperotyaari.Iro inkinkishiretantayetyaari osavisatziiteeerokatake otyaantakena, iniroitepetakoyetakari pikempitaakenara naakainiroite petakotakana. 24Ashitanarí,eerokatake ashitakaayetakanariri irikaite,nokovi intsipayetaiyaana tsika jantanosaikai naaka,rori novaneenkaro.katakaakanari, tema petakotzitaitakanatekeramintha ovetsikyaata kipatsi.25Ashitanarí tampatzikashireri, te

iriyotaiyemine osavisatziite. Iro kantachanaaka niyotzimi, eejatzi ikempiyetakairikaite jiyotzi eerokatake otyaantakenari.26Niyotaayetairi niinkama eeroka,eekerora niyaatakaatyeero niyotairi, temanontsipashiretaiyaari, netakoyetaiyaaripikempitaakenara naaka petakotakana.”

Jagaitakeri Jesús(Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53)

18 1

takero iroka, shitovanake Jesúsitsipatanaari iriyotaane iriyaaterointatsikeronta ovaryeenkaari ipaiyeetziro“Cedrón.” Ari otzimiri pankirentsimashi,

kari iriyotaane. 2Jiñiitaro eejatzi irikaJudas itzimi pithokashitantachane, temaari isaikaapiintziriri Jesús iriyotaanejanta. 3

paakari ovayiriite, ikonovakarikempoyaaventaneri jotyaantakeri ijevareomperatasorentsitaari, irotyaantaneeejatzi Fariseo-payeeni.kero irovantamento, jamake eejatziirootamento. 4Iro kantacha Jesúsjiyotzitakaro maaroni avishimoterine,ishitovashitanakeri, josampitavakeri:“¿Ipaitama pikokovatziri?” 5Ikantaiyiniirikaite: “Nokokovatatziiri JesúsNazaret-satzi.” Ari ikantzi Jesús:take.riri, ari ikaratakeri irikaite. 6

nakera Jesús, ipiyaponthotaiyanakaniitaapiiki, tyeeyanakeni. 7JapiitanakeriJesús, josampitziri:tziri?” Japiitaiyanakero irirori, ikantzi:“Nokokovatatziiri Jesús Nazaret-satzi.”8Ari japiitanakeri Jesús, ikantziri:“Aritake nokantakemi naakatake.Naakarika pikokovataiyini, potyaantairiirikaite notsipayetakari, iriyaayetaita.”9Ari omonkaratari ikantzitajaantakariJesús: “Ashitanarí,nari, eero ipeyakaantavaita aparoni.”

17 18

184

* 18.11: Jiroka ikantakotakeri jaka Jesús: “Iri Ashitanari shinetakenarori nomiretyaarokepishaari.” Tema iro oshiyakaaventacha aririka inkemaantsivaitaitya, okempivaitarojimireyeetaro kepishaari.

10Ikanta Simón Pedro, otzimimotziriirirori irosataamento, jinoshikanakero,itotzitakeri iyempitaperonampi aparonipaitachari Malco,sorentsijanori. 11Ipoña Jesús,keri Pedro: “Povairo posataamento. Aña

tsivaityaaro iroka, ¿eeroma okantzinomonkarayeneri?”*

Jaayeetanakeri Jesús omperatasorentsijanoriki

(Mt. 26.57-58; Mr. 14.53-54; Lc. 22.54)12Ikanta ovayiriite itsipatakari ijevare,

eejatzi ijevare kempoyaaventaneriirotyaantane judío-payeeni, joirikanakeriJesús, joosotanakeri. 13Ari jetapaintaroikenakaanakeri ipankoki Anás. Tema

sorentsijanotatsiri. 14Irika Caifásiriitajaantakera kantakerirankijudío-payeeni: “Iroora aritatsi ashineteaparoni atziri inkamimentayetai.”

Pedro ikyaake iniyankiirentsite Anás(Mt. 26.69-70; Mr. 14.66-68; Lc. 22.55-57)15Ikanta Simón Pedro itsipatakari

pashine iriyotaane Jesús,keri Jesús. Irika pashine iyotaari,

nori,ventakeri Jesús. 16Iriima Pedro ariikatziyapaakari jantakironta otantontsiki.Irootake irika iyotaari iñaatapiintaneomperatasorentsijanori,

tsi, iro ominkyaantakariri eejatzi Pedro.17Okanta aamaventarori ashitakorontsi,osampitakeri Pedro: “¿Kaarima eerokaaparoni iriyotaane irika shirampari?” Arijakanake Pedro, ikantzi: “Tera naaka.”

18Tema okatsinkaityaatziira, irikaite

taneri jovaampataiyakeni paampari. Ariisaiki jakitsitaiyani. Ari itsipataiyakarinieejatzi Pedro irikaite, jakitsitaiyarinipaampari.

Anás josampitziri Jesús(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Lc. 22.66-71)19Ikanta omperatasorentsijanori

jetanakari Jesús josampitakoventziniriiriyotaanepayeeni, ipoña okaratzijiyotaantayetakeri. 20Ari ikantanakeJesús: “Nokinkithatakaapiintakerimaaroiteni atziriite. Niyotaantapiintake

pankoki, tsika japatotapiintaiyanimaaroni judío-payeeni.yaaro okaratzi nokinkithayetziri. 21

tama posampitantanari naaka?tayeteri ikaratzi kemayetakenari.

keriri.” 22Ikantakerora Jesús iroka,

nakeri, ikantziri: “¿Arima pinkanteripakeri omperatasorentsijanori?”23Jakanakeri Jesús, ikantanakeri:tsirika kaariperori noñaavaitakeri,pinkantenaro tsika otzimi. Aña okaratzinoñaavaitakeri kameetha onatzi.¿Opaitama pipasavorotantanari?”24Ikanta Anás jotyaantakeri jantaCaifás-tsiri, joosotaka.

Ikantzi Pedro: Te noñeeri naaka Jesús(Mt. 26.71-75; Mr. 14.69-72; Lc. 22.58-62)25Irojatziya ikatziyaka Pedro

jakitsivaita paampariki.riri: “¿Kaarima eeroka aparoni iriyotaaneirika shirampari?” Ari jotekanakero

18

185

* 19.2: Tema irootake jameyetapiintaiyarini pinkathariite jamathaiyetaro poreryaayetatsiri,ikithaayetaro eejatzi kithaarentsi jonkeromaitatsiri.

Pedro, ikantanake: “Tera naaka.”26Ikanta osamaniityaake josampitairi

tsijanori, iriitakera isheninkathoriitotzitakeri inkaaranki Pedro iyempita,ikantziri: “¿Kaarima eeroka noñaakeitsipatami janta pankirentsimashiki?”27Ari japiitanakero Pedro jotekatzi, aripaitera jiñaanake tyoopi.

Jaayeetanakeri Jesús Pilato-ki(Mt. 27.1-2, 11-31; Mr. 15.1-20;

Lc. 23.1-5, 13-25)28Tema aritake kitaitzimatake,

tovaitanairi Jesús ipankokira Caifás,jaayeetanakeri isaikinta Pilato ijevariteRoma-satzi. Te inkyeeyapaakeni judíoipankoki Pilato,

tane ikitevathatantaitari, eerora okantziiroimoshirenkero kitaite Anankoryaantsi.29Irootake ishitovantapaakari Pilato,ikinkithavaitakairi, ikantziri:kama jantakeri irika shirampari?”30Ikantaiyini irirori:tzimi irika, eerotya namirimi jaka.” 31Ariikantzi Pilato: “Paanairi eerokaite,povasankitairi tsika okantziraikantakaantaitzimiri.” Ikantaiyanakenijudío-payeeni:yena noveri nosheninkaite.” 32Ariomonkaratakari ikantzitajaantakari Jesústsika onkantya irovamaayeeteri.

33Ipoña ipiyanaka Pilato ikyaapaintziinthomoi ipankoki, ikaimapaakeri Jesús,josampitakeri: “¿EerokatakemaIvinkatharite judío-payeeni?” 34Ariikantzi Jesús: “¿Piyotashitaroma irokaposampitanari? Kempitaka tzimatsi ipaitakantakemiri niinkarika naaka.”35Jakanake Pilato: “¿Naakama judío?Aña iri pisheninkaite amakemiri jaka

taari. ¿Ipaitama pantakeri?” 36Ari ikantziJesús: “Te nompinkathariventante naakajaka osaaviki. Ari onkantyaami,aritakemi piñaakemi osheki novayiritekisakoventyaanari, eero jaakaantantanajudío-payeeni. Iro kantacha tera arinompinkathariventante jaka.” 37

nakeri Pilato josampitanakeri: “¿Arima,eerokatake Pinkathari?” Ari ikantzi Jesús:“Eerokatake kantaintsiri. Irootakenotzimantakari, irootake nopokantakarijaka kipatsiki noñaaventairo kyaaryoori.Tema ikarayetzi kamaitanaarorikyaaryoori, ikempisantavaanteyetana.”38Ari ikantzi Pilato: “Irojatzitaveetacha,kyaaryoori.” Ikantanakerira, shitovanakeipiyotaiyakani judío-payeeni, ikantapairi:

tyaari irika shirampari.39Poimoshirenkapaitetapiintziro

Anankoryaantsi, pametapiintaiyaroninomishitove aparoni jaakaantaitziri.¿Nomishitovakaantairima ipaiyeetziri‘Pivinkatharite? 40Ari ikaimaiyanakenimaaroiteni, ikantaiyini:viri irika! ¡Iri pomishitove Barrabás!”Irooma irika Barrabás, koshintzi jinatzi.

19 1Ikanta Pilato ipasatakaantakeriJesús. 2

tapotake kitochee ikempitakaantakeroamathairentsi, jamathaitakaakari Jesús.Ipoña ikithaatantakari jonkeromaitatsirikithaarentsi.* 3

kari, ishirontzimentavaitari ikantaiyirini:“¡Jirikataa Ivinkatharite judío-payeeni!”Ipasavorotzimaitari. 4Eejatzi ishitovapaiPilato, ikantapairi judío-payeeni:“Pameneri, jirika nomishitovakerionkantya piyotantyaari te noñe ompaityainkenakaashityaari irika.” 5

kaapaakero Jesús jamathaitayeetantakari

18 19

186

kitocheetapo iitoki, ikithaayeetantakarieejatzi jonkeromaitatsiri kithaarentsi.Ikantzi Pilato: “¡Jirika shiramparika!”6

rentsitaari ipoña kempoyaaventaneriite,ikaimaiyanakeni, ikantaiyini:kotakaanteri! ¡Pimpaikakotakaanteri!”Ipoña ikantzi Pilato: “Jirika paanakerieerokaite pimpaikakoteri, tema naaka tenoñe ompaitya inkenakaashityaari irika.”7Jakaiyanakeni judío-payeeni: “Tzimatsinaakaite Ikantakaantaitanari, ontzimatyeirovamagaiteri irika,tashivaitaka Itomi Pava.” 8IkemavakeraPilato ikantaiyakeni ikempitakaantaItomi Pava jinatzi, osheki itharovanake.9Eejatzi ipiyanaa inthomointa ipankoki,josampitapaakeri Jesús: “¿Tsikamapipoñaajaantaka eeroka?” Iro kantachaJesús te irakeri. 10Ikantzi Pilato:“¿Eeroma pakana? ¿Tema piyotepinkathariperori nonatzi naaka, arionkantake nompaikakotakaantemi, ari

taimi?” 11Ipoña jakanake Jesús, ikantzi:“Eeromi ishinetakemiromi Jenokisatzi,

nami. Irootakera nokantantari naaka,iriitake maperotainchari ikaariperotakeitzimi amakenari jaka, anaanakeropiyaariperonka eeroka.”

12Aripaite ikokovavetanaka Pilatoiromishitovakaantairimi Jesús, irokantacha eekero ikaimakotaiyatziirinijudío-payeeni ikantaiyirini: “¡Aririkapomishitovakaantairi irika,yari pivinkathajanorite César! ¡Temaitzimirika kempitakyaarine irika,ikempitakaantashivaitaka pinkatharimiirinatye, ikisaneentatziiri César!” 13Ikantaikemavakera Pilato, jamakaantakeriJesús, jagaitanakeri ipiyotzimentaitakari,

piintziri iyakoventaari, ipaiyeetziro“Mapipankaa,” iro ipaiyeetziri eejatzi

iñaaneki hebreo “Gabata.” 14Ikantajovetsikaventapaitetarora Anankoryaantsiiroimoshirenkayeetantyaarori, aritampatzikatapaake ooryaatsiri. IkantziriPilato irikapayeeni judío: “¡JirikaPivinkatharite!” 15Iro kantacha irikaiteikaimaiyini, ikantzi: “¡Inkame! ¡Inkame!¡Pimpaikakotakaanteri!” Ari ikantziPilato:teri pivinkatharite?” Ari jakaiyanakeniijevare omperatasorentsitaari, ikantaiyini:“¡Intaanira César novinkathariteta,tekatsi pashine!” 16Ikanta Pilato,joipiyeeri Jesús iraanairi judío-payeeniimpaikakoteri. Ari jaanakeriri.

Ipaikakoyeetakeri Jesús irojatzi ikamantakari

(Mt. 27.32-50; Mr. 15.21-37; Lc. 23.26-49)17Ikanta Jesús irijatzi anatanakero

inchakota impaikakotantyaari, iriyaateipaiyeetziro “Atziriitoni,tziri iñaaneki hebreo “Gólgota.” 18Ariipaikakoyeetakeriri, itsipataitakeri apiteatziri,roriki,teki. 19

take ipaikakoyeetakeri Jesús aparoniosankinarentsi, kantatsiri: “JESÚSNAZARET-SATZI, IVINKATHARITEJUDÍO-PAYEENI.” 20Osheki judío-payeeniñaanatakerori iroka osankinarentsi, temate intainaperote osaiki nampitsi, tsikaipaikakoyeetakeri Jesús.yeetakero iroka osankinarentsi iñaanekihebreo, iñaaneki griego, iñaanekiRoma-satzi. 21Irootakera ikantantakariri

taariite, ikantziri: “Eero posankinatziro:‘Ivinkatharite judío-payeeni.’ Añaonkantatyeemi posankinatakaante:‘Kempitakaantashivaitachari ivinkatharitejudío-payeeni. 22Iro kantacha Pilato,ikantanakeri: “Okaratzi nosankinatakeri,aritake ashi ovatyeero osankinataka.”

19

187

* 19.29: Kantakotachari jaka “inchateva,” irojatzi ikantayeetziri pairani “isopo.”* 19.39: Iroka kasankaari, ikonovayeetakerori mirra, ovaaki inchashi ipaiyeetziri áloe. Oshekiotenanka okaratzi 100 libra, irojatzi ikantayeetairi iroñaaka 30 kilo.

23

keri Jesús, jayitanakeri imanthaki,itotakero 4-kotate ipavakaayetakaroaparopayeeni. Ipoña jayitakeri eejatziiithaare, tera ovavikotatya, aparoni okantajontyeetziro irojatzi osaviki. 24Ariikantavakaiyani ovayiriite:vaitziro iroka, intaani añaareventyaaro, ariañeero intzime ayerone.tari Osankinajanorentsi, kantatsiri:

Ipavakaayeetakaro nomanthaki.Iñaareventayeetakaro noithaare.

Irootakera jimataiyakerini ovayiriite.25Okanta janta ipaikakoyeetakerira Jesúsari osaikitakari iriniro otsipatakaroirirento, María iinara Cleofas, ipoñaMaría Magdalena. 26Ikanta Jesúsjiñaakero iriniro, otsipatakari okatziyakairiyotaane itzimi jetakoperotari,kero iriniro: “Tsinané, iriitakerapintomintaiyaari irika.” 27

keri iriyotaane:yaari iroka.keri irika iyotaari.

28Okanta avisayetakera maaroni iroka,iyotake Jesús aritake jimonkaratakero,ikaimanake: “¡Nomirevé!

rentsi. 29Ari othointakotakari kepishaarijanta chomoki. Jaayeetanake inchateva,jankoviitaitake atsimiyaateronekepishaari,kira Jesús.* 30Jatsimiyaavakero Jesúsiroka kepishaari, ipoña ikantanake:“Othotyaapaaka maaroni.kotanaka, jatashinenkatanake.

Josataamerekitaitakeri Jesús31

tapiintaitaro kitaite jimakoryaantaitari.Irootake kaari ikovantaiyani judío-payeeni

inkatziyakote ipaikakoyeetakeri kitaiterikijimakoryaantaitari, tema iroka kitaite irojiñaapinkathaperoyeetziri. Irootake

kaanteri paikakotaari inkamantanakyaarithaankiini, irovatzikaryaakoyetairiitaeejatzi. 32Ikanta jiyaataiyanakeniovayiriite, ikaraaporitapaakeri aparoniikaratakeri Jesús ipaikakoitziri, ipoñajimatakeri pashine. 33

nakari Jesús, jiñaatzi aritake kamake.Irootake kaari ikaraaporitantaitari irirori.34Iro kantacha,rekitantanakari irosataamento, ariiyovanakeri iriraane okonovakaro jiñaa.35Itzimi kinkithatzirori iroka, iriitakerañaajaantakerori. Omaperotaajatatyaara

tantayetyaari eejatzi eerokaite. 36Tema iroavisantayetakari irokapayeeni onkantyaomonkaratantyaari okantzitakariOsankinajanorentsi:

Eerora ikaraavaitaitziniri aparoniitonki irirori.

37Okantzitaka eejatzi Osankinajanorentsi:

kitaiteri.

Ikitaitakeri Jesús(Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56)38Ikanta okaratapaake iroka, José

Arimatea-satzi, ikampitairi Pilato, ikantziri:“Pishinetenari naanairi Jesús.” Irika Joséirijatzi kempisantakeriri Jesús,kiini ikempisantzi itharovakaarirajudío-payeeni.neri. Jatake José, jaanairi. 39Ariipokitapaakari eejatzi Nicodemo, itzimijatashitakeriranki Jesús tsireni,paake ikonovaataitziro kasankaari, oshekiotenanka iroka.* 40Ipoña José itsipatakari

19

188

Nicodemo jaanairi Jesús, iponatantakarimanthakintsi jashetantakaro kasankaari.Iro jametaiyarini judío-tziri iyaminkarite. 41

yeetakeri Jesús,shi, ari janta osaikiri ovakerari omoronatsika ikitaitziri kaminkari,tantyaaro. 42Ari jovayeetakeriri Jesús,tema okaarikiini osaikira iroka omorona,tema irootzimatapaake kitaitejimakoryaantapiintaiyarini judío-payeeni.

Jañaantaari Jesús(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12)

20 1Okanta avisanakera kitaitejimakoryaantaitari, eenirora

otsireñeenkatzi, ananenkanaka María

kerira Jesús.pyaaka mapi jashiyeetantakaroriomorona. 2Ipoña opiyanaka iroorioshiyaperotanakitya iyaatashiteri SimónPedro itsipatakari pashine iyotaari,iretakoperotane Jesús, okantapaakeri:“¡Jagaitakeri Avinkatharite, te ayotetsikarika jovayeetairi!” 3Ikanta SimónPedro itsipatakari pashine iriyotaaneJesús, jatanake kitataariki. 4Ishiyanakityajiyaataiyanake apiteroite. Iro kantachapashine ishiyaperotanakitya jookanakeriPedro, iri etapaakaro jareetakakitataariki. 5

kira, jiñaapaakitziiro onoryaamaitakaiponayeetantakariri, temaita inkyaapaakeinthomoi. 6Ari jareetapaakari SimónPedro, ikyaapaake inthomointa,kero eejatzi irirori onoryaamaitakaiponayeetantakariri. 7Jiñiitapaakaromanthakintsi jankoviiyeetantavakaririiitoki, inashita jovayeetanakero teontsipatyaaro iponayeetantakariri,kameetha jotzipiyeetanairo. 8Ipoñaikyaapaake eejatzi pashine iyotaari itzimietapaakarori jareetaka kitataariki.Jiñaapaakero okaratzi kantainchari, ari

opoña ikempisantaperotanake. 9

janorentsi, aritake irañagai Jesús.10Ipoña ipiyeeyaani ipankoki irika apiteiyotaari.

Joñaakaaro Jesús María Magdalena(Mr. 16.9-11)

11Ari osaiki María opatzimorokiiraavaita. Okanta iraavaitaka,tzi inthomointa omoronaki, 12oñaatziiriapite maninkari okitamarokitake iithaare,isaikaiyakeni tsika jonoryaaveetakariJesús. Aparoni isaikake jiitoveetakari,isaikake pashine jiitziveetakari. 13Ikantamaninkariite, josampitakero ikantziro:“Tsinané, ¿opaitama piraantari?”Akanakeri iroori, okantzi: “Temajaayeetakenari Novinkatharite, te niyotetsika janta jovayeetakeri.” 14

tziini, ari opithokanaka, oñaatziiri Jesús,iro kantamaitacha te iyotavairi iriitakera.15Ari josampitanakero Jesús, ikantziro:“¿Ipaitama piraantari tsinané? ¿Ipaitamapikokovatziri?” Oñaajaantzi iroori iri

mashi, okantanakeri: “Pinkatharí,eerokarika aakeri, pinkamantena tsikajanta povakeri, niyaateeta naakanamenairi.” 16Ari jiñaanatanakero Jesús,ikantziro: “¡María!” Ari amenanakeriiroori, okantzi: “¡Raboni!” (iro

neri.”) 17Ikantziro Jesús: “Eero poirikana,tema tekera niyaataita nontsipatapaiyaariAshitanari. Iro kantacha piyaatepinkamantenari iyekiite, iroora niyaatainonkaratapairi Ashitanari tsika itzimiAshitzitamiri eejatzi eerokaite. IriNovavanetari naaka,tari eerokaite.” 18Okanta iyaatanakeMaría Magdalena, okamantapaakerimaaroni iyotaari oñeeri Avinkatharite,okamantapaakeri eejatzi okaratziikantakerori.

19 20

189

* 20.24: Ikantakoyeetziri jaka “Tsipari,” irijatzira ipaiyeetziri pairani “Dídimo.”* 21.2: Ikantakoyeetziri jaka “Tsipari,” irijatzira ipaiyeetziri pairani “Dídimo.”

Joñaakaari Jesús iriyotaaneete(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49)19Okanta otsirenitanake avisanakera

jimakoryaantaitari kitaite, apatotaiyakaniiyotaari jashitakotaiyakani shintsiiniitharovakaarira judío-payeeni. Ariikyaapaakeri Jesús, ikatziyimotapaakari,jovethatapaari ikantapairi: “¡Pisaikayetaikameetha eerokaite!” 20

karira, joñaakapaakeri irako, eejatziimereki. Ikimoshireyetaiyanake irikaitejiñaavairira Avinkatharite. 21Ipoñajapiitanakero Jesús, ikantziri:yetai kameetha eerokaite!nara jotyaantakena naaka Ashitanari, arinonkempitzityaamiri eejatzi eerokaitenotyaantayetatyeemi.” 22Ari itasonkiriiyotaariite, ikantziri:miita Tasorentsinkantsi. 23Inkaratepimpeyakoyetairi eeroka jaka, aritakeraipeyakoyeetairi janta. Iriima kaaripimpeyakoyetai eeroka jaka,koyeetairi eejatzi.”

Iisoshirenkatane Tomás24Ikanta Tomás ikaratapiintziri 12

iyotaari, itzimi ipaiyeetziri “Tsipari,” teisaike irirori jareetantapaakari Jesús.*25

tairi, ikantziri: “Noñeeri Avinkatharite.”Iro kantacha Tomás jakanakeri, ikantziri:

yeetakeri, eerorika nokyaantavakotariirakoki, eerorika nokyaantamerekitarieejatzi, eero nokempisantzi.”

26Okanta avisanake 8 kitaite, japiitairoiyotaari japatotaiyani. Arira isaikitakarieejatzi Tomás irirori. Jashitaiyakeronishintsiini ashitakorontsi, iro kantachaJesús kyaapaake, ikatziyimotapaari,jovethatapaari ikantapairi: “¡Kameetha

pisaikaiyeni eerokaite!” 27Ipoñaikantapaakeri Tomás: “Jiroka nako,pinkyaantavakotyaana,kityaana eejatzi. Eero pikisoshirevaitzi,¡Pinkempisante!” 28Ari ikaimanakeTomás, ikantanake: “¡Novinkatharite,Novavane!” 29Ikantzi Jesús: “Aña iropikempisantantamatsitanakari piñaakena.¡Kimoshirera irinayetai inkarate

nane!”

Opaita josankinayeetantarori iroka30

ventzimotakeri iriyotaaneete, teosankinatakoyetya jaka. 31Iroomaitakaosankinayetantakari irokapayeenionkantya pinkempisantantayetyaari, irikaJesús iriitake Cristo, Itomi Pava. Aririka

nairi, aritake inkañaanetakaayetaimi.

Joñaakari Jesús 7 Iriyotaane

21 1Ikanta okaratapaake iroka,japiitakero Jesús joñaakari

iriyotaane,tziri Tiberias. Jiroka okantaka. 2Ariitsipatavakaiyani isaiki Simón Pedro,Tomás, ipaitayeetziri eejatzi “Tsipari,”Natanael, poñaachari Caná-ki saikatsiriGalilea-ki, itomipayeeni Zebedeo, ipoñaapite pashine iyotaari.* 3Ipoñaashitaikantzi Simón Pedro: “Niyaatatyenoshimaatya.” Ikantaiyini pashine: “Ariankarataiyanakemi.” Jataiyanakeni,otetaiyapaakani pitotsiki. Iro kantacha,tekatsimaita iraye ishimaavetaiyakanitsireni.

4Okanta okitaitzimatake, katziyapaakaJesús oparaiteki inkaare. Iro kantachairiyotaaneete te iriyotavairi iriitakera.5Ikaimakotapaakeri, ikantziri:

20 21

190

* 21.8: Kantakotachari “niyankyaakiini,” okaratzi osanthatzi “200 akonaki,” irojatziikantayeetairi iroñaaka “100 metro.”

riite, ¿Tekatsima pagaiyeni?nakeni iriroriite: “¡Tetaavé!” 6IkantziJesús: “Poviinkero pakoperorikipiithamento, ari paake.roni ikantaitakeriri. Tema jaakera oshekishima, tera iraavyagairo irinoshikairoiithamento. 7

tane Jesús, ikantanakeri Pedro:“¡Iriitakera Avinkatharite irinta!”Ikemavakera Simón Pedro, ikithaatanaka,ookaatanaka inkaareki. 8

payeeni iyotaari pitotsiki ikenakoyetanaijinoshikaatakotairi ishimane, irojatzijaatakotantapaari oparaiteki. Temaisaikakotakitziira niyankyaakiini.*

9Ikanta jayiitaiyapaakeni, jiñaapaakitzijoisaka paampari, ari itashitakari shima,itsipataitakeri tanta. 10Ari ikantzi Jesús:“Pamake shima ovakera paakeri.”11Ikanta Simón Pedro, joosoryaakotakeriishimane, jinoshikakotakeri irojatzioparaiteki. Antaripayeeni ikantayetashima, ikaratzi 153. Temaita ontzimpesheiithamento. 12Ari ikantzi Jesús: “Thameoya.terine niinkarika, tema jiyoperotaiyakeriiriitake Avinkatharite. 13JaapaakeroJesús tanta, ipayetakeri aparopayeeni, ariikempitaakeri eejatzi shima. 14Irootakera

neete jañagaira.

Paamakoventaiyaanari noishate15Ithonkanakero jovaiyani,

nakeri Jesús irika Simón Pedro, ikantziri:“Simón, itomi Jonás, ¿Petakoperotanamaeeroka?” Ikantzi Pedro: “Piyotzi eerokaPinkathari, naapatziyami.” Ikantzi Jesús:

taari noishate.” 16Japiitakeri josampitziri:“Simón, itomi Jonás, ¿petakotanama?”Ikantzi Pedro:

yami.” Ikantzi Jesús:tyaanari nokempitakaantaari noishate.”17Iro mavatanaintsiri josampitziri,ikantziri: “Simón, itomi Jonás,yanama?” Ari jovashiretanaka Pedro,tema mavasatzi josampiminthatakeri, arijakanakeri: “Pinkatharí, eerokatakeiyotziro maaroni,yami.” Ikantzi Jesús:nari nokempitakaantaari noishate.18Tema eenirora pevankariperovetani,pikithaatapiintayeta ikeni piyaatayetzitsika pinintakaaro. Irooma aririkapantarikonatapaake,kotaiya, pashine kithaataimine,taimi tsika te pikovavetaro piyaate.Omaperora.” 19Ikantantakarori Jesúsiroka, ikovatzi inkemathayeetero tsika

kathatairira Pava. Ipoña ikantanakerieejatzi: “¡Poyaatena!”

Iyotaari iretakoperotane20Ikanta ipithokanaka Pedro, jiñaatziiri

joyaatakeri iyotaari iretakoperotaneJesús, irijatzi apitetzitakariri Jesúsjovaiyaniranki, itzimi osampitakeriri,ikantziriranki: “¿Pinkatharí, itzimikamapithokashityaamine?” 21Arira jiñaavakeriPedro irika impoitapaintsiri,keri Jesús: “Pinkatharí, irikasa, ¿ipaitamaavishimoterine?” 22Ikantzi Jesús: “Ariminonkovemi aritake onkantake irañe irika,irojatzi nompiyantakyaari apaata, ¿teraonkovajaantya piyotero iroka?tyaana eeroka.” 23Okanta apaata ithonkaoivaraakotanaka iroka ikantakeri Jesús,ikemayetakero maaroni iyekiite,iñaajaantayetanake eero ikamita irikaiyotaari. Iro kantacha, tera inkantatye:“Ari nokovi . . .” aña ikantatzi: “Ariminonkovemi, aritakemi onkantake irañe

21

191

irika, irojatzi nompiyantapaakyaari, ¿teraonkovajaantya piyotero iroka?”

24

chari nokantakera “irika iyotaari,” temanaaka osankinatajaantakerori irokaosankinarentsi.taari omaperotatya iroka.

25Tera noñaaventero maaronijantayetakeri Jesús, tema oshekionatzi. Arimi osankinatakoyetyaamimaaroni,kero maaroni kipatsi ompiyotyaosankinarentsipayeeni. Arionkantyaari.

21

192

Ishinetakaantaitziri Tasorentsinkantsi

1 1Teó lo,karori notyaantzimiro nosankinare,

keri Jesús, noñaaventakemiro eejatziokaratzi jetanakari jiyotaantziri, 2irojatziomonkaratantapaakari jovajenokaainkiteki. Tekera irovajenokaiyaata,jiyoshiitakeri Irotyaantajanorite,ikantakaakarira Tasorentsinkantsi,jiyotakaakeri ompaitya irantayeteri.3Ikanta ikamavetakara, jiñeetavairikoñaaroini, ari jiyotaiyini iriyotaaneañagai. Okaratzi 40tari iriyotaane, jiyotaapanaatziri tsikaikanta ipinkathariventantzi Pava.4Eenirora itsipayetari Irotyaantajanorite,ikantzitakari irojatzitara isaikayetavakeJerusalén-ki, ikantakeri:tavakyaaro omonkaratya okaratziishinetaakemiri Ashitanari, tsika otziminoñaaventzitakamiri. 5Tema omaperoJuan joviinkaatantakaro jiñaa, iro

yeetantyaamirimi.”

Jovajenokantaari Jesús6Ikanta irikaite tsipatakariri Jesús,

josampitakeri, ikantziri: “Pinkatharí,¿Irootaintsima pintsiparyaakoventairinosheninkapayeeni Israel-mirinkaite?”7Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “Te

onkovajaantya piyotero eerokaitetsikapaite, apaniro jiyotzi Ashitanaritsikapaiterika, iriitajaantake otzimimotziishintsinka irantantyaarori. 8Iro kantachaaririka impokake Tasorentsinkantsiirinampishireyetantyaami eerokaite,iriitake aavyaashiretakaimine, impoñapiyaayetanake piñaaventaina naaka,Jerusalén-ki, maaroni janta Judea-kiipoña Samaria-ki, irojatzi intaina tsikaoveraapaa kipatsi.” 9

kero iroka, jamenaminthaitziriiriyotaane, jovajenokayeetairi Jesús,irojatzi ipeyantapaakari menkoriki, terairiñeetanairi. 10Jamenaminthaitzi tsikaikanta Jesús jovajenoka inkitekinta, apite

raanikitake iithaare, 11ikantapaakeri:“Galilea-satzi, ¿Opaitama pipampoyiiriinkiteki? Piñaakeri tsika ikanta Jesúsjovajenokaa jiyaatai,taiya eejatzi apaata aririka impiye.”

Jiyoyeetake pashineimpoyaatyaarine Judas

12Ikanta ipiyeeyaani iyotaari jantaJerusalén-tziri Olivos, te intainatajaante,oshinetaantsitzi iraniitayeete kitaiterikijimakoryaantaitari. 13Ikanta jareetaiyaaninampitsiki, ataitaiyapaini jenokintapankotsi tsika jimaapiintaiyini. Jirikaikarataiyini: Pedro, Jacobo, Juan, Andrés,Felipe, Tomás, Bartolomé, Mateo, Jacoboitomi Alfeo,

JANTAYETAKERI OTYAANTAJANORIITE

193

* 1.15: Ikantayeetziri jaka kempisantzinkariite, irijatzi ipaiyeetzirira “iyekiite.”* 2.1: Kantakotachari jaka “Aavataantsi,” irojatzi ikantayeetzitari “Pentecostés.”

neri,” ipoñaapaaka Judas irirentziJacobo. 14

piintatya japatotaiyani jiñaañaataiyiniitsipayetakari irirentzi Jesús, itsipataroMaría irinirora, ipoña pashinepayeenitsinaneete.

15

kariite, ikarataiyini 120 atziriite. Arijiñaavaitanakeri Pedro, ikantanake:*16“Iyekiite,natakaakeriri Tasorentsinkantsi pairaniDavid-ni, jiñaaventakeri Judas itzimijevatapaintsiri jaakaantziri Jesús. 17IrikaJudas iri atsipatapiintakari,tari antavaireki. 18Iro kantacha jaakerikireeki ipinaveetakariri iyaariperonka,jamanantantaka aparoni kipatsi. Ariiparyaakeri janta Judas, jovatziitotanaka,ithonka itankavaitapaake,keerekivaitapaaka isheeto. 19Ikantaikemaiyakeni Jerusalén-satzi, ipaitakerokipatsika ‘Iraantsipatha,’ ikantziroiñaaneki irikaite ‘Acéldama.’ 20Temaosankinarentsiki Salmo-ki, ikantaitake:

Kaankithaantevetya onkantya ipanko,Tekatsi nampitantaiyaarone.

Ikantaitake eejatzi:Intzime pashine impoyaataiyaarineirantavaireki.

21Tzimatsira jaka shirampariite itzimitsipatapiintakairi eenirora itsipavetaiAvinkatharite Jesús, 22

kari ovakera joviinkaataka Jesús irojatzijovajenokantaari inkiteki. Okovatyaamenai aparoni ankaratairi itzimiñiitakariri eejatzi Jesús jañagaira.”23Ipoña jookoitake apite: José,tziri Barsabás, irijatzi ipaiyeetzitari Justo,ipoñaapaaka Matías. 24Ari jiñaaventanakeri, ikantzi: “Pinkatharí, eerokaiyoshiretziriri maaroiteni, jirika apitenookotakeri, poñaakenari aparoni tsika

itzimi pikoyaakeri eeroka, 25iriitake

taimi, irimpoyaataiyaari Judas-shitakaakarira iyaariperonka irirori.Tema Judas, jatake irirori tsikairiyaatera.” 26Ipoña ikempitakaantakaroirikaite jiñaaretaita, jiñaatzi iriitakeMatías. Iriitakera karatanairiri irikaite 11Otyaantajanoriite.

Ipokantakari Tasorentsinkantsi

2 1

kaitziro kitaiteri “Aavataantsi.”Japatotaiyaani maaroni iriyotaane Jesús.*2Ari omapokashitataitakari iniroitepoimpatapaintsiri oshiyavetapaakaroantaro tampyaa, okenapaake jenokiinkiteki, ookantapaakaro pankotsi tsikajapatotaiyakani. 3

shithakeerekitapaintsiri, jookantapaakariaparopayeeni ikaratzi apatotainchari.4Maaroitenira inampishiretantapaakariTasorentsinkantsi.yetanakero pashinetatsiri ñaantsi,

nakeriri.5Okanta janta Jerusalén-ki,

tziri Judío-payeeni poñaayetachariintaina pashineki nampitsi. Iriiyetakerañaapinkathatasorentsitaneriite. 6Ikantaikemaitakero poimpatapaintsiri,paakeni osheki atziri, te iriyotavakeroopaita kantachari, tema ikemathatakero

yeetziri, irootake iñaane. 7

kaanaka, ikantavakaiyani: “¿TemaGalilea-rori pashineyetatsiri ñaantsi? 8¿Tsikamaikantakeroka akemantariri jiñaavaitziroañaanepayeeni aaka? 9

keri jaka Parto-satzi, Medo-satzi,Elam-satzi, Mesopotamia-satzi,

1 2

194

* 2.15: Kantakotachari jaka “ijenokiityaapaake ooryaa,” irootake ikantaitziri pairani “ooryaa 3.”Okaratzi jametari judío-payeeni irirori, te ishinkineta ovakera onkitaityaamanake.

Judea-satzi, Capadocia-satzi, Ponto-satzi,Asia-satzi, 10Frigia-satzi, Pan lia-satzi,Egipto-satzi, ipoña Africa-paira Cirene. Tema akaratakeri eejatzipoñaayetachari Roma, Judío-tatsiri ipoñakaari Judío-vetacha pairani. 11EejatziCreta-satzi, ipoña Arabia-satzi. Ariakaratakeri maaroni irirori akemayetakeriiñaavaitantayetakaro añaanepayeeni,

tzi.” 12

yeeni, te iriyote opaita jiñiiri.kaiyani: “¿Opaitama iroka?” 13Iro

taneri, ikantayetzi irirori: “¡Añaishinkitaiyatyaani irikaite!”

Etanakarori ikinkithatanakeri Pedro14Ipoña ikatziyanaka Pedro irirori,

itsipatakarira 11 Otyaantajanoriite,iñaavaitanake shintsiini, ikantzi:“¡Asheninká! ¡Jerusalén-satziite!pisantavakena onkantya piyotantyaari.15Piñaajaantakema eerokaite ishinkitatyairikapayeeni. Tera,tyaapaake ooryaa.* 16Aña omonkaratatya

neri, Joel-ni, ikantake:17 Ikantzi Pava:

kyaarone kitaite.

rotaitatyeenerimi.

yeeni eejatzi irishintopayeeni.Ari iriñaavyayetakya evankariite,

tsiri.18 Ari nonkempitaakeri evankaripayeeni

jotzikayeetari,yeeni.

Notyaantaineri Notasorenka apaata,ari inkinkithayetai.

19 Ari iriñeetake inkiteki kaariiriñaapiintaite.

Iriñeetero kipatsikika iraantsi,paampari, antaro kachaareenka.

20 Ompoña iriñeeteri ooryaatsiriintsivakimate,

tyaaro iraantsi,Irootaatsira omonkarataiya kitaiteimpokantaiyaari Pinkathari.

Tema antaro irovaneenkaroonkantaiya.

21 Inkarate pairyaanairine Pinkathari,javentaayetaari, iriiyetakeraavisakoshiretaatsine.

22¡Shirampariite! ¡Israel-mirinkaite!Pinkemaiyeni nonkante. Piñeeyakerinieeroka, irikaranki Jesús Nazaret-satzi,iriitakera jotyaantakemiri Pava.ventayetakemi, joñaakayetakemirookaratzi kaari piñaayevetaiyani pairani.23Iro kantamaitacha,ranki irika, povamaakaantakeri eerokaiteipaikakotantakariri kaariperoshireriite, ariomonkaratakari onkarate avishimoterine,tema irootake ikinkishiretzitakari Pava.24

takara,vaitaiya.taantsi. 25Tema iri josankinatakotakerieejatzi pairani David-ni, ikantake:

Noñaapiintziri Novinkathariteitsipatana.

Tema isaikatzira irirori nakoperoriki,tekatsira impaitya kitsirinkenane.

26 Irootake nokimoshiretantari,

tari.Iriitakera noyaakoperotaiyaari,naventagaiyaarira.

2

195

* 2.30: Tzimatsi osankinarentsi pairyiiriri Cristo isaikimotairi Pava tsika ipinkathariventantziirirori. * 2.42: Kantakotachari jaka “ipetoryiirori tanta,” iroora jantayetanairikempisantzinkariite aririka inkinkishiretakoteri Jesucristo ikamimotantake. Ari ikantzirojayootavakaiyani, ipetoryiiro tanta, jovaiyani, jiraiyini eejatzi imire. Tema jimatakotaatziiriJesús tsika ikantanairo joveraantanaaro jovakaanaari iriyotaanepayeeni. Irootakerajiñaaventapiintaitakeri, ikantaitzi “Pimpetoryeero tanta.”

27 Tema eero pookaventanaro noshire

kya.Eero pishinetziro eejatzi novathaompathaye, pitasorentsitenonatziira.

28 Piyotaakenaro tsika nonkantyanañaashiretai.

Osheki poimoshirenkaina aririkanontsipataiyaami.

29Iyekiite, ayotaiyini aaka tera iriacharineete David-ni ñaaventachane jaka,aña kamataike pairani irirori, ikitaitakeri,irojatzi isaiki iroñaaka. 30TemaKamantantaneri jinake irirori,take pairani tzimatsi ishinetakeneririPava, ari impinkatharitakairi aparoniincharinentyaari.* 31

karo iriñaakityeeromi David-ni,takero irañagai Cristo,keri eero isaiki irika sarinkaveniki, eeroopathayi eejatzi ivatha. 32Iriitakerajovañagairi Pava irika Jesús.tya, maaroni noñeeyavairini naaka.33Aritake ovajenokaa, isaikimotapairi

pai.takariri pairani Ashitariri, aritakeirotyaantakeneri Tasorentsinkantsi

rimi. Irootajaantakera piñaayetakeriiroñaaka. 34Tema kaarira David-niovajenokaachane inkiteki, aña iriitataikeñaavaitakerori pairani iroka, ikantake:

Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairiNovinkatharite:noriki ampinkathariventante.

35

riri kisaneentakemiri,

ryaakiitamento.36¡Asheninká!

taira Israel-ni.kotakaantakeri eerokaite,takaakeri Pava, irijatziita Cristo.”

37Ikanta ikemaiyavakera ikaratziapatotainchari,keri, josampitanakeri Pedro, eejatzipashinepayeeni otyaantajanori,nakeri: “Iyekiite, ¿tsikatya nonkantaiyaakanaaka?” 38Ari jakanakeri Pedro:shireyetai, poviinkaatzimentaiyaariJesucristo, pimpairyaayetanairi. Iroiriyotantaityaari impeyakotaimiro Pavapikaariperovetaka,yaami Tasorentsinkantsi. 39Irootakeishinetaitakemiri eejatzi eeroka, irojatziishinetzitaitakariri pitomipayeeni, ipoñaikaratzi nampiyetarori intaina. Temamaaroni ikaimashireyeetairi iriitakeraishinetziyeetakaniri eejatzi irirori.”40Osheki okaratzi iñaaventakeneriri Pedro,ishintsithatantakari eejatzi, ikantayetakeri:“¡Povavisaakoshiretya! ¡Pintainaryeeyaariirika atziriite kenashivaiyetainchari!”41Irojatzi ikempisantantanakari oshekiatziri oviinkaayetanaka, aamaaka ikaratzi3,000 atziri kempisantanaatsiri. 42Oisokerojovanakero okaratzi jiyotaayetakeririOtyaantajanori,kaana. Ari ipetoryaapiintaiyironi tanta,jaakoventanakaro eejatzi jiñaañaataiyini.*

Irañaantare etayetanakarori ikempisantzinkaritzi

43

ventantayetake Otyaantajanori,

2

196

* 3.1: Kantakotachari jaka “sheetyaake,” irootake ikantaitziri pairani “ooryaa 9.”

takero kaari iñaayeetapiintzi. 44Osheki

tanaatsiri, jantetaavakaanaro okaratzitzimimoyetziriri. 45Ipimantayetzirotzimimoyetziriri. Jayira kireekiitsiparyaayetziniri pashinepayeeni

yetachari. 46Ari ikantaitanaatya

nira tasorentsipankoki.nakero ikaimavakaiyani ipankokiirovaiyaani, ari ipetoryiirori tanta.Kimoshire ikanta ikempiyavakaiyani,itsinampashireyetanaira. 47

piintanakari Pava. Iroora onimoyetakeriri

naa. Arira okantaitanaatya kitaiteriki

tsine.

Jovashinchagaitziri kisoporokiri

3 1Okanta pashine kitaite, aritakesheetyaake jiñaañaatapiintaitantari.

Ari itonkaanakeri Pedro itsipatanakariJuan, iriyaatero tasorentsipankoki.* 2Arijomonthaakotantaka jamaitziri aparonishirampari kisoporokitatsiri. Ariikantzitatya ovakera itzimapaake.Maaroni kitaite jamaitapiintziriomorokira tasorentsipanko ipaiyeetziro“Ovaneenkaanto.” Ari isaikapiintzirionkantya impashiyetantyaariri kireekiikampiyetzirira ikaratzi kyaayetatsiri.3

kari Juan, iro inkyaantapaakyaarimitasorentsipankoki, ikampitavakeriimpashitanakyaari kireeki. 4

yaanakeri. Ikantziri: “¡Pamenena!”5Ikempisantatzi shiramparika,take impatyeeri tsika ompaitya. 6Irokantacha Pedro, ikantanakeri: “Teintzime noireekite, te intzime eejatzi oro,

iro kantacha tzimatsi nantzimotemiri.¡Pintzinaye! ¡Paniitai! NompairyeemiriJesucristo Nazaret-satzi, iriitakeraantemirone.” 7Jakotashitanakeri,takeri, jovatziyakeri. Omapokashitanakaishintsitanai iitziki eejatzi ishoonkitziki.8Ari jimitaanaka ikatziyanakara,aniitanake. Ari itsipatanakari irikaiteikyaapaake tasorentsipankoki,tanai, mitaamitaavaitanaa,naari Pava. 9Ithonkara jiñeetakerijaniitanaira,tanaara. 10Ipampoyaatziitaitanakerijiñaakerora avisaintsiri,vakyaari irika shirampari, iriitakekampitantapiintatsiri impashiyeetyaarijanta omorokira tasorentsipanko,tziri “Ovaneenkaanto.”

Ikinkithatakaantzi Pedroikyaapiintaitzi tasorentsipankoki

11Ikanta kisoporokivetachari, teirookane jovanakeri Pedro itsipatakariJuan. Ipampoyaatziitanakeri atziriite,thaankiperoini ipiyotzimentapaakariavisatapeshitakera tasorentsipankokiipaiyeetziro “Irashi Salomón.” 12Ikantajiñaavakeri Pedro, ikantavakeri:“¡Shirampariite! ¡Israel-mirinkaite!¿Opaitama pipampoyaaminthatantanarinaaka? Eerora pikinkishiretashivaitanaakara ashitaro noshintsinka, naakaratasorentsi nomatantariri naniitakagairiirika. 13Aña Ivavane Abraham-ni,Isaac-ni, Jacob-ni, ivavanetanakari eejatziacharineete, iriitakera matakerori iroka,ari onkantya iriñaapinkathayeetantyaaririItomi Jesús, tsika itzimi paakaantakerieerokaite janta jevariiteki. IkovavetakaPilato irirori iromishitovakaantairimi, tepikovimaita eerokaite. 14Iriitakemirapomishitovakaantaimi Tasorentsitatsiri,matzirori itampatzikashiretzi, aña intaani

2 3

197

pomishitovantashitaari ovantzinkari.15Ari okanta eerokaite povamaantakaririovañaashiretaneri. Iro kantacha Pavajovañagairi. Noñeeyakerini naakaitejañagai. 16Okaratzi ovashinchagaiririirika shirampari piñaapiintziri eerokaite,

naaro nopairyaakenerira Jesús.Irootakera piñaantaiyakariri iroñaakajeshitakotai kyaaryooperoini. 17Iyekiite,niyotzi naaka, tera piyoperotero okaratzipantayetakeri, ari ikempitakari eejatzipijevarepayeeni. 18Iro kantacha Pava, ariikenakairori jimonkarairo okaratziikinkithatakaayetakeriri maaronikamantaneriite, ikantake: ‘Aritakeinkemaantsitakaitakyaari Cristo apaata.’19Irootakera, pimpiyashitantaiyaaririeerokaite Pava, povashaantayetairopiyaariperonka, onkempivaitakyaaromi

vetaka.yaami Avinkatharite,taimira. 20Aritake irotyaantairi Pavaeejatzi Jesucristo, tema ishinetzitakamiropairani aritake impiye. 21Onkantavetakyairoñaaka, ontzimatye isaike Jesucristoinkiteki irojatzi irinintapaitetantakyaariPava irovakeratakagairo maaroniokempiyevetara pairani. Tema iroikinkithatakaayetakeriri Tasorentsishirerikamantantaneriite. 22

takeri pairani Moisés-ni, ikantake:Ari irotyaantake apaata Pava pashineKamantaneri,kyaanaro naaka jotyaantakenara.Asheninka irinatye. Maaroniinkamantayetapaakairi, ontzimatyeankempisantero.

23 Tema maaroni kaari kempisanterineirika kamantantaneri,yeetakeri,yeeni.

24Ari ikempitzitakari eejatzi Samuel-ni,iñaaventakotakero okaratzi añaayetakeri

iroñaaka, irojatzira iñaaventayetakeri

neriite. 25Eerokayetakera ñeeroneokaratzi ishinetantakeri Pava otzimiikinkithatakoyetakeri kamantantaneriite.Eerokayetakera ñeerone eejatzi okaratzijantzimotavakaakari pairani Pavaitsipatakari acharineete. Tema Pavaikantakeri Abraham-ni:

Iriira picharine tasonkaventairinemaaroni sheninkatavakaacharitsikarikapayeeni janta kipatsikinta.

26Ikanta jovañagairi Pava itomi, arijetakari jotyaantakemiri eerokaiteki,onkantya intasonkaventantyaamiri, ari

tantaiyaarori piyaariperonka.”

Pedro ipoña Juan jaayetanakeri jevariiteki

4 1Eenirotatsi Pedro itsipatakari Juanikinkithatakaayetziri atziriite,

areetaiyapaakani omperatasorentsitaari,itsipatapaakari ijevare aamaventaroritasorentsipanko, ipoña Saduceo-payeeni.2Ikisaiyatyaani, tema Pedro ipoña Juanjiyotaatziri atziripayeeni, ikantayetziri:“Omapero irañaayetai kamavetachari,iriitakera Jesús oñaakantapaintzirori.”3Joirikaiyapaakeri, jashitakotakaantakeriirojatzi onkitaitamanai, tema aritakesheetyaake. 4Iro kantacha osheki ikaratzikemayetavakerori kinkitharentsi,ikempisantayetanake. Jiroka ikaratzitzimanaintsiri kempisantzinkariite,ikarataiyini 5,000 shirampariite.

5Okanta okitaitamanai, japatotaiyakaniJerusalén-ki maaroni ijevaritejudío-payeeni, antarikonaite, ipoñaiyotzinkariite. 6Ari isaikakeri eejatzi Anásomperatasorentsijanori, Caifás, Juan,Alejandro,kaite omperatasorentsijanoriite. 7

takaantakeri iramayeetakeri Pedro ipoñaJuan. Josatekaitavakeri niyankijapatoiyakani, josampitakeri: “¿Niinkama

3 4

198

* 4.11: Pamenero Mt. 21.42; Ef. 2.20; 1 P. 2.6-8.

shintsitakaimiri okanta pimatantakaroriiroka? ¿Niinkama pipairyaakeri?” 8Ipoñajakanake Pedro, ikantakaatziitakariraTasorentsinkantsi, ikantanake:riite, Antarikonaite. 9

gairi? ¿Pikovatziima piyotaiyeni tsikaikanta jeshitakotantaari? 10Arinonkamantaiyakemiro, onkantyairiyotantyaari maaroiteniIsrael-mirinkaite. Irika shirampariatsipataiyakari jaka, iriira Jesucristoovashinchaakeriri, ipaiyeetziriNazaret-satzi. Iriitakera nopairyaakeri,irijatzira pipaikakotakaantakeri eerokaite.Iro kantamaitacha jovañagairi Pava.11Irika Jesús iri oshiyakarori mapipimanintakerira eerokaite,vaitakari ovetsikirori pankotsi. Irokantacha jovatziyeetairo pankotsinampikiikempitaaro iroorikami tzinkamintsi.*12Tera intzime pashine kempityaarineJesús jovavisaakotantzi. Tekatsiampairyagai jaka osaviki kipatsi, apaniroikantakaaro Jesús.”

13Ipampoyaitanakeri Pedro, eejatziJuan, ikantaiyanakeni piyotzimentakariri:“Piñeeri irika,tyaari, iro kantamaitacha ñaapinkathañaane jovayeetziri. ¿Iriima iyotaakeririJesús itsipatakari pairani?” 14Irojatziitsipatakari Pedro ipoña Juan irika atzirijovashinchagairi. Tera ontzime ompaityainkantakotanakeriri. 15

kaantairi japatotaiyanira,keni irirori iñaanatavakaiyani. 16Ikantzi:“¿Tsikama ankanterika irikaiteshirampari? Maaroiteni Jerusalén-satzijiyotaiyakeni itasonkaventantake. Eeroamatairo omanakoteri. 17Thameasaryiimatashityaari, ari onkantya eerojiyaatakaantaro iriñaaventeri Jesucristo,impairyaapiintairi.” 18Ipoña ikaimairi

eejatzi. Ikantaiyakeri: “Aritapaakerapiñaaventakeri Jesús, eero papiitairopiyotaantakoyetairi, pimpairyaayetairi.”19Iro kantacha jakanakeri Pedro ipoñaJuan, ikantanakeri: “¿Aritatsimanompiyathatyaari Pava, onkantyanonkempisantantyaamiri eerokaite?Intsityaa pinkantena. 20Eerora okantzinovashaantairo noñaaventayeterookaratzi noñaajaantakeri,keri eejatzi.” 21

karira jevariite, japakagairi. Temamaaroni atziriite itharomentanakari Pavajiñaayetakero avisayetaintsiri, tera

teriri. 22

chaayeetairi, anaaneentanakero 40tzimatsiri irosarentsite.

Jamanaiyini kempisantzinkariite iraventaashireperotantyaari

eero itharovantaiyani23Ikanta Pedro ipoña Juan, aritakera

japakagaitairi, jatake japatotaiyaniikarataiyini, ikamantakeri okaratziikantakeriri ijevare omperatasorentsitaariipoña antarikonaite. 24Aritakeraikemaiyakeroni, maaroiteni jiñaayanakeri Pava, ikantziri:nori, eerokatake ovetsikakero inkite,kipatsi, inkaare,yetarori. 25Eerokatake kinkithatakaakeripairani pinampire David-ni, ikantake:

¿Ipaitama ikiñaaneventaiyiriniatziriite?

¿Ipaitama ikinkishirevaitashitantakari?26

tsiri jaka kipatsiki,Ipiyotayetaka jevariite,Irimaimanetantyaariri Pinkathari,eejatzi iriyoshiitaneka Cristo.

27Arimaitaka jimatakero Herodes ipoña

4

199

* 5.7: Kantakotachari jaka “tekera osamanite,” iroora ikantayeetzitari eejatzi “3 horas.”

kika, eejatzi Israel-kani itsipatakari pashinesatzi atziriite,imaimanetakeri Jesús, pitasorentsitePitomi, piyoshiitane. 28Ari okantaka,

takari tsika onkantya. 29Iroñaaka,Pinkathari,takana, pishinetainaro pinampiyetaanara

tairo piñaane. 30Iroora pishintsinka

yetatsiri.kyaanariri nompairyeeri TasorentsiPitomi Jesús.” 31Ikanta ikaratakerorajiñaañaataiyakeni, ontziñaanaka jantatsika japatotaiyakani.karira Tasorentsinkantsi iñaaventanakeroiñaane Pava, tekatsi intharovakaanakya.

Maaroni tzimimoyetziririari ikaratzi jashitaiyaroni

32Oshekitanakera kempisantanaatsiri.Aparoni okantanaa ipampithashiretanaari.Te imashitavakaiyaaro opaitarika,

riri. 33Irikaite Otyaantajanori eekerojiyaatatzi ikinkithatakotziro tsika okantajañaantaari Pinkathari Jesús. Iniroiteraikaminthaayetakeri Pava maaroiteni. 34Te

tsine, tema itzimirika tzimatsine iipatsite,ipanko, ipimantayetziro. Iraakeri kireeki,35impakeri Otyaantajanori, iriitake

yeeni opaita ikoviri. 36Iroora jimatakeriaparoni Leví-mirinkaite ipaiyeetziri José,Chipre-satzi jinatzi,tajanoriite irirori, Bernabé. (ventachari iroka vairontsi Bernabé: “Itomiposhenkantaneri.”) 37Irika shiramparitzimatsi iipatsite, ipoña ipimantakero.Jaanakeri ovinaro iipatsite, ipapaakeriOtyaantajanoriite.

Ananías opoña Sa ra

5 1Iro kantacha tzimatsi pashine atziriipaita Ananías, itsipatakaro iina

opaita Sa ra, ipimantakero iriroriiipatsite. 2Irika shirampari jaapatziyakaroiina, jomanakaarantake ovinaro iipatsite.Jamakeriya tzimakaarantapaintsiri,ipapaakeri Otyaantajanoriite. 3

keri Pedro: “Ananías,tantakariri Satanás inthaiyakaiyaami, iro

tsi, pomanakaarantantakari ovinaropiipatsite?” 4“¿Kaarima eerokaashivetyaarone kipatsika? ¿Kaarimaeeroka ashityaarine ovinaro? ¿Opaitamapikinkishiretzitantakarori pantero iroka?Tera iri atziriite pamatavite, aña iriiraPava pikovavetaka pamataviterimi.”5Ikanta ikemavakera Ananías, tyaanake,kamanake. Iniroitera itharovaiyanakeniikaratzi kemayetaintsiri. 6Ipoñaanakaevankariite, iponatapaakeri, jaanakeri,ikitatakeri.

7Tekera osamanite, ari okyaapaake iinaAnanías, te iyote iroori opaitaavisaintsiri.* 8Josampitavakero Pedro,ikantziro: “Pinkantena, ¿Arima ikaratziovinaro?” Akanake iroori: “Jee, ariikaratzi.” 9Ikantziro Pedro: “¿Opaitamapaapatziyavakaantakari pikovipiñaantyaari Itasorenka Pinkathari?Jirika ipiyeeyakani aanakeriri piimeikitatziri, iroñaaka irayitanakyaamieejatzi eeroka.” 10Apathakeroraokantanaka Sa ra otyaanake ikatziyakaraPedro, kamanake. Ikanta ikyeeyapaakenievankariite, jiñaapaatziiro kamake.Jaanakero, itsipatagairo oime ikitatakarairirori. 11Ikanta jiñeetakero avisaintsiri,

kariite, eejatzi ikempitayetanakariikaratzi kemakoyetakerori avisaintsiri.

4 5

200

Osheki itasonkaventantayeetake12

janoriite japatotapiintaiyanakani jantaavisatapeshitakera tasorentsipankoipaiyeetziro “Irashi Salomón.” Eekero

shiki. 13Ipinkanera jovayetanakeripashineete,yaari. Iro kantamaitachari tzimataitatsiraosheki tharomentaperoventanakariri.14Eekero ipokanakitzi shirampariiteeejatzi tsinaneete, oshekitanake ikaratzikempisantanairiri Pinkathari. 15

koyetapaakeri ishitashiki tsikainkenapaake Pedro. Ikantayetzi:paakerika Pedro jaka,kantanakyaari kapicheeni iraampare,aritake ireshitakotai.” 16

paakari atziriite poñaayetaincharinampitsiki saikanampitzirori Jerusalén,jamayetake osheki mantsiyariite eejatziosheki jaakayetziri peyari,yetavakeri maaroiteni.

Ikisaneentaitanakeri Pedro ipoña Juan17Ikanta omperatasorentsijanori,

itsipatakari ikaratzi aapatziyakariri,irikaite Saduceo-payeeni,nakani. 18Jaakaantakeri Otyaantajanoriite,jashitakotakaantakeri. 19Iro kantachaotsirenivetanakara, pokake imaninkaritePinkathari, jashitaryaakotairi,vayetairi, ikantavairi: 20

tsipankoki, piñaaventaineri atziriite tsikaokantakota ovakerari añaantarentsi.”21Okanta kapichekitaite, areetaiyapaakanitasorentsipankoki,kaantapaake. Tetya iriyotaajataiyeniirirori omperatasorentsijanori,chani itsipayetakari iraapatziyane, eejatzimaaroni irantarikonaite Israel-mirinkaite.

tajanoriite jashitakoveetakarira.

22

kotane, te iriñaapairi. Piyapaaka,23ikantapaakeri: “Tera añagairi. Irojatziokanta noñaavetapaakaro ashitakameethaini, irojatzi ikatziyayevetaaamaventariri.kovetapaakari, te noñaapairi.” 24Ikantaikemavakera omperatasorentsijanori,

panko,taari,rika avisatsineri. 25Ariya jareetapaakariitzimi kamantapaakeriri: “Irikaitepashitakotakaantavetakari eerokaite,isaikaiyini janta tasorentsipankokiikinkithatakaayetziri atzirite.” 26Irojatzi

riite, jaanake osheki iratzirite, jamairieejatzi. Iro kantacha te irakotashivaiteri.Tema intharovakaayetyaari atziriiteintsitokantyaari mapi.

27Ikanta jareetakaapaakari,paakeri tsika japatotaiyakani jevariite.

vakeri, 28ikantziri: “¿Tema pikeminokantzi chapinki:takeri Jesús?’ Eekero piyotaatzirimaaroni Jerusalén-satzi. Pikantakotakenaeejatzi naaka, pikantzi:takeriri Jesús. 29Ari jakanake Pedroipoña pashineete Otyaantajanoriite,ikantanake:perote, eerora nokempisantashivaitariatziri. 30

keri eeroka Jesús, pipaikakotakaantakeri.Iro kantacha jovatzi ikempisantakeri pairani acharineni.31Jovajenokairi Pava, jomisaikairiirakojanoriki,tantzi. Iriira ovavisaakotagaineri eejatzi.Ikovake ampiyashireyetashitairi maaroniaakaite Israel-mirinkaite, ari onkantya

taka. 32

takeri Jesús, ontzimatye noñaaventero.

5

201

rone, tema iriitakera jotyaantakenariPava inampishireyetantaiyaana naakaitenokempisantairira.”

33Ikanta ikemaiyakeni, antaroikisanaka, ikovanake iroverimi. 34Irokantacha ari ikatziyanaka aparoni janta,paitachari Gamaliel. Fariseo inatzi irirori,

tane. Ñaapinkatha joviri maaroni atziri.Ikantanake: “Asheninká, intsityaaamishitovavakeri kapicheeni irikaite.”35Ipoña ikantzi: “¡Shirampariite!¡Israel-mirinkaite!shiretavakya kameetha tsikarikapinkanteri irika shirampariite. 36

shiretakoteri paitachari Teudas,ikantakaaperovaitaka irirori. Japatotakepairani 400 atziri. Iro kantamaitacharijovamacheetakeri Teudas, ithonka

takariri, ari ipeyari. 37Eejatzi okempitakapairani josankinatakotantari maaroniatziri, itzimaveta pashine paitachariJudas, Galilea-satzi inatzi. Japatotakeatziri. Iro kantacha jovamaitakeri eejatziirirori. Ipoña itzimporokayetanakemaaroni tsipayevetakariri, ari ipeyari.38Pinkeme nonkantemi naaka: Eeropimaimanetziri irika,vakyaari. Iriirika antashivaitaroinintakaanekiini, ari impeyashitaiyaapaniro, inkempitayetyaari apiterokanoñaaventakotakeri. 39Iro kantamaitacha,iriirika Pava matakaayetziriri okaratzijantayetziri, eerora pimatziri eerokaitepoitsinampayeri.netzirikari Pava.”

40

tsiri. Ikaimairi eejatzi Otyaantajanori,ipasatakaantakeri, ikantakeri:“Aritapaake piñaaventakotziri Jesús.”Irojatzi japakaantaariri. 41

kari. Tharomenta ikantaiyanakani,

ikantaiyini:

taaventaitakairira Jesús, apairyiiri.” 42Ariikantapiintanaatya jiyotaantzi maaronikitaite,koki, ikantzi: “Cristo inatziira irikarankiJesús.” Arira ikempitaayetakerori eejatzijanta pankotsipayeeniki.

Jiyoyeetake 7 ampitakotaneri

6 1Ikanta joshekiperotanakerairiyotaane, ñaavaiyetanake

griego-thatatsiri, ikantzi: “Pamenerijantapiintayetakeri hebreo-thatatsiri,

tzinkaro,tajaantayeta iriroriite.” 2Ipoñaashitaka12 Otyaantajanoriite, japatotakerimaaroni iriyotaane, ikantakeri: “Teraarite nookero noñaaventanairi Pavanaaka, nompapiintayetantyaamiripoyaari. 3Iyekiite ontzimatye pamenejaka akarataiyini, inkarate 7 atziri,iriitakera amenakaantapiinterone iroka.Pinkoye kameethashiretzimotakemiri,iyotanetachari, inampishiretziitantariTasorentsinkantsi. 4Ari onkantyanaakoventantyaarori naakaite noñaayete, nonkinkithatakaante,yete eejatzi.” 5

chari,riri. Ari ikoyeetakeriri Esteban,riri kameetha Pava,kari Tasorentsinkantsi. Ikoyeetakerieejatzi Felipe, Prócoro, Nicanor, Timón,Parmenas, ipoñaapaaka NicolásAntioquía-satzi,taariri judío-payeeni, tema irika kaariisheninka judío pairani. 6

nakeri irika 7janori, ari jiñaañaatakotavakeri,

yetantakari irako.7Eekerora oivaraanakitya iñaane Pava.

Eekero joshekiperotanakitzi eejatzi

5 6

202

iriyotaane janta Jerusalén-ki. Arijimatzitanakaro ikempisantayetanakeosheki omperatasorentsitaariite.tantaitakariri Esteban

8

tayetake janta atzirimashiki, tema Pavaneshinonkatakariri, ipakeri ishintsinka.9Iro kantamaitacha, tzimayetatsi judíoikaratzi apatotapiintachari itzimipaitachari “Jotzikaveetari.” Iriiyetakepoñaayetainchari Cirene-ki, Alejandría-ki,Cilicia-ki ipoña Asia-ki.thatanakeri Esteban. 10Iro kantamaitachate inkitsirinkeri, tema omapero Estebanjiyotanetakaakari Tasorentsinkantsi.11

kiini isheninka:tyaari Esteban. Pinkante: ‘NokemakeriEsteban ithainkimavaitziri Moisés-ni, ariikempitakeriri Pava eejatzi. 12Irooraovatsimaaperotanakeriri atziriiteikisaneentanakeri Esteban,nakari antarikonaite,riite. Jaakaantaitakeri, jaayeetanakerijapatotaiyani jevariite. 13

paakeri thaiyakotakariri Esteban,ikantapaake: “Irika shirampari oshekiithainkakero tasorentsipanko,kero Ikantakaantaitane eejatzi. 14

makeri ikantake: ‘Ari imporokakerotasorentsipanko Jesús ipaiyeetziriNazaret-satzi, ipoña irovashiñaayetairoameyetari aakaite jiyotaayetairiMoisés-ni. 15

chari, ipampoyaanakeri Esteban,iñaatziiri iporoki ikempitanakarimaninkari.

Joipiyanakeneri ñaantsiEsteban irojatzi jovayeetantakariri

7 1Ikanta omperatasorentsijanorijosampitakeri Esteban, ikantziri:

“¿Omaperoma ikantakoitzimiri?” 2Arijakanake irirori, ikantzi: “¡Iyekiite!¡Ashitaanitachari! Pinkeme nonkantemi.

Pairani isaikavetantakari acharineAbraham-ni janta Mesopotamia-ki,joñaakakari ovaneenkatachari Pava,

tyaaro Harán-ki. 3Ikantakeri: ‘Pookanairopinampitsite,rinkaite, piyaate pashineki kipatsinoñaakemiri naaka.’ 4Ikanta Abraham-ni,jookanairo inampitsite paitachari Caldea.Irojatzi ipokantaari inampitaaroHarán-ki. Ikanta ikamaira iriri, irojatzijotyaantantakariri Pava jaka, tsikaanampitaro iroñaaka aakapayeeni. 5Irokantamaitacha,tyaari, tekachaajaini irashitakaiyaarikapicheeni. Ishinetzimaitakaniri imperiapaata, aririka inkamake. Iriira

rine.taka Abraham-ni tekeramintha intzimeirovaiyane. 6Iro kantacha ikantakerieejatzi: ‘Iriñeero pincharineyetyaariirinampityaaro iipatsiteki pashine atziri.Onkarate 400tya iromperavaitaityaari janta. 7Impoña

vaitakyaarine. Iriima pincharineyetyaarinamairi maaroni jaka nampitsiki, ariirantavaitainari naaka.’ 8Ipoña ikantakeriPava eejatzi pairani Abraham-ni:‘Ontzimatye pintomeshitaanitya, tematzimatsi antzimotavakaiyaari.’Jimatakero pairani Abraham-ni. Eejatziikempitaakeriri itomi irirori,tapaakitziini 8 kitaite,keri.ranki Jacob-ni. Ari ikempitaakeriri eejatziJacob-ni 12 itomipayeeni, itzimiacharineyetanakari aakaite. 9Ikantairikaite, itzimi acharineyetaari aakaite,ikisaneentakeri irirentzi José,keri. Ari okanta jareetantakari inampikiEgipto-satzi. Iro kantacha,piintakari Pava, 10jovavisaakotairiokaratzi ikemaantsivaivetaka. Ipakeri

6 7

203

* 7.12: Kantakotachari jaka “ovaritentsi,” irootakera ikantayeetziri eejatzi “trigo.”

iyotanetaantsi,takariri ivinkatharite Egipto-satzipaitachari Faraón.ventantakariri irirori maaroniEgipto-satzi,mirinkaite irirori Faraón. 11Ipoñaareetaka antaro tashetsi janta. Oshekiikovityaaneentaiyakeni Egipto-satzi. Ariokempitakari eejatzi janta inampikiCanaán-satzi. Te iriñeero pairaniacharineni ompaitya irovayetaiyaari.12Ari ikemakeri Jacob eenirotatsiovaritentsi janta Egipto-ki. Jotyaantakeriitomiite iramanantakite.* 13Ikantajapiitakero jiyaataiyini, ari jiyotakagaariJosé irirentzipayeeni. Ari okanta

kamirinkaitetari José. 14Ipoña José,ikaimakaantairi iriri Jacob, eejatzimaaroni isheninka, aamaaka ikaratzi 75atziri jataintsiri Egipto-ki. 15Ari okantajareetantakari Jacob Egipto-ki. Ariikamairi irirori janta. Ari ikempitakarieejatzi ikaratzi acharineyetanakari.16Ipoñaashitaka jaatonkiyeetanairiSiquem-ki, jotyeetairi janta, otzimipairani Abraham-ni jamanantakeneririitomipayeeni Hamor.

17Okanta omonkaratzimataka okaratziikantakeriri pairani Pava acharineAbraham-ni. Tzimanakera oshekiireentsite asheninkapayeeni jantaEgipto-ki, 18irojatzi itzimantakari pashinepinkathari janta Egipto-ki,terine José. 19Ikanta irika pinkathari,osheki jamatavitakeri asheninka,nonkaavaitakeri. Ishintsiventakeriirookaventeri ireenchaanikite, onkantyainkamantyaari, eero joshekitanta.20Aripaitera itzimakeri Moisés irirori.Iriitakera irika eentsi ookimotakaririPava.kari ipankoki ashitariri. 21Okanta

riri inkamemi, oñaakeri irishinto Faraón,aakeri, opiraanitaari okempitakaantakeriiriirikami ovaiyane iroori. 22Ariikantakari Moisés-ni jiyotantakaroriokaratzi jiyotanetari Egipto-satzi.Iriiperori shirampari jinake, irooperoriokantayetaka jantayetakeri.

23Ikanta otzimakera 40 irosarentsiteMoisés-ni,payeeni, Israel-mirinkaite. 24Iro kantachaiñaapaake aparoni Egipto-tairi aparoni isheninka.kari Moisés isheninka, jovakeriEgipto-satzi. 25Iñaajaantake Moisés-ni ariikinkishiretaiyakeni isheninkapayeeni,

koventayetairi. Iro kantamaitacha irikaitete iriyotakotaiyeri. 26

nai, iñaake jantavakaiyani isheninka. Ariikovavetaka Moisés irookakairimi,ikantavetapaakari:vakaiyani pantavaka,kaiyani.’ 27Ipoñaanaka irika antziririisheninka, jotatsinkavakeri Moisés.Ikantziri: ‘¿Niinkama kantakemiriiroñaaka eerokara novinkatharite?¿Pikovatziima eeroka piyakoventena?28

taakeri chapinki povantakaririEgipto-satzi?’ 29Ikanta ikemavakeraMoisés ikantakeriri isheninka, ariishiyanaka. Jatake iipatsitekiMadián-satzi. Ari isaikakeri jantanampitsinentsiki, irojatzi itzimantakariapite itomi.

30Okanta avisake okaratzi 40 osarentsi.Janta tsika te inampiitaro, okaakitapairaotzishi paitachari Sinaí, ari joñaakakaririaparoni imaninkarite Pava,kairo kitocheemaishi. 31

thatanakero Moisés iñaakeri. Ikovajaantziiramenero okarikiini, ari ikemakeriri

7

204

Pinkathari iñaanatziri, ikantziri: 32‘Pavanonatzi naaka,take picharine, Abraham, Isaac, eejatziJacob.’ Ari itharovanakeri Moisés,okavaitanaka, tera inkove iramenanairo.33Ipoña ikantanakeri eejatzi:‘Pi-zapato-ryeeya,

thatakaakeri. 34Noñaakeri janta Egipto-kinokoyaakeri pisheninkapayeeni, oshekijashinonkaavaitaka. Nokemakerijatekashirevaitaiyakani. Irootakenopokantakari nontsiparyaakoventaimi.Eerokatake notyaante janta Egipto-kipantero.’

35Tema pairani imanintaveetakariMoisés-ni, ikantaitakeri: ‘¿Niinkama

tharite?’ Iriitajaantakera jotyaantakeriPava iroñaaka impinkathariventairiisheninkapayeeni,tairi eejatzi. Iriitakera matakairine

kairo kitocheemaishi. 36IrijatziraMoisés-kapayeeni Egipto-ki,tantzi janta. Arira ikempitaakerori eejatzijanta inkaareki ipaiyeetziri ‘Kityonkaari,’eejatzi okempitaka isaikavaivetantakariokaratzi 40 osarentsi tsika te inampiitaro.37Irijatzira Moisés-ni kantakeriri pairaniasheninkapayeeni: ‘Ari irotyaantakeapaata Pava pashine Kamantaneri, ari

takenara. Asheninka irinatye.’ 38IrijatziraMoisés-kapayeeni janta tsika te inampiitaro,ikinkithavaitakaakeri maninkari jantaotzishiki Sinaí,payeeni.neri ñaantsi, irojatzi jovavisaantakairoriaakaite. 39Iro kantacha te inkoveacharineete inkempisanteri Moisés-ni,osheki ipiyathatakari. Iro ikovaiyakeniimpiyeemi inampiki Egipto-satzi.

40Irootake ikantantakariri Aarón-ni:‘Iriivetaka Moisés tsiparyaakoventaanariEgipto-ki. Iro kantacha te ayote opaitaavishimotakeriri kaari ipokanta jiyaatzirachapinki otzishiki Sinaí. Povetsikenanovavanetaiyaari.’ 41

neri kempitavetyaarine evonkiri vaca.Ikovaiyakeni inkempitakaanteri Pava.

renkantyaariri ivavane.nira ovetsikakeri. 42Irootakera,ryaantanakariri Pava irikaite,

tachari inkiteki,takotzitakari kamantantaneriite,ikantake:

¡Israel-mirinkaite! ¿Naakama

yeeni pipometapiintzirira?Tema iro pantapiintakeri okaratzi 40

taro.43

piintakari,kero ipankoshetaitzirira.

tashiitari kempitariri impokiroipaiyeetziri Renfán,

kayetane eerokaite.Irootakera noshinetantyaamiriiraayeetemi intaina panaanakeroBabilonia.

44Isaikavaitantakari pairani acharineetetsika te inampiitaro,tsithaante. Ari jovakoyetzirori irosankinareMoisés-ni. Iroka tasorentsithaante,irootajaantakera jovetsikakaantakeriMoisés-ni tsikara okantajaanta joñaakakeriPava. 45Irootakera iroka jaajaapiintakeripairani acharineete, irojatzi jareetantakarikipatsiki tsika ontzime irashitaiyaari.Iroora jamayetairi ijevatantakariri Josué,joitsinampaantakariri ashivetaroriiipatsite, ikantakaarira Pava. Arira

7

205

thaante, irojatzi itzimantakari pairaniDavid-ni. 46Ikanta pinkathari David, oshekijaakameethatakeri Pava, ikantake irirori:‘Tema eeroka Pava iñaapinkathatakepairani Jacob-ni, pishinetena naaka

tyaari.’ 47

neriri tasorentsipanko. 48

cha Pava, Jenokisatzi te inampitantaropankotsi irovetsikane atziri. Irooraiñaaventakeri kamantantaneri, ikantake:

49 Jiroka ikantakeri Pava:Irootakera inkite nothointantarinopinkathariventantzi.

tantapiintari.¿Tsikama onkarateri pankotsiirovetsikayeetenari?

Eerora nantetaro nomakoryaantyaaro.50 ¿Kaarima naaka ovetsikayetakero

maaroni tzimayetatsiri?51Eekero ikantatzi Esteban: ‘Iro kantacha

eerokaite,retzi, tera pinkempisantanete,

yeta. Pashi povapiintakero pipiyathatakariTasorentsinkantsi pikempitakoyetaaripicharineete.’ 52¿Tzimaajatatsima aparoni

vaitya pairani picharineete?keri ikaratzi kinkithataintsiri, ikantake:

tzi.’ Aritakera pokake iroñaaka matzirori,iriitake pipithokashitaiyakari eerokaite,povakeri. 53Tema eerokaite iyotayevetaaro

kairi maninkari, iro kantacha oshekipipiyathataka.”

54

chari, antaro ikisanakeri Esteban,jatsikaikitashitanakari. 55Iriima Esteban

kantsi, jamenanake inkiteki, iñaakeroirovaneenkaro Pava, iñaakeri eejatzi

Jesús ikatziyaka irakojanoki Pava.56Ipoña ikantanake: “¡Pamene!Noñaakero inkite ashitaryaanaka,noñaakeri Itomi Atziri ikatziyakairakojanoki Pava.” 57

nakari irikaite. Ikaimaiyanakenishintsiini, ishiyashitapaakari Esteban.Joirikapaakeri. 58Ipoña jaayeetanakeriothapitapaa nampitsi. Ari jetapaakariitsitokantari mapi, isapokaiyanakeroiithaare, jookanakeneri aparoni evankaripaitachari Saulo, ikantakeri:kenaro noithaare, nontsitokavakeriita.”59Ikanta itsitokaitzirira Esteban, iñaatanakeri irirori Pava, ikantziri:tharite Jesús, jatashinenkatakenaranoñaapaimi.” 60Ari jotziverokanakari,iñaavaitanake shintsiini, ikantanake:“Novinkatharite, eerora poipiyiniri irokakaariperonkantsi.takero iroka, makoryaanake.

Ipatzimaminthatziri Saulo kempisantzinkariite

8 1Ikanta Saulo jamenakotakeriEsteban itsitokaitziri, ikantanake

irirori: “Arivé, kamake Esteban.”

tziri kempisantzinkariite jantaJerusalén-ki.kari maaroiteni Judea-ki, ikenayetanakeeejatzi nampitsiki Samaria. Eeniromaitaisaikanake Otyaantajanori iriroriite.2Ikanta ñaapinkathatasorentsitaneriiteikitatakeri Esteban,takari. 3Iriima Saulo ikovavetaka iriroriiraperoterimi kempisantanaatsiri.piintashiyetakeri ipankoki,tziri shirampari, tsinane, maaroni.Jominkyaakaantayetakeri.

Ikinkithayeetziro Kameethari Ñaantsi nampitsiki Samaria

4

chari, jatayetanake pashineki nampitsi.

7 8

206

Ikinkithatakoyetakero KameethariÑaantsi janta. 5Ikanta Felipe, iriitakeraaparoni shiyanainchari eejatzi, areetakanampitsi Samaria-ki.keri Cristo. 6Ari japatotaiyanakanimaaroni atziripayeeni, jovayempitatakaroikinkithatziri Felipe, tema iñaayetakeroitasonkaventantapaake eejatzi. 7

chaayetai osheki atziri jaakavetari peyari.Antaro ikaimayetzi peyari ishiyayetara.Eejatzi okempitakari, osheki atzirikisoporokivetachari,chane iitzi, jovashinchaayetairi maaroni.8Irootake ikimoshiretantakari maaroninampitarori janta nampitsiki.

9Iro kantacha tzimatsi janta paitachariSimón. Sheripiyari inavetaka pairani.Jamatavitake osheki atziri nampitachariSamaria-ki. Osheki ikantakaaperovaitaka.10Iñaapinkathatzivetakari atziriite,jevariite, maaroni, ikantayetzi: “Thameankempisanteri, tema irika Simónimatakero iñaavyatari Pava.” 11

santaitziri Simón maaroni ikantayetziri.

takeri isheripiyarinkakiini. 12Iro kantachajareetapaakara Felipe, ikinkithatapaakeroKameethari Ñaantsi ñaaventakotziririJesucristo, ñaaventakotziri eejatzi Pavatsika inkantaiya impinkathariventantai.Joviinkaayetanaka shirampariite, eejatzitsinanepayeeni. 13Ari jimatzitanakaroeejatzi Simón irirori, ikempisantavetanaa,oviinkaavetaka eejatzi. Te irookaneitsipatanakari Felipe,ventantayetzi. Ipampoyaaminthatanakeri.

14Ikanta Otyaantajanoriite saikatsiriJerusalén-ki, ikemakotakeri Samaria-satziikempisantayetairo iñaane Pava.Irootakera jotyaantantakariri Pedro ipoñaJuan. 15Ikanta jareetaiyakara Samaria-ki,jiñaariite, onkantya irinampishiretantaiyaaririiriroriite Tasorentsinkantsi. 16Temaintaani joviinkaayeetakeri ipairyeetakeri

Avinkatharite Jesús. Tekeramintha

tsinkantsi. 17Ikanta Pedro ipoña Juan,jotzimikapatziitoyetantakari irakoaparopayeeni.nakari Tasorentsinkantsi. 18JiñaakeriraSimón jantakeri Otyaantajanori, ikaratzijotzimikapatziitotantakari irako atziri,inampishiretantaari Tasorentsinkantsi,ipinavetanakari irirori Otyaantajanori,19ikantanakeri: “Jirika kireeki, pimpenaeejatzi naaka pishintsinka,tyaamiri eeroka,takaantyaariri Tasorentsinkantsinosheninka, notzimikapatziitotantyaariranako.” 20Ari jakanakeri Pedro, ikantziri:“¡Arira pinkarataveetairi piireekitepimpeyashitaiya! ¿Piñaajaantakema ari

tari Pava? 21Eerora pimataajatziropinkempitakotyaanaro naaka, temajiñaakemi Pava te pintampatzikashirete.22Povashaantairo piyaariperonka,pinkovakotairi Pava, añaamatsite ariimpeyakotaimiro pikinkishirevetakari.23Niyotakemi naaka,vaitaka.roshirevaitzi.” 24Ipoña jakanake Simón,ikantanake: “Pamanakotaina eerokaPinkathariki,tana okaratzi pikantakenari.”

25Ikanta Pedro ipoña Juan, ikaratakeroikinkithatakotakeri Pava.tanake pashine nampitsiki okaratzisaikatsiri janta Samaria-ki,kero janta Kameethari Ñaantsi. Ariraipiyeeyaani Jerusalén-ki.

Felipe ipoña Etiopía-satzi26Ikanta imaninkarite Pava,

keri Felipe, ikantziri: “Piyaate nampitsikipaitachari Gaza, iro pimpampithatanakeavotsi poñaachari Jerusalén-ki irojatzijanta.” Tema iroka avotsi irootakekenachari tsika te inampiitaro. 27Jatake

8

207

* 8.27: Kantakotachari jaka “Iriiperori inatzi,” Totaanikiri inatzi. Tema iro jametaiyarini pairaniikaratzi saikavankoyetziriri pinkathari, itotaanikiyeetziri, onkantya eero jovaiyantakaantantayetaipankoki pinkathari.

Felipe. Okanta niyanki avotsi,kari Etiopía-satzi. Iriiperori inatzi.Iriitake kempoyiiri kireeki jantaEtiopía-ki tsika opinkathariventantzitsinane paitachari Candace.tyaaro irirori Jerusalén-tziri Pava.* 28Iroora iriyaatairo iriroriinampiki, isaikantakaro ishiyakomento,

neri Isaías-ni. 29IñaanashiretanakeriTasorentsinkantsi irika Felipe, ikantziri:“Piyaate,chari.” 30Ikanta ipokashitapaakeri Felipe,ikematziiri Etiopía-satzi iñaanatziroirosankinare Isaías-ni. Ari ikantziri:“¿Pikemathatziro piñaanatziri?” 31Ariikantzi Etiopía-satzi: “¿Tsika inkenenonkemathatero, tera intzime impaityaiyotainarone? Pimpoke eeroka,tyaana.” 32Jirokara Osankinarentsiiñaanatziri:

Ikempitakaayeetakari jaayeetzirioisha irovayeeteri.

Ikempitakari oisha te inkaimavaiteirameeyeeteri,

Ari ikempitakari eejatzi irirori, maireikantaka.

33 Tsinampashirera ikantakaayeetakari,

koveetakariri.Ari jovamaayeetakeri, temaitaintzime irovaiyanepayeeni irirori.

34Ikanta irika iriiperori Etiopía-satzi,josampitanakeri Felipe: “Pinkantena.¿Niinkama iñaaventziri Kamantantaneri?¿Iriijatzima ñaaventacha? ¿Pashinemaiñaaventzi?” 35Ari jetanakaro Felipeikinkithatakaanakeneri irosankinarekiIsaías-ni, iñaaventanakeneri KameethariÑaantsi ñaaventakotziriri Jesús. 36Okantaosamaniityaake, ikenimotapaakero jiñaa,

ikantzi Etiopía-satzi: “Jiroka jiñaa.¿Eeroma okantzi noviinkatya naaka?”37Jakanakeri Felipe, ikantziri:santaperotanairika, ari onkantake.”Ikantzi Etiopía-satzi: “Nokempisantzi,iriitake Jesucristo Itomi Pava.” 38Arijovatziyakaantapaakero ishiyakomentoEtiopía-satzi. Ayiitanake apiteroite,jatanake jiñaaki. Ari joviinkaatakari.39Ikanta itonkaanai jiñaaki, jaanairiFelipe Tasorentsinkantsi. Irika iriiperoriEtiopía-satzi, tera iriñaanairi tsikaikenanake. Iro kantacha irika atzirikimoshire ikanta jiyaatai irirori. 40IriimaFelipe jiñaashitaaro irirori isaikapaiAzoto-ki. Ipoña javisayetanake pashinekinampitsi ikamantantayetziro KameethariÑaantsi, irojatzi jareetantaari Cesarea-ki.

Pashineshiretai Saulo(Hch. 22.6-16; 26.12-18)

9 1Ikanta irirori Saulo,tero jasaryiimayetari irovamayeri

iriyotaane Pinkathari.tantakari omperatasorentsijanori Judío,2ikantakeri:sorentsitaari saikatsiri nampitsikiDamasco, pinkanteri: ‘Pishineteri Sauloiraayeteri karatanairiri ipaiyeetziri“Avotsi.” Inkyaayete japatoyeetapiinta,iroosoyeteri shirampari eejatzi tsinane,iramakeri jaka Jerusalén-ki. 3Irojareetzimataka nampitsiki Damasco, arijomapokakeri morekanaintsiri inkiteki,joorentapaaka ikatziyakara Saulo.4Tyaanake Saulo. Ikematzi ñaantsiinkiteki, ikantaitzi: “¡Saulo! ¡Saulo!¿Opaitama pipatzimaminthatantanari?”5Jakanake Saulo, ikantzi: “¿Niinkamaeeroka Pinkathari?” Ari ikantaitanakeri:

8 9

208

thatakeri.cha apaniro,minthatatyeeyaaromi thoyempithovari.”6Ikanta Saulo,kera, ikantanake: “Pinkathari, ipaitapikoviri nantairi naaka.” Ari ikantanakeriAvinkatharite: “Pintzinaye, piyaatenampitsiki. Arira inkamantayeetemiroompaitya panteri.” 7Osheki itharovanakeikaratzi oyaatakeriri Saulo, temaikemavakero eejatzi irirori ñaantsi, teiriñaamaityaari ñaavaitatsiri. 8Ipoñaikatziyavetanaa Saulo. Ikovavetairokiryaanai, te onkante iramenanai.

kari, jaanakeri nampitsiki Damasco. 9Ariisaikeri janta okaratzi mava kitaite, teonkante iramenavaitai, te irovaiya, teirirai eejatzi imire.

10Okanta janta Damasco, ari isaikiaparoni iyotaari ipaita Ananías. Iriitakeiñaanatakeri Avinkatharite imishireki,ikantziri: “¡Ananías!” Ari jakanakeriirirori: “¿Ipaita, Pinkathari? Jaka nosaiki.”11Ikantziri: “Piyaate janta avotsikiipaiyeetziri ‘Tampatzikari.’ Ari osaikiipanko paitachari Judas,venteri aparoni shirampari ipaita Saulo, iripoñaachari nampitsiki Tarso. Ari isaikiriirirori iñaañaatzi. 12Nomishitakaakeriirirori. Jiñaakemi pikyaashitapaakeri,potzimikapatziitotantakari pako, irojatzijamenavaitantanaari.” 13

kera Ananías, ikantanake: “Pinkathari,osheki nokemi iñaaventayeetziri irikashirampari, koveenka okanta jantayetakeriJerusalén-tsitakaane.” 14“Iro ipokantari iroñaakajaka,

naami.” 15Ikantzi Pinkathari: “Piyaate.

keri naaka iñaaventaina maaroninampitsiki. InkinkithatakairiIsrael-mirinkaite isheninkatari irirori,

kata, eejatzi ivinkatharite. 16

ventyaana naaka.” 17Ipoña jiyaatakeAnanías pankotsiki isaikake Saulo.Kyaapaake, jotzimikapatziitotantapaakariirako. Ikantziri: “Iyeki, jotyaantakenaAvinkatharite Jesús, tsika itzimioñaakakamiri avotsiki pikenapaakeranki.

taiyaari, onkantya inampishiretantyaamirieejatzi Tasorentsinkantsi.” 18Ariraoparyaanake irookiki kempitavetaririshimapentaki, amenanai kameetha. Ipoñaikatziyanaka, jatanake iroviinkaataiteri.19Arira jovavaitanaa,taari kameetha.paintziri kempisantzinkariite nampitaroriDamasco.

Ikinkithatzi Saulo Damasco-ki20

kaantanake japatotapiintayetajudío-payeeni, ikantzi: “Iriitakera ItomiPava paitachari Jesús.” 21

thatanakeri ikaratzi kemiriri, ikantavaka:“¿Tema iriitake irika kisaneentziriJerusalén-ki ikaratzi pairyiiriri Jesús?¿Tema irijatzi pokaintsiri jaka irayeri

janoriki?” 22Iro kantacha Saulo eekeroishintsitatzi ikinkithatakaantzi tekatsiintharovakaiya.yeteri judío-payeeni nampitaroriDamasco-ki, ikemirira Saulo ikantzi:“Irikaranki Jesús Cristo inatzi.”

Saulo ishiyapithatari Judío-payeeni23Okanta avisanake osheki kitaite,

ikantavakaaka Judío-payeeni: “Thame overiSaulo.” 24Tema kitaiteriki eejatzi tsirenirikijoyaaventakari ishitovapiintaitziranampitsiki, inkene iroveri. Iro kantachaSaulo jiyotake ikovatzi irovamairi. 25Ikantakempisantzinkariite, jotetakeri antaroki

9

209

kantziri, jovaniiryaakotakeri tsirenipaitejakakiroki janta jotantoyeetziro nampitsi.Ari okanta ishiyantakari Saulo.

Areetaa Saulo Jerusalén-ki26Ikanta jareetaa Saulo Jerusalén-ki,

ikovavetaka intsipatapaiyaarimiiriyotaane Pinkathari. Iro kantacha oshekiitharovakaakari,taperotai irirori. 27Iro kantacha tzimatsikempisantzinkari paitachari Bernabé,jaapatziyanakari Saulo,tairi ipiyotara Otyaantajanori.keri: “Irika Saulo iñagairi Avinkatharitejanta avotsiki jatachari Damasco-ki, ariikinkithavaitakaakeri. Ari jetanakaro

tanairi ivairo Jesús.nakya.” 28

paari Jerusalén-ki, itsipayetapaari irikaiteOtyaantajanori. 29Iñaaventakeri ivairoJesús Pinkathari, tekatsi intharovakaiya.Arira ikinkithatakaayetziri judío-payeeniGriego-thatatsiri. Iro kantacha ikovakeiroveri irikapayeeni. 30

keni kempisantzinkariite, jaanakeri Saulojanta Cesarea-ki. Ipoña jotyaantairiTarso-ki.

31Ikanta kempisantzinkariite,tarori Judea-ki, Galilea-ki ipoñaSamaria-ki,yini, eekero jantakishireperotanakitzi,ñaapinkatha jovapiintanakeri Pinkathari,jookakoventakerira Tasorentsinkantsi.Eekerora jiyaatatzi joshekiperotanake.

Jovashinchagaitairi Eneas32Ikanta jareetantayetaka Pedro

nampitsiite, irojatzi jareetantaka Lida-kiinampiyetarora itasorentsishiretakaitairi.33Ari jiñaapaakeriri paitachari Eneas,kisoporokiri inatzi, tzimakotake 8osarentsi jonoryaavaitaka. 34

paakeri, ikantziri: “¡Eneas,gaimi Jesucristo. Pinkatziye, paanairo

ponoryaamento!” Arira ikatziyanakariEneas. 35Ikaratzi nampitarori Lida-kieejatzi Sarón-ki,vaita Eneas,riri Avinkatharite.

Añaantaari Dorcas36Okanta nampitsiki Jope, tzimatsi

aparoni iyotaaro opaita Tabita, iñaanekigriego ikantaitziro “Dorcas.” Iroka tsinaneokaminthaantapiintake,tapiintake. 37Ipoña aparoni kitaite,omantsiyatake Dorcas, kamake.kero, ikaataitakero, jonoryeetapaintzirojenoki opankoki. 38Okanta janta Jope-kite intainaperote osaiki nampitsi Lida,tsikara jareetaka Pedro.keni iyotaariite ari isaikiri Pedro janta,

kiteri: “Pimpokanake thaankiperoiniJope-ki.” 39Jatanake Pedro. Ikantajareetapaaka janta, jaayeetanakeri jenokitsika jonoryeetakero. Otapotapaakerimaaroiteni kamaimetzinkaro,paakani, oñaakayetapaakeri kithaarentsioshirikapiintane Dorcas. 40Ipoña Pedrojomishitovakero maaroiteni,vanaka, ñaañaatanake.tanaaro kaminkaro, ikantzi: “¡Tabita,pintzinaye!” Ari okiryaanai iroori,oñaatziiri Pedro, thointanaa. 41

kotakero irirori, jovatziyakero. Ipoñaikaimayetakero kamaimetzinkaroiteeejatzi ikaratzi itasorentsitakaitane,jiñaayetairo añagai. 42

takero nampitsiki Jope,tanakeriri Pinkathari. 43Oshekira kitaiteisaikavaitanake Pedro nampitsikika, iriisaikimotake shirampari paitachari Simón“Meshinantsipakori.”

Pedro ipoña Cornelio

10 1Tzimatsi Cesarea-ki aparonishirampari paitachari Cornelio,

iriitake ijevarite ovayiriite Roma-satzi

9 10

210

* 10.3: Kantakotachari jaka “itainkaperotanake ooryaa,” irootake ikantaitziri pairani “ooryaa 9.”

ipaiyeetziri “Italia-satziite.” 2Irika

neri jinatzi,kaite iñaapinkathatziri Pava. Ipapiintziriashinonkainkari osheki iireekiteokantavetaka te isheninkatari. Jiñaatapiintakeri Pava irirori. 3Okanta aparonikitaite, aritake sheetyaake,take ooryaa, ari jomapokakeririimaninkarite Pava ikyaashitapaakeriisaikakera irirori, iñaavakeri koñaaroini,ikantapaakeri: “¡Cornelio!”* 4

minthatavakeri Cornelio, itharonkakiinijosampitanakeri, ikantziri: “¿Pinkathari,ipaitama pikovakotanari?” Ikantanakerimaninkari: “Ikemakemiro Pava piñaatane,taka. 5Potyaante potzikatane nampitsikiJope onkantya iramantyaariri Simón,ipaiyeetziri eejatzi Pedro. 6

tziriri pashine Simón, ‘Meshinantsipakori’saikathapyaatzirori inkaare. Iriirakamantemineri opaita pantairi.” 7Ikantaishitovanai maninkari, ikaimake Cornelioapite inampire. Ikaimake eejatzi aparoniovayiri, iraventaane joviri,tasorentsivaitaneri jinayetatzi irirori.8Ikamantakeri okaratzi ikantaitakeriri.Jotyaantakeri Jope-ki.

9Okanta okitaitamanai, joveraakatampatzika ooryaa,mataiyaani Jope-ki jotyaantakeri. Arijataitanake irirori Pedro iriñaañaatejenoki pankotsipankaki. 10

takero itashe, ikovake iroya, iro kantachaovakera jonkotsiyeetzi iroyaari, arijiñaavyatakari. 11

naka inkite,rori antaro manthakintsimaanka,ithatoyeetakero opatziki. 12Okanta jantamanthakintsimaankaki tzimatsi oshekikantashivaiyetachari piratsi, ipoñaikaratzi kamathayetatsiri kipatsiki,

ipoñaapaaka tsimeripayeeni. 13

shita ikemake ñaanatakeriri, ikantziri:“Pedro, pintzinaye,yeeni, poyaari.” 14Ari jakanake Pedro:“Eero Pinkathari. Te novapiintari naakairikapayeeni ipinkayeetziri.” 15

nakeri Pedro iñaanaitziri, ikantziri:

tairi Pava, eerora pipaitashivaitari eeroka‘Ipinkayeetziri. 16Mavasatzi apiitakairoka. Ipoñaashitaka jaayeetanairomanthakintsimaanka inkiteki.

17Antaro okantzimoshirevaitanakariPedro, ipampithashirevaita opaitaoshiyakaaventachari okaratzi jiñaakeri.Arira jareetaiyapaakani irotyaantaneCornelio, josasampiventakotapaakeroipanko Simón. 18Jareetapaakarapankotsiki,tantapaake, ikantzi: “¿Ari jimayiri jakaSimón, ipaiyeetzi eejatzi Pedro?”19Ipampithashiretakominthaitaro Pedrojiñaakeri,kantsi, ikantziri: “Pamene, areetapaakaramava shirampari amemenatzimiri.20Pinkatziye, payiite.vaitzi, pintsipatyaari, tema naakatakeotyaantakeriri.” 21Arira jayiitapaakePedro, ikantapaakeri shirampariite:“Naakatake pikokovatzi. ¿Ipaitamapipokantari?” 22Ikantaiyanakeni irirori:“Nopoki jotyaantana Cornelio, ijevareovayiriite. Tampatzikashireri jinatzi,ñaapinkathatasorentsivaitaneri jini, iri

yeeni judío.keri imaninkarite Pava, ikantakeri:‘Pinkaimakaanteri Pedro, onkantyaimpokantyaari pipankoki, ari pinkemeroonkarate inkamantemiri. 23Ikanta Pedroikyaakaanakeri pankotsiki,paakeni. Okanta okitaitamanake, jatakePedro joyaataiyanakeri pokashitakeriri,

10

211

* 10.30: Kantakotachari jaka “itainkakera,” irootakera ikantayeetziri pairani “ooryaa 9.”

arira itsipatanakari eejatzi Jope-satzi,“iyekiite” inatzi.

24Okanta pashine kitaite areetaiyakaniCesarea-ki. Arira joyaaventakari Cornelioitsipayetakari isheninkamirinkaite, eejatzi

takeri irirori. 25Jareetapaakara Pedropankotsiki, ishitovashitanakeri Cornelio,jotyeerovashitavakari,vakerimi. 26

keri, ikantziri: “Pinkatziye, atziri nonatzieejatzi naaka, arira nokempitami eeroka.”27Ikanta jiñaanatzirira Cornelio,ikyaakaapaakeri, jiñaapaakitzi oshekiatziri apatotainchari. 28Ikantanake Pedro:“Piyotaiyini eeroka, naakaitejudío-yaami eerokaite kaari nosheninkata, tearitaajate nonkyaavankotemi. Irokantacha ovakeraini jiyotaakena naakaPava, te arite nonkantayetemi:‘Novinkane pinatzi.’ 29Irootakera kaari

kaantakena. Iroñaaka nokovi niyoteopaita pikaimakaantantanari.”

30Ikantanake Cornelio: “Chapinki,aritake tzimake 4 kitaite,take iroñaaka ooryaatsiri, itainkakera.

vaita, noñaañaatzi osheetyaakera, ariikoñaatzimotakena aparoni shirampari,shipakiryaa okantapaaka iithaare.*31Ikantapaakena: ‘Cornelio, ikemakemiPava piñaañaatziri, ikinkishiretakeropineshinonkatantapiintake. 32Potyaantenampitsiki Jope amerine Simón,tziri eejatzi Pedro. Ari jimayimotziriripashine Simón, meshinantsipakorinampitarori inkaarethapyaaki.’ 33Arinotyaantakeri thaankipaiteeni iriñeetemi,

paiteeni. Jirikayetakena iroñaakaipiyotakaakana Pava.

rite.”34Ipoña ikantanake Pedro: “Arira

niyotataitziri iroñaaka omaperotatyaPava te iramaakitaneteri atziri, 35añajaakameethayetziri ñaapinkathatanairiri,tampatzikashiretatsiri, okantavetakatsikarika inampiyetaro,veta. 36

tziriri Jesucristo, okaratzi jatakotaintsirinosheninkaki Israel-mirinkaite, iriitakera

riri irika.neri maaroiteni,neri eejatzi kameetha. 37

roni eerokaite okaratzi avisaintsirinoipatsiteki. Tema pikemakoventakerojiñaaventakeroranki Juan-ni okantakotaoviinkaataantsi. Irojatzi opoñaantanakariGalilea-ki, 38jiñeetakeri JesúsNazaret-satzi. Iriira Pava ipakeriishintsinka eejatzi Itasorenka. Ipoña

tayeta,tziri peyari. Iroora jimatantakarori irokatema Pava tsipatakari. 39Naakayetakeñaayetajaantakeri maaroni jantayetakeriJesús janta Judea-ki ipoña Jerusalén-ki.Ipoñaashitaka jovamaitakeri,yeetakerira. 40

kara mava kitaite jovañagairi Pava,ikantakaakarora irirori noñaayetairinaakaite. 41Tera iroñaakapanaatyaarimaaroiteni atziri, intaani naakaite,ikaratzi jiyoshiiyetakeri pairani Pavairiñaayetairi. Aritakera jañagai,tavaari novaiyani eejatzi niravaitaiyini.42

tayetairi atziriite, nonkantairi: ‘IriiraJesús jovakeri Pava iriyakoventairinemaaroni añaayetatsiri, ipoña ikaratzikamayetaintsiri eejatzi.’ 43Irijatzira Jesús

10

212

* 10.45: Irikaite “oyaatakeriri Pedro,” irijatzira ipaiyeetzitari “Totameshitaaniri.”* 11.2: Kantakotachari jaka “judío,” irijatzira ipaiyeetzitari “Totameshitaaniri.”* 11.3: Kantakotachari jaka “kaari asheninkata,” irijatziitara ipaiyeetziri “kaaritotameshitaaniri.”

taneriite, ikantake:rine irika impairyaayetairira, aritakeimpeyakotaineri iyaariperonka.

44Jiñaavaiminthaitzi Pedro, arira

tzi. 45Ipampoyaaminthataiyakeriniikaratzi oyaatakeriri Pedro, jiñaakerora

kantsi kaari isheninkata,karo irisakoperotaitatyeenerimi,*46ikemaiyakeri jiñaavaiyetantanakaropashineyetatsiri ñaantsi,kari Pava. 47Ipoñaa ikantanake Pedro:“¿Kantatsima ompetapithatyaariiroviinkayetya irikaite atziri,nakairi aakaite inampishiretantayetaariTasorentsinkantsi?” 48Ari jotyaantakeiroviinkaayeeteri irikaite impairyeeteriJesucristo. Ipoñaashitaka irikaiteikantanakeri Pedro:kena.”

Ikamantapairiri Pedrokempisantzinkariite Jerusalén-ki

11 1Ipoña ikemaiyakeni pashineOtyaantajanoriite ipoña iyekiite

nampitarori Judea-ki, ikantaitzi:yetairora Iñaane Pava kaari asheninkata,ikempisantayetai irirori.” 2Iro kantachajareevetaara irirori Pedro Jerusalén-ki,

yetaatsiri.* 3Ikantavairi: “¿Opaitamapareetantariri kaari asheninkata,payooyetakeri eejatzi?”* 4

takari. Ikantanakeri: 5“Nosaiki naakanampitsiki Jope, noñaañaaminthatzira,ari noñaavyatakari.tarori iniroite manthakintsimaanka,

ithatoyeetakero opatziki,kero okenapaakero inkiteki irojatzi tsikanosaikakera naaka. 6

nakero, noñaake osheki katsimari piratsi,noñaake ikaratzi kamathayetatsirikipatsiki, ipoña tsimeripayeeni. 7Ipoñanokemake ñaanatakenari, ikantana:‘Pedro, pintzinaye,yeeni, poyaari.’ 8Ari nakanake: ‘EeroPinkatharí,teri naaka irikapayeeni ipinkayeetziri.’9Japiiyeetanakena iñaanaitana,tana: ‘Tema irikapayeeni ikaratziishinetaantairi Pava,tari eeroka “Ipinkayeetziri.” ’ 10Mavasatziapiitaka iroka.nairo inkiteki okaratzi noñaakeri. 11Arirajareetaiyapaakani mava shiramparikokovatanari, jotyaantaitakeriipoñaakaro Cesarea-ki. 12

nakena Tasorentsinkantsi, ikantakena:‘Poyaatanakeri irikaite,revaitanake.’ Irootakera nomatakeri.Jirikara 6 iyekiite notsipatanakari. Iriiranokaratakeri nokyaavankotakeri aparonishirampari kaari asheninkata. 13

tavakena, ikantana: ‘Chapinki, noñaakemaninkari ikatziyapaaka jaka nopankoki,ikantakena: “Potyaante jatatsinerinampitsiki Jope onkantya iramantyaaririSimón, ipaiyeetziri eejatzi Pedro.14Iriitakera kamantemirone tsikapinkantya pavisakoshiretantaiyaari,

kaite.” ’ 15

keri, arira omapokashitatainakari

tsi iriroriite,retantakairi aakaite ovakeraini. 16Ariranokinkishiretanakero ikantakeriranki

10 11

213

Avinkatharite:tantaro jiñaa,kero eerokaite irinampishiretantyaamiTasorentsinkantsi kempivaitakamiiroviinkaayeetantyaamirimi.’ 17Temairiitajaantakera Pava neshinonkatakaririeejatzi iriroriite ikempitaayetaira aakaiteakempisantayetairira PinkathariJesucristo.tyaari nomaimaneteri Pava?” 18Ikantaikemaiyavakera iyekiite nampitaroriJerusalén-ki, tekatsi inkantaiyanakeni.Itharomentaiyanakarini Pava,nakeni: “¡Arira okantari!tairi Pava kaari asheninkata! ¡Kantatsira

ronka,yaari!”

Kempisantaatsiri Antioquía-ki19Aritakera jovamayitzitaitakari

Esteban,thayeetziri kempisantzinkariite. Irooraopoñaantanakari ishiyayetzitanakatsikarika ikaratzi kempisantzinkariitejanta Fenicia-ki, Chipre-ki ipoñaAntioquía-ki. Ari ikinkithatakaayetakeririjudío-payeeni tsika okantakotaKameethari Ñaantsi,takairi kaari isheninkata. 20

tachari, ari jareetaiyakani Antioquía-ki,kempisantaatsiri poñaachari Chipre-kiipoña Cirene-ki.keri eejatzi kaari isheninkata,keneri Kameethari Ñaantsi tsikaikantakota Jesús, Avinkatharitera.21Okantakaatziitakarira ishintsinkaAvinkatharite irikaite,

takari. Oshekira kempisantanaiririAvinkatharite. 22

tsiri Jerusalén-ki, ikemakotaiyakerini,jotyaantakeri Bernabé janta Antioquía-ki.23Jareetakara Bernabé, iñaapaakeri tsikaikanta Pava ineshinonkayetakari irikaite,

iniroite ikimoshiretapaake.

roshireyetantyaari Avinkatharite. 24Temairika Bernabé neshinonkataneri jinatzi,javentaashiretziitari Avinkatharite,inampishiretziitantari Tasorentsinkantsi.Irootakera joshekiperotantanakarikempisantanairiri Avinkatharite.25Ipoñaaka Bernabé, jatake Tarso-kiiriñeeri Saulo. 26Ikanta iñaapairi, jamairiAntioquía-ki. Ari isaikimovaitakeriiriyotaaneete aparoni osarentsi,jiyotaayetake osheki atziri. Ariraetanakaro janta Antioquía-ki ipaiyeetziri“Cristo-veriite.”

27Okanta aparoni kitaite, jareetaiyakaniAntioquía-ki kamantantaneriiteipoñaanakaro Jerusalén-ki. 28

taka, aparoni kamantantaneri paitachariAgabo, ikatziyanaka japatotaiyani,ikantanake: “Arira iriñeetake iniroitetashetsi maaroni nampitsiki.” IriiraTasorentsinkantsi ñaanashiretakeririjiyotantakarori.chari pairani ipinkathariventantakariClaudio. 29

kari Antioquía-satzi irineshinonkatyaariJudea-satzi irotyaanteneri iyekiiteokaratzi iraavyaayeteri. 30Iroorajimataiyakerini, ipairyeetakeri Bernabéitsipatakari Saulo iri amenakaanterone.Jotyaantakeneri antarikonaite jantaJudea-ki.

Jovamaitantakariri Jacobo,ipoña jashitakoitakeri Pedro

12 1Ikanta pinkathari Herodesipatzimaminthatake tsikarika

ikaratzi kempisantzinkari. 2

take inthatzinkaiteri Jacobo, irirentziraJuan. 3Ikanta jiñaakerora Herodeskameetha onimoyetakeri judío-payeeni,joirikakaantakeri eejatzi Pedro. Ariraavisayetakeri iroka joimoshirenkayeetajovantayeetapiintairori tantaponka.

11 12

214

4Aritakera joirikakaantakeri Pedro,jashitakotakaantakeri. Jovayetakeikaratzi 16tyaarine. Ikinkishirevetaka Herodes

ryaantsi. 5Jashitakominthaitziri Pedro,ñaañaataiyatsini kempisantzinkariitejapatoventakarira Pava.

Jomishitovaitairi Pedro6Okanta omonkaratzimatapaaka

iraantyaariri Herodes irika Pedroiroñaakanteri atziriiteki. Jimayira Pedrotsireni josatekakeri apite ovayiri,joosoyeetantakari apite ashirotha.

tayeetzi jaamaakoventari. 7

tharite, kitaisaante ikantakaapaakaro.Jotzinkamerekitapaakeri Pedro,jovakiryaakeri, ikantziri:nake!” Oparyaashivaitanaka ashirothajoosoyeetantakariri irakoki. 8Japiitakerimaninkari, ikantziri: “Pinkithaatya,pi-zapato-tya.” Ari ikantakero Pedro.Eekero ikantatzi maninkari:tyaaro piveviryaakoro, poyaatena.”9Shitovanake Pedro joyaatanakerimaninkari. Tera iriyote omaperorikaokaratzi jantziri maninkari.tzimovaitakari iriñaavyatatyeeyaami.10Iro kantacha javisanake aparoniaamaventariri, ipoña javisanakeripashine. Iro irishitovimate,karo ashirotatsiri ashitakorontsi,ashitaryaashivaitanaka apaniro.yanake. Ikanta janiitakera,tanaka, ari jookanairi maninkari apaniro.11Arira ikinkishiretanakari Pedro,ikantanake: “Arira niyotziri iroñaakaomaperotatya jotyaantakeri Pinkathariimaninkarite, intsiparyaakoventakenaHerodes-ki, itsiparyaakoventakena eejatzitsika inkantavaitenami judío-payeeni.”

12Ikanta jiyotanakerora Pedro iroka,jatanake opankoki María, irinirora Juan,ipaiyeetziri eejatzi Marcos, tsika jantajapatotaita iñaañaataitzi. 13Kaimapaakeikyaapiintaitzi. Okanta aparoni evankaropaitachari Rode, jatanake ameneriniinkarika. 14Ari iyovaantetavairi Pedrojinatzi, iniroitera okimoshiretanake, te

kyaari, opiyatainaka inthomointaokamantantzi, okantapaake: “Pedroinatziira kaimatsiri.” 15

kero: “¡Te pishinkiventatya!” Irokantacha eekero oshintsitatzi iroori,okantzi: “Omaperotatya.” Ikantaiyiniirirori: “Aama imaninkarite jinatzi,kaarira Pedro.” 16Eekero ishintsitatziPedro ikaimi. Ikanta jashitaryaakeneri,iñaatziiri Pedro inatzi,keni. 17Ari jovaankanakero irako Pedro,onkantya imairetantaiyaarini.taka ikinkithatakotanakero tsika

taariri. Eekero ikantanakitzi Pedro:“Pinkamanterira iroka Jacobo eejatzipashine iyekiite.” Ari ishitovanai,jatanake pashineki nampitsi.

18Okanta okitaitamanake, osheki

kariri, tema te iriyotaiyeni tsika ikenakePedro. 19Ikantakaantake Herodesinkokovayeetairi, iro kantacha terairiñeetairi.riri aamaventavetakariri,taitakeri. Ikanta avisake iroka, shitovaiHerodes Judea-ki,tyaaro Cesarea-ki.

Ikamantakari Herodes20

minthavaitakeri nampitarori Tiro-kieejatzi Sidón-ki.

yetairi,yani. Jotyaantaiyake jatashiyeterine

12

215

* 13.1: Irika “Herodes,” iriitakera pinkathariventantatsiri pairani Galilea-ki.

Herodes iraapatziyeeyaari. Ikantasaikavankotziriri Herodes,tane, paitachari Blasto,vakeri pokashitakeriri. IkantakoventakeriHerodes-kaantyaariri. 21Monkaratapaaka kitaite

takairi. Ari ikyaantanakaro ovaneenkaroiithaare ikinkithavaitakaantapiintantari,

kani, ikinkithavaitanake. 22

taiyirini atziriite, ikantzi: “¡Irintañaavaitaintsiri, Pava jinatzi, kaariraatziri!” 23Tetya onkantzimovaitaajatyaariHerodes ikempitakaantaitakari Pavaitharomentaitakari.

rite Avinkatharite, kenivaitanake,kamake.

24Iro kantacha,tzi iñaanera Avinkatharite, eekerojoshekiperotanakitzi kempisantzinkariite.

25

ratakero jantakero jotyaantantaitakaririJerusalén-ki, piyeeyaani Antioquía-ki, ariitsipataari Juan ipaiyeetziri eejatziMarcos.

Jetanakaro ikinkithatakaantziBernabé ipoña Saulo

13 1Tzimayetatsi kamantantaneriitejanta Antioquía-

taiyanira kempisantzinkariite,tsi eejatzi iyotaantaneriite. Jirikaikarataiyini: Bernabé, Simón ipaiyeetzirieejatzi Kisaakiri, Lucio poñaachariCirene-ki, Manaén ikaratakeri pairaniHerodes joimonkaiyakani, ipoñaapaakaSaulo.* 2Okanta japatoventaiyariniraAvinkatharite, itziventaiyarini,shiretakeri Tasorentsinkantsi, ikantakeri:

riri.” 3Ikanta ithonkatakero jiñaayakani, itziventaiyani,yetantakari irako irikaite,rini.

Ikinkithataiyini Otyaantajanori Chipre-ki4Ikanta irotyaantanera Tasorentsinkantsi,

jataiyanakeni Seleucia-ki,kani iriyaatero Chipre-ki. 5

keni Salamina-ki.tapaakero iñaane Pava japatotapiintaiyanijudío-payeeni. Arira jiyaatzitanakari eejatziirirori Juan irampitakovaiteri. 6

ryaanakero othampishi,kari Pafos-ki. Ari jiñaakeri aparonisheripiyari judío, thairi kamantantanerijinatzi, ipaita Barjesús. 7Irika sheripiyariiraapatziyane inatzi janta pinkathari SergioPaulo. Iyotaneri inatzi irika pinkathari,ikaimakaantakeri Bernabé ipoña Saulo,tema ikovatzi inkemero iñaane Pava. 8Irokantacha sheripiyarika paitachari iñaanekigriego Elimas, ikovavetaka irotzikatzikateripinkathari eero ikempisantanta. 9IkantaSaulo, ipaiyeetziri eejatzi Pablo,yaanakeri irika, ikantakaatziitakariraTasorentsinkantsi, 10ikantanakeri: “¡Thairí!Kaariperori pinatzi. Itomi kamaari pinatzi.Pimanintakero kameethari. ¿Eeromapovashaantaajatairo potzitzikayetziro

tharite? 11Iroñaaka irovasankitaataveetemi,osamani pinkantya pimavityaakite.”Apathakerora ikantanaka,nai. Ikokovavaitzi akathavakotairine.12Ikanta jiñaakerora pinkathari avisaintsiri,ikempisantanake.kero iñaaventayeetzirira Avinkatharite.

Areetaka Pablo ipoña BernabéAntioquía-ki saikatsiri Pisidia-ki

13Ikanta ishitovanaira Pablo jantaPafos-ki itsipayetakari ikarataiyini

12 13

216

otetanaka iriyaatero Perge-ki saikatsirijanta Pan lia-ki. Iro kantacha Juan, teiroyaatanairi, piyanaka iriroriJerusalén-ki. 14Ikanta jareetaka Perge-kiavisanake pashineki nampitsi Antioquíasaikatsiri janta Pisidia-ki. Ikanta janta,ikyeeyakeni japatotapiinta judío-payeenikitaiteki jimakoryaantaitari,paakani. 15Aritakera ithonkaitakero

neriite, Ikantakaantaitane eejatzi,

taita: “Iyekiite, kempitaka tzimatsi

mentantayetyaari atziriite.” 16Ipoñaikatziyanaka Pablo, jakovakotanakeonkantya irimairetantayeetyaari,ikantanake: “¡Shirampariite!¡Israel-mirinkaite! ¡Maaroni eerokaiteikaratzi ñaapinkathatairiri Pava!

17Iriitakera Pava iyoshiitakeriri pairaniavaisatziite, Israel-mirinkaite. Iriitakeraoshekyaakeriri. Ipoña joñaakantakeroishintsinka itsiparyaakoventairiraEgipto-ki. 18Ipoña ipiyathavaitakari Pavajanta tsika te inampiitaro okaratzi 40osarentsi.kero ipiyathayetakari. 19Ipoña japerotakePava ikaratzi 7 isheninkamirinkatavakaajanta Canaán-ki,kaayetaariri avaisatziite. 20Maaroni irokanoñaaventakemiri avisakera 450osarentsi okaratzi osamanitake. Ipoñaipairyaakeneri jevariite amenakoyeterine,irojatzi jovekaraantantapaakaroriSamuel-ni, kamantantaneri. 21Irokantamaitacha ikovavetaka aparoniivinkathariteperotyaari. Irootakera Pavaipairyaantakaniriri Saúl-ni, itomi Cis,isheninkamirinka Benjamín. Iriirapinkathariventakeriri okaratzi 40osarentsi. 22

tharyaakeri Saúl-ni, jimpoyaatantaariDavid-ni. Tema iri David-ranki Pava, ikantzi:

Noñaakeri David itomi Isaí,kena,

Iriitake materone irantero nokovirinaaka.

23Ikanta itzimakera Jesús,katakari David-ni. Iriitakera ishinetakeriPava irotyaanteri irovavisaakoyetaiaakaite Israel-mirinkaite. 24Tekeratsitaraimpokeeta Jesús, ikinkithakotzitakariJuan-ni, ikantake:shireyetai, poviinkaatzimentaiyaari Pava.’25Ikanta Juan-ni jimonkaratzimatakeroirantavaitane, ikantanake:kema naakatake irika? Tera naaka. Añaaatsikitakera noñaapinkathaperotzitarinaaka, te aritaajate inkempitakaantyaanairomperatane onkantyano-zapato-ryaantyaariri.’

26¡Iyekiite! ¡Abraham-mirinkaite!

tairiri Pava!

yaari. 27Tema ikaratzi nampiyetaroriJerusalén-ki ipoña ijevarepayeeni, terairiyotaiyavakerini Jesús,taiyakeri.tavakaro imonkaratakaatyaarora okaratzijosankinatakoyetakeri kamantantaneriite,

piintziro japatotapiintaiyanira kitaiterikijimakoryaantaitari. 28

keri Pilato irovakaanteri Jesús,taka tekatsi inkenakaashitapaintya irirori.29Ikanta ithonkakero jantayetakero

natakoyeetakeriri pairani,kotakeri ipaikakotakeri, ikitatakeri. 30Irokantacha Pava joviriintairi. 31Arirajetanakaro Jesús joñaakapanaatari

kari Galilea-ki irojatzi Jerusalén-ki.

tari. Iriitajaantakera ñaaventayetaiririiroñaaka tsikarikapayeeni isaikayetziatziri. 32Irijatziitara noñaaventzitamiri

13

217

* 13.33: Kantakotachari jaka “Salmos,” irojatzira ikantayeetzitari “apitetanaintsiri.” Temapanthaantsi onayetatzi ikantayeetziri Salmos. Oshekira onatzi, iroora apitetanaintsirijosankinayeetakero pairani iroka.

iroñaaka eerokaite, noñaaventzimiroraKameethari Ñaantsi tsika okantakotaishinetakeneriri Pava avaisatziite. 33Arira

keneriri, tema joviriintairira Jesúsjoñaakayetairi aakaite, tema icharineeteanaiyatziini.chari Salmo-ki, okantzi:

Notomi novimi eeroka.Naakatake pirintana iroñaaka.*

34Aritakera iñaaventzitakari Pavairoviriintairi Jesús, eero oshitzivaitantaivatha. Ikantake iñaavaitake:

Ari nomonkaratakeneri David-niokaratzi noshinetaajaantakeneriri.

35Pashineki Salmo okoñaatakoperotziiroka, okantzi:

Eerora pishinetziri oshitzivaite ivathapitasorentsite.

36Omaperora, kaarira David-takote jaka, tema jañaavaitakaapaintziriPava irika David-ni, ipoña imakoryaake,itsipataari ivaisatziite ikitayetaa, ariraoshitzitairi ivatha. 37Irooma ivatha irikajoviriintairi Pava, tera iriñeerooshitzivaite ivatha irirori. 38Iyekiite,ontzimatyeera piyotayetai eerokaite,iriira noñaaventzi Jesús, tema irimatairori ipeyakotaimiro piyaariperonka.39Eekerorika paakoventatyeeyaaroIkantakaantane Moisés-ni, eeroraipeyakotaitzimiro piyaariperonka. Iroomaaririka pinkempisantanairi Jesús, ariimpeyakotaimiro irirori. 40

yaani eerokaite,natakotakeri kamantantaneriite,ikantake:

41 Pinkemaiyeni manintzirorikyaaryoori,

Ari pinkitakitziitapainte, irojatzipimpeyantakyaari.

Tema ontzimavetakya apaataompaitya nantzimotaimiri,

Eeromaita pikempisantziro,vetakya ooñaarontemirone.”

42Ikanta ishitovimatanaira Pablojapatotapiintaita, ikovakotaiyakerinikaari isheninkata, ikantziri: “Pimpiyeerapashineki kitaite jimakoryaantaitari,papiitero pinkinkithatakainaro irokañaantsi.” 43Ikanta jiyaataiyeenirajudío-payeeni eejatzi kaari isheninkatajapatotaiyani, tzimatsira oshekioyaatanakeriri Pablo ipoña Bernabé. Ari

tantyaarori ikaminthaayetairira Pava.44Okanta areetapaa pashine kitaite

jimakoryaantapiintaitari, ipiyotaiyakaniosheki atziri inkempisantero iñaane Pava.45Iro kantacha jiñaakerira judío-payeeniipiyotaiyapaakani atziriite,yanakani,keri Pablo, ithainkimavaitanakeri. 46Teraintharovanake Pablo itsipatakari Bernabé,ikantakeri irirori: “Iro arivetacharinetavakyaami nonkamantayetemiromieerokaite iñaane Pava, tema judíopinayetzi. Irooma pimanintaiyakerora,eero piñeero irañaashiretakaayeetaimi.Irootakera nonkinkithatakaantyaaririiroñaaka kaari asheninkata. 47Tema ariokanta jotyaantakena Novinkatharite,ikantakena:

yetairi kaari pisheninkata,Ari onkantya piñaaventantaiyaaniririavisakotaantsi.

Pothotyeero maaroni kipatsi.”48

kaveta, ikimoshiretaiyanakeni,nakeni: “Osheki okameethatataitzi iñaanePinkathari.

13

218

* 14.13: Kantakotachari jaka “ipirapayeeni,” iriira toro-payeeni.

reyetai. 49

niki. 50Iro kantacha judío-payeeni,ikinkithavaitakaake iriiperoriitejevatakaantatsiri nampitsiki, tsinaneeteñaapinkathataaro, tsipatapiintavetakarijudío-payeeni japatotaiyani,kaakari impatzimaminthateri Pablo ipoñaBernabé, jomishitovairi inampitsitekira.51Ikanta Pablo itsipatakari Bernabé

tayeetyaari te inkempisantaiteri Pavajanta. Ari jiyaataiyanake pashinekinampitsi Iconio-ki. 52Iro kantachakimoshire ikantaiyakani iriyotaaneete,

kantsi.

Jiyaatake Pablo itsipatakariBernabé Iconio-ki

14 1Ikanta Pablo itsipatakariBernabé,

piintaiyani judío janta Iconio-ki.Ikinkithatakaapaakeri,yanake osheki judío-payeeni ipoña kaariisheninkata. 2Iro kantamaitacha,tatsi kisoshireri judío, ikaminaakeri kaari

kaantapaintsiri. 3Irootakera,paakari osamani janta.

yeni. Itasonkaventakaayetakeri, ariokanta jiyoyeetantari omaperotatya

rite. 4

naka ikaratzi nampitarori janta. Tzimatsiaapatziyanakariri judío-payeeni, tzimatsipashinepayeeni aapatziyanakaririOtyaantajanoriite. 5Ipoñaashitakajudío-payeeni itsipayetakari kaariisheninkata, ikinkithavaitakaakerijevariite irovasankitaavaiteri impoña

intsitokakaantantyaari mapi. 6Irokantacha iriroriite, jiyotake okaratziirantaiteri, shiyaka ikenaiyake Listra-kiipoña Derbe-ki,tsiri janta Licaonia-ki.nake eejatzi pashineki nampitsi okaratzitzimayetatsiri janta. 7

kero eejatzi Kameethari Ñaantsi janta.

Itsitokaveetakari Pablo Listra-ki8Okanta janta Listra-ki tzimatsi aparoni

shirampari kisoporokiri, te iraniivaitanete,tema ari ikantatya ovakera itzimapaake.Ari ithointaka irika shirampari, 9

santziri Pablo. Ipoñaashitaka Pabloipampoyaanakeri shiramparika, jiyotakeriosheki javentaashiretziivaitaka, kantatsiirovashinchagairi. 10Iñaanatanakerishintsiini, ikantanakeri: “¡Pinkatziye,pintampatzikatero piitzi!” Apathakerorajimitaanaka shiramparika katziyanaka,aniitanai. 11Ikanta iñeetakero jantakeriPablo, ikaimaiyanakeni atziriite iñaanekiLicaonia-satzi, ikantaiyini:yetakai pava joshiyakari atzirivé!”12Ikempitakaanakari Bernabé iriimiivavane paitachari “Júpiter,” iriima Pabloikempitakaanakari iriimi ivavanepaitachari “Mercurio,” tema iriitakerañaavaitatsi. 13Ikanta iromperatasorentsiteJúpiter, saikatsiri itasorentsipankote tsikaikyaapiintaitziro nampitsiki, jamakeipirapayeeni, inchateyapayeeni.

thateri Otyaantajanoriite, irovamayeneriipiraite, impometeneri.* 14Iro kantachaBernabé itsipatakari Pablo jiyotake iriroriikoviri irantaiyeri, isaperyaanakeroiithaare, josatekantanakari atziriite,ikaimanake, 15ikantzi: “¿Opaitamapantantyaarori iroka? Atziri nonayetatzinaaka, ari nokempitami eerokaite.

13 14

219

piintakari.tairi Pava Kañaanetatsiri, ovetsikakeroriinkite, kipatsi, inkaare, eejatzi maaroitetzimayetantarori. 16

takarori inevetashiyetari iriroriite. 17Iro

tyaari onkantya eero jiyotantaajataañaatsira irirori.katapiintakairi aakaite, jovaryiiro inkane,okithoyetantari avankirepayeeni, iripayetairori maaroni ovayetari, ari okantaakimoshireyetantari.” 18Okantavetakaikantayevetakari atziriite iroka, oshekiopomerentsitaka irovashaantakaantyaariri

neri.19Ariya jareetaiyapaakani judío

poñeenchari Antioquía-ki eejatziIconio-ki. Ikaminaayetapaakeri atziriite.Irootake itsitokantavetakariri Pablo.

piki, iñaajaantake aritake jovamaakeri.20

paakari, ari ipiriintanaari eejatzi ipiyanaanampitsiki. Ikanta okitaitamanake jatakeDerbe-ki itsipatanaari Bernabé. 21Ikantaikamantantapaakero Kameethari Ñaantsijanta Derbe-ki, ikempisantakaake oshekiatziri. Ipoñaashitaka ipiyaaro Listra-ki,Iconio-ki irojatzi Antioquía-ki. 22Ariikinkithatakaayetanairi iriyotaaneete,

tantyaariri javentaashireyetanakari,ikantayetziri: “Ontzimatyeera añeeroosheki ankemaantsivaityaari onkantya

tai Pava.” 23Jiyoyaanake tsikarikaikaratzi antarikonaite jevaterine

piintaiyani. Ipoña jiñaañaatakoventakeri,itziventayetakari, ikantapiintake:katharite, paamakoventaiyaari irikaiteaventaayetanaamiri.”

Piyaa janta Antioquía-ki saikatsiri Siria-ki24Ipoña ikenapairo Pablo janta

Pisidia-ki, irojatzi Pan lia-ki. 25

takaantanake janta Perge-ki, ipoñajavisanake irojatzi janta Atalia-ki. 26Arirajotetanaa irojatzi Antioquía-ki, tsikajanta jiyoyeetakeriranki iriyaatantyaari

tai Pava. Irootakera jimonkaratakeriiroñaaka jantayetakero. 27Ikanta jareetaaAntioquía-ki,tzinkariite, ikamantapairi okaratzijantakaayetakeriri Pava, tsika ikantaAvinkatharite javentaashiretakaayetaarikaari isheninkata. 28Ari isaikapairi Pabloitsipatakari Bernabé itsipayetapaariiriyotaaneete.

Japatoyeeta Jerusalén-ki

15 1Ipoña jareeyetaka Antioquía-ki,tsikarika ikaratzi shirampariite

ipoñaayetakaro Judea-ki,paake, ikantantapaake: “Iyekiite, eerorikapimonkarayetziro IkantakaantaneMoisés-ni, pintomeshitaanitaiya, eerorapavisakoshireyetai.” 2Ikanta Pablo

thatakeri irikaite areetapainchari.

teri Pablo,yeeni, iriyaate Jerusalén-ki iriñeeriOtyaantajanoriite ipoña antarikonaite,inkinkithavaitakotero kantainchari.3Ipoña jotyaantakeri ikenanake Fenicia-kiirojatzi Samaria-ki, ikamantantayetanaketsika ikantayetaa ikempisantayetai kaariisheninkata. Ikimoshiretaiyanakeniiyekiite ikemavakera. 4

kani Jerusalén-ki. Kameethara jaavakerikempisantzinkariite, Otyaantajanoriiteipoña antarikonaite. Ikamantapaakeriiriroriite jantakaayetakeriri Pava. 5Irokantacha tsikarika ikaratziFariseo-payeeni kempisantaatsiri,

14 15

220

ikatziyanaka iriroriite, ikantanake:“Ikaratzi kempisantayetaatsiri kaariasheninkata,tairo Ikantakaantane Moisés-ni,shitaanitaiya.”

6Arira japatoiyakani Otyaantajanoriite

tero tsika okantakota iroka. 7Ikantaosamanitake jiñaanatavakaaventakaro,ikatziyanaka Pedro, ikantanake: “Iyekiite,pinkinkishiretaiyeroni eerokaite tzimatsijantzimotayetakairi Pava pairani.

kata, ari okanta ikempisantantayetaariiriroriite. 8Tema Pava jiyotake tsikaikanta ishireki, ari joñaakayetairori ikoviirirori inampishiretantayetaiyaariTasorentsinkantsi kaari asheninkataikempitaayetakairanki aakaite. 9Tema

kaira eejatzi aakaite, joitentashireyetairijaventaashiretaarira. 10¿Aritatsimapiñaantavaityaari iroñaaka Pava?¿Opaitama piñaatenatakaantavaityaaririayotaane? Tema pishintsiventavaitakeriirimonkarayero kaari aavyaajatzi aakaite,kaari iraavyaajate eejatzi avaisatziite.11

rite Jesús ovavisaakoshireyetairi aakaite.Arira inkempitziyetaiyaari eejatziiriroriite.”

12Ari jimairetaiyanakeni maaroiteni,ikempisantanakeri Bernabé ipoña Pablo

keriri Pava janta pashinesatziki atziriite,itasonkaventakaayetakeri. 13Ikantaithonkakero ikamantantake, ikantanakeJacobo: “Iyekiite, pinkempisantavakena:14Ikamantakairo Simón tsika ikanta Pava

tzi atziriite,yaariri, impairyaayetairi. 15Arira

keri pairani kamantantaneriite, ikantake:

16 Aririka onkaratapaake iroka, arinompiye.

tsiri.Nompinkatharitakairi incharinetyaariari inkempitaiyaari tsika ikantairirori nopinkatharitakaakeri.

17 Ari onkantya inkokovatantyaanaripashinesatzi atziri, inkantayetaina:‘Novinkatharite,’

Ari onkantya nashiyetantaiyaaririkaari pisheninkata,tainara.

18

tharite,

rori.19Irootakera nonkantantyaari naaka, eeroaritzi añaakaayetyaari kaari asheninkataikaratzi kempisantayetairiri Pava.20Intaani otyaanteneri osankinarentsiashintsiventeri eero jovayetantari

tari, eero jimayempivaiyetanta, eerojovakoyetantaro iriraane piratsipayeeni.21Tema irooyetake iroka irosankinareniMoisés iñaaventakoyetapiintaitziritsikarikapayeeni japatotapiintayetarajudío kitaiteriki jimakoryaantaitari.Irootake jetanakari pairani. Irootakerairovashaantantyaarori irokapayeeni eero

yeeni.”22Ikanta Otyaantajanoriite ipoña

antarikonaite,kariite, jiyoyaake irotyaanteri Antioquía-kiintsipatyaari Pablo ipoña Bernabé. Jirikaikaratzi jiyoyaakeri: Judas itzimiipaiyeetziri eejatzi Barsabás, ipoña Silas.Iriiyetakera jevatakaayetakeriri iyekiitejanta. 23

rentsi. Jiroka okantzi osankinata: “Iyekiite,naakaite Otyaantajanoriite, antarikonaite.

kamirinkata nampiyetarori Antioquía-ki,

15

221

Siria, ipoña Cilicia-ki. 24Niyotaiyaketzimatsi poñaayetanainchari jaka, irioñaashirenkakemiri janta,rayetairo Ikantakaantaitane,taanitaiya. Kaarira notyaantane naakaite.25Irootakera nokinkithavaitantakari jaka,ari niyoyaake tsika ikaratzi akarataiyirini,onkantya iriyaatantyaari iriñeemiintsipatanakyaari etakokitane Pablo ipoñaBernabé. 26Iriiyetakera apeshiventakaririAvinkatharite Jesucristo. 27

takemiri iroñaaka: Judas ipoña Silas.Iriitake kinkithavaitakaapaakemineri jantainkamantapaakemiro maaroni iroka.28Tera arite noñaakaavaityaami eerokaite,

tsinkantsi, eejatzi naakaite. Aña intaanipimayetanairo okaratzi kovajaantachari.Jirokara: 29Eerora povayetari vathatsijashitakaitariri ivavanetashiyeetari. Eeropovakoyetaro iriraane piratsi. Eeropimayempivaitzi.nakero iroka, kameethatake. Ari okaratzi.”

30Ikanta jotyaantaitakeri, jatakeAntioquía-ki. Ari japatotapaakerikempisantzinkariite,rentsi. 31Ikanta jiñaanatavakero,ikimoshiretziitaiyanakeni. 32Temakamantanerira jinayetzi Judas ipoñaSilas, itharomentakaapaakari iyekiiteiroisokerotyaari Pava,paakerira. 33Okanta osamanitakeraisaikimovaitakeri kameetha, jotyaantairitsika ipoñaakaro pairani. 34Iro kantachaSilas okameethatzimotakeri iriroriirisaikanake. 35Eejatzi Pablo itsipatakariBernabé irojatzi isaikanake iriroriiteAntioquía-ki, ikarayetakeri oshekipashinepayeeni,tzi, ikamantantziro iñaane Avinkatharite.

Pablo itsiparyaari Bernabé,japiitakero jiyaatzi ikinkithatzi

36Ikanta osamanitake, ikantairi Pabloirika Bernabé: “Thame apiitero areetyaari

kero iñaane Avinkatharite. Amenairitsika ikantayeta.” 37Ari ikovavetakaBernabé iraanakerimi Juan, ipaiyeetzitarieejatzi Marcos. 38Iro kantacha teonimoteri Pablo iraanairi, tema Marcosjookaventakeri janta Pan lia-ki, te

take ikinkithatakaantzi. 39Ariraiñaanaminthatavakaiyakani. Aripaiteraitsiparyaavakaanakari. Jaanakeri Bernabéirika Marcos, otetanaka ikenanakeChipre-ki. 40Iriima Pablo, jiyoyaakeriSilas. Ipoña jiñaañaatakotavakeri iyekiite,ikantaiyini: “Novinkatharite, naventaamieeroka, aritake pinkaminthaakeri irika.”Ari jiyaataiyanakeni. 41Ikanta ikenanakeSiria-ki, ipoña Cilicia-ki,

tsiri.

Timoteo itsipatari Pablo ipoña Silas

16 1Ikanta jareetaka Pablo jantaDerbe-ki itsipatakari Silas irojatzi

jareetantakari Listra-ki. Arira jiñaakeaparoni iriyotaane Avinkatharite ipaitaTimoteo, otomi judío kempisantatsiri,griego-thari jirintari. 2Ikanta irika Timoteo

kariite nampitarori Listra-ki eejatziIconio-ki. 3Ari ikovakeri Pablo inkarateriTimoteo.taanitakeri onkantya eero ikisavaitantajudío-payeeni nampitarori janta, temajiyotaiyini maaroiteni griego-thari jinatzijirintari Timoteo. 4Ikanta ikenayetanakeranampitsiiteki, ikamantayetanakerikempisantzinkariite imonkarayetairojosankinatakeriranki Otyaantajanoriiteitsipatakari antarikonaite jantaJerusalén-ki. 5

naka, eekero jiyaatanakitzi kitaiterikijoshekiperotanake. JomishimpyaakeriPablo aparoni Macedonia-satzi.

15 16

222

6Ikanta Pablo joshinampitanakeroFrigia ipoña Galacia, tema te ishinetairiTasorentsinkantsi inkinkithatakaantejanta Asia-ki. 7Irojatzira jareetantakariMisia-ki. Ari ikinkishirevetakariiriyaatero Bitinia-ki, iro kantacha teishinetairi Itasorenka Jesús. 8Avisanakejanta Misia-ki, oirinkaiyapaakaninampitsiki Troas. 9

takeri Pablo tsireniki, jimishitake aparoniMacedonia-satzi, ikantziri: “Pareetyaananonampiki, pinkaminthaayetainanaakaite.” 10Ikanta jimishivaitakeraPablo,yeni Macedonia-ki, tema niyotanakeiriira Pava kaimashireyetakenari jantanoñaaventero Kameethari Ñaantsi.

Jashitakoyeetakeri Filipos-ki11Ari notetaiyanakani Troas-ki, apatziro

novanakero niyaatziro Samotracia-ki.

tantapaakari nampitsiki Neápolis. 12Ipoñanavisanake irojatzi Filipos-ki,rora poñaayetainchari Roma-ki,otzinkami nampitsi onatzi jantaMacedonia-ki. Ari nosaikavaitapaakerijanta. 13Okanta aparoni kitaitejimakoryaantapiintari judío-payeeni,niyaatake jiñaathapyaaki,shiretaiyakani ari iñaañaatapiintaiyani.Ari noñaapaakeri tsinane apatotaiyakani,nothointaiyapaakani noñaaventziniroKameethari Ñaantsi. 14Okanta aparonitsinane apatotainchari opaita Lidia,opoñaaro iroori nampitsiki Tiatira. Opoki

yetatsiri. Tema oñaapinkathatapiintakeriPava iroka tsinane, okemaminthatakeriikinkithatzi Pablo,karo Avinkatharite. 15Oviinkataka,otsipatakari ikaratzi saikavankotzirori.Ipoñaashitaka okantaiyanakena:rika eerokaite nokyaaryooventairiAvinkatharite, pimpokaiyemi pimaye

nopankoki.” Ari nomataiyakeroni, temairootake shintsiventakenari.

16Ipoñaashitaka aparoni kitaite,niyaataiyini noñaañaate, nomonthaakaaparoni evankaro otzikataaro.tzirora peyari, jiyotakaayetziro opaitarikaavishimoterine atziri. Irootakeraipinayeetantari osheki onampitarori.17Iroka evankaro etanakaro oyaatanakeriPablo, oyaataiyanakena eejatzi naakaite,okantzi okaimi: “¡Irika shirampariiteinampire jinatzi Pava Jenokisatzi,iriitakera kamantemirone eerokaitepavisakoshiretantaiyaari!” 18Ariokantapiintatya iroka kitaiteriki, irojatziovatsimashiretantakariri Pablo,shitanakaro, jiñaanatanakeri peyariaakashiretakerori, ikantziri:tairo evankaroka,mirone nopairyaakerira.” Apathakeroikantanaka peyari jiyaapithatairo.

19Ikanta jiñaakero omperatarori,jiyotanake eerora jaantaaro oshekikireeki. Joirikakeri Pablo itsipataakeriSilas, jaanakeri jevariiteki, irojatzi jantaipiyotzimentapiintantayeeta. 20

keri amenakotaneriite: “Irikaite judíojinatzi. Ichapishiryaayetakeri atziriitejaka anampiki, 21jiyotaayetakeri kaariashineyetzi irantayeetero,kamirinkaite inayetatzi Roma-satzi.”22Arira ipithokashitaitanakariri Pabloipoña Silas, ikantake amenakotaneriite:“Pisapokayeteri, pimpasavaiteri.”23Aritakera ipasavaitakeri osheki,jashitakotakaantakeri. Ikantanake:“Paamaakoventaperotatyeeyaarira.”24

keri, jominkyaaperotakeri inthomointa,javikiitantakari inchakota.

25Okanta niyankiite tsireni, jiñaañaatziipoña ipanthagaiyini Pablo itsipatakariSilas, kemaiyatsini pashine ashitakotaari.26Omapokashitanaka onikanaka,paakero jashitakoitakeri. Apathakero

16

223

ashitaryaayetanaka ashitakorontsi,javitaryaakovaishitanaka ashitakotaariithatakoveetantakari ashirotha. 27Ipoñaikakitanake aamaakoventaneri,

kari, ari jinoshikanakero irovathaamentoikovi irosataiya,taka ashitakotaariite. 28Iro kantachaPablo ikaimitakotanakeri, ikantziri:“¡Eero povashinonkaavaitashita,tsi nosaikaiyini maaroiteni jaka!”29Ipoñaashitaka irika aamaakotaneriikaimatakaantake ootamentotsi,rotanakitya ikyaapaake, okavaitanakaitharovanakera, jotyeerovashitapaakariPablo ipoña Silas. 30

keri, josampitakeri, ikantziri: “Pinkathari,

tantaiyaari?” 31Ikantanakeri irirori:“Pinkempisantairi Pinkathari Jesús,aritake pavisakoshiretai eeroka eejatziikaratzi saikavankotzimiri.” 32

nakeneri tsika ikantakota Avinkathariteeejatzi ikaratzi saikavankotakeriri.33Ipoñaanaka eeniro niyankiite tsireniirika aamaakotantaneri ikivanakenerijaavyaavaitakerira ipasayeetakeri. Ipoñajoviinkaayetaka irika itsipayetakariisheninkamirinkatari. 34Ari jaanakeriipankoki, ipapaakeri irovarite.rera ikantanaka irika ikempisantairira

keriri.35Okanta okitaitamanake, irikaite

amenakotaneriite ikantakaantakeriaamaakotantaneri, ikantake:vakaantairi irikaite.” 36

tantaneri, ikantakeri Pablo:

taimi. Kantatsi iroñaaka piyaatayetaikameetha.” 37Iro kantacha Pabloikantanake irirori:tanera Roma-satzi nonatzi naaka, iro

mentapiintaitanta, te iramenavakero

tzimatsirika nokenakaashitane.takaantakena. ¿Iroñaakama ikoviiromanakaiyaana iromishitovayetaina?¡Te nonkovero!nake irirori iromishitovayetaina.”38Ikanta irika aamaakotantaneri,takeri amenakotaneriite. Ikemavakerairosankinatakotane inatzi Roma-satzi,iniroitera itharovaiyanakeni. 39Jatanakeamenakotaneriite, ikantapaakeri Pabloipoña Silas:taakaantavaitakemi.kaantairi, ikantavairi: “Piyaataityaami.”40Ari jiyaataiyeeni opankoki Lidia.

riite, itharomentashiretakaayetanaari,jataiyeeni.

Imaimanetaitantake Tesalónica-ki

17 1Ikanta jareetantayetara Pabloipoña Silas ikenayetanake

Anfípolis-ki, Apolonia-takari Tesalónica-ki, ari otzimiri jantajapatotapiintaiyani judío-payeeni. 2Temairo jametapiintakari Pablo aririkairareetya pashineki nampitsi, ikyaapiintzitsikarika japatotapiinta judío-payeeni,ikinkithatzi. Irootakera jimatapaakeriiroñaaka. Ipoña japiitairo pashinekikitaite jimakoryaantaitari, japiitairoeejatzi. Ari iñaanaminthatapiintakeririjudío. 3

rentsiki tsika iñaaventakota Cristoinkamimotante, impoñaashitakyairañagai eejatzi. Ikantayetziri: “IrikaJesús noñaaventakemiri, iriitakeraCristo.” 4Arira ikempisantanakeri tsikaikaratzi judío, ikempiyanakari Pabloipoña Silas. Ikempisantaiyanake eejatziosheki griego-rentsitaneri, ari okempitzitakari eejatziñaapinkathataaro tsinaneete. 5Irokantacha judío-tsine, te onimoshiretanakeri. Japatotakekaariperoshireriite. Jotyaantakeri

16 17

224

* 17.16: Iroka nampitsi Atenas otzinkami onatzi nampitsi, ari inampitarori osheki iyotaneriiteGriego-thayetatsiri. * 17.18: Ipaiyeetziri jaka “iyotaneriite,” iriiyetakera kempisantayetziroriokaratzi jiyotaantayetziri paitachari “Epicuro,” ikantzi: “Iro kovaperotachari ankimoshirevaite.”Tzimatsi eejatzi pashine ipaiyeetziri jaka “iyotaneriite,” ipaita “Stoa-satziite.” Ikempisantaiyironiiriroriite okaratzi jiyotaantakeri pairani paitachari “Zenón,” ikantake: “Ontzimatyeañaakoperotanetya.” Iroora ipaiyetantari “Stoa-satziite,” tema japatotapiintaiyani jantaipaiyetziro iñaaneki iriroriite “Stoa,” ovaankiityaantsi onatzi, pothoporoki ikantayetziro.

irimaimanetante nampitsiki.vankotakeri eejatzi Jasón, ikokovatziriPablo ipoña Silas. 6Tera iriñaashityaarijanta,tanakeri pashine kempisantzinkariite,jaanakeri isaikira jevatakaantzirorinampitsi, ikantaiyapaakeni: “¡Tzimatsirashirampariite ochapishiryaantaintsirinampitsiite, pokake iroñaaka jaka. 7JirikaJasón omisaikavakeriri ipankoki!

tane pinkatharitatsiri Roma-ki,keni: ‘Tzimatsi pashine pinkathari, ipaitaJesús. 8Ikanta ikemayeetavakero iroka,te onimotaiyanakeri atziriite eejatzijevariite. 9Ikovakoyeetakerira Jasón

yeeni,paintyaariri.

Jatake Pablo ipoña Silas Berea-ki10Ikanta kempisantzinkariite,

tairi tsirenipaite Pablo ipoña Silas,iriyaatai Berea-ki. Ikanta jareetaiyakanijanta, jataiyakeni japatotapiintaiyanijudío. 11Irikaite judío, nethaantanerijinayetaiyini te inkempityaariTesalónica-satzi,tavakero ñaantsi. Jaakoventanakaro

rentsi iriñaantyaarori omaperotatyaarikaikamantayeetziriri. 12Oshekijudío-payeeni kempisantanaintsiri, ariikempitzitakari eejatzi griego-thatatsiriñaapinkathataari, eejatzi tsinaneete. 13Irokantacha judío-payeeni nampitaroriTesalónica-ki,kaantatzi Pablo janta Berea-ki,

nakeni, imaimaneminthavaitapaakeriatziriite. 14

riite apathakerora jaanakeri Pabloinkaarethapyaaki. Iriima Silas ipoñaTimoteo ari isaikanake irirori. 15Ipoña

takari Atenas-ki. Ikanta ipiyeeyaaniBerea-ki, ikantapairi Silas ipoña Timoteo:“Ikaimakaantaimi Pablo, piyaataithaankiperoini.”

Isaiki Pablo Atenas-ki16Ikanta Pablo joyaaventari Atenas-ki

Silas ipoña Timoteo,kakeri irirori iñaayetziri Atenas-satziiñaapinkathatziri oshiyakaantsipayeeni.*17Irootakera ikinkithavaitakaantakaririjudío-payeeni, eejatzi pashinepayeeniñaapinkathatasorentsitaneri jantajapatotapiintaiyani.vaitakaapiintake eejatzi kitaiterikitsikarika ipiyotapiintaiyani atziriite jantanampitsiki. 18Iñaanaminthayetziri eejatziiyotaneriite janta nampitsiki. Tzimatsikantayetatsiri:tziri irika kiñaaneri?” Ikantaiyini pashine:“Kempitaka jiñaaventatzi pashinetatsiripava.” Iro ikantayetantakari tema Pabloikamantantatziiro Kameethari Ñaantsitsika ikantakota Jesús, ipoña jañaantaarieejatzi.* 19Ipoña jomiyaanakeri otzishikipaitachari “Areópago,taiyani. Josampitakeri: “Intsityaa

tziri jaka nonampiki. 20

kenaro eeroka kaari nokemapiintaiyini.

chari.” 21(Tema okaratzi itzimaventziri

17

225

Atenas-satziite ipoña areetzinkariitejanta,tsiri ñaantsi, irovaakimaityaaro.)

22

kari, ikantanake: “Atenas-satziite,noñaakemi naaka, tzimatsi oshekipivavaneyetari,takeri. 23Nokenayetzira pinampiki,noñaayetakero pipomepirinimento.Tzimatsi aparoni josankinataka, okantzi:‘PAVA KAARI JIYOYEETZI.’ Irijatzitaranoñaaventakotzimiri naaka. 24Iriiraovetsikakerori kipatsi ipoña maaroiteniikaratzi tzimantayetarori, iriijatziPinkathariventzirori inkite eejatzi kipatsi.

kane atziriite. 25Te inkovityeero iriroriirovetsikayeeteneri tsikarika ompaitya.Tema iriitake añaakaayetairi maaroniaakaite, irijatzi ovineenkatakaayetairi,ipayetairo maaroni tsikarika opaiyetarika.26Iriitake ovetsikakeriri etarorishirampari, joshekyaakeri, joivaraakeriirinampitantyaaro maaroni kipatsiki.Ipampithashiretzitaka tsikarika onkarate

yeeni. 27Iroora jantantayetakarori iroka,onkantya inkokovayeetantaiyaariri.Kempivaitakami impapampivaitatyeemiikokovayeetzirira. Ari iriñaayetairi. Temate intaina isaiki Pava ari itsipayetaimaaroni aakaite. 28

tairi iroñaaka, ishevatakaayetai, iritzimakaayetairi. Irojatzira ikantayetzitaripisheninkaite eeroka, kinkitharyaantzi,ikantake: ‘Jashiyetai Pava.’ 29Temajashiyetai Pava,vaityaari ari ikempitari oshiyakaantsiirovetsikane atziriite, jovetsikayetziriraoro, kireeki, mapi. 30Tema pairani osheki

takari imasontzinkakiini. Iro kantacha

payeeni inampiyeetaro, ikantairi:

tari.’ 31Tema Pava aritakera jiyoshiitakeaparoni shirampari,

keri. Aritakera jiyotajaantakero iriroriPava tsikapaiterika irimatairo. Tema

rira ikamavetaka.”32Ikanta ikemavakera iñaaventakeri

kaminkari ipiriintaa,kari.riri: “Ari apiitero apaata nonkememipiñaaventero iroka.” 33JiyaapithatanairiPablo. 34Iro kantacha joyaatanakeritsikarika ikaratzi, kempisantayetai irirori.Jirika ikaratziri kempisantaatsiriDionisio, irijatzira aparoni karavetaririipiyotapiinta Areópago-ki. Ipoñaapaakaaparoni tsinane paitachari Dámaris,tzimayetatsi pashine.

Areetaka Pablo Corinto-ki

18 1Ikanta okaratapaake iroka,ishitovanake Pablo janta

Atenas-ki, jatake Corinto-ki. 2Ariraiñaakeri aparoni judío paitachari Aquila,Ponto-satzi jinatzi irika. Irovakerajareetaka Aquila itsipatakaro iina Priscilaipoñaakaro Italia-ki, tema pinkathariClaudio ikantakaantake janta Roma-kiirishitovayete maaroni judío-payeeni.Jatake Pablo jareetari Aquila. 3Ariisaikapaake Pablo intsipatyaari. Temaokaratzi jantavaitapiintakeri irika,

tsi, impankoyeetyaaro. Irojatzirajantavaitzitari pairani Pablo irirori.4Arira ikantapiintatya Pablo jiyaatzi

taitari, ikinkithatakaantayetake onkantyainkitsirinkantyaariri judío-payeeniinkempisantakaayetairi, eejatzigriego-thatatsiri.

5

paakani ipoñagaaro Macedonia-ki. Arira

17 18

226

* 18.11: Kantakotachari jaka “anaaneentanakero aparoni osarentsi,” irojatzira ikantayeetziriaparoni osarentsi ipoña 6 kashiri.

tanake. Ikantayetakeri judío-payeeni:“Irika Jesús, Cristo jinatzi.” 6Iro kantachate onimoteri judío-payeeni,naka, ikaviyavaitanakeri. Ari jotekanairo

tyaari te inkempisantaiyerine,keri: “Eerokayetakera kantashityaaronepimpeyashitantaiyaari, tera naakakantashityaarone.shityaari kaari asheninkata.” 7

nake japatotapiintaita. Jatake ipankokiaparoni shirampari paitachari Justo,ñaapinkathatasorentsitaneri jinatzi.

yani judío-payeeni. 8Ikanta Crispo,jevatatsiri japatotapiinta judío,ikempisantanakeri Avinkatharite, ari

kotziriri. Eejatzi ikempitaanakari oshekiCorinto-satzi, ikemayetakerora ñaantsi,kempisantayetanake, joviinkaayeetakeri.9Ikanta Pablo,tharite tsirenipaite, ikantakeri: “Eeropitharovi. Piyaatakairo pinkamantanteroñaantsi jaka, eero pimairetzi.” 10“Temaari notsipatami naaka,vaitaitzimi jaka, tema tzimatsi oshekinashiyetaari naaka jaka nampitsiki.”11Iroora isaikantanakari Pablo Corinto-ki,anaaneentanakero aparoni osarentsi.Jiyotaayetantziro iñaane Pava.*

12Okanta ijevatantari Galión jantaAcaya-ki, jetanakaro judío-payeeniimaimanetanakeri Pablo. Ipoña jaanakerijanta jevariki. 13Ikantapaakeri: “Irikashirampari ikenakaashitakarorajiyotaayetziri atziriite iñaapinkathatairiPava,tairi.” 14Iro iriñaavaitanakemi Pablo,ikantanake Galión jiñaanatanakerijudío-payeeni: “Iroorika piñaaventziikenakaashitakari irika shirampari,

jovantake, aritake nonkemakemipinkantayetenari. 15Aña kempitakapikantavakaamentashitaro okaratzipiñaavaiminthatashitari, okaratzipipairyaaminthavaitashitari, okaratzipipaitashivaitari: ‘Ikantakaantaitanari.’Piyotaiyeroni eerokaite tsika pinkantero,te nomeraaventavaitaro naaka.”16Jomishitovavetaiyakarini. 17Ikantagriego-thatatsiri, joirikanakeri paitachariSóstenes, iri jevatzitachari japatotapiintajudío. Ipasavaitanakeri.chari Galión, te irimatzivaityaaro irirori.

18Oshekira kitaite isaikavaitanai Pablojanta Corinto-ki.naaro Priscila ipoña Aquila, iriyaatairoSiria-ki. Ikanta janta Cencrea-ki, tekerairotetanaiyaata, jameetanakero iishi, ari

keri. 19Ikanta jareetaka Efeso-ki, jatakePablo japatotapiintaita,kaayetapaakeriri judío-payeeni. Arijookanairiri Aquila ipoña Priscila.20Ikovakovetavaari judío-payeeniosamani irisaikanake, iro kantacha Pablote inkove. 21

naira: “Ontzimatye nareetaiyaJerusalén-ki joimoshirenkaitara. IriirikaPava kovatsine,temi.” Ipoñaashitaka jotetana Pablo,jatai.

Piyaa Pablo Antioquía-kiipoña ipiyanaaro ikinkithatzi

22Ikanta jareeta Cesarea-ki, avisapaiJerusalén-ki irovethayetapaiyaarikempisantzinkariite. Ipoña javisanaiAntioquía-ki. 23Ikanta osamanitake,

yeeni nampitsi tzimatsiri janta Galacia-kiipoña Frigia-ki, iminthashiretakaayetariiriyotaane.

18

227

Ikinkithatzi Apolos janta Efeso-ki24Okanta janta Efeso-ki, areetaka

aparoni judío paitachari Apolos,Alejandría-satzi jinatzi. Kameethaikinkithatzi, jiyotakotajaantziroOsankinajanorentsi. 25

tzitakaniriri Juan-ni oviinkaatantaneri,iñaaventziyeetakaniri eejatzi okaratziikamantantakeri Juan-ni ikantakotaraJesús. Arira overaa jiyotakotziro irirori.Iro kantacha,tavetaro iñaaventzirira Jesús. 26Ari

piintaita. Ikanta okemakeri Priscila ipoñaAquila, jaanakeri Apolos, jiyotaakeritsika ikantakotajaantaka Jesús. 27IkovakeApolos iravishe Acaya-ki. Ari ipavakeririkempisantzinkariite Efeso-satzi aparoni

riri Acaya-satzi. Ikanta jareetakaAcaya-ki, osheki itharomentakaapaakari

yetairi Pava. 28Imatatziiri Apolosikitsirinkayetakeri judío-payeeni,joñaakayetziri Osankinajanorentsikiiñaaventakoitziri Cristo, ari okantajiyotakotantanakariri Jesús, iriitakeraCristo.

Areetaa Pablo Efeso-ki

19 1Ikanta Apolos isaikiraCorinto-ki, anonkanake Pablo

otzishimashi, areetaka Efeso-ki.Iñaapaake kempisantavetaachari.2Josampitapaakeri:kamima Tasorentsinkantsi ovakeraikempisantakaayeetakemi?” Ariikantaiyanakeni iriroriite: “Tetya.¿Opaitama kantakotachari iroka?¿Ipaitama ikantaitziri Tasorentsinkantsi?”3Ari ikantzi Pablo: “¿Niinkama

taara?” Ikantaiyini iriroriite: “Ironoviinkaatzimenta okaratzi jiyotaantakeri

Juan-ni.” 4Ipoña Pablo jiyotaanakeri,ikantayetziri: “Joviinkaatantzira Juan-ni,

yeetairo kaariperori. Iro kantamaitachaikantzitakara Juan-ni: ‘Pinkempisantairiaatsikitaintsiri,naneri.takeri jaka.” 5Ikanta ikemaiyavakerairikaite,tharite Jesús, ipairyaayeetaineri irirori.6Ipoña Pablo jotzimikapatziitoyetantakariirako, ari inampishireyetantanakarieejatzi iriroriite Tasorentsinkantsi.Jiñaavaiyetantanakarori pashineyetatsiriñaantsi. Ikamantantayetanakero ñaantsijiyotakaayetanairiri Pava. 7Ikarataiyini12.

8

yani judío, arira ikinkithatakaantapaakeriikaratzi mava kashiri.kaiya, ikovi iriyotakaayetairi atziriitetsika ikanta Pava ipinkathariventantai.9Iro kantacha tzimatsi tsika ikaratzikisoshirevaitatsiri,taiyeni, ikishimavaitakeri karatanaiririipaiyeetziri “Avotsi.” Ikanta Pablo,jintainaryaanakari irikaite.

tziri “Tiranno.” Ari jiyotapiintakerimaaroni kitaite. 10

tziiro, tzimakotake apite osarentsi.

tarori Asia-ki, judío-payeeni,griego-thatatsiri, maaroni.

11Oshekira itasonkaventantayetakePablo janta ikantakaakarira Pava.12

nake imanthakiyetari Pablo. Aririkairaayeetero tsikarikapayeeni,tantantakyaari mantsiyari, aritakeireshitakotai. Aritake onkantake eejatziireshitakoyetai jaakashireyetziri peyari.13

navaitatsiri janta jovashinchaayetzirijaakashireyetziri peyari, ikovavetaiyaka

18 19

228

iriroriite irovashinchaante impairyeeriJesús. Ikantavetari peyariite jiñaanatziri:“¡Piyaapithateri, tema nompairyeemiriJesús, jiñaaventakotziri Pablo!” 14

kera jimavetaiyakarini 7 itomiite aparonijudío paitachari Esceva, jevavetaririomperatasorentsitaneriite janta. 15Irokantacha jakakeri peyariite, ikantakeri:“Noñiiri Jesús, niyotakotziri Pablo.Irooma eerokaite, te niyotakotemi.”16

keri irikaite,kari joitsinampaakeri maaroiteni,jomishiyeeri ipanko isapokamerekitakeri,antaro jovatsinaavaitakeri ivathaki.17Ikemaiyakeni nampitarori Efeso-ki,judío-payeeni ipoña griego-thatatsiri,maaroni. Osheki itharovaiyanakeni. Ariraokanta iñaapinkathatantayeetanakaririAvinkatharite Jesús. 18

neri,ronka. 19

tachari tsika jiñaanatakotapiintziro,itaayetapaakero. Ikanta jamenayeetakerotsikarika okaratzi opinatari itaayeetakeri,areetaka ikaratzi: 50,000 ikitho kireeki.20Eekerora ikemakoperoyeetanakitziiriAvinkatharite.

21Okanta okaratapaake irokapayeeni,jiminthataka Pablo irareetantyaMacedonia-ki ipoña Acaya-ki. Impoñairavisanake irojatzi Jerusalén-ki.Ikantzitaka eejatzi: “Aririka niyaatakeJerusalén-ki impoña niyaatake Roma-ki.”22Ipoña jotyaantake Macedonia-ki apiteampitakotapiintakeriri, Timoteo ipoñaErasto, eenirotatsi isaikanake iriroriAsia-ki.

Imaimanetantaitzi Efeso-ki23Okanta janta Efeso-ki iniroitera

ikantavakaamentaitakari karatanaiririipaiyeetziri “Avotsi.” 24

takarori paitachari Demetrio, kireepakori.

Tzimayetatsi eejatzi kempitakariri irirorijovetsikayetziro iryaani oshiyakaantarootasorentsipankote ivavanetashiitariipaiyeetziri “Diana.” Iriira jaantayetariosheki kireeki. 25Japatotaiyakani maaronikireepakoriite. Ikantake Demetrio:“¡Shirampariite! Tema iro añaantaiyaniaakaite iroka antavaire. 26Iro kantacha,aritake pikemakotaiyakeri ipaiyeetziriPablo, ikitsirinkake osheki atziriite,ikantayetziri: ‘Irovetsikane atziriite teraimpavate.’ Tera intaani ikantakeroanampitsiteki Efeso, aña jimatzitataikaromaaroni jaka Asia-ki. 27Tera intaani

royeetanairi ovetsikane,shireperotairi, arira ompeyakotakyaikemakoyeetziro iniroite avavane Dianamaaroni jaka Asia-ki,

koteki.”28Ikanta ikemaiyakeni,

nakani, ikaimaiyanakeni: “¡Iniroite onatziDiana avavanetari jaka Efeso-ki!”29Eekero jakivaaminthavaitashitanakityairikaite. Ipoñaashitaka joirikaiyanakeriGayo ipoña Aristarco, jaanakeri tsikajapatotaiyapiinta atziriite.nakeri iriiyetakera itsipatapiintari Pablojareetantayeta, Macedonia-satzi jinaiyini.30Ikovavetaka Pablo inkyaapaakemiirirori, temaita ishineteri iriyotaaneete.31Ari ikempitzitakari eejatzi tsikarikaikaratzi jevariite iraapatziyane Pablo,ikantakaantakeri: “Eerora pimatzitaroeeroka janta.” 32

kani, eekero ichecheraataiyatziini, tera

rini.taiyeni opaita japatoventaiyarini,ikaikaimavaitashitaiyani. 33Iro kantachatsikarika ikaratzi judío, iñaakeri

kani, ishintsiventanakeri iriñaaventeri.

19

229

* 19.34: Kantakotachari jaka “osamani ikantaka ikaimi,” apite okanta hora osamanitake.* 20.7: Kantakotachari jaka “japatotantapiintaitari,” irojatzira ikantayeetzitari “etapiintarorikitaite pashineki domingo.” * 20.7,11: Kantakotachari jaka “impetoryeerori tanta,” iroorajantayetanairi kempisantzinkariite aririka inkinkishiretakoteri Jesucristo ikamimotantake. Ariikantziro jayootavakaiyani, ipetoryiiro tanta, jovaiyani, jiraiyini eejatzi imire. Temajimatakotaatziiri Jesús tsika ikantanairo joveraantanaaro jovakaanaari iriyotaanepayeeni.Irootakera iñaaventapiintaitakeri, ikantaitzi “impetoryeetero tanta.” * 20.9: Kantakotacharijaka “paryaanake osaaviki,” irootakera ikantakoitziri aparoni pankotsi, mava okanta oveviryaajovetsikayeetziro. Arira ipoñaakari iparyaake evankarika irojatzi osaaviki.

tayeetavakyaari,kari. 34Iro kantacha jiyotaiyakeni atziriitejudío jinatzi irika Alejandro, eekerojapiitanakitziiro ikaimaiyini, osamaniikantaka ikaimi, ikantaiyini: “¡Iniroiteonatzi Diana avavanetari jaka Efeso-ki!”*35Ipoña ikatziyanaka osankinaryaantzi,joimairentakeri, ikantakeri: “Efeso-satzí,jiyotaitzi maaroni,ventarori otasorentsipankote avavaneDiana, eejatzi oshiyakaane poñeenchariinkiteki. 36

vakyaari kameetha,thatantashivaita. 37Tema irikaiteshirampari pamayetakeri,tero tasorentsipanko,tero eejatzi avavane. 38Ikovirikairiyakoventante Demetrio itsipayetakariikarayetziri, iraanakera ajevarikiiramenakoteneri, iri ovetsikayeterineokaratzi kantzimoshiretariri. 39Iroomaokovatyaarika ayotakotero maaroniaakaite, kempitaka kantatsi apatoterimaaroni jevariite, iramenakotantyaarori.40Okaratzi avisayetaintsiri iroñaaka,

takairo amaimanetantake. Eerora otzimi

tyaari.” 41

yetakero iroka, jotyaantayetairi atziriite.

Jiyaatzi Pablo Macedonia-kiipoña Grecia-ki

20 1

thataita,neete ikaminaayetanairi. Ipoñaashitaka

jovethayetanaari, jatake Macedonia-ki. 2Arijareetayetanaari maaroni nampitsi tsikaisaikayetzi iyekiite, ikaminaayetanairi.Irojatzira jareetantakari Grecia-ki. 3Ariisaikavaitapaakeri ikaratzi mava kashiri. Iroirotetanaiyaami iriyaatantyaari Siria-ki, ariikemakeri irovamaatyeemi judío-payeeniirareetakyaarika janta.naari Macedonia-ki. 4Ari itsipatanaariSópater Berea-satzi inatzi irirori itomi Pirro.Ipoñaapaaka Aristarco, ipoñaapaakaSegundo, Tesalónica-satzi inatzi.Ipoñaapaaka Gayo, Derbe-satzi inatzi.Ipoñaapaaka Timoteo, eejatzi Tíquico ipoñaTró mo, Asia-satzi inayetatzi irika. 5Arijeevataiyanakeni irikaite iyekiite,tapaakena naaka Troas-ki notsipatakariPablo. 6

tayeetantarori tantaponka, ari notetanaariFilipos-ki. Avisakera 5 kitaite,pairi iriroriite janta Troas-ki,paakeni okaratzi 7 kitaite.

Jareetantaka Pablo Troas-ki7

taitari, ari napatotaiyakani nompetoryeerotanta, ikinkithatakaantayetakeri Pablo.Tema navisatyeera onkitaitamanake, eekero

takotakena.* * 8Ari napatotaiyani jenokipankotsi, osheki ootamentotsi joisayeetake.9Ikanta aparoni evankari paitachari Euticoithointaka opatzimoroki pankotsi. Temaosamanitakera ikinkithatake Pablo,ayimatakerira ivochokini evankarika,paryaanake osaaviki, kamapaake.* 10Ipoña

19 20

230

* 20.16: Kantakotachari jaka “Aavataantsi,” irojatzi ikantayeetzitari “Pentecostés.”

jayiitapaake Pablo, joyootashitapaakarievankari, javithanotapaakeri. Ikantanake:“Eero pitharovaiyini, añagai.” 11Ipoñaipiyanaa Pablo jenoki, ipetoryaapaakerotanta, ovaiyakani. Eekero ikinkithatanakitzi,irojatzi okitaitantanakari.nakeni. 12Iriima evankarika, jaayeetanairijañagaira.takaanakariri.

Javisanake Troas-ki irojatzi Mileto-ki13Ari neevataiyanakeni naakaite,

notetaiyanakani irojatzi Aso-ki, arinokinkishiretakari naanairi Pablo, temaikovakitziira irirori inkenanake kipatsiki.14Ikanta noñaapairira Pablo janta Aso-ki,ari jotetanaari, jataiyakena Mitilene-ki.15Ipoña navisaiyakeni janta,tapaake janta Quío-ki,tanai aparoni kitaite areetakanaSamos-ki, ari naatakotapaintzi jantaTrogilio-ki. Ipoña navisanake pashinekitaite, areetaiyakana Mileto-ki. 16Ariokanta navisantanakarori Efeso tenaatakotapainte, tema Pablo te inkoveiriyaatapainte janta, onkantya eerojosamaniperovaitanta Asia-ki. Ikovatziirareetzitaiya Jerusalén-ki, tekerairoimoshirenkaitanakero kitaiteri“Aavataantsi.”*

Inkinkithatakairi Pabloirantarikonaite Efeso-satzi

17Ikanta nareetakara Mileto-ki,kaantapaakeri Pablo irantarikonaitekempisantzinkariite Efeso-satzi. 18Ikantaipokaiyakeni, ikantavakeri: “Piyotaiyini

kemi ovakera nareetantakari Asia-ki.19Ari nokantapiintatya nantavaitziniriAvinkatharite, tsinampashire nokanta,osheki niraavaitaka noñaayetakeroikovavetaiyakani judío-

nevaitena. 20

nakero nokinkithatakaayetzimiroonkarate panintaavaityaari,piintakemi pipankoiteki, eejatzi tsikarikaipiyotapiintaiyani atziriite. 21

takaayetakeri nosheninkapayeeni judíoipoña griego-thatatsiri, nokantayetziri:Pimpiyashiyetairi Pava, paventagaiyaariAvinkatharite Jesucristo. 22Iroñaakaniyaatatyeera Jerusalén-ki,kantsi minthashiretakaanari, te

nari janta. 23Iro kantacha tsikarikaniyaatayetzi,tsinkantsi, ikantashiretana: ‘Oshekira

temi.’ 24Iro kantamaitacha naaka,tekatsira ompaitzimotaajatyaana onkaratenonkemaantsivaityaari,tziitanakya.shireventero nonkempitakaantanakeroirootaintsimi nomatakero noyiishitantzinareetya janta tsika overaa noshiye. Temairootaintsi nothotyeero ikantakenariAvinkatharite Jesús nonkamantantairoKameethari Ñaantsi okantakotaikaminthaayetaira Pava. 25

kaayetakemi eejatzi eerokaite tsikaokantakota ipinkathariventantai Pava.Eeromaita papiitairo piñaayetaina.26Irootake nokovantari nonkantayetemiiroñaaka tera naaka kantakaashityaaroneintzimayetantaiyaari peyashitaachaneri,27tema noñaaventakemiro maaroniikinkishiretzitakari Pava iranteri, tekatsiaparoni nomanimotemi. 28

yetaiya, ari pinkempitakaayetaiyaaririeejatzi piyotapiintayetachari janta tsikarajovayetakeri Tasorentsinkantsi.taiyaari aamakoventaneri onkantyapaamaventantyaariri kempisantayetaiririAvinkatharite,tzimentairi ipinaventayetairira. 29Niyotzi

20

231

naaka aririka niyaatai ari impokapaakepashineete, inkempitapaakyaari katsimaripiratsi,tzinkariite. 30

yakeni eerokaite iramatavitanakerikempisantzinkariite,keri ikempisantavetari. 31

tero eerokaite,movaitapaintzimi, te novashaantapainteronokaminaayetzimira maaroiteni,vaitataikami. 32Naventaari naaka Pavairoñaaka iyekiite,mine, iriitake kaminthayemiri temairootake ikantayetakairi.shiretakaayetaiyaami,yetaimiro okaratzi ishineyetakeririmaaroni itasorentsitakaane. 33Te noñeeronaaka nonevetakotantyaari, kireeki, oro,eejatzi ikithaayeetari. 34Piyotaiyinieerokaite,

nari, ari nokempitzitakaakariri eejatziikaratzi tsipayetakanari. 35

kairori niyotaantakamirori tsikaankantero antavaiperotapiintai,

vaitatsiri. Ari nokinkishiretakaimiroriiñaaventapaintziri Avinkatharite Jesús,ikantake: ‘Kimoshireperoventaari inatzineshinonkataneri,teri ipashitaitari.

36Ikanta ithonkanakero Pabloikantakero iroka, jotyeerovanakajiñaachari. 37Maaroite jiragaiyakani,javithanotavakaayetaka,vaari Pablo iriyaataira. 38Ovashireikantaiyanakani, tema ikantakeriraeerora jiñagairi. Ipoña joyaataiyanakeriirojatzi jotetantanaari Pablo.

Jiyaatantaari Pablo Jerusalén-ki

21 1Ikanta nookanairi iyekiite,otetaiyanaana, tampatzika

novanakero niyaatake Cos-ki,

nake areetakana janta Roda-ki, ipoñanavisanake irojatzi Pátara-ki. 2Arinoñaapaakeri janta antaro pitotsi jatatsiriFenicia-ki, ari notetaiyanakani. 3Ikantanamaatakotzira, namenakotanakeronampateki othampishi Chipre,tanake naakaite nakoperoiniki irojatziSiria-ki. Tema tzimatsira ovaakarontsiirookayeetanakeri janta Tiro-ki, arinaatakotaiyapaake. 4Noñaapaatziirikempisantzinkariite,nakeri okaratzi 7 kitaite. IkantavakeriPablo: “Eerora piyaatzi jantaJerusalén-ki.” Iro ikantantakari, tema

tsi. 5Iro kantacha avisanakera 7 kitaite,iro navishimatantanakyaarimi. Arijoyaataiyakenani maaroiteni iyekiite,itsipayetakaro iinaite, eejatzi ireentsite.Irojatzi othapikitapaa nampitsi, arinotyeerovaiyapaakani janta impanekiite,noñaañaataiyakeni. 6

kaayetanaa, otetanaana naakaite,piyeeyanaani iriroriite ipankoiteki.

7Ipoña namaatakotanai irojatziTolemaida-ki, ari novethayetapaariiyekiite,nakeri iriroriite. 8Okanta okitaitamanakeavisakotanakena, areetakana Cesarea-ki.Ipoña nokenanake ipankoki Felipekinkithatakaaneri, ari nosaikapaakeri.

ranki 7 ipairyeetakeri irampitakoyeteriotyaantajanoriite. 9Tzimatsi Felipe 4evankaro irishinto, kamantantaneroonayetatzi. 10Aritake oshekitake kitaitenosaikapaake janta, ari jareetakariaparoni kamantantaneri ipoñaakaroJudea-ki, ipaita Agabo. 11

paakena naakaite jaapaakeri irovathakiroPablo, joosotakari irakoki eejatzi iitzikiipoña iñaavaitanake, ikantzi: “Arira

rontsi iroosoteri judío-payeeni jantaJerusalén-ki, impoña iraakaantakeri janta

20 21

232

kaari asheninkata.kenari naaka Tasorentsinkantsi.” 12Ikantanokemaiyavakeroni iroka,tanakari Pablo: “Eerora piyaatzi jantaJerusalén-ki.” Arira ikantzitavetakaririeejatzi Cesarea-satziite. 13Iro kantachaikantanake irirori:yarini, ovana povashiretakaakana? Añaminthatakana naaka. Aririka onkantya

tyaariri Avinkatharite Jesús jantaJerusalén-ki, omavaityaata.” 14Teranonkitsirinkatyeeri,keri: “Omatyaata ikoviri Avinkatharite.”

15Ikanta okaratapaake iroka,yanaana, jataiyakena Jerusalén-ki. 16Arijoyaataiyanakena tsika ikaratziCesarea-satzi iyotaariite inatzi. Iriitakeraaayetanakenari ipankoki aparonishirampari Chipre-satzi paitachariMnasón, pairanitake jiyotaaritzi irika,iriitakera nomayimotaiyerini.

Joirikayeetakeri Pablo tasorentsipankoki17Ikanta nareetaiyapaakani

Jerusalén-ki, kimoshire ikantaiyaniiyekiite iñaavakena. 18

nake, jaayetanakena Pablo nareetyaariJacobo,temi antarikonaite. 19JovethatapaakariPablo, ipoña ikamantapaakeri maaroniopaiyeta jantakaayetakeriri Pava jantainampiiteki pashinesatzi atziriite.20Ikanta ikemaiyavakeni,kari Pava. Ipoñaashitaka ikantaitanakeriPablo: “Iyekí, ompero joshekitake jakaasheninka judío-naintsiri eejatzi,

yetero Ikantakaantane Moisés-ni.21

keri asheninka nampiyetarori pashinekinampitsi, pinkantayeterimi:jaantya pinkempisantero IkantakaantaneMoisés-ni,

taaniyetairi pitomiite, te onkovajaantaiyaeejatzi antayetairo okaratzi ameyetaripairani.’ 22¿Tsikama ankantyaaka? Arirairiyoyetake iroñaaka asheninka,areetaami jaka. 23Iro kameethatatsipantero iroka:keni jaka, ikaratzi 4 shirampari intzimemonkaraterone ishinetaantziri. 24

patanakyaari irikaite, pantero onkaratekitevathatakagaimineri. Eerokara

teri, aririka irameetaitakeneri iishi. Arionkantya iriyoyeetantyaari thaiyaantsionatzi okaratzi ikantakoyeetakemirieeroka, aña pimatzitataitaro eerokapimonkarayiro Ikantakaantaitane.25Irooma naakaite,

romi Ikantakaantaitane. Tema ikaratzikaari asheninkayeta kempisantayetaatsiri,aritakera notyaantakeneri pairani

taiyakarini jaka, nokantakeri: ‘Eerorapovayetari vathatsi ipometaitziniririivavanetashiyeetari. Eero povakoyetaroiriraane piratsi. Eero pimayempivaitzi.’Intaanimacheenira irantayetairo iroka.”26Ipoña Pablo jaanakeri 4 shirampari.Okanta okitaitamanake itsipayetakariinkitevathayetakaitairi,tsipankoki inkamantante tsika onkarate

keri, iñaaventakotakero tsikapaiterika

kaiyaariri Pava.27Ikanta omonkaratzimatapaaka 7

kitaite,chari Asia-ki, iñaakeri Pablo jantatasorentsipankoki. Japatotake atziriite,impokashiteri Pablo iroirikeri, 28

yini, ikantzi: “¡Shirampariite!¡Israel-mirinkaite! ¡Pampitakotena!

tsiri tsikarikapayeeni jiyotaayetziri

21

233

yeeni, pithokashitarori IkantakaantaneMoisés-ni, pithokashitarori eejatzi irokatasorentsipanko. Iro ovatsiperotainchari,ikyaakaakeri iroñaaka kaari asheninkatajanta tasorentsipankoki,tsivaitakero.” 29Iro ikantantarori irokatema iñaakitziiri Pablo janta Jerusalén-kiitsipatakari Tró mo poñaachari Efeso-ki,iñaajaantaiyakeni ikyaakaakitziiritasorentsipankoki. 30Apatotaiyapaakaniosheki atziriite, shiyeeyapaakani,joirikapaakeri Pablo, jinoshikanakeri

koki, jashitaitanakero. 31Iroovetainchairoverimi, ari ikamantaitakeri ijevareovayiriite poñaachari Roma-ki,keri: “Jimaimanetavakaatyaara janta.”32

rite, ishiyeeyanakani ipiyotaiyakaniatziri. Ikanta iñeeyavakerini ipokakera,jovashaantanakeri ipasavaitziri Pablo.33Joirikaitapaakeri Pablo, ikantanakeriirovayirite: “Poosotantyaari apiteashirotha.” Ipoña josampitanakeriatziriite: “¿Niinka irika, opaitajantakeri?” 34

tanaintsiri, temaita oshiyavakaa okaratziicheraavetaiyakarini. Tera onkanteiriyotero irika jevari opaita avisatsiri.Jotyaantakeri irovayirite iraanakeri Pablojanta jimaapiintaiyini. 35

kaaveetarira Pablo, eekero ishintsitatziatziriite ikovi impasavaiteri, irootakerajanatantatainakariri ovayiriite inkeneirotzikaaventeri. 36Tema maaroitenijoyaatakoventaitakeri, ikaimaiyini:“¡Povamayerivé!”

Iñaaventakotari Pablo37Irootzimatake irominkyeeteri

jimaapiintzi ovayiriite, josampitanakeriPablo jevarika, ikantziri: “¿Kantatsimanonkinkithavaitakaimi kapicheeni?” Ariikantanake jevari: “¡Tsika piyotziroka

noñaane! 38Tetya Egipto-satzi pinatzieeroka poñaakaantakarori chapinkipaitemaimanetaantsi, kenapaintsiri tsika tejinampiitaro, jamake 4,000 ovayiriite.”39Ikantzi Pablo: “Judío nonatzi naaka,nopoñaaro Tarso-ki saikatsiri jantaCilicia-ki. Otzinkami onatzi nonampi,

takairi nosheninka.” 40Ishinetakeri.Katziyanaka Pablo pavitsiki,

payeeni. Ari jimairetaiyanakeni.Kinkithavaitanake hebreo-ki iñaanekirairiroriite, ikantanakeri:

22 1“Iyekiite, Ashitaanirí, pinkemenoñaaventakotyaari.”

2Ikanta ikemaiyavakeri hebreo-kiiñaanekira iriroriite,nake. Eekero ikantanakitzi Pablo:

3“Judío nonatzi naaka. NotzimakeTarso-ki saikatsiri janta Cilicia-ki, irokantacha jaka Jerusalén-ki nokimotatake,iriyotaane nonatzi Gamaliel,tziro ikantakaantane avaisatziite.

tyaari Pava, pikempiyetara eerokaiteiroñaaka. 4

takeri tsipatanaariri ipaiyeetziri ‘Avotsi’novamaayeteri. Osheki nonoshikayetakeshirampari, tsinane, maaroni,takaantayetakeri. 5

sorentsitaari eejatzi antarikonaite.Iriiyetake payetakenari osankinarentsiipakaantziri asheninka judío jantaDamasco-ki. Ipoña niyaatake jantanokokovayetziri irikaite, namayeteri jakaJerusalén-ki irovasankitaayeeteri.”

Ikamantakota Pablo ikempisantantaari(Hch. 9.1-19; 26.12-18)

6“Ikanta naniitzi avotsiki,take nareetya Damasco, joveraakatampatzika ooryaatsiri,nari morekanaintsiri inkiteki,

21 22

234

* 22.23: Ikantaitzi eejatzi, jookavanetzitaka kipatsi tsika ipiyotaiyakani, tema ikisaiyatyaani.

tapaakena nokatziyakara, 7

keri kipatsiki. Nokematzi ñaanatanari,ikantana: ‘¡Saulo! ¡Saulo! ¿Opaitamapipatzimaminthatantanari?’ 8

nakeri naaka: ¿Niinkama eerokaPinkatharí? Ari jakaitanakena:kera Jesús Nazaret-minthavaitakeri.’ 9

nari iñeeyakeri oorentapainchari, iniroiteitharovaiyanakeni,yeroni iriroriite iñaanataitakenara.10Ipoña nosampitanakeri, nokantziri:‘Pinkatharí. ¿Ipaitama pikoviri nantairinaaka?’ Ari ikantanakena Pinkathari:‘Pintzinaye, piyaate nampitsiki Damasco.Arira inkamantayeetemiro ompaityapantayeteri.’ 11Tema mavityaakijovanakena oorentakenari,naana notsipayetakari irojatziDamasco-ki.

12Ari isaikeri janta aparoni shirampariipaita Ananías,neri jinatzi, jimonkarayetziroIkantakaantane Moisés-ni. Ñaapinkathajoviri maaroiteni judío nampitayetaroriDamasco-ki. 13Pokake Ananías iriñeena.Ikanta jareetapaaka, ikantapaakena:‘Iyeki Saulo, pokiryagai.’ Apathakeronokantanaka nokiryaanai,naana. 14Eekero ikantanakityaanaAnanías: ‘Eerokara iriyoyaane Ivavaneavaisatziite. Jiyoyaakemi onkantyapiyotantaiyaarori ikovakaimiri irirori,ari piñaakeriri Cristo tampatzikatatsiri,ari pikemañaanetakeriri eejatzi.15Eerokatake kamantakotairine maaroniatziriki. Piñaaventayetairo okaratzipiñaakeri, okaratzi pikemakeri. 16

katake, tekatsi poyaaventanake.Pintzinaye, poviinkatya, pimpairyagairiAvinkatharite pinkovakotairi onkantya

ronka.

Ikamantantziro Pablo jotyaantaitziri inkinkithatakayeri pashinesatzi atziri

17“Ikanta nopiyapaaka Jerusalén-ki,niyaatake tasorentsipankoki noñaañaate,ari noñaavyavaitakari janta. 18NoñaakeriAvinkatharite, ikantakena:nake, pishitove Jerusalén-ki, tema eeroikempisantayeetzimi piñaaventena jaka.’19Ari nokantanakeri naaka: ‘Pinkatharí,jiyotaiyini maaroiteni niyaatapiintaketsika japatotapiintaita,yetakeri ikaratzi kempisantayetzimirieeroka, osheki nopasatakaantavaitakeri.20Tema jovamaayetakeriranki pinampireEsteban, ñaaventakotzimiri eeroka, arinokaratzitakari eejatzi naaka janta,naapatziyakotakari ovamaakeriri,

yeeni.’ 21Iro kantacha ikantanakena Pava:‘Piyaate, tema naakatake otyaantemineintaina isaikayetzira kaari pisheninkata.

Isaikimotakeri Pablo ijevarite ovayiriite22Ikanta ikemavakerora atziriite iroka,

japiitaiyanairo ikaimaiyini ikantzi:“¡Irika shirampari te arite irañe!¡Pashiryeeyaari!” 23Eekerora ishintsitatziikaimaiyini, jotekakotaiyani iithaareki.*24Ikanta jevari, ikantakeri irovayirite:“Paanakeri inthomointa irika,tavakeri onkantya inkamantantairori

takariri isheninkapayeeni.” 25Aritakerajoosotayeetakeri impasavaitantaityaariri,josampitanakeri Pablo pashine jevari,ikantziri: “Irosankinatakotane Roma-satzinonatzi naaka. ¿Shinetaantsitatsimaimpasavaitaitena,

kari?” 26Ikanta ikemavakera irika,ipiyashitanaari ijevajanore irirori,ikantapairi: “Novinkatharite,

22

235

* 23.3: Kantakotachari jaka kamataviriri, iriiyetakero omperatasorentsitaneriite, kempitaroriokitamaroveta jovantaitariri kaminkari. Pamenero Mt. 23.27.

kema opaita antakeri? Iriitakera irika,irosankinatakotane Avinkatharijanoritesaikatsiri Roma-ki.” 27

kera, ipokashitapaakeri Pablo,paakeri:takojanota eeroka?” Ari jakanake Pablo,ikantzi: “Jee.” 28Ikantzi jevari: “Oshekiranopinakoventakari naaka onkantyanosankinatakotantyaari.” Ikantzi Pablo:“Tetya naaka,nara ovakera notzimapaake.” 29

vakera ikantake, apathakero ikantanakajoosoryaakotanakeri. Itharovakaanakarojevari,tachari Roma-ki.

Jaayetanairi Pablo japatoyetapiintaiyani ijevare judío-payeeni

30Okanta okitaitamanake, ikovi

thatantariri judío-payeeni irika Pablo.

rentsitaari, ipoña ijevajanorejudío-payeeni. JomishitovakaantakeriPablo,yani.

23 1Jamenaminthatapaakeri Pablojevajanoriite apatotainchari,

ipoña ikantanakeri: “Iyekiite,ventapiintaka naaka eero otzimantanantzimoteriri Pava.” 2Ikanta Ananías,omperatasorentsijanori,kaantakeri Pablo. 3Iro kantacha Pablo,ikantanakeri: “¡Kamatavirí, Pavarapasatemine eeroka! Saikavetakami jakapamenakotantyaanaro Ikantakaantaitane,

nara?”* 4Ikanta apatotainchari,keri Pablo:yeri iromperatasorentsijanore Pava?”5Ikantzi Pablo: “Iyekiite, te niyovetanaaka omperatasorentsijanori jinatzi,

tema okantzi Osankinajanorentsiki: ‘Eeropikaviyiri jevatakaantatsiri.

6Jiyotzi Pablo tsikarika ikaratzijevajanoriite apatotainchari, Saduceojinayetatzi iriima pashinepayeeni Fariseojinatzi, ikantanake: “Iyekiite, Fariseononatzi naaka,kaite. Iroora jiyakoventantaitanariiroñaaka tema nokempisantaatziiroirañaayetai kamayetatsiri.” 7IkantakeraPablo, ari iñaanaminthatavakaanakariFariseo-payeeni ipoña Saduceo-payeeni.8Tema ikantapiintaiyini Saduceo-payeeni:“Eero jañaayetai kamayetatsiri, teintzimanete maninkariite, te intzimaneteeejatzi shiretsi.” Iriima Fariseo-payeeni,ikempisantayetzi irirori omaperoyetatyairokapayeeni. 9Ari ichecheraataiyinimaaroiteni. Ikanta iyotzinkariite Fariseo,ikatziyayetanaka, ikantanake: “Irikashirampari te ontzime ikenakaashitane.

keriri, aamaashityarika shiretsi.”10

yini, itharovanake ijevare ovayiriite ariirovatsinaavaitaitakeri Pablo,

riita janta, iraanairi jimaapiintaiyini.11Okanta otsirenitanai, joñaakagaari

eejatzi Avinkatharite, ikantairi: “Pablo,eero pitharovi, arira piñaaventakenajanta Roma-ki pikempitaakerora jakaJerusalén-ki.”

Ikinkithashireeta irovaiteri Pablo12Okanta okitaitamanake,

vakaiyakani tsikarika ikaratzi judío,ikantavakaiyani:taiyerine Pablo irojatzi ovantakyaariri.”13Anaanakero 40riite kantaintsiri. 14

keri ijevare omperatasorentsitaari, eejatzi

22 23

236

antarikonaite, ikantaiyakerini:yakeni nomashekaventaiyerine Pabloirojatzi novantakyaariri. 15Intsityaapintsipatavakaiyaani eerokaite pikaratzipapatotapiintaiyani, pinkampitairi ijevareovayiriite, pinkantairi: ‘Pamainari Pabloonkitaitamanake namenakoperotaineriikenakaashitakari.’ Impoña naakaiteaamaventa nonkantaiyakya novavakeritekera irareetapaakyaata jaka.”

16Kemake itzineri Pablo, jatanake

keri. 17Ipoña Pablo ikaimake aparoniovayiri, ikantakeri: “Paanakeri irikaevankari janta pijevariteki, tzimatsi opaitainkamanteriri.” 18Ikanta ovayirikajaanakeri ijevariteki, ikantapaakeri:“Jevarí, ikovakotakena Pablo namakemiriirika evankari,miri.” 19Ipoña jevarika, jaanakerievankarika jantyaatziini, josampitakeri:“¿Opaita pinkamantenari?” 20Ikantanakeevankari: “Ikinkithashiretaiyakanijudío-

yani jevajanoriite, iramenakoperoteroikenakaashitane. 21Eerora pikempisantziri,tema omanaiyakani 40 shirampariite.Ikantaiyake: ‘Thame amashekaventaiyerinePablo irojatzi ovantakyaariri.’ Aritakeraovetsikaiyakani iroñaaka, joyaaventaiyanitsika pinkante eeroka.” 22Ipoña jevarikajotyaantairi evankari, ikantavairi: “Eerorapikamantantziro iroka.”

Jovavisaitakeri Pablojanta pinkathariki Félix

23Ikanta jevarika ikaimake apitepashine ijevarite ovayiriite, ikantakeri:“Papatote 200 povayirite, pintsipataakeri70 ovayiriite kyaakotachaneri moraki,eejatzi pashine 200mento. Paanakeri tsirenipaite Cesarea-ki.24

nakyaari Pablo, pinkempoyaaventerira

kameetha. Paanakeri pinkathariki Félix.”25Ari josankinatakerori irotyaanteneriripinkathari, okantzi:

26

tziniri pinkathari Félix:tami. 27

miri, joirikakaantavetakari judío-payeenijaka, iroovetainchami iroverimi. Ikanta

rite Roma-ki jinatzi, naanake novayirite,nookaventakeri. 28Nokovatziira niyote

tantaitariri, naanakeri japatotapiintaiyaniijevajanorite, 29

shiitari Ikantakaantaitane jashiyetariiriroriite.riri, te arite eejatzi irashitakovaitaiteri.30Tema nokemakera ikovaiyatziinijudío-payeeni iroveri, irootakeranotyaantantakamiriri iroñaaka eeroka.

vaitziriri inkamantemiro eeroka opaitaitzimaventantariri irika.”

31Jimonkaratakero ovayiriite. Jaanakeritsirenipaite Pablo janta Antípatris-ki.32Okanta okitaitamanake, piyeeyaaniovayiriite aniitashitanainchari. Iriimaikaratzi kyaakotanainchari eekerojoyaatanakitziiri Pablo. 33

kari Cesarea-ki, ipapaakeri osankinarentsipinkatharika, ipoña ikantapaakeri:“Pinkatharí, jirikara Pablo.” 34Ariraithonkakero pinkathari iñaanatavakeroosankinarentsi, josampitanakeri Pablo,ikantziri: “¿Tsika pipoñaaka?” IkantziPablo: “Nopoñaaro Cilicia-ki.” 35Ikantanake:

paakya ikaratzi maimanetzimiri.” Ipoñaikantakaantake iraayeetanakeri ipankokiHerodes, ari iraamaventayeetyaariri.

Iñaaventakotari Pablo janta Félix

24 1Okanta avisanake 5 kitaite,areetapaaka Cesarea-ki, Ananías

omperatasorentsijanori itsipayetakari

23 24

237

antarikonaite ipoña iyakoventaneri ipaitaTértulo. Javisashitapaakeri pinkathariirimaimanetakaanteri Pablo. 2Ikantajamayeetapaakeri Pablo, ñaavaitanakeTértulo, ikantanakeri Félix: “Paasoonkeeeroka, pinkathari, noñeeyironi kameethanosaiki, paasoonke piyotaneta oshekipantakeneri kameethatatsiri nosheninka.3

norite Félix,taiyakemi maaroiteni nosheninka. 4Irokantacha eero osamanitanta, nokovatzipinkempisantavakena kapicheeninonkantemiri. 5Noñaakeri naaka, irikashirampari ovaariperotaneri jinatzi.Ithonka ikekenayetake nampitsiki, teraintaani imaimanetakeri nosheninkanokaratzi no-judío-tzi, irijatzira

chari ‘Oshiretanaariri Nazaret-satzi.’6Ikovake eejatzi irovaariperoterominotasorentsipankote,kaantakariri,kotantyaarimi Ikantakaantaitanarinaakaite. 7Iro kantacha, ipokapaakejevari Lisias, jaapithatanakeri,vaitanakena. 8Ikantanakena: ‘Ontzimatye

kemiro kantainchari.jaanteri eeroka ayotantyaarori

takariri.”9Irojatzira ikantzitaiyarini eejatzi

judío-payeeni ikaratzi pokaintsiri.10Ari itzinaavakotanaka pinkathari

onkantya iriñaavaitantyaari Pablo. Ipoñaikantanake Pablo:ventakemi eerokatakera kemenanenoñaaventakotyaara, tema niyotzieerokatake ovetsikapiintakeneririnosheninkapayeeni imaimanetavakaa.

11Kantatsi posampitakoventero eeroka,ovakera nareetaa naaka Jerusalén-kiokaratzi 12 kitaite,kathatapairimi Pava. 12

thatantavaite,yeeni tasorentsipankoki,kari jantapayeeni nampitsiki, tekatsiranomaimaneyete japatotapiintaita. 13Irikaitekamantakotakenari iroñaaka jaka, eeroraiñeetziro omaperotatyaara ikantakotanari.14Ari okantavetakari, notsipataari naakaikaratzi ipaiyeetziri ‘Avotsi.’ Irootakera

neri nokempisantashivaitane onatzi. Añaari nokenakairori naaka noñaapinkathatziriPava ikempisantziri pairani novaisatziite.Nokempisantziro Ikantakaantane, eejatziirosankinarepayeeni Kamantaneriite. 15Arinoshiyayetari iriroriite, joyaaventari Pavairovañaayetairi kamayetaintsiri, teraintaani irañaayetai kameethashireri añairimatzitaiyaaro kaariperoshireri.16Irootake nokovantapiintakari eero otzimiompaitya nantzimoteriri Pava, eejatziatziriite irirori. 17Avisakera osheki osarentsinokekenavaitake, nopiyaa nonampikinamai nompashitapaiyaariri nosheninkakovityaavaitatsiri, nokovavetapaa eejatzinompometapainerimi Pava. 18Irootakeranantziri tasorentsipankoki, aritake

thatantaiyaari, tetya osheki nonkarataiyeni,tekatsitya nomaimanevaite janta.Aripaitera iñaayetapaakenari tsikarikaikaratzi judío poñeenchari Asia-ki.19

kotena opaitarika iñaakotakenari. 20Teraimpokaiyatyeeni irirori. Jirikatzimaitakapokaintsiri jaka apatoventzitakanari,intsityaa inkantemiita tzimatsirika

tzitakari. 21Aama iro ikantakotanarinokantaiyakeri japatoventantanari,chapinkipaite, nokantakeri: ‘Iroorajiyakoventantaitanari iroñaaka tema

tsiri.22

tzitarira ipaiyeetziri “Avotsiveri,”

24

238

* 25.6: Kantakotachari jaka “tera osamaniperote,” irojatzira ikantakoyeetzitari 8 terika 10 kitaiteisaikavaitapaintzi.

irootakera jovashaantantanakarori,ikantanakeri: “Aririka impokake jevariLisias, ari inkamantaperotapaakenaroiroka.” 23Ipoña ikantakeri ijevareovayiriite:yaari Pablo, pishinetzimaityaari

kyaariri kovityiimotariri.”24Okanta pashine kitaite, aritakera

piyaara Félix, itsipatakaro iina Drusila,judío onatzi iroori.pairi Pablo inkemavakeri iriñaaventeneritsika okantakota javentaashiretantaaririJesucristo. 25Iro kantacha Pablo

kashiretaantsi, ñaakoshiretaantsi,irovasankitaantayeetai apaata. Ariitharovanakeri Félix, ikantanakeri:“¡Aritapaake, piyaatai! Ari napiitairo

vaityaarika.” 26Tema joyaaventavetatyaFélix impinaterimi Pablo, onkantyairovashaantakaantantaiyaariri. Irootakejapiipiitantavetakariri ikaimakaantziriinkinkithavaitakairi. 27Avisakera okaratziapite osarentsi. Ari okaratapaakeriipinkatharitzi Félix.yapiintyaari judío-payeeni,kaantanakeri Pablo.riri pashine pinkathari paitachari PorcioFesto.

Ikovake Pablo iriitajaantake amenakoterine César

25 1Aritake ipairyeetakeri Festoimpinkathariventante. Iro

avisanake mava kitaite jatakeJerusalén-ki ipoñaanakaro Cesarea-ki.2Ikanta ijevare omperatasorentsitaariitsipayetakari iriiperoriite judío-payeeni,ikamantakotavakeri Pablo. 3

keri irotyaantairi Pablo Jerusalén-ki.

teri niyankithakineki avotsi. 4Ariikantanake Festo:takeri Pablo janta Cesarea-ki,take niyaatai janta. 5

yanakenani pijevarite, tzimatsirikaikenakaashitane irika shirampari, aripiyakoventeriri janta.”

6Tera osamaniperote isaikavaitapainteFesto janta Jerusalén-ki, piyaa Cesarea-ki.Okanta okitaitamanake, ithointapaaisaikamentoki ipinkathariventantzira,ikaimakaantakeri Pablo.* 7Ikantaikyaapaake Pablo, ari ipokaiyapaakenijudío-payeeni poñaayetainchariJerusalén-ki, ikantakovaitapaakeri oshekikaariperori,tyaaro omaperotatyaarika okaratziikantakoyetziriri. 8

kotanaka irirori, ikantake: “Tekatsikaariperori nantake naaka,thatyaaro Ikantakaantaitakeneririnosheninkapayeeni, te novaariperoterotasorentsipanko, te nonkaviyavaiterieejatzi César ijevajanorera Roma-satzi.”9Iro kantacha pinkathari Festo ikovatziirairaapatziyapiintyaari judío-payeeni,josampitanakeri Pablo: “¿Pikovi piyaateJerusalén-ki, namenakotantyaamirijanta?” 10Ikantanake Pablo: “Irooratampatzikatatsi nosaike naaka jakapamenakotena, tema eerokatake jovakeCésar ijevajanore Roma-satzi. Aritakepiyotaiyakeni tekatsi kaariperorinantzimoyeteriri nosheninkapayeenijudío. 11

shiperotane,nami.kya, te aritzi potyaantena janta.tziira iriitajaantake pinkathari Césaramenakotenane.” 12

vaitakaakeri ikarataiyini ipinkatharitzi.

24 25

239

* 25.13: Irika Agripa, ipaitaitziri eejatzi Herodes.

Ari ikantanakeri:kotemi César, arira piyaateri janta.”

Jaayeetanakeri Pablo pinkathariki Agripa13Ipoña pinkathari Agripa itsipatakaro

iina Berenice pokaiyakeni Cesarea-ki,irovethatyaari Festo.* 14

tapaintzira janta, ikinkithavaitakaakeriFesto ikantakotara Pablo, ikantakeri:“Tzimatsi jaka aparoni shirampari

takeri. 15Tema niyaatakera chapinkipaiteJerusalén-ki, osheki ikantakovaitavakeriri

takari antarikonaite, ikovakotakenanovakaanteri. 16Ari nokantanakeri naaka:‘Jiroka nametaiyarini naakaiteRoma-satzi: Ontzimatye irapatotaiyaaniikaratzi maimanetavakaachari, onkantyairiñaaventakotantyaari iyakoventaari.Omaperorika otzimi ikenakaashitane,aritake onkantake irovayeeteri.’ 17

kera nomatakeri ipokaiyakera iriroriite,te noshenkaapaake,mentoki,rika. 18Iro kantamaitacha okaratzi

riri, te noñeero onkantaperotya okaratzinokinkishiretakovetakariri. 19Intaani

yetari, iñaaventakeri eejatzi ipaiyeetziriJesús jovamaayeetakeri, iriitakeyaikantziri Pablo eeniro jañi. 20Temaitaniyotero naaka tsika nonkantero iroka,nosampitakeri Pablo ikovirika iriyaateJerusalén-tyaariri janta. 21Iriima Pablo ikovakeiriitajaantake amenakoterine CésarAugusto avinkatharijanorite Roma-ki.

tavakeri irojatzi notyaantantakyaariri.”22Ipoña Agripa, ikantanakeri Festo:“Nokovira nonkemeri naaka irika

shirampari.” Ari ikantzi Festo: “Aritakepinkemajaantakeri onkitaitamanake.”

23Okanta okitaitamanake, ikyaake jantaAgripa itsipatakaro Berenice ovaneenkaikantayetaka. Itsipayetakari eejatzi ijevareovayiriite,tatsiri janta. Ikantakaantake Festoiramayeeteri Pablo. 24Ari iñaavaitanakeriFesto, ikantzi: “Pinkathari Agripa,ñaapinkathataariite ikaratzi apatotaincharijaka, jirikatake irika shirampari. Oshekijiyakoventavaitakeri judío-payeeni jantaJerusalén-ki eejatzi jaka Cesarea-ki.

teri. 25Noñaamaitakaro naaka tekatsi

riri. Iro kantamaitachari, iriitajaantakerakovaintsiri iramenakoteri Augusto, irooraokovantataitakari notyaanteri janta. 26Irokantacha tera noñaatye naaka ompaityanosankinateneriri pinkatharijanori tsikaikantakota irika,kariri piñeeyerine eerokaite,takera pinkathari Agripa namakeneri,

thateri, tzimataikera nosankinateri.27Tema te onkameethatzimotena naakanotyaante aparoni ashitakotaari, eerorikaotzimajaantzi tsika osankinatakotyaokaratzi ikenakaashitakari.”

Iñaaventakota Pablo Agripa-ki

26 1Ipoña Agripa ikantanakeriPablo: “Kantatsi piñaavaite

eeroka.” Ari itzinaavakotanaka Pablo,ñaavaitanake, ikantzi: 2“PinkatharíAgripa, ovanaa nokimoshiretakenonkinkithavaitakaimi iroñaaka, nokovi

kenari judío-payeeni. 3

kapayeeni judío. Irootakera nokovantaripinkempisantavakena nonkantemiri.”

25 26

240

Irañaantare Pablo tekera inkempisantanakeeta

4“Jiyotaiyinira nosheninkapayeeni

paake, nosaikimoyetantakariri jantaJerusalén-ki, 5naakatapiintakeramonkaravaitaneri Fariseo,thanetyaaro Ikantakaantaitane.terikami, kantatsira inkinkithatakotena.6Irootajaantakera nosaikantari iroñaakajaka, tema noñaaventakitziiro okaratziishinetakeneriri Pava pairani avaisatziite,tsika otzimi oyaakoneentaiyakariniaakaite. 7Pinkatharí Agripa, irojatziranoyaakoneentzitakari naaka, irootake

payeeni. Irojatzira joyaakoneentzitakari

taari 12 itomiiteni Israel-ni. Irootakeiñaashintsiventashivaitapiintayetakari

yetaiyaarori. 8

santantayeta eerokaite jovañiirira Pavakamavetainchari?”

Ipatzimaminthavetakari Pablo kempisantzinkariite

9“Nomatzitavetakarora naaka pairaninoñaashintsivaitashitaka,vaivetaka nantayetemi osheki tsika

riri ikaratzi pairyaanairiri JesúsNazaret-satzi. 10Irootakera nantakeriJerusalén-ki. Ishinetakenaro ijevareomperatasorentsitaari,takaantakeri irikaite itasorentsitakaitairi.Ikanta noñaayetziri jovamaayeetzirionimotana. 11

tyaarori ikempisantzi.yetakeriri tsika japatotapiintaita. Oshekinokisaneentakitakeri irikaite,minthavaitakeri, ari nomatzitakarisaikayetatsiri pashineki nampitsi.”

Japiitziro Pablo ikinkithatakota ikempisantantaari

(Hch. 9.1-19; 22.6-16)12“Iroora niyaatantakari nampitsiki

Damasco, jotyaantakenara ijevareomperatasorentsitaariite. 13Iro kantachaniyankithakineki avotsi, joveraaka

nainchari inkiteki,ryaane ooryaa, joorentakotapaakenanokatziyaka naaka, eejatzi ikaratzitsipatakanari. 14Notyeeyanakenimaaroiteni kipatsiki. Nokematziiñaanayeetanakena noñaanekihebreo-thatatsiri, ikantana: ‘¡Saulo!¡Saulo!nari? Eerokatakera ovasankitaavaitachaapaniro,thatatyeeyaaromi thoyempithovari.’15Ipoña nakanakeri naaka: ‘¿Niinkamaeeroka Pinkathari?’ Ari jakanakenaNovinkatharite: ‘Naakatakera Jesús, itzimipipatzimaminthatakeri. 16¡Pintzinaye!

tantanakyaanari.thatantanakyaarori okaratzi piñaakeriiroñaaka, onkarate piñeeri eejatzi apaatanantakaimiri. 17Aritakera piñeeronontsiparyaakoventaimi pisheninkaki,eejatzira janta kaari pisheninkata tsikanotyaantemira iroñaaka. 18

taiyaaro pokiryaakaayetairimi. Aritapaakeikenashivaitaka tsirenikiriki,tai kitainkariki.ventakeri Satanás,riventairine.taiyaariri iyaariperonka,kaayetairi aventaashiretaiyaanari naaka.Tema irootake ishinetayeetakeneriri.

Te impiyathavaitanakya Pablo joñaakayeetakerira

19“Pinkatharí Agripa,naka joñaakayeetakenarora inkiteki,

26

241

20aña netanakaro nokinkithatakaanakeriDamasco-satzi, Jerusalén-satzi, ipoñamaaroiteni nampiyetarori Judea-kieejatzi ikaratzi kaari asheninkata,nokantayetziri: ‘Pimpiyashiyetairi Pava,

tairo piyaariperonka.’ 21Irootakerakantakaantzirori, joirikakaantavetakanarinosheninkapayeeni tasorentsipankoki,ikovavetaiyakani irovena. 22Iro kantacha

kaatziiro noñaaventziri iroñaaka.Noñaaventaineri maaroiteni, iriiperoriteipoña kaari iriiperoyetatsine. Okaratziranokinkithatapiintake, tera notekapainterookaratzi josankinayetakeri Moisés-ni,ipoña Kamantaneriite.koyetakero onkarate avisayetatsineri,ikantayetakeranki: 23Ontzimatye inkameCristo,kya iri etakaantyaarone irañagai eejatzi.Ari onkantya iriñaaventantayeetyaaniririavisakotaantsi asheninkapayeeni, ipoñairiñaaventayeetaineri eejatzi kaariasheninkata.”

Ikovi Pablo inkempisantakairi Agripa24Ikantayetakerora Pablo iroka,

nake Festo: “¡Pablo, pishinkiventatya!

vaitzi.” 25Ari jakanakeri Pablo:“Pinkatharí Festo. Te noshinkiventya,okaratzi nokantayetakeri omaperotatya.26Jiyotakoperotzirori pinkathari Agripairoka, irootake nokantantayetakaroriirokapayeeni. Niyotzi naaka jiyotakotziromaaroni, tera omanakoyetya iroka.27Pinkatharí Agripa,tero okaratzi josankinayetzitakariKamantaneriite?santziro.” 28Ari jakanakeri Agripa:“¿Piñaamatsitakema pikantakenakapicheeni ari pinkempisantakaakena,nokempitantaiyaariri ‘Cristo-veriite?29Ikantzi Pablo: “Okantavetaka

kapicheeni nokantakemiri, terika,oshekirika nokantakemiri, onkamintha iriPava kantakaiyaarone, tera intaanieeroka pinkatharí, aña eejatzi maaroitenipikaratzi pikemaiyakenani iroñaaka,pinkempitakotaiyaanaro nokantakaranaaka,miro ashirothaka.”

30Ipoña ikatziyanaka pinkathari Agripaitsipatakaro Berenice,kari pashine pinkathari Festo,

chari, 31jataiyanakeni jantyaatziiniikinkithavaitakotziro iroka.kaiyani: “Eeromi jashitakovaitaajatzirimiirika shirampari, tekatsi inkenakaashityaonkantya irovamaayeetantyaariri.”32Ipoña Agripa ikantanakeri Festo:“Aritakemi apakagairimi irika shirampari,

koteri César avinkatharijanoriteRoma-ki.”

Jotyaantaitakeri Pablo Roma-ki

27 1Ikanta ikovaiyakeni irotyaanteriPablo janta Italia-ki,

keri pashinepayeeni ashitakotaari, ariraniyaatzitanakyaari eejatzi naaka.Jovayeetakeri paitachari Julio jevatziririirovayiriite pinkatharijanori Augusto,iriitakera aanakerine. 2

nakari Adramitio-satzi niyaatero Asia-ki.Nokaratanakeri Aristarco Tesalónica-satzisaikatsiri Macedonia-ki. 3

manake areetakana Sidón-ki,tapaakari Julio irika Pablo, ishinetakeriirareetapaintyaari iraapatziyanepayeeniimpantavakyaariri kovityiimotariri.4Ipoña navisanakera Sidón-ki, ariomonthaakotakanari tampyaa, te onkantenamaatakote, iro nokenakotantanakariothampishiki Chipre. 5

kero inkaare irojatzi janta Cilicia-ki ipoñaPan lia-ki. Ari nareetakari Mira-ki,nampitsi saikatsiri janta Licia-ki. 6Ari

26 27

242

* 27.9: Kantakotachari jaka “kyaarontsitzimatapai,” irojatzira ikantakoyeetziri“ikaratapiintakero itzivaitaiyani.”

jiñeetapaake pashine notetantanaiyaaripoñaachari Alejandría-ki iyaateroItalia-ki, ari jotetaiyakenari jevari.7

kotzi. Osheki nopomerentsivaitakanareetantakari Gnido-ki. Eeniroraomonthaakotatyaana tampyaa,tyaakotanaka Salmón-ki,nakero othampishi Creta. 8Oshekiopomerentsitaka namaatakotzi, irojatzinareetantakari nampitsi ikantaitziro“Avochaaki” okarikitapai nampitsi Lasea.

9Avisake osheki kitaite namaatakotake,aritake kyaarontsitzimatapai,nake namaatakote.kari Pablo:* 10“Pinkempisantaiyavakena,

kote,totsi, eejatzira povaakaropayeeni, aritakeankamakaarantayetake eejatzi.” 11Iro

santeri Pablo, iri ikempisantake ashitaroriamaatakomentotsi ipoña antakotzirori.12Tera onkameethatatye irovavisairokyaarontsi tsika jaatakovetaka,keni iriyaaneentaiyeni Fenice-kisaikitachari janta Creta-ki, ari onkantyaeero oñaashirenkantari tampyaakenayetatsiri kirinka eejatzi katonko.

tsi.

Itampyaatakotzi inkaareki13Ikinkishiretaiyani ari onkantake

iramaatakote tema ovakera etapaakarootampyaatzi kapicheeni.taiyanakeni othapyaaki Creta. 14Iroosamanitake kapicheeni antarotapaaketampyaa, ipaitapiintaiyirini iriroriite“Euroclidón,mentotsi, 15onoshikakotanakena. Te iriñetsika inkantanairo iramaatakomento,

ishinetakero onoshikakotena tampyaa.16Osheki nopomerentsitakaro pitotsithatainchari amaatakomentotsiki.Nokenakotanakera othampishi paitachariClauda te ontampyaaperote janta. 17Ari

mentotsiki. Tema itharovakaatyaaronotzitakotya impanemashiki eentatzirainkaare ipaiyeetziro “Sirte,kero onampinaki amaatakomentotsi eerookotaanta.tena tampyaa. 18Ikanta okitaitamanake,eekero oshintsitatzi otampyaatzi, arijetanakaro joviinkakaantanakeirovaakaro. 19Okanta pashine kitaite,joviinkayetanakero eejatzi okaratziashitajaantari amaatakomentotsi.20

tairi ooryaa eejatzi impokiro. Iniroiteranotampyaatakote te niyotaiyeni aririkanavisakoyetai.

21Tema avisakera osheki kitaite tenovaiyaani, ikantanake Pablo:pisantavakena, okameethaveta arimipinkempisantakenami irojatzi asaikakemiCreta-ki. Eeromi añaayetziro okaratziovaariperoyetakairi. 22Iro kantamaitachairoñaaka, eero okantzimoneentami, temaeero pikamakaantavaitzi aparoni,

mentotsi. 23Inkaaranki tsireni, noñaakemaninkari, irotyaantane Pava Ashitanari,nantavaitziniri, 24ikantakena: ‘Pablo, eeropitharovi, tema ontzimatye pareetyairiñeemi César pinkatharijanori Roma-ki.

takaantayetaiyaariri pikaratakerira jakaamaatakomentotsiki.’ 25Ari ikantakenari.

tyaari, tema naventaashiretakari naakaPava, niyotake aritake omatataikyaokaratzi ikamantakenari maninkari. 26Iro

27

243

* 27.28: Kantakotachari jaka “te osaankanaaperote,” irojatzira ikantayeetziri pairani 20ashempavako, ikantaitziro iroñaaka 36 metro. Kantakotachari eejatzi “kapicheeniosaankanaatapai,” irojatzira ikantayeetziri pairani 15 ashempavako, ikantaitziro iroñaaka 27metro. * 27.34: Kantakotachari jaka “tekatsi kamakaantatsine aparoni,” iroora oshiyaroriikantaitzi eejatzi “eero opeyakaantavaita aparoni kishitsi.” * 27.40: Kantakotachari jaka“itzinaakoyetanairo inirote manthakintsi,” irootakera ookantari tampyaa inkene irishiyakoyeteotetantayetarori amaatakomentotsi.

kantacha ontzimatye omposakotyaaparoniki othampishi.”

27Okanta aparoni tsireni, aritakeavisanake 14 kitaite, areetakanainkaareki Adriático onoshikakovaitakenatampyaa. Niyankiityaake tsireni, ari

mentotsi ikinkishiretaiyani iro nareetaiyakipatsiki. 28Ari jimonkarataiyakero tsikaoveraa osaankanaatzi, iñaatziiro teosaankanaaperote, ipoña japiitakeroeejatzi,pai.* 29Itharovaiyini nomposakotya,joviinkake 4totsi opoopaki, ari iñaañaataiyanakenionkitaitetantyaari thaankiperoini. 30Iro

retaiyakani irishiye,romi pitotsi thatayetainchari,tanakaro iroviinkaiyeroni ayeenteroneothovaki amaatakomentotsi. 31Irokantacha Pablo ikamantakeri jevari,ipoña irovayirite, ikantakeri: “Aririkairishiyayetake irikaite,tai eerokaite.” 32Ari itotakotanakeroriovayiriite pitotsi, jovamaatakero.

33Irootaintsi onkitaitzimate,take Pablo: “Aritake avisake 14 kitaiteoyaaventa ompaitya avisatsine, tepovayetaiya eerokaite. 34Okovaperotatya

tyaari, tema tekatsi kamakaantatsineaparoni.”* 35Ikantakera Pablo,keri tanta, ipaasoonketakeri Pava.Ipetoryaakero, ovanaka. 36Ipoñajiminthataiyanakani maaroni,kani eejatzi. 37Jiroka nokarataiyininotetaiyani 276 atziri. 38Aritakera

ithonkakero jovaiyakani,nake ovaritentsi onthomakaneentantyaaritenari.

Otsitsiyake39Okanta okitaitamanake, irikaite

antakotzirori, okompitzimotapaakarikipatsika, iñaapaake eejatzi oparaite. Ariikovaiyanakeni iraatakotaiyeni janta.40Itotakoyetanakero oosotantariaayeentzirori amaatakomentotsi,jookanakero, itzinaakoyetanairo iniroitemanthakintsi, jovetsikaiyanairo iyomaroimpoopatantyaari inkene iraatakoteoparaiteki.* 41

yapaakani othovaki eentaatzi inkaare, teonkantanai noshevatakotanai.nake opoopaki ookantaperotapaakaroraotamakaane inkaare. 42

taariite, eero jamaayetanta irishiyayete.43Iro kantacha ijevare ovayiriite,ikovatziira irovavisaakoteri Pablo, teirishineteri irovamaayeeteri, intaaniikantayetanakeri: “Ikaratzi iyotzirojamaatzi, iramaateeta kipatsiki.”44“Iriima pashinepayeeni irontarekayetyainchakotaki inkene iramaayete.” Ariraokantari navisakotantaari maaroite.

Isaikake Pablo othapishiki paitachari Malta

28 1Ikanta navisakoyetairamaaroiteni, ari niyotaiyake iroka

othampishi opaita Malta. 2

thaiyavakena maaroiteni nampiyetarorijanta. Tema oparyaatzi inkane,katsinkaite okantaka, jovaampatakepaampari, ari ikaimaiyakena. 3Ari

27 28

244

* 28.4: Irootake ikantakeri, tema iñaajaantzi atziriite iri Pava otyaantakeneriri maranke,irovasankitairi. * 28.11: Ipaitaitziri jaka “Tsipantsi,” iriiyetakera apite itomipayeeniivavanetashivaitaitari paitachari “Júpiter,” Cástor ipoña Pólux.

jiyaatanake eejatzi Pablo iraye iriroritsitsi, iro ipiyavetapaaka irovapairoitsima, shitovanake maranke, jatsikakeriirakoki. 4Ikanta iñaayetakeri nampitarorijanta jovikantapaakari,kani: “Irika shirampari ovantzinkarijinatzi, okantavetaka javisakovetakaimpiinkemi, temaita ishinetaiteriirañee.”* 5

keri maranke paampariki. Tekatsiavishimoterine. 6Joyaaventaiyaniireeniyakairi irojatzi inkamantanakyaari.Ikanta osamanitakera iñaayetakeri tekatsiavishimoterine, ikantayetanai: “Pavajinatziira irika shirampari.”

7Tzimatsiya janta jevari nampitaroriothampishiki paitachari Publio.Otzimimotziri okarikiini irovane.Jaakameethayetakena maaroitenijaanakena janta.movaitakeri. 8Ariya nokemakotakeri iririPublio ikatsirinkavaitatzi, ishaavaitatya.Ikyaashitanakeri Pablo. Ikanta iñaakoventakeri, jantantakari kapicheeniirako, apathakero ikantanaka,nai. 9Jantakerora iroka, pokayetanake

rori janta othampishiki,takeri. 10Ari ipashiyetanakairi oshekitsikarika opaiyetarika. Ikanta notetanaaraniyaatantaiyaari,nairi.

Areetaka Pablo Roma-ki11Ikanta nosaikakera mava kashiri janta

othampishiki, ari notetanaari pashinekiamaatakomentotsiki,rori eejatzi janta kyaarontsi. Opoñaaroeejatzi iroka amaatakomentotsi jantaAlejandría-ki. Jovetsikayeetakeroothovaki iroshiyakaantaro “Tsipantsi”

ivavanetashivaitaitari.* 12

kani janta Siracusa-ki, mava kitaitenosaikanake janta. 13Ipoña navisanakejanta irojatzi nareetantakari Regio-ki.Ikanta okitaitamanake, okaminthaotasonkakotakena tampyaa kenatsirikatonko, irojatzi nareetantakariPuteoli-ki pashine kitaite. 14Arinoñaapaake tsikarika ikaratzi iyekiite,ikantavakena nosaikavaitanake. Irooranosaikimovaitantanakariri onkarate 7kitaite. Arira nopoñaanaari irojatzinareetantyaari Roma-ki. 15Ikantaikemakotaiyakena iyekiite nampitaroriRoma-ki, jomonthaavakana avotsiki

tapiinta. Okanta janta ipaiyeetziro“Mavapankori,” ari joyaaventakanaripashine. Ikanta Pablo iñaayetapaakeriraiyekiite, ipaasoonketanakeri Pava,tharomentashire ikantanaka. 16Ariranareetapaaka Roma-ki. Ikanta ijevare

taariite pashine jevari. Iriima Pabloishinetakeri isaikavaitapaake tsikarikaikoviro,riri.

Ikinkithatakaantzi Pablo janta Roma-ki17Ikanta avisanakera mava kitaite

nareetapaakara, japatotapaakeri Pabloiriiperoriite judío-payeeni nampitaroriRoma-ki. Ikantakeri: “Iyekiite,

yeeni janta Jerusalén-ki,kaantakena ijevareki Roma-satziite.Irootake jantayetakeri, okantavetakatekatsi nantzimoyevetyaariri, tenomaimanevetyaaro okaratzi jameyetaripairani avaisatziite. 18

kari ijevariite Roma-satzi janta, tera

28

245

iriñaashitya nonkenakaashityaarionkantya irovamaantantyaanari,taka irapakaakaantainami. 19Iro kantachaasheninkapayeeni judío te inkovaiyeni,ontzimatye nonkovakoteri iriitajaantakeamenakotenaneri César, okantavetaka

payeeni. 20Irootakera napatotantamiriiroñaaka eerokaite nonkamantayetemiro.

neentayetari maaroiteni Israel-mirinkaite,

tantanaro ashirotha.” 21

keni iriroriite: “Tera noñe naakaiteirosankinatakotaitemi poñaachaneriJudea-ki. Tekatsi nonkemakotemirieejatzi jareeyetara asheninkapayeenijaka. 22Intaani nokemakoventakeri

taachari. Nokovaiyini nonkememi tsikapikantzi eeroka.”

23Ikinkishiretaiyakani irapatotyapashine kitaite.rini osheki atziri jimaapiintzira Pablo.Iñaaventakeneri tsika ikanta Pavaipinkathariventantai, joñaakayetakeritsika josankinatakoyeetzitakari Jesús,jetanakaro irosankinareki Moisés-ni

riite.nake irojatzira sheeteeni. 24Tzimatsiratsika ikaratzi kempisantavakeriri, iriimapashinepayeeni temacheeni. 25Tera

iraapatziyavakaatyeeyaani, aparopayeenijiyaatayetanai. Joveraantavaari Pabloikantavairi: “Jirokara ikantzitaitakariripairani pivaisatziite, iñaavaitakaakeriTasorentsinkantsi Kamantaneri Isaías-ni,ikantakeri:

26 Piyaate, pinkanteri irika atziriite:Pinkemaiyavetakya, eeromaitapikemathataiyavakero.

Pamenaiyavetya,yironi.

27 Tema kisoshire ikantaiyakaniirikaite.

Matayempi jinaiyake.Mavityaaki jinaiyake eejatzi.Irootake kaari iñaantaiyaroni.Kaari ikemantaiyani,Kaari ipampithashiretantaiyani,Tera inkempisantaiyeni,saakotairi.

28Piyotaiyeroni eerokaite iroka, aritakera

kata. Aritake inkempisantayetaiiriroriite.” 29Ikantakerora Pablo irokañaantsi, jataiyanakeni judío-payeeni,osheki iñaanaminthatavakaanaka.

30Arira isaikapairi Pablo okaratzi apiteosarentsi.riri ikaratzi areetayetariri. 31

tapiintakerori ipinkathariventantai Pava,

rite Jesucristo.vaiterine.

28

246

Ovethataantsi

1 1Naaka Pablo osankinatzimirori,iromperatane Jesucristo nonatzi,

tema iriitake kaimashiretakenarinotyaantajanorite, irijatzi pairyaakenanonkamantantero Kameethari Ñaantsiñaaventakotziriri Pava. 2Iroka

keri Pava, otzimi jiñaaventakeri pairanikamantantaneriite Osankinatasorentsiki,3tsika ikantakota Itomi, AvinkathariteJesucristo, itzimi kempitapaakarieenchaaniki itzimakera icharinetavakariDavid-ni. 4Ikanta jañagairanki, aripaiterajoñaakantakari Itomi Pava jinatziotzimimotziri ishintsinka,reri jinatzi. 5Ikamintha Cristo okantaikaminthaantaanari Pava.nari notyaantajanoritai,tairi pashinesatzi atziri kaari asheninkata,inkempisantayetaita iriroriite. 6Eejatziraeerokaite Roma-satzi ari akaratzitakaikaimashiretai Jesucristo. 7

taimi pintasorentsishiretai pikaratzipinampitaro Roma-ki. Iretakotane Pavapinayetzi.taimi Ashitairi Pava,yemi Avinkatharite Jesucristo,tero kameetha pisaikayete.

Ikovi Pablo irareetyaari Roma-satziite8Jiroka netavakyaari nonkante:

Nopaasoonketziri Pava, okantakaantziro

okaratzi jantziri Jesucristo.takoventzimi eerokaite, tema ithonkaikemakoyeetakemi tsikarikapayeeni tsikapikantayetanaa pikempisantayetai. 9Arinokantapiintanaatya noñaatzimi. Iriira Pava iyotatsi, itziminantavaishintsitaineri noñaaventanairo

tara Itomi. 10Aririka noñaañaateri,nokovakotziri ishinetainaata niyaatepisaikaiyini eerokaite, iroorikainkovakaakenari naaka. 11

tziitataike noñaayetemi. Nokovinonkaminthaashireyetemi onkantyapaavyaashireyetantyaari. 12Ari onkantyanontharomentakaantyaamiri eeroka,piñaakenarika naaka tsika nokantanaventaashiretari Cristo.mentakaiyaanari naaka, noñaakemiri

shiretari.13Iyekiite, nokovi piyotaiyeni iro

miri povapyaayetaiya, nokempitaakerirapashinesatziite atziri. Iro kantacha,osheki otzitzikapiintakenari. 14Irokantacha ontzimatye niyaatashiyetairiGriego-thataintsiri, kaarigriego-thatatsine, iyovaiyetanaatsiri,eejatzi kaari iyovaiyetatsine. 15

kera, nokovantari noñaaventairo eejatziKameethari Ñaantsi janta pinampiyetaroeerokaite Roma-satziite.

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI ROMA-SATZIITE

247

Itasorenka Pava ovavisaakotantatsi16Tema te nompashiventakonetyaaro

naaka noñaaventero Kameethari Ñaantsi.Tema iro oshiyajaantakarori iroomiitasorenka Pava,tairine maaroni kempisantayetaatsine.Nokempitaakerora naakaiteno-judío-yetzi, naakatake etanakaronokempisantanake,paake griego-thataintsiri. 17Tema iroKameethari Ñaantsi kamantakotziririPava tsika ikanta itampatzikashiretakairiatziriite. Arira ikantakaanta iriroriiraventaashireyeetanakyaaririka. Temairootake josankinayeetantakarori,kantatsiri:

shireri,yaaro.

Kaariperoshireriite inatzi atziriite18

yetatsine, thainkatasorentsitatsiri,ikisaneentaperotaitakeri Pava,tataikero iyatsimanka janta inkiteki.Tema irikaite kaariperoshiretapiintatsiri,kempitavaitaka irotzikayetatyeeromikyaaryoori eero jiyotakoyeetantarori.19Tema jiyotakovetari iriroriite Pava. IriPava kantakaarori jiyotakovetantakariri.20Tema ovakera jetanakaro Pavajovetsikakero kipatsi, ari iriyotemiatziriite tzimatsi Pava, jiñaayetakerorairovetsikane.tantyaarimi otzimimotziri Pavaishintsinka, kañaaneri jinatzi irirori.Tekatsira otekañaanetachane iroñaaka,inkantayevetaiya: “Tera niyotero.” 21Añajiyotakovetaiyarini Pava, temaitaiñaapinkathatapiintairi,tapiintairi eejatzi.

tsiri, irojatzi kaari ikinkishiretantanaakameetha. 22Ikantayevetaiyani:

“Iyotaneri nonatzi,” iro kantacha añamasontzishireri jinayetanai. 23Iro

vetari Pava, itzimi kañaanetatsiri. Arijetayetanakaro iñaapinkathayetziroovetsikaantsi iroshiyakaaro atziri, tsimeri,piratsi, eejatzi ikaratzi kamathayetatsirikipatsiki.

24Irootakera ishinetantakariri Pavairikaite ayimaneenteri iyaariperonka.Irootake jantantapiintakarori okaratziimpashiventaventyaarimi.25Jovashaantaminthatashitana-karoikempisantavaantetziri Pava otzimikyaaryootatsiri,nakero thaiyaantsi.kero jovetsikayeetziri, oshiyavaitakaroiroomi omperatyaarinemi. Temaita

yetakerori maaroiteni iroka, tsika itzimiañaapinkathatapiintziri aakaite. Arionkantyaari.

26Irootakera ishinetantakariri Pavairikaite ayimaneenteri inevetashivaitane.Irootake jantapiintantakarori okaratziimpashiventaventyaarimi. Ari etanakarori

vaitantayeta. 27Ari ikempiyetanakarieejatzi tsikarika ikaratzi shirampariite,ipaantashivaitantanaka,

kiini,tyaarimi.

takari.28Iro opoñaantari ishinetayetziri Pava

ronka, iroora jantantayetakarori kaariaritatsine.piintanairi Pava. 29

nake kaari tampatzikatatsine,vaitzi, ipaantavaitanta,yetari kireeki,tsiri, jinevetantakovaita,take, jimaimanetavakaavaiyeta,

ROMA- 1

248

tantavaiyetzi, ikaviyantavaiyetzi, 30

matantavaitzi, ithaiyakotavakaavaita,ikisaneentavaitziri Pava,tavaitzi, ikantakaaperovaita,vaiyeta,tsiri, ipiyathavaiyetari ashitariri,31imasontzishirevaiyetake,vainetzi, te irinethaantaneyete, teirariperotantayete,yete. 32Jiyovetaiyaroni irikaite okaratziikantakaantakeri Pava, ikantake:

yetai.” Iro kantacha,yetanakitziiro, joiminthatakaayetakaripashineete irimayetero.

Tampatzika jinatzi Pava aririka iriyakoventante

2 1Kempitaka pikantashirevaitaiyinieeroka,

yeeteri irikaite ikaariperotake.” Eeropikantavaitziro iroka. Tema aririkapiyakoventavaiteri pashine atziri,eerokatakera iyakoventashivaitaincha.¿Tema pantapiintero eeroka kaariperori?2Iro kantacha ayotaiyini tampatzikashirejinatzi Pava aririka iriyakoventante. Iri

rori iroka. 3Eerokaite patzirinkakiini,pikantapiintaiyinira, “Ontzimatye

take,tagaimi eeroka Pava? 4

rima irika neshinonkatziitakamiri, itzimioyaakoneentamiri,tamiri eejatzi? ¿Tema piyotakotero iroorajamatsinkaventantakamiri onkantya

ronka? 5Eeromi pikovi povashaantairopiyaariperonka,yaaro iyatsimanka Pava. Tema apaata,aririka iroñaakantapaitetairoiyatsimanka, iramenakoyetairorikamaaroiteni, tampatzikara inkantyairovasankitaantayetai. 6

tyaaro impinayetairimi maaroiteniokaratzi jantayeetakeri. 7Iri Pava

rori kameethari,pyaantakarori irovaneenkaro,pyaaro iñaapinkathayeetairi,pyaaro inkantaitatyeeni irañaanetai. 8Irokantacha, katsimakira inkantaiya Pava

tanakarori inevetashivaitari, itzimipiyathavaitakariri, imanintavaitakerokyaaryootatsiri. 9Inkemaantsivaitaiya,

piintakarori kaariperori.rone iriñeero nosheninkapayeeni judío,impoña irimpoiyetapaakegriego-thatatsiri. 10

karori kameethari,taiya, iriñaapinkathayeetairi, kameethaisaikayetai. Iriira etanakyaarone iriñeeronosheninkapayeeni judío, impoñairimpoiyetapaake griego-thatatsiri.11Tema tekatsi atziri iramaakinete Pava.

12Maaroiteni kaari kemakoteroneIkantakaantaitane,yaari iyaariperonka,yeetairi jimonkarataakerorikaIkantakaantaitane. Iriima ikaratzikemakovetakarori, ari iramenakoyeetairijimonkarataakerorika. 13Tema ikaratzi

tane,terine Pava,motakeriri itzimi monkarayetakerori.14Irikaite kaari nosheninkayeta, kaarikemakovetyaarone IkantakaantaneMoisés-ni, kaari ñaayevetyaarone tsikaosankinata,thavaitashitakarori tsikarika okaratzi.Okempivaitakarora ontzimatyeemi

rimi iriroriite. 15Okempivaitakarora iroka

kyaarimi, tema jiyotayetziro ompaityairantayeeteri. Aririka irimonkaratairo,

ROMA- 1 2

249

kimoshire inkantya.yetziro, okempivaitakaro apaniromiiriyakoventavaitakya, tema jiyotakeroikaariperovaitake. 16Irootajaantakerairantayetairi apaata aririka inkantairiPava irika Jesucristo: “Pamenakoyetairomaaroiteni jantayetakeri iromananekiiniatziriite.keri noñaaventzirora Kameethari Ñaantsi.

Judío-payeeni ipoña Ikantakaantaitane17Iroñaaka nonkantayetemi eerokaite

judío nosheninkayetane. Kempitakapikantaiyake eerokaite: “NiyotakotziroIkantakaantaitane. Niyotziri Pava.18Niyotziro okaratzi ikoviri. Niyotzirotampatzikatatsiri, tema jiyotaayetakenaroIkantakaantaitane. 19Ari onkantakeniyotayeri kaari iyoterone, kempitainchariirimavityaakitatyeemi,

tsiri otsirenikitzi. 20Ari niyotaayetairimasontzishireri. Kantatsi niyotairi kaariiyovaitatsine, kempivaitariri eenchaaniki.

tane.kaanta.” 21

take piyotaayeteri pashine,kema eeroka? Tema pikantapiintzi eeroka:“Eero pikoshitzi.” ¿Tema pinkoshineteeeroka? 22Pikantapiintzi:pitzi.” ¿Tema pimayempinete eeroka?Pikantapiintzi: “Eero piñaapinkathatzirioshiyakaantsi.tanete eeroka? 23Pikantakaaperovaitakaeeroka piyotakotziro Ikantakaantaitane.¿Tema pipiyathataro eeroka, ari okantapithainkantakariri Pava? 24Tema ariokanta josankinayeetakero, kantatsiri:

Eerokaite kantakaantakerori, iro

shitakari Pava.25

taitane, arivetacha itomeshitaanitaka,

tema irootake oshiyakaaventzirorijashiyetari Pava. Iro kantacha terikairothotyeero irimonkarayetero maaroniIkantakaantaitane, amenaashivaitakaraitomeshitaanita. 26Iriima pashinesatzikaari asheninkata,chane,kyaaro Ikantakaantaitane, iriitakerakempiperotanaiyaarinemi tomeshitaaniri,tema jashiperotatyaari Pava. 27Impoña

thatashitakarori Ikantakaantaitane, iriiraamenakotaimineri apaata kyaaryoorikapimonkarayiro okaratzi piyotakotziri,pipiyathatakarorika, iri iyakoventemine,irovasankitagaitemi, okantavetakatomeshitaaniri pinavetaka eeroka.28Tsikara akantayeta koñaaroiniavathaki, tera iro kantakaantajaanteroneipaitantayeetairi “Judío.” Ari okempitariatominthavaitashitapiintaka avathaki,

takari “tomeshitaari.” 29Aña opoñaantaria-judío-yetzi iroora kantakaantziroritsikara akantashireyeta. Ari okempitzitarieejatzi añaantakarori atomeshitaka,

kari.tantyaarori osankinatachari, onkantya

yeeni, aña ashiretakarira Pava, ariintharomentaventayetai irirori.

3 1Kempitaka pinkantake eerokaite:¿Tekatsima apantaine aakaite

a-judío-tzi?tari? 2Nokantzi naaka: Oshekira apantairiaakaite. Jiroka etanakarori, iriiraavaisatziite etakarori jiñaanatakeri Pava.3Tema tzimatsi tsika ikaratzi avaisatziitete iroisokeroyetyaari Pava, ¿Iroomaompoñaantyaari Pava irovashaanterojoisokeroyetanta? 4Te ari onkantya. Añaokantavetaka ithaiyanevetaka maaroiteniatziriite, Pava irirori te inthaiyanetya. Ariokantzi josankinayeetakeri, kantatsiri:

ROMA- 2 3

250

Ari pikantatya eeroka, tampatzikañaaneri pinatzi,

Eerokami iramenakoyeetaimi, aripanaakotantakemi.

5

kantsi, oñaakantziro tampatzikashirejinatzi Pava.kemi: Iroora noyaariperoshirenka

taike Pava,tantyaanarori okaratzi oñaakantziroriikameethaperotataitzira irirori? Kaariratampatzikashireri. (Arira okantaakinkishirevaitari aakaite atzirinkakiini.)6Tera ari onkantzimaitya. Kaarimitampatzikashireri Pava,kovaiyetairimi osavisatziite,taavaitairi. 7Kempitaka akantzi:¿Opaitama irovasankitaantyaanari Pavanothaiyaka, tema nothaiyapiintakara iro

tari Pava tera ithaiyaneta irirori? 8

taka akantake eejatzi:rote! tema iro oñaakanterone kameethari.(Irojatzira jiyakoventaitakenari naakanoñaaventakero kempitakarori iroka,omaperotatya.) Iro kantamaitachairootake aritatsi irovasankitaayeeteriikaratzi ñaavaitzirori iroka.

Tekatsira tampatzikashireri9¿Irooma kantakotacha jaka,

a-judío-yetzira aakaite te apantaperotai,

tziite? Ari okantari, tema aritakenokantzitaka maaroiteni akarataiyakeni,kempivaitakami ompeyakaashivaitakaimiayaariperonka, okantavetaka a-judío-tzieejatzi kaari judío-tatsine. 10Tema aritakeosankinakotaka, kantatsiri:

Tekatsira tampatzikashireri, teintzimaajate aparoni.

11 Te intzime kemathavaitaneri.Tekatsira kovakovatairine iriyotairiPava.

12 Ithonka ipiyashiretaiyakani, tekatsiapantyaarine.

Te intzime impaitya matapiintaironekameethashireri.

Te intzimaajate aparoni.13 Kaariperoñaanevaitake,

karo ithano iroomi omorona tsikaikitayeetziri kaminkari.

Amenenetaka ithaiya,Kepiyavaantevaitake joshiyakariikanta maranke.

14 Tema ikishimavaitantapiintake,ikaviyantayetzi.

15 Amekiitaka jiyaayetzi irovamaante,ikovi inkapathainkatakaante.

16 Ipampithavokitapiintakero tsikaikenayeetzi japerotantaitzi, ikoviinkemaantsitakaantavaite.

17 Te impampithavookitapiintairo

tha.18 Te iñaapinkathaakitairi Pava.19Ayotzimaita iriyakoventairi Pava

maaroiteni pankiventavaitakaroriirimonkarayeteromi Ikantakaantaitane.Eero okantai irotekañaanetaiya inkante:“Tetya namaakivaitero.” 20Tema te

yero Ikantakaantaitane, ari onkantyainkantantyaariri Pava: “Tampatzikashirenonatzi.” Aña aririka ayotakoperotanairoIkantakaantaitane, arira ayoperotziriovana akaariperokitake.

Pava ovatampatzikashiretairi,aririka aventaashiretanaiyaari

21Iro kantamaitacha, ovakera iroñaaka,

kashiretantaiyaari. Te oshiyaro pairani,

yaarimi. Irootakera josankinatakoyetakerikamantantaneriite,kotajaantaitakeri Ikantakaantaitaneki.22Iriira Pava ovatampatzikashiretaineri,

ROMA- 3

251

aririka aventaashiretanaiyaari Jesucristo,ankempisantanairi irirori. Iroñaaka teraanashiyetaiya tsikara ikantayetapashineete, 23

shiretake. Irootakera eero aritantaañaayetairo irovaneenkaro Pava. 24Irokantamaitacha, Pava,reyetai, jineshinonkatziitantara irirori

taira aakaite. 25

riri Pava inkapathainkatzimentai Cristojovamaitakeri,

ririka Cristo. Iro jimatantakarori Pavairoka,tyaani itampatzikashiretzi irirori. Pairani

ronka atziriite, amaaki ikantapiintakero.26Irooma iroñaaka, okempivaitaaroiroshepithatakairomi ayaariperonka,jovatampatzikashireyetai. Ari okantaitampatzikashiretantari irirori, ari

kaantariri ikaratzi aventaashiretanaaririJesús.

27

roventaiyaari? Tekatsira. ¿Opaitakama?¿Irooma kantakaantzirori tera intzimeimpaitya monkaratajaanteroneIkantakaantaitane? Kaarira, aña irokantakaantzirori aventaashirenka.28Eerora okantzi inkantakaaperovaityatampatzikashireri,

rayeteromi Ikantakaantaitane. Añaintaani jimatataikero javentaashiretaariraCristo. 29¿Intaanima aakaite a-judío-yetzijantzimoyetairo Pava? Tera. Aña ariakaratairi kaari asheninkayeta,yetairo maaroiteni. 30Tema Pava aparoniikanta, tsika ikantajaantayetaira aakaitejovatampatzikashireyetaira, arira

taaritachane. 31¿Nomanintatziiroma

kerora aventaashirenkantsi? ¡Tera arionkantya! Aña apantaro iroka.

Joshiyakaaventantzi Abraham

4 1Thame ankinkishiretakotavakericharinetanakairi Abraham-ni.

kashiretantaari? 2Iroomi ipankiventaneAbraham-ni tampatzikashiretakairinemi,aritakemi inkantakaaperovaitakyaamiirirori.rimi Pava. 3

norentsi:Javentaanakarira Pava irikaAbraham,kaantaariri itampatzikashiretane.

4Thame oshiyakaaventavakero: Aririkamiirantavaite aparoni atziri, ipinayeetziri.Tera jineshinonkatashiyeetakari, añaipinayeetatziiri jireevetayeetakerijantavaitake. 5Iriima kaari antavaitatsine,impoña iriñeero impinatashiyeetyaari,jineshinonkayeetatyaari irika. Arira

tsiri pairani, javentaashiretaarira Pava,aritake iriñeero irovatampatzikashiretairi.

rira,taarori. 6Eejatzi David-karo inkimoshiretakaayetairi Pavaitampatzikashiretane, inkarate kaariñaayeterone iriñaashintsivaiventyaaro,ikantake:

7 Kimoshirera inkantaiya atziri itzimiipeyakoyeetairi ikaariperovetaka,

tyeenerimi iyaariperonka.8 Kimoshirera inkantaiya atziri, itzimi

ronka.9Irikaite intzime kimoshireyetaatsine,

¿Intaanima aakaite akaratzi ipaiyeetai“tomeshitaari?” Kempitaka tera, aña ari

tachane. Pinkinkishiretero akantakeri:

ROMA- 3 4

252

Javentaanakara Abraham, irootakera

shiretaneri.10¿Tsikapaitema ikempitakaantaari Pavairika Abraham-ni itampatzikashiretane?

kara? ¡Tera! Aña tekeramintha. 11Iroorajimpoyaavaita Abraham-taa. Tema iroka tomeshitaaritaantsi

tari javentaayeetari Pava. Iro kantachaAbraham-ni javentaitzitavaitakari Pava,aritake jovatampatzikashiretzitataikaritekeramintha intomeshitaarite. Ariraikantaka Abraham-ni jetantakaroriitampatzikashiretakaitziri. Irootakeikempitakaantaitakariri iriitakemi

kashireriite, te onkovajaantaiyaintomeshitaarite. 12Omaperovetatyaaakaite ipaiyeetai “tomeshitaari”aakatake icharineperotane Abraham-ni,akaratziri eejatzi atomeshitaaritai. Irokantacha tera iro ankempitajaantantyaariikantara irirori itomeshitaarita, añaaventaashiretanaarira Pava,rora irirori Abraham-ni,takari tekeramintha intomeshitaarite.

Iro aventaashirenka añaantaiyaarori ishineyetakairi

13Tema ishinepaitetakeneri Pava irikaAbraham-ni itsipataakerira inkaratecharinentyaarine, ishinetzitataikaniri

tane.kara Abraham-ni. 14Tema inkarateñaayetairone ishinetane Pava, kaarirairikaite pankiventaventashivaitaroriirimonkarayero Ikantakaantaitane. Arimionkantyaami, amenaashivaityaamiaventaashiretari Pava,rone ishinetaakairi. 15Itzimirikapankiventavaitarori irimonkateroIkantakaantaitane, intaani iriñeero

irovatsimayeri Pava tera inkitsirinkero.

tane,tane.

16Irootakera, itzimi ñaayetaironeishinetane Pava, iriiyetakera ikaratzi

tanta irirori. Ari onkantya maaroiteniicharineyetaari iriñaayetairo, tera intaaniañaayetairo aakaite judío,jaantaitakeri Ikantakaantaitane, aña

rine Pava, oshiyakotaariri Abraham-ni.Ari oshiyavaitaaro incharineyetaimiAbraham-ni maaroni aakaite. 17

kera josankinayeetantakarori, kantatsiri:

tyaamine, eero okantaajataiisheninkamirinkatavakagaiya.

Iroora iroka ishinetane Pava. Irootakejaventaashiretantanakariri Abraham-ni.Omaperotatya irimonkaratairo Pavairoka,tairi kamayetatsiri,kerori kaari tzimayevetachane pairani.18Jirokatake ikantakeriri Abraham-ni:

mine.” Iroora ikempisantantakariAbraham-ni, okantavetaka osheki

tantyaariri. 19Tera irovashaantapainterokapiche javentaashiretanakara. Eekeroipampithashiretakotapiintanakityaaroiroka, ikantzi:tyaaka iroka? Aña tzimataike naaka 100nosarentsite. Irootzimatake nonkamake.Iroka notsipa, Sara, te ovaiyantanete.”20Ari okantavetaka ikinkishirevaitakaroiroka, te inkisoshireventero okaratziishinetakeriri Pava,vaityaari javentaashiretakarira. Aña

retziitanakari, ari ikantapiintanakitziiroitharomentapiintanakari. 21

take Abraham-ni ari irimatakero Pava

ROMA- 4

253

okaratzi ishinetakeneriri. 22Irootakeraikempitakaantaariri itampatzikashiretane.23Iroora josankinatakaantantakarori Pavatsika okantakota iroka.minthatakaantashityaaro onkantyaañaapinkathatantyaariri Abraham-ni.24Aña iro josankinatakaantantakarori

kaantai itampatzikashiretane eejatziaakaite, aririka aventaashiretanaiyaariitzimi ovañagairiri AvinkathariteJesucristo ikamavetaka. 25Tema iri Cristoitzimi kamimentayetairi aakaite,okantakaantziro akaariperovaitake.Irijatzira Cristo añagaatsi okantaitampatzikashiretakaantayetairi.

Opoñaantari itampatzikashiretakaitai

5 1Jiroka okantakari.shirenka tampatzikashiretakaayetairi.

Irootakera ariperotantaariri Pava.Iriitakera Jesucristo matakaayetairoriiroka. 2Tema aventaashireyetaariraJesucristo, jiyotakaayetairo iroñaakaiyaminthaane Pava anayetai. Kimoshireraakantayetaa añaayetairora apaatairovaneenkaro Pava. 3Iro kantamaitachatera intaani ankimoshirevente iroka, añaankimoshireventzityaaro eejatziavishimoyetaineri. Tema ayotaiyiniaririka añaayetero ankemaantsivaitya,iroora ompoñaantyaari ankamaitanetya.4Aririka ankamaitapiintanetanakya, ariañaayetakero aavyaashireyetanete.Aririka aavyaashirevaitapiintanakitye, ariañaayetairo aventaaperotanaiyaarioyaakoneentane. 5

vaitai oyaakoneentane. Tema aritakeañaataikero okaratzi jetakoperotakaiPava,vaitakaro irisakoperotaitatyeenerimi.

6Okanta ikovapaitetakera Pava,aripaitera ikamimentajaantayetakaiCristo,vaivetaka, tera aavyaavaitanete.

7Tekatsira matapiintaajateroneinkamimenteri pashine atziri.taka kantatsi añee kamimenterineaparoni atziri kameethashireri. 8Iro

shireri anayevetaka, ikamimentakaiCristo. Osheki jetakotziiyetakai Pava,jotyaantakeri Cristo inkamimentayetai.9

kaantayetairi. Arira jimatataikero irokaeenirora akaariperoshirevaitaiyini,

tzikashireyetaira? 10

ranki akisaneentavaitziri Pava,kairi Itomi inkamimentayetai, ari okantaariperotantaariri. Ari okanta eejatziayoperotantaari aritake avisakoshireyetai,tema jañaamentai Cristo. 11Ariokantakari, ikimoshiretziitakaayetaiPava, tema iri Avinkatharite Jesucristoariperotakaayetairiri.

Adán ipoña Cristo12Pairani aparonimacheeni shirampari

etakaantanakarori ikaariperotake. Iroovasankitagaantsi jiñaakeri,tai. Irojatzira antetanainchari maaroiteniicharineeteki,teni osavisatziite, ikaamaneyetanake.13Iroora avisaintsiri tekeraminthairosankinayeetero Ikantakaantaitane.Tema irikaite añaayetaintsiri pairanitekeramintha irosankinatayeeteroIkantakaantaitane, onashitya onkarateiriyakoventayeetairi. Iriima irikaiteimpoiyeetatsiri itzimayetai ikaratzipiyathatakarori Ikantakaantaitaneonashiyetaira eejatzi iriyakoventayeetairi.14Iro kantacha ikamakitzi Adán,taka eejatzi charinetajaantanakaririirirori okantavetaka onashiyetakaiyaariperonka. Iroora jatakotanaintsiriirojatzi itzimapaitetantakari Moisés-ni.

ROMA- 4 5

254

Iriira Adán oshiyakaaventakariri pashineshirampari pokaintsiri osamanitakera,15iriitakera Jesucristo irika. Jiroka okantajoshiyakaaventaitakeri: Atzirimacheenijinake Adán, ikaariperovaitake, iriitakekantakaantakerori ikamayetantakariosheki atziriite. Eejatzi ikempitzitakariJesucristo, atziri jinake irirori,tantake,yetantaari osheki pashine atziriite,

tzi. 16Iro kantacha Pava jinashivaitakarojineshinonkatantaka irirori,

take. Tema iyaariperonka aparonitatsiriatziri,kitaayeetantaari osheki atziriite. Irooma

rori jovatampatzikashireyeetantaarioshekitatsiri ikaariperovaivetaka. 17Temaikaariperopaitetakeranki Adán,

taantsi” iro otzikavaitakyaarimi atziriite.Irooma jineshinonkayetantaaraJesucristo,kityeemi “Añaantarentsi,tanaiyaarimi tampatzikashireyetaatsiri.

18

tziri: Aparoni shirampari kaariperotaintsi,

takari osheki atziriite. Ipoña aparonipashine kameethashireri shirampari, iri

yaari osheki atziriite, irañaashireyetaira.19Aparoni atziri piyathari,takerori ikaariperoshiretantanakariosheki atziriite. Ipoña aparoni atzirikempisantaneri, iri kantakaantakeroriitampatzikashireyetantaari oshekiatziriite. 20

takaantaitziro Ikantakaantaitane, arionkantya iriyotantayetaiyaari atziriitekaariperori jinayetatzi. Okantavetakainiroite ipiyathayevetaka, iniroitejanorajineshinonkataari Pava. 21Pairani

ronkaantsi,” iro onampiyetakyaarimiatziriite, irojatzi ovamaantayetakariri. Iro

kityeemi “Neshinonkataantsi,” iropinkathariventayetantaachanemi. Temaaritake jineshinonkayetai AvinkathariteJesucristo, itampatzikashiretakaayetairaonkantya ankantaitantyaarori añaayetai.

Ikamapithayeetakero kaariperonkantsi

6 1¿Aritatsima ankante: Thameankaariperotapiintayetai onkantya

ineshinonkaperotantairi Pava? 2¡Tera arionkantya! Aña okempivaitanaatyaaroankamapithatakityeeromi aakaiteayaariperonka. ¿Kantatsima aparonikaminkari iriyaatakairo inkaariperoteiyaamanenkakiini? 3Aamaashitya

mentayetakarira Cristo Jesús,

yeetakeri irirori. 4

cha ankamakityeemi atzirinkakiinitsikara akantaveta pairani. Ikitayeetakai.Ipoñaashitaka apiriintaa eejatzi,takotaari Cristo. Tema irovaneenkaroPava oviriintairiri Cristo, ari okanta

rimi atziri añaayetaatsinemi.5Tema oshiyakotaarira irirori,

vaitakami ankamayetakityeemi, aritakeeejatzi ampiriintayetai ikempitaakerorairirori. 6Kempivaitaka atzirinkakiinitsikara akantayetara pairani, arimi

taimi. Ari okanta akamapithatantakaroriakaariperovaivetaka. Irootakera kaari

ronkantsi.” 7Tema aparoni kaminkaritekatsira irantayetai ompaityaarikaiyaamanenkakiini, te inkaariperotai.8Tema aritakera atsipayetaari Cristojovamaayeetai, aventaashire akantayetaaantsipayetaiyaari jañaashireyetaira

ROMA- 5 6

255

eejatzi. 9Tema ayotaiyeeni eero japiitairoCristo inkamimentantai. Aparosatziokanta ikamake, añagai. Okempivaitaaroiroñaaka te onampivaitaiyaarimi irirori“Kaamanetaantsi.” 10Aparosatzira

roshireriite.tairi Pava. 11

yaari eerokaite, pinkempitakaantaiya

ronka, iri Cristo Jesús kantakaantakeroriiroñaaka pañaamentantaariri Pava.

12Irootake,kaashivaityaami piyaariperonka. Añapoitsinampayero pinevetane. 13Tema

tyeemi, piriintaami eejatzi,kaantero aritakemi jatakemi Pavaki,pinkantapairimi: “Jiroka novatha,nantantapiintaarori kameethatatsiri.”Aritapaake pikempitakaantavaitakaropivatha iro pikaariperovaitantapiintakari.14

ronkantsi” atziritakityeemi, irootakeomperavaityaamine. Tera pañiimotairoeeroka Ikantakaantaitane, aña iroorapañiimoyetai neshinonkataantsi.

Onampiyetaari tampatzikashiretaantsi15¿Aritatsima ankantayete iroñaaka:

“Thame ankaariperoshireyete, onkantyaeero añiimotantaaro Ikantakaantaitane,

tsi?” ¡Tera ari onkantya! 16¿Tema piyotziaririka ironampitaityaami, ontzimatyepinkempisantapiinteri onampitamiri?Pinkempitakaanteromi atziritakityeemipiyaariperonka,mine, aritake pinkamashiretai. Irooma

pisantapiintai,retai. 17Tema pairani,vetakaro iroomi “Piyaariperonka”onampiyetyaamine. Irooma iroñaakapoisokerotaaro pikempisantanairo

okaratzi jiyotaayetzitataikamiri.18

ronka,” aña “Tampatzikashirenkantsi”omperataamiri. 19

roni aakaite aririka ironampiyeetai, arionkantya ankemathatantyaarori okaratzikompitzimovaitairi aakaite. Tema pairani

yetakyaanemi, ari okempitavetakamirieejatzi “Piyathataantsi,” tema oshekipipiyathatapiintaka. Iro kantamaitachairoñaaka iroora onampiyetaiyaamine“Tampatzikashiretaantsi,” tema ari

shireyetai.20Eeniroranki okempivaitaro iroomi

onampityaaminemi “Kamaarotatsiri,” aripisaikaminthavaitashitari, tekatsishintsiventemine pintampatzikashirete.21Iro kantacha piyotai iroñaaka tekatsiapantyaarone iroka. Aña iro aritatsipimpashiventakotairo iroñaaka tsikapikantavetara pairani. Piyotai eejatziitzimirika antayetzirori irokapayeeniaritake inkamashireyetai. 22

cha tera onkempitakaantaimi eerokamionampitane “Piyaariperonka.” Aña iri Pavaonampitaamiri.taamiri. Tema aritake pimatairopintasorentsishireyetai,tyeero pañaanetai. 23

tyaaririmi itzimi antavaitapiintakenerorikaariperotatsiri, kempitavaitaka iriimionampitane. Irooma “Kañaanetaantsi”okempivaitakaro iroomi ineshinonkatane

reyetaariri Jesucristo, Avinkatharite.

Joshiyakaaventayeetziro aavakaantsi

7 1Iyekiite, eerokaite noñaanayetzi

kaantaitane. ¿Tema piyotaiyeroni aririka

ROMA- 6 7

256

inkame aparoni atziri,rora Ikantakaantaitane? 2Ikempivaitakaroaparoni tsinane tzimatsiri oime. Eenirorajañiimotziro oime,piintyaari.kero, aripaitera osaikashivaitaiya3Irooma ari oñeeri pashine shiramparieenirora jañiimotziro oime,take. Irooma inkamakerika, ariraosaikashivaitaari, kantatsi oimentaiyapashine, eerora ikempitakaantayeetaromayempiro.

4Iyekiite, okaratzi oshiyakaaventacharijaka kempivaitakara atziritakityeemi“Ikantakaantaitane,takyaarimi pairani.pithatakerora iroka, pikaratairira Cristojovamaayeetakeriranki.rora iroñaaka pisaikashivaitaiyaamipiimentayetaarira pashine, itzimirankijañaakaayeetairi. Iroora aritantaarieerokaite pantavaitaineri Pava iroñaaka.5

tainchari “Kaamanetaantsi,” oshekiapiyathatapiintakaro Ikantakaantaitane,amatapiintakero kamaarotatsiri.Irootakera ovamaashiretaineri. 6Irooma

takityeeromi, asaikashivaiyetaa.tairira iroñaaka ovakerari, iriitakeraTasorentsinkantsi,taarori antavaitantaaniriri Pava. Teokempitaiyaaro pairani,

yeetakeri.

Kaariperonkantsi saikashiretantanari7¿Aritatsima ankante: “Tekatsira

apantyaarone Ikantakaantaitane?” ¡Tera!Aña irootataike iyotakagaanarorinokaariperotapiintzi. Tema jirokaIkantakaantaitane, kantatsiri:

Eero pineveshirevaineta.Iro kantacha, eeromi niyotakotairomiiroka,

tapiintara. 8Irooma niyotakotairora irokaIkantakaantaitane,vainetai, osheki nonevevaitapiintaka.Eeromi niyotakotairomi irokaikantakaantaitane,rovaitzimi nantayetziri. 9Pairani teniyotavetya kaariperori onatzi aririkanoneveshiryaavaitya nokinkishiretaneki.Nosaikashivaitapiinta,tenane. Irooma niyotakotairoraIkantakaantaitane, arira niyotanakenokaariperovaitaneta. Niyotanai eejatziaritake nonkamashiretai. 10Irootakera

tane.nayeetziro iroka Ikantakaantaitane,irootake kantakaanteronemi inkatantayeetyaarimi. 11

peronka,” iroomi ampovaityaananeminetanakarora niyotakotanakeroIkantakaantaitane. Amatavivaitakena,irojatzi ovamaantakanari. 12

tachari iroka Ikantakaantaitane tasorentsionatzi, tampatzikari onatzi, kameethari.

13¿Irootakema ovameethanka,kantakaarori nonkamantaiyaari? ¡Tera arionkantya! Kaarira Ikantakaantaitaneovamayenaneri,ronka ovamayenari.matsitakenaro noyaariperonka irokaIkantakaantaitane. 14Ayotaiyini iroora

tane. Iro kantamaitacha,kara impimantayeetakityeeromi avathairomperanavaitaityaaro,

neri. 15Iroora kaari niyotanta opaitanokaariperoshiretantari. Tera naakakovaminthavaitashitachane.revaitana. 16Tera onimovaitaajatenaraokaratzi nomatapiintakeri, ari niyotziri

tane. 17Irootake okempivaitantakarori

ROMA- 7

257

tera naaka antashivaityaarone, aña“Kaariperonkantsi” onatzi tsika otzimiatzirintantakanari,nari nomatantarori. 18Okantavetakanokovi nanteromi kameethari, tenomatero.kemi novatha kaari kameethatatsine.19Te nonkitsirinkero nomaterokameethari nokovavetakari. Irooya

tari. 20Irootakera okempivaitantakariatziritakityeemi “Kaariperonkantsi” tsikaotzimi atzirintantakanari, irootakeantakaapiintakenarori kaariperori.

21Iroora shintsiventapiintakenarinonkaariperoshirevaite, okantavetakanaaka kovavetajaantacha nantemikameethari. 22Aña noshirekira,shiretzi: “Omaperora IkantakaantanePava.” 23Irooma jaka novatharakoñaaroini,vaitatyeeyaaromi noshire.

kaantatyeeromi noshire,tavaiteromi onkaariperoshirevaite.24¡Ikantamacheetana! ¿Niinkamamatairone iromishitovakaantairo noshireominkyaakaantavaitakero novatha?25Iriitakera Avinkatharite Jesucristoitzimi matairone. Nopaasoonketairi Pavaitzimi otyaantakeriri jimatantaarori.

santziro Ikantakaantane Pava. Irooma

kantsi.”

Ikinkishiretakotapiintaitari Tasorentsinkantsi

8 1Aritakera atsipashireyetaari CristoJesús,

yeetai. 2

taitane okaratzi ñaaventakotzirorikaariperonkantsi,tzirori akamashiretantari.

tziiro iroñaaka pashine ikantakaantaitane

taira atsipashireyetaari Cristo Jesús.3

rayero Ikantakaantaitane, tema maaroniaakaite atzirinkakiini otzimimoyetaiavatha kaari aavyaavaitatsine. Iriima

retakaayetairi atziriite,kerira Itomijanori iratziritzimotante,otzimimovetakari eejatzi irirori ivathaokempitara avatha aaka. Iriitakerajovasankitaamentake iyaariperonkamaaroni atziriite. 4

yetai,takeri. Irootakera amayetapiintaiiroñaaka okaratzi jimatakaayetairiTasorentsinkantsi.tanaiyaaro okaratzi anevetashivaitariaakaite. 5

tarori irantayetero inevetashivaitari,okempivaitakarora atziritakityeemi“Nevetaantsi,nemi.

kantsi, iriiyetakera ijevatakeri. 6Ikaratzikinkishiretakovaitashitarori irantayeteroinevetashivaitari, eerora ishenkaairiñaantyaarori inkamashireyete. Iriimaitzimi kinkishiretakotapiintanakaririTasorentsinkantsi, kameetha irañaayetai.7Ikaratzi kinkishiretakovaitashitaroriirantayetero inevetashivaitari, eerora

teri Pava, tema eero ikempisantairookaratzi ikantakaantziri Pava, eerojaavyaajatziro inkempisantairi. 8Ikaratzi

takairi Pava.9Irooma eerokaite te pimayetairo iroka,

aña iro pikinkishiretakotapiintakaokaratzi ikovakayimiri Tasorentsinkantsi,tema iri saikashiretantakamiri. Ikaratzi

ROMA- 7 8

258

kaari iyotairine Itasorenka Cristo,temacheeni jashitaari Cristo. 10

taka pikaamanevathavetaka,tziro piyaariperonka,retantaamira Cristo, añaashiretaimi,

taimi. 11Aritakera isaikashiretantakamiTasorentsinkantsi,thatakagaimineri eejatzi, tema aritakeikempitagairiri Cristo Jesús, jovathatairi.

12Ari okantari iyekiite, te arite

shivaitari. 13

keri, aritake pinkamashireyetai. Iroomaaririka pinkinkishiretakotapiintanairookaratzi ikovakaimiri Tasorentsinkantsi,okempivaitanakaro atziritanakityeemi“Pinevenka,” iroomi povamaakemi,aritakera pañaashiretai. 14Ikaratziantanairori ikoviri Tasorentsinkantsi,aritake intomiyetaiyaari Pava. 15Temairika Tasorentsinkantsi jotyaantakeriPava, eero jookaventaimi onkantya eeropapiitantaaro pinkempitakotaiyaarinampirentsi itharovavaitzi. Aña irikantakaanterone onantyaariintomityaami Pava.taiyaariri Pava, ankantairi: “Apá,Ashitanarí.” 16Iriira Tasorentsinkantsiiyotakaajaantairori aakaitera itomi Pava.17Tema itomira Pava anayetai, ariraatsipataari Cristo ashiyetaaro maaronijashitari irirori. Tema atsipatakariraCristo akemaantsivaitaka,taiyaari eejatzi janta tsika otzimapaiirovaneenkaro.

18Nokinkishireta naaka kapiche onatziakemaantsivaita iroñaaka, tekatsiompaitamaitya iroka aririka añaagairoapaata irovaneenkaro. 19

tairi itomiite Pava. 20

taka iroñaaka irovetsikane, te iraavyeerookaratzi ikovayevetari, tema Pava

kantakaarori okantantapaintari. Irokantacha irikaite oyaaventacha 21

yetairo irovaneenkaro,vaiyetaiya itomiyetaarira Pava. Arira

nakityeemi “Shitzitaantsi,” iroomionampitantachanemi. 22Kempitakairoñaaka maaroni jovetsikayeetakerijatekavaitaiyatyaani, ikempivaitakarotsinane ontzimaanite. 23Eejatzi aakaite,

kantsi itsipashireyetai, kempivaitakaeeniromi atekavaitaiyenimi akoviavisakote eero akemaantsivaitanta,

tai Pava. 24Iroora oyaakoneentane

yaari, okantavetaka tekera añaayeteroiroka. Arimi añaayetakeromi, ¿Eekeromaoyaakoneentatyeero? 25Arira okantarioyaakoneentane,shirenetya, oyaakotero okaratzi kaariañiiri.

26Tema tera aavyaashiretanete,Tasorentsinkantsi neshinonkayetaine.Tema te ayoyete tsika ankantyaamanayete.tsinkantsi amanakoventaine,takaro iratekimentatyeemi. 27

tzirira Pava irika Tasorentsinkantsijamanakoventaira.perotziriri Pava opaita ikovakayiririikaratzi itasorentsitakaitairi.

Aritake ankitsirinkayetakero maaroni28Ayotzi eejatzi tsikarika ompaiyetya

avishimoyetaineri,kyaaro Pava onkameethatzimoyetai.Tema iro ikaimashireyetzitantairionkantya anteneri ikovakaakairi. 29

tairi, iriiyetakera inkempitakaantayetairiitomijanori. Irootakera irika Itomira, irikempitanakarori ireevatane itomitari, arijimpoiyetapaakeri pashine osheki

ROMA- 8

259

* 8.36: Ikantakoyeetziri jaka “piratsi,” iriira kantakotachari “oisha.”

iyekiite. 30Irikaite ikaratzi itomiyetaariPava, iriiyetakera ikaimashireyetairi,jovatampatzikashireyetairi, ari onkantyairiñaantayetaiyaarori irovaneenkaro.

31¿Tsikama ankantakoteroka iroñaakairoka? Aritakera jinethaatziiyetakairaPava, ¿arima intzimajaantai impaityakitsirinkaineri? 32Tema Pava te inthaneentakyaari itomijanori,

kairi aakaite. Aritakera jantzimoyetakairoPava iroka, ¿eeroma jantzimoyetaitsikarika ompaiyetyaari kovityiimotaine?33

shiretai, ¿arima intzimajaantake impaityaiyakoventavaitaineri, iriitajaantakeraPava iyoshiitayetakairi? 34IriitakeJesucristo kamimentayetairi, ipiriintaaeejatzi, isaikai iroñaaka irakojanorikiPava itsipataari ipinkathariventantzi,iriitake kantakoventayetairi aakaite.Aritakera okanta, ¿arima intzimaiimpaitya ovasankitaavaitaineri?35¿Tzimatsima impaitya materoneintsiparyaakairi Cristo, onkantyairovashaantantyaarori jetakoyetai?

tzimovaivetakai, eekero jiyaatatzijetakoyetai. Ari inkempitayerori eejatzi

yevetaineri, inkovaite irimaimanevaitaite,antasheneentavaite,vaite ankithaatyaari,vaite, irapathakeroryeetai. 36Ari okantaosankinatakotaka, kantatsiri:

yeetana naventaajatamira eeroka.Ikempitakaantayeetakenari piratsijovamaayeetziri.*

37Okantavetaka añaayetero irokapayeeni,aritake ankitsirinkayetakero maaroniiroka, tema Pava jetakoyetai, aritakeimatakaakairo ankitsirinkero. 38Jiroka

naventaakari naaka: Onkantavetakyaañaayevetakyaaro tsikarika ompaiyetya:kaamanetaantsi, añaantarentsi,riite, pinkathariite, avishimotantatsiriiroñaaka, avishimotantatsineri apaata,tzimatsiri ishintsinka, 39jenokisato,osavisato,yeetziri, tekatsira aparoni impaityaovashaantakairine Pava onkantya eero

kero jantzimoyetakairi AvinkathariteJesucristo.

Jiyoshiitaitakeri Israel-mirinkaite

9 1Jiyotziro Cristo kyaaryoori onatzinonkantemiri.

nari, iri iyotakaanari te nothaiyavaita,nonkantemiro iroka: 2

ventatyaari nosheninkapayeeni judíokaari kempisantatsine,moshiretakena. 3Osheki nonkovataikemi

kaite, aritakera nonkovataikemi

tantaiyaari. Aritake onkantaajatakemieejatzi nonkove irovashaantainami Cristo,arimi niyotakemi iroora kantakaanteromi

mirinkaite, 4icharineyetari Israel-ni.Tema iriiyetake itomivetakari Pavairikaite,karo, tzimatsi irantzimotavakaiyaari,josankinayevetakaniri Ikantakaantaitane,janintaavaivetaka itharomentapiintakari,tzimatsi ishinetayetakeneriri. 5Iriiyetakeisheninkamirinkaitetakari avaisatziite.Irijatzi isheninkamirinkaitetakari Cristo,itzimi Pavatatsiri anaayetziriri maaroni,ari inkantaityaani intharomentaityaari.Ari okantari.

6

taiyerine, ¿aritatsima ankante eero

ROMA- 8 9

260

omonkarata ishinetantakeri Pava? ¡Teraari onkantya!tairi iroñaaka “Israel-mirinkaite,”pashinesatziitera irinatye, kaariraicharinejanoriite Israel-ni. 7

taaro avishimotakeriri Abraham-ni. Teinkempitakaantaiteri isheninkamirinkaiteapitetatsiri irovaiyane, aña intaaniaparoni. Iriitakera jiñaaventayeetzirijaka, ikantaitake:

Iri Isaac irovaiyanejanori.8

kaantairi iriimi itomijanori maaroitenijovaiyantakaantakeri Abraham-ni,

riri incharinemirinkaitetyaari. 9Jirokaokaratzi ishinetakeneriri, ikantakeri:

yaaro iroñaaka, arira napiiterononkivantaimi, intzimakera otomiSara.

10Ari okempitakari avishimotakeroriRebeca, itsipaanitakaantakaroriacharineni Isaac. 11Tekera intzimayeteirikaite, tekeramintha irantayetekameethari eejatzi kaariperori, aritaketzimake ikovakeri Pava ompaitya iranteri.Ari omonkaratari onkarate irantayeteri.Tera iri kovashivaityaarone irantero, añaPava kantakaarori jantayetantaroriopaita, ikaimashireyetairira. 12Jirokaikantaitakerori Rebeca:

Iri iyaapitsi omperatyaarineirantarite.

13Jiroka josankinayeetakeri eejatzi:Netakotakari naaka Jacob, iriimaEsaú nokisaneentakeri.

14¿Irooma ankantantyaari: “Teintampatzikashirete Pava, aparonijetakotashita,shitakari? ¡Tera ari onkantya!” 15TemaPava ikantakeri Moisés-ni:

tyaari,kyaari.

Itzimirika nokoviri nonkaminthayeri,aritake nonkaminthaakeri.

16Ñaakero,tyaarone irantayetero opaiyetarika, añairi Pava kantakaarori jantayetantaroriopaiyetarika ikaratzi ikaminthaayetairiirirori. 17Ari ikantayeetakeriri eejatziFaraón, jiroka josankinatakoyeetakeriri,ikantakeri:

tyaarori noshintsinka onkaratenatsipetakaiyaamiri eeroka.kera iriñaaventayeetantaityaanari

taina.18Ari ikantari Pava, ikaminthayiriitzimirika ikoviri irirori.rori okanta ikisoshireyetantari itzimirikaikoviri irirori.

19Kempitaka ari pinkantayetaina:¿Opaitama jovasankitaantariri Pavaikaariperotakaayetziri,tai irovashiñagairo irika ikovakaakeriPava irantero? 20Iro kantacha,temi naaka: Tekatsira piyomatsite eerokapatzirinkakiini onkantya pinkantantyaari.Tera piñaapinkathateri Pava. Intsityaapinkinkishiretakoteri ovetsikayetzirorikovitzi. ¿Kantatsima oñaanateri iyovite,onkanteri:kena? 21¿Tema arite irovetsike aparoniovaneenkatachane, impoña irovetsikakepashine eero apantaperotaro iroori? Añaaritatsi, tema iriitake ashitarori iyovite.22Ari ikempitzitari eejatzi Pava irirori,

rori kovitzi. Tzimatsi tsikarika ikaratzi

taiyaaro iyatsimanka, iratsipetaiyaaroishintsinka iraperotantaiyaari. Irokantamaitacha Pava,tapaintakari irikaite. 23

kariri Pava irikaite kaari apantari,onkantya irimonkatziyantaiyaariri

ROMA- 9

261

pashine irovetsikane itzimi ikovakeriirirori inkaminthaayetairi,tayetzitakari pairani iriñaayetairoirovaneenkaro. 24Aakayetakera itzimijiyoshiiyetataikeri ikaimashireyetaira.Tera intaani aakaite a-judío-tzi, ariraakaratayetairi pashinesatziite kaariasheninkata. 25

keriri Pava pairani Oseas-ni, ikantake:Irika atziri kaari nosheninkaveta,nonkempitakaantairi,ninka.”

Ikaratzi kaari netakoyeveta pairani,nonkempitakaantairi,tane.”

26 Irooma janta, tsika ikantayeevetaka,“Te pisheninkatyaana eerokaite,”

Arira ikantayeetai,tzi Pava, Kañaaneri.”

27Jirokara ikantzitakari Isaías-nijiñaaventayetziri incharineyetyaariIsrael-ni:

Onkantavetakya osheki irinakeincharinetyaari,

pyaaki,

tsine.28 Tema iromapokairi Pinkathari

maaroni kipatsisatziite, tampatzika

tairi.29Ikantake eejatzi Isaías-ni:

tziite, ikaratzi ikempoyaaventakaripinkathariventatziitaneri,

keri pairani Sodoma-satzi, ipoñaGomorra-satzi.

Jovatampatzikashireyeetairi javentaamatsitantaitaara

30¿Irooma ankantantyaari:vavetaajatyaaro irika kaari asheninkata,

tzikashireyeetairi javentaamatsitantaarairiroriite? 31

yetari Israel-ni, te ankitsirinkaajateroañaayetero,takaro Ikantakaantaitane.” 32¿Opaitamakaari ikitsirinkantaro? Iroora kaari

tatyaaro ipankiventashivaitakari irirori.Te inkinkishiretakotaajatero ikovakayiririPava itzimi javentaashiretari.takaro irantzivavaitakityaami mapiki.33

yeetzitakari, kantatsiri:Novakero mapi ikovaperoitane jantaotzishiki Sion. Ovaryaantzi irokamapi aririka irantzivayeetakyaaro.

Inkarate aventaashiretaiyaarinekempitakarori mapi, eerorajamenaashivaitaa apaata.

10 1Iyekiite, nokoviri naaka

yeeni Israel-mirinkaite. Irootakenamanantariri Pava. 2Niyoperotzi naakaitharomentaventashivaitatyaari Pavairikaite,rotzimaityaaro. 3Tema te iriyotaiyeniikovatzi Pava irovatampatzikashiretairi,te inkempisantero, aña ikokovatashitaro

shivaitari apaniro. 4Tema iroñaaka Cristojothotyaakero irirori okantakotaIkantakaantaitane,

naariri.5Jiroka okaratzi josankinavetakari

Moisés-ni okantakota jimonkarayeevetaro

tantyaarimi, ikantake:Inkaraterika monkaratairone, iriitakeñeerone irañaashireyetai.

6Tera omonkatziyaaro okantakota

kashiretantatsiri.jaantya ipankiventashivaitaityairimonkarayeetero tsikarika ompaitya.

ROMA- 9 10

262

chari iriyaate inkiteki ishintsiventairiCristo irovavisaakoshiretante? 7

tsima iriyaate irikaite sarinkavenikiiroviriintairi Cristo ikamavetapaintara?8Aña jiroka ikantayeetake:

Aritake piyoshiretakero ñaantsi,aritake piyothatakero eejatzi.

Okaratzi kantakotachari jaka “ñaantsi,”irootakera noñaaventapiintakemiriaventaashiretaarira Cristo. Jiroka okanta:9Aririka piñaanethataiyaaro pinkante,“Novinkatharite inatzi Jesús,” aririkapaventaashiretanakyaari Pava irioviriintairi ikamavetakara, aritakerapavisakoshiretai. 10Tema aritakerapaventaashiretaari iro kantakaantakeroriirovatampatzikashireyetantairi. Aritakeraañaanethataaro iroka,terone irovavisaakoshireyetantairi.11Tema ari okantzi Osankinajanorentsi:

Inkarate aventaashiretaiyaarine,eerora jamenaashivaitaa.

12Onkantavetakya aakarika judío,aakarika griego-thatatsiri, iriitakera CristoAvinkathariteta maaroiteni. Intzimerika

keri. 13Tema jiroka ikantaitake:Intzimerika ñaañaatairine Pinkathari,impairyaagairi,tai.

14¿Kantatsima iñaañaayeetairi Pava terajaventaashireyeetari? ¿Kantatsimairaventaashireyeetyaari Pava,kotaiteri? ¿Kantatsima inkemakotaiteri,tera intzime kinkithatakaantatsine?15¿Kantatsima inkinkithatakotaiteri, teraintzime otyaantantatsine? Irootakejosankinayeetantakarori, kantatsiri:

¡Oshekira inkameethatziitataiteraamerone kameethari ñaantsiisaikantaitari kameetha!

16Iro kantamaitacha, tera maaroiteniinkempisantaitero Kameethari Ñaantsi.Irootake ikantantakari Isaías-ni:

Pinkatharí,taitero nokinkithatziri.

17Okovajaantatyaara iretaitavakyaaroinkemayeetavakero iñaane Pavaonantyaari iraventaashireyeetantyaari.18Nokantzi naaka, “¿Aritakemaikemayeetakero?” Aritakera, tema jirokajosankinayeetakeri kantatsiri:

Jiñaaventayeetakero nampitsiiteki,

take jaka kipatsikika.19Napiitero nonkante, “Irikaite

icharineyetakari Israel-ni,takeroma?” Aña iriira Moisés-takerori irosankinareki, ikantake:

tyaari pashinesatzi atziriite kaarisheninkatavakaachaneri.

Osheki pinkisashireteri ikaratzipipaiyetziri “masontzishireriite.”

20Irojatzi ikantakeri Isaías-ni irirori:

tenane.Noñaakayetaari kaari amemenatenane.

21Iro kantacha jiroka jiñaaventakeriIsaías-ni ikantakota Israel-mirinkaite,ikantake:

Novaankavakotapiintashivetakari, iro

yenani, piyathari jinaiyakeni.

Tzimayetatsi Israel-mirinkaite kitsirinkakerori

11 1¿Nokantatziima jimanintziriPava irika Israel-mirinkaite

jashiyetari? ¡Tera ari nonkante! Temanaakatzitaka karatziriri Israel-mirinkaite,icharine Abraham-ni nonatzi, icharinenonatzi eejatzi Benjamín-ni. 2Tema tejimanintana Pava,nari.tsi, tsika jiñaaventakota Elías-ni jiñaatakoventziri isheninkapayeeni, ikantake:

3 Pinkatharí, jovamaayeetakerikamantaneriite,

ROMA- 10 11

263

tsi.Naakatake kapatapainchari,tzi eejatzi irovamaayeetena naaka.

4Jiroka ikantzi Pava jakanakeri:Tera eeroka kapatapainchane. Añanokempoyaaventataikeri pashineikaratzi 7,000 shirampariite

rine iriñaapinkathateri Baal.5Arira okantakari iroñaaka, tzimataitatsi

keri Pava irineshinonkatyaari. 6Tera irokantakaanterone ipankiventashivaitaneokanta jineshinonkayetantaariri Pava,aña Pava neshinonkatashitaariri. Ariraokantakotari neshinonkataantsi.

7Ari okantari, tera inkitsirinkeromaaroiteni Israel-mirinkaite okaratziikovavetaiyarini.tsi kitsirinkakerori, ari ikempiyetakariitzimi jiyoshiiyetakeri Pava. Iriimapashineete ikisoshiretakaayetakeri Pava.8Irootakera josankinayeetantakaroriiroka, kantatsiri:

yeetantari.

tayete.Tzimavetacha iyempita temaitainkemayete.

Irojatzi ikantzimaitaro iroñaaka.9Jiroka josankinatakotakeri eejatziDavid-ni, ikantake:

¡Onkamintha iraayeetataiteri tsikajoreyeetakeri!

¡Onkamintha irantzivatataitya!

teri!10 ¡Onkamintha irimavityaakitataite!¡Onkamintha intsinkamitziyetataite!

Iravisakoshireyetai pashinesatzi atziri11

tavakaayetya” nosheninkapayeeni,

tairi? ¡Kaarira!chari ikenakaashiyetapaintarira,saakominthatairira Pava pashinesatziatziriite, iroora jimatantataikarori Pava

payeeni irikaite,rini iriroriite iravisakoyetai. 12Tema

satzi atziri nampitarori maaroni kipatsi.Iroora kameethaperotataitaatsine aririkairapiiyeetairo ineshinonkayeetairi apaatanosheninkapayeeni.

13Iroñaaka nonkantemi eerokaite kaarinosheninkayeta. Naakatake jovayeetake

kata pipashinesatzitzi. Shiretharanonkantaventapiintanakyaaro nantavaire.14

tayetaiyaami nosheninkapayeeni, arionkantya iravisakoshireyetantaiyaaritsikarika ikaratzi irirori. 15

taiyakerira irirori Pava,tataikari jariperoyetaari Pava maaroniosavisatzi. Irooma apaata aririka

payeeni,tyeemi ikamayevetaka. 16Intsityaanoshiyakaaventavakemiro: Tema okantaaparoni pathatsi, arira okantzitari eejatziopitha. Jirokara oshiyakaaventachari:

tziite itasorentsishiretake,

yaari. Inkempitaiyaaro eejatzi tsikarikaokanta inchaparitha, arira okantzitarieejatzi oteva.

17Jiroka oshiyakaaventari iroñaakainchaparitha, iriiyetakera novaisatziiteetayetakarori pairani. Oshiyakaaventacharioteva, iriiyetakera nosheninkapayeeni judíotzimayetaatsiri iroñaaka.taka inchekayeetakeromi iroka oteva,

ROMA- 11

264

* 11.17,22: Ñaaventakotachari jaka pankirentsi ashitarori oparitha, ashitarori oteva, irootakeraikantayeetzitari “Olivos.”

onkantya oshookatevatantyaari pashineoteva jontsirekayeetakeri, kameethaonkantya oshooke okantakaarora oparitha.

yeetakeri, iriiyetakera atziriite kaarinosheninkata.* 18Irootakera eero aritantapasagaaventashivaitaiya. Pinkinkishiretero,eerokatakera oteva inchato, eerokatakeañaakaayetzi oparitha. 19Kempitaka aripakakemi eerokaite, pinkantaiyeni: “Aña

vatantaari naaka.” 20Ari okantavetari, irokantamaitachari pinkinkishireterokempivaitaka iriimi nosheninkapayeeni

tziro tera inkempisante. Irooma eerokaitekaari nosheninkata,

taa. Tera arite piriiperovaitashitya, añapiñaapinkathateri Pava. 21Tema Pava irichekakerori etayetarori oteva,tyara jimataimikari eejatzi eerokaite. 22Aripiñiiro katsima jinatzi Pava, iro kantachaneshinonkataneri jinatzi eejatzi. Ikaratziantzivashireyetainchari jiñaayetakeroovana ikatsimatzi Pava. Irooma eerokaite,ari piñaapiintatyeero irineshinonkayetemieekerorika poisokerotatyeeri Pava. Iroomaeerorika poisokerotari,takemi oteva ichekayeetakeri. 23Ikaratziichekatevayeetakeri pairani, aritakeirontsirekayeetairi eejatzi, aririkairovashaantairo ithainkavaitziri Pava. TemaPava kantatsi irimatero. 24Eerokaiterakempitakarori oteva pankirentsinirojontarekayeetakeri pankirentsiperoriki.

yeetai otevaperori oponkitzijanoriki iroori.

Impiyashiretakaitairi Israel-mirinkaite25Iyekiite, nokovi piyotero kaari

ikemathayeetzi pairani onkarate iranteri

Pava. Eero pikinkishirevaitashitaaritakera piyotakero maaroni.kero iroñaaka irikaite nosheninkaIsrael-mirinkaite,kaayetakeriri. Iro kantacha,tziira iroka irojatzi irimonkaratantakyaariinkarate avisakoshireyetaatsineri kaarinosheninkata. 26Impoña,yetai eejatzi Israel-mirinkaite. Ariraokanta josankinatakoyeetakeri, kantatsiri:

Arira impoñeeya Sion-ventaneri,

katasorentsivaitzi.27 Ari onkantya othotyaantyaari

okaratzi antzimotavakaantsi,

ronka.28Tema irikaite nosheninka judíojimanintakero Kameethari Ñaantsi,ikempitakaantari iroñaaka Pava iriiisaneentane,tantaamiri Pava eerokaite. Iro kantacha

yeeni,tyaari, ari onkantya iriñaantyaarori tsikaokanta ishinetakeneriri etayetanakarorinovaisatziite. 29

retante Pava, jineshinonkayetantzi.Eerora jovashaantziro. 30

karira pairani eerokaite Pava.

tanakari, iroora opoñaantataikarijineshinonkayetaami eerokaite. 31Irikaitepiyathavaivetachari iroñaaka, aritakeiriñaayetairo apaata ineshinonkayeetairiikempitaayeetzimira eerokaite iroñaaka.32Arira okantakari, joñaakantakero Pavamaaroitenira apiyathavaiyetaka, ariraikenakaakerori joñaakantantaarori ovanajineshinonkayetataikai maaroiteni.

ROMA- 11

265

* 12.4: Okempitatya okitsi irootake jamenayeetantari, irooma kempitantsi irootakeikemayeetantari, irooma paantentsi irootake jovayeetantari, irooma akotsi irootakejoirikayeetantari, irooma kitzitsi irootake janiiyeetantari.

33Ovana nopampoyaataikeri Pavajiyotanetziitataika, ikemathatziromaaroni. Tekatsira iyoperoteroneirantayeteri irirori,tero. 34Jiroka josankinatakoyeetakeriri,ikantaitake:

¿Tzimatsima iyotzirori ikinkishiretariPinkathari?

¿Tzimatsima impaitya materoneinkaminayeri?

35

rine impanakerimi irirori, aña

taike?36Iriitakera Pava kantakaantaroriotzimayetantari tsikarika opaiyetari,iriitakera poñaakaantayetarori, iriitakeashitarori. Arira irashi irovaitaatyeeroniiñaapinkathayeetairi. Ari onkantyaari.

Onkarate irantayeteri kempisantzinkariite

12 1Iyekiite,takami Pava, nokovakotzimi

pishineventaiyaari eeroka,

riri. Tera poshiyakotajaantyaari piratsi,

rentsishireyetai, irootakera onimotziririPava. Tema arira okantataitara ikoviriPava añaapinkathayetairi. 2

takovaitashitari osavisatziite. Aña iriPava pishinete irovakerashiretakaimi. Ari

miri, kameethatzimotziriri, onimotziriri,othotyaanetachari okameethatzi.

3Iriira Pava neshinonkataanari naakaokanta niyotaayetantaamiri, irootakeranokantantamiri:shivaita eerokatake iriiperori. Añapinkinkishiretakotya kameetha eeroka.

kyaari. 4Pinkinkishiretakotero tsikaakantayetara avathaki. Tema tsikaraakantavathayetara,rori opaiyetarika.* 5Aakayetakera

rira Cristo. Akempivaiyetaa aakamiivatha Cristo.vetaka aparopayeeni, iro kantachaaparoni akantaa,vakaayetaatyaami. 6Maaroni aakaite

ratantyaarori antayetairi. Tzimatsirikaaparoni kamantantaneritanaatsiri,irantayetero ikovakairiri Pava, eekerorairaventaaperotanakityeeyaari. 7

rika aparoni ampitakotantanaatsiri,irimonkarayero irirori. Tzimatsirikaaparoni iyotaanetantanaatsiri,rayero irirori. 8Tzimatsirika aparoniminthatanetakaantachari, irimonkarayeroirirori.netachari, ipantaperotai osheki.rika aparoni jevatakaantanaatsiri,irishirethaventyaaro irantavaire.

naatsiri,yetairo.

9Ontzimatye petakotantaiya kameetha,eero pamamenavaita. Samaneentapovairo kaariperori, irooma kameetharikiso povanairo. 10Pinkamaityaaropetakoyetantya, pinkempitakaanteropetakotyaarimi pirentzi okarikiini.Piñaapinkathayeteri pashine. 11Shirethapinkantayetya,taineri Avinkatharite. 12Kimoshirepinkantya poyaakoneenteri Cristo.Amavevaitane pinkantayetya aririkapiñaayetero pomerentsitzimotyaamine.Piñaañaatapiintai. 13Ontzimatye

ROMA- 11 12

266

* 12.20: Kantakotachari jaka “oshekira impashiventanakya” iroora oshiyarori ikantaitzi eejatzi“povaampateneri iitoki osheki paampari.”

pimpashiyetaiyaari okovityiimovaitariitasorentsitakaitairi.tai pipankoki.

14Pamanakoyetairi ovatsinaavaitzimirionkantya irineshinonkayeetantaiyaaririirirori. Eero pipiyatari. 15Pintsipatyaari

tsiri. Pintsipatyaari piraavaitya ikaratziiraavaitachari. 16

kaayetaiya. Eero pimanintantavaitzi, aña

tatsiri. Eero pikempitakaantashivaitaiyotaneri pinatzi. 17Tzimatsirika aparoniovaariperovaitemiri, eero pipiyatari.

rine atziriite. 18

tairo pisaikayetantaiyaari kameethaini.19Netakotané, eero pipiyakoventashivaitaeeroka, aña pashitakaiyaari Pava iripiyakoventyaamineri. Tema jirokajosankinayeetakeri, ikantaitake:

Ikantzi Avinkatharite:Naakatakera ovasankitaantatsine,Naakatakera piyakoventantachaneri.

20Aririka intasheneente piisaneentane,pimperi irovarite. Aririka irimireneente,pimperi imire. Aririka pimatayetanairoiroka, oshekira impashiventanakya irikairiñaakerorika pantakeri.* 21

tsi. Aña iro aritatsi pimatapiintanairo

rori kaariperori.

13 1

miri pinampiki.vaitashitya irirori, aña Pava kantakaaroriokanta ipinkatharentsitantari. 2

teri pinkatharentsi, okempivaitakarorairiimi Pava imaimanevaitake, irootakerairovasankitaantaityaariri. 3Ikaratzi

antayetzirori kameethari, tekatsiraompaitya intharovakaantavaityaariripinkatharentsi. Iriima antayetzirorikaariperori, iriira tharovakaavaityaarine.Ari okantari, pantzirorika eerokakameethari,tari pinkatharentsi, aña iriitajaantaketharomentaiyaamine. 4Tema iri Pavakantakaarori ipinkathariventantari

miri. Aririka pantero eeroka kaariperori,ontzimatye pintharove,shivaita otzimimoyetziri irosataamento.Tema iriitakera Pava kantakaaroriipinkathariyetantari irikaite, irijatzira

tyaariri kaariperoshireriite. 5Irootakepinkempisantantyaariri irikaite. Irokantacha tera intaani pintharovakaiyaarijimashirenkata.katatsiri pimayetairo iroka. 6Irootakerapimpinatantyaariri ikovakoyetzimirijevaventzimiri pinampiki,tyaari irirori, tema jimonkaratatziiroikoviri Pava. 7Ontzimatye pimpinayetairimaaroiteni pinkatharijanorentsi, eejatziikaratzi kempoyaaventantatsiri nampitsi.Ontzimatye pinkempisantayeteri,ñaapinkatha poveri.

8

tante, aña piñaashintsiventaiyaaropetakotavakaayetaiya. Tema itzimirikaetakotantachari, imonkaratatziiroIkantakaantaitane. 9

takeri Ikantakaantaitane, kantatsiri:Eero pimayempitzi. Eero povantzi.Eero pikoshitzi.tanta. Eero pineveshirevaitaneta.

Tzimayetatsira eejatzi osheki pashineikantakaantaitakeri. Iro kantamaitachari

taitakeri, kantatsiri:

ROMA- 12 13

267

takaantyaari petakotapiintaeerokara.

10Opoñaantari irooperotajaantzi irokaikantakaantaitane, irootakera apatotzirorimaaroni ikantakaantayeetakeri. Temaitzimirika etakotaariri isheninka, terairovaariperovaitairi.

11Ontzimatyeera amatapiintairo iroka,tema irootaatsi avisakoshireyetai.

tyeemi, iro kantacha ontzimatyeankakiyetai. 12

kaiya tsirenikiri, iro onkitainkatai.Irootake ovashaantantyaarori antayetzirokaariperori, okaratzi jantapiintayeetziritsireniriki.kaantairo ankithaatakotatyeeyaaromiampiyakoventantyaari, 13onkantyaantayetantyaarori kameethari okaratzijantayetapiintaitziri okitainkatzi. Arionkantya eero aniyavaitanta, eeroashinkivaitanta, eero amayempivaitanta,eero antantayetaro kamaaroyetatsiri, eeroamaimanevaitavakaanta,kaantavaita. 14

tharite Jesucristo, pinkempitakaanteriiriimi pinkithaatakotaiya.vaitaro okaratzi pinevetashivaitari.

Eentashiretaneri

14 1Ontzimatye paakameethayetairieentashireyetatsiri.

thatashivaitantyaariri. 2Okempitatya,

tachari kantatsi irovayetyaaro tsikarikaopaiyetarika. Iro kantacha tzimatsipashine eentashireri, intaani jovayetaropankirentsi. 3Irika kempisantzinkariovayetarori tsikarika opaiyetarika, eero

rone. Ari inkempitzityaari kaariovayetyaarone eero imanintziri pashineovayetarori, tema Pava te irimaninteri

irirori. 4¿Kantatsima inkisathayeeterinampirentsinentsi? Eerora, tema irikisathatajaanterine itzimi onampitariri,irijatzi tharomentyaarine. Ari okantari,tema Pava iri onampiyetariri maaroiteniovayetarori tsikarika opaiyetarika, irijatzitharomentyaarine.

5Jiroka oshiyarori, tzimayetatsikempisantzinkari omairentantarorikitaite. Tzimayetatsi pashine kaariompashinetzimoteri kitaite. Ontzimatyeinkinkishiretakoyetaiya maaroni, te ariteirotzitzikayeteri pashine opaitarikaikinkishiretari. 6Itzimi ñaapinkathatziroriaparoni kitaite, iriitajaantakeraAvinkatharite iñaapinkathatzi. Ariokempitzitari eejatzi,rori maaroni tsikarika opaiyetarika, iri

tarori, tema ipaasoonketapiintatziiri. Ari

tsi, iri Avinkatharite iñaapinkathatzitakaipaasoonketapiintzirira. 7

thavaitashitya aakaite,thavaitashitya eejatzi. 8Eeniroraañaayetzi, iriitakera Avinkathariteañiimoyetairi. Aririka ankamake,

mote. Arira okantari,rite ashitapiintairi eenirora añaayetzi, ari

take. 9Tema irootake itzimajaantakariCristo, ikamimotantake, ari okantajashitapiintantairi eenirora añaayetzi,aririka ankamayetake eejatzi.

10¿Opaitama pikishimatantariripisheninka? ¿Opaitama pimanintantaririeeroka? Aña iriira Cristo intzimeamenakoyetantaatsine maaroni apaata.11Tema iro josankinatakoyeetakeri,kantatsiri:

Jiroka ikantakeri Avinkatharite:“Maaroitenira irotyeerovayeetaiiñaapinkathayeetaina.rora.”

ROMA- 13 14

268

Aritakera intharomentayetairimaaroiteni Pava.

12Aripaitera ankinkithatakotaiyaarimaaroiteni aakaite janta Pavaki.

13Irootake ovashaantantyaaroriakishimatavakaayeta. Aña ontzimatyeankantashireyete:takaavaitari pashine ‘nirentzitari,’notzikashirevaitzirikari.” 14Niyotzi naakatera inthañaapithatantyaaro Pavaovayetyaaro opaiyetarika. Iro kantacha,tzimatsirika kinkishirevaitachane aritatsiimpinkavaitayeete,vaite irirori. 15Aririka poñaakyaaripashine kempisantzinkari povayetyaarootzimi ipinkiri irirori,tyaari.kaiyaari pashine okantakaantziropovamatsitaro ovaritentsi? ¿Pikovatziimapovaariperoshiretairi irika? Irijatzirairika kempisantaneri, ikamimentakeriCristo eejatzi. 16Arira okantari, te arite

tari eeroka kameethari onatzi, impoñainkantayetemi:rori.” 17

ventayetai Pava,chane okaratzi avayetari, okaratziamireyetari eejatzi.taitachari antampatzikashireyetai,asaikayetai kameetha, ankimoshireyetai,

tsinkantsi. 18Itzimirika matanairori irokajantavaitaineri Cristo,kaakeri Pava, ari inkempitayeriri eejatziatziriite ari iraakameethatakeri. 19Ariokantari, ontzimatye pantapiintayetairokantakaantzirori isaikantayeetarikameetha,tashiretavakaantayeetyaari. 20Aririka

rika, paamaventya paparatzirokariokaratzi jimonkaratakeneriri Pavapashineete kempisantzinkari. Tema teonthañaantsitya ovayetari. Iro kantacha

itzimirika ovayetarori opaiyetarikaimpoña inkantzimoneentakaakyaaripashine, jantakero kaariperori irika.21

kaavaityaari “pirentzitari,tziro povayetari vathatsi, pimireyetarokachori, pantayetziro opaiyetarika.22

tairi eeroka,rone iroka.ventavaitairone iroka, aritakerairimatairo inkimoshireyetai. 23Irokantacha itzimirika eentashirevaitatsine,aririka irovakyaaro opaiyetarika, ari

rori. Tema tera irantairo okaratzijiyotakoshirevetaari, kaariperora onakeiroka.

15 1Aakaite kempisantzinkariaavyaashireriite, ontzimatye

yetatsiri, tera intaani antayetero okaratzionimoyetairi aakaite. 2Ontzimatyeantayetairo okaratzi onimoyeterineasheninka,rine irantayetairo kameethari. 3

kera jantakeri Cristo, te inkovakovaterootzimi onimoterine apaniro irirori. Temajosankinayeetakero, kantatsiri:

Ikaratzi kaviyavaitemiri eeroka,irijatzira kaviyitakanari naaka.

4Tema maaroite osankinatakotaincharipairani, kempitakarori iroka,yeetakero iriyotaayeetairo. Ari okantairoka Osankinajanorentsi,rori añaantarori atsinampashirevaitzi, iro

tari. 5Iriitajaantake Pava kantakaaroriañaantarori atsinampashirevaitzi, irijatzitharomentashiretakaineri. Oshekinokovakotapiintakeri inkantakaiyaaroonkantya paakameethatavakaantyaari,maaroiteni pinkempitakotaiyaari ikantaraCristo Jesús. 6Onkempivaityaaro arimipintsipatavakaiya maaroiteni eerokaite

ROMA- 14 15

269

* 15.8: Iri ikantakoyetzi jaka “judío-payeeni” itzimi ipaiyeetzi “tomeshitaari.”

pimpanthaaventeri Pava, itzimi ashitaririAvinkatharite Jesucristo.

Ikinkithayeetaineri Kameethari Ñaantsi kaari judío-tatsine

7Tema osheki jaakameethayetai Cristoaakaite, eejatzi pinkempitaiya eerokaite,paakameethayetairi pashine atziri, tema

riri Pava. 8Irootake nokantapiintakeri:

teri nosheninkapayeeni judío. Iro

tayeetyaaro omaperotatya okaratziishinetakeriri Pava pairani avaisatziite.*9Irojatzira jantakeneriri ikaratzi kaarinosheninkata,yetantaariri iriroriite,tairi Pava. Jiroka josankinayeetakeri,kantatsiri:

Notharomentaventaimi jantaisaikayetzi kaari nosheninka.

taimira.10Jiroka ikantzitaitakari eejatzi:

Pashinesatziite, pintharomentainaeerokaite pintsipayetaiyaarijashiyetaari Pava.

11Ikantaitake eejatzi:Pashinesatziite, pintharomentaiyaariAvinkatharite.

yaari!12Ipoña ikantake eejatzi Isaías-ni:

Ari intzimake incharinentyaari Isaí.

satzi atziriite.Iriitakera iroyaakoneentairi kaariasheninkata.

13¡Iri Pava tharomentakaiyaamine, iri

tairira! Tema iri kantakaiyaaroneoyaakoneentantyaariri.

kantsi kantakaiyaamirone onkantyapoyaakoperotantyaariri!

14Iyekiite. Niyotzi naaka omaperopineshinonkayetavaka eerokaite,perori pinayetzi,kaayetaka. 15Iro kantacha,miro iroka noshintsithatzimiro onkantyaeero pipeyakotantaro.yeperotaimira Pava, 16jotyaantaananoñaaventaineri Jesucristo ikaratzi kaarinosheninkayeta. NokinkithataineriraKameethari Ñaantsi ñaaventakotziririPava,sorentsitaari. Iriima kaari nosheninkata,iriiyetakera kempivaitakarorimijashitakaayeetariri Pava, namayetaineriraPava iroora ookimotaariri. Iriitakera

tzikashireyetairi. 17Okaratzi jantakaanariCristo Jesús,kaaperoventyaaromi naaka,tero okaratzi nantavaitaineri Pava. 18Irokantamaitacha, intaani noñaaventairookaratzi jimatakaayetakenari iriroriCristo. Tema noñaayetakeri kaarinosheninkata ikempisantayetairo okaratzinoñaaventayetakeneriri, okaratzinantavaitzimotakeri. 19

kantsi pakenarori shintsinkantsi okantanotasonkaventantakari,karori kaari iñaapiintayeetzi pairani. Ariokanta nomatantakarori nokinkithatairoKameethari Ñaantsi ñaaventakotziririCristo netanakaro Jerusalén-ki, ipoñanokenayetanake irojatzi Ilírico-ki. 20Ariokanta nokovantakari noñaaventero

koyeetero ivairo Cristo. Tera intaani

kero ikinkithatakaantaitzi. 21Tema jirokajosankinayeetakeri, ikantaitake:

Ari iriñeeri nampiyetarori janta tsikate iriñaaventaiteri irika.

ROMA- 15

270

Ikaratzi kaari kemakoyeterine, ariinkemathatakotairi.

Ikovake Pablo iriyaatero Roma-ki22Irootake kaari okantanta niyaate

pisaikaiyini eerokaite, okantavetakaosheki nokovapiintavetaka. 23Irokantacha iroñaaka aritake nomatakero,tema tekatsi nantayetanairi jakanampitsiiteki, aritake oshekitake

mimi. 24Aririka niyaaminthatakeriEspaña-ki,miri pinampiki.nakemi janta, nokovi pampitakotenapotyaantena España-ki. 25Iro kantacha,netapaintyaaro niyaate Jerusalén-ki

taire. 26Tema irikaite Macedonia-satzi,ipoña Acaya-satzi, jotyaantaiyakena

riri kempisantzinkariite ashinonkainkarinampiyetarori janta Jerusalén-ki. 27

tya, tekatsira shintsiventerine.

yaami ikempisantakaakeri irika kaariisheninkata. 28Aririka nomonkaratakeronompayetakeri Jerusalén-satzi ikaratzijotyaantayeetakeneriri, aripaiteranavisanakeri pinampiyetarora eerokaiteniyaatera janta España-ki. 29Niyotzi iriCristo tasonkaventatziitaineri aririkanareetakyaami janta.

30Iyekiite, nokovakotzimi piñaakoyetapiintena eerokaite,tyaanaro tsika nokantapiintziro naaka.Iro nokovakotzimiri,kathatziri eerokaite AvinkathariteJesucristo, iri Tasorentsinkantsikantakaamirori petakotantakanari.31Pamanakotena eero jaakaantantanathainkashireri nampiyetarori Judea-ki.

tziriri itasorentsitakaitane Jerusalén-satzi,iro onimoyetantyaariri iriroriite. 32Arionkantya nonkimoshiretantyaariniyaatera pisaikaiyini eerokaite, irirorikaPava kovakaakenarone.ryiimovaitaiyemine eerokaite. 33

mintha iri Pava tsipashiretyaamine, irikameetha saikakaayetemine! Arionkantyaari.

Jovethayeetari atziriite

16 1Iroora Febe aanakerone irokaosankinarentsi.

kaantaa iroomi notsiro.take iroori japatotapiintayeetaka jantaCencrea-ki. 2Paakameethatavakero iroori,irootake jashitaari eejatzi Avinkatharite,aritzi paakameethatero pikempitapiintziri

kaitairi. Pampitakoyetero ompaityaarikaonkovityaayete.yetake iroori. Ari okempitakenari naakaeejatzi osheki ampitakoyetakena.

3Povethatyaanaro Priscila ipoña Aquila.Irooyetake tsipayetakanari nantavaitziniriCristo Jesús, 4irootake shineventakanariovavisaakotakena.takero irokaite, ari ikempitaayetakeropashinesatzi kaari nosheninkayetaikaratzi apatoyetapiintachari pashinekinampitsi. 5Povethatyaanari eejatziikaratzi apatoyetapiintachari opankoki.Povethatyaanari eejatzi netakotaneEpeneto,santakairi Cristo janta Acaya-ki.6Povethatyaanaro María,ventakemiri osheki eerokaite. 7

tyaanari Andrónico, ipoña Juniasnosheninkapayeeni jinatzi,kanari jashitakoyeetana. Iriiyetakeetakaro ikempisantzitaka tekeraminthanaaka, irijatzi jiñaapinkathayetakeriotyaantajanoriite. 8Povethatyaanarinetakotane Amplias, itzimi jashitaariAvinkatharite. 9Povethatyaanari Urbano,

ROMA- 15 16

271

itzimi karatapiintakenari nantavaitziniriCristo Jesús. Povethatyaanari netakotaneEstaquis. 10Povethatyaanari Apeles,itzimi jaakameethatakeri Cristo.

riri Aristóbulo. 11Povethatyaanarinosheninka Herodión. Povethatyaanarisaikavankotziriri Narciso, ikaratziinampishiretantaari Avinkatharite.12Povethatyaanaro Trifena, opoñaTrifosa.tziniri Avinkatharite. Povethatyaanaronetakotane Pérsida. Irojatzi notsipatakarinantavaitziniri Avinkatharite. 13

tyaanari Rufo,tharite. Povethatyaanaro eejatzi iriniro,otzimi nokempitakaantari naaka iroominoniro. 14Povethatyaanari Asíncrito,Flegonte, Hermas, Patrobas, Hermes,ipoña ikaratapiintayetziri iriroriite, itzimiapaiyetziri iyekiite. 15PovethatyaanariFilólogo, Julia, Nereo ipoña iritsiro,Olimpas, ipoña maaroiteni ikaratzi

tsitakaitane. 16Etakora pinkantyapovethatavakaanaiya. Jovethayetami

piintakariri Cristo jaka.17Iyekiite, jiroka nokovakotzimiri:

chari itzimi otzitzikamentavakaarorijiyotaayeetakemiri pairani. Eerorapikempiyayetari eerokaite. 18Añaokempivaitakaro atziritanakityeemi“Inevevaitashitane,kyaarinemi. Tema kaarira AvinkathariteJesucristo omperayetanaiyaarine.Iriiyetakera nintathayetashitaririeentashireriite jamatavivaitzirira.19Nokemake naakaite kameethapikantaiyani eerokaite,vaita, irootake oimoshirenkakenari.Nokovi naaka pinkameethashireperote,

romi okantakota kaariperori. 20IriiraPava saikakaayetaimineri kameetha,

kantyaariri Satanás, onkempivaityaaropovichoryaatyeerimi paatzikakeri.

tharite Jesucristo!21Jovethatami Timoteo,

nari nantavaitzi,yeeni Lucio, Jasón, ipoña Sosípater.

22

yetziniriri Pablo. Naakatake eejatziovethatami, naaka jashitayeta eejatziAvinkatharite.

23Jovethatami Gayo. Arira nosaikiriiroñaaka ipankoki. Jovethayetami eejatziikaratzi nampiyetarori jaka. JovethatamiErasto, itzimi oviriri kireeki ashitarinampitsi. Jovethatami eejatzi Cuarto,itzimi apaiyetairi iyeki.

24¡Onkamintha ineshinonkayetaimimaaroiteni Avinkatharite Jesucristo! Arionkantyaari.

Ovekaraantaro tharomentaantsi25Thame antharomentaiyaari iroñaaka

matzirori inkempoyaaventayetakemi,

tyaarori Kameethari Ñaantsi okaratziñaaventakotziriri Jesucristo, tsikaotzimi kaari ikemathatapiintayeevetakapairani. 26Iro kantacha,taa iroñaaka jiyotaantayeetakeramaaroiteni nampitsiki, onkantyainkempisantayeetantyaari eejatzi janta.

riri kamantantaneriite irika Pava,Kañaaneri. 27Thame antharomentaiyaariapanirotatsiri Pava, Iyotaneri. Temairiira Jesucristo kantakaiyaarone

yaari. ¡Ari onkantyaari!

ROMA- 16

272

Ovethataantsi

1 1Naakara Pablo otyaantzimirori irokaosankinarentsi. Irotyaantajanore

Jesucristo nonatzi, tema iri Pavakovakaakenarori, ikaimashiretakena. Arinotsipatakari Sóstenes nosankinatzimiro.Iriitake nokempitakaantairi iyeki.2Eerokara nosankinayetzini pikaratzipapatoventaari Pava janta Corinto-ki,pikaratzi jovatampatzikashireyetaimiCristo Jesús. Iriira kaimashireyetaimipitasorentsishireyetantaari, pikempitaaripashineete nampiyetarori tsikarika janta,pairyaapiintayetairiri AvinkathariteJesucristo,tairi eejatzi irirori. 3Onkaminthaineshinonkayetaimi Ashitairi Pava,kameetha isaikakaayetaimi,tzityaamiri eejatzi AvinkathariteJesucristo.

Ipaasoonketakaitziri Pablo itasonkaventantaitzi

4Nopaasoonketapiintzirira naaka Pava,tema iniroite ikaminthaayetaimi,itsipashiretakagaamiri Cristo. 5Irijatzikantakaarori piñaaventapiintantaariri,okanta piyotakoperotantaariri eejatzi.6Irootakera poisokeroyetantarori okaratzinetakari noñaaventakemiri Cristo.7Pikantakara poyaaventari impiyeAvinkatharite Jesucristo,motemine itasonkaventzimira onkantya

pantavaitantyaaniriri irirori. 8Iriira

riri irojatzi impiyantakyaari, ari onkantya

miri irirori. 9Oisokero jovimi Pava,iriitake kaimashireyetaimi okantapaapatziyantaariri Itomi, AvinkathariteraJesucristo.

¿Itsiparyaatyaamaranki irirori Cristo?10Iyekiite,

ryeeri Avinkatharite Jesucristo.kotzimi paapatziyavakaayetaiya,onkempivaityaaro aparonimionkantyaami pikinkishiretaneete, eero

rika. 11

vakaa kameetha. 12Tzimatsi pitsipayetarijanta kantatsiri: “Nokempisantziri naakaPablo.” Pashine kantayetatsi: “Irinokempisantzi naaka Apolos.” Pashinekantatsi: “Iri nokempisantzi naakaPedro.tsiri: “Nokempisantziri naaka Cristo.”13¿Itsiparyaatyaamaranki irirori Cristo?¿Naakatakema paikakotzimentakamiri?Tema poviinkaayetakaranki eerokaite,¿Naakama ipairyeetake, inkantaite:“Poviinkatzimentaari Pablo?” 14Irooranopaasoonketantariri Pava okamintha tenaaka oviinkaayetemine. Intaaninoviinkaamatsitakeriranki Crispo,itsipatakari Gayo. 15Iroora eero itzimanta

JETAKARI JOSANKINATZINIRI PABLO CORINTO-SATZIITE

273

janta kantashivaitachaneri iroñaaka:“Noviinkatzimentakari Pablo.” 16¡Jaa!Irijatzira noviinkaatzitakarirankiEstéfanas,kaite. Tera nonkinkishiretero tzimatsirikapashine noviinkaatakeri janta. 17Tera iro

tante,tairo Kameethari Ñaantsi.

yetzirora.

takeri Cristo.

Iri Cristo, ishintsinka Pava,iriyotane eejatzi

18Tema aririka ankinkithatakaavetyaarikaari oshiretachane tsika ikantaipaikakoitakeri Cristo, ikempitakaantaimasontzishireri anatyeemi. Iroomaaakaite avisakoshiretaari anai, ayoyetaiomaperotatya joñaakantakero ishintsinka.19Tema josankinatakoyeetzitakari kaarioshiretachane, ikantaitake:

Naapithateri iriyotane ikaratziiyotanevetachari.

Nompeyapithateri ikinkishiretaneikaratzi kinkishiryaavetachari.

20¿Tsikama inkantaiyaarika iyotaneri?¿Tsikama inkantaiyaarika iyotzinkari

motziriri iroñaaka iriroriite? Aña Pava

tziite, ikaratzi iyotanevetachari pairani.21Tema irikaite iyotanevaitashitachari,tera irimatanetero iriyotairi Pava. IroomaPava matanetzirori jiyotaneta,keri irirori jovavisaakoshireyetairiikaratzi kempisantañaanetairiri,

takari masontzishirenkantsi onatziiñaaneka Pava. 22Aririka iriñeero

tantayeete,tyaari iriroriite. Iriima griego-thatatsiri,

aririka inkemayeteri ikempitakaantariiriroriite iyotaneri inatzi, iriitakerainkempisantayeteri. 23Irooma naaka,nokinkithatakotanairi Cristo tsikaraikanta ipaikakotzimentantaka. Irootake

yeeni. Iriima griego-kaantakena nomasontzishirevaitatyeemi.24Iro kantamaitachari aakaite, ayotaiyinijoñaakantairo Cristo Itasorenka Pava,eejatzi iriyotane. Irojatzi jiyoyetairimaaroni ikaimashireyetairi Pava,onkantavetakya Judío-rika inatzi,kaaririka Judío, maaroni. 25Tema Pavajanayiri jiyotanevaitashitari atziriite,

takeri Pava. Tema Pava janayiri atziriiteotzimimotziri ishintsinka, okantavetakairika atziriite okempitzimotakari teaavyaantanete okaratzi ikantavetakariPava.

26Iyekiite,tavakero tsikarika pikantaiyani eerokapairani tekera inkaimashiretaitemiita.

yini, te intzimaperote pijevarite, te

miri. 27Iro kantacha Pava jiyoshiiyetairiikempitakaantavetakari atziriite masontzijinatzi,yaariri apaata iyotanevaitashitaneri.

yeevetakari kaari aavyaavaitaneri, arionkantya irovashiventaantaiyaaririapaata iriiperoriite. 28

yeterine. Arira okanta opoñaantaariiroñaaka ineveyeetaaro okaratziimanintaveetakari. 29Ari ikenakairori

tavaitachaneri. 30

kagaamiri Cristo Jesús, tsika itzimi

1 CORINTO- 1

274

yaami, irovatampatzikashireyetaimi,irovameethashireyetaimi.taimi pisaikashivaiyetantaari. 31

kera josankinatziyeetantakarori pairani,kantatsiri:

ventashivaitaitya apaniro. Iroora

yaaro jantayetziri Avinkatharite.

Iñaaventayeetairi Cristo ipaikakoyeetakeri

2 1Iyekiite, niyaapaitetakeranki naakanareetami noñaaventantyaamiriri

Pava, tera nonkempitakotapaakyaariiyotanevaitashitaneri,shitapaakyaami. 2

tainakero noñaaventapiintanaimiriJesucristo, ipaikakoyeetakeri. 3Te

yetakemi, aña tharovashire nokantaka.4Ari okanta te okitsirinkantaperotantaminoñaaneyetakari, te oshiyaro iñaaneiyotanevaitashitaneri. Iro kantachaokaratzi noñaaneyetakari, omatakerooñaakantakeri Tasorentsinkantsi,oñaakantakero ishintsinka. 5Ariraokantakari, iroora ishintsinka Pavaikempisantakaantakamiri, kaarirairiyotane atziriite matakayemirone.

Itasorenkara Pava oñaakantayetzirori6Iro kantamaitacha,

takaayeteri antakishiretaneri, ariraaritziri añaaventakoteneri iyotanetaantsi.Iro kantacha iroka iyotanetaantsi, teraoshiyaro okaratzi jiyotanevaitashitariosavisatzi, okaratzi jiyotanevaitashitaripinkathariyevetachari iroñaaka. Temaeero ikantaitatyaani irikaite. 7Aña irokaiyotanetaantsi noñaaventziri naaka, terairiyotakoperoyeetero pairani.takaro iromanayeetatyeeromi. Irootakeraikovitataikari Pava, ari onkantya

karo. 8Irikaite pinkathariyevetachari

iroñaaka,terone iroka iyotanetaantsi. Arimiiriyotakeromi,miri Avinkatharite,tziri irovaneenkaro. 9Iro kantamaitachari,iroora josankinatakoyeetzitakari pairani,ikantaitake:

Okaratzi ishinetakeneriri Pavaetakoyetaariri irirori,

Anaaperotataitziro jokitapiintaitari,ikemapiintaitziri,

Anaaperotataitziro okaratziañaamampyaavetakari.

10Irooma aakaite, jotyaantakairi

rori. Arira ikantari Tasorentsinkantsi,jiyotakaaperotakagairi Pava. 11Tema

tane pashine atziri, apaniro jiyotziroishireki irirori. Ari ikempitari eejatziPava, tekatsi iyoteneriri ikinkishiretane,aña apaniro jiyotziro irirori ishireki. IrikaTasorentsinkantsitatsiri, ishirera Pavajinatzi. 12

shiretakairi Pava Itasorenka ashireki,onkantya ayoperoyetantaiyaarori okaratzi

tairi. Irootakera kaari kantaajatatsineiroka iriyotairo osavisatziite, 13ikaratzi

tari irirori. Aña okaratzi añaaventakeriaakaite irootakera jiyotakaayetairiTasorentsinkantsi.kaayetairiri antakishiretaneri tsikaokantakotajaanta ashireka.

14

tsine, te inkempisantero iriroriitejiyotakaantavetakari Tasorentsinkantsi,

renkantsi. Te onkantaajate iriyotakotairoirirori, tema te inampishiretantariTasorentsinkantsi iyotakaantayetyaariri.15Irooma aakaite antakishiretaneri,aritake amayetairo ayotajaantairomaaroni tsikarika opaiyeta. Aritake

1 CORINTO- 1 2

275

okantari,yetai osavisatziite tsika akantayetanaaaakaite. 16

takari jaka, kantatsiri:

rine ikinkishiretane Avinkatharite?¿Tzimatsima impaitya materineiriyotairi? Irooma aakaite,kaayeetairora tsika okantakotaikinkishiretane Cristo.

Antavaitanaineriri Pava

3 1Iyekiite, tetya nomataajatero

yirira nokinkithatakairi antakishiretaneri.Aña kempivaitakami ovakeramipetanakyaaro paventagaiyaari Cristo.

kite, 2eeniromi ithotaayeetzimi, tekera

tsi. Tema te onkante pinkemathayetairookaratzi niyotaavetakamiri, eeniropikantayeta irojatzi iroñaaka. 3

tara pantakishiretanete. Okaratzira

vaita.keri osavisatziite? 4Tema tzimayetatsijanta, kantatsiri: “Nokempisantziri naakaPablo.” Pashine kantayetatsi: “Irinokempisantzi naaka Apolos.” ¿Kaarima

kaayeta osavisatziite?5¿Niinkama naaka? ¿Niinkama Apolos?

Naakamatsitake apiteroite iromperatanePava,

yaari eerokaite. 6

ventayeetake itzimi pankitaintsiri. IriimaApolos iri joshiyakaaventayeetakeriitzimi oyaatapaakenari ithamaitakotzironopankitakeri. Iriima Pava iriitakeramatajaantzirori jantakitakaayetziropankirentsi. 7Te iririiperotajaantepankitakerori,takerori. Aña iriira iriiperotajaantatsiri

Pava, irantakishiretakaayetaimi. 8

vaitaka intzimerikami irantavaitakaitane.Irotyaantaitakeri impankivaite,taitake pashine inthamaitakotero. Intaani

tsitake, iroipiyeetairi inampiki, tema teinkovaperotajaantya iriroriite. 9Ariranokantaiyani naakaite, kempitavaitakanaakami antavaitziniriri Pava. Iroomaeerokaite, pikempivaitakaro eerokamipankirentsimashi. Pikempivaitakaroeejatzi eerokaite, eerokami pankotsi.

10Naaka kempivaitakariri iyotzirorijovetsikiro. Naakara etakaantanakaronovetsikakero pankotsika, iriira Pava

rori novetsikiro. Ipoña ipokapaakepashine thonkaterone irovetsikero. Iro

tyaaro inthonkantyaarori kameetha.11Iriitakera Jesucristo oshiyaventakarori

taro pankotsi. Eerora okantzi ontzimeirimpoyaayeetantyaariri. 12Aririkairovayeetakero etapiintarori, kantatsirairoñaaka inthonkayeetairo pankotsika.Irovetsikayeetantyaaro oro, kireeki,mapipayeeni poreryaayetatsiri. Arionkantake eejatzi irovetsikayeetantyaaroinchakota, tsipanapayeeni. 13Irokantacha,tsiri, arira iriñeetero opaitarikajovetsikantayeetakarori pankotsiyetatsiri.14Okempitatya,takya mapipayeeni, eerora aperoyetaontaayetya, omapero okisotanetakeokaratzi jovetsikayeetantakari. Oshekiraipinaperoyeetakeri ovetsikakeroripankotsika. Arira inkempitayeetairirieejatzi joshiyakaaventayeetakeriovetsikiro pankotsi, impinaperoyeetairieejatzi. 15Irooma,takarori pankotsi kaari shenkaatsineontaayetya, kapichera ipinayeetairi irika.

1 CORINTO- 2 3

276

* 3.22: Ipaitaitziri jaka “Pedro,” irijatzira ipaiyeetziri “Cefas.”

kaaventayeetakeri ovetsikakerori irokapankotsi,shiretantaiyaari, iroshiyakovaitaiyaariavisakotatsiri intaavetyaami.

16¿Tema piyotaiyeroni eerokaite,eerokayetakera oshiyakaaventaripankotsika? Tema kempivaitakamieerokami intasorentsipankotetyaamiPava, eerokatake inampishiretantakaTasorentsinkantsi. 17Aririka intzimeovaariperominthateriri oshiyakaaventariitasorentsipankote Pava,rotairi Pava irirori, tema tasorentsi onatziipanko.tzimi eejatzi eerokaite.

18Paamaiya jamataviitzimikari.Kempitaka tzimayetatsi janta kantatsiri:“Iyotaneri nonatzi.” Aña iro arivetachariirikaite inkinkishiretakoperotairomiokaratzi kempitzimovetakariri osavisatzimasontzishirenkantsi onatzi. Tema iroka,

yaari. 19Tema Pava te apantzimotyaariokaratzi ikempitakaantashitapiintakariosavisatziite iyotanetaantsi onatzi.Irootakera josankinatakotziyeetakaripairani, ikantaitake:

Tema iri Pava oirikayetakeririiyotanevaitashitachari,nenkakiini.

20Josankinatziyeetaka eejatzi kantatsiri:

vaiyetakari iyotanevaitashitaneri.21Irootakera, eero jasagaaventavaitantaroatziriite okaratzi jiyomatsivetari iriroriite.Irooma eerokaite, aritake onkantakepiyotakoyetairo maaroni: 22Okaratziniyotaayetakemiri naaka,miri Apolos, jiyotaayetakemiri Pedro,okantakota kipatsisato, añaantarentsi,kaamanetaantsi, avisayetatsiri iroñaaka,avisayetatsineri apaata. Aritakeonkantake piyotakoyetairo eerokaite

maaroni iroka, kempivaitaka eerokamiashityaaronemi maaroni,* 23temaeerokaite jashitayetaa Cristo, iriimaCristo jashitari irirori Pava.

Irantavaire otyaantajanoriite

4 1Arira okantari,takaantayeetaina iromperatane

Cristo, naakaite jovake niyotaantayetairokaari jiyotakoveeta pairani. 2Iro kantachaitzimirika jovayeetake irantayetairoompaityaarika, ontzimatye irikainkyaaryooventairo irimatantaiyaarorikameethaini. 3

yantatyaanari nokarataiyinira. Tekatsi

tenaro nantakerorika kameethaini.Tekatsi ompaitzimotaajatyaana

tsiri nampitsiki.

yetyaari nokarataiyirini. 4Aririkaminamenakotya naaka, kempitakatya teontzimimotaajatena nokenakaashitane.

chane, aña iriitakera Avinkathariteamenakojanotainaneri tzimatsirika.5Irootakera eero pimatantaro eerokaitepimonkatziyayetairi impaityaarika. Añairi Avinkatharite amenakoyetairinemaaroiteni impiyapaitetapaakerika.Iriitakera oñaakantapairone okaratziantayetakeri omanaantsikiini. Ariiroñaakantapairo eejatzi okaratziakinkishirevetari antayeterimi. Arira

neri apaata.6Okaratzi noñaaventakemiri jaka,

kari Apolos. Iroora nokantantamirori

janorentsi,keri:

1 CORINTO- 3 4

277

* 4.15: Kantakotachari jaka “osheki,” ikaratzi 10,000.

chari.” Aritaima povashaantairo iroñaakaokaratzi pimonkatziyavakaapiintakana,

yeni, “Iriira irika anayiriri pashine.”7Pikantayetakera ¿Piñaajaantakemaeeroka panaakoyetairi pashineete?¿Piyotashitakaroma apaniro okaratzikaari jiyotaayeetzimi? ¿Opaitakamapasagaaventantari pinkempitakaantavaitaapanirora piyotanetashitaa?

8Pasagaaventavaitaiyakani eerokaitepikempitakoyetakari pinkathariite,ashaarantaneriite,tavaitziri irovarite. Kempitavaitakami teniyotaayetemimi naakaite.

temi, ari onkantya nonkaratantyaamirinaaka tsika pipinkathariventantzi. 9Tema

pitaajatyaari pinkathariite,taiyeni. Aña okempivaitakaro iroñaakairovamaakaantakenami Pava, maaroiteni

kena jovamaayeetana, jamenakoyetakenaatziriite eejatzi ikempitayetakarimaninkariite. 10Ikinkishiretakoyeetakena

rira Cristo.

takoyetairira irirori. Irooma naakaite

reperovainete. Irooma eerokaite

taneri pinatzi.kemi eerokaite, irooma naakaite,temacheeni. 11Eekerora niyaatatzinoñaashivaitakaro, irojatzi nokantziroiroñaaka, notasheneentavaitzi,neentavaitzi, thonkaneeronkatakotakana,jovatsinaavaitaitana, te ontzimimotenanopanko, 12osheki nantavaitake,naakajaantake antavaiventacha.Itzimirika impaitya kisaneentavaitanari,

noneshinonkayetari naakaite. Aririkairovatsinaavaitakena,yani. 13Aririka inkaviyavaitaitena,

tyaari. Ikempitakaantayetakena tekatsimiapantyaanane kaarashimi nonayetatye.Eeniro ikantayeetana irojatzi iroñaaka.

14Tera iro nosankinatantarori irokanokovi novashikyaayetemi,tzi nonkaminaayetemi, nokempitakotariashitaaniri ikaminayiri iretakotane itomi.15

tainchari iriyotayemimi eerokaite, irokantacha te niyote tzimavetakarikakovavetainchane iraakameethatemiiroshiyaari ashitamiri. Irootakeranoshiyakaaventakeri naaka,taka iriimi Jesucristo matakaakenaronenoshiyakotyaari ashitamiri,kaapaakemiroranki Kameethari Ñaantsi.*16Irootakera nosankinatantamirori iroka:Pinkempitakotaiyaanaro naaka. 17

kera notyaantantakamiriri iroñaakaTimoteo, tsika itzimi nokempitakaantzirieejatzi iriimi netakotane notomi, iriitakekyaaryooventakeri Avinkatharite.Iriitakera kinkishiretakaapaimirone tsikaikantakaakana Cristo, tsika nokantaniyotaayetairi kempisantzinkariitetsikarikapayeeni isaikayetzi. 18

chari, ikovaiyini pinkempisanteri irirori.

yaami. 19Iro kantacha thaankipaiteranompiyitapaakya,neri. Ari onkantya noñaantyaaroriomaperorika jaavyaashirevaitanetziikaratzi ñaaperovaitainchari janta.Aamaashitya iñaavaiminthavaitashitaka.20Tema ikaratzi ipinkathariperoventairiPava,shirevaitanetzi.tashitya. 21¿Arima onimotakemi

1 CORINTO- 4

278

nareetyaami novasankitaavaitapaakemi?

paakemi,kemi.

Jiyakoventayeetziri antayetzirori kamaaroyetatsiri

5 1Tema nokemake tzimatsi jantaaparoni pikaratziri,

piintake. Jimatataikero jantajaantakerorikaariperokitatsiri kaari ikemakoyeetzikempityaarone irantayetero kaarikempisantatsine. Tema ipaantavaitaroirinirothori, iinatari iriri. 2¿Opaitamapiñaaperovaiyetantari itzimataitzirapikaratziri janta matakerori iroka? Tetyapovashiretakovaityaari piñaakerijantakero.vakaanterimi irika shirampari.

3Okantavetaka te nosaikimotemipinampiki,tapiintakami kempivaitaka arimiankaratemi asaike janta. Irootakerapinkempitakaantantyaarori iroñaaka arimiankarate janta, niyakoventakeri irikashiramparika. 4Ontzimatyeerapapatotaiya, pimpairyeeri AvinkathariteJesús, pinkempitakaanteromi aririkaminonkaratajaantemimi janta. Pimaterora

rite, 5pomishitoveri shiramparika,irovasankitaavaiteriita Satanás.tya aritake onkantai iravisakoshiretaiapaata impiyeerika Avinkatharite Jesús.

6Tera apantaro pasagaaventavaitya.¿Tema piyotero okaratzi ikantayeetakeri:“Kapicheeni onavetaka shineyakairoritanta, iro kantacha oshineyakairomaaroni tantapatha?” 7

thatakairori tanta, posheyetairokameetha. Irootakera pimayeteri,

yetatsiri, ari onkantya eero jantetaantaro.Aña ontzimatye pinkempitaiyaaro tanta

kaari shineyatsine, jovapiintaitari

ryaantsi.” Tema ikamimentayetakaiCristo joshiyakaaventari oisha jovayeetarijoimoshirenkayeetzirora Anankoryaantsi.8Iroora amayetantaiyaarori okaratzijoshiyakaaventayeetakeri. Ontzimatyeeraovashaantayetairo kamaaroyetatsiri,kaariperoyetatsiri, oshiyakaaventakarishineyakairori tanta. Aña ontzimatyeankameethashiretai, añaavaiyetairokyaaryootatsiri, oshiyakaaventakari tantakaari shineyatsine.

9Aritake nosankinatzitakami pairani,nokantakemi:

tatsiri.” 10Nokantayetakemirora iroka, tera

tayetatsine,tsiri, kisakovaitaneri, amatavitaneri,ñaapinkathatashivaitariri oshiyakaarontsi.Iriimi nonkantakoyetemi,jataimi pisaikayetaimi kipatsikika. 11Iriira

chari “Iyekiite.yaminthayetaari, iriirika matapiintakeronekamaaroyetatsiri, kisakovaitaneri,kathatashivaitakari oshiyakaarontsi,ikaviyantavaitake, ishinkivaitapiinta,jamatavitantapiintake. Tera aritaajatepayootayetairi irikaite. 12

tai aakaite iyakoventayetairi ikaratzi kaarikempisantayetaatsine. Aña iroora aritatsiiyakoventayetairi kempisantayetatsiriakaratapiintairi,rotatsiri. 13Irootakera pookantyaariri irika

rori. Irooma Pava iriira amenakoyetairineikaratzi kaari kempisantayetatsine.

Te arite iramenakotairo amaimanetavakaane kaari kempisantatsine

6 1Aririka pimaimanetavakaiyapikaratzi pikempisantzinkaritzi janta,

te arite piyaate iramenakotemiro

1 CORINTO- 4–6

279

jevayetatsiri nampitsiki,tzinkaritatsine.

retakaitaimi. 2¿Tema piyotaiyenieerokayetake amenakoyetairine apaatamaaroni osavisatziite? ¿Eeroma pimatziropovetsikayetero pomerentsitzimoyetamirikapicheeni eerokaite? 3Tema aakatataikeamenakoyetairine eejatzi maninkariite.¿Eeroma okantzi amenakotanterookaratzi añaakotantayetziri iroñaaka?4

yetaimi atziriite kaari pikaratapiintziripapatoventyaari Pava? 5

tyeemi pimpashiventakotyaaro iroka.¿Tekatsima iyotaneri pikarataiyini,ovetsikemironeri? 6

piintaiyaka, piyaatashiyetakeri jevarikaari kempisantatsine, pikovakotakeriirovetsikayetemiro pimaimanetavakaa,okantavetaka pikantavakaiyavetaa“iyekiite.”

7Iroora oñaakantzirori eenirotatsipikenashivaiyeta, piyakoventavaitakeripikarataiyini janta. ¿Opaitama kaaripamavetantaajataro inkaviyavaitaitemi,iramatavivaitaitemi? 8

rimi iroka. Aña eerokatajaantaiyakenirakantzimoneentavakaacha,

veta “iyekiite.”9¿Tema piyotaiyeni, eerora iñaayetairo

apaata impinkathariventairi Pava ikaratzikaariperoyetatsiri? Paamaventaiyaara,otzimikari pikenakaashitane. Ariraikantayetari ikaratzi antapiintayetzirorikamaaroyetatsiri, ñaapinkathayetakeririoshiyakaarontsi, mayempiriite,kaayetachari ishiramparinkakiini,10koshintzipayeeni, kisakovaitaneri,shinkiryaantzi, kaviyantaneri,neri.tairi Pava irikaite. 11Pairani,yevetakari tsikarika pikaratzi eerokaite.Irooma iroñaaka okempivaitakaro

inkivayeetaimi,taimi, jovatampatzikashireyeetaimi, temapipairyaapiintairi AvinkathariteJesucristo. Iriitakera Tasorentsinkantsikantakaayetaamiri.

Piñaapinkathatantaiyaari Pava, tsikarika opaiyeta pantayetairi

12Tzimatsi kantayetatsiri:naro nantayetero tsikarika ompaiyetya.”Iro kantacha tera apantaro maaroniirantayeetero. Aritake okantaveta,ishineyeetairo antayetero tsikarikaompaiyetya.tero atzirintantayetai ompaiyetyaarikaishineyeetairi. 13Tzimatsi kantayetatsirieejatzi: “Iroora otzimantari ovaritentsionimoneentatziitantairi amotziki. Irooraotzimantari amotzi,rori ovaritentsi.” Ari okantavetari, irokantacha Pava irapiteroryaayetairo iroka,iraperotairo.tashitanta eeroka: “Iroora otzimantariavatha añaathatavakaantyaari.” Tera arionkantyaari. Aña iro otzimantari avathaañaapinkathatantaiyaari Avinkatharite.

kaantayetaiyaari avathaka. 14Tema Pava,eero japerotajaantairo avathaka, aña ariiroviriintayetai, iroñaakantayetairoishintsinka, ankempitaiyaari tsikara

rite. 15¿Tema piyotaiyeni iri Cristoashiyetaaro pivathaka? ¿Kantatsimaaapithayetairi jashiyetaari irirori,

tyaaro? ¡Tera ari onkantya! 16¿Temapiyotaiyeni ikaratzi mayempivaitatsiri,kempitavaitanaka irovithaanakyaaromiiroka, aparoni ikantanaa ivathaki? Irookantziri josankinayeetakeri:

Aparonira inkantayetaiya ivathakijaavakaanaara.

17

rite, jovithaashiretanaatyaarira,

1 CORINTO- 6

280

vaitaka aparoni ikantakaanaari. 18

tatsiri. Okarayetzira kantashivaiyetacharikaariperori jantayeetziri, kaarira atziriovashinonkaajaantachaneri irirori, añapashinera atziri jovashinonkaavaitakeri.

tsiri, iriira ovashinonkaavaitajaantainchaapaniro ivathaki. 19¿Tema piyotaiyeniiroora pivatha oshiyakarori pankotsiisaikantari Tasorentsinkantsi? Iriira Pavaomperayetamiri.tachane apaniro, 20aña iri Pavapinakoventaperotaimiri onantaarijashiyetaami.tantaiyaariri Pava, tsikarika opaiyetapantayetairi, okaratzi pikinkishiretarieejatzi.

Imaimanetavakaiya aavakaachari

7 1Iroñaaka nakemiro okaratziposampitanari posankinareki: Iroora

arivetacha eero jiinanta aparonishirampari. 2Iro kantacha, ontzimatyepiinantayetaiya, pimayempitzikari. Arionkempitayetaiyaari eejatzi tsinaneete,ontzimatye oimentayetaiya. 3Ariraaritziri piñaavakaayetapiintaiyapaavakaayetara. 4Okaratzi jiinataitari,tera apaniro ashitaaro ovatha, aña irijatziashitaaro oimetari. Ari okempitari eejatzi,ikaratzi jiimetaitari, tera apanirojashitaaro ivatha, aña irojatzi ashitaaroiinatakari. 5Irootakera, te aritanta

taiya paavakaayetara. Iro kantacha,kantatsiya pinkinkithavaitakaavakaiyaonkantya pintziventapaitetantyaaroripiñaañaatane. Impoña petanaiyaaropiñaavakaayetanaiya, ari onkantya eerojampotantami Satanás,tajaantyaara eerokaite. 6Irooyetakerairoka noshinetantziri, iro kantacha tera

rayetairo irokapayeeni. 7

vetya naaka maaroiteni shirampariiteinkempitakotaiyaanaromi tsika nokantanaaka. Iro kantacha eerora omata iroka.

yetakai maaroni aakaite. Ari ikanta Pavaitasonkaventantakari tsikarika ikaratzikaari otzimayetanta itsipatari, iriimapashinepayeeni ontzimayete itsipatari.

8Ikaratzi kaari aavakaachaneriita,nokantziri: Iro aritatsi pisaikashivaitaiyaeero otzimi pitsipatari, nokempitaranaaka. Irojatzira nokantayetzitaririikaratzi kamayetatsiri itsipari. 9Iroomaterika pimatero piñaakotanetya,tye pintsipatayetaiya. Tema iro aritatsipintsipataiya, ari onkantya eeropiñaantaro ayimavaitemi.

10Okaratzi jiinataitakari, aavakainchari,nokantziro: Te arite pookavakaayetaiya.Tera naaka kanterone iroka, añairiitakera Avinkatharite. 11Aririkapookavakaiya,tya apaniro eero pitsipataa. Iroomaeerorika, kantatsi pimpiyashitairipiimejanori. Eerokaite jiimetaitari, tearite pookayetero piinatakari.

12Nokantayetziri pashineete: Iyekiite,

tsine, ontzimatye poisokerotyaaro,aapatziyakotakamirorika iroori. Arinokantziri naaka, iro kantacha tera iriAvinkatharite shintsiventajaantemirone.13Ari okempitzitari, aparoni tsinaneoimetariri kaari kempisantatsine,ontzimatye oisokerotyaari irirori,jaapatziyakotakarorika. 14Temaokantavetaka te inkempisantzinkariteoime, itasorentsishiretakaitairi irirori,iroora kantakaantakerori iinaka. Ariikempitzitari, aparoni shiramparikempisantaneri, iinantarori kaarikempisantatsine,tairo iroori, iriira kantakaantakerorioimeka. Irooma aririka irookavakaakya,kempitakara eero javisakoshireyetai

1 CORINTO- 6 7

281

irovaiyane. Irooma itsipatavakaara,intasorentsishiretakaayetairi eejatziirovaiyane. 15Iro kantamaitacha,inkoverika irookavakaiya, kaarikempisantatsine, kantatsi irimatero.Tekatsimaita shintsiventerine eerojookavakaa, akantayetairi “Iyekiite,”eejatzi akantayetairi “Chookiite,riri kaari kempisantatsine. Iroomakantatsirika aapatziyavakaiyakameethaini, iroora ikoviri Pava.16Eeroka jiinataitakari, tera piyotero,kempitaka eerokatakera kantakaanteroneiravisakoshiretantaiyaari piime. Eerokajiimetaitakari, tera piyotero, kempitaka

shiretantaiyaari piina.17Ari okantari. Tsikara akantayeta

asaikayetzi, eerora athavaavaitaroovashiñeero tsika akantapiinta. Irooraikovakairi Avinkatharite, tema ariakantayetzitari ikaimashireyetantairiPava. Irootake nokantantapiintakerinaaka irantayeetero nareetayetarira

yani. 18Thame oshiyakaaventavakero,

chari, irashi irovatyeerora tsika ikantaka.Terika intomeshitaanitya jetantanakaroriikempisantantaari, tekatsi ompaityaintomeshitaanitantaiyaari iroñaaka.19

taaniri, terika antomeshitaanitya. Irokovajanotachari antayetairo ikantairiPava amayetairo. 20

yaari maaroiteni, eerora athavaavaitaroovashiñeero tsikarika akantayeta ovakeraikaimashireyetantairi Pava. 21

tari eejatzi. Eerokarika omperanataariikaimashireyetantakamiri Pava, eerookantzimoshirevaitami. Irooma aririkairothataakaapaintyaaro omperatamiripishitovai, pimatero. 22Ikarayetziomperavaitaari ikaimashireyetairiAvinkatharite, ontzimatye inkinkishiretya

isaikakaashivaitaarira. Ikarayetzi kaarijomperanayeetari ikaimashiretantaariri,

nemi irinaatye Cristo. 23Tema Pavapinakoventaperotaimi onantarijashiyetaami,kotaari iroñaaka omperanataari,

shitariri pashine atziri. 24Iyekiite,

tairi Pava okanta atsipashireyetantaariri.25

takoventzirori evankaroite. Tera ontzimeikantakaantairi Avinkatharite okantakotairoka, iro kantacha nonkantemi naakaokaratzi nokinkishiretakotarori. IriiraAvinkatharite neshinonkataanari okantapaventaayetantaanari naaka. 26Jirokaokaratzi nokinkishiretakotarori: Temaasaikimopaiteyetatziirora iroñaaka tsikajashinonkaavaiyetaita, iro aritatsi pashipovayetairo tsika pikantayetarapisaikayetzira iroñaaka. 27Thameoshiyakaaventavakero, otzimirika eerokapiina, te aritzi pintsiparyeeyaaro. Terikaontzime piina,tya. 28Irooma aririka pintsipatakya, terapantero kaariperori. Ari okempitzitariaririka ontsipatya evankaro otzimiikampitantaitakeri aantyaaririshirampari, tera antero kaariperori. Irokantacha ikaratzi aavakaayetachari,

tyaarine. Intaanira nokantashitami naaka

tsitzimovaiyetyaamiri eerokaite.29Iyekiite,rapaitetya. Ari etanakyaaro iroñaaka,ikaratzi tzimayetatsiri iinaite, ontzimatye

yete. 30Ikarayetzi iraavaiyetachari,ontzimatye inkempitakaantairo tekatsiompaitya iriraavaitantyaari. Ikaratzikimoshirevaiyetatsiri, ontzimatye

1 CORINTO- 7

282

* 7.36-38: Kantakotachari jaka “ashitarori irevankarote,” irijatzira kantakotacharikampitantakerori iinantyaaro evankaroka.

inkempitakaantayetairo tekatsi ompaityainkimoshirevaitantyaari. Ikarayetziamanantayetatsiri opaiyetarika,tye inkempitakaantairo te iriimiashiyetyaarone. 31

tziri opaiyetarika jaka, ontzimatyeinkempitakaantairo,tyaaro.vaiyetaiya okaratzi tzimayetatsirikipatsiki, okaratzi antapiintayevetakari.

32Irootakera nokovakoyetaimirieerokaite eero pikinkishiretakovaitantaromaaroni iroka.chane, inkamaityaaro irantanairo ikoviriAvinkatharite,kaantyaariri. 33

chari, ontzimatye irinimotakaayetairoitsipatari,piintairo tzimayetatsiri jaka kipatsiki.34Ñaakero,tapiintaiyaari. Ari okempitzitari eejatzitsinane kaari tsipatachane, eejatzievankaro, kantatsi onkamaityaaro ikoviriAvinkatharite, tsikarika opaiyetari

tari. Irooma okaratzi tsipayetainchari,ontzimatye onimotakairi oime,shiretakotairo eejatzi tzimayetatsiri jakakipatsiki. 35Tera noshintsiventatyeeminokantantayetamirori iroka. Aña iroaritatsi nonkantayetemiro onkantya

tairo onkarate kameethatzimotemine, arionkantya pinkamaiperotantaiyaaririAvinkatharite.

36

rote antarokitaintsiri, iriñaakerorikaaritatsi ontsipatya, kantatsi omatero, teonkaariperote. Aavakaavaitya.* 37Iriimaashitarori evankaro, kaari kovatsineontsipatya, kameethatake eejatzi okaratzijantakeri, tema iro ikovakeri iranteri

irirori. 38Ari okantari. Aririka aavakaakyairevankarote, jantakero kameethari irika.Irooma eerorika itsipatakaaro,takerora kameethatajaantatsiri.

39Aparoni iinataitari, okovaperotatyaontsipatapiintyaari oime eeniroraaavakaa. Irooma aririka inkamimotakero,osaikashivaitaara iroori, kantatsi agaipashine oime, iro kantacha ontzimatyeinkempisantzinkarite eejatzi irirori. 40Irokantacha tzimatsi nokinkishiretari naaka,arira onkimoshireperoteri irokaosaikashivaitaiya, eerorika agai pashine.

kaanarori iroka.

Ovaritentsi jashitakaitariri oshiyakaarontsi

8 1

tzirori ovaritentsi jashitakaayeetaririoshiyakaarontsi. Tzimatsi opaiyetaayotakotayetzirori irokapayeeni, kaarijiyotayetzi pashine kempisantzinkariite,arira onkantakemi asagaaventzimotyaari.Eerora amatziro iroka, aña iro aritatsietakoyetaiyaari irikaite, ankokovayetairoantharomentashiretakaantyaariri. 2Arira

chari, kantatsiri: “Naaka iyoperotaneri.”Iro kantacha tekeraatara iriyotanetyaikaratzi kantayetatsiri. 3Iriima Pavajiyoyetziri irirori ikaratzi etakotaariri.

4

tzirori ovaritentsi jashitakaayeetaririoshiyakaarontsi. Tema ayotaiyini aakaiteipaitarika ikantayeetziri oshiyakaarontsi,te ontzimimotaajateri irañaantare. Teraintzimayete pashine pavatatsine, añaapatziro ikanta Pavajanori. 5Niyotzi

tsi ivavanetashiitakari, eejatzi ikaratzi

takari.

1 CORINTO- 7 8

283

* 9.5: Ikantayeetziri jaka “Cefas,” iriitakera Pedro. * 9.7: Kantakotachari jaka “ipira,” iriiracabra-payeeni, tsika itzimi jirayeetapiintziri ichochone.

kari, ikantaitzi: “pava,” pashine ikantaitzi“novinkatharite.” 6Irooma aakaite,aparoni ikanta apaitziri “Pava.” Iriitakeashitairi, itzimi ovetsikayetakero maaroni.Iriira kantakaarori atzimayetantari. Ariokempitari eejatzi, aparonira apaitziri“Novinkatharite.” Iriitakera Jesucristo,itzimi jovetsikakaayeetakeri maaroni.Iriira kantakaarori okanta añaantayetaari.

7Iro kantacha tzimatsi osheki kaariiyotakoterone iroka.tari ametapiintakarori jashitakaariovaritentsi oshiyakaarontsi,roya ovaritentsika. Irikaite atziriite,ikaratzi matapiintavetakarori,taa ikempisantayetai, eentashireraikantayetaka iroñaaka.yaaro ovaritentsika onkempitzimotyaarijantakero kaariperori. 8Iro kantacha tera

tantairi Pava.tsi apinkapiintane, te antero kaariperori.Aririka antzivaivetakyaaromi iroka, teraovameethashiretai eejatzi. 9Iro kantachaontzimatye paamaventayetya,revaitzirikari eentashireriite,yete: “Nosaikashivaita naaka, kantatsinovayetyaari ipaiyetarika.” 10

retakotero opaita avisatsineri irokityaamiirikaite eentashiretaneri. Okempitatya

tari ovaritentsi oshiyakaarontsi.vetaka pikantapiintayevetaka eerokaite:“Niyotzi naaka,tare irika oshiyakaarontsi,tyaara kantatsi irimatanakero iroyaariirirori. 11Arira onkantya irika eentashireri,

motziriri.kyaarone. ¿Tema pipaitayevetaari“Iyekiite?” ¿Tema ikamimentayetairiirirori Cristo? 12Arira pikenakaakerori

eeroka okanta pikaariperotakaantakaririirikaite. Povatsiperotakerira,perotakaakeri.takari eejatzi eeroka Cristo. 13Irootakeraeeromi novantapiintataitaarimi naakavathatsi,retantari ikaratzi nopaiyetairi “Iyekiite.”

Irimonkarayeeteneriri Otyaantajanoriite

9 1

vaitya?nori ñaajaantakeriri Jesús, Avinkatharite?

riri Avinkatharite? 2

tsi pashine kaari iyotenane naakaraOtyaantajanori. Irooma eerokaitepiyotaiyini,

yetaimirira, iroora oñaakantzirorinaakatakera Otyaantajanori.

3

vaitanari: 4¿Tema aritzi intziyeetenanaakaite? 5¿Eeroma aritzi naaka ontzimenotsipatari, kempisantatsiri eejatzi?Aririka ontzime,tanakyaaro janta pisaikaiyini eerokaite?

janoriite, iro jimatapiintzitari ikaratzijirentzitari Avinkatharite, eejatzi Cefas.*6

tzi naaka,tyaari, irojatzi jantziri Bernabé.¿Intaanima nokantakaayetakaro naakaitete ishineyeetenaro novashaanteronantavaire nonkinkithatakaantyaari?7Pinkinkishiretakoteri tsika ikanta ovayiritzimatsiri ijevare. ¿Aritatsima impinateriijevare impantyaariri irovarite? Ariikempitzitari pankivaitatsiri, ¿Eeromaaritzi irovaiyaaro ivankire? Eejatziikempitzitari piravaitachari, ¿eeromaaritzi iranintaiyaari ipira?*

1 CORINTO- 8 9

284

8¿Pikinkishiretama eerokaite okaratzi

taiyarini atziriite? Aña irojatzira

tane. 9Tema josankinatzitakarankiMoisés-ni, kantatsiri:

Aririka pantavaitakairi aparonipiratsi, te arite intasheneentavaite.

¿Pikinkishiretama intaanira piratsijoshiretakotaka Pava ikantantakari?10¡Tera!ventaitakeri.tayeetakairi ikantaitake:

Tzimatsirika pankivaitaneri,rika otekakivaitaneri,

rori.11Ari okempitzitari, tema naakaiteaventaashiretakaayetaamiri, ¿Eeromaaritzi pimpayetaina nañaantyaari?12

yeeni janta.naro naakaite? Iro kantacha, teranoshintsiventapiintemi nonkantemiroiroka. Aña amave nokantaiyakero. Temate nonkovaiyeni nomanonkemi eerokaitepetanakarora pikempisantairora

rira Cristo.13¿Tema piyotaiyeni jovapiintaro

omperatasorentsitaari tzimakaantatsiri

koki? ¿Tema piyotaiyeni ikaratzi piratsi

tsiki, oshinetaantsitzi irovayetyaariomperatasorentsitaari? 14

tari eejatzi okaratzi ikantakaantanariAvinkatharite nokinkithayetairoraKameethari Ñaantsi, ontzimatyeimpinayeetaina nantantyaarori.

15Tera noshintsiventemi pairaninosaikimotantakamiri pimayetenaro.Tera noshintsiventemi eejatzi iroñaakaokaratzi nosankinatantamiri. Aña ironokovataike nonkamemi naaka, tekera

intzimanakeeta impaitya kantatsineri:

ventavaitakari Pablo.” 16

taimiro Kameethari Ñaantsi. Aña

nari nantairo, okantavetaka te naakaminthatashivaityaarone. Eerorikanomatairo iroka. ¡Ikantamacheetananaaka!

17Naakami kovashivaitakyaaronenomatero, ari nonkokovatakeromiimpinayeetena. Aña Pava ovataikenarinomayetairo iroka. 18Arira okantaka,tekatsira ompaitya noyaaventantyaaripimpinayetaina eerokaite.takaantaro iroomi impinayeetenarimiokaratzi noñeero nokimoshiretai. Temairoora nokimoshiretantaari iroñaaka tera

kaayetaimiro Kameethari Ñaantsi. 19Ariranokenakairo nosaikashivaitantaari, tekatsiimpaitya shintsiventavaitenari ipinatanara.

kaantacha onampitaari. Tema ari onkantyanavisakoshiretakaantaiyaari osheki atziri.20

rika nosheninkapayeeni judío,rora okaratzi jameyetari iriroriite, arionkantya iravisakoshireyetantaiyaari.Irojatzira nomatzitari nonkempiyaaripankiventarori Ikantakaantaitane,nomonkaratziro naaka eejatzi,taka niyovetaka tekatsi shintsiventenanenompankiventyaaro, tema ari onkantyairavisakoshireyetantaiyaari. 21

tari,jaterone Ikantakaantaitane,tari iriroriite,yetantaiyaari.thatajaantyaari Pava, tema ontzimatyenomonkarayero ikantanari Cristo nantero.22Ari okempitzitari, aririka nonkaraterieentashirevaitaneri, nokempitakotarijantayetziri iriroriite, ari onkantya

1 CORINTO- 9

285

* 10.2: Iroora jimayetakeri kempitakarori oviinkaataantsi iroñaaka, tema aririkairoviinkaatayeetya, joñaakantairo tzimatsi javentaashiretanaari. * 10.7: Okaratziikantakoyeetziri jaka “itharomentashivaita,” iro jantakeri pairani ivaisatziite judío-payeenijovetsikake oshiyakaarontsi kempivaitariri iryaani vaca, iri joimoshirenkaventaiyarini,iñaapinkathavaitziri irika oshiyakaarontsi. Pamenero eejatzi “Tsika IkantayeetziroÑaantsipayeeni” tsika okantakota “Ikantakaantaitane.” * 10.8: Pamenero eejatzi “TsikaIkantayeetziro Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Balaam.”

iravisakoshireyetantaiyaari.tayetziriri maaroiteni nashiyetachariatziriite,taiyaari tsikarika inkarate iriroriite. 23Ironomayetantaro maaroni iroka onkantyanonkinkithatakaantantyaarori KameethariÑaantsi,yaari eejatzi naaka,nara.

24¿Tema pinkinkishiretero tsika ikantamonkatziyavakaachari ishiyeeyanionkantya iriñeetantyaariri intzimeetyaarone irareetya? Aparonira inkantyaetyaarone irareetya,yeeteri. Arira pinkempitayetaiyaarieerokaite. 25Ikaratzi ñaantapiintakarorionkantya irimonkatziyavakaantyaari,ontzimatyeera inkempoyaavainetya,iriñaashivaityaaro intzitayetyarookaratzi ineveyetari.

riri,tapo. Iro kantamaitacha sampiyanetatsiiroka. Irooma aakaite, okaratzioshiyakaaventachari impinayeetairi,eerora othonkaneta. 26Irootakeranoshiyakaaventantapiintarori naakaokempivaitaro noshiyatyeemi, tenontempaavaitya. Nokempitakaantaronoñaashintsivaityaaromi nonkaposante,te nonkaposashivaityaaro tampyeenka.27

tavaitaka, nokempitakaantavaitakeronovatha nomperatatyeeyaaromi.Irootakera nomatantakarori, ari

nari joyiishitayeetziri,vaitanta nokinkithatakaantapiintakera.

Ikaminaaventaitziro okaratzi iñaapinkathatashiyeetari

10 1Iyekiite, eero apeyakotaro tsikaokanta iñaayetakeri avaisatziite. Iro

ipampithatake aparoni menkori janta tsikate inampiitaro. Jimontyaayetakaro inkaare,joviryaataitapaintakeneri. 2

takero javentaashiretakari Moisés-ni,ipampithatakero menkori, jimontyaakaroinkaare.* 3Jovaiyakaroni eejatzi avaisatziiteokaratzi itasonkaventayeetakeri. 4

yakaroni jiñaa itasonkaventayeetakerioshitovaatzimotakeri shirantaaki. Temairiitajaantakera Cristo tsipashireyetakariri,iri oñaakakeriri jiñaa shirantaaki. Aña iriCristo kempivaitakarori iroka shirantaa.5Iro kantacha, tzimatsi osheki iriroriitekaari irinimote Pava,tantayetakariri tsika te inampiitaro.

6Okaratzi avisaintsiri, tzimatsiraoshiyakaaventakairi, ari onkantya eeroakempitantari iriroriite, aneveyetyaaroantero kaariperori. 7Iroora eero aritantaaakaite ankempiyaari pashineete

tari oshiyakaarontsi. Tema irootakejimayetakeri avaisatziite pairani, jirokaikinkithatakoyeetakeriri:

Ithointaiyakani atziri, jovavaitaiyani,jiravaitaiyini.

shivaitaiyanakani.*8Ari okempitari eejatzi, te arite antayeterokamaarotatsiri. Irojatzi jantayetakeriavaisatziite, irootakera iñaantayetakaroriikamakaantake aparoni kitaite 23,000atziri.* 9Ari okempitzitakari eejatzi te aritzi

1 CORINTO- 9 10

286

* 10.9: Pamenero eejatzi “Tsika Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Moisés.”* 10.10: Pamenero eejatzi “Tsika Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Coré.”

ovatsimayeri Pava. Irojatzi jimayetakeripairani iriroriite,kariri maranke.* 10Ari okempitzitari eejatzite aritzi ankiñaanevaite. Irojatzirajimayetzitakari. Iroora iñaantayetakarorijaperotakeri ipaiyeetziri “Aperotantaneri.”*11Maaroni irokapayeeni avisayetaintsiri,irootakera joshiyakaaventayeetakairi,

yetantairori iroñaaka aakaite, temaasaikapaitetantatyaaro othonkimataarakipatsi. 12Paamaventayetaiya eerokaite.Eero pikantayetzi, “Eerora nomatataitzironaaka iroka,kero eejatzi eeroka. 13

rorika pinevetashirevaityaaro,retero tera apaniro pikantaka eeroka, añajimatataikero ikitsirinkayetakero pashineatziriite. Kinataneri jinatzi Pava, eero

miro kaari pinkitsirinke. Aririka piñaakeropinevetashirevaitya, iriitajaantakera Pava

kantyaarori, onkempivaitanakyaaropishiyapithatatyeeromi.

14Netakotaneete,

romi, piñaayeteririka pashineeteiroimoshirenkero iñaapinkathavaitzirioshiyakaarontsi. 15Iroñaaka tzimatsinonkantayetemiri,

rora. Pinkinkishiretakoyeterora. 16Temaapatotapiintaiyanira iravaitaiyini,akinkithashiretakotziro iñaaranki Cristo,neete, ¿Kaarima iroka ovithaavakaantsi,apatoyetaara oimoshirenkiri Cristoikapathainkatzimentakai? Aririkaampetoryeero tanta, ¿Kaarima irokaovithaavakaantsi, oimoshirenkiroraivatha Cristo, akinkishiretakotziro

ikamimentayetakai? 17Ari okanta, aririkaovayetakyaaro, intzimayevetakya oshekiakarataiyini apatotaiyani, maaroniovaiyaroni tanta jovetsikayeetakeriapapatharoini. Ari akantayetaari aakaite,akempitayetaaro apapathatatsiri. 18Ariikempitayetari eejatzi nosheninkapayeeniIsrael-mirinkaite, jovithaavakaayetaeejatzi iriroriite, itaayetairo jashitakaaririPava janta pomepirinimentotsiki.19Irootakera kempitataikarori okaratzijantapiintayetakeri pashinesatzi atziriiteipometayetziniri ivavanevaitashitari.

tatsira ikaratzi ivavanevaitashitakari?20¡Tera!tsira peyari amamenavaitachari, iriikempitakaantakeri ivavane, iriitakejashitakaantapiintayetakari irovarite.Aña kaarira Pava irashitakaayetyairovarite.tzimiri eerokaite pinkempiyayetyaari

shitariri peyariite, povithagaarikariiriroriite. 21Tera aritzi pimiretyaaro

tziri Avinkatharite, pimatakerorika

yeetariri peyari. Ari okempitzitari, teraaritzi poyaaro otzimi ovapiintariakinkishiretakotziri Avinkatharite,pimatakerorika povapiintakaro okaratzijashitakaayeetariri peyari. 22

tziima ovatsimayeri Avinkatharite?¿Anayirima otzimira irirori ishintsinka?

¿Arima notzikashirevaitantake iñaapinkathashireyeetairi Pava?

23Jiroka ikantayeetzi: “Ishineyeetanaronantayetero tsikarika ompaiyetya.” Irokantacha tera apantaro maaroniirantayeetero. Aritake okantavetaka,

1 CORINTO- 10

287

* 11.3: Kantakotachari jaka “ijevaritari,” irojatzira kantakotachari “iitoitari.” Tema iroovaitakeokaratzi saikantairi aitoki otzimi kinkishiretakairi, akovantayetari antayetero akovayetziri,kempitavaitaka iroomi aito jevatainemi antayetero opaiyetarika. Kantatsira ankante: “AitotariCristo.” Irojatzi kempitakarori aririka ankante: “Ijevatai Cristo.” * 11.4: Kantakotachari jaka“ovinkatharyaakero aito.” Tera ayotakoperotajaantero opaita kantakotachari “aito.” Tematzimayetatsi kantayetatsiri iri Cristo oshiyakaaventari “aito.” Tzimatsi pashine kantayetatsiriiroora kantakotachari “aitojanori.” Tema aririka ampashikainatya añaañaate,akempitakotakarora tsinane. Ovinkatharyaayetakera pashinepayeeni.

ishineyeetairo antayetero tsikarikaompaiyetya. Iro kantacha tzimayetatsira

rine pashinepayeeni irantayetairokameethari. 24

shiretakovaityaaro akovayetziri aakaite,aña iro aritatsi añaashintsiventaiyaarokameethatzimoterine pashinepayeeni.25Aririka pamanantzimate vathatsi, eeroposampitakoventavaitziri, pinkante:“¿Ipoñaatyaama irika vathatsi jantaipomeyeetziniri oshiyakaantsi?” Añapamananteri, poyaari. 26

tharite, ashitari ikaratzi tzimayetatsirikipatsiki. 27Ari okempitzitari, aririka

tsine, payooteri pikovirika.takoventavaitziri pinkante:

niri oshiyakaantsi?” Aña poyaari.28Irooma tzimatsirika kamantemineri,inkantemi: “Irika vathatsi ipoñaatya jantaipomeyeetziniri oshiyakaantsi,” eerorapovari. Iroora pimatantakarori irokapikinkishiretakotanakari kantakemiri,pikinkishiretanaka eejatzi kantatsiirovaariperoshiretante. 29

kemira “kantatsi irovaariperoshiretante,”te iro nonkantakote irovaariperoshiretemieeroka, aña iri nokantakotzi itzimikamantakemiri,shireteri irirori.nakena naaka, pinkante: “¿Opaitama

cheeni ikinkishiretakotana pashinekaatziri? 30Tema nopaasoonkeventziri Pavanoñaayetziro novari, ¿opaitama

nonkinkishiretakotantyaarori onkarateinkishimaitenari?”

31Jiroka nakemiro:tya, pinkinkishiretakoterora,rete: “Tzimatsirika ñaayetenanerinovavaitya, ¿arima notzikashirevaitakeriirika iñaapinkathashiretairi Pava?” Arirapinkempitzityaarori pimirevaitya, eejatzipantayetairo tsikarika opaiyetarika.32Ontzimatye paamaventaiya eeropoitzipinashiretantari Judío-yetatsiri,kaari judío-yetatsine,piintziri papatoventari Pava, maaroni.33Irootakera nantziri naaka,taro nonimotakaantayetyaari maaroniatziriite okaratzi nantayetziri. Teraintaani nantero kameethatzimotanarinaaka,tzimoterine pashinepayeeni, ari onkantyairavisakoshiretantaiyaari.

11 1Pinkempitakotaiyaanaro naaka.Iroora nomatziri naaka,

takotari Cristo.

Ovashikainaro tsinaneete2Notharomentaiyami iroñaaka, tema

pikamaitakaro okaratzi nametakaakamiri,okaratzi niyotaakemiri. 3Iro kantacha,jiroka nokoviri piyotero: Iriira Cristoijevaritari shirampariite.riite iriira ojevaritari tsinaneete. IriimaPava iriira ijevaritari Cristo.* 4Okaratziametapiintakari ashiramparitzika, teapashikainata aririka añaañaate, aririkaankinkithatakaante.kainatzimotantakyaami,kero aito.* 5Irooma tsinaneete kaari

1 CORINTO- 10 11

288

pashikainatachane oñaañaatayetzira,okinkithatakaantayetzi,takera.yeeni ameetzirori oishi. 6Aparoni tsinanekaari kovatsine ompashikainatya,ameeperotataiterotya oishi. Temamaaroni jiyotayeetzi pashiventaantsiraonatzi, ontzimatyeera ompashikainatya.7

vaita irirori, tema ikempitakoyetari Pava,iriira Pava ovaneenkatakaariri. Iroomatsinane,rori. 8

karori Pava etanakarori tsinane, iroora

rori. Irooma ovakera jovetsikantakaririPava etanakarori shirampari, tera iroiraake ovatha tsinane. 9

kari, ovakera Pava jovetsikantaroritsinane iriira jovetsikajaantakenerishirampari, tema tekatsi intsipavaitya.Iriima shirampari, tera iro irovetsikaitenetsinane. 10

rori tzimatsira oñaapinkathatane iroori,ari onkantya onimotakaantyaariri eejatzimaninkariite. 11Te ontzimashitya tsinane,te intzimashitya shirampari, añaapiteroite jashitari Avinkatharite,ikovityaavakaa apitero. 12

yeetake. Iro kantacha eejatzi, ikaratzishiramparitaatsiri iroñaaka, iro tsinaneovaiyantayetairiri. Tema apiteroka iriiraPava kantakaarori itzimayetantari.13¿Ipaitama pikinkishiretakotaroriiroñaaka okaratzi nokantayetakemiri?¿Aritatsima tsinanepayeeni oñaañaateriPava eero opashikainata? 14Aakaiteashiramparitzika iroñaaka, tera ametaroosanthaayetero aishi,ventakya. 15Irooma tsinaneete, irootakeovaneenkatakaarori. Kempivaitaka

naro. 16Tzimatsirika janta kovatsiri

inkisakoshiretyaaro, jiroka nonkanteriri:Irootajaantakera nametapiintakari naakaniyotaantziro. Irojatzi ikantapiintayetziriapatoventariri Pava tsikarikapayeenijanta.

Amenaashivaitara joimoshirenkaitziro irayootane Avinkatharite

17Iro kantamaitacha, tzimatsira pashinenonkantakotemiri,kotamiro. Tema te onkameethatzimotenapantapiintakeri papatotaiyani.temi kameethatzimotemine,kera jovasankitaaventaitakemiri. 18Tema

tavakaaka janta papatotapiintaiyani. Irononkempisanterimi, 19

tatsineri iroka. Kempitaka tzimayetatsikovashivaitachaneri inkantakotaiteri“Iriira iriiperori irika.” 20

vakaiyani,

tharite.” 21

peroini pashitari. Tasheneenta ikantayetapashinepayeeni. Tzimatsi pashineshinkivaiyetachari. 22¿Arimaonkantyaari? ¿Tekatsima pipankopayeenitsika povapiintayetyaaro pashitari, tsikapiravaitapiinte? ¿Pimanintatziirima

yetzirira Pava? ¿Pithainkavaitatziirimakovityaavaitatsiri? ¿Pikinkishiretama arinontharomentakyaamiro? Eerora.

Opoñaantanakari irayootane Avinkatharite(Mt. 26.26-29; Mr. 14.22-25; Lc. 22.14-20)23Okaratzi niyotaakemiri pairani

okantakota opoñaantanakari “IrayootaneAvinkatharite,” iriitakera Avinkathariteiyotaakenarori. Jirokatakera:ranki tsireni tekera impithokashitaityaariAvinkatharite Jesús, jaakero tanta,24ipaasoonkeventakero, ipetoryaakero,ipoña ikantake: “Poyaaro, novatha onatzi,

1 CORINTO- 11

289

tema iro kamimentemine. Irootakerapinkinkishiretantapiintyaanari.” 25Ariikempitaakero eejatzi ikaratakerojovaiyani, jaakotakero imiretaitari,ikantzi: “Niraane onatzi, irootakera

tantaiyaari osheki atziri. Irootakerapimatapiintairi aririka pimiretyaaro,aririka pinkinkishiretakotapiintena.”26Arira povapiintaiyaaro,yaaro eeroka,

tharite. Irootakera pimatapiintayetairiirojatzi impiyantaiyaari Avinkatharite.

Ovaminthavaitashitakyaaroneirayootane Avinkatharite

27

kyaarone, iraminthavaitashitakyaarone,

tharite inthainkavathatake, ithainkakeroeejatzi iriraane. 28Aña iro aritatsi, tekeraoyaaro, tekera irero, ontzimatyeera

takairika. 29

rone, irashivaitakyaarone kaari

ventachari “ivatha,keri. 30

vaitatsiri, mantsiyavaitatsiri, tzimayetatsimakoryaayetaintsiri. 31

reperotanakarika tekera ovanakyaaro,eerora añaajaantziro irovasankitai Pava.32

kai,kaantatye aakatakemi itomijanori. Arionkantya eero jovasankitaaperotantaiapaata, ikempitakaantayetairi tsikarainkantayetairi osavisatziite.

33Iyekiite, irootakera okovantaripoyaakotavakaayetaiya eerokaite, eeroposasatekavaita aririka papatotaiyaanipayootavakaiyani. 34Pitashaatziirika,

keeta, ari onkantya eero iñaakaantaitami

papatotakya. Aririka nareetakyanonkivantemi, ari nothotyaakemironiyotaayetemiro irokapayeeni.

Tasonkaventashiretaantsi

12 1Iroñaaka nonkantemiro tsika

taantsi. Iyekiite,motyaami. 2Piyotaiyini eeroka, pairanitekera pinkempisantayetanake,tatsi pikenakaashitane,kaapiintashiitami piyaatashiterioshiyakaarontsi kaari ñaavaitaajatatsine.3Irootakera nonkamantantyaamiroriiroka:tsine, inkantapaake “¡Kamaarivé Jesús!”kaarira Itasorenka Pava ñaavaitakairineirika. Irooma aririka inkante,rite inatzi Jesús,” iriira Tasorentsinkantsiñaavaitakairiri.

4Aparoni inatzi Tasorentsinkantsi, iro

yiro itasonkaventayetakai onkantyaamatantyaarori. 5

tharite, iro kantacha tzimatsi osheki tsikaankenakayero antavaitaineri irirori.6Aparoni ikanta Pava, iro kantacha

kari jimatakaayetairo opaiyetarika.7Maaroni aakaite, tzimayetatsi opaiyetajimatakaayetairi Tasorentsinkantsi arionkantya aminthatakaantayetaiyaariripashine kempisantzinkariite irantayetairoirirori kameethari. Arira ikenakairoriirirori Tasorentsinkantsi joñaakanta,jimatakaayetairora opaiyetarika. 8Thameoshiyakaaventavakero, tzimayetatsiitzimi itasonkaventake Tasorentsinkantsiari okanta jiyotanetantari. Tzimatsi

rori okaratzi ipampithashiretanaari.9

jaantake Tasorentsinkantsi ari okantajaventaashiretziitantaari. Tzimatsi

1 CORINTO- 11 12

290

tari. 10

keri irirori intasonkaventante, pashine

nerite, pashine itzimi jimatakaakeriirapiitakotairo okaratzi ikamantantakerikamantantaneri,

keri inkamantantero. Tzimatsi pashineitzimi jimatakaake iriñaavaiyeteropashineyetatsiri ñaantsi, tzimatsi pashineitzimi jimatakaake irovaakañaanetairookaratzi iñaaventayeetakeri. 11Maaroniiroka irootakera itasonkaventantayetakeriTasorentsinkantsi, jimatakaantakerotsikarika opaiyetarika. Aparoni ikantaTasorentsinkantsi. Iriitajaantakematzirori itasonkaventayetakai aakaite,jimatakaayetairo okaratzi ikoviri irirori.

12

taari, joshiyakaantayeetairo aakamiivatha Cristo.yetara, irootakera matakaayetairoriopaiyetarika. Arira akempitzitayetaarieejatzi aakaite, onashiyeta amayetairoopaiyetarika. 13Tema aparoni ikanta

tairi, ari okanta ovithaavakaantaari,onkantavetakya aakarika judío-payeeni,griego-thatatsiri, omperataari,vaitaari, maaroni. Okempivaitaaromaaroni antsipatavakagaiya aakaite

tsiri,tsi.

14Pinkinkishiretakotero tsika okantaavatha. Aparoni akanta avathaki, irokantacha tzimatsi osheki onashiyetaopaiyetarika amayeteri. 15¿Kantatsimaoñaavaite aitzi, oñaanatero ako,onkantero: “Te nirooperote naaka, tenonkempityaami eeroka pimatziropoirikayetziro opaiyetarika?” ¿Temairooperote eejatzi aitzika? 16¿Kantatsima

oñaavaite oyempita, oñaanatero oki,onkantero: “Te nirooperote naaka, tenonkempityaami eeroka piñaayetziroopaiyetarika?” ¿Tema irooperote eejatziayempita? 17Iroomi iyoshiitachanemi okiavathaki, ¿arima onkantakemi ankeme?Iroomi iyoshiitachanemi ayempita,¿arima onkantakemi ankemantyaaromiosankaane? 18Ari okantari avatha. Temairiira Pava matakerori jovetsikakero,tsikara okantajaanta ikovake irovetsikero,ari onkantya onashiyetantyaariompaityaarika omayeteri. 19Arimioshiyavakaiyaami maaroni tsikaraokantayetara avatha,romi. 20Arira okantari aparoni onatziavatha, iro kantacha tzimatsi osheki

rori. 21¿Kantatsima oñaavaite oki,oñaanatero ako, onkantero: “Naakakovaperotajaantacha, irooma eeroka,tera?” ¿Kantatsima oñaavaite aito,

keri aitzi? 22¡Eerora omatziro! Añaokaratzi tzimatsiri avathaki kaarikempitzimotainemi iroopero onatye,irootakera kovaperotajaantachari.23Iroora akithaatantapiintari, omanayiroavathapayeeni, akempitakaantaroñaapinkatharentsi onayetatzi janta.Okaratzi omanakoyetziri avathaki,akempitakaantaro irooperokimi onayetzi.24

tziri avathaki otzimi iñaayeetapiintziri,

nerori iroori. Ari ikempitzitari Pavajovetsikakerora avatha, ontzimatyeeraanethaayetairo kempitzimovetakairi kaarikovaperotajaantachane. 25Eerora okantziampitharyeero okaratzi avathatari. Añairo aritatsi, anethaatziitairo maaroniavathatari. 26Aririka ovatsinaavaityakapicheeni avathaki, kempivaitakaraovatsinaakyaami maaroiteniki avatha.Aririka ovaneenkavaitya kapicheeni

1 CORINTO- 12

291

avathaki,niki avatha.

27Arira akantayetaari aakaite akaratziaventaashireyetaari Cristo,taka aakaite ivathami anayetaimi Cristo.28Jirokara tsika ikantakaayetaari Pavaikaratzi kempisantayeetaatsiri: Etanakaro,tzimatsi Otyaantajanori. Apitetanaintsiri,tzimatsi kamantantaneriite.tsiri, tzimatsi iyotaantaneriite.

tantaneri, tekatsitakaantaneri,taneri, jevatakaantaneri, ñaavaiyetziroripashineyetatsiri ñaantsi. 29¿MaaronimaOtyaantajanoritzi?tantaneritzi?tzi?tzi? 30

tzi?yetatsiri ñaantsi? ¿Maaronimaovaakañaanetanetzi? 31Aña iro aritatsi,pinkovatziiyete intasonkaventayeetaimi

chari. Iro kantamaitacha, tzimatsiraopaita otzimi anayirori iroka. Aritakenonkamantemiro iroñaaka.

Iroora kovaperotajaantachari etakotanka

13 1Thame ankantashitavakyakantatsi noñaavaitero naaka

pashineyetatsiri ñaantsi iñaavaiyetziripashine atziri, nomatzitakyaaromiokaratzi iñaavaitziri maninkariite. ¿Temakameethavaivetaka iroka? Iro kantacha

rori iroka,kara. 2Ari okempitzitari eejatzi, thameankantashitavakya kamantantanerinonatzi naaka, niyotakotziro okaratzikaari jiyotakoveeta pairani,tari Pava ari onkantakemi iroshirinkenarootzishi irovatziyeero tsikarika janta.¿Tema kameethavaivetaka iroka? Iro

rori iroka, tekatsimacheeni nomonkaraye.

3Eejatzi okempitari,vakya arimi nompashitantyaaro maaronitzimimotanari onkantya ontzimantyaariiroyaari kovityaavaitatsiri.

rika, notaaventavaikari. ¿Temakameethavaivetaka iroka? Iro kantachaterika netakotantya nomatantarori iroka,tekatsira nanintagaiya.

4Itzimira etakotantachari, tsinamparijinatzi, kaminthaantaneri,tanetya, te irasagaavainetya,vainetya. 5Itzimira etakotantachari teinkaariperovaantenete, te inthatya, te inkisanetya,tyaaro inkisaneentante. 6Itzimiraetakotantachari te inkimoshireventerojantakerorika kaariperori, aña iroikimoshireventzi irirori iriyotakoyeetairokyaaryoori. 7Itzimira etakotantachariamavevaitapiintaneri inatzi,piintanetzi, tzimatsi iroyaakotapiintane,joisokerotapiintaneta.

8Eero othonkaneta etakotanka. Iroomapashinepayeeni aritake onthonkanetaiya,okempitatya,tsi, iñaavaiyeetantaitaro pashinetatsiriñaantsi, jiyotayeetairo opaiyetarika.9Tema tekera jiyotayeetziro maaroni,tekera ikamantantayeetziro okantakoyetamaaroni tzimayetatsiri. 10Irooma aririkaonkaratapaake otzimi monkaratachane,eerora akovanairo maaroni onkaratepeyayetaachane. 11

tara atziritzika. Eenirorika eenchaanitzi,akempitayetari eenchaani, tsika ikantziroiñaavaitzi, tsika ikantziro ikinkishireyeta,tsika okanta ipampithashiryaari. Iroomaaririka antaritapaake,naari tsika ikantayetara irirori. 12Kantatsioshiyakaantero eejatzi tsika akantaraamenaatyaaro ashirota. Eero akoñaatzikameethaperoini, eero ayotajaantzi tsikaakantavaita.peroyetairi tsika ikanta Pava, ari

1 CORINTO- 12 13

292

ankempitaiyaari irirori jiyoyetairaaakaite. 13Jirokara karatatsiri mavakantaitapiintaachane osaike, eeroraothonkanetaa: aventaashirenka,ventanka, etakotanka.jaantachari iroka etakotanka.

Iriñaavaitayeetantyaaropashinetatsiri ñaantsi

14 1Pinkyaaryooventero onkantyapetakoyetantantyaari.

yeetaimi onkantya pimayetantyaaroritsikarika opaiyetarika. Okempitataityaaroiroka pinkamantantaneritai. 2Aririka

riite, tzimatsirika intasonkaventayeetakeiriñaavaitantanakyaaro pashinethatatsiriñaantsi, eero akemathatziri, eero ayotziroopaita ikantziri. Tera iro iñaavaitantariirika ankemathatantyaariri aakaite, añairiira Pava kemathaterine. 3Iroomaintzimerika intasonkaventayeetakeriinkamantante, iriira kinkithatakainerimaaroni aakaite,retakaantayetairi,tairi, imposhenkashiretantairi. 4Ikaratziñaavaitzirori pashinethatatsiri ñaantsi,apanirora itharomentashirevaita. Iriimakamantantaneritaintsiri,

tzinkariite ikaratzi apatoyetachari.5Osheki onimovetyaana maaronirikaeerokaite pimatero piñaavaitantyaaromipashinethatatsiri ñaantsi. Irooraonimoperotataitenari maaronimi

rite. Irootakera anayirori pashine. Iro

kotsiri ñaantsi,tyaarine kempisantzinkariite ikaratziapatoyetachari.

6Iyekiite, thame ankantashitavakya,niyaatake nareetami janta, intaani

noñaavaitantapaakaro pashinethatatsiriñaantsi.mima? Thame ankantashitavakya eejatziniyaatake janta, nokinkithatakotakemiroikemathatakagaanari Pava,shiretakaami, nokamantayetaimiro,niyotaayetaimiro eejatzi.tatainakari pitharomentashiretanaa.7Intsityaa noshiyakaaventavakemiroeejatzi,vaite, aririka ampiyompivaite. Eerorikaanashitaro oyameninka, irojatzi apiipiite,tekatsira iyoterone opaitarika akoviriampanthayeri. 8Ari okempitari eejatziaririka antyoote. Eerorika okametziri kameetha, tekatsira iyotatsineakaimatziiri ovayiritya. 9

yetyaari eejatzi eerokaite. Eerorikapiñaavaithatantaro inkemathayeeteri,piñaavaiminthavaitashitakara. 10

chari ñaantsi iñaavaitayeetziri.tatsira osheki opaiyetarika ikantayeetziriiñaavaitayeetzi. 11

tanarori pashinethatatsiri ñaantsi kaarinokemathatziri, nokempitakaantaripashinesatzi inatzi, ari ikempitzitanarieejatzi irirori.tari kameethaini. 12Niyotzi naaka,

kaventayeetemi janta. Iro kantachaontzimatyeera pinkokovaperoyetairopintharomentashiretakaayetaiyaarimaaroiteni apatotapiintayetachari janta.

13

tatsiri ñaantsi,tairi Pava onkantya irimatakaantaiyaaririirovaakakoñaanetairo iñaavaiyetziri.14Aririka noñaañaatantyaaro naaka

thatziri noñaavaitziro, kempitakanotharomentaventashitakaro,taka te nonkemathatero okaratzinoñaañaatziri. 15

tsi noñaa

1 CORINTO- 13 14

293

* 14.19: Ikantakotakeri jaka Pablo “noñaavaitemi kapicheeni,” iroora oshiyarori inkante“nokovataike noñaavaite 5 ñaanchaaniki okaratzi inkemathaiteri, te nonkovaajatero noñaavaite10,000 ñaantsi kaari inkemathataitenari.”

thatziri, onkarate tharomentakaiyaanarieejatzi. Arira nonkanterori eejatzinompanthaaventeririka Pava. 16Thameankantashitavakya, tzimatsi piyotaincharijapatotaiyani, ari petanakaro eerokapipaasoonketziri Pava, iro kantachaapaniro eeroka pitharomentavaitaka,

takeri. ¿Arima iranintaavaitakyaaroirirori pinkantayetakeri?tya eejatzi kameetharika inkantaiyeni“¡Ari onkantyaari!” 17Arivetakapipaasoonketake eeroka.

takaayetyaari. 18

piintakeri naaka Pava iñaañaatakaanaropashinethatatsiri ñaantsi, kempivaitakaminanaakemi pimatapiintzirora eerokaite.19Irooma aririka nonkarateri napatotyapashinepayeeni kempisantzinkariite tenomatero.temi naaka noñaavaitemi kapicheenionkantya inkemathatantyaanari, tetyaaminonkovaajatero noñaavaiperotataite kaariinkemathataitenari. Irootakera nomatairiokanta niyotaantantaari kameethaini.*

20Iyekiite,reta eenchaani, aña iro aritatsi poshiyaariipampithashireta antari. Arivetakarapinkempitakotyaari eenchaani

rori. 21

taitane osankinatakotachari, kantatsiri:Jirokara ikantakeri Avinkatharite:Tzimatsi nokoviri nonkanteriri irikaatziriite,

Inkarate notyaanteri, pashinesatzi

thatatsiri ñaantsi,yeroneri irika.

Iro kantacha eero ikempisantavakeri.22Jirokara oshiyakaaventachari. Arira

tantyaaro pashinetatsiri ñaantsi, iroorajoñaakayeetziriri kaari kempisantatsine.

kai onkantya ankamantantantyaari,

tzinkariyetzi. 23Akantashitavakya, aripapatotaiyaani maaroiteni eeroka,maaroiteni piñaathatatsiri ñaantsi. Impoña inkyaapaakekaari kempisantatsine,tayeetzi. ¿Eeroma ikantapaake:ventatya irika!?” 24

tavakya papatotaiyani eerokaite jantapikamantantzi. Impoña inkyaapaakekaari itasonkaventayeetzi, kaarikempisantatsine. Arira pooñaarontenerieerokaite ikinkishirevaitashitari irirori,iroora inkinkishiretakotantanaiyaari,25iro ompoñaantyaari inkamantantairookaratzi ikinkishirevaitashitakariiromananeki, impoña irotyeerovanakeiñaapinkathatanairi Pava, inkante:“Omaperotatya itsipashiretami Pavaeerokaite jaka.”

26Iyekiite,tairi aririka papatotapiintaiyaani.Kantayetatsi impanthaayeetairo Salmo,iriyotaantayeetai, kamantakoyetaironeokaratzi ikemathatakagairiri Pava,iriñaavaitakaayetairi pashinethayetatsiriñaantsi, intzimayetai ovaakakorone. Tema maaroni otzimi pantayetairiontzimatye povetsikashiretakaantaiyaaripashinepayeeni. 27Tzimatsirikañaavaitantarori pashinethatatsiri ñaantsi,eerora itzimaperotajaantzi osheki,intaanira inkantya apite, terika inkaratemava. Eerora okantzi irakivaavakaiyaani

1 CORINTO- 14

294

* 15.5: Ikantaitziri “Cefas,” irootakera pashine ivairo Pedro. * 15.7: Ikantaitziri “Jacobo,”irootakera pashine ivairo Santiago, irirentzira Jesús.

irikaite,rori pashini. Ontzimatyeera intzimeimpaitya ovaakakoñaaneterine. 28

rika ovaakakoñaaneterine, ontzimatyeirimairete tsika papatotaiyakani. Intaaniiriñaañaashireteri Pava, ari onkarate.29Oshinetaantsitzi inkamantante apite,terika mava. Iriima pashinepayeeniontzimatye impampithashiretakoterokameetharika okaratzi ikamantantziri.30

nairi Pava, eenirorika ikamantantzirapashine, aritatsi imairetavake onkantyainkamantantantyaarori pashineka.31Tema te arite iriñaavaitaiyeniapiteroka, aña iretavakyaaro aparoniimpoña pashine.yaari maaroni,yetaiya. 32

tantajanotanai, iriitakera matakeroneiriñaakotanetya inkamantante. 33Aririkairakivaamashitaitya kaari Pavakantakaanterone. Aña iriira Pavasantzikoityaakaantatsiri.Iroñaaka nonkamantemiro pashine

payeeni: 34Maire okantapiintaiyanitsinaneete, te oshinetaantsite oñaavaiyete.Aña iro aritatsi onkempisantayete, temairo okantakaantziri Ikantakaantaitane.35Tzimatsirika ompaitya onkoveri iyotero,osampiteri oime janta opankoki. Te aritzioñaavaite tsinane aririka irapatoyeetya.36¿Pikinkishiretaiyanima eerokaitera

tziro iñaane Pava? ¿Eeroma onimotzimipimayetapiintairo okaratzi jimayetziri

yeeni?37Tzimatsirika janta kantatsiri “Naaka

kamantantaneri, naaka antakishire

nokanta,” ontzimatyeera iriyotemi irika

natantamirori iroka. 38

santayete irika,tziri eejatzi irirori. 39Iyekiite,

miro pinkamantantayetai. Eeromaita

tzirori pashinethatatsiri ñaantsi. 40Iroomapimayetairora irokapayeeni, ñaakotanerapinkantaventyaaro, santzikoiteenipinkantya.

Irañaantayetaiyaari kamayetatsiri

15 1Iyekiite, nokovi iroñaakanonkinkishiretakaimiro tsika

okantakoveta Kameethari Ñaantsiokaratzi noñaaventakemiri,naarira pikempisantai. 2Irojatziraovavisaakoshiretaimineri, eekerorika

takemiri.santayetanai?

3Jirokara kovaperoyetachari, irooraikamantaitakenari naaka, ipoñaakanokamantakemiro eejatzi eerokaite:Ikamimentakaira Cristo okantakaantziroakaariperovaitake, jimatajaantakero

kotzitataikariri Osankinajanorentsiki.4Ipoñaashitaka ikitataitakeri,taka mava kitaite, joviriintaitairi.Irojatzira iñaaventakotziyeetakariOsankinajanorentsiki. 5Ipoña joñaakaariCefas, joñaakaari eejatzi maaroiteni 12iriyotaane.* 6Ipoñaaka joñaakapanaatarieejatzi osheki apaiyetairi iroñaaka“Iyekiite,” 500 ikarataiyini. Eenirotatsijañaayetzi osheki irikaite, arimaitakamakoryaayetake tsikarika ikaratzi. 7Ipoñajoñaakaari Jacobo, ipoña joñaakaarieejatzi maaroiteni Otyaantajanori.*

1 CORINTO- 14 15

295

8Naaka overaantapaakaro joñaakaanaeejatzi,tziitatsinemi nontzimake. 9

taka Otyaantajanori, janaayetanaramaaroite pashine.romi nompaitya “Otyaantajanori,” temanovasankitaavaitakeri kempisantanaiririPava, apatoventanaariri tsikarikapayeeni.10Iro kantamaitacha,tya jineshinonkatziitaana Pava, tema

taari iroñaaka.

yeeni, irootajaantakera kantakaantzirorinantashivaivetakari pairani. Tera naakamatashityaarone apaniroini irokapayeeni,

taarori. 11

rori okaratzi nokinkithatapiintakeri,irojatzira ikinkithatapiintakeri eejatzipashine Otyaantajanoriite. Irootakerapikempisantayetairi eerokaite.

12Aritakera nokinkithayetaimirojoviriintayeetairira Cristo,karira, ¿Opaitama pikantantari: “Eeroraañaajaantayetai ankamakerika?”13

jaantayeetairi Cristo? 14Aririkaonkantyaami, namenaashivaitakaranokinkithatake, pamenaashivaitakaraeerokaite pikempisantaiyakeni. 15Tema

takotapiintakeri Pava,yetake: “Pava oviriintairi Cristo, ariinkempitayetairi eejatzi aakaite.” 16Arimionkantyaami,taintsiri, tera ipiriintzita eejatzi Cristoirirori. 17Terikami iroviriintayeetairiCristo, pamenaashivaivetakara eerokaitepikempisantayetai.

nemi. 18Aritakemira peyaperovaitakamieejatzi ikaratzi makoryaayetaintsiri,amenaashivaivetakara javentaanaariraCristo. 19¡Inkantamacheetaimi aakaite!

Amenaashivaitakamira aventaanakariCristo, amenaashivaitakamira okaratzioyaakoneentavetaari,shitakara kapicheeni iroñaaka.tziivaitakaimi.

20Iro kantacha te ari onkantya.

kara. Iriitakera matakerori jetakaantarojañagai tsikara inkantayetaiya apaataikaratzi makoryaayetaintsiri. 21Jirokaokantakota iroka: Pairani, okaratzi

karori akaamaneyetzi maaroiteni. Irokantacha iriira eejatzi aparoni atziripoñaakaantaarori ampiriintayetaimaaroiteni akamayevetaka. 22Tema iroakaamaneyetantaari maaroiteniokantakaantziro asheninkamirinkaitetariAdán-ni. Iro kantacha ari añaayetai

retaari iroñaaka Cristo. 23Jirokara tsikaokantakota iroka: Iri Cristo etaaroriipiriintaa. Impoña impiyeerika apaata, ariiroviriintayetapairi ikaratzi jashiyetaariirirori. 24Ompoñaashitakya onthonkaiyamaaroni, iraperotairi Cristo ikaratzipinkathariventashivaitachari, ikaratziotzimimovaitashitari ishintsinka. IriiraCristo matakagairone aakaite onkantyairashitantairi Pava,janoritzi. 25Tema jetzineeronkatatyaaroiroñaaka Cristo ipinkathariventantzi,irojatzi apaata omonkaratantapaakyaariinkitsirinkajaantairi iisaneentayetane,iraatzikantaiyaari iitzi. 26

paakyaarone iisaneentane inkitsirinkairiirootakera “Kaamanetaantsi,kaantairo atzirimi onatye iraperotairo.27Tema aritake iñaaventakotziyeetakariCristo, ikantaitake:

Itzimi matakerori ikitsirinkairimaaroiteni,taari iitzi.

tziri jaka “maaroiteni,

1 CORINTO- 15

296

* 15.37: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” iroora trigo, okarayetzi oshiyayetarori.

tye irijatzira Pava inkitsirinkayetairi, aña

tyaarori maaroni. 28

ventairo Itomi maaroni, iriira Pavapinkathariventairine eejatzi irirori, tema

ventantaiyaarori maaroni tzimayetatsiri.29Eerorikami jañaayetaimi ikaratzi

kamayetaintsiri,mentantayeetariri kamaintsiri? 30Eejatziokempitzitari,taami,rori aakaite ipatzimaminthavaitayeetai?31Iyekiite, ¿Pithainkatyaanama?¿Kaarima naaka tharomentaventaamirinokempisantakaayetaimiri AvinkathariteJesucristo? Aña omaperotataitatyaarairoka, okantaitatyaani kitaiterikiikovayeetzi irovamaitena. 32

tzitakari eejatzi jaka nosaikira Efeso-ki,imaimanevaitakena katsimavaiyetatsiri.Eerorikami apiriintayetaami,taiterityaami iriroriite,takyaami:

Thame anintaavaitavakya, avavaitya,aravaite, oimoshirenkavaitya.Aamaashiminthatya iro ankame.

33Irootakera paamaventantyaarori irokaotzimikari pikenakaashitane. “Eerorapitsipaminthatari kaariperori,kari eeroka.” 34Pimpampithashiretaiyakameethaini. Eero pitzipinavaitashita.Kempitaka tzimayetatsi tsikarikapikaratzi eerokaite te piyotakotaajateriPava. ¡Pashiventaantsiitake!

35Kempitakara tzimayetatsi jantakantashiretatsine: “¿Tsikama inkantyaakaimpiriintai tonkitsiporoki? ¿Tsikamaonkantaajatya iriñeetairo ivatha?”36¡Masontzí! Kantatsi oshiyakaanterookantaranki okitho pankirentsi. Aparoniokitho sampiikitatsineri, ikitakiyeetziri,arira oshookai. 37

piintziri apakithoroini okantaveta, irokantacha oshookanakerika iroka pashineonkantavaitanakya.piintero oshookimatakera pankirentsi.*38Aña iri Pava shookakaayetziroriotzimayetantari ovatha okaratzi ikoviriirirori. Iriitakera nashitakaayetaroriishookakaayetziro, okaratzi tzimayetatsiripashineyetatsiri pankirentsi. 39Maaroiteniakaratzi otzimayetzi avatha, tera arioshiyavakaiyani.kero, aakaite atziritzi anashiyetaavathaki, onashiyeta ivatha piratsiite,tsimeriite, eejatzi shimapayeeni. 40Eejatziikempiyeta inkiteveri te iroshiyayetaiakantayetara aakaite osaviveri.Otzimimotziri inkiteveri irovaneenkaro,te okempitaro ovaneenkaro aakaite.41Tema onashita eejatzi irovaneenkaroooryaa, irovaneenkaro kashiri, eejatziirashi impokiropayeeni. Tzimayetatsi

tyaarine pashine.42Arira ankantayetaiyaara aakaite

ampiriintayetairika.yeetziro iroñaaka avatha, ari oshitzitziri,iro kantacha aririka iroviriintayeetairo,

tai. 43Aririka inkitayeetero avathamanintaaro onatzi, iro kantacha ari

tantaiyaari. Te aavyaavaitanete iroñaakaavatha, iro kantacha ari iroviriintayeetairoontzimantaiyaari oshintsinka. 44Okaratziikitayeetziri avatha tzimavetachara oshire.Iro kantacha aririka iroviriintayeetairoavatha, arira ontzimayetai atasorenka. Ariikantayetari maaroni añaayetziri iroñaakaotzimi ishire, iroora ayotantayetaritzimatsi eejatzi pashine avatha tzimaatsineotasorenka. 45

yeetakeri etanakarori shirampari, Adán,ikantaitzi:

1 CORINTO- 15

297

* 16.2: Kantakotachari jaka “papatotapiintaiyaani,” irojatzira ikantayeetzitari “etapiintarorikitaite pashineki domingo.”

Iro etanakarori jañaanake, ipoñaotzimanake ishire.

kyaarine, otzimimotziri irirori itasorenka,iriitakera añaashiretakaantatsine. 46Ariraakantayetari. Te otzimimovetaiatasorenka ovakeraini. Aña iro etanakarootzimavetaka ashire,tai atasorenka. 47Tema irika etanakarorishirampari, kipatsira jaayeetake,jovetsikapithayeetakeri. Iriimaapitetanaintsiri shirampari, inkitekiraipoñaakaro irirori. 48

tara jovetsikayeetakeri kipatsipitha irikaetakarori, iriira akempiyetakari aakaite.Iriima ikaratzi inkiteveriite, iriirakempitakariri irika poñeenchari inkiteki.49Arira ankantayetaiyaari eejatzi aakaite.Tema oshiyayevetakari atzimayetakeirika jovetsikapithayeetakeri kipatsi,aritakera oshiyayetaiyaari eejatzi irikapoñeenchari inkiteki. 50Iyekiite, jirokaokantakota okaratzi nokantakeri: Eero

tantzi Pava ikaratzi tzimayetatsiri ivatha,iriraane, shitzitaatsine ivatha. Añairiiyetakera saikayetaatsine janta inkaratekaari shitziyetaatsine ivatha.

51Pinkeme, nonkamantemiro kaarijiyotakoyeetzi pairani. Jirokara: Ariraimpashinetakaayeetai maaroni aakaite.

teni aakaite amakoryaayete. 52Apaataovekaraantapaakyaarone kitaite,omapokashitaiyaara intyooyeetai.Apathakero onkantapaintya iroovaitakeamachookapainte.tairi kamayetaintsiri,

taatsine. Irooma maaroiteni aakaiteañaayetatsiri impashinetakaayeetai.53

tatsiri, impashinetakaayeetairo eerooshitzivaitantaa.

yeetai, kañaaneri ankantayetaiya.54Aririka omonkarapaitetaiya iroka, arira

ventaitakero “Kaamanetaantsi,takotari atziri, ikantaitake:

Irika ipaiyeetakeri “Kitsirinkaneri,”

netaantsi.”55 ¡Kaamanetaantsí! ¿Kantatsima

pinkitsirinkantai eeroka iroñaaka?¡Kaamanetaantsí! ¿Eenirotatsimairoñaaka pithoyene?

56Okaratzi oshiyakaaventachari jakaothoyene, irootakera kaariperonkantsi.Irootakera Ikantakaantaitane iyotakairitzimataitatsira akenakaashitane. 57Irokantacha nopaasoonketziri Pava, tema iri

rori,taarori “Kaamanetaantsi.”

58Iyekiite,tapiintayetai, pantavaitapiintaineriAvinkatharite. Tema aritake piyotayetaite pamenaavaitashitya, iriitakeraAvinkatharite matakaimirori.

Kireeki jotyaantaitziniriri itasorentsitakaitairi

16 1Iroñaaka nosankinatakoteriapiyotziri kireeki otyaanteneriri

ikaratzi itasorentsitakaitairi.taimiro okaratzi nokantayetakeririGalacia-satzi. 2

yaani, ontzimatyeera pookayete kapicheeerokaite tzimimotzimiri. Ari onkantyaeero nopankiventantapaakaro naaka,nareetapaakyaamirika janta.* 3Aririkanareetakyaami kantatsira pimpairyeeaanakerine kireeki janta Jerusalén-ki

1 CORINTO- 15 16

298

* 16.8: Kantakotachari jaka “Aavataantsi,” irojatzira ikantayeetzitari “Pentecostés.”

intsipataanakero nosankinarepayeeni.4Arira nonkaratanakeri naaka niyaatejanta, añaamatsitavake ari nonkantakero.

Ikinkishiretari iranteri Pablo5Eerora nareetzitami, aña netapaintyaaro

niyaate Macedonia-ki,kero janta pinampiki. 6Aririkanareetakyaami, aamaashitya osamaninosaikimotanakemi,rontsitakoteri. Impotaina tsikarika nokoviro niyaatai. 7Teranonkovero naaka kapicheeni onkantyanonkivantapaintemi. Aña nokovatziosamani nosaikimovaitapaintemi, iriirikaAvinkatharite shinetainarone. 8Irojatziitaranosaikavake jaka Efeso-ki,kya kitaite joimoshirenkayeetziro“Aavataantsi.”* 9Iroora nomatantyaaroriiroka eenirotatsi iroñaaka jaka oshekinantavaitavaineri Avinkatharite, kameethaokanta noñaakero. Tzimake oshekimaimaneminthatakenari.

10Aririka irareetakyaami Timoteo,paakameethatavakeri, tema irijatziantavaitaineriri Avinkatharite, ari joshiyananaaka. 11

vaiterine. Iro aritatsi paapatziyavakyaari,irojatzi iravisantakyaari impiyeera naakaki.

takyaari pashinepayeeni iyekiite.12Iriima Iyeki Apolos, nokantakeri

miri eerokaite. Iro kantacha te inkoveiriyaate irirori. Añaamatsitavake ariirimatakero apaata.

Ovekaraantarori ovethataantsi13Paamaventaiyaani eerokaite,

rotyaaro pikempisantanakeri, shirampari

pinkantanakya, pishintsishireyete.14Etakotane pinkantavakaayetaiya,pantzimotavakaiyaarika tsikarikaompaiyetya.

15Iyekiite, piyotaiyirini eerokaitesaikavankotziriri Estéfanas, iriiyetakeetanakarori ikempisantayetanakepinampiki Acaya. Ikamaiyetanaaro

takaitairi. 16Noshintsithatemi eerokaitepinkempisantairi iriroriite,pitzityaariri eejatzi kempitakaririikaratakeri jantavaitaiyini,rori. 17Osheki nokimoshiretakenoñaakero jareetakana Estéfanas,itsipatapaakari Fortunato, eejatziAcaico. Iriitakera ovakoventapaakemirieerokaite tera onkante pareetaiyaanijaka, 18potapishiretantyaanari.kera otapishireyetapaamiri eejatzieerokaite janta.vairi.

19

riri Pava jaka Asia-ki. Jovethatzitamieejatzi Aquila opoña Priscila. Ariraikempitzitakamiri eejatzi ikaratziapatoventapiintakariri Pava ipankoki.20Jovethatzitami eejatzi pashine iyekiite.

naiya.21Irooma iroka,

tzimiri nakoki naaka, novethatami.Naakatakera Pablo. 22

rite. Impiyitzitataityaata thaankiperoiniAvinkatharite. 23

kayetaimi Avinkatharite Jesucristo!24Netakotami maaroiteni eerokaite, iriiraCristo Jesús matakainarone. Ariraonkantyaari.

1 CORINTO- 16

299

Ovethataantsi

1 1Naakara Pablo osankinatzimiroriiroka, Irotyaantajanore Jesucristo

nonatzi, irootake ikovakaakenari Pava.

natzimiro. Eerokayetakera nosankinatzinipikaratzi papatoventaari Pava jantanampitsiki Corinto,yetziniri ikaratzi itasorentsitakaitairijanta kipatsiki Acaya. 2Onkaminthaineshinonkayetaimi Ashitairi Pava,kameetha isaikakaayetaimi,tzityaamiri eejatzi AvinkathariteJesucristo.

Ikemaantsiyetakari Pablo3Thame antharomentaiyaari Pava,

jirintari Avinkatharite Jesucristo.Iriitakera Ashitairi, neshinonkataneri.Iriitake Pava, poshenkantaneri inatzi.4

neri, iriira Pava poshenkaineri, irooraamatantyaarori aaka amposhenkayetyaaripashinepayeeni opomerentsitzimoyetari.Irojatzira amateri aakaite okaratzijantzimotakairi Pava. 5Irojatziramatachaneri, aririka añaayetero

tzirora Cristo, arira añiitakyaaro eejatziimposhenkaperotziitayeetai. 6Aritakeraokantakari,tantakari naaka, iro niyotantyaarori tsikanonkantya nomposhenkayetyaami

eerokaite,tantaiyaari.takanari eejatzi naaka, ari onkantyaniyotantyaarori tsika nonkanteronomposhenkayetaiyaami eerokaite

tsivaitakari naaka. 7

takari aritake imposhenkayeetaiyaamieerokaite ikempitayeetakenara naaka,aririka pimatanairo pinkemaantsivaityanokempitaakerora naaka.

8Iyekiite, nokovi piyotaiyero okaratzi

nari nosaikantapaintari Asia-ki. Oshekijovatsinaavaitaitakena noñaajaantake arinonkamakemi. 9Nokinkishiretakotaroiroñaaka, iroora ishinetantakanarori Pavanoñaakero nokamimavetaka, onkantyaniyotajaantantyaari naventaashiretaiyaariPava,tya naaka. 10Iro kantacha Pava jimatakerojovavisaakotaana nonkamemi, eekeroiriyaatakaatyeero. Aventaashire novakerieekerora inkempoyaaventatyeena apaata.11Eejatzira pinkempiyetanaiyaarieerokaite pinkarataina naaka, piñaatairi Pava inkempoyaaventantyaanari. Arionkantya impaasoonketziiyetantaiyaaririPava inkarate kemakoyetainanerijimatakero Pava ikempoyaaventaana.

Opoñaantari Pablo irareetya Corinto-satzi12

tantake tsikarika nosaikimoyetantake.

APITETANAINTSIRI JOSANKINATZINIRI PABLO CORINTO-SATZIITE

300

Iriira Pava iyotatsi tekatsi namatavite,

tyaari. Tsikara nokantaka niyotaayetakemieerokaite, te noñaaventapaintero

taantsi onatzi,takero tsika ikanta Pava ikaminthaantzi.13Tema okaratzi nosankinayetakemiritekatsira nomanapithatemi, onkaratepomerentsivaitachaneri inkemathayeetero.Okamintha pinkemathatapiintairo okaratzinosankinayetzimiri. 14Kempitaka aritakepikemathayetakena kapicheeni, kantakepinkimoshireventaina apaata impiyeerikaAvinkatharite Jesús.tyaari eejatzi naaka,ventaiyaami eerokaite apaata.

15Irootakera nominthatantakarorinapiitairo nonkivantemi janta, onkantyapinkimoshiretziitantyaari nareetaiyaamira.16

mimi niyaatantyaarimi Macedonia-ki,

kami.vaiyaanarimi potyaantaina Judea-ki. 17Iro

takari nanterimi. ¿Piñaajaantakemaeerokaite osheki namatavitapiintakemi?¿Pikinkishiretama noñaavaitashivaitakanonintakaaneki, nokantapiintake “¡Ari!Nonkivantakemi?” ¿Piñaajaantzimaniyotataavetakaro eerora nomatzirononkivantemi? 18Tema Pava kaarithaiyanetacha,vaita naaka nokantzira “¡Ari!” 19Ariikempitzitari eejatzi Itomi, Jesucristo,

paakemiri notsipatantakariri Silvanoipoña Timoteo. Tema Jesucristo teinkantanete irirori “¡Ari!” iriyotakerikaeero jantziro ompaityaarika. Tema

vaitakaro iriimi Pava kantapiintaintsine“¡Ari!” 20

yetairi ari omonkarataiya okaratzi

ishinetantakeri Pava.tayetaiyaari aakaite aventaashireyetaarira“¡Arivé!taiyaariri Pava. 21Okempivaitakarora iriPava ovithaakaayetakairiri Cristo, irijatzisaipatziitoyetaineri, 22okempivaitakaroimpothoyetatyeemi jashiyetaira. Temaañiirora jotyaantakairi Tasorentsinkantsiinampishiretantai, ari ayotziri omaperoPava irothotyeero okaratzi ishinetakairi.

23Omaperotatyaara, jiyotzi Pava tenamatavitemi nokantzimira iroñaaka:Kantakaantzirori kaari nokivantantamiCorinto-ki,tantapaakami. 24Tera nonkantatye

pisantayetantyaanari. Tema oisokero

tanairi.

renkayetaimineri.

2 1Jirokara nokinkishiretakari: Eeroranapiitairo nonkivantaimi, iroorika

ovashiretakaavaityaamine nokivantzimi.2Aririkami novashiretakaavaityaamijanta,yaanane naaka? 3

takamiri pairani nosankinare, te nonkove

kaantavaityaanari.kani tharomentashiretakainane. Irootakenokantashirevetantakari: “Eeroraniyaatzita,rika tharomentashiretakaiyaanane. Ari

riri eejatzi iriroriite.” 4

ranki nosankinare, novashirevaitatyaaranosankinatakemiro.

kaantyamiri. Aña nokovavetatya piyoteosheki netakoperotataikami.

Ipeyakotziri Pablo kantzimoneentakaaneri5Nokovi iroñaaka noñaaventeri irinta

shirampari ovashiretakaavaitakanari.

2 CORINTO- 1 2

301

kya, aña kempitaka maaroni eerokaiteikantzimoneentakaayetakami. (tarori “kempitaka,” tema te nonkovenovanaatziivaitero.) 6Tema tzimatsiosheki pikarataiyakeni eerokaite, aritakepovasankitaavaitakeri. Iro kantachairoñaaka aritapaake povasankitaakeri.7Pimpeyakotairi iroñaaka,yaari, ayimavaitzirikari irovashirenka.8Nokovakotaiyimi pinkantairi irikashirampari: “Netakotaami.” 9Pairani,nosankinatakemiranki nokantakemi:“Povasankitayeri.” Noñaantzitatyaamira

tana. 10Iro kantacha iroñaaka ikovi Cristopimpeyakotairi irika shirampari.Irootakera nantairi naaka tema irootakekameethatzimotaimineri maaroitenieeroka. Itzimirika pimpeyakoyetairiiroñaaka eerokaite,tantai eejatzi naaka. 11Irootakeraantayetairi onkantya eero ikitsirinkantaiSatanás. Tema ayotaiyironi okaratziikoviri iranteri irirori Satanás.

Kantzimoshirevaitakariri Pablo Troas-ki12Chapinkipaite, areetakana naaka

thatakaantziro Kameethari Ñaantsi tsikaikantakota Cristo. Arira noñaataikero

kerora Avinkatharite. 13Iro kantacha teonimotajaantena janta, tema tenoñaapaakeri iyeki Tito. Irootakeranavisantanakari jaka Macedonia-ki.

Iriira Cristo oitsinampaakaantaneri14Iro kantacha, onkantavetya tsikarika

ankenayete, kantatsi ampaasoonketairiPava.taatyeerimi Cristo, ipiyaara irirorinampitsiki joitsinampaantakerajovayirita. Oshiyakoyetatyaaro eejatzioivarainkata kasankari maaroni

nampitsiki. Arira ankantayetyaari aaka

tairi atziri tsika ikantakota Cristo.15Akempivaitakaro kasankari itayiriCristo irinimotakaantyaariri Pava. Irokakasankainkari kantatsi inkemainkayetairoinkarate avisakoshireyetaatsine, eejatziinkarate peyashivaitaachane. 16Tematzimayetatsira, okempitzimovaitari irokakasankainkari ovamaantanero onatzi.

tari kasankainkari iro ovañaashiretairine.

tayeetairi iroka kasankainkari? 17Kaarirairikaite kinkithatashivaitarori iñaanePava ikovi iraantashivaityaaro kireeki.Aña iriiyetataikera irika maperotanairoriikinkitharyaantzitzi.nairi naaka eejatzi.nari nonkinkithatakaante, nantavaitaineriCristo,tzirora.

Antavaiventzirori ovakerari antzimotavakaantsi

3 1

tatya naaka? ¿Noshiyakotatyaarimaamayetzimirori irosankinare, ikantzi:“Paakameethatavakena?tyaarima kovirori posankinateneri irokaosankinarentsi, iraayetzimaityaaro tsikaikenayetzi? 2

tantaitari,takanari naaka.taimi atziriite tsika pikantayetanaairoñaaka, arira iriyotayetairo okaratzinantzimotayetakemiri,karo iriñaanayetatyeeromi okaratzijosankinatakoyeetakenari. 3Arira añiirori

rentsi josankinatajaantakeri Cristo. Irokantacha tera noñaaventatyeeroosankinarentsi koñaatatsiri, kempitaroriaririka irosankinayeetero mapikota, aña

2 CORINTO- 2 3

302

mira Itasorenka Pava Kañaaneri.4Noñaaventantarori iroka, tema iriira

taariri Pava. 5

rone apaniro,rori. 6Iriitakera Pava matakaakenarori

kaantsi.kaantsi kaarimacheenira osankinarentsi

kaantsi kaamanetakaantatsiri. Aña iriirakantakotachari Tasorentsinkantsiañaashiretakaantatsiri.

7Pairani josankinatantaitakaroriIkantakaantaitane mapikotaki,paintzi irovaneenkaro Pava, ipoñaopeyanaka. Ikanta iñaakerora Moisés-ni,shipakiryaaporo ikantanaka,jate iramenavorotairi Israel-mirinkaite.Iro kantamaitachari iroka Osankinarentsiosheki okaamanetakaantake,taka otzimimotziro ovaneenkaro. 8Iroomaokaratzi jimayetairi Tasorentsinkantsiiroñaaka,chari. 9Tema ovaneenka okantavetakaokaratzi ovasankitaakaantaintsiri, irooramaperokitataiterone ovaneenkatyatampatzikashiretakaantatsiri. 10Iroka

tataitzirora tzimavetachari pairaniovaneenkaro. 11Aritakera karatataipaakeovaneenkavetapainchari. Iroomaovaneenkaperotaachaneri iroorakantaitaachaneri iroñaaka.

12

shiretakagaiyaanari,tanaiya nonkinkithatakaantai. 13Tenonkempitavetyaari Moisés-vorotaka eero iñaantari Israel-mirinkaiteopeyara ishipakiryaavorovetaka. 14Temakisoshire inaiyakeni pairaniIsrael-mirinkaite, irojatzi ikantayetariiroñaaka ikaratzi icharineyetaari. Temaaririka inkemero iriñaanayeetero

paisatori antzimotavakaantsi, eerora

tatyeenerimi ikinkishiretane, intaaniraCristo matairone inkemathatakaayetairi

romi ikinkishiretane. 15Eeniropaitetatsiiroñaaka,tero Ikantakaantane Moisés-ni,shire ikantayetaka. 16Irooma intzimerikapiyashiretashitairine Avinkatharite,aritake impashiryaakoshiretaiya.17Ikantakoyeetziri jaka “Avinkatharite”irijatzira Tasorentsinkantsi, itzimisaikashivaitakaantaachari. 18Iroomaaakaite aventaashiretaarira Cristo,oshiyayetanaarira Avinkatharite. Tema

rimi Avinkatharite joorentamatsitakaraashirotaki. Tema amenavorotakoyetziriraashirotaki iroñaaka, tera akempitariMoisés-ni ipashikavorovaitaka pairaniirirori.jaantairo irovaneenkaro, aripaiteraankempitagaiyaari irirori. Iriitakeramatakairone irika Avinkatharite,Tasorentsinkantsi.

4 1Iriira Pava neshinonkataanariokanta nantavaitantaaniriri irirori.

tana. 2

nanemi, temacheeni nomanakaavaityaaro

tyaari, temacheeni nonthaiyakovaityaaroiñaane Pava.nairi kyaaryoori onatzi, ari okanta

yetai. 3Tzimatsirika kaari kemathateronetsika okantakota Kameethari Ñaantsinokinkithatziri,vaiterine, aña tzimatsi kantakaarori kaariikemathatantaro okempivaitakaromi

tane, iriitakera peyashivaitaachaneri.4

2 CORINTO- 3 4

303

tyeerimi irikaite kisoshireri. Iriirakamaari ipaiyeetziri “ivavane osavisatzi,”mavityaakitakaakeriri, ari okanta kaariikemathatantaro Kameethari Ñaantsi.Kempivaitaka te iriñaayetairomikitainkari oshiyakaaventachariirovaneenkaro Cristo, oshiyajaantakaririPava. 5

kotairi, nokantzira: “Avinkatharitejinatzi.” Tera naaka ñaaventavaitachane.Intaanimacheeni naaka jovakena Jesúspomperavaitaiyaana eerokaite. 6Temaikantake Pava: “Onkitainkataitsirenikiri.cha ikitainkashiretaana naaka, ari okanta

payeeni niyotakaayetairira Pava,onkempitzimotantaiyaariri iriroriiteiriñagaatyeeromi irovaneenkaro Pavaoshipakiryaake iporoki Cristo.

Aventaashire ankantayetaiya7Okempivaitakaro impaityaami

chari kovitziki. Iriira oshiyakaaventacharijaka Pava ipasavyaayetairo itasorenkaavathaki,kari kovitzi. Iro jimatantarori onkantya

tziri itasorenka, temacheeni ontzimimotaiaakaite. 8Tema nokemaantsivaiveta,temaita novashireneentavaitya.kyaavaiveta, temaita ayimavaineentena.9Ipatzimaminthavaitaitakena, temaitairookaventayeetena.kena, temaita impeyakaashiityaana.10Oshekira jovamayimavetaitakanaikempitataitakeriranki Jesús, arirairiñaayeetairori irañaantare Jesús.11Jiroka kantakotachari, osheki

venteromi nokinkithatakotakeri Jesús, arionkantya iriñaayetakenarika atziri,iriyoyetai tsika ikanta Jesús jañi irirori.12Iroora nokamimatantakari naaka,

onkantya pañaashiretantayetaiyaarieerokaite.

13Iroora nomatakeri naaka okaratzijosankinatajaantakotaiyeetakari pairani,kantatsiri:

Nokempisantanai naaka, irootakenoñaavaitantari.

Irootakera nomatanairi naaka,santanai, irootake noñaavaitantari.14Tema niyotzi naaka joviriintairi Pavairika Avinkatharite Jesús, aritakeiroviriintaina eejatzi naaka,gaiyaanari Jesús, ari pintsipayetaiyaanaeejatzi eerokaite. 15Nomatantarori

vaitantaiyaari eerokaite. Tema eekerorikaposhekiperotanakitye eerokaiteineshinonkayetaari Pava,rotai paasoonkeyetapiintairine,kathatairira.

16

tantana naaka,mavaitaitakena. Aña tharomentashirenokantapiintanaa. 17

tsivaitaka iroñaaka kapicheeni onatzi,eero okantaitatyaani.

chari kaari thonkatanetaachaneri. Iro

kari,taiyaaro ompaityaarika. 18Temanoñaamampyaatyaaro naaka kaariiñaayeetzi iroñaaka,tanetaa iroka. Te onkovaperotajaantaiyaokaratzi koñaayetatsiri iroñaaka kaarikisotanetatsine.

5 1

tairo apanko jaka kipatsiki, irokantacha ayotzi tzimatsi pashine apankokaari thonkanetaachane janta inkiteki,tema iri Pava ovetsikakero, kaarira atziriovetsikerone. 2Ari okempitzitari eejatziavatha iroñaaka,vaitakai. Akovataike ontzimimotaipashine avatha añaantaiyaari inkiteki.

2 CORINTO- 4 5

304

3Tema aritake onkantyaari, okaratziashireka iroñaaka ari ontzimai ovakerariavatha apaata. 4Eenirora añaantayetaroavathaka iroñaaka,tsivaitara.jaantataitero ampeyashivaitaiya. Aña

tatsineri avatha, akovairo kantaitachaneriañaantarentsi impoyaataiyaarone irokaañaantare kaari kisotanetatsine.5Iriitakera Pava matakaayetairone tsikaankantayetaiya.kairi Tasorentsinkantsi inampishiretantai,ari ayotziri omapero imonkaratairo Pavaokaratzi ishinetakairi.

6Irootakera shintsishiretakairi. Temaayotaiyini eekerotatsira añaayetziiroñaaka avathaki,jaantyaariita Avinkatharite. 7

shire oviri eeniroka añiika, okantavetakate añaavetyaari. 8Aritake nokantake,shintsishire akantaka, akovayetakeookaventayetero avathaka,yaariri Avinkatharite. 9Akovapiintakeroantayetero okaratzi onimotziriri irirori,etanakyaaro iroñaaka,yaari apaata aririka antsipatajaantaiyaari.10

yetairi apaata irirori, aririka irisaikaiiramenakoyetairi maaroiteni,yaariri ikaratzi antayetakerori kaariperorieenirora jañaaveta,taayetairi. Iramenakoyetairi eejatziikaratzi antayetakerori kameethari,iriitakera inkempitakaantayetairiimpinayetaatyeerimi.

Amatakaayetairi pashineirariperotaiyaari Pava

11Nokinkithatakaantapiintzira naaka,arira nokenakairori iriñaantayeetyaaroriomapero noñaapinkathatairi Pava.Jiyotziro irirori,roni eejatzi eerokaite. 12

rori? Tera ari onkantya. Aña nokovatzipiyote tsika nokantataitari naaka, arionkantya piyotantyaarori eeroka tsikapinkanteri pakayeteri kameethainiikaratzi asagaaventavaitachari janta,kantavaitashitachari: “Kameetharinonatzi naaka,” temaita inkovaajataiyeniinkameethashiretaiyeni. 13

motatyaamirima shinkiventavaitacharinokantantayetamiri? Tekatsira ompaitya,aña nokamaiperoventanaatyaari Pava.Irooma nokempitzimotamirika atziritekatsitatsiri,takaayetyaami nokantayetantamiri.14Okaratzira nantayetziri, irooranantantayetarori jetakotaanara Cristo.Tema ikamimentayetaira maaroiteniaaka, okempivaitanakaro maaroitenimiaakaite ankamayetakemi eejatzi.15

kairi maaroiteni ipoña jañagai eejatzi,onkantya antapiintayetantaiyaaroriikoviri irirori, eero antashivaitarookaratzi anevetashivaitari aakaite.

16Irootakera, eero okantzimovaitantariaparoni atziri tsika ikanta iñeetziriivathaki.

paintairi.tyaaro iroñaaka. 17

miri, ikaratzi ovithaashiretanaaririiroñaaka Cristo,tanaa, te inkempitanaiya tsika ikantavetarapairani,motanairi. 18

rori maaroni iroka.rori okanta ariperotantaariri iriroriokantakaantakero jantzimoyetairi Cristo.Ikantayetai iroñaaka irojatzira antayetairiaakaite,yeeni irariperoyetaiyaari Pava. 19

jaantakera jotyaantantakariri Pava jakakipatsiki irika Cristo,tantaiyaariri osavisatziite,taaventantaari iyaariperonka. Irojatzira

2 CORINTO- 5

305

* 6.15: Jiroka pashine ivairo kamaari ikantayeetziri “Belial.”

thatakaayetairi atziriite irariperoyetaiyaariPava. 20Iroora nomatanairi naaka,taitakena noñaaventairi Cristo.

piintakenarori, nokantzi: “PariperotaiyaariPava. Irootake ikovairi Cristo.” 21Terairantanetero Cristo kaariperori. Irokantacha Pava ikemaantsitakaavaitakari

rori. Arira inkenakaakerori Cristo,jovatampatzikashireyetantairi,kaayetai ikantara irirori.

6 1

neri Pava, noshintsithatzimi eero

gaimi Pava, amenaashivaitakari. 2Temajiroka ikantakeri irirori:

Niyotakera kameetha omatya,

kotanari.Omonkarapaitetapaakara “KitaiteAvisakotaantsi,kami.

Iroora apiipaitetaachari iroñaaka, iroka“Kitaite Avisakotaantsi.” 3Tera nonkoverointzime impaitya notzitzikavaiteriiravisakoshiretai, ari onkantya eeroithainkimavaitaitantanaro nantavaitane.4Aña nokovatzi noñaakantairo kameethainampitane Pava nonatzi, oisokerononkantanetya, aririka avishimotenatsikarika ompaitayetya:kaaveetyaana,tyaana, irovasankitaaveetyaana, 5

taveetyaana, irashitakovaiveetyaana,irovatsinaavaiveetyaana,vetakya,kini, ayimavaivetakyaana notashe,6kiteshire nonkantaiya,taiya, aakameetha nonkantantai,nethaantane nonkantantai, nampishireirovaina Tasorentsinkantsi, etakoperotane

nonkantantai, 7nonkantapiintairokyaaryoori, intasonkaventakaantainaPava,kainane nonkempitakaantanakeronovayirityaami, notzikaaventaka ipoñanopiyakoventa. 8

kimavaitaitena,ririka nonatye.veetakyaana,tyaana.tyaaro kyaaryoori, ipaitapiintayeetakena“thairi.” 9Onkantavetakya eeroitzimaveta kaari ñaayetenaneri naaka,tzimamaitacha pashine iyoperoyetanari.Nonkamimavetakya, eeniromaita nañi.Irovasankitaaveetakyaana, tekeramaitajovamaayeetana. 10

takya,tyeeya. Nonkovityaaneentavaivetakyanaaka,yaari pashinepayeeni.vaivetyaanane naaka, iro kantamaitachananintayetaaro kovaperotajaantachari.

11Corinto-satziite,rora irokapayeeni,temiri. 12

kaiyaata, eerokaitera kantashitarori, teranaaka. 13Intsityaa paakameethatainanaaka nonkempitaimira eeroka, tekatsinomanimovaitemi. (Nokantzimirora iroka,kempitavaitakara eentsimi noñaanate.)

Oshiyayetaaro itasorentsipankotePava Kañaaneri

14Eero povithaajaantanaari kaarikempisantatsine. ¿Kantatsima aparonikameethashireri iraapatziyaari irantavaiteaparoni kaariperoshireri? ¿Kantatsimaeejatzi ontsirenite tsika janta okitainkatzi?15¿Kantatsima Cristo irakakoteneri ikovirikamaari? ¿Kantatsima kempisantzinkariintsipatyaari kaari kempisantatsineirashityaaro tsikarika ompaitya?* 16

2 CORINTO- 5 6

306

kote Pava tsika janta iñaapinkathataitzirioshiyakaarontsi? Tema aakaite akaratzi

tyaaro aakami tasorentsipanko tsikainampitaro Pava Kañaaneri. Tema jirokaikantake Pava:

Ari nonampishireyetantaiyaari,nonkaratairi naniiyetai.

Naakatake inkempitakaantai Ivavane,Iriiyetake nashitaiyaari Naaka.

17Iroora ikantantari eejatzi Avinkatharite:Pintainaryaapithatyaari pashinesatziatziri, eero pikaraminthatziriirikaite.

miri.Arira naapatziyeeyaami,

18 Arira pinkempitakaantaina naakamipiri,

yetakemi notomiite,kemi nishintoite.

Arira ikantziri Avinkatharite,rotatsiri.

7 1Netakotané, tema aritakeraishinetakairora Pava, ontzimatyeera

ankiteshiretai, ovashaantairo maaronikaariperori, okaratzi antayetziri, okaratziapampithashireyetari eejatzi. Aña

tziri Pava, itasorentsishiretakaira.

Ikimoshiretake Pablo jovashaantairo Corinto-satzi kaariperori

2Paakameethataina naaka. Teranonkantzimoneentakaavaityaamieerokaite, te novaariperotakaantavaitemi,te nampovaitami eejatzi. 3Tera iro

tziimi.miri: “Netakoperotataitami.” Irootakeranonkantapiintemiri eeniroka akarataiyiniañiika iroñaaka, ari nonkempitzityaarorieejatzi ankaratairika ankamavetakya.

4Osheki naventaashireyetakamieerokaite. Nasagaaventayetakami. Aririkanompampithashiretakoyetyaami,mentashiretakaana, kimoshire nokanta,

kana jaka.5Tema nareetakara Macedonia-ki te

onkante nomakoryaapaake tema oshekipomerentsitzimotakanari. Tzimayetatsiñaanaminthavaitashitakanari, irootakekantzimoshirevaitakanari. 6Iro kantacha

moneentavaiyetari,nari naaka, jareetakaapaakarira Titonosaikira. 7

tanaka noñaavakeri.

nara tsika pikantaiyani eerokaite. Temaikantapaakena: “JaakameethatavakenaCorinto-satziite, ikovaiyakeni iriñeemi,osheki okatsitzimoshiretakeri okaratzijantzimotakemiri,taami.” Arira ikantapaanari, irooraoimoshirenkaperotakenari. 8Pairani,nosankinatzitantakamiri,taka osheki ovashiretakaavaityaamiokaratzi nokantayetakemiri. Aritakeranotyaantataikemiroranki,vaitanake:rimi.” Iro kantamaitacha niyotzi iroñaakakapichera povashirevaivetapaintaeerokaite. 9

tantarori iroñaaka notyaantakemirora.Tera nonkantatye iro nokimoshireventzirinovashiretakaavaitakami. Aña iroora

rora kaariperori. Arira pikenakaakeroeerokaite pinimotakaantaariri Pavapoitsinampaayetakero povashiretane,tera novaariperovaitajaantemi naaka.10Tema aririka irovashiretakaantya Pava,ikovatziira irovashaantakaantayetairokaariperori,tantaiyaari.shirevaitantai iroka. Irooma aririka

2 CORINTO- 6 7

307

irovashiretakaantashivaitya osavisatziite,arira iriñaayeetakero inkamashireyeete.11

takaavaitakami Pava, irootakera

roini, pikisakoventanaana,kemi, tharovashire pikantanaka,petakoperotanaana, povasankitaakerikantakaantzirori. Ari pikenakaakerori

tanaa. 12Jiroka opoñaantajaantzitakarinosankinatantakamirori pairani, iroiriyotakaantaiyaamiri Pava tsikapinkantya piñaashintsiventayetaiyaananaaka.

takarori,tyaarori jampovaitaitakari.

13Iroora notharomentashiretantanakari.Osheki okimoshiretakaakena eejatzinokemavakera paakameethatavakeri Tito,

kari irirori. 14

kari naaka Tito tsika pikantaiyanieerokaite, nokantakeri: “Kameetharajinaiyatziini Corinto-satziite.” Terapovashiventaantyaanaro okaratzipantayetakeri, tema omaperotatyaokaratzi nokantzitakariri Tito. Ariraokempitziyetakari eejatzi okaratzinokantzimiri eeroka. 15

mira Tito iroñaaka,koyetyaami tsika pikantaiyakanipaakameethatavakeri,keri, piñaapinkathatavakeri. 16Iniroiteranokimoshiretzitaka eejatzi naakakantatsira naventaashireperoyetaiyaamiiroñaaka.

Kireeki impashiyetyaariri itasorentsitakaitane

8 1Iyekiite, nokovi piyotakotaiyeriniikaratzi apatoventaariri Pava jaka

Macedonia-ki, ikaminthaayetairi.2Okantaveta iñaayevetakaro osheki

pomerentsitzimovaitariri, kimoshireraikantaiyani.tavaivetaka,takari. 3

takero iroka, ipantayetake okaratzijaavyaayetziri, janaantake ipashitanta.4Ikantakena naaka:

riite, ikaratzi kovityaaneentavaitatsiri.”5Imaperovaitakero okaratzi jantakeri

riri.rite, ari ikempitaakenari eejatzi naakaite.Tema irootake ikovakaakeriri Pava.6Irootakera noshintsithatantakariri Tito

kaantyaamiri pimatayetairo eejatzieerokaite. Iriitakera karatapaakemirijanta petantanakarori pipashitantayetaka.7Eerokaitera anaantayetanaatsiripantayetanakero osheki opaiyetarika.Kameetha pikempisantayetanai,kameetha pikinkithatakaantayetanai,kameetha piyotayetanai, tharomentapikantayeta, iniroite petakotakana.

tantayetaiya.8

tyaarori. Intaani noñaaventakoyetemiritsika ikantayetaka jaka iminthatayetaairineshinonkatantya. Ari okantzimaitarieejatzi onkameethavaitemi poñaakantairopetakotziitantayeta. 9Kameethavaitake

rite Jesucristo,painta. Otzimimotataavetari iriroripairani maaroni, ikempitavaitakariashaarantakitaneri, iro kantachaikempitakotapaintari kovityaaneentaneri.Iroora jimatantakarori iroka onkantya

romi pashaarantaiyaami inkiteki.10Jirokara okaratzi nokinkishiretarinaaka: Iroora aritatsi pothotyeerookaratzi petanakari.

2 CORINTO- 7 8

308

* 9.2: Ipaitayeetziri jaka “Acaya,” iroora kipatsi tsika janta osaiki nampitsi Corinto.

taka pimpashitantayetya. Pimatakeropetanakaro. 11Intsityaa pothotyeero.

mentaiyanakaniranki petantanakarori.Intsityaa pothotyaantyaaro okaratzitzimimotzimiri. 12Tera inkovakotajaantaiPava anaakairo ampashitantyaarookaratzi tzimimotakairi.tantaiyaaro okaratzi aavyiiri. Aritakeonimotakeri Pava. 13

tyaari pipashitakari, ariya okantapikovityaavaitantakari eerokaiteokantakaantziro pipashitantaka. 14Añairo aritatsi,vaitari iroñaaka otzimimoyetzimiraeeroka, impo

movaityaami.tavakaantyaari. 15Okempivaitakarookaratzi josankinatakotzitaitakari,kantatsiri:

Itzimi aaperotaintsiri,kaantavaite.

Iriima againtsiri kapicheeni, teonkovityiimovaityaari.

16Nopaasoonketziri Pava, tema iriitakekantakaakarori okanta jetakotantamiriTito,mira. 17Tema nokantakeri: “Tito,pimpiyanai Corinto-ki.vaitaka. Iro iriyaate iroñaaka. 18

taimiri Tito pashine iyeki. Kameethakinkitharyaantzi inatzi. Ñaapinkathajovayetziri pashine kempisantzinkariitetsikarikapayeeni, ikemayetakeriraiñaaventakotairo Kameethari Ñaantsi.19

tzinkariite, jovakeri intsipatanakyaanaapaata naanakeneri kireeki pashinekempisantzinkariite kovityaavaitatsiri.Irootakera oñaakanterone omaperotatya

etakoyetakari, iroora ompoñaantyaariiñaapinkathayetairi Pava. 20Ari onkantyaeero iñaaventakovaitaitantana tsikanonkantya nontsiparyaayeteri kireekiipashitziitantayeetari. 21Tema nokovatzionkameethatzimoteri atziri nantayeteri,ari onkempitzimotyaariri eejatzi Pava.22Notyaanteri eejatzi pashine iyekiintsipayetanakyaari.kari, iminthakitakaro irampitakotante.

kani eerokaite,nakari irampitakoyetemi,perotane jovayetanakemi. 23Irika Tito,notsipaminthare inatzi,takeri nantavaiventakemi. Iriima pashineapiteka iyeki itzimi intsipatanakyaari,irotyaantane inatzi kempisantzinkariitesaikayetatsiri jaka, iñaapinkathaperotziriCristo. 24

vakeri aririka irareetakya janta. Iroiriyotantyaari iyekiite kempisantatsiri

takemi eerokaite jaka.

9 1Niyotzi naaka te onkovajaantyanosankinatakotemiri piireekite

inkarate potyaanteneriri pashinesatziitasorentsitakaitairi. 2Tema niyotakeayimatapiintakemi eerokaite pantero.Aritake noñaaventakotakemi jakaMacedonia-satziki, nokantayetakeri:“Ikovitzitataikara Acaya-tayetya chapinki avisanaintsiri osarentsi.”Noñaaventakotakemira eerokaitenominthatakaayetanakari eejatziiriroriite.* 3Iro kantamaitacha, irooranotyaantzitantyaamiriri iyekiite onkantyainkamantzitantyaamiri,rone iriyoyaayeteri kireeki. Tema tenonkove amenaashivaitya okaratzinoñaaventakemiri eerokaite jaka. 4Temanokovatzi thaankiini nonkivantanakeminavisanakerika janta. Kempitakara ari

2 CORINTO- 8 9

309

iroyaatanakena tsika inkarateMacedonia-satzi. Aririka noñaapaakerotekeramintha piyoyaayete kireeki, oshekinompashiventavaitya, tema aritakenoñaaventakotzitakami jaka.

ventavaitya. 5

tyaamiriri irika iyekiite,rone irareetyaami janta tekeraminthaniyaateeta naaka.

keri eerokaite. Ovetsika pinkantakerimaaroni kireeki aririka nareetapaakya.

tapaakami pantayetero.6Intaanira pinkinkishiretero iroka:Ikaratzi pankitatsiri kapiche,kiini jaavatzi.

Iriima ikaratzi pankiperotaintsiri,osheki iraavateri.

7

tantayetaiya okaratzi pikoviri. Eeropishintsiventantavaitzi impashitantaityaosheki terika inkovaite, ari onkantya eero

kara.tatziitzirori okaratzi ipashitantari,iriiyetakera jetakotari Pava. 8Iriira Pava

movaitamiri. Aritakera ontzimakaantakeonkarate pimpashitantavaitaiyaarikameethaperoini eeroka. 9

norentsiki, kantatsiri:Okaratzi tzimimotziriri Pava,irootakera jantetaaniriri ikaratzikovityaaneentavaitatsiri.

Tema tampatzikashire inatzi irirori,arira inkantaitatyeeyaani.

10Iriira Pava kithokitakairori okaratzipankiyetachari, irijatzi shookakairori, ariokanta jaavayeetantarori okaratzijovayeetari. Arira inkempitayetaimiri

motamiri,

yeeni, tampatzikashire pinkantya.11Irootakera impantaperotantyaamiriPava onkantya pimpashitantapiintyaari.Ari onkantya impaasoonketantyaaririPava,tari. 12Ari okantari,

riri kovityaavaitatsiri, aña iro ompotyaari impaasoonkeperoyetairi Pava.13

yetakariri, ari pikempitziyetakari eejatzipashinepayeeni,tanakeri Pava. Tema iriñaayetero teraintaani piñaavaitashiyeta, pikantzi:“Nokempisantairi Cristo oñaaventakotairiKameethari Ñaantsi.” Aña iriñaayeteroeejatzi pantayetziro oñaakantziroriomapero pikempisantayetanai. 14Irooraompoyaami, iriñaañaatakoventanaimi,okantakaaro ikaminthagaimira Pava.15Ari ankempitzitanaiyaari eejatzi aakaiteampaasoonketanairi Pava, temaineshinonkatataikai aaka,taitzirori okameethatzi, eero okantziothotyeero añaaventero.

Iñaaventakotziro Pablookaratzi jantayetziri

10 1Naakatakera Pablo, tzimatsiranokovakotzimiri. Tsinampashire

nonkantya eero notsimaavaitami,pitakotyaari Cristo. Tema niyotzitzimatsira ikantakoyeetakena: “Irika Pablotsinampashireri jinatzi isaikimotapiintai,irooma isaikira intaina katsima ikanta.”2Nokovakotzimi, eerora piyaatakairopovatsimaavaitena. Ari onkantya eeroniyakoventavaitantapaakami aririkanareetapaakyaami. Tema niyotataike arira

kemiri janta kantayetaintsiri: “Tekatsiimpaimatsitya Pablo, ari ikempitayetaripashine atziriite te ontzimimoteri

2 CORINTO- 9 10

310

ishintsinka.” 3Omaperovetatya arinokempitari pashine atziriite, iro kantachairika itzimi nomaimanetziri,tyaaro nomaimanetziri atziri. 4Temaaririka nomaimanetante naaka, teranoirikayetero omanamentotsi okaratzijomanatantapiintayetari atziriite, añaitasorenka Pava nomaimanetanta naaka.Arira okanta noitsinampaayetantariri

tane. 5Arira okanta nokitsirinkantaaririnaakaite maimanevaitaneri,

tatsiri kaari jiyotakoyeetantari Pava.

romi nokinkishiretashivaiyetari,ventaatyeeyaami nonkempisantairi Cristo.6

taari eerokaite pikempisantaperotairieejatzi,yeri inkarate piyathayetachaneri.

7Paamaiyaara jovapyiimovaitamikari.Tema tzimayetatsi pikarataiyirinikantayetatsiri: “Jashitana naaka Cristo.”¿Ikinkishiretaiyama te jashitzitana eejatzinaaka? Iroorika ikinkishireyetakari,ikenakaashitakarora, tema naakajashiperotataika Cristo. 8Aamaashitya aripinkantayetanake eerokaite: “Jetanakaroiroñaaka Pablo jasagaaventavaitarookaratzi iñaaventayetziri.” Tera

yeeteri, tema iriitake Avinkathariteovakenari niyotaantayetai, tera irovenanovaariperotantavaite. 9Irootakera kaarinokovanta onkempitzimotyaami okaratzinosankinatakemiri, nokovatziiranomintharovavaitemi. 10Aamashityatzimayetatsi kantayetatsiri: “Temajotyaantapiintairora Pablo irosankinare,osheki ishintsithatapiintakai,piintayetakairo pomerentsitzimotairiantayetero. Iro kantacha isaikimoyetairajaka, kempivaitaka te irishintsitanete.Ikantara ikinkithayetake manintaari

jinake.” 11Jiroka nakayeteri ikaratzikantayetatsiri, nokantziri: “Tsikaranokanta nosankinayetakemi, arira

kemi.” 12Tera nonkarateri naakapikaratziri pisaikaiyini janta,vaitachari. Te iriyotaajataiyeni irirori.

kaavaitachari,

yetariri iriroriite. 13Irooma naaka teranasagaaventashivaityaaro nomonkaraterokameethatzimovaitashitanari naaka,intaanira noñaaventairo nomonkaratakeroikantakenari Pava irirori nanteneri.Jirokara ikovakeri nanteneri, ontzimatyenoverairo nantavaiteneri janta tsikapisaikaiyini eerokaite. 14Irootakeranoñaashintsitakoventantamiri iroñaakaeerokaite, tera nanaakaatyeero okaratziikantakenari Pava. Tema naakatataikeetakarori noñaaventakemiro KameethariÑaantsi tsika ikantakota Cristo. 15

kera kaari nokempitantari ikaratziasagaaventashivaitarori imonkaratane,aña tzimataavetacha pashine itzimietatainakarori jimonkaratakero. Irokantacha iroñaaka,revaitanakitye,naami eerokaite, 16kantatsi niyaatayete

tairo Kameethari Ñaantsi. Irooranomateri, eerora nokenanake tsikarikajetayetakaro ikinkithatakaantzi pashineatziri,tane pashine. 17Tekatsira apantyaaroneirasagaaventashivaitaitya apaniro. Irooraapantaperotarori asagaaventaiyaarojantayetziri Avinkatharite. 18Tema tekatsiompaimatsitya asagaaventavaitya apaniroantharomentavaitya.chari intharomentatziiyetai Avinkatharite.

11 1Nokovi eekero pamavetatyeerookaratzi nosankinatzimiri jaka,

onkantavetakya onkempitzimotyaami

2 CORINTO- 10 11

311

jantziri aparoni masontzi. Nokovi eekeropiyaatatye piñaanayetero. 2Oshekiranaamaakotakami eerokaite, iriira Pavakantakaakanarori. Tema naakatakeetakaro nokinkithatakaakemi okantajashitayetantaamiri Cristo.kaantavaitaami eerokatakemi nishinto,

tyaari, aamaakoki novapiintanaimi eero

perotakyaari. Iriira oshiyakaaventachariCristo, itzimi kempitakariri iriimipaayetairimi apaata. 3

mine, inkempitakotakyaari marankeamatavitakeroriranki Eva. Aritakeiroitzipinatakemi, irovashaantakaimiropaventagaari Cristo, pikinatanaarira.4Kempitaka eerokaite,

mirine Jesús,kya irinashitapaakyaaro okaratzinoñaaventakotakemiri naaka Jesús,okaratzi noñaaventakemiro KameethariÑaantsi, okaratzi noñaaventakemiriTasorentsinkantsi. 5¿Pikinkishiretama

janoritzi irikaite? 6Aamaashitya tenonkinkithate kameethaini naaka, irokantacha iyotane nokanta. Irootakepiñaakoyetapiintakenari. 7

shitakaroma tera nonkovakotemi kireeki,nokinkithatakaayetakemirora KameethariÑaantsi ñaaventakotziriri Pava? Aña

takemi niyotaantayetakamirori, tenonkovakovaite.kaantayeetaamiri iroñaaka iriiperoripinayetzi. 8

kemiranki,

tari.

miri eerokaite. 9

taiyimi, osheki nokovityaaneentavaitake.

tyaari. Ikamintha jareetaiyaka iyekiiteMacedonia-satzi, iriira payetapaakenari.Ari okantakari kaari noñaantaropimpayetena kireeki eerokaite. Ariranonkantapiintatyeero eero nokampitzimi.10Iniroitera nokimoshireventakero teranonkovakoyetemi,nakityeero maaroni nampitsiitekiokaratzi saikatsiri Acaya-ki. JiyotziroCristo kyaaryoora nokantake. 11

jaantzima eerokaite iro nokantantaroriiroka tera netakotami? Jiyotzira Pavanetakotami.

12Eekerora niyaatakaatyeero onkantya

vaitakari eerokaiteki, eero ikantanta: “Arinokempitakari Pablo.” 13

takaaneri kaarira Otyaantajanori,amatavitaneri jinayetatzi, apaniroraikempitakaantashivaitaka iriirikamiirotyaantajanore Cristo. 14Tekatsiompaitya iromapokakaantairori iroka.

kotari ishipakiryi maninkari onkantyairamatavitantatyaari. 15Iroora eero

niriri Satanás, irojatzira jimatzitari irirori.Inkempitakaantavaitya jantavaitatzi

riri atziriite.ventayeetairi okaratzi jantayetziri.

Ikemaantsivaitaka Pablo Jotyaantajanoriitzirira

16Intsityaa napiitavakero nonkantemi,onkamintha eero nokempitzimotamirimasontzi.rika, pishinetavakena nasagaaventavakyakapicheeni. 17Okaratzi noñaavaitziriiroñaaka, tera onkempitajaantyaaro tsika

rite. Aña nokempitakotatyaari aparonimasontzi jasagaaventashivaita. 18Ariraikantapiintayetakari pashine atziriite, ari

2 CORINTO- 11

312

* 11.24: Oñaaventakota irosankinareki Moisés-ni, kantatsira irovasankitaite aparoni atziri aririkairovaariperotakeri pashine. Ontzimatye iraayeteri tsika japatotapiintayeeta, onkantyaimpasavaitantayeetyaariri. Eerorika okaariperotzi okaratzi ikenakaashitakari, eeroraipasaperoitziri. Irooma omaperorika okaariperotake okaratzi ikenakaashitakari, ontzimatyeirovasankitaaperoiteri. Iro kantacha tera oshinetaantsite iranaakaayeetero onkarate 40impasavaitaiteri. Irootakera jametaitakari pairani impasataite onkarate 39 itzimirikakaariperovaiperotaintsiri, ari onkantya eero ipiyathatantaro Ikantakaantaitane, aririkairanaakaakero onkaratemi 40. Irootakera ipaiyetairi irikaite “Kovityaapaaka aparoniomonkaratantyaari 40.” Okaratzi ñaaventakotainchari jaka, arira ikantaitakeri Pablo,ipasavaitaitakeri irirori. * 11.29: Okantzira jaka “mantsiyataintsine,” kempitakara tzimatsikinkishiretakotarori iriira ikantakoyeetzi aparoni shipetashirevaitatsiri javentaarira Cristo.

nonkantyaari naaka eejatzi. 19

kaantavaitara eerokaite iyotaneripinayetatzi, ¿opaitama pikovantaiyarinipinkempisantayetairi masontzi? 20

jaantakera pantayetakeri eerokaite,

kaantavaitakamiri irotzikatane,vaiyetzimirori tzimimotzimiri,yetakamiri, asagaaventavaitachari,pasavorovaiyetzimiri eejatzi. 21

jaantzima te naavyaavaitanete naakanomatantyaarori kempitakarori?¿Kantatsima nompashiventakotyaaro teranomatataitero? Eerora. Iro kantachaaritake nantataitake kempityaaroneokaratzi jantavetaiyakarini iriroriite,nasagaaventavaitya, onkantavetakyanonkempivetakyaari masontzi.

22

tziro noñaane Hebreo-thatatsiri, eejatziranaaka. Iroorika jasagaaventavaitakaisheninkamirinkaitetari Israel-ni,eejatzira naaka.taka icharinemirinkaitetari Abraham-ni,eejatzira naaka. 23

vaitaka jantavaiyetaineri Cristo, eejatziranaaka. (kari naaka iñaavaitzi masontzi.) Irokantacha nasagaaventaro nanaakovaitairiirikaite nantavaitzi, nanaakovaitairi

kena, ipasavaitaitakena,taitakana. 24Noñaakero okaratzi 5

yeeni janta japatotapiintaita.* 25

tzira okaratzi jomposavaitaitakena.Aparosatzi ipicheetakena. Mavasatzinopitamenkakotaka. Aparoni tsireninosaikakovaitake niyankyaaki inkaare,ari nokitaitakotakeri. 26

tantayetake.tzi jiñaa. Nokenimoyetakeri ipiyotakoshintziite.yeeni irovaariperovaitenami, eejatziikempitakari kaari nosheninkata.Nokoveenkatakovaitake nampitsiitekieejatzi janta tsika te inampiitaro.Nokoveenkatakotake inkaareki. Oshekinopomerentsivaitakari paitashivaitachari“iyeki,” kaarimaita. 27

take, ayimavaivetakana nomakone.Ayimavaitakena novochoki, notashe,nomire, noyatsinkare. Tasheneentanokantapiintaka.payeeni. 28

kenari. Iroora kantzimoperotakanari

tayetaatsiri tsikarikapayeeni. 29

rika mantsiyataintsine,taro naakami mantsiyataintsine.Tzimatsirika inkaariperotakaitakeri,oshekira nonkisakoventavaityaari.*30Arira okantakari nasagaaventavaitanaaka, noñaaventakotakerora tsikanokantaka kaari naavyaavaitanetanta.31Itzimi iyotatsiri te namatavitante,iriitakera Pava, Ashitariri AvinkathariteJesucristo.

2 CORINTO- 11

313

* 12.2: Kantakotachari jaka “ojenokitajaantzi inkite,” iroojatzira ikantayeetzitari“mavatanaintsiri inkite.” Ari ikantayetapiintziri judío-payeeni iñaaventziro. Ikantaiyini:“Etanakarori inkite, ari osaikayetziri menkori. Apitetanaintsiri inkite, ari isaikayetziri kashiri,ooryaa, impokiropayeeni, maaroni. Irooma mavatanaintsiri ojenokitajaantzira inkite, arirainampitarori Pava.”

tairi! 32Tema pairani nosaikantapaintariDamasco-ki, ikempoyaaventakaantakeroijevatakaane Aretas maaroni nampitsi,eero noshitovanta,tantyaanarimi. 33Iro kantacha jotetakenakantziriki nokarataiyirini,takena jantakironta nampitsi, ari okantanoshiyantaari.

Kempivaitakarori ovathaantemi kitochee

12 1Tera aritzi nasagaaventavaitya.

tatyeero noñaavyatakari, okaratzijoñaakakenari Avinkatharite. 2

tziri irika shirampari jashitaari Cristo.Tzimakotake 14 osarentsi irikashirampari jaayeetairi inkiteki,tatzi ojenokitajaantzi inkite. Kempitakajiyaashinenkatatzi, te niyoperotzimaitya.Terika, jiyaatatziira koñaaroini ivathaki,te niyoperotero.* 3Iriira Pava iyotatsirijiyaashinenkatatziirika, jiyaatatziirikakoñaaroini ivathaki.tyaaro noñaaventakoteri irika shirampari.4Jaayeetairira janta ikimoshireetapai. Ariikemayetairori tsikarika opaiyetari kaarikantaajatatsine iriñaaventakoyeetero.5Arivetaka irasagaaventyaaromi irikashirampari okaratzi iñaakeri. Irokantacha eero nasagaaventavaita. Intaaninoñaaventakotakero tsika nokantakakaari naavyaavaitanta. 6

ventakyaaromi okaratzi noñaayetakero,eeromi nomasontzishirevaitzimi. Añaaritakemi noñaavaiyetakeromikyaaryoori. Iro kantacha tera nonkoveirasagaaventashivaitapiintaityaana.Intaani iñaapinkathaventaitenarookaratzi nantayetakeri,yeetakenari. 7Okaratzi noñaavyatakari

ovaneenka okantaka, jiyotake Pavaaritakemi nasagaaventavaitakyaami.

vaita. Okaratzi nokemaantsivaitapiintakaokempivaitakaro ovathaavaitatyeenamikitochee. Iriitakera kamaari kantakaaroriokanta ikemaantsivaitakaantaitakanari.8

kaapiintaitana. 9Ikantakena irirori:“Tema aritake nokaminthaavaitakemi,tekatsira kovityiimovaityaamine. Añakantataitatsira noñaakantaperotairo

neri.” Ikanta nokemavakerora, kimoshirenokantanaka, nominthatanakaronoñaaventayetairo tera naavyaavaitanete,

yaanari ishintsinka Cristo. 10Irootake

taka te naavyaavaitanevetya,taitana, nokemaantsivaitaka,vaitaitana, opomerentsitzimovaitana,osheki noñaayetakeri nantavaitziniriCristo.nete apaniro, arira noñaataitzirori

tai.11Kempitaka masontzi nonake

noñiirora nasagaaventavaitaka.

karori.nami kameethaini. Okantavetaka teniriiperote naaka,tyaana irikaite paitashivaitachari“Iriiperori Otyaantajanori.” 12Temanosaikimovaitakemiranki eerokaite,

tajanoritzi.

2 CORINTO- 11 12

314

kami. Osheki notasonkaventantake, tepiñaapiintaiyeroni,minthatantakarori. 13¿Opaitama

tavaitatziimi? ¿Tema naakameethatemi

riite? ¿Irooma kantakaantarori tera noñeompaitya pimpashityaanari? Tzimatsirikanokenakaashitakari, pimpeyakotenaro.

Iñaaventziro Pablomavatanaintsine inkivantante

14Nokinkishiretaka iroñaaka napiitaironiyaatashitemi, iroora mavatanaintsinenonkivantemi. Eerora nayiri inkaratepimpinatenari. Kaarira piireekite nonkovenashityaari,rotake nashityaami. ¿Aritatsima aparonieenchaaniki impinakoventero ikovityiiriashitariri? Tera, aña iri ashitaaniripinakoventziri ireentsite. 15Irootakenomateri naaka, onkempivaitaiyaaronaakami pirintari. Aritake nomatakero

shiretantyaari. Iniroite netakotakami.¿Opaitama kaari petakotantana naaka?16Kempitaka tzimayetatsi eerokaitekantatsiri:yetai aakaite, ovana jiyotzi, ari ikenakairojamatavivaitakai.” 17¿Piñaajaantakemajamatavivaitakemi eejatzi ikaratzinotyaantayetakemiri? 18NotyaantakemiriTito, eejatzi pashine iyeki.mima Tito?yani maaroiteni naaka,mira eerokaite? 19¿Piñaajaantakema

shitara notzikaaventatya? Tera arionkantya, netakotaneete. Aña iri Cristoñaavaitakaana,kaantyaamiri. Iriira Pava iyotatsi. 20

tzimovaitatyaanara naaka añeeyerone

paakyaami. Okantzimovaitatyaanara

kaavaitya, pinkisavakaavaitya,neentavakaavaitya,vaita, pinkishimatavakaavaitya,kaaperovaitya, pimaimanetavakaavaitya.21

takovaityaami Pavaki. Aamaashitya arinonkantaneentakovaitapaakyaamipantayetakerorika kaariperori, te

tsiri, pimayempitavaitzi,tantapiinta eejatzi.

13 1Irootakera mavatatsinenonkivantemi.

tantapaakyaamiro, ikantajaantaitakeri:Intzimerika aparoni iyakoventaari,ontzimatyeera intzime mava atziri,terika, apite ñaakotakerineokaratzi ikenakaashitakari,aritatsira irovasankitaayeeteri.

2Arira nonkantapaakeri novasankitayeriikaratzi antzitakarori kaariperori jantapisaikinta, arira nonkempitzitapaakyaarieejatzi pashinepayeeni antayetanairoriiroñaaka.miro napiitantakaroriranki nokivantzimi.Irojatzira nosankinatakotzimiri iroñaaka.3Aamashitya pikantaiyatziini eerokaite:“Kaarira Cristo otyaanterine Pabloinkinkithatakaante, kempitaka Pablokaarira iriiperojanori.” Paamaventyaara,irika Cristo,tsitapaintatsineri,tziri ishintsinka irirori,yetemiro tsikarika opaiyetari. 4Ariokantavetaka,vaitanete irika ipaikakoyeetantakariri. Irokantamaitacha añaakagairira IshintsinkaPava. Arira nokempitzitakari eejatzi naaka,tera naavyaavaitanete, iro kantachairijatzira Pava shintsitakagaanari, kantatsiranoñaakaayetaimiro tsikarika opaiyetari.

5Eerora pikinkishiretakovaitashitanatera niriiperojanorite naaka, añapinkinkishiretakotavakya.rima pikantaka eeroka pikempisantai?

2 CORINTO- 12 13

315

¿Tema piyotaiyeni inampishiretantamiCristo? Aritake okantari, terika,tya te piriiperojanote eeroka. 6

tataitzira, aririka piñaavakena janta,eerora pikempitakaantavakena, teniriiperotzi naaka. 7Nokovakotziri Pava,

miro pikenakaashitane. Tera iro

janori.tairo okaratzi tampatzikatatsiri. Irootakenokovakeri,nami, eero noñaakantamiro noshintsinkanovasankitaapaakemi,taperotyaamiri naakatake iriiperojanori.8

vaityaaro noshintsinka, iro ovatsiperoaririka nonkovemi namatavitantemi.Intaanira nokovi noñaakantataiteroonkantya iriyotakoyeetantyaarorikyaaryoori. 9

nai,kaantaitatyeenami naaka kaariaavyaavaitaneri. Iroora noñaa

piintakeri, onkantya piñaantyaarori

rotanete. 10Irootakera notyaantantamiroriosankinarentsi, tera nosaikimoyetatyeemieerokaite janta, ari onkantya eeronotsimaavaitantapaakami apaata. Temairi Avinkatharite ovakenari onkantyanovetsikashiretakaantantyaari, terairovena novaariperoshirevaitante.

Ovekaraantarori ovethataantsi11Iyekiite, jiroka ovekaraantarori

nonkantemi: Pinkimoshiretaiyeni.Pothotyaayetairo paavyaashirevaiyetai.Pintharomentashireyetai.yetaiya. Kameetha pisaikayetai. ¡Iriira Pavanampishireyetantyaamine, etakotantanerijinatzi, iri kameetha saikakaantatsiri!12Etakora pinkantya povethatavakaanaiyajanta. 13

takaitairi nampitarori jaka. 14¡Onkaminthaineshinonkavaitaimi AvinkathariteJesucristo!yaami Pava! ¡Onkamintha inkantakaiyaaro

yaari! Ari onkantyaari.

2 CORINTO- 13

316

Ovethataantsi

1 1Naakatake Pablo otyaantzimiroriiroka osankinarentsi. Otyaantajanori

nonatzi naaka. Kaarira atziripayeeniotyaantenane,

ririranki ikamavetaka. 2Arira nokaratzirimaaroni iyekiite kempisantanaatsiri jakanosankinatzimiro iroka. Eerokaitenotyaantzini pikaratzi pikempisantaijanta Galacia-ki. 3

kayetaiyaami Ashitairi Pava, kameethaisaikakaayetaimi, ari inkempitzityaamirieejatzi Avinkatharite Jesucristo. 4Tema

ventai Cristo, ikamimentayetakaiakaariperoshireyevetaka, ari onkantya

rovaitatsiri iroñaaka, okempivaitakaromiintsiparyaakoventaatyeemi. 5Onkaminthaiñaapinkathatapiintayeetairi Pava. Arionkantaitatyeeyaani.

Tekatsi pashine Kameethari Ñaantsi ovavisaakoshiretantatsine

6Pomapokantakanaro pikatzimataka

nakari Pava.taami, iniroite jetakoyetami irootakejotyaantantakamiriri Cristo. ¿Opaitamapikempisantashitantakarori pashine kaarikempityaarone Kameethari Ñaantsi?.7Tema kyaaryoo nonkante naaka,

retantatsineri. Kempitaka tzimatsiovashaantakaakemirori,naashiretemi, irootake jovashikarori tsika okanta iñaaventakoyeetziriCristo. 8Aririkami novashiñaayetaimirominaaka okaratzi nokamantziyetakamiripairani, irovasankitaitenaata.tari eejatzi, aririkami impokaajatemimaninkariite poñaachane inkiteki,iriñaaventapaakero pashine ñaantsi kaarikempityaarone nokamantzitakamiripairani, irovasankitayeeteriita irirori.9Aritake nokantzitakami pairani, irootakenapiitemiri iroñaaka nonkante:rika ovashipaakeriri Cristo pairani,veeteriita.

10¿Irooma nokokovatzi iroñaakaookimoyetashityaarine atziriite? Aña te,nokokovatatziiro ookimoyetariri Pava.

shityaarine atziriite, tera iromperatanenonatye Jesucristo.

Irantavaire Pablo11Pinkeme iyekiite,

takemiri Kameethari Ñaantsi, kaariraatziri iyotakayenarori. 12Aña iri Jesucristoiyotaakenarori maaroni, tema kaari atziriashityaarone. 13Pikemakotaiyakena tsika

vetaro jameyetari nosheninkapayeeniJudío. Pikemakotaiyakena eejatzi osheki

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI GALACIA-SATZIITE

317

* 1.19: Jacobo, irijatzi ikantaitziri eejatzi Santiago.

nairiri Pava, novasankitaakaantavetakaosheki, nokovaveta novashaantakairimiikempisantayetanai. 14

tanakityaaro naaka nomonkarayevetakarojameyetari pairani nosheninkapayeeni,tekatsira nokarayevetakari anaakotenanenokantavetakara. 15Iro kantamaitachapairani tekeramintha nontzimaajateetanaaka, jiyoshiitzitakana Pava. Iniroitera

tantaanari. 16Joñaakaanari Itomi,niyotakotairi. Ikovake noñaaventainerikaari judío-tatsine tsika okantakotajavisakoshiretantaitari. Tekatsira atzirinosampitanake nonkanteri: ¿Opaitamananteri? 17Te noshiyashiyetapaintari

noritzi janta Jerusalén-ki. Aña apatzironovanakero niyaatanake Arabia-ki, ipoñanopiyapaaka irojatzi Damasco-ki.

18Okanta avisakeranki mava osarentsi,ari niyaatashitakeriri Pedro noñeeri isaikiirirori Jerusalén-ki,tapaintziri okaratzi 15 kitaite. 19Irokantacha tera noñaapaake pashineotyaantajanori, intaani noñaapaakeriJacobo irirentzi Avinkatharite.* 20

rotatya okaratzi nosankinatzimiri, tenamatavitzimi, jiyotzi irirori Pava.21Ipoña niyaatake nampitsiki Siria eejatzijanta Cilicia-ki. 22Tekera iriñaayetenaataJudea-satzi ikaratzi kempisantayetanaiririCristo, 23intaani ikemakoyetashitakanaikantaitzi: “Irikaranki maimanetairipairani ikisaneentai, kovavetachariiraperotai, ikinkithatakotairo irirori tsikaikantaita ikempisantaitzi.” 24Irootakeraiñaapinkathayetantakariri iroñaaka Pavaikemakoyetakena.

2 1Okanta avisakeranki 14 osarentsi,ari niyaatairi eejatzi Jerusalén

notsipatanakari Bernabé ipoña Tito. 2Iro

ryaakenari. Okanta nareetakaranki janta,niyoshiitapaakeri napatotapaakerijevayetziriri kempisantzinkari,tapaakeri okaratzi nokinkithatakaayetairikaari nosheninkata Kameethari Ñaantsi.Iro napatotantapaakariri onkantya eeroamenaashivaitanta okaratzi nantayetakeri.3Te noñeero irishintsiventaitavakeri

taanitya, okantaveta griego-thari jinatziirirori, kaari nosheninka. 4Tema arijosatekashivaitakari kashaavaitatsiriinkempisantemi, iriiyetake kovayevetachaintomeshitaaniyetakaantya.

tatsiri,koventayetaatyeeri Jesucristo. Iroikovaperotaiyini inkempitakotaityaariikantaranki aparoni omperataari. 5Iro

koyetyaari,

taiyaari. 6

tanaatsiri, onimotanakeri, tekatsi pashineñaantsi inkantanakeri. (Kempitakanokenashineentaka nokantake “jevariiñaapinkathataitziri jinatzi,” aña tekatsiatziri iramaakite Pava.) 7Iro kaariotzimanta inkantavakenari, temajiyotanake omaperotatya jotyaantakenaPava noñaaventaineri Kameethari Ñaantsikaari totameshitaanitachane.kerira Pedro jotyaantakeri irirori

shitaaniyeta. 8Tema iriitakera Pava

tairi totameshitaanitaari.kenari naaka nonkinkithatakaayetairikaari nosheninkata. 9Ikanta Jacobo,Pedro ipoña Juan, etayetakarori ijevatzirikempisantzinkari, jiyotanake iri Pava

GALACIA- 1 2

318

* 2.9: Pedro, irijatzi ikantzitaitari eejatzi Cefas.

etakotaanari, iri shinetaakenarorinantayetakeri.nakena, ari ikempitaavakeri eejatziBernabé,rori nonkinkithatakaayetairi kaarinosheninkata. Ari inkempitanakyaariirirori inkinkithatakaayetairi ikaratzitotameshitaanitachari.* 10

kena: “Aririka piyaayetake tsikarika,

kariite.takari, irootake nantapiintayetakeri.

Ikisathaitziri Pedro Antioquía-ki11Ikanta jiyaatakeranki Pedro

Antioquía-ki, tzimatsi ikenakaashitakariirirori, ari nokisathatakeriri. 12Tema ovakerajiyaatakeranki Antioquía-ki,karo kameethari, jayootapaakerira kaariisheninkata.ranki irotyaantane Jacobo, ari otzimanakeriikenashitane Pedro, jovashaantanakerojayoovetari kaari isheninkata. Iniroiteitharovakaari areeyetapainchari ameyetaroriitomeshitaanita. 13Imatziyetanakaro pashinejudío-payeeni kempisantavetainchari, ariikempitzitanakariri eejatzi Bernabé irirori,jimatakotanakeri irikaite. 14Ikantanoñaakeri Pedro te irimonkarayerokyaaryoori Kameethari Ñaantsi, arinapatotakeri ikaratzi kempisantayetatsiri,iñeeyakena maaroni nokantakeri Pedro:“Judío pinatzi eeroka, povashaantairoameyetari pairani, pikempitakotari kaariasheninkata.riri atziriite kaari judío-tairo akempiyeta aaka? 15Omaperovetatya,a-judío-tzi aakaite, te ankempitakovetyaarikaari asheninkata ikantaitapiintavetari‘kaariperoshireri.’ 16Iro kantacha, ayotzi

tane, aña apaniro jimatziro Jesucristo

jovatampatzikashiretakai aventaashiretaari.Irootake aventaantaariri aaka,kashiretaita.kashiretante Ikantakaantaitane.” 17Intsityaanonkantavake: Aririka ankokovatanakeroirovatampatzikashireyetai Jesucristo, ariokanta ovashaantantanaarori akokovavetaroamonkarayeromi Ikantakaantaitane. Impoñaintzime kantatsine: Kaariperoshiretakemipovashaantairo Ikantakaantaitane.roma ikaariperoshiretakaakai Jesucristo?Aña tera. 18Iroora amenaashivaitachariashintsiventavakaiya, ankante: “Thame

tane.” Iro kempivaitakarori naperoterominomporokero tsikarika opaita kaariovetsikachane kameetha, impoña eejatzi

tara pairani. 19Tema okempivaitakaroranonkamapithatakityeeromi naakaIkantakaantaitane, ari okaratapaakenopankiventaro nomonkaraayetairo. Intaaninoñiiro nañagai nantayetaineri okaratziikovakaanari Pava. 20

kero nontsipatanaatyeeyaarimi Cristoikemaantsitakaitakariranki ipaikakotaitakeri.Tema nokempitanaatyaari ikantarankikaminkari, tekatsi irantanai, okaratzi

rone, Cristo antakaanarori. NaventaanaariItomi Pava, tema iniroite jetakotaana,ikamimentaana. 21Te nonkove napaateroikaminthagaanara Pava. Irootake kaarinokantanta: Ontzimatye amonkarayetero

koshireyetai. Tema aririkami nonkantemi,amenaashityaami ikamimentayetakai Cristo.

Inampishiretantai Tasorentsinkantsi aventaashiretyaaririka Cristo

3 1Iyekiite nampiyetarori Galacia-ki,¿tsikama okenakeka piyotane?

¿Ipaitama amatavitakemiri? Pairani

GALACIA- 2 3

319

osheki nokinkithatakaakemiro tsikaikantaitakeri Jesucristo ipaikakotaitakeri.2Intaani nokovi nosampitemi tsika ikanta

kantsi. ¿Irooma inampishiretantakamiripimonkarayetziro Ikantakaantaitane?Aña tera. Iro kantakaantakeroripaventaashireyetanaarira Cristo.3

takemiranki Tasorentsinkantsi? ¿Irooma

neri ovatampatzikashiretemi? 4

ranki? Kempitaka te amenaashivaitya.5

tsinkantsi, itasonkaventayetakemi,

yeveta. ¿Irooma piñaantayetakaroriokantakaantziro pimonkaraayetziroIkantakaantaitane? Aña tera. Iropiñaantayetakarori paventaanaariraJesucristo.

Jantzimotavakaari Pava itsipatari Abraham6Tema pairani Abraham-

karira Pava, irootake ikempitakaantaaririitampatzikashiretane. 7Iro piyotaiyeerineeeroka,neri,taari Abraham-ni. 8

rentsi iñaavaitakeri Pava pairaniiñaanatziri Abraham-ni,taika aritake irovatampatzikashireyetairipashinesatzi atziriite kaari judío-tatsinearirika iraventaashireyetaiyaari.Ikantakeranki:

Tasonkaventaari pinatzi eerokapaventaashiretaana,

tzi atziriite.9Ari ikantamaitakari Pava tasonkaventajovayetairi aventaashireyetzinkari,ikempitaakaantaari tsika ikantakeripairani Abraham-ni javentaashiretakarira.

10

tane, tera onkantatye irothotyeeroirimonkarayetero,taiya. Tema josankinaitake pairanikantatsiri:

Ari irashinonkaayetaiya inkarate

taitane.11Ari okantamaita, tema tekatsi materone

raayetairomi Ikantakaantaitane. Irootakeikantantaitari osankinarentsiki:

shireri,yaaro.

12Irooma Ikantakaantaitane te arionkantya, tema josankinaitake kantatsiri:

Inkaraterika monkaratairone, iriitakeñeeroneri irañaashireyetai.

13Iro kantamaitacha ikamintha

ventaiteromi Ikantakaantaitane, aña irijashitakaitaka apaniro jovasankitaitakeri.(Iriitake okantakotakeri osankinarentsi,ikantaitakeranki:

Ovasankitaari jinatzi ithataitziriinchakotaki.)

14Iro jimatantakarori iroka Jesucristo,tema irootake ishinetaitakeneriri pairaniAbraham-ni. Ari okanta iñaantayetaarorikaari judío-tatsi itasonkaventayeetairi,

tsi aventaashireyetaarira.15Pinkeme iyekiite noñaaventemiro

okaratzi ameyetari aaka. Ontzimerikaompaitya antzimotavakaiyaari,takotziro iro iriyotantaityaari tzimatsiashinetaineriri asheninka. Aririkaosankinatakotakya, tekatsira materoneirovashichari. 16Ari ikempitaakerori pairani Pava,tzimatsi ishinetaakeneriri Abraham-niimperiri intsipataakeri incharinetyaari.

GALACIA- 3

320

Piñaakero iyekiite, tera iriñaaventakoiterijaka inkarate incharinentayetanakyaariAbraham-ni, intaani iñaaventakotaaparoni incharinetyaari, iriitakera Cristo.17Ñaakero, iriitake jetaka Pava pairaniAbraham-ni ishinetaakeneri, ikantakeri:“Abraham,yaari.” Ipoña avisakeranki okaratzi 430osarentsi, ari jimpoitairi Moisés-nijosankinayetairo Ikantakaantziri Pava.

takeri Moisés-ni, tera ovashiñeerookaratzi ishinetzitakariri Pava pairaniAbraham-ni irirori. 18Tema iroorikamikovaperotachane amonkaraayetairomi

tairi Pava, amenaashityaamira okaratziishinetzitakaniriri pairani Abraham-ni.

taitane irimonkarayerimi Abraham-ni,intaani javentaashiretakari Pava, irootake

tairi.

Ipaitama otzimantari ikantakaantaitziri19

taitane? Iro otzimantakari oñaakanteroipiyathanka atziriite,kyaari incharinetyaari Abraham-niishinetaitakeneriri pairani. Iri jotyaantakePava maninkariite irosankinatakairiMoisés-ni Ikantakaantaitane. Iriira Moiséskantakoventakeriri atziriite. 20Temaosheki ikaratake kantakoventantaneri.Iriima Pava aparoni ikanta irirori.

21¿Ovashiñaakeroma Ikantakaantaitaneokaratzi ishinetaakeneriri Pava pairaniAbraham-ni? Aña te ovashiñeero.Iroorikami ovavisaakoshiretantatsinemiIkantakaantaitane,romi ontsiparyaakoventayetaimionantyaari antampatzikashireyetaiaririka amonkaraayetanairo. 22Irokantacha,tsi omapero akaariperoshirevetaka.

Ontzimatye aventaashiretaiyaariJesucristo, añaantaiyaarori ishinetakairipairani Pava.

23

naiyaata, kempivaitaka ashitakotatyeemiIkantakaantaitane, oyaaventa akantaomonkaratya aventaashiretantyaari, teañaavetaro asaikashivaitya antayetairoanintakaanekiini aaka. 24Tema pairaniiyotaane ovayetai Ikantakaantaitane,okempitakaantakai jiyotaitziri aparonieentsi iriyotantyaarori ompaitya iranteri.

tantaariri Cristo,kashireyetantairi aventaashiretaarira.25

taari, te onkovanaiya iyotaayetaiIkantakaantaitane impaitya antayetairi.26Tema aventaashirera povayetanairiCristo, itomi jovayetanaimi Pava.27Pikaratzira poviinkaatzimentaari Cristo,pikempitakaantanaatyaaro iriimipinkithaatakotaiya. 28Tema pikaratzirapaventaashiretanaari Jesucristo, tekatsiiramaakitanairi irirori, okantaveta:aakarika judío, terika a-judío-te, aakarikaomperataari, terika omperataariite,aakarika shirampari, iroorika kooya,tema tekatsi ompaiyetya iroka,vakaa ikantakaayetai maaroni. 29Temaaventaashire povayetanairi Cristo,

nentayetyaami Abraham-ni, eerokatakeñeerone okaratzi ishinetaitakeneriripairani irirori.

4 1Pinkeme nonkante eejatzi.takoitakari aparoni eenchaaniki

yaari apaata irantaritake. Okantavetakairiivetaka ashitakaro irovaakaro, eenirorajeentsitzi, ikempitakotari ikantaraaparoni otzikataari, 2tema tzimatsikempoyiiniriri irovaakaro jashitakaaririiriri. Apaata aririka irantaritake,rataakya ikantakeri ashitariri, aripaite

GALACIA- 3 4

321

impaitairi jashitakaitariri pairani. 3Ariakantayevetakari aakaite pairani,akempitakotakari ikantaranki aparonieentsi, akempivetakari eejatzi aparoniotzikataari, amonkaratashivaitakarojameyeetapiintari jaka osaaviki. 4Irokantacha jinintapaitetapaakera Pava,jotyaantakeri Itomi, itzimantapaakaroaparoni tsinane,

tane. 5Iro jotyaantantaitakariri onkantya

rori Ikantakaantaitane. Iro añaantaaroriitomintayetai Pava. 6Tema itomipinayetaatzi Pava, jotyaantakemiri

tyaami. Iriitake ñaavaitakaayetairi aririkaamanayete, akantzi: “¡Apá, Ashitanarí!”7Ñaakero te pikempitakotaari ikantarankiotzikataari, itomi jovayetaimi Pava. Temaitomintaami, ikovake piñaayetairookaratzi ikashiyakaakemiri.

Ampankiventyaarorika Ikantakaantaitane akempitanaatyaari pimantaari

8Tema pairani te piyovetari Pava,

nepayeeni atziri,miri. Temaita ompavavetya iroka.9Irooma iroñaaka piyotairi eerokaPavaperotatsiri. Ankantakotero, añairiitake Pava iyotzimiri eeroka,thataimi. ¿Opaitama pikovantaripapiitairo pikantavetara pairani? Teraapantyaaro.taiyaari pimantaari? 10

piintantakaro kitaitepayeeni,yeeni, eejatzi osarentsipayeeni. 11Tepinimotakaayetenaro iroñaaka.Kempitaka amenaashiyetaka okaratziniyotaayevetakamiri.

12Iyekiite, pinkeme nonkantemiri:Ontzimatye pinkempitaiyaana naaka,tema novashaantairo nokantavetapairani,

yani eerokaite pairani.retavakena 13nomantsiyavaivetatya,nosaikimotakemi,karori noñaaventzimiro KameethariÑaantsi. 14Aña te pimanintashiretavakenapiñaavakenara nomantsiyavaitake,pinkempitakaantakena naakamiimaninkarite Pava,kena. Pikempitakaantakena eejatziiriirikami paakameethatakemi Jesucristo.15Pairani ovakera piñaavakena iniroitepikimoshireventavakena.kami aritake pantakenaromi aririkaminonkantemimi: “Iyekiite,naro poki pimpenaro.” Iro pantantyaaroriiroka tema iniroite petakotakana.

taana iroñaaka? 16¿Piñaajaantakema

tziro kyaaryoori? 17Iyekiite, ikaratzikovayetatsiri intzipinashireyetakaiyaami,

takoteri kameethashire jinayetzi. Terainkameethashireyete, aña ikovayetatzipinthainkashireyetaina naaka, iropaakameethayetantyaariri irirori.18Kameethara iyekiite onkantaityeeyaanipaakameethatapiintena, te onkovajaantyanosaikimotemi. 19Notomiite, iniroitera

tami, kempivaitaka okatsitakotzi tsinane.Eenirora onkatsitzimotatyeena irojatzipimonkaratantakyaarori jinintakaakemiriCristo. 20Tsika nonkantaajatyaakanosaikimotantyaamiri iroñaaka jantaonkantya nonkinkithavaitakaantyaamirikameetha. Tema te niyote opaitaavishimotakemiri.

Oshiyakaaventantzi Sara ipoña Agar21Nokovi irakena ikaratzi kovayetatsiri

imonkaraayetairo Ikantakaantaitane.¿Tema inkemakotero tsika okantakota?22Jiroka okantakota: Pairani itzimakeapite itomi Abraham-ni. Etakarori itomi,

GALACIA- 4

322

iro ovaiyantakeri irotzikatane, iriimapashine itomi, iro ovaiyantakeriiinaperori, kaari jotzikata. 23Temainintakaanekiini Abraham-kaakero irotzikatane,cha jovaiyantapiintaitziri eentsiite. Iriimaovaiyantakeri iinaperori, jinashitakarairirori, tema iriitake ishinetakeneroriPava. 24

keri iroka apite tsinane, tema apiteokaratzi antzimotavakaantsi. Tsinanekapaitachari Agar otzikataaro, irootake

rori irimonkarayeromi Ikantakaantaitanejosankinatakaantakeri pairani Pavaotzishiki Sinaí. 25Iroka otzishi Sinaísaikatsiri Arabia-ki, ari ipaitaitzirorieejatzi Agar. Ikaratzi otomiyetari Agar,

taro iroori. Iriitakera oshiyakaaventariJerusalén-satzi pankiventashivaitaroriIkantakaantaitane. 26Irooma pashinetsinane iinaperotari Abraham-ni kaarijotzikaitari, iroora oshiyakaaventakeririanintaayetaachaneri pashineki nampitsipaitachari eejatzi Jerusalén saikatsiriinkiteki. 27Iro josankinatakoyeetakeroripairani ikantaitake:

Okantavetaka te povaiyante,rothaki pinavetaka,

retai.Te piñaavetaro pinkemaantsityapovaiyante, pintharomentaventya.

Tema osheki tzimaatsine povaiyaneokantavetaka jimanintaveetakami,ari panaakotairo tzimavetacharioime.

28Iyekiite, ari akempitaari Isaac otomiraiinaperori Abraham-ni, tema tzimatsiikashiyakaitakairi eejatzi aakaite.29Ikempitaranki otomi tsinaneotzikataaro tzimaintsiri inintakaanekiiniAbraham-ni, iniroite ikisaneentakeri

nekiini Tasorentsinkantsi. Irootakeratasonkachari eejatzi iroñaaka. 30Irokantamaitacha ¿Opaitama ikantaitakeririAbraham-ni osankinarentsiki? Temaikantaitake:

tane, iyaataita, aanairiita otomi.

yaarone okaratzi tzimimotzimiri.31Ari okantamaita iyekiite,yetai otzikataaro, aña akempitayeetaariotomi kaari otzikataaro.

Pinkyaaryooventairo piñeero pisaikashivaitaa

5 1

tairi, irootake añaantayetaaroriasaikavaiyetashitaa.ryooventayetairo, tema te arite apiitairoankempitakoyetaiyaari ikantarankiotzikataari. 2Pinkeme nonkanteri.Naakatakera Pablo kamantzimirori irokañaantsi. Aririka pinkove pimonkarayerointomeshitaaniitemi, amenaashivaitakarapikempisantanairi Cristo. 3Nokovinapiitero nonkanteri ikarayetzi kovatsiriintomeshitaaniitya, ontzimatyeera

tane. 4Tema ikaratzi kovanaatsiriirimonkarayeromi Ikantakaantaitane

tyaarimi, itsiparyaapithaitakeneriraCristo, te iriñeero neshinonkaantsi.5Irooma aakaite,tsinkantsi akempisantairi Cristo,ventashire oviri irovatampatzikashiretai.6Tzimayetatsi tomeshitaanitachari, iriimapashine te jimatziro irirori.naiya iroka jashiyetaira Cristo. Irokovaperotacha ankempisantaperotanairiari onkantya etakoyetavakaantanaiyaari.7

yetanake.rori kyaaryoori? 8

GALACIA- 4 5

323

takami. 9Tema ikantaitzi: “Kapicheenionaveta shineyakaarori tanta, aritakeomatakero oshineyakairo maaronitantapatha.” 10Naventaakari naakaAvinkatharite,

tsiri. Iro kantamaitacha,takeri kovatsiri intzipinashireyetakaimi,onkantavetakya tsikarika intzime.11Iyekiite, te noshintsiventemiitsipintomeshitaaniyetya. Arimi nonkantya,¿Arima inkisaneentzimentaitakenarominoñaaventziro ipaikakotaitakeri Cristo?12Iro kantamaitacha,tsiri intzipinashireyetakaimi, nokovataikenaaka iri pithokashitataitachanemiintotaanitya.

13Pinkeme nonkante iyekiite.tayeetaimi okanta piñaantayetaaropisaikashivaiyetaa. Iro kantamaitacha, te

yetari eeroka. Aña iro kameethatatsipetakotavakaayetaiya. 14Osheki inaveta

neki, iro kantamaitachari, aparoni okantakovaperotachari ayotairi, okantzi:

Petakotaiyaari pisheninka,takaantairi petakotaro pivathaeeroka.

15Irooma aririka povatsimaavakaayetya,impoña pinkisavakaayetya eejatzi, arirapiñaakero pimpeyashiretavakaiya.

Jinevetashiyeetari, ipoña ikovakaantziri Tasorentsinkantsi

16Pinkeme nonkanteri: Aririka

tsinkantsi, arira piñeero povashaantairopinevetashiyetari. 17Tema tzimatsipinevetashiyetari eeroka, tzimatsi eejatziikovakaimiri Tasorentsinkantsi. Teraoshiyavakaa iroka, aña onashiyeta. Ari

yetari. 18Tema iriirika Tasorentsinkantsiantakaanaimirone jinintakaayetzimiri,

tera pañiimotairo Ikantakaantaitane.19Tera jomaanta antapiintayetziroriinevetashiyetari, jiroka ikantayeta: Teikinayetaro itsipatari, imayempivaitzi,ipaantavakaavaita,neri jinatzi, 20

tari, isheryaayeta, ikisaneentavakaavaita,iñaanaminthatavakaiyani,kaiya, ikatsimatavakaa,kaa, te jariperotavakaa,kaa, 21ikisaneentakotavakaarojashiyetari, jovavakaa, ishinkivaiyeta,inevekitakaro iroimoshirenkavaityairantantyaarori kaariperori, jantayetzirotsikarika opaiyetari. Tema irootakenoshintsithatakemiri pairani eeropantantayetaro iroka. Tema aririkapantayetakero,riventaimi Pava. 22Irooma okaratzijantakaantziri Tasorentsinkantsi, añiiroetakotantya, tharomenta ankantya,kameetha asaikanai, eero athaavakovaita,kaminthaa ovante, aakameethaankantante, oshiretanaiya kameetha,23tsinampashire ankantya,tashitaro opaiyetari. Tera onthatairo Ikantakaantaitziri amayetairoirokapayeeni. 24Iro kantacha, ikaratziovashaantairori kaariperori jashiyetaariraCristo,romi okaratzi inevetapiintashitariirantashiyetyaarimi irirori.

25

tsinkantsi, ontzimatye amayetapiintairookaratzi ikovakaayetairi. 26

thate asagaaventavaitya, te onkameethateankantzimoneentakaavaityaari asheninka,

vaiteri jashiyetari pashine.

6 1Iyekiite, aririka piñe tzimatsineikenakaashitane, tema antakishire

pikantaka eeroka, pinkaminayeri.Paamaventya pikishirikari, otzimikaripikenakaashitane eeroka. 2

vakaayetanaiya, pinkempitakaantero

GALACIA- 5 6

324

povatsinaryaakotavakaatyeeyaamijanayeetziro tenari. Tema ari onkantyapimonkaraantyaarori pantayetanairoikovakayimiri Cristo. 3Tzimatsirikapampithashirevaitachari, inkante:“Iriipero nonatzi naaka.” Apaniro

tsitya irirori. 4

tya maaroni,vaitya. Eero akantashirevaitashita:“Nanaakeri irinta.” 5Tema maaroiteniotzimayetzi amayeteri.

6Ikaratzi ikinkithatakaapiintaitziriiñaane Pava, okameethatzi impinayeeteriiyotayimiri,tariri irirori.

7Tekatsira materone iramataviteri Pava.Ikaratzi kovayevetachari iramataviterimi,apaniro jamatavivaitaka.karo opaitarika impankiiterimi, aririkaonkithotanake eero opashinetzi okitho

keri. 8

kerori inevetashiyetari, kempitavaitakairaavataatyeeromi ovasankitagaantsi.

tziri Tasorentsinkantsi, kempitavaita iriaavataironemi kañaanetaantsi. 9

tye aamaventya eero aperaventantaroantayetairo kameethayetatsiri. Eekero

vaitai, iro añaantaiyaarori kempivetarorijaavataitakeri. 10

tari aneshinonkayetaiyaari maaroni,aakara kyaaryooperotavakaachaneakaratzi akempisantayetaira.

Itharomentaro Pabloipaikakotzimentakari Cristo

11Iyekiite,mirori nakoki iroka, antaropayeeni

nokantayetakemiro. 12Tema ikaratzi

tya, inintakaashivaitaro irirori, iroirinimotakaantashityaariri ikarataiyini.

tari iriñaaventeri Cristo ipaikakoitakeri.13

chari, tetya irimonkaragaajateroIkantakaantaitane. Iro kantacha

shitaanitaiyaani,ventantyaari aririka irimatakaakemiroishintsiventzimiri. 14Irooma naaka tenonkove nasagaaventavaitya, aña ironokovataike nontharomentaiyaaroipaikakotaitakeri AvinkathariteJesucristo.nara naaka Cristo, okempivaitanaaromionkamapithatatyeenami osavisato, arinokempitzimotakaro eejatzi naakanokamapithatakero osavisato. 15

tsira ompaitzimotanaiyaari Cristoaakarika tomeshitaanitaari, terikaantomeshitaanitya.naachari ikempitakaantayeetaiovakerami irovetsikayeetai. 16Inkaratekempisantayetairone nokantayetakeri,ari irisaikayetai kameetha, kaminthairovayeetairi. Arira inkantayetaiyaariikaratzi jashiperoyetaari Pava iroñaaka,ikempitaavetakari pairaniIsrael-mirinkaite.

17Ari okaratapaake iyekiite, te nonkoveirimaimanevaitaitena. Tema oshekitakejovirontzimentaitakenari naakaAvinkatharite Jesús.

Overaantarori ovethataantsi18Iyekiite,

taiyaami Avinkatharite Jesucristo. Ariraonkantyaari.

GALACIA- 6

325

Ovethataantsi

1 1Naaka Pablo, irotyaantajanoreJesucristo nonatzi,

kenari Pava. Eerokaite nosankinayetzinipikaratzi jashiyetaami Pava, pikinatanaarieejatzi Jesucristo paventaanaari jantaEfeso-ki. 2

yaami Ashitairi Pava, kameethaisaikakaayetaimi, ari inkempitzityaamirieejatzi Avinkatharite Jesucristo.

Itasonkashireventantzi Cristo3Thame antharomentaiyaari Pava, tsika

itzimi jiritari Avinkatharite Jesucristo, iritasonkashireventairi jotyaantakairi Cristoipoñaakaro inkitekinta. 4

kairi pairani tekeramintha irovetsikerootakipatsi, jiyotzitaka ari irashiyetai Itomi,kiteshire ankantzimotaiyaari,shiretakaayetaira. 5Iniroite jetakoyetakai.Ari okanta jotyaantantakairiri Jesucristo,iro opoñaantari itomintayetai, tema

kayetai. 6

taiyaariri Pava,yetai, jaapatziyayetai, iro opoñaantarijotyaantakairi iretakoperotane. 7Temainiroitera jetakoyetai, ipinakoventayetaiikapathainkatzimentakairanki Itomi. Ariokanta ipeyakotantairori antayevetakarokaariperori. 8Ari ikenakaataikerori Pava,tema iyotaneri jinatzi, irooperoriipampithashiretane irirori. 9

tairo okaratzi ipampithashiretzitakariirirori, tekatsi iyovetyaarone onkarateirantairi. 10

tzitakari,taiya. Aririka impiyee Cristo, ari inkarate

tatsiri inkiteki, eejatzi kipatsiki.11Ipampithashiretzitakaro okaratzi

jiyotakaayetairi iroñaaka. Irootakejiyoshiiyetantairi,kairi irotyaantaineri Itomi. Tema okaratzijantayetakeri, iro ipampithashiretzitakariirirori. 12Irootake imayetantakarori irokaPava, onkantya nontharomentantyaaririnokarataiyini netayetakaro naventaakariCristo. 13Ari pikempitayetakari eejatzieerokaite, omapoka pikemakotavakeriCristo, iñaaventaitapaakero KameethariÑaantsi, pikempisantanake. Temaikashiyakaitakamiri pairani irotyaantemiriTasorentsinkantsi, iri iyotakaimironejashiyetaatyaami, ari inkantaitaatyeeroniirinampishiretantyaami. 14Tema añiirora tejookaventai Tasorentsinkantsi, ari ayotziriomapero Pava irothotyeero okaratziishinetakairi. Ari onkantatyeeyaara irojatziintsiparyaakoventantaitaiyaariri ikaratziipinakoventairi irirori jashiyetaari.Irootake intharomentaventantaityaariri.

Iyoshiretakaantzirori ipoña ooñaarontzirori

15Tema nokemakotakemi tsika pikantapikempisantanairi Avinkatharite Jesús,

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI EFESO-SATZIITE

326

tsika pikanta petakoyetanaari ikaratziitasorentsitakaitairi, 16te novashaanteronopaasoonketakoventzimi, noñaakotapiintzimira. 17Noñaañaatziri IvavaneAvinkatharite Jesucristo,rori ovaneenkarontsi.riri iriyoshiretakaimi, irootaimiro tsika ikantakota irirori, 18

tairi, piyotakotantyaarori eejatziovaneenkatataika iroñaakayetairiri Pavajashiyetaari, 19piyotakotantyaarorieejatzi iniroite ishintsinka tekatsikempityaarine. Osheki onkantakaayetaiishintsinka akaratzi akempisantayetairi.Tema irojatzi ishintsinka 20

riri pairani Cristo ikamavetakara, jaanairiinkiteki, jomisaikavairi irakojanoriki.21Ari ikaratairi Pava ipinkathariventairimaaroni pinkathariyevetachari. Teraintaani impinkathariventairi ikaratzitzimayetatsiri iroñaaka, ari ikaratziimpinkathariventairi tzimayetaatsineriapaata. Omapero janaakotantake, temapinkathariperori jinatzi. 22Tema irijatziCristo jimatakairi Pava ijevatairomaaroni, ikempitakovaitakari aatzikiririiisaneentane.kaanta Pava iriimi iriitoyetaiyaamiikaratzi kempisantaatsiri. 23Iriimaikaratzi kempisantayetaatsiri,taka ivathami irinaatyeemi Cristo,inampishireyetantaari. Jothotyiiro eejatzi

yeeni.

Jetakotai Pava iro avisakoshireyetantaari

2 1Iriitakera Pava ovañaayetaimieerokaite, tema pairani kempivaitaka

tane, 2iro pantayetapiintakeri tsika ikantapiñaayetziri osavisatziite,karo ikantakaantziri ovashinchiiroritampyeenka,

tantari piyathariite. 3Ari akantavetakaripairani maaroni aakaite, antapiintakeroanintakaashiyetari, anevetashiyetarieejatzi,kari. Ari akempitakoyevetakari inkarateirovasankitaayetairi. 4Iro kantamaitachaPava neshinonkatantaneri, jetakoyetaiiniroite, 5jañaakaayetai ovamaimavetakaikaariperori, jovañagairiranki Cristo.(Tema iniroite ikaminthagaimi Pava,irootake jovavisaakoshiretantaamirieejatzi eeroka.) 6Tema jovañagairiraCristo, ari ikempitaayetairi eejatziaakaite.taariri Cristo Jesús inkiteki. 7

tantakarori maaroni irokapayeeni

take,saakoshireyetai. 8

rori pavisakoshireyetai poshireyetaari.Aña iri Pava, itzimi kempitakaantaaroriimpashitaiyaamiro avisakoshiretaantsi,9

tya apaniro.ventashivaitanta. 10

tantakairi ankempisantairi Cristo Jesúsantayetapiintaineri kameethayetatsiri,irootake ikovakaayetakairi pairaniantayeteneri.

Ariperotairi Cristo ipaikakoitakeri11Tema maaroni eerokaite te

pi-judío-tzi,yeeni “Kaari tomeshitaaniri.” Iriima

niri.” Tekatsi ompaitzimaitya, temajantashiyetakaro koñaanetatsiri avathaki.12Pimpampithashiretakotya pairanitekera pinkempisanteriita Cristo, tepinkempiyavetyaari Israel-mirinkaite,pinashitaiyakani. Te piyotakovetaroirantzimotavakaityaari,tyaaro eejatzi ikashiyakaayeetairi.Okantavetaka pisaiki kipatsiki, tepiyotakoteri Pava, tekatsi poyaakoneente.

EFESO- 1 2

327

13Irooma iroñaaka pikempisantairi CristoJesús, paapatziyaatyaari Pava.taka intaina povavetakari pairani, irokantacha ikapathainkatzimentakemirankiCristo, aripaitera paapatziyaari Pava.14Ari okanta ikantakaakaro Cristoasaikantaari kameetha.kari judío isheninkatantaariri kaarijudío-tatsine, jaakameethatavakaa. Temapairani iniroite ikisaneentavakaayetaka.

ryaatyeeromi tantotsi nashiyevetakariri.15Kantakaantakerori opoñaantariikisaneentavakaa iniroite,kapayeeni osheki ikisaneentapiintakerikaari monkarayerone Ikantakaantaitane.Iro kantacha ikemaantsivaitakarorankiivathaki Cristo, ipeyapithatairikantakaantzirori ikisaneentavakaa, ariopoñaanaa jaakameethatavakaayetanaa,okempivaitanakaro aparonimi atziriikantanaa iroñaaka. 16

kairanki Cristo ipaikakotaitakeri, ariokaratapaake akisaneentavakaapiintaka,

romi. Tema aparoni akantanaa avathakiariperoyetaarira Pava. 17

takari:Ipokake,

yaari kameetha, tema intainapisaikayetake.keriri eejatzi saikayetatsiriokarikiini.

18

yetaarori akarayetairi aventaari Pava,tema apintzi inatzi Tasorentsinkantsimatakairori. 19Te piyotakovetari pairaniPava, te pisheninkavetari eejatzi. Irokantamaitacha pikempitayetaari iroñaakaikaratzi kempisantayetziriri,netzimotairi, tema pisheninkayetaatyaariPava. 20Pikempivaiyetanaaro eerokamimapipanko irovetsikaitakemi. Iriima

riite, kempiyetakyaaronemi otziterone.Iriima Cristo iri kempitakyaaronemi mapi

rori. 21

karori mapipanko,kaayeta irojatzi ovetsikantakyaariitasorentsipankote Avinkatharite. 22Aripikempiyetanaari eerokaite,takaro okaratzi ovevirikayetainchari, ariirinampishiretantaiyaami Pava.

Inkinkithatakairi Pablo kaari judío-tatsine

3 1Irootake opoñaantari, naaka Pablo,

taimiri Jesucristo eerokaite kaarinosheninkata, 2piyotaiyini iri Pavapairyaakena nonkinkithatakaayetaimi,tema iniroite ikaminthaakemi. 3Temaaritake nosankinatakemiro kapicheenitsika okanta jiñaamampyaatakaitaanarokaari jiyotakoveeta pairani. 4Aririkapiñaanatakero, ari piyotairo okaratzinaaka niyotakotairiri Cristo kaarijiyotakoveeta pairani. 5Tema pairanitekatsi atziri iyotakovetajaantyaaroneiranteri Pava. Iro kantamaitacha,jiyotakaana Tasorentsinkantsi nokaratzi

riite. 6Jiroka kaari jiyotakoveeta: Añairavisakoshiretzitajaantaiya kaarinosheninkaveta aririka inkamantayeetairiKameethari Ñaantsi tsika ikantakotaCristo Jesús. Ari iriñaakaayetairiishinetaayeetakeneriri Judío, temaisheninkayetavakaa. 7

taarori iroñaaka nokinkithayetairo,iriitake Pava tasonkaventashiretanarinantantarori,gaana, otzimimotzirira ishintsinka irirori.

8Aña naaka iranaakotane maaroniitasorentsitakairi Pava. Iro kantamaitachaikaminthagaana naaka, ishinetaakenanoñaaventaineri Kameethari Ñaantsikaari judío-tatsine, iro iriyoyetantaiyaariiniroite itasonkaventayetairi Cristo.

EFESO- 2 3

328

9Ishinetaakenaro nooñaarontaineriokaratzi omanakovetaka pairani iranteriPava. Tema irijatzi ovetsikayetakerorimaaroni añaayetairi iroñaaka. 10Iroorajantantakarori maaroni iroka, onkantya

tatsiri, iyotaneri ikanta Pava, aririkairiñaayetai akaratzi akempisantairi.11Tema iro ipampithashiretapiintakariiranteri, irootake jotyaantantakaririAvinkatharite Cristo Jesus. 12Temaaventaari iroñaaka Cristo, aritakeiraakameethatai Pava,retakaashivaitari. 13

miri: Ñaa okantzimoneentamikariokaratzi noñaashitakoventayetakami.Aña iro onimoshiretakaayetemineeerokaite.

Iniroite etakotaantsi kaariirothotyeete iyotakoitero

14

tari Ashitariri Avinkatharite Jesucristo,15tema iriira irintayeta Pava,kaantayetai aakayetai isheninka.veta aakarika inkitesatzi, aakarikakipatsisatzi. 16NokovakotapiintakeriAshitairi,chari, iniroite intasonkaventayetemi,iraavyaashiretakaiyaami Itasorenka.17Nokovakotapiintakeri eejatzi Cristoirinampishiretantyaami,yetanaari eerokaite. Pinkempitakotyaaropankirentsi parithatatsiri kameethaini,iro paapaikantanakya iretakonka.18Iroora inkemathaperotantaiyaaroriikaratzi itasorentsitakaitairi,takaro iniroite onatyeemi iretakonkaCristo, santha onkaratemi, jenokionkantyaami, inthomoi onatyeemi.19Irootake namanakotapiintantamiripinkemathaperotairo iniroitera jetakotaiCristo, anayiro maaroni jiyotakoveetari,iro piñaantaiyaarori jothotyiimi Pavaisaikashireperotantaami.

20Thame antharomentaiyaari Pava,tzimatsiri ishintsinka,tairone osheki anaanakero okaratziakampitayetziriri. Eero athotyiiroampampithashiretakotero ishintsinkaaririka añaayetero irantzimoshiretairi.21Thame antharomentaiyaaro okaratzijantakaakeriri Cristo Jesús, eejatziokaratzi jantzimotziriri aventaayetaariri.

yetaiyaari ari inkantaitaatyeeni eejatziintharomentaiyaari irirori. Arionkantyaari.

Ovithaa ikantakaayetai Tasorentsinkantsi

4 1Arira okantayetakari, tema

tziri Avinkatharite.tantyaamiri:taimiri, tema iyaimashiretane pinayetatzi.2Tsinampashire pinkantaiya,thashire pikantantai.vaiyeta.yetaiya. 3

kairo pisaiki kameetha,tsinkantsi ovithaavakaayetaamiri.4Okempivaitakaro aparovatha akantanaa,tema aparoni ikanta Tasorentsinkantsi.Ari okempitari eejatzi aparonira okanta

tairi. 5Aparoni ikanta Avinkatharite,aparoni ikanta akempisantairi, aparoniikanta aviinkaatzimentaari. 6Aparoniikanta Pava, iriitake Ashiyetairi maaroni.Iri pinkathariventayetairi maaroni,jothotyiiro inampishireyetanta maaroni.7Iro kantacha,yetairi Cristo itasonkaventayetakai.

yetakairimi. 8

takeri pairani kantatsiri:Ovajenokaa,paakeri ovayirivetakariri.

Tema okaratzi jaapithatantakeri,ipashiyetaari irovayirite.

EFESO- 3 4

329

9¿Opaitama ikantantaitari: “Ovajenokaa?”Iroora ikantantaitari, tema ipokitapaintaosaaviki jaka kipatsiki. 10Tema itzimiosaviinkainchari kipatsiki,kaachari janaaperotanakero inkite, irojothotyaantaarori isaikantaaro maaronitsikarikapayeeni 11

taari tsikarika akarayetzi. Tzimatsipashine kamantantaneritatsiri. Tzimatsipashine kinkithatakaantayetanairoriñaantsi javisakoshiretantaitari.tsi eejatzi pashine jevayetanairirikempisantzinkari, tzimayetatsi eejatziiyotaantaneriite. 12Ari ikantayetaarimaaroni irikaite,tairine inkarate oshireyetaachari tsikainkantya irantavaitaineri Cristo, inkeneirovetsikashiretakaayetaiyaari,tantyaarorimi ivatha Cristo jinatzi.13Irojatzi añaantaiyaarori ayoperotakotairiItomi Pava,kaatyeeyaami akempisantayetaira. Iroora

yaari Cristo, antakishiretanaatye.14Aritapaake akempitakari ikantarankieentsi, ovanaa ipashineyetzi eekerorajiyaatatzi joimonka.tari kaari shenkaatsine iramataviyeeteri,iriyotaiterika kaari tampatzikatatsine.Iriiyetake kempitakarori arapanayetakairitampyaa, okenayetzi tsikarikapayeeni.15

tsiri onkantakaakai etakoyetantaa.Ontzimatye antakishireyetai,yaari tsika ikanta Cristo irirori. Tema iriCristo kempitanaiyaaronemi aito,16irooma maaroni aakaite akempitaroiroorikami ivatha.chari ivathaki kameetha ovithaavakaayetajovavitonkiyeta, tema kameetha ikantaitekatsitzi ivathaki. Ari ankantayetaiyaariaakaite jivathayetaira Cristo,neri kameetha irirori,tanaiya, etakotavakaanaiya eejatzi.

Ovakerari añaantareikantakaayetaaro Cristo

17Pinkeme nonkantemiro okaratzijiyotakaakenari Avinkatharite:

tziite, tema amenaashiyetaka jantayetziroirirori okaratzi ipampithashireyetari,18okempitaavaitakaro ipampithashiretanetsirenikiri. Kisoshire ikantayetaka, teinkovaiyeni iriyotakotairi Pava, te

riri. 19Te impashiventaiya,keri imayempinka, iyaariperoshirenkajametapiintaka, eejatzi imashithanka.20Irooma eerokaite, piyotakotairiraCristo, tera arite pantayetairo iroka.21Tema omaperorika pikempisantairi,piyotanairo kyaaryoori onatzi okaratzijiyotaantapaintziri irirori. 22Tsikarikapikantayeveta pikaariperotzi pairani,ontzimatye povashaantayetairo, temaamatavitakemi okaratzi pinevevaiyetarieeroka. 23

shiryaane. 24

yetai, iro jovetsikantakamiri Pava pairanipinkempitaiyaari irirori,pero pinaatye, tasorentsishireperoripinkantya.

25Tera onkameethate pamataviyetanairipisheninkapayeeni, iro kameethatatsipiñaaneyetaiyaaro kyaaryooyetatsiri.

tyeeyaami. 26Eejatzi okempitari, aririkapinkisha,tzikari. Ontzimatye piñaashintsityaaro

renka, eero pimaakotziro irojatzi pashinekitaite, 27pishinetairikari Kamaariirantakaimiro kaariperori. 28Koshintzirikapinatzi, povashaantairo, ontzimatyepantavaitai. Pinkemaantsiventyaaropantavaiventero pikovayetziri, onkantyapiñaantyaarori ontzimimoyetemi, iro

EFESO- 4

330

yetachari. 29Eejatzi okempitari, teraonkameethate piñaavaitashiyetyaarokaariperori ñaantsi.piinte kameethari ñaantsi, onkantya

miri. 30

yetatsiri, ari irovashiretakotakyaamiTasorentsinkantsi poñaachari Pavaki.Tema iriitake kempoyaaventapiintakemiriirojatzi apaata pavisakoshiretantaiyaari.31Povashaantero iroñaaka pikisashiretaka,aritapaaka pikisapiintaka,tantzi, piñaanaminthatantayetzi,pikishimatantzi.tairo pantayetakero kaariperoyetatsiri.32Aña ontzimatye pinkameethashiretai,pineshinonkatavakaayetaiya. Ontzimatye

takemiri,taimi irirori ikamimotaimira Cristo.

Tsika inkantaiya jashitaari kitainkari

5 1Tema iretakoyetane pinatzi Pavaitomiyetaamira,

pitakotaiyaari ikempitara irirori.2Etakoshire pinkantante,tyaari Cristo jetakoyetakai,kai impaikakoiteri.rori okasankainkatzi ipometayeetziniririPava, osheki ookimotakari.

3Tema itasorentsitakaimi Pavaeerokaite,yete, omapero okoveenkatzi. Te aritaajatepiñaaventayetairo. Ari okempiyetaripashine kaariperoyetatsiri, eejatzi

rontsi. 4

rori, pintsinampaantayete, tekatsiapantyaarone irokapayeeni. Aña iroaritatsi pimpaasoonketairi Pava. 5Aripiyotaiyake eeroka eero jagaitairi ikaratzi

tantai Cristo itsipatari Pava.

tsiri, ikaratzi neveyetarori ashaakarontsiikempitakaantaro ivavanemi onatye.6Tzimatsi kaminaayetemine inkoveiramataviyetemi,naashiretantyaamiri.yetairi Pava inkarate piyathatachane. 7Tearitaajate eejatzi pintsipaminthatyaariirikaite. 8

santeriita Avinkatharite, kempivaitakapisaikatyeemi otsirenikitzi,takero kaariperori. Iro kantachajashiyetaami Pava,tyeemi okitainkatzi.yaari kameetha pinkempitakaantanakeroisaikaitzi okitainkatzi. 9

retantaami Tasorentsinkantsi,tairo pinkaminthaantai,retai, piñaavaitapiintairo kyaaryoori.10Ontzimatye pantapiintayetanairoookimotyaarine Avinkatharite. 11Eero

tsiri otsirenikitzi. Aña pinkaminaathateri,tema te onkameethate jantayetziri,amenaavaitaantsi onatzi. 12Tema iniroiteovashikyaantzi aririkami añaaventerookaratzi jantayetziri iromananekiini. 13Irokantacha aririka pinkaminaathatakeri,

ronka.naiya,shireyetai,naatyeemi okitainkatzi. 14Irootakejosankinayeetantakari pairani, ikantaitzi:

Aritake pimaake, pinkakite,Pintzinagai pikempiyayetakarikaminkari,

Iri ootaimine Cristo.15Aamaventa pinkantaventaiyaaro

onkarate pantayeteri,tari masontzishireri,kotya ikantayeta iyotaneri. 16Eeropisaikavaitashita, tema tzimatsi oshekikaariperoshireriite iroñaaka. 17Eeropimasontzishirevaitzi, aña pinkokovatero

EFESO- 4 5

331

rite. 18Eero pishinkivaita, tema oshekiokoveenkatzi. Aña iro kovaperotachaisaikashiretantaiyaami Tasorentsinkantsi.19Piñaaventavakaanaiyaaro Salmos,

kaimine Tasorentsinkantsi, tharomentapinkantaventyaari Avinkatharite.20Paasoonke povapiintairi Ashitairi Pavapiñaayetziro maaroni tsikarika opaiyeta,pimpairyaanairi Avinkatharite Jesucristo.

Piñaapinkathatavakaayetaiya21

taiya, tema ñaapinkatha povayetairi Pava.22Iinantaitari, piñaapinkathatairi piimeete,pinkempitakaanteri piñaapinkathatziriAvinkatharite. 23Tema ikaratzi iimentaitariijevatziro iina, ikempitakari Cristoijevatziri kempisantzinkariite. Tema Cristoikempitakaantari kempisantzinkariiteiriimi ivatha, iriimi Cristo iitotanaiyaamiiriroriite. Irijatzi ovavisaakoshireyetairine.24Tema maaroni kempisantzinkariiteñaapinkatha jovairi Cristo,tyaari tsinaneete oñaapinkathatapiintairioimeete. 25Iimentaitari, petakoyetyaaropiinaite, pinkempitakotyaari Cristojetakoyetakari kempisantzinkariite,

yetairi. 26Iro jantantakarori iroka onkantyaintasorentsitakaantairi. Ari omatanaariaririka iroviinkaataitya, ikantapiintzi:“Nokempisantairo Iñaane.” 27Tema

taiya ikaratzi kempisantairiri,takami te inkaariperoshiretemi kapicheeni.Joshiyakotari Cristo ikantaranki aatsineiina, te inkove iriñeero iinantyaariontsimetsivaite, ompitsiporokivaite, añaovaneenka onkantya. 28Iro irantayetairiiimentaitari, iretakotyaaro iinaite.Inkempitakaantero jetakotaro ivathairirori, ari inkempitanairori eejatzi iinaiteiretakotyaaro. 29Tema te iriñeete aparonikemaantsitakaavaityaarone ivatha, aña

etakotziita ikanta. Ari ikempitagairirieejatzi Cristo ikaratzi kempisantayetairiri.30Ikempitakaantayetaari iriirikamiimeshina, iriirikami itonki, iriirikamimaaroni ivathaki. 31Tema ikantaitzi:

Ari irookaventairi shirampariashitariri, iraye iina, aparoniinkantaiya ivathaki jaavakaanara.

32

yeetero iroka.ventacha jaka,tairiri. 33Ari okantari,taiyaaro piinaite, pikempitaara petakotaeeroka. Ari onkempiyetanaiyaari eejatziiinantaitari, oñaapinkathayetairi oime.

6 1Eentsiite, pikempisantairiashitamiri,

tatsiri ikovakaimiri Avinkatharite.2Osheki ikantakaantakeri pairani Pava.Iro kantacha ari osatekakari aparoniIkantakaantane otzimi etanakarorioñaaventziro ishinetairi Pava, ikantake:

Piñaapinkathatairi ashitamiri,3

vaite jaka kipatsiki.4Irooma eerokaite ashitaaniri, te aritepinkisakaavaitashityaari povaiyane, añairo aritatsi pintampatzikayeteri,nayeri tsika okanta ikoviro Avinkatharite.

5Omperataari, pinkempisanterieerokaite onkarate iromperatyaamiriomperatamiri. Eero pamatavivaitziri.Ñaapinkatha poveri, pinkempitakaanteripiñaapinkathatziri Cristo. 6

ventashivaita pantavaiteneri aririkairamenemi, iro pinimotakaantyaariri. Añapashi povero pantavaitapiinteneri, temairomperatane jovanaimi Cristo, panteroikoviri Pava. 7Shiretha pinkantaventyaarojomperayetamiri, pinkempitakaantero

tene, kaarira atziri. 8Tema ayotaiyakeni,iri Avinkatharite pinayetaine okaratziantayetakero kameethari, onkantavetakyaaakarika omperataari,

EFESO- 5 6

332

tai. 9

riite, ontzimatye paakameethayeteripotzikatane, eero pasaryiimavaitari. Temajomperatari Inkitesatzi pomperatane, ariikempitzitamiri eejatzi eeroka,tami, tekatsira iramaakinete irirori.

Ipiyaventashiretantari kempisantanaatsiri10Iyekiite, piñaashintsishiretya, tema iri

Avinkatharite otapishiretantyaamironeishintsinka. 11Pinkempitakaanteropinkithaatakotatyeeyaaromi jashitariPava ipiyakoventantaitari.rori pimpiyatyaari kamaari. 12Tema kaariatziriite koñaaroini antaminthayetaine,iriira antaminthatairi kaari koñaayetatsi.Iriiyetake pinkatharitashiventavaitachari,tzimavetachari ishintsinka, tsireniverijinayetzi omperaminthatariri osavisatzi,irijatzi antashivaitakarori kaariperoriinkiteki. 13Ikempitara aparoni ovayirijaventaaro iithaare ashirotatsiri, ari

naiyaari Pava.koventya.perotanakya, tekatsira eevokashiretemine.14Pinkyaaryooyetai, pinkempitakotyaaritsika ikanta jovetsikaanta ovayiriite.

kyaaro iithaare eero ipakoovaitanta. Aripinkempitapiintanaiyaari eerokaite,pimpampithashiretakoyetanairokyaaryoori,revaitanta. Ikithaatapiintaro ovayiriiteashirotaki ichopineeki,teri. Ari pinkempitanaiyaari eerokaitetampatzikashire pinkantayetanaiya, temairo otzikaaventashireyetemine. 15

tapiintari ovayiriite i-zapato-te, inkeneiriyaayete tsikarika.

tairo Kameethari Ñaantsi isaikantaitarikameetha. 16Javentaatapiintaro ovayiriiteirotzikaaventamento joirikayetziri eero

okentantari paampakiiyetaintsiri chekopi.Ari pinkempiyetanaiyaari eerokaitepaventaaperotanaiyaari Pava inkene

tyaari kamaari. 17Javentaatapiintaroovayiriite ashironaki jamathaitari. Ari

yetanaiya irovavisaakoshiretaimi Pava.Ipiyakoventantapiintaro irovathaamentoovayiriite. Ari pinkempiyetanaiyaarieerokaite pimpiyakoventantyaaro Iñaane

tsinkantsi. 18Piñaañaatapiintayetai, tema

mine pinkovakoteriri. Kyaaryoora

piintanairi maaroni itasorentsitakaitairi.19Impoña pamanakoyetakena naaka,

tyaari noñaaventanairo KameethariÑaantsi kaari jiyotakoveeta pairani.20Tema iro aritatsi noñaaperoventyaarononkinkithatakaante. Irootakerajominkyaaventaitakenari. Iro kantacha

kaante.

Ovekaraantarori ovethataantsi21Aririka irareetapaakya Tíquico janta

pisaikaiyini, iriitakera kamantapaakeminetsikarika nokantaka, tsikarika opaitanantayetakeri jaka. Tema irika Tíquico iyekiinatzi, netakoperotakari. Iri kyaaryootaintsijampitakotakena nokinkithatakaantake.22Iro notyaantantyaariri,tyaari tsika nokanta nosaikaiyini jaka. Arionkantya pintharomentashiretantyaari.

23Ari okantzimaita iyekiite.tha isaikakaayetaimi kameetha AshitairiPava,tharite Jesucristo.vakaantanaiyaari, aventaashire povanairi.24

tharite Jesucristo, pikaratakerapetakotziiyetaari! Ari onkantyaari.

EFESO- 6

333

Ovethataantsi

1 1Naakara Pablo otyaantzimirori irokaosankinarentsi, ari notsipatakari

Timoteo nosankinatzimiro.ratane Jesucristo nonayetzi. Eerokanosankinayetzini janta Filipos-kipikaratzi itasorentsishireyetakaimi CristoJesús. Irijatzira nosankinatzini ikaratzijevayetzimiri pinkempisantayetai.2Onkamintha ineshinonkavaitaimiAshitairi Pava,taimi. Ari inkempitayemiri eejatziAvinkatharite Jesucristo.

Iñaañaatakoyetziri Pablo kempisantaneriite

3

tyaami, osheki nopaasoonketziri Pava.4Kimoshire nokantapiintaka aririkanoñaañaatakoyetemi, 5

yakeni añaaventziro Kameethari Ñaantsi.Irojatzi pikantanakero pairani ovakerapikemavakena nokamantapaakemiroñaantsi, te povashaantanakero irojatziiroñaaka. 6Niyotajaantzi naaka, osheki

yetaari Pava,retakaimine irojatzi impiyantakyaariJesucristo. 7Tema kameetha okantanonkinkishiretakotapiintyaami,tane pinatzi.kena naaka,tai Pava.

kenara pinkatharentsiki,takero janta Kameethari Ñaantsi. 8Iriiraiyotatsi Pava osheki nokovityaataikeminoñaayetemi. Iroora iretakonkaJesucristo kantakaarori. 9

piintakemi petakoperotziitantantyaari,iyotane pinkantya, pinkemathatairomaaroni, 10onantyaari pantapiintayetairokameethari.

temiri apaata impiyakerika Cristo.11Ikamintha jovatampatzikashiretaimiJesucristo okanta pantayetantaarorikameethari.tyaariri Pava,tyaariri.

Nañaantaari Cristo12Iyekiite, nokovi piyotakotero

avishimotakenari. Tera othataashivaityaavishimotena irokapayeeni, aña irooivaraantyaari Kameethari Ñaantsijavisakoyeetantari. 13Ari matamaitaka,tema ikaratzi saikavankotziriripinkathari,ventanari, jiyotaiyeeni maaroitenijominkyaaventashiitanari Cristo. 14Tema

nari Cristo, te intharovaiyanake, eekeroikinkithayetanakitzi,kari Avinkatharite.

15

vaitatsiri iñaaventziri Cristo, oshekiikovake iranaina iriñaapinkathayeeteri

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI FILIPOS-SATZIITE

334

onkantya inkisaneentantaityaanari naaka.

jaantanari,tanake irirori. 16

takenari, te ishineteri atziripayeeniinkempisantena,santaiteri onkantya iranaantyaanarinaaka, irootake ikashaavaitantariiñaaventakotziri Cristo. Ikovatzi irikaiteinkemaantsitakaaperoyeetyaanajominkyeetakena. 17Iriima ikaratzietakotajaantakanari, jiyotaiyini iriroriPava kantakaarori jominkyeetantakanarionkantya noñaaventantyaarori jantaKameethari Ñaantsi. 18

maitya itzimi kisaneentanari,rotacha irijatzi Cristo iñaaventakoyetzi.Irootake oimoshirenkakenari. Ariomaperotya nonkimoshirete,

19

tovayeetaina.koyetapiintakena,kena Itasorenka Jesucristo. 20

perotziri iroñaaka noñaaventairiJesucristo, tekatsi nontharovakaiya. Tenonkove irovashiventaayeetaina apaata.Aririka irovayeetakena, irooma eerorika,ari nonkantaitatyeeya nantayeterokameethari,tapiintantyaariri Cristo. 21Tema iri Cristonañaantaari naaka. Irooma aririkairovayeetakena kameethatake eejatzi.22

yetanari. Te niyotzimaitya iroñaakaontzime niyoyeeri. 23Apiteroite nokoviro.Kameethavaitake irovayeetena niyaataitanontsipatapaiyaari Cristo. Iroorakameethaperotzimotakenari. 24Irokantacha onkovaperotya eejatzi nañe, arionkantya nosaikimotantyaamirieerokaite. 25Niyotake eero nokamita,osamani nosaikimoyetanaimi eerokaite,ari onkantya nontharomentakaantyaamiripaventaanaiyaari Cristo. 26Tema aririka

nareetapaiyaami eerokaite, oshekipinkimoshireventavaina, piyotanake irikantakaarori Jesucristo omatantari.

27Jiroka pinkantayetanaiyaari:Pantapiintanairo kameethari ookimotaririCristo. Irootake pantapiintanairi, temaaririka niyaatake nareetyaami, kameethanoñaapaakemi pisaikaiyeni. Iroomaeerorika nomatziro nareetyaami, nokovi

kaayeta, piñaashintsishireventanairoKameethari Ñaantsi akempisantanairi.28

tzimiri.retakaiyaari Pava iraperoyeetaatyeeri. Ariinkempitzityaamiri eejatzi eerokaitepikempisantairi, iriyotakaayetaimiomapero pavisakoshireyetai. 29Tema te

santairi,taiyaari eejatzi. 30Arira akarataiyakeniiroñaaka añaashitakoventakari. Tema

koventakari janta. Irojatzi nokantziroiroñaaka pikemakoventana oshekinoñaashitakoventakari jaka.

Itsinampashirenka ipoñaiririiperonka Cristo

2 1Tema ari iposhenkaami Cristo, temajetakotakami,

kami Itasorenka,nonkatavakaiyani, 2

yavakaayetaiya, petakotavakaayetaiya,onkempivaityaaro aparonimi onkantaiyapikinkishiretaneete.renkanari. 3Aririka ontzime ompaityapantayeteri, eero pikisavakaamentaro,tsinampashire pinkantya,ventavaitaro. Te apantaro pinkantante:Naaka kameethaperotatsi, te apantyaariirinta. Aña iro aritatsi pinkante: Irikameethaperotataitatsi irinta,tana naaka. 4

thaatziitya eeroka, aña ontzimatye

FILIPOS- 1 2

335

pinkaminthaayetairi eejatzi pashineete.5Poshiyakotyaari tsika ikantapaintaJesucristo, 6Pavaperori jinake irirori,temaita ishintsishintsite iroisokerotyaaroikempitarira Pava. 7

kero ipinkatharitzi, joshiyakotanakariotzikataari, itzimake,kari ikantayeta atziriite. 8

rira atziriite, te impinkatharitanaiikempivetara. Aña shiretha ikantapaintairojatzi ikamantakari ipaikakoitakeri.9

takairi Cristo, ipinkathariventaperotzi,janaanakeri ikaratzi jovetsikayeetakeri.10

royetaiteri Jesús, onkantavetya tsikarikajanta irinampiyeetyaaro, inkiteki,kipatsikinta, eejatzi otapinaki kipatsi.11Maaroite inkantayeetai:rori jinatzi Jesucristo.kathayeetairi Pava Ashitairi.

Ikempitari ootamentotsi kempisantzinkariite

12Ari onkantamaityaari netakotaneiyekiite.riranki janta,kena. Ari pinkempitanairori eejatzinosaikira intaina, pantapiintairo okaratzinonkantemiri. PinkamaiventanaiyaariPava jovavisaakoshireyetaimi,

miri. 13

kaantatsiri, okanta pantapiintantarorikameethari.mirone.

14Pantaineri Pava maaroni kameethari,eero pikisavakaamentaro, 15ari onkantyaeero itzimanta impaitya iyakoventemine.Tema itomi Pava pinayetatzi,tero kaariperori,tairi kenashivaitainchari.tyaari kitainkatakairori tsireni.16Pinkyaaryooventanairo pikemakotakeroñaantsi, iro pañaashiretantaiyaari.

Aririka pinkyaaryooventakero, antaroranontharomentemi impiyakerika Cristo,

takemiro iñaane Pava. 17Onkantavetya

yetakemi, osheki nonkimoshirete, aripinkempiyetanakyaari eerokaite,pinkimoshireventaiyena. Aririkairovamaitakena, oshiyakaro nañaantarejaparayeetziro jimireyeetari isaitaitziripiratsi ipomeyeetziniriri Pava. 18Irootakepinkimoshireventantyaanari eejatzieerokaite iroñaaka.

Timoteo ipoña Epafrodito19Iriirika kovaintsine Avinkatharite

Jesús,temiri Timoteo. Tema aririka impiyake,inkamantapaina tsika pikanta pisaikaiyinijanta,tyaari. 20Tema te intzime oshiyaananerinaaka ikempitakara Timoteo, oshekiikovake ineshinonkataiyemine. 21

yevetacha pashine, intaani joshireyetaroiriroriite opaiyetarika ikoviri,takotyaaro ikovakaantziri Cristo Jesús.22Iro kantacha, piyotaiyini eerokakameetha ikanta isaikimotakena Timoteo,iri kyaaryootaintsi itsipatakananoñaaventziro Kameethari Ñaantsi.Osheki jampitakotakena, kempivaitakairiimi notomi. 23Iriitakera nokovakerinotyaantemiri janta, aririka niyotaketsika inkantaitena. 24Aama novakeriAvinkatharite thaankira inkantakaiyaaro,naakara jatashitajaantemiri janta.

25Iriira netavakya notyaantaimiri iyekiEpafrodito, itzimi potyaantakenaripairani. Osheki ineshinonkatapaakena.Jimaperotatziirora ikempisantanakeirirori, iriitake tsipatapiintakanarinokinkithatakaantzi. 26Irika Epafrodito,osheki ipampithashiretakoyetakami,iniroite ikovake iriñaapaimi, tema

FILIPOS- 2

336

vaitake. 27Ari ikantavetaka jimantsiyatzi,iroovetaincha inkamemi. Iro kantachajineshinonkatakari Pava,gairi. Tera apaniro jineshinonkatakariirirori, aña jimatzitataikana eejatzi naaka,

tziitakotyaari aririka inkamimotakena.28

peroini janta,tziitantyaari aririka piñaavairi, arionkantya eero novashiretziitanta naakaeejatzi. 29

yaari, tema pirentzitavakaanaatyapikempisantairi Avinkatharite.kathatapiintayetairi ikaratzi oshiyaririirirori. 30Tema ikamavetaka iriroriikamaitanakaro jantayetziro ikovakaiririCristo.takena, te inkaminthaatziivaitya irirori,

nami jaka.

Kovaperotajaantachari

3 1Ari okantamaitari iyekiite,tharomenta pinkantaventaiyaari

Avinkatharite. Tema eero nosamaro

takemiri pairani. Iro kameethatatsionkantya piyoperotantyaari.

2

riite kempitakariri otsitzi,riite, kovatsiri intomeshitaanitakaiyaami.3Tema tomeshitaaniperori anayetaiaakaite,tsinkantsi, jiyotakaayetairo tsika ankantyaañaapinkathayetairi Pava.shirevaitashitaro añaayetziri avathaki,aña iro antharomentaventya jashiyetairaCristo Jesús. 4

shiretaimi añaayetziri avathaki,takeromi naaka nanaakotantemi. 5Temapairani ovakera notzimapaakeranki,okaratzi 8 kitaite nomaakotapaake, ariitomeshitaanitakenari. NaakatakeIsrael-mirinkaite, icharinetanakari

Benjamín-ni, Judío-perori nonatzi,noñaavaitzirora kameethaini iñaanenosheninkaite, nomonkarayiro okaratziIkantakaantaitane, tema Fariseo nonaveta.6Noñaajaantake nokempisantaperotatziiriPava, irootake nokisaneentantakaririkempisantanairiri Jesucristo. Temanothotyaavetanakityaaro nomonkarayiroIkantakaantaitane, te namaakitapainteaparoni. 7Iro kantacha maaroni iroka,okaratzi nasagaaventavaitakari pairani,

tairira Cristo. 8Omaperotatya, tekatsiapantaajatyaarone iroka niyoperotairiraCristo. Novashaantanairo maaroni,nokempitakaantanakero jookapiintaitzirokaarashi.tairi Avinkatharite Cristo Jesús temairootake kameethaperotatsiri. 9Iriitakeratsipashiretaanari iroñaaka.

taitane, tema te ovatampatzikashiretena.Irooma naventaanaarira iroñaaka Cristo,

taanari. 10Iroora nokovaperotanairiniyoperotairi Cristo, tema iriitakeashitaarori ishintsinka ipiriintaaraikamavetaka.

ventantaka,tantake, 11irootake iroviriintantaiyaanarinaaka aririka nonkamavetakya.

12Tekeraatara nothotyaataiteronokantayetakemiri, tekeraminthanoñeero nonkameethashireperote. Iro

tero irojatzi nothotyaaperotantakyaarori,tema niyotzi iri etapaintarori Cristo Jesúsjovavisaakoshiretaana. 13Iyekiite, teranonkantatye naaka: Nomatataikeronothotyaakero nonkameethashireperote.Aña jiroka nokantanaa: Maisantanovanairo nantayetakeri pairani tenoshiretakotaaro,retakotaro onkarate noñaayetairi apaata,

FILIPOS- 2 3

337

* 3.14: Kantakotachari jaka “noyiishitantyaari,” ikantaranki aparoni atziri oyiishitantatsiri ishiyatsika ipiyota amenaminthatziriri, ipayeetziri ovinaro joyiishitantake.

14ari onkantya noyiishitantantyaari,irojatzi noñaantaiyaarori apaataimpinayetairi Pava ikaimashireyetairaintsipashiretai Cristo Jesús.* 15

yeeni nokantayetakemiri, ontzimatyeoshiretakotyaaro maaroiteni akaratziantakishireyetaira.tyaaro,kotantaiyaanari. 16Iro kantacha,

rori okaratzi ayotakotajaantakeri.17Iyekiite, ontzimatye pinkempitaiyaana

naaka. Ontzimatye eejatzi pamenayetairipashine aririka joshiyakotaanaro naakatsika nokanta piñaayetakena. 18Tema

tzimiro, irojatzi napiitemiri iroñaakanirayimankakiini nonkantemi: Tzimatsiosheki saikimotakemiri janta itzimikisaneentziriri ikaratzi ñaaventakotziroritsika okanta ipaikakoyeetakeri Cristo.19

tairi. Itharomentashivaitakaro okaratzijovayetari ikempitakaantakero iroomiivavanetyaami.takaro okaratzi jantayetakeri,ventakotyaaro.tashitapiintaka osavisato. 20Iroomaaakaite,yaaro isaikinta Pava. Oyaaneenta akantaimpiye Ovavisaakotantaneri AvinkathariteJesucristo, 21

paineri avathaki akaamanevaitzi, ariankempitakotaiyaari tsika ikanta iriroriotzimi irovaneenkaro.pairo,riventantarori maaroni opaiyetarika.

Pinkimoshireventapiintairi Avinkatharite

4 1Iyekiite, nokovataike naakapoisokerotanaiyaari eerokaite

Avinkatharite. Tema netakotane

pinayetatzi, osheki nokovakenoñaapaimi.nari, eerokatake kantakaanteroneimpinataitantyaanari apaata,vaityaaromi namathaire pinatyeemi.

2Nonkantemiro Evodia eejatzi Síntique:

shiretaarira Avinkatharite. 3Nonkantemieejatzi eeroka notsipaminthare,

kaantaiyaari. Tema ari okaratakenarankinatsipeventaro Kameethari Ñaantsinoñaaventziro, ari otsipatakari Clemente

kanari pairani. Tema maaroni irikaite,osankinatakoyetaka irañaashireyetaiapaata.

4Kimoshirera pinkantaventapiintaiyaariAvinkatharite. Napiitavakemiro:¡Pinkimoshiretapiintaiyeni! 5Ontzimatyeiriyoyetaimi maaroiteni neshinonkataneripinayetai. Tema aritake piyimatakaAvinkatharite. 6

tami, aña piñaañaatapiintairi Pavapinkovakoyeteri kovityiimotamiri.Pimpaasoonketapiintairi eejatzi. 7Ari

taimi kameetha Pava, kameethaperoonatziira iroka, anayiro okaratziakinkishireyetari aakaite. Tema iroka,saikaantsi kameetha,mine, eero okantzimoshirevaitantamitema itsipashiretaatyaami Cristo Jesús.

Poshiretapiintaiyaaro kameethari8Jiroka nonkantemiri iyekiite.

tapiintaiyaaro kyaaryoori,kantsi, tampatzikashirenkantsi,kiteshirenkantsi, onimotankantsi,ookimotankantsi, kameethashirenkantsi,tharomentankantsi. 9Pantanairo okaratzipiyoyetakeri, okaratzi nokamantakemiri.

FILIPOS- 3 4

338

miri,nari naaka nantayetakeri. Aririkapantayetanairo iroka, ari inimovaitakemiisaikakaimi Pava.

Ipashitantari Filipos-satzi irashi Pablo10

tharite,kataana. Niyotzi naaka te pimaisantana,aña iro kantakaantzirori te ontzime tsikapinkenakairo pineshinonkatantyaanari.11Tera iro nonkantantyaari, noñaatziironokovityaaneentavaitzi. Aña nametakaronokimoshirevaitzi onkantavetakya tekatsitzimimotenane. 12Niyotakero tsika

vaite, aririka ontzimimoyetai osheki.Nothotyaakero nametakaro maaroni,aririka novatziitya,neentavaite.motena osheki, nametaro eejatzi

nane. 13Ari onkantake nonkitsirinkeromaaroni opaiyetakarika, tema iri Cristoaavyaashiretakaanarori iroñaaka.

14Iro kantacha, osheki okameethatakeokaratzi pipashitakanari,

kanari. 15Pairani nokenantanakariMacedonia-ki, netantanakarorinoñaaventziro Kameethari Ñaantsi,tekatsira neshinonkatyaanane, intaanieerokaite Filipos-satziite,

nari pipashitanari. 16Ari pikempitaakeroeejatzi nosaikantakari Tesalónica-ki,

nari,tapiintakenari. 17

tyaaro naaka pimpashitapiintyaanarokovityiimotanari,tanairo eerokaite kameethari, inkeneimpashiitaiyaami apaata eeroka.18

nari, ipapaakenaro Epafrodito,motapaakena tekatsi kovityiimotenane.Okaratzi pantakeri osheki ookimotakariPava, okempitzimovaitakari aparonikasankainkari. Okempivaitakaro eejatziookimotari aririka impomeyeeteneripiratsi. 19Iriira Pava payetemineonkarate kovityiimoyetyaamine eeroka,tema otzimimotziitziri irovaneenkaroCristo Jesús. 20¡Ankantaityaaniraañaapinkathatairi Ashitairi Pava! Arionkantyaari.

Ovekaraantarori ovethataantsi21

kaane Cristo Jesús. Jovethayetzitamiiyekiite ikaratzi tsipatakanari naaka jaka.22

kaitane jaka, iri ovethatajaantamiriikaratzi saikavankotziriri PinkathariCésar.

23Onkamintha ineshinonkatziitaimiAvinkatharite Jesucristo. Arionkantyaari.

FILIPOS- 4

339

Ovethataantsi

1 1Naaka Pablo otyaantzimiro irokaosankinarentsi.

nore Jesucristo nonatzi, irootakeikovakeri Pava. Iri notsipata iyekiTimoteo nosankinatzimiro. 2Eeroka

kaitaimi janta Colosas-ki, tema eerokaite

santanairi.yaami Ashitairi Pava, kameethaisaikakaayeetaimi, ari inkempitzityaamirieejatzi Avinkatharite Jesucristo.

Jamani Pablo onkantyairiyotanetantyaari kempisantzinkariite3Ari nokantapiintatya noñaañaatziri

Pava Ashitariri Avinkatharite Jesucristo,nokantziri: Paasoonke Pava. 4Irootakenopaasoonketantariri,

naari Jesucristo, etakotane pikantanairiitasorentsitakaane, 5okantakaakamipikempisantanairo kyaaryooriKameethari Ñaantsi, piyotanairo tzimatsipoyaakoneentari inkitekinta. 6Okaratzipikemakeri eerokaite, jatakotake maaroninampitsiiteki. Ikempisantayetanai eejatzipashinesatzi atziriite. Ikempitakamieerokaite ovakera pikemavakero ñaantsi,

yetaimi Pava. 7Tema iriitake iyekiEpafras iyotaakemirori pairani janta.

Netakotanera jinatzi Epafras,takariri Cristo jantavaitziniri. 8Irijatzirakamantapaakenari osheki petakoyetantaikantakaakami tasorenkantsi.

9Tema ovakera nokemakoventavakemitsika pikantana, ari nokantapiintanakitya

tantyaarori ikoviri Pava. Iyotaneshirepinkantayetaiya. 10Namanakotzimi eejatzipantapiintantyaarori ookimotaririAvinkatharite, tema irootake ikoviripantaineri, iroora piyaatakaantyaaroripiyoperotanairi Pava. 11Namanakotzimionkantya otapishiretantyaamiriishintsinka. Iro kyaaryooventakaimineirovaneenkaro, intsinampashireventakaimieejatzi. 12

tyaari pimpaasoonkeyetairi Ashitairi.Tema iriitake kantakaarori okantaañaantaarori jashiyetai,yaaro okaratzi ikashiyakaayetakairiikitainkatakotairi itasorentsitakaane.13Tema pairani kempivaitaka asaikatyeemiotsirenikitzi.retai Pava, ipinkathariventayetai iroñaakairetakotane Itomi, 14

mentakairi.ventatyeemi itsiparyaakoventayetaira, ariokanta ipeyakotantairori ayaariperonka.

Ikamimentaira Cristo arijariperoyetairi Pava

15Tera inkoñaanete Pava, iro kantachajoñaakantapainta iponkitzitajaantanakari

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI COLOSAS-SATZIITE

340

Itomi,kayeetero tzimayetatsiri iroñaaka. 16IriiraItomi ovetsikakaantakero tzimayetatsiriinkiteki eejatzi kipatsiki. Jovetsikakeokiyetari, ipoña kaari koñaayetatsine.Jovetsikayetakeri maaroni maninkariitepinkathariventzirori tsikarika opaiyeta.Iriitakera jovetsikakaayeetake maaronionkantya irashitantyaarori irirori. 17Irietajaantanakaro Cristo itzimi pairani.Irijatzi kantakaarori iroñaaka kaari

keri. 18Irijatzi Cristo akempitakaantairiimi aitotyaami akempisantzinkaritaira.Irooma aakaite ivatha anayetaimi.Iriitake etakaantaarori ipiriintaaikamavetaka.tyaariri iñaapinkathayeetairi iroñaaka.19

take Ashitairi irinampishireperotantyaariipavatzira irirori. 20

tairi,yeetakeri. Aripaitera jariperoyetai,onkantavetakya tsika asaike kipatsiki,terika, inkiteki.

21Pairani kisaneenta poviri Pava, teposhiretakotyaaro ikovakaayetzimiri, iropantapiintashitaka kaariperori. Irokantacha Pava, jariperoyetaimi. 22Temaatziriperori jinapaintzi Jesucristo, iroaritantakari ikamimoyetakai maaroni.Iriitake aayetaine Pavakinta, inkantapairi:Jirikatake, notasorentsitakaane,pero ikantayetaa,rine. 23Arira onkantyaari,rotanakyaaro paventaashiretyaari. Temapairani ovakera pikemavakero KameethariÑaantsi,neentari. Ithonka ikemakoyeetanakerimaaroni nampitsiiteki. Irojatzira, naakaPablo, ikinkithatakaayeetakenari eejatzi.

Jiyotaayetziri Pablo pashinesatzi atziri24Iniroite nokimoshiretzi iroñaaka

noñiiro nokemaantsitakoventami. Tema

nomonkaratatziiro ikemaantsitakaitakariCristo. Iriira nokemaantsitakoventakempisantzinkariite,rori iroorikami ivatha Jesucristo. 25Ironantavaire naaka nomonkarayetairo,tema iri Pava kantakenari:neri atziriite noñaane, ontzimatyepothotyeero maaroni. 26

tatsine pairani opaita iranteri Pava,irojatzi okantzimaita iroñaaka. Iro

tsitakaane,” jiyotakaayetairo. 27Tema iroikovakeri Pava ayoyetairo. Jirokajiyotakairi: Ineshinonkayetaimi eerokaitete nosheninkavetami, itsipashiretaamiCristo. Iro poyaakoneentantaaroripiñeero irovaneenkaro. 28Irootakeranoñaaventantaariri naaka Cristo.Nokantayetziri atziriite: “Aritapaakepikaariperoshirevaitake.” Niyotaayetairikameethaperoini, okempivaitakaronaayetaatyeerimi Pavakinta, nonkantairiPava: Jirika kempisantairiri Cristo,iriiyetake othotyaakerori. 29Irootakenoñaashintsiventakotantariri iroñaaka.

kaakenarori nantayetantakarori maaroni.

2 1Tema nokovatzi piyoyetai iniroitenoñaashintsiventakami, eejatzi

Laodicea-satzi ikaratzi kempisantaiririCristo, noñaashintsiventakari. Arinokempitaakeri maaroiteni kaariñaavorotaajatenane. 2

retantyaari, petakotavakaantyaari,piyotaneperokitantyaari,tyaarori irantayetairi Ashitairi Pava terajiyotakoveetari pairani Cristo. 3Tema

kaantairo kaari jiyotakoveetari,vaitakaro aparoni ashaararontsi otzimijomanayeevetari. 4Nokamantzitamiroiroñaaka iroka,viyeetemi. 5Okantaveta te nosaikimotemipinampiki,

COLOSAS- 1 2

341

* 2.17: Tema aparoni aamparentsi te onkoñaavaitashitya. Aririka añeero, ayotzi tzimatsiashitarori iraampare. Ari okempitari eejatzi okaratzi imonkarayeetakeri pairani, aampareraonayetake okaratzi jantzimoyetairi Cristo.

shiretakotapiintakemi kempivaitaka ariankaratajaantemi asaike janta pinampiki.

ventakemi aripero pikantavakaanaa,oisokero povanairi Cristo paventaanaari.

6

keri pairani Avinkatharite Jesucristo,eekero piyaatatye pintsipashiretyaari.7Oisokero povaperotanakeri petanakaripikempisantziri, pinkempitakotyaariparithatatsiri kameethaini,tyaaro eejatzi pankotsi jovetsikayeetziro,tema irootake jiyotakaayeetakemiri.Pimpaasoonketapiintairi Pava.

Isaikaperoshiretantaami Cristo8Pinkyaaryoote, tzimatsira kovatsiri

iramatavitemi, paamaventya.raakaashitamirokari okaratzi jiyoyetziri,jiyotaayetziriri pairani ivaisatziite, irojameyeetapiintari jaka kipatsiki. Temakaari irashi Cristo. 9Tema Pava, iriothotyaaperotzirori inampivathatantariJesucristo. 10Irijatzi othotyaaperotziroinampishiretantakami eerokaite, temapaventaashiretanaari Pava.rori jinatzi irirori, janayiri ikaratzipinkathariyevetachari. 11

shiretanaarira Pava, kempivaitanaapintomeshitaanitatyeeyaami. Terakoñaaro pintomeshitaanitya, iroora

miro Jesucristo piyaariperoshirenka,jovañaashireyetaimi eejatzi.tanakaro intomeshitaanitatyeemimi.12Tema poviinkaayetakara pairani,pikempitatyaarira Cristo Jesús tsikaikanta ikamavetapainta irirori.nake arimi pinkaratakerimi pinkitatya,ikitaveetakari irirori. Ipoña pañagai,jañagaira irirori. Tema paventaanaari

iroñaaka Pava tsika itzimi ashitaroishintsinka ovañagaimiri. 13Pairanieerokaite,tyeemi okantakaantziro piyaariperonka.Iro kantacha Pava jineshinonkataami,okantavetaka te pintomeshitaaniyetya.Tema jovañagairi Cristo,miri eeroka jovataimiro piyaariperonka. 14Tema pairaniosheki ikovaveta nosheninkapayeeniirimonkarayeteromi Ikantakaantaitane,temaita irimonkarayero. Irootakeirovasankitaantavetyaarimi Pava. Tema

romi ayaariperonka.kerira Jesucristo,natakovetakai Pava, kempivaitaka arimiintsipatanakyaaromi ipaikakoyeetakeriraCristo. 15Aripaitera joitsinampaayetakeripinkathariventashivetachari, teraontzimimotanairi ishintsinka irirori. Teirantero iromananekiini irokapayeeni,joñaakantaperotakero onkantyairiyotakoyeetantyaarori.

16Te arite pinkantakotavakaiyaaroovaritentsi, eejatzi jimireyeetari. Te arite

renkayetari nosheninka, okempitatyaosarentsi, ovakeracheeri kashiri, kitaitejimakoryaantaitari. 17Tema maaroni

yeeni, iroovaitake okanta aamparentsi.Kantakotachari jaka iriitakera Cristo.*18

tayetemi, ikovatzi poshiyakoyetaiyaaritsika ikantayetara iriroriite. Irootakeikantantayetamiri:shireyetai,tyaariri maninkariite.” Iro kantachatemaita iñaavoroteri maninkariite,

COLOSAS- 2

342

* 2.19: Jiroka oshiyakaaventachari jaka: Te iriyotaajate iriira Cristo jevayetairi aaka,ikempivaitakaro iriimi aito. Irooma aakaite akempitakaro iroorikami ivatha. Tema aririkaantharomentya ankimotate avathaki, maaronira avatha otharomenta okimotayetzi, kameethaokanta ovithaavakaayeta, irojatzi antarivathayetantakyaari. Irootakera aito jevatakaantatsiriokanta otharomentantari okimotayetzi kameetha avatha. Ari ikempitzitari eejatzi Cristo, iriirajevayetanairiri kempisantzinkariite, irojatzi irantarishireperotantakyaari kameethaperoini.

vaitaro inevetashiyetari irirori,pero ikantaventayetaro. 19

tyaari irikaite itzimi aitotanaari aakaite.Irika aitotaari, iriitake tharomentakaaroriokimotayetzi avatha,kaantayetari.rori.*

20Aparoni kaminkari tekatsi irante,

tari. Arira pikempiyetanaari eerokaitepitsipashiretanaari Cristo,taka pinkamatyeemi. Te onkovajaantyapimonkarayetairo okaratzi itziyeetari.¿Opaitama pamenaashivaitantaripantayetziro ikantayetziri atziriite?21Ikantzimi: Eero povayetaro iroka, eeropantayetziro iroka, eero poirikayetziroiroka. 22Aña jiyotaashivaiyeetakamiroIkantakaantaitane. Tema aririka oyaarotsika ompaitya, eerora añiiro tsikaonkantai, ari othonkari. 23Tema aririkaantziventavaitya,ventatyaari Pava akempisantanairi.Temaita, amenaashivaita iroka, tema te

tari.

3 1Aritake añagai Cristo,pairi Pava irakojanoriki,

pairi ipinkathariventantzi.tanaari eerokaite pitsipashiretaari Cristo,avisakoshireyetaimi. Pinkovapiintairojashitari irirori. 2

koyetaaro osavisato,thashiretakoyete inkitesato. 3

taka iroñaaka pinkamayetatyeerikami,

retaari Cristo, okantavetaka iroka kaarikoñaaroini. 4Iro kantacha, aririkaimpiyake Cristo, aripaitera irovañaayetai

maaroite, ovaneenkaki ankantaiyaantsipatapaiyaari.

Te apantyaaro apiiyetairoantayevetakari pairani

5

kari pairani. Pinkempitaiyaari kaminkari,te irantayetairo kaariperori. Te aritepimayempitanai, pinkaariperoshireyete,pinkamaaroshireyete, pineveshirevaitya,pinevevaityaari kireeki. Tema aririkapinevevaitakyaari,kyaari. 6Irootakera jantapiintayetakeriatziriite, iro irovasankitaaventaiririapaata Pava. 7Ari pikantayevetakarieejatzi pairani eerokaite, pamekivetakaro.8Iro kantacha,yetairo eejatzi irokapayeeni,tya: Pikisavakaavaita,kaavaita, pikemaantsitavakaavaita,pikantzimatavakaavaita,vaita, 9pamatavivaitantzi eejatzi. Tema

yevetara pairani. 10Kameethashirepikantayetaa iroñaaka, tema iri Pavaovameethashiretaimi, pinkempitaiyaariikantara irirori,miri pairani.riri iroñaaka. 11Ithonka inampishiretantaiCristo maaroiteni, ikempitatya: Griego,Judío, totameshitaari, kaaririkatotameshitaari, pashinesatzitatsiri,sheninkatantaneri, kaari iyovaitaneri,pimantaari, maaroni.

12Ineshinonkatane Pava pinayetzi,irootake jiyoshiitantayetaamirionantyaari irashiperotaiyaami. Ikoviiroñaaka pintasorentsishireperoyetai.Pineshinonkayetantya, pinethaantanete,

COLOSAS- 2 3

343

tsinampashire pinkantya,tanta. 13Amave pinkantavakaayetanaiya,pimpeyakoteri ovaariperoshirevaitzimiri.Tema aritake ipeyakotaimiro eerokaCristo piyaariperonka. Irootakepimatanairi eejatzi eeroka. 14Iroora

yetanaiya,vakaanaiya. 15Tema aparoni akantanaaakempiyetaaro aakami ivatha Cristo, iroañaantyaarori kameetha asaikayetanai,ariperotavakaanaiya. Ontzimatyeampaasoonkeyetairi Pava. 16

piintanaiyaaro pikemakoyetakeriri Cristo.Jiroka piyotanetantyaari onkantyapiyotaavakaantaperotyaari: Ontzimatyepamampaayetanaiyaaro onkarateiriyotakaayetemiri Tasorentsinkantsi,pimpanthaayetairo Salmo,ketairi Pava.tashiretavakaantyaari. 17

tyaari ontzimerika pantayeteri, ompaityapiñaavaiteri,tharite Jesucristo, pimpaasoonketeriAshitairi Pava.

Antayetairi akempisantayetai18Iinantaitari, piñaapinkathatairi

piimeete, tema iro pantayetanairipikempisantairi Avinkatharite. 19

taitari, petakoyetaiyaaro piinaite, eeropiñaakatsimavaitaro. 20Itomiitari,pinkempisantairi ashitamiri, temairootake ookimotariri Avinkatharite.21Ashitaaniri,tyaari povaiyane, ari onkantya eerookantzimoneentavaitantari. 22

taari,miri omperatamiri jaka kipatsiki. Eeropovakoventashivaita pantavaite aririka

riri, aña kameetha pantavaitapiintaineri,tema piñaapinkathataatziiri eeroka Pava.23

nairi kameetha pishirethaventyaaro.

tyaamine Avinkatharite Jesucristo,kaarira atziri omperataajatyaamine.24Aritake piyotaiyakeni eerokaite,Avinkatharite pinayetaimiri apaata. Temairi Cristo omperatapiintayetaamiriiroñaaka. 25

nairori kaariperori, irovasankitaayeetairiirirori. Tema Pava, tekatsi iramaakineteirirori.

4 1Otzikatantaneriite, paakameethateripotzikataneete,

ventyaari. Pinkinkishiretero, tzimatsiraeeroka inkiteki ipaita Omperatamiri.

2Piñaañaatapiintayete, aamaventashirepinkantya piñaañaate pimpaasoonkete.3Piñaañaatakotzityaana naaka, onkantya

tanairo kaari jiyotakoveeta pairani. Temairootake jominkyaaventaitakenari.4Piñaatyaarori noñaaventero kameethaperoini,iro inkemathayeetantyaarori.

5Ontzimatyeera pisaikayete kameethapisaikimoyetzirira kaari kempisantatsine.Piyotayeri, eero pikempiyavaitashitari.6Kameetha ookimoyetyaari onkaratepiñaaventeneriri,tyaari. Ontzimatye piyotayete tsika

temi.

Overaantarori ovethataantsi7Aririka irareetakya iyeki Tíquico

pinampiki, iriitake kamantapaakeminetsika nokanta nosaikaiyini jaka. Temairika iyeki, iriitake ampitakoperotakenarijaka nantavaitziniri Avinkatharite. 8Ironotyaantantyaariri iriñeemi tsikapikantaiyani eerokaite janta,miro tsika nokantaiyani jaka. Ari

shiretaiyeni. 9Ari notyaantemiri eejatziiyeki Onésimo intsipatanakyaari Tíquico.Tema irika Onésimo iriitake poñeenchari

COLOSAS- 3 4

344

* 4.11: Ikantakotziri Pablo jaka “nosheninka,” iriiyetakera ipaitayeetziri “tomeshitaaniri,” temaaritake ipaitayeetziriri judío-payeeni.

pairani pinampiki. Kyaaryoojaventaanakari irirori Avinkatharite,netakotziitane jinatzi. Apitera inkarate

keri jaka.10

yeetana jaka. Jovethatzitaiyami eejatziirirori. Jovethatami eejatzi Marcositomithori Bernabé. Tema irika Marcos,iriitake noñaaventakemiri pairaninokantakemi: Aririka irareetakyapinampiki, paakameethatavakeri.11Jovethataiyami Jesús, ipaitaitzirieejatzi Justo. Iriitaiyakenira karatakenarinoñaaventakotziro tsika okantaipinkathariventantai Pava. Oshekijoimoshirenkana iriroriite, tema tekatsipashine nosheninka kempityaarineitsipatakana irikaite.* 12Jovethatamieejatzi Epafras,chari pairani pinampiki.tana Cristo. Osheki iñaakemi,tyaari, piyotakotantyaarori pantanairokyaaryooperoini ikoviri Avinkatharite.13Naakajaantake ñaakeri Epafras osheki

ipampithashiretakoyetakami. Ariikempitzitakariri eejatzi Laodicea-satzi,eejatzi Hierápolis-satziite. 14Jovethatamieejatzi Lucas aaventantaneri. Irijatzinetakotane. Jovethatzitami eejatziDemas. 15Nokovi naaka povethatyaanarimaaroni kempisantzinkariite jantaLaodicea-ki. Povethatyaanaro Ninfas,eejatzi pinkempitaakeri maaroni

piintachari opankoki. 16Piñaanatenerinosankinare ikaratzi kempisantzinkariitejanta pisaikinta. Impoña potyaantakeneriLaodicea-yetatsiri janta. Ari pinkempityaari eejatzieerokaite,riri iriroriite. 17

riri Arquipo:rite tsika okantajaantara ikantakemiri,pimonkarayeneri.

18Naaka Pablo,jaantzimiri nakoki novethatamira. Eeropipeyakotana jominkyeetakena,piñaañaatakotapiintaina. Onkamintharaineshinonkayetaiyaami Pava. Arionkantya.

COLOSAS- 4

345

Ovethataantsi

1 1Naaka Pablo osankinatzimiroriiroka notsipatari Silvano ipoña

Timoteo. Notyaantzimiro jantaTesalónica-ki pashiite pikarataiyinijashiyetaami Pava eejatzi AvinkathariteJesucristo.taimi, isaikakaayetai kameetha eejatzi.

Ikempitakoitari Tesalónica-satzi2Aririka noñaañaatakoyetemi, iniroite

nopaasoonketziri Pava. 3

thashiretakotapiintakemi okaratzipantayetanairi poshiretanaara, okaratzijiñeetzimi petakoyetanta, ipoña okaratzipaakoventanaaro eejatzi poyaaventaariAvinkatharite Jesucristo. 4Temaniyotaiyini iyekiite, jetakoyetaami Pavairijatzi iyoshiiyetaimi. 5Piyotaiyinieerokaite te noñaaventashityaamiro

miri,shiretakenari, niyotantari kyaaryoorionatzi okaratzi nokamantayetzimiri.Piñeeyakena eejatzi tsika nokantanosaikimoyetakemi,take nonkaminthaayetemi. 6Okantavetaosheki piñaashitakaro, iro kantamaitachapikempisantayetanai,kantsi oimoshirenkakemiri. Irojatzipimatantanaarori okaratzi nantakeri

tharite. 7Ari okanta ikempitantanaamiri

tarori Macedonia-ki eejatzi Acaya-ki. 8Teiri aparoni kemakoventaimine tsikapikantana pikempisantairi Pava, aña

yeeni.rimi tsika pikanta pikempisantayetaieeroka, 9iri etavakanaro ikamantavakena

takena,nairi pivavanevetari, iro pikovanakepanteneri ikoviri Kañaaneri PavaKyaaryoori. 10Ikamantakenaro eejatzitsika pikanta eeroka poyaaventari Jesúsimpiye inkenapairo inkiteki, tema iriPava ashitari jovañagairi ikamavetaka.Iriitake materone irovavisaakoshiretai

taantayeetai.

Jantayetakeri Pablo Tesalónica-ki

2 1Iyekiite, piyotaiyini eeroka teamenaashita okaratzi niyaatake

nareetami. 2Pairani tekera niyaateetapisaikaiyini eeroka,kena Filipos-ki, jovasankitaavaitaitakenaeejatzi. Iro kantamaitacha iri Pava

mirori Kameethari Ñaantsi, okantavetakaikisaneentaitana. 3

taro okaratzi noñaaneyetakari,riperoshirete noñaaventantamirori, tenonkove namatavitante. 4Aña Pavañaantashiretakanari naaka,

JETAKARI JOSANKINATZINIRI PABLO TESALÓNICA-SATZIITE

346

kenari noñaaventaimiro KameethariÑaantsi,paakamiro okaratzi ookimoyetariri atziri,intaani noñaaventakero ookimotaririPava, tema iriitake iyotashiretantatsiri.5

tantyaamiro okaratzi noñaaventakemiri,iro noñaantyaari naye osheki kireeki. Iriiyotatsi Pava. 6Tera iro nonkovaajatepiñaapinkathatashityaana. Okantavetakanaakatake irotyaantajanore Cristo,ontzimatyeemi iriñaapinkathayeetaina.7Iro kantamaitacha noyaminthaanenovakemi nokempitakaro aparoni

nikite. 8Te intaani noñaaventakemiroKameethari Ñaantsi, aña iniroitenetakoyetakami,koventantakamiri.

9Tema pikinkithashiretaiyironi eerokanetantanakarori noñaaventzimiro iñaanePava, shintsiini nantavaitake, kitaiteeejatzi tsireni.roni eeroka pintziyena. 10Piyotaiyinieeroka tsika nokanta nosaikimotakemieejatzi ikempitaka Pava jiyotzi irirori,tema kameethashire nokantaka, kiteshire

nari. 11

thaayetaimi,tachari ikaminairi irovaiyane,kari, ishintsithatziri. 12

takemiri eeroka, inkene pantayetaineriikovakaayetzimiri Pava, tema iriitakeiyoshiiyetaimi, ari piñeero pisaikai

karo.13Irootake niyaatakaantarori

nopaasoonketanairi Pava. Tema pairani

miro ñaantsi, piyotanake kaari iñaaneatziri, irootake kyaaryoori iñaane Pava.Tema pikempisantanakero,miro okaratzi ikovakaimiri. 14Aripikempitakotanaari eerokaite ikaratzi

kempisantanairiri Jesucristo jantaJudea-ki,keri judío isheninka.

kemi. 15

ranki Jesús, irijatzi ovamaayetakeriripairani kamantantaneri. Iriitake

yeeni.yeeni. Irootake kaari onimotziri Pava.16Tema te inkovaiyeni noñaaventaineriñaantsi kaari judío-tatsine, onkantyairavisakoshireyetantaiyaari iriroriite. Ariokanta ikaariperoshiretaiyantakariniirikaite judío, ari iñaamaitaiyaaroirovasankitaayetairi Pava apaata.

Isaikantakari Pablo intaina17Iyekiite, osamani okantavetaka

asaikimotavakaaka intaina, oshekinopampithashiretakotapiintaiyakemi. Irokantamaitacha osheki nokovake iroñaakaapiitairo añaavakaayetaiya. 18

vetaka nareetyaami, iri kantacha Satanásosheki jotzikaakena. 19Iro kantamaitachaapaata aririka impiye AvinkathariteJesucristo,yanane noñaantyaarori nonkimoshiretai.Tema eerokaite kantakaakaroriimpinataitantyaanari naaka. 20

yakeni kantakaiyaarone noñaantyaarori

shiretai.

3 1Iro nopampithashiretakarirankinosaike naaka Atenas-ki, 2iri

notyaantemiri Timoteo pisaikaiyinieeroka. Tema irika Timoteo iyeki jinatzi,osheki jantayetakeneriri Pava. Arinokaratakeri noñaashintsitakaronoñaaventziro Kameethari Ñaantsiikantakota Cristo.kya pisaikaiyini eeroka,paakemine, imposhenkashiretapaiyaamipiyaatakaantyaarori pinkempisante.3Tera nonkovatye onkantzimoneentyaami

1 TESALÓNICA- 2 3

347

aririka irovasankitaayetakemi, temaaritake onkantyaari,neri. 4Irootake nokantayetzitakamirinosaikimotantamiri, iro piñaayetakeriokaratzi avishimoyetakemiri. 5Irokantamaitacha te onkante namavetapaironaaka, nokovake niyote eekerorikapikempisantaiyini. Noñaajaantake

retakaimi, ari amenaashivaityaamiokaratzi nokamantayevetakamiri pairani.

6Iro kantacha jiyaatake Timoteojareetami, piyaa nosaiki naaka. Ari

santaiyini, etakotane pikantavakaiyakani.

tapiintaiyaana, pikovi piñeena, arinokempitzitakari naaka nokovi noñeemieeroka. 7Iyekiite, okantavetaka oshekinoñiiro jaka jovasankitaavaitaitana,tharomentashire nokanta, tema niyotzi

yanakeni eeroka. 8Tema niyotake eekero

rite, kameetha onimotana nosaiki. 9Iniroitenopaasoonketakeri Pava,

kaana. 10Eekero naakoventatyaaro namanikitaite eejatzi tsireni,tyaarori napiitero nareetyaami, arinovatampatzikatemiro tzimatsirikapikenakaashitakari pikempisantanai.

11Iri nokovakotzi Ashitairi, Pava, ipoñaAvinkatharite Jesús,kero niyaate pisaikaiyini eeroka. 12

vakotziri eejatzi iri kantakaiyaaronepiñaantyaarori petakotavakaiyaani, aripinkempitanairiri pashinesatzi atziri. Ironokovi pinkempitakotyaanaro naakatsika nokanta netakotaami eeroka. 13Iroiriñaantyaamiri Ashitairi, Pava, kiteshirepikantayetanaa, eero itzimi impaityakantakotemine apaata aririka impiyeAvinkatharite Jesús, intsipataiyaariikaratzi kameethashireri.

Okaratzi onimotziriri Pava

4 1Ari okantari iyekiite.yaarone Avinkatharite Jesús,

nonkantantyaamirori iroka, shintsithanonkantemiro. Pairani niyotaakemiropantayetairo okaratzi onimotziriri Pava.Ari pimatzimaitakaro. Iro kantachanokovi eekero piyaatakaatyeero irojatzipothotyaantaperotakyaarori. 2Aritakepiyotaiyakeni eeroka,rite Jesús matakaakenarori naakaokaratzi niyotaayetakemiri. 3Jiroka

thashiretantyaamiri: eero pimayempitzi.4Ontzimatye piyoyetai pinkinatantya,

tzikashireyetaira. 5Eero piñaaposhinitaromayempitaantsi. Iro jimatapiintayetakeriikaratzi kaari kempisantayetairine Pava.6

kaantarikari irokapayeeni aparoni iyekikempisantanaatsiri.miro, ari irovasankitaakeri Pava inkarateantakerone iroka. 7Te inkove Pavaankempitakotyaari mayempiri, iroikovake irovameethashireyetai. 8Terikapinkempisante, tera naaka pinthainkake,aña iri Pava pithainkake. Tema iri Pavaotyaantakemiri Tasorentsinkantsi.

9Iro noñaaventemi iroñaaka okantakotaetakotaantsi. Onkantavetya te onkovyanapiitaimiro eerokaite. Tema pimatakeropetakotavakaayeta, 10pimatanakeripetakoyetanaari iyekiite ikaratzinampiyetarori maaroni piipatsitekiMacedonia-ki. Iro kantacha ontzimatye

kyaarori. 11

tai kameetha. Kaari imaimanetantaitzi,pantero okaratzi pantavaireyetari eeroka.Tema iro niyotaayetakemiri pairani. 12Arionkantya iriñaantyaamiri ikaratzi kaarikempisantayetatsine, tampatzikashirepikantayeta, tekatsi kovityiimotyaamine.

1 TESALÓNICA- 3 4

348

Impiyeerika Avinkatharite13Iyekiite, nokovi noñaaventemiri tsika

tsiri kempisantzinkari, iro piyotantyaarieeroka. Iro eero pikempitakotantari kaarikempisantatsine, iniroite jiraaneentajovashirevaita. 14Tema ayotaiyini aakaikamavetaka Jesús, iro kantamaitachaeejatzi jañagai. Ari inkempitaayetairiri

tsiri, ari irovañaayetairi aririka impiyeJesús. 15Jiroka okaratzi jiyotakairiAvinkatharite: Apaata aririka impiye, irietanaiyaarone iriñaavairi ikaratzikamayetaintsiri, aakaite impoivaitatsineañaayetzira. 16Ari inkemaitavairoinkaimapaake ijevare maninkariite,intyootakaantapaake Pava. Impoñaikaratzi kamayevetainchari, iri etyaaroneintzinaanake, 17ampoñaapaakya aakaitekaari kamayetatsine,

rite, amonthaavaiyaari menkoriki. Ari

rite. 18

kantavakaiyaari.

5 1Iro kantamaitacha iroñaaka iyekiite,te onkovajaantya nonkamantemiro

tsikapaite avisantayetyaari irokapayeeni.2Ari piyotaiyakeni eeroka, te jiyotaitzirotsikapaite, tema omapokashitaiya,onkempitaiyaaro aririka irimapokaiteinkoshitaite tsireni. 3Intzimayevetyakantatsineri: Iroñaaka asaikai kameetha,onimo pinkantya. Iro kantacha arirairomapokayeetairi iraperoyeetairimaaroni. Onkempitaiyaaro aparonitsinane okemaantsivaita ontzimaanite,tekatsi inkenakaitero avisashitantyaarionkarate pokatsine. 4Iro kantamaitachate ari pinkantayetyaari eeroka iyekiite,eero jomapokaitzimi, ikempitaantzirankiaparoni koshintzi. 5Tema piyotakoyetairoeeroka,

shitachari tsireniriki,tari.piintatsiri kitaite, okoñaatzimoyetairi.6Ari okempitari,tyaari ikanta maashitachari tsireni, añaaamaventa ankantayetya, ankempityaarikyoshireri. 7Tema tsireni jimaapiintaitzi,ari ishinkitaitari eejatzi. 8

cha aaka ayoperotaiyini,taari ikaratzi aniitapiintayetatsiri kitaite.Ontzimatye avetsikaantya,yetai, etakotantya. Ankempitakotyaarijovetsikaanta ovayiri, ikithaataroashirotatsiri iithaare. Ankempitakotyaarieejatzi javentaaro ashironakitatsirijamathaitaro, ari ankempityaari aakaaventaanaiyaaro avisakoshireyetai. 9Terairo inkoveri Pava irovasankitaayetai, añaikovake avisakoshireyetai akempisantairiAvinkatharite Jesucristo. 10Iriitakekamimentakairi. Tekatsi ompaityaankamavetya, aririka añaayetai, aritakeañaayetairo asaikimoyetairi apaataaririka impiye. 11

kashiretavakaantyaaro iroka,shire inkantayeetya.

Ishintsithatziri Pablo kempisantanaatsiri12Iyekiite, piñaapinkathayetairi ikaratzi

iyotaayetaimiri, ari pinkempitayeririikaratzi jevayetzimiri pikempisantairiAvinkatharite.koventayetakami. 13Petakoyetaiyaaripiñiirora okaratzi jantzimoyetakemiri.Ontzimatye pisaikayetanai kameetha.14Pishintsithayetairi perantziite. Aripinkempitairi kaari ñaaperoshireri,pimposhenkayetaiyaari, potzishireyetairi

tzi. Eero pisamavaitari irikapayeeni. 15Tearite pimpiyatantya, iro pinkovapiinterieeroka paakameethatavakaiya, ari

kata. 16Pinkimoshiretapiintaiyeeni.17Eero povashaantziro piñaañaatayete.

1 TESALÓNICA- 4 5

349

18Ontzimerika avishimotemine,soonketeri Pava. Tema irootake ikoviriirirori antayetairi akempisantairiJesucristo. 19

miri Tasorentsinkantsi. 20Te aritzipimanintayetero ikamantantayeetziri.21

vakero kameethaini okaratakera. Impoñapinkyaaryooventanairo onkaratekameethashiretakaimine. 22Okaratziipampithashiretari pashine atzirikaaripero onatzi, eero pantayetziroeejatzi eerokaite.

23

kaatyeero irovameethashireyetaimi, temairiitake kantakaarori asaikantayetyaari

kameetha.tyaami maaroni, pivathaki, eejatzipishireki. Ari onkantya eero otzimantaompaitya ikantakoyeetaimiri apaataaririka impiye Avinkatharite Jesucristo.24Tema kyaaryooshireperora jinatziirirori, aritake irimatakairo.

Overaantarori ovethataantsi25Iyekiite, pamanakoyetapiintaina

naaka. 26Povethatyaanari maaronikempisantanaatsiri janta. 27Nokovipiñaanateneri eejatzi iroka nosankinare,tema iro ikoviri Avinkatharite. 28

mintha ineshinonkayetaimi AvinkathariteJesucristo janta. Ari onkantyaari.

1 TESALÓNICA- 5

350

Ovethataantsi

1 1Naaka Pablo osankinatzimiroriiroka notsipatari Silvano ipoña

Timoteo. Notyaantzimiro jantaTesalónica-ki pashiite pikarataiyinijashiyetaami Pava eejatzi AvinkathariteJesucristo. 2

taimi Ashitairi Pava, irisaikakaayetaimikameetha. Ari inkempitaimiri eejatziAvinkatharite Jesucristo.

Iramenakotairi apaata Pava kaariperoshireri impiyeerika Cristo

3Iyekiite,ketakotapiintaimi Ashitairi Pava, tema

tayetanake.tziiro eejatzi petakoyetavakaanaka.4Irootake noshiretapiintantamiri aririkanapatotaiyaani notsipayetari pashineiyekiite, nokantaiyini: “Eekerojiyaatakaatziiro ikempisantaiyiniTesalónica-satzi, okantavetaka iniroite

tziri.”5Arira ooñaarontari tampatzika ikanta

Pava jamenakotantzi. Okempivaitakaroirovetsikaantatyeeyaami Pava inkeneimpinkathariventemi.tsiventantayetakarori iroñaaka. 6Iro

kamiri eeroka. 7Irooma maaroni aakaite,

akaratzi akemaantsineentayetakaro,otampatzikatzi impinayeetai apaataaririka impiye Avinkatharite Jesús,inkenapai inkiteki intsipayetaiyaarimaninkariite tzimatsiri ishintsinka,8

tzi paampari. Ari irovasankitaayeetairikaari iyotairine Pava,

kota Avinkatharite Jesucristo. 9Iriitakeatsipetaiyaarone iraperoyeetairi, ariinkantaitaatyeeni impeyashitaiya, eeroiñeero ishintsinka Avinkatharite. 10Temaapaata aririka impiye,vairi kameethashireyetaintsiri,yaaminthatavairi. Ari pinkempitakyaarieejatzi eeroka, tema pikempisantaironokamantakemiri. 11

yetapiintantamiri eerokaite.tziri pimonkaraayetantyaariri tsikainkantayetya ikaratzi jiyoshiiyetairi.Nokovakotziri iraavyaashiretakaayetemipimayetantyaarori kameethayetatsiripikempisantaira. 12

thatakaantairira,takaantanaimi irirori. Iriira Pava

tharite Jesucristo.

Iriñaayetairi ovaariperoshiretantaneri

2 1Iyekiite, noñaaventemiro okantakotaantsipataiyaari Pinkathari Jesucristo,

aririka impiye apaata. 2Te nonkove

APITETANAINTSIRI JOSANKINATZINIRI PABLO TESALÓNICA-SATZIITE

351

pinkinkishiretashivaitya piñaajaantearitake piyaa Avinkatharite. Kempitaka iropipampithashiretaiyakarini piñaajaantzi ironoñaaventakemiri, piñaajaantzi iro

tsinkantsi. 3Aña te ari onkantya, ñaajamatavitzimikari. Tema aririka impiyeapaata, etanakyaaro irimaimaneeteri Pava,

neri iriñeete eejatzi ipaiyeetziri “Otomipeyashivaitaantsi.” 4Kisaneentantaneriirinatye,kaityaari iriñaapinkathayeeteri Pava jantatasorentsipankoki. Impoña inkante: “Pavanonatzi naaka.” 5

miro iroka nosaikimotantapaintamiri.6Piyotaiyini eeroka ipaita otzikaakeriri

neri, intaani inkoñaate apaata aririkaomonkarapaitetapaakyaarika. 7Aritake

retantaneri. Iro kantamaitacha tzimatsiaparoni otzikaapiintakeriri, irojatzi apaatairoñaakantantakyaariri, 8aripaite iriñeeteriovaariperoshiretantaneri. Tema aririkaimpiye Avinkatharite, ishintsinkairaperotantaiyaariri irovamaapairi, intaaniintasonkakeri. 9Irika koñaatatsine apaata,inkempitakotapaakyaari Satanás. Ariontzimake ishintsinka,tante aririka intasonkaventantayete.10

tairomi kyaaryoori ñaantsi, iroovetakairavisakoshiretantaiyaarimi. Iriiyetakerapeyashitaachaneri iramatavitakeririovaariperotantaneri. 11

rone apaata Pava inkempisantantaityaaririovaariperotantaneri. 12

neri, tema osheki itharomentakarojantayeetakero kaariperori.

Jiyoshiiyeetakeri avisakoshiretaatsine13Iyekiite iretakotane Avinkatharite,

eekero niyaatatzi naaka noñaa

tapiintaimi nopaasoonketzirira Pava.

temi,retai, irootake pikempisantantaarorikyaaryoori,tantaamiri Tasorentsinkantsi. 14Iriitake

mirori Kameethari Ñaantsi, inkene

tharite Jesucristo. 15Ari okanta iyekiite,ontzimatye pinkyaaryooventairo okaratziniyotaakemiri nosaikimotantapaintamiri.Ari pinkempitairori eejatzi okaratzinosankinatzimiri.

16

rite Jesucristo, eejatzi Ashitairi Pava. Iriposhenkayetapiintairi,yetairi ishinetaantairori okaratzikameethayetatsiri. 17

mentashiretakaapiintyaami,shiretakaimine eejatzi,tyaarori piñaaventayetanakerokameethari iro pantayetanairi eejatzi.

Iriñaapinkathayeetero iñaane Pava

3 1Iyekiite, pamanakoyetapiintainanaaka niyaatakaantyaarori

noñaaventeri Avinkatharite, ari onkantyaiñaapinkathatantaiyaariri pashinesatziatziriite, inkempitaiyaami eeroka.2

tana kaariperoshireri, tema te maaroniinkempitayetai aaka akempisantayetzi.3Iro kantamaitacha kyaaryoori inatziAvinkatharite,taimi, iri kempoyaaventemine eeroikitsirinkantami ovaariperoshiretantaneri.4Iri Avinkatharite iyotakaakenari ari

yetakemiri, tema pikovaiyakeni pantero.5

thashireperotakaimiro tsika okantajetakotami Pava. Inkyaaryooshiretakaimipinkempitakotantyaariri Cristo.

2 TESALÓNICA- 2 3

352

Ontzimatye antavaiyetai6Iyekiite, tzimatsi ikoviri Avinkatharite

Jesucristo nonkantemiri: Te arite

chari kempisantzinkari. Tera jimatzirookaratzi niyotaakemiriranki. 7Añaontzimatye inkempitaiyaanami naaka,

paintamiri. 8Tekatsi nonkampitemiripimpashityaana novarite,miro maaroni pipayetanari. Nantavaitakeshintsiini, kitaite eejatzi tsireni. Ariokanta te piñaantaiyaroni eerokapintziyena. 9Aña tampatzika inavetapimpayetenami novarite, intaani

yetantyaanari,narori tsika nokantaka naaka. 10Tema iro

tamiri janta, nokantzi: “Inkarate kaariantavaitatsine, eero jovaatsi eejatzi.”11Ari nokemake ikantaitzi tzimatsipikarataiyini janta perayetachari, teinkove irantavaite,

tayetzi. 12Tzimatsi eejatzi ikovakaanariAvinkatharite Jesucristo nonkantayeteririirikaite: “Eero pimaimanetantzi,santzikoiteeni pantaventero povayetari.”13Iyekiite, ari pashi povero pantapiintairoeeroka kameethayetatsiri.

14Tzimatsirika kaari kempisanteroneiroka nosankinatakemiri,yanaari,tayetya. 15Iro kantamaitacha eeropikisaneentziri, pinkaminaayetairipinkempitakaantyaari pirentzi.

Overaantarori tasonkaventaantsi16

yetyaari kameetha, nokovatziri iri

miri. Nokovakotziri intsipatyaami.17Jiroka nosankinatajaantzimiri nakoki:

Tema naaka Pablo ovethatamiri. Irootake

nare. 18Onkamintha irineshinonkayetaimimaaroni Avinkatharite Jesucristo janta.Ari onkantyaari.

2 TESALÓNICA- 3

353

Ovethataantsi

1 1Naakatakera Pablo osankinatzimiroiroka. Irotyaantajanore Jesucristo

nonatzi, tema irootake ikantakaantziriovavisaakotairi Pava itsipatari Jesucristooyaakoneentane. 2Eeroka nosankinatziniTimoteo, nokempitakaantaami notominovimi akempisantanaira. Onkaminthaineshinonkataimi Ashitairi Pava eejatziAvinkatharite Cristo Jesús, onkaminthairetakotyaami, piñeero pisaike kameetha.

Ikenakaashiitari jiyotaantaitzi3Pairani niyaatantakari Macedonia-ki,

noshintsithatanakemi pisaike Efeso-ki, arionkantya piyotaantyaariri saikayetatsirijanta,karo jiyotaantzi. 4Jiñaaventashiyetarokinkitharentsi, jiñaaventashiyetaroeejatzi tsika ikantayeta pairaniivaisatziite.yeeni okaratzi jantakeri Pava onkantyaankempisantantaiyaariri, aña iro

kaantari atziripayeeni. 5Aryaajaini aakaaririka ayotaante, añaaventziro tsikaikantaita jetakotavakaita. Tema aririkaankiteshiretanai,retanairo tampatzikatatsiri, aririkaankempisantaperotanai, arira amatzirorietakoyetanta. 6Ari itzipinayetakariirikapayeeni, amenaashivaitaka okaratziiñaaventayetziri. 7Ikovashivaitakairiyotaantero Ikantakaantaitane.

vetaka ishintsithatantzi jiyotaantayetzi,iro kantamaitacha te ikemathatzitaroirirori okaratzi iñaaventziri.

8Irooma aakaite ayotzi omaperookameethatake Ikantakaantaitane, iro

tero opaita otzimantari iroka. 9Tema te

shireyetaintsiri,tantyaariri: maimanetzinkariite,riite, kaariperoshireriite,riite, thainkantaneriite,taneriite, ovamaayetziriri ashitariri,ovantzinkariite, 10mayempiriite,thatavakaachari ishiramparinkakiini,noshikantaneriite, thairiite, kamataviriite,ikaratzi otzitzikayetzirori ayotaantarikameethari. 11Tema onashita iroori

yeetziri, irootake ikantakenari PavaTasorentsitatsiri nonkamantantairo.

Irantavaire Pablo12Iriitakera Avinkatharite Jesucristo

ovashinchaakenari.tariri,kena, jotyaantakena nantavaiteneri.13

shivaivetakari, noisaneentane noviri,novasankitaapiintakeri jashiyetaari, irokantamaitacha jetakotaana irirori. Temate niyovetaro okaratzi nantakeri, tekeranonkempisantanakeeta. 14Iro kantacha

kana,

JETAKARI PABLO JOSANKINATZINIRI TIMOTEO

354

nairi Jesucristo, osheki netakotanaari.15Jiroka nonkanteri kyaaryoori onatzi,ontzimatye inkempisantaitero: Ipokake

tairi kaariperoshireriite. Tema naaka

revetaka. 16

taana Jesucristo, te isamaneentyaanaokantavetaka naaka maperovetakarorinokaariperotzi. Tema tsika ikantaananaaka, arira inkantayetaiyaari pashineinkarate kempisantayetairine, ariinkantaitaatyeero irañaaneyetai.17

kathaperoyeetairi kantaitaachaneriImpinkatharite, Kañaaneri, Kaarikoñaanetatsine. Ari onkantyaari.

18Notomí, Timoteo, tzimatsi nokovirinonkamantemi. Ari onkempityaarookaratzi ikinkithatakotaitakemiri pairani.

tsiperotya kameetha, 19

kaanakityeero pinkempisantanake,eekero pimpampithashiretanakityeerotampatzikatatsiri. Tema tzimayetatsiovashaantakerori.tayeveta,kotakityeeyaami. 20Ari ikempitakariHimeneo eejatzi Alejandro. Iriitakenoshinetakeri irovashinonkaayetairiSatanás, ari onkantya iriyotantyaari eeroipairyaashivaitantari Pava.

Iñaaventakoyeetziro ñaañaataantsi

2 1

miri: Ontzimatye piñaañaatanete,pinkovakoventante, pinkantakoventante,pimpaasoonkeventairi maaroni.2Pamanakoyetairi pinkathariite.

yetantyaari kameetha,rentsi pinkantya, tampatzikashirepinkantya eejatzi. 3

tsiri maaroni iroka. Irootake ikoviri Pava

ovavisaakoshiretairi. 4Tema ikovatziPava maaroni iravisakoshireyeetai, ikovieejatzi iriyotakoyeetairo kyaaryooriñaantsi. 5Jiroka kyaaryoori ñaantsi:Aparoni ikanta Pava. Aparoni ikantakantakoventziriri atziri janta Pavaki.Iriitakera Cristo Jesús. 6Iriitake

kai,paakera Pava. 7

nari naaka notyaantajanorite, iriotyaantakenari nonkinkithatakaayetairiatziri kaari asheninkayeta, niyotaayetairiinkempisantayetairo kyaaryoori ñaantsi.Tema omaperotatya.

8Tsikarika irapatoyeetapiintya,nokoviri shirampariite iriñaataiya,tara.yetya, eero ikisavaita,thatavakaavaita. 9Ari onkempitanaiyaari

tyaaro ovaneenkatachari, aparavaiterikireeki amanantayeteri othatanemareryaayetatsiri, oñaavenavaityaaroovaneenkatero oishi. 10

yaari antayetapiintairo kameethayetatsiri.Tema irootake kameethatatsiriantayetziri tsinane kantapiintatsiri:“Naaka, ñaapinkathatasorentsi nonatzi.”11Aririka iriyotaantaite, ovayempitaonkantayetya tsinane, onkempisantante.12Te noshinetakaantero iyotaantayetetsinane, te noshinetakaantero ojevaterishirampariite eejatzi.yetya. 13Tema iri Adán jetaitaka pairanijovetsikayeetakeri, iro impoitapaintsiriEva. 14Kaari Adán iramataviitakeranki,aña iro tsinane jamataviperoitake irojatziantantakarori kaariperori. 15Irokantamaitacha, tsinaneete, tema irootakeovaiyantaatsiri,reyetai eekerorika iyaatakaanakityeeroonkempisante, etakotantya,roini onkameethashireyete.

1 1 2

355

Tsika inkantayetya jevariite

3 1Kyaaryoo onatzi nonkantemiri:Tzimatsirika kovatsine ijevateri

kempisantzinkariite, ari okameethatziokaratzi ikoviri iranteri. 2Ikaratzi

shirete, eero itzimayetzi impaityañaaventavaiterine, inkinayetyaaro iina,kempoyaavaitane inkantya,piintero kameethari,kaantya, iroimaayetantanete ipankoki,iyotaantane inkantayetya. 3Eeroishinkitapiinta, eero ikisapiinta, añaetakotaneri inkantya, tsinampashire irine,eero inevetapiintashitari kireeki. 4Iriyoteijevayetairi ikaratzi saikavankotziriri,ñaapinkatha inkantante irovaiyane, eeroipiyathavaita. 5Tema aparoni atziri kaariiyoterone ijevatakaante ipankoki,¿kantatsima ijevaventeri ikaratzikempisantanairiri Pava? 6

tari ovakeratatsiri ikempisantzi, eerookantzi ijevatakaante. Tema aririkairimatero ijevate,tanakya, ari inkempitakotakyaariokaratzi avishimotakeriri pairanikamaari. 7Ikaratzi kaari kempisantatsineokovaperota iñaapinkathatairi jevariite.Tema eerorika iñaapinkathatakaantajevari,teri, irojatzi iramatavitantakyaaririkamaari.

Tsika inkantayetya ampitakotziriri8Ikaratzi ampitakotziriri jevatziriri

kempisantzinkariite, ontzimatyeiriñaapinkathatakaantya, aventaaneirovayeeteri eejatzi,yeta, eero inevetapiintashitari kireekiiraapithatanteri iroshekyaayeteri.9Okovaperota iriyotakoyetairo okaratziakempisantairi, kaari jiyotakoveetapairani. 10Onantyaari aparoni atziriirampitakoteri jevariite, ontzimatye

iriñaantaitavakyaari kantatsiri irimatero,aririka iriñaantaitakyaari kantatsiiriyaatakairo. 11Ari onkempitayetyaari

takaantya, eero oñaaventakotantashiyeta,kempoyaavaitane onkantya,ventayetanairo maaroni. 12Inkarateampitakotantatsineri inkinayetyaaro iina,ijevatakairi kameethaperoini irovaiyaneeejatzi saikavankotziriri. 13Aririkairimatanairo, ñaapinkatha irovaiteri, ari

tairo tsika okanta ikempisantantaaririCristo Jesús.

Omapero okameethatake akempisantziri14

teeni noñeemi. Iro kantachanetavakyaaro nosankinatemiro iroka,15aamaashitya eerorika niyaatzita,nonkamantzityaamiro tsika ikantaitaisaikaitzi jashiyetaira Pava. Temaakaratzi jashiyetai Kañaaneri Pava,

pero,yeetziro kyaaryoori ñaantsi. 16Omaperookyaaryootzi okaratzi akempisantairi,tera jiyotakoveetaro pairani tsikaikantaita jiñaapinkathatasorentsitaitzi.Jiroka akempisantziri:

Jatziritzimotantake Pava,Iri oñaakantakeriri Tasorentsinkantsiiriiperori inatzi.

Iri maninkariite amenayetakeriri,

tziki atziri.Iri ikempisantaitziri jaka kipatsiki,Iri ovajenokaachari irovaneenkaroki.

Iñaaventaitziri ookaventerone ikempisantaveta

4 1Iro kantamaitacha, jirokaraikantairi Tasorentsinkantsi, ikantzi:

Apaata, ari iriñeetake ookaventeroneikempisantavetari, iro inkovanake

1 3 4

356

inkempisantayetero iñaane kamaari,jamatavitantzira. 2

tyaaro kamataviri kaari irooperotatsiri,eero ikemairo irovashireneentakotyarojantayetzirira, eempashire ikantaka.

kai itagaita eempavathatakaantzi eeroakemairo katsiri. 3Eero ishinetakaantziroiraavakaayeetya, intzitakaantero okaratzijovayeetari. Tera arite iroka. Temaaakaite akaratzi akempisantayetairi Pava,ayotairo kyaaryoori, jovetsikayetakaineroovaritentsi. Ishinetaakairo iriroriovayetaiyaaro irokapayeeni,keyetairi. 4

keri Pava, kameetha onayetatzi. Tekatsiompaitya apaavaitantyaarori, aña

tziro okaratzi ipayetakairi. 5Tema aririkaamatakero okantziri iñaane Pavaañaañaatakoyetairo okaratzi ipayetairi,ari intasonkaventakero.

Antavaitanaineriri kameetha Jesucristo6Iroorika piyotaantake iroka,

naatziiro pantavaitaineri kameethaJesucristo. Pimonkaratanaatziiro okaratzipikempisantanairi, pimatanaatziirookaratzi jiyotaayeetakemiri. 7

tayetairo kinkitharentsipayeeni kaariirooperotatsine,vetakari antarokonaite okinkithayetziroiroka.

sorentsitai. 8Tema okameethatzimovetaieejatzi añaayetziro añaashintsiyetyakoñaaroini avathaki,rotataitatsi añaashintsishireyetanaiyaañaantyaarori ankiteshireperoyetai. Terairo antantayetarori iroka onkantyaanintaavaiyetantyaari iroñaaka eeniroraañaayetzi, aña, eejatzi añeero apaataanintaavaitaiya aririka añagai.9Kyaaryoora onatzi iroka ñaantsi,

tairo. 10Irootakera añaantayetaroriañaashintsitayeta, shintsiini antavaiyetzi,tema oyaakoneentane oviri Pava tsikaitzimi kañaanetatsiri.koshiretairi maaroni atziriite, iriitakerairovavisaakoshireyetai inkaratekempisantairine.

11Irootake iroka piyotaantayetairi,ñaashintsi pinkantantero. 12Te nonkoveinthainkimavaitaitemi pevankaritzira.Aña ontzimatye poñaakantero tsikapikantanaa pikempisantai, ari onkantyainkempitakotantaityaamiri. Ontzimatye

tziri, eejatzi okaratzi pantayeteri.Etakotane pinkantante, kyaaryooshirepine, kiteshire pinkantanaiya. 13

tha piñaanatapiintayetaineri atziriiteOsankinajanorentsi,tairo, piyotaantapiintairo, irojatzipiñaantakyaarori nareetyaami janta.14Pimpampithashiretero iñaaventakemipairani jevariite,tantakamiri jotzimikapatziitoyetantamiroirako.taimi Pava pimatantaarori iroka.15Ñaashintsi pinkantaventanaiyaaro,onkantya iriñaantaityaamiri eekeropiyaatakaanakitziiro pimatanakero.16Paamaventayetaiya eeroka tsikapikantayetanaa,

tairi, onkarate pantayeteri eejatzi. Aririkapimatakero pinkyaaryooyeventairo,aritake piñeero pavisakoshiretai, eejatzi

takeri.

Anteneriri pashinepayeeni

5 1Te arite pinkisathayeteriantarikona, kameetha piñaanayeteri.

takaanteri iriirikami piri.tairi evankariite, paakameethateripinkempitakaanteri iriirikami pirentzi.

1 4 5

357

2Ontzimatye paakameethayeteroantarokonayetatsiri, pinkempitakaanteroiroorikami piniro eeroka.tairori evankaropayeeni,tero, eero poshiretaro pimaimanevaiteropinkempitakaantero iroorikami pitsiro.

3Paakameethayetero kamaimetzinkaro

vaitzi. 4Irooma aparoni kamaimetzinkaro,tzimayetatsiri eentsite, osaripayeeni,iriitake amenerone irampitakoyetero,

ventaiyaaro okempitaakerira pairaniiroori jantaritantakari irirori. Irootakeraikoviri Pava antayetairi. 5Irooma aparonikamaimetzinkaro matzirori osaikavaitziapaniro, aventaiyaari iroori Pava,onkantaitatyeeni aakoventyaarooñaañaate onkovakoyetairi. 6Iroomaontharomentashivaitanakyaarikaonintakaanekiini irokapayeeni, tera añekameethaperoini, kempitavaitakaonkamakityeemi. 7Pishintsithateroomayetantyaarori nokantakeri, ari

yeeterori. 8Tzimayetatsi kaari ameneroneisheninkayetari. Iriira ovatsiperotakerorikaari amenairone ovaiyantakeriri.Ikempivaitana irovashaantakityeeromiikempisantzi. Iri maperokitanakerori

tsine.9

tantyaarori aparoni kamaimetzinkaroantavaitaineri Cristo: Ontzime onkarate60 osarentsite, kinata ovapiintakeriotsipatari, 10kameethashire okantaikemakoyeetziro, aamaakoventa okantziriovaiyane, oimaantzi opankoki,thatapiintakeri kempisantzinkari,

kari, omatapiintakerori okaratzikameethayetatsiri. 11

tzinkaro kaari antarokonatatsine, eerojosankinatakoitziro. Eerora okantaperota

antavaitaineri Cristo, tema eeniro onkoveaye otsipatari. 12Aririkami omatakeroontsipatya, arimi inkantakovaitaitakero,

takari anterimi. 13

kyaaro eejatzi,yeeniki, onkinkithavaitakotantayete, akaakavaitashitane onkantya. 14Irootakenokovantari aayetai otsipatari aparoni

tsine, ovaiyantayete, osaikeeta opankokiantavaite. Ari onkantya eero itzimantaimpaitya kishimavaiterone. 15Tematzimayetatsi matakerori, antavaishitakaroikoviri Satanás. 16

tzi, ontzimatye irampitakoyetero. Arionkantya eero iñaantaro ikaratziikempisantaiyini, iriñaashintsityaaroirampitakotero. Intaani irampitakoyeteromatzirori oñiiro okovityaavaitzi.

17Ontzimatye impinayeetairijevatakaantatsiri iñaapinkathayeetziri. Iri

tsiri, eejatzi ikaratzi iyotaantapiintatsiri.18

tziri Osankinajanorentsi:Aririka pantavaitakairi aparonipiratsi,vaite.

Jiroka okantziri eejatzi:Aparoni antavaitatsiri ipinayeetziri.

19Apanirorika ikanta atziri kantakotziririaparoni jevari, eero pikempisantziri.Irooma inkaraterika apite, eerorikainkarate mava tsika itzimi ñaakotakerinejantakero kaariperori, ari okameethatziinkempisantaiteri. 20

tyeero kaariperori, payeri tsika ipiyotaitapinkisathateri,taityaari, eero jimatantayeetaro.21Noshintsithatzimi pantero iroka. Temaaririka pimatanairo, eero piñiiropamaakitante jiyotzi Pava nokantzimiro.Jiyotzitaro eejatzi Jesucristo, jiyotzitaka

1 5

358

keri. 22

patziitotantyaaro pako ijevatantaityaari.Tema aririka iriyotayeeteri jantakerokaariperori, kempivaitakara eerokamikantakaashitakyaarone. Aña ontzimatyepinkiteshiretai eeroka.

23Te arite intaani pirapiintero jiñaa, iroaritatsi pirero kapicheeni kachori, aripiñaakero peshitakote pimantsiyavaiveta.

24Tzimatsi atziri,ventaiteriita jantakero kaariperori,maaroni ikemakoyeetakeri. Tzimatsi

rika kaariperori, intaani inkemakoyeeteriapaata. 25Ari okempitari eejatzi, terairomanakotapiintero atziri irantayeterokameethari. Irooma aririka iranterokaariperori, ari inkovapiintavetyairomanakotya, iro kantamaitacha ariinkemakoyeetakeri.

6 1Ikaratzi jotzikayeetari ontzimatyeiñaapinkathatairi itzimi omperatariri.

Iro nokantantari, ari onkantya eeroitzimanta impaitya ñaaventavaitaine,akantakaantzirikari Pava. 2Aparoni

tatsiri, te arite inkantashirevaite: “Eeropikempitakaantana otzikataari, temaiyeki novanaimi.” Aña okovaperota irika

peroini, iretakotane iroveri, temakempisantzinkari inatzi. Ontzimatyepiyotaantairo iroka, pishintsithatantairo.

Kiteshiretakaantatsiri ipoña onimotaantsi3

thatakaante, kaari kempityaaroneokaratzi iñaaneyetakari AvinkathariteJesucristo, irinashitapaakyaaro eejatzi

tsiri, 4kantakaaperovaineri inatziira,tekatsira iriyote. Intaani ikovi iriroriañaanatzimentavakaavaityaaro ñaantsi.Iro ompoñaantyaari asamavakaavaitya,

amaimanetavakaavaitya,vaiyetya, ankantakotavakaavaiyetya,5ankisaneentavakaatziiyetya. Iroorajimayetapiintakeri kaariperoshireri kaariiyotakotaajaterone kyaaryoori ñaantsi.Ipampithashireta iraantyaaro kireeki

tanaira. Te arite paapatziyari eerokaite.6Aritake okantamaita, kimotara

thatasorentsitzira. Iro kantacha onkantyaañaantyaarori impinayeetai, ontzimatyeonimoyetai añiiri okaratzi tzimimoyetairi.7Tema pairani ovakera atzimapaake teamapaake tzimimotaine. Ari okantarieejatzi aririka ankamai, onkaratetzimimotaine eero okantzi aanairo.8Tema otzimapiintzirika oyaari,otzimapiintzirika ankithaatyaari,aritapaake. 9Iriima inkarate kovayeteroneirashaarantya,roshirete. Ikempitakovaitakarishirikachari ivirentsiki,

tantatsiri, irootake peyakaashitantachari.10

yeetya,nakyaami kaariperoyetatsiri. Tzimatsimatakerori ineveyetaro irashaarantya,jovashaantanakero ikempisantzi,

nemi jovathaavaitaka apaniroini.

Pinkempitakaanteropovayiriventatyeeromi pikempisantanai11Irooma eeroka, jashitaami Pava,

povashaantairo irokapayeeni,takaantero pishiyapithatatyeeromi. Aña

shirete, kaminthaa pinkantante,pisantairi Pava, etakotane pinatye, eeropisamaneentanta, tsinampa pinkantya.12Eekero pinkempisantanaatye,

romi kameethayetatsiri.

1 5 6

359

yaaromi irojatzi paantakyaarorikantaitaachane añaakagaimi. Iro

tsi, ari okanta ikemayetantaamiriatziriite, pikantzi: “Nokempisantai.”13Tzimatsi noshintsithatemiri. Tema Pava

tatsiri, jiyotzi nokantzimiri. Jiyotzitaeejatzi Avinkatharite Jesucristo, itzimikantapiintakerori kyaaryootatsiri, irojatziikantapaakeriranki jagaitanakeri PoncioPilato.miri: 14

tziri, eero povashiñaavaitziro, itzimikariñaaventakovaitashityaamine.nairo eeroka irojatzi impiyantaiyaariAvinkatharite Jesucristo, 15aririkairinintapaitetake Pava. Tema apaniroPava intasorentsitai,tairo maaroni tzimayetatsiri, apaniro

ventavetachari, ari iñaapinkathatairieejatzi iñaapinkathayeevetari iroñaaka.16Iriitake ashitarori kantaitaachariañaantarentsi,ryaaneperotzi,tantaitari. Tekatsi atziri matakeroneiriñeeri, eero imatayeetzirootsi eejatzi.Omapero iñaapinkathaitziri.taatyeeroni impinkathariventantai. Arionkantyaari.

17

yetachari iroñaaka,vaitanta.karo,moteri.yaari Pava,tajanotakaantanta. 18Piyotaantairoirantayeetairo kameethari. Ikempitara

tziri irovaakaro, ari pinkempitanaiyaarieerokaite ontzimimoperotziitaimipantane, iro pinkempitakaantanairomiiroorikami povaakaro. Piyotaantairoirineshinonkayeetantya, ayimateriimpashitantayetaiya. 19Iroorika irimatanaiiroka,romi irashaakaro inkashiyakaiyaariapaata. Ari inkantaitatyeero iriñeeroirisaikai kameetha.

Overaantapaakarori ikantziririPablo irika Timoteo

20Timoteo, pinkyaaryooventero

kemiri.tashiyeetaro kaariperori. Povashaantero

veetari irooperori onatzi jiyotaneetari.21Tema tzimayetatsi matayetakerori,ikenashivaiyetanaka, kempivaitakaintzipinatatyeemi.nonkayeetemi. Ari onkantyaari.

1 6

360

Ovethataantsi

1 1Naakatakera Pablo osankinatzimiroiroka. Irotyaantajanore Jesucristo

nonatzi, tema iri Pava kovakaakenarorinoñaaventairo ishinetayetakairo,irañaakaayetai Cristo Jesús. 2Eerokanosankinatzini Timoteo,takaanta netakotane notomi. Onkaminthaineshinonkataimi Ashitairi Pava eejatziAvinkatharite Jesucristo, onkaminthairetakotyaami, piñeero pisaike kameetha.

Piñaaventairi Cristo3Ari nokantapiintatya tsireni eejatzi

kitaite namanakoyetzimi, nopaasoonketziriPava, itzimi nantavaitaineri, nomatakotairi

reri. 4

ranki, osheki nokovataike napiitaironoñeemi, onantyaari nonkimoshirete.5Osheki nopampithashiretakotami tsikaokanta poshireperotantanakari. Tema iroetanakaro pisaro Loida, ipoñaanaka piniroEunice. Niyotzi eejatzi ari pikempitanakarieeroka. 6

temi:

kamiroranki nako, pinkempitakaantairojoisaitziri paampari intsivakimate. 7TemaPava te intharovashiretakaante. Intaaniishintsishiretakaantzi, jetakoshiretakaanta,jiñaakoshiretakaanta.

8Irootake eero pipashiventakaantaropiñaaventeri Avinkatharite,

tainari naaka, eero pipashiventakaanajashitakoventaitanari Pava. Aña iriitakeshintsishiretakaimine,tyaanari naaka, nokemaantsitakoventaroKameethari Ñaantsi. 9

shireyetairi Pava, iri iyoshiitayetaiatasorentsishiretantaari. Tera apaniro aakamatashityaarone, aña iri kovaintsiirantero. Ari ikantaitatyaani pairani Pavaikovapiintake irineshinonkayetai CristoJesús. 10Irootake jimatakeri iroñaaka,ikoñaatakeranki Ovavisaakotantaneri,Cristo Jesús.pairo kaamanetaantsi, jookapaintairoKameethari Ñaantsi, iro ayotantaari arionkantaitatyeeni irañaakaayetai.11Irootake ipairyaantakanari naakaOtyaantajanori,thatakaante, ipoña niyotaayetairi eejatzikaari nosheninkata. 12Irootake iroñaakanoñaashivaitantarori, iro kantacha temaitanopashiventa. Tema niyotzi naaka itziminoshiretaari, niyoperotzita otzimimotziri

naro ikovakaakenari nantaineri irojatziapaata kitaiteriki impiyeerika. 13Aripinkempitanaiyaari eeroka,

yetake, piyaatakairo poshiretya. Etakotanepovante, tema iro irantapiintanairijashiyetaari Cristo Jesús. 14Temainampishiretantakami Tasorentsinkantsi,iri kyaaryooshiretakaimine eeropovashaantantaro kyaaryoori otzimiikovakaakemiri piyotaantero.

JAPIITAIRO PABLO JOSANKINATZINIRI TIMOTEO

361

15Pikemayetake eeroka tsika okantajookaventavaitanakena Asia-satzi.Jirikatake: Figelo ipoña Hermógenes.16Iro kantacha Onesíforo,kapiintakana irirori,nakena joosoveetakana. Iniroite nokovi

kotziriri. 17Tema iri kovakovatapaakenajareetakara Roma-ki,kanari. 18

taiyaarine apaata kitaiteriki impiyeerika.Tema piyotaiyakeni eejatzi eeroka,osheki jampitakotakena Onesíforonosaikantakari Efeso-ki.

Pinkempitakaantya eerokamiirovayirite Jesucristo

2 1Notomí, tema iri neshinonkataamiCristo Jesús,

retai. 2Tema pikemakena tsika okantaniyotaantake atziriiteki. Ontzimatyepiyoshiitayete iroñaaka tsika inkaratekyaaryooshireri intzime matanaironeiriyotaanairi eejatzi pashine. 3Aamaventapinkantya piñaashitakoventanaiyaariJesucristo. Pinkempitakaantya eerokamiirovayirite. 4Tema aparoni ovayiritacharite iñeetziri irantanairo antavairentsijantayeetapiintaitziri kitaiteriki. Añaontzimatye iretapaintyaaro ikantakeririijevarite. 5

take ishiyeeyani. Tema iniroiteiriñaashintsityaaro. Iro kantacha

yari. Irooma inkovakemi inthaiyavaityainkene iranaakotantemi,tziri. 6Kantatsi eejatzi pinkempitakotyaariikanta aparoni pankivairentzi. Temairiitake etapiintaro jovayetaro okithoivankire. 7

takotero nokantayetakemiri. Tema

temirone maaroni.

8Pimpampithashiretakoteri Jesucristoitzimi icharinetakari David-ni. Temaañagai irirori ikamavetaka. Irootakerairoka Kameethari Ñaantsi otziminoñaaventairi. 9

koventari iroñaaka, okanta noñaantarorijoosovaitaitana jashitakoyeetana,

kari. Irooma iñaane Pava eeroraimataitziro iroosoyeetakero. 10Ironamaveyetantakarori maaroni iroka,okantakaantziro netakotari ikaratzi

chari añaantarentsi, tema ovaneenkaonkantya. 11

tziri:Aririka ankamakoyetakeri Cristo, ariankempiyeeyaari irañaakaayetai.

12 Aririka amavevainetake, ariankaratairi ampinkathariventante.

Irooma aririka ankantayete: “Tenoñeeri.” Ari inkempitaayetairieejatzi aakaite.

13 Iro kantacha terika añaayevetaroankamaiventyaarimi, iroomairirori ikamaiventayetai. Tema arijashi jovatziiro irirori,netanete.

Pinkempityaari antavairyaantzi jaakameethaitziri

14Piyotaantairo iroka.tero ikovakaantaperotziri Pava: Eero

tatsiri kaari irooperotatsine. Aña kantatsionkantzimoneentakaiyaari inkaratekemerone. 15Ontzimatye piñaashintsityapovatampatzikatanairo ñaantsikyaaryoori,miro Pava. Pinkempitakotyaariikantaranki aparoni antavairyaantzi kaari

tyaari. 16

tashiyeetari kaariperori. Arira opoñaari

2 1 2

362

ithainkatasorentsitantayeetzi. 17

takotaro okantaranki ovavathatantaampathaavaite. Irootake avishimotakeririHimeneo ipoña Fileto. 18

tanakaro irirori jiyotaantziro kyaaryoori,ikantake: “Tera kyaaryoori añaayetaiaririka ankamayetake,karo joshiyakaaventaitziro ‘añagaantsi.Tema okaratzi jiyotaantavetakarijovashaantakaakeri tsika ikaratzijoshireveyetanaa. 19Iro kantacha,okempivaitakaro Pava irovatzikatyeemiirooperori itzinkami, ari irovetsikakemiipanko. Ipoña jontarekakotake apiteosankinatachari kantatsiri: “JiyoyetziriAvinkatharite ikaratzi jashiyetari.”Impoña: “Inkarate pairyaagairine Cristo,

tsiri.”20Iro kantacha janta iniroiteki ipanko,

tachari kovitzipayeeni, shipakiryaaokantayeta kaminthaa jovayetziro.

tziro inchato, eejatzi kipatsinaki, kaariikaminthaaperoitzi. 21

yetanai, ari ankempiyetaiyaaro kovitziikaminthairo ashitarori, ikovapiintziirovantayetyaaro. Tasorentsishireinkantakaanai Pava, aamaventa ankantyaantayetaineri kameethayetatsiri. 22Intainapovayetairo inevetashivaitari evankariite,

romi. Aña iro pinevetapiintanakyapinkameethashireyetai, oshiretanepinkantya, etakotane povante, kameethapisaikakaantayete, pinkempiyayetaiyaari

tharite. 23Ontzimatye povashaantayetairopiñaaneyetaro kaari apantyaarone, temairo opoñaantari ikisavakaantayeetari.24Irooma aakaite jomperatayetai Pava tearite amatero añaanaminthatavakaiya.Aña ontzimatye aneshinonkashiretante,ayimaneenta ayotaantai, tsinampashire

ankantya, 25shipetashire ankantyaankaminaayeteri kisaneentairi, aama ariimpiyashiretakairi Pava,tairo kyaaryoori. 26

takotantyaariri amathaatari ivirentsi,tema kamaari otzikatakari,tziri irantayeteneri ikovakaashiyetariirirori.

Tsika inkantayeetya isaikayeetai apaata overaantapaakyaarone kitaite

3 1Ontzimatye piyote, apaataovekaraantapaakyaarone kitaite

iniroite ompomerentsitzimoyetai. 2Jirokainkantayetya atziriite:thaatziitavaitya, impiyotashivaityaariiireekite, inkantakaaperovaitya, eeroiñaapinkathatantzi, inkaviyantavaite,piyatha inkanteri ashitariri, eero jiyotziroimpaasoonketante,neri irinayete, 3eero jetakonetanta, eeroikovanetzi impeyakotante, thaiyakotaneinkantya,tari, ovatsinaantaneri irine, oshekiinkisaneentero kameethayetatsiri,4pithokashitaneri irinayete,neta, asagaaventavaitane irine, iroirineveperotya ikovashiyetari anaanakeroikovakaavetariri Pava, 5

kyaarimi ñaapinkathatasorentsitaneri,aña ithainki otzimimotziri Pavaishintsinka. Eerora pikempiyayetarieeroka. 6Ari jimatakero irikaiteisaikavankotantzi, jamataviyetakerotsinaneete jentashireri,kaayetaro iniroite okaariperoshiretake,ontzimatye aventaiyaari irikaite, irojatziompoñaantyaari ayimavaitanakerooneveshirevaitari iroori. 7Irootakeonkokovatapiintantyaariri iyoperotero,iro kantamaitacha te iyoperotakomaitarookaratzi irooperotatsiri. 8Iro jimatakeripairani Janes itsipatakari Jambres, teonimoteri jantakeri Moisés, ari

2 2 3

363

* 3.8: Ikinkishiretakoitziri Janes ipoña Jambres sheripiyari inaiyini, Egipto-satzi jinatzi. Temapairani Moisés itsiparyaakoventantaariri Israel-mirinkaite, irika sheripiyariite ikempitakotariMoisés, jiraantsitakairo jiñaa, ikoñaatakaayetake eejatzi osheki mashero.

neri,tatsiri. Kaariperoshireri jinayetzi,

yevetari.* 9Eeromaita jimatziro, ariiriyoyeetairi amenaashivaita okaratzijantziri, ari inkempitakotakyaari ovakeraañaaventakeri.

10Irooma eeroka, pinkempityaananaaka, okaratzi niyotaantziri, tsikanokenakairo, opaita nokoviri, opaitanoshiretari, namatsinkaventanta,etakotane novantzi, kinataneri nonake,11ovatsinaari nonake,vaitaitakena, okempitatya okaratziavishimotakenari Antioquía-ki, Iconio-ki,ipoña Listra-ki.takaaveetakana,rite itsiparyaakoventapiintakena. 12Arionkantyaari, irovatsinaayeetairi maaronijashiyetaari Cristo Jesús kovanaatsiriiriñaapinkathatasorentsitanete. 13Iriimakaariperori atziriite amatavitantanerieekero irimaperotatyeeya,tyaaro iramatavitantapiinte,tyaari irirori iramatavitaiteri. 14Irokantacha eeroka, kiso povero okaratzipiyotakeri, tsika otzimi paventaanaari.Tema piyotzi ipaita iyotaakemirori.15Tema petanakaro eeniro peentsitanake

rentsi. Ari opoñaari piyotai aritakepavisakoshiretai aririka paventagaiyaariCristo Jesús. 16

norentsi,rori josankinayeetantakarori. Irojiyotaayeetantari,tari inkaminaantaite,yeetantari, iro jiñaantayeetantari inkeneinkameethashireyeete. 17Ari iriñeerori

tairo irantayetairo maaroni kameethari.

Piñaaventairo ñaantsi

4 1Jiroka okaratzi noshintsithatemiripantero. Jiyotzi Pava nokantzimiri,

jiyotzitaro eejatzi AvinkathariteJesucristo, intzime iyakoventairinemaaroni añaayetatsiri, ipoña ikaratzikamayetaintsiri eejatzi.take inkoñaatai ipinkatharitapai.2Pinkeme nonkantemi:kya inkene piñaaventairo iñaane, tera

thatzimotemi, aña ontzimatye pimateroeejatzi aririka pinkovenkatakote. Aririkapiyotaante,tante, shintsitha pinkaminaante,piñaashintsithatante, iro kantacha ñaapitharokyaaventapiintzirokari aririkapimayetanairo iroka. 3Tema apaata, eeroikovaitai inkempisantaitero tampatzikariokaratzi piyotaantayetziri iroñaaka, aña

rine,yete: “Ari, kameethatake irantayeeteroinevetashiyeetari.” 4Iroora ompotyaari impiyashiyeetero inkempisantairoikinkithatashiyeetari, irovashaantanakeroikempisantziro irooperotatsiri. 5Iroomaeeroka, ñaakotane pinkantya,tanairo avishimotemine poivaraayetziroKameethari Ñaantsi, ontzimatyeerapimonkarayero maaroni onkaratepantanaineri Avinkatharite.

6Tema naaka, kempitaka irootaintsinompeyakotya, ari nonkempitakotyaaroisakoitapiintziro imireetari aririkaimpomeeteneri Pava, aritakerasakotzimataka imireetari. 7Kyaaryooshirenokantapiintaka, okempivaitakaronomatakero iniroite nomankiyapiintakya.

2 3 4

364

kero noyiishitantzi nareetya janta tsikaoveraa noshiye. 8

karori iri Avinkatharite ovayetakeroneamathairentsi impayeetairi inkaratetampatzikashireri.rera jini irirori Avinkatharite, iri

shireetzi, aripaitera impainaro nashinaaka. Tera apaniro naaka,taayetairi eejatzi inkarate kaarisamaneentachane joyaakoneentariimpiye.

Apaniro ikantaitziri Timoteo9Nokovaperotataike pinkokovatero

tsika pinkantya pimpokantakyaarinosaikira naaka. 10

kena Demas, aña okaimashiretairi iriroriosavisato. Jatake janta Tesalónica-ki.Iriima Crescente ikenakero Galacia-ki. Ariikempitakari Tito ikenake Dalmacia-ki.11Intaani Lucas iri apaniro saikanaintsiitsipatana jaka. Irootake nokovantaripimpoke eeroka pintsipatakyaari Marcos,

tena. 12Tema notyaantakeri Tíquico jantaEfeso-ki. 13Aririka pimpokanake eeroka,

ranki Troas-ki osaiki ipankoki Carpo.Nokovi pamainaro eejatzi maaroninosankinayetane saikatsiri janta.14Irikaranki Alejandro, ashiropakoriitzimi oñaashirenkapiintakenari,irovasankitagaatyeerira Avinkatharite.15Irijatzira paamaventyaari eeroka, temate onimoteri okaratzi noñaaventayetakeriosheki ikishimentakenaro. 16Tema

ovakera jaayeetakenaranki naaka isaikipinkatharentsi nonkamantakoterookaratzi ikantakoyeetakenari, tekatsiraaparoni tsipatanakyaanane, ithonkaishiyapithatanakana. Iro kantacha, te

teri iroka. 17Aña itsipashiretakanaNovinkatharite,kaakenari.thatakairi maaroni,tantakanari eejatzi kaari asheninkata.Irootakera kaari japishoonkayeetantanakashekarimoroki iroyaana. 18IriitakeAvinkatharite kempoyaaventakenarikaari jovashinonkaitantana, eekero

yaari ipinkathariventantzi Inkitesatzi.

kathayeetairi. Ari onkantyaari.

Ovekaraantapaakarori itasonkaventantaitzi ipoña ovethataantsi

19Nokovi povethatyaanari Prisca ipoñaAquila, ari pinkempitaakeri Onesíforo,eejatzi ikaratzi saikavankoyetziriri.20Iriima Erasto, ari isaikapaake iriroriCorinto-ki. Ipoña Tró mo,keriri Mileto-ki, imantsiyavaitapaakitzi.21

tanaikari. Maaroni akantayetairi jaka“iyekiite,” jovethataiyami. Jirika ikaratziovethatamiri: Eubulo, Pudente, Lino,ipoña Claudia.

22Nokovake irinampishiretantyaamiAvinkatharite Jesucristo, ineshinonkairovayetaimi. Ari onkantyaari.

2 4

365

Ovethataantsi

1 1

miro iroka, iromperatane Pavanonatzi. Naaka IrotyaantajanoreJesucristo onkantya iroshiretantaiyaariikaratzi jiyoshiiyetairi Pava, inkene

tasorentsitairo. 2Ari iriyoyetairi iriroriiteinkantaitaatyeero irañaayetai. Irootakeikashiyakaantakeri pairani Pavatekeramintha irovetsikero kipatsi. Terairamatavitantanete Pava. 3Okantajinintapaitetakera, joñaakantaka PavaOvavisaakotantaneri. Iriitakerakantakaantakerori iñaaventayeetairoiñaane. Jimatakena naaka eejatzi,jotyaantakena nonkinkithatakaante.4Eerokara Tito notyaantzini nosankinare.Nokempitakaantakami kyaaryoominotomintaami, atsipatavakaara ashiretaa.Onkamintha ineshinonkataimi AshitairiPava eejatzi Avinkatharite Jesucristo,Ovavisaakotaneri, onkaminthairetakotyaami, piñeero pisaike kameetha.

Irantayeteri antarikonaite ipoña jevariite5Iroora nookantanakamiri Creta-ki

pintampatzikayetante,naite jevaterine oshiretachari, ironokovakaakemiri. 6

neri ontzimatye inkameethashirete, eero

rine, kinatane irovero iina, oshiretaneinkantya irovaiyaneete itzimikari

kantakovaiterine piyathari jini,ñaathavaitaneri jinatzi. 7Tema iri Pavajantavaitziniri aparoni jevatziririoshiretaneriite, ontzimatye iraamaventyaitzimikari kantakoterine kantakaaperoriini, kishinkari ini, shinkiryaantzi ini,antantzinkari, oshekyiiriri iireekitejaapithatantziri. 8Aña ontzimatyeiroimaantanete ipankoki,tero kameethari,shiryeeya, tampatzikashire inkantya,tasorentsishireri, iriñaakotanetya,9kyaaryooshire inkantya iroshiretyaaroñaantsi otzimi jiyotaayeetakeriri, inkeneirimatanairo irirori iriyotaanterokyaaryooperori,yaari kaari iyotaanterone tampatzikari.10

tashivaityaaro, iñaavaitashivaita,jamatavitantzi. Iri antayetakerori iroka,paitashivaitachari “Totameshitaaniri.”11

tayetzi, tema osheki ikompitakaakaatziriite ikaratzi isaikavankotaiyini.

tatsiri, intaani ikovashitaiyakaniiraantyaaro kireeki. 12Tema tzimatsirankiaparoni Creta-tsiri, ikantakeranki: “Maaroni Creta-satzi,thairi nonayetzi, kaariperori, perantziiteniyavairentzi.” 13Omapero irokaikantakeri. Irootake pinkisathatantyaaririeeroka shintsiini,tero tampatzikari, 14ari onkantya

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI TITO

366

tziro ikinkithatashiyetari judío-payeeni,tema ishintsithatantake irikaiteirovashaantaitero kyaaryoori. 15Irootakeakantapiintziri: Aparoni kiteshiretaintsiri,tekatsira impaitya ovaariperoshireterineonkantavetakya eerorika ipinkavaitzi.Iriima aparoni thainkashireri, itzimikaariperoshiretatsiri, tekatsira impaityakiteshiretakairine onkantavetakyaimpinkavaivetya.roshirevaitaka. 16

tairi Pava. Iro kantacha,tziri, iro oñaakantzirori te iriyotakotairi,aña Pava osheki ipinkimatataikeri irika.Tema ipiyathatapiintakari eejatzi irika,tekachaajaini aparoni kameethariiranteneri.

Jiyotaantayeetziro Kameethari Ñaantsi

2 1Irooma eeroka,tairo okaratzi tampatzikatatsiri,

jiroka okantakota: 2Kempoyaavaitaneinkantaiya antarikonaite,takaantya, impampithashiretakoterokameethaini irantayeteri, irothotyeeroinkempisantai, iretakotantai,netaiya. 3Ari onkempitayetyaari eejatzitsinane antarokonaite,rentsitantai,vaita, eero oshinkitapiintayeta. Añaontzimatye iyotaantayetairo okaratzikameethayetatsiri, 4

yeteri oime, eejatzi onkempitairiovaiyaneete, 5

tyaaro kameethaini antayeteri, kiteshireonkantya, antavairyaanto, ñaapinkathaoveri oimeete. Aririka omayetanairoiroka, eerora ithainkavaitaitziro iñaanePava. 6Ari inkempiyetanaiyaari eejatzievankariite,takoyetaiyaaro kameethaini irantayeteri.7Irooma eeroka, pimpampithashiretyapiyotaantairo tampatzikari, iro

miro pantayetakeri,naimiro. 8Ari onkantya eero itzimantakishimatzimentemirone pikantayetziri,aña pashiventa inkantya ikaratzi

shityaami. 9

tairi omperataari eero ipiyathavaitariomperatariri,thaperotairi, eero iñaanaminthatziriaririka iromperatyaari, 10

tzi kapicheeni, aña ontzimatye

tyaari. Irootakera iriñeetantyaarori ovanaokameethaperotataitzi jiyotaantaitziroiñaane Ovavisaakotairi Pava.

11Tema Pava joñaakayetairo oshekiikaminthaayetai, iriitake materoneiravisakoshireyetaimi maaroni atziriite.12

taarori athainkatasorentsitantzi, eejatziokaratzi anevetashiyetari.vaitane ankantya iroñaaka,shire anaatye,tai, 13amenavooki ovairi oyaakoneentane.Tema irootaatsi inkoñaatai Jesucristo,iriitake amairone irovaneenkaroOvavisaakotairi, Pava. 14IriitakeraJesucristo shinetashitainchari apaniroirovamaiteri.tairo okaratzi akaariperoshireyetake. Iroikovairi inkiteshiretakaayeetai,onantyaari irashiyetai irirori,ayimaneenta ankantya antayetairokameethari.

15Irooyetakera iroka, piyotaantayetairi.Pishintsithatantero.tyaari.takaantero iroka,tero onkarate pinkantanteri.

Ineshinonka ovameethashiretairi

3 1

kaapiinteri janta kempisantzinkariite

tsiri pinampiki, eejatzi inkempitaiteri

1–3

367

jevariite. Eero ipiyathanetanta.

nairo kameethari. 2Eero ikishimatanairipashine, eero iñaanaminthatantashivaita.Aña etakotantaneri inkantya,shire irine eejatzi. 3Pairani tzimatsiakantayeveta aakaite,tzi, apiyathavaiyeta, tzipinashireanayetake,tari, eejatzi okaratzi anintakaashiyetari,ovaariperotapiintakeri pashine asheninka,anevetakoyetantaro opaiyetarika,amanintashiretantzi,yeta. 4Iro kantacha omatakarankijineshinonkayetai Ovavisaakotairi Pava,jetakoyetaari maaroni atziriite, 5arirajovavisaakoshireyetairi. Iro kantachatzimatsira opaita jantantakarori, teraaakajaantake antashityaarone apaniroakameethashireyetai.shimatsitakai irirori. Ikempitakaantakeroiri kivayetainemi, kempivaitaka

kantsi. 6Tema okaratzi jantzimoyetairiOvavisaakotairi Jesucristo, iriitakeraPava kantakaarori, jotyaantakairiTasorentsinkantsi intsipashiretziiyetaiokempivaitakaro irisakoperotziitakairimi.7

tero ikashiyakaayetakairi,

tyeeni añaayetai. Aritake okanta,irootake ikempitakaantairi iroñaakakameethashire anatzi,tantaneri jinatzi irirori.

8Omaperora onatzi iroka okaratzinokantakemiri. Irootake nokovantaripiyotaayetairi ikaratzi aventaanaariri

rotatya iroka,nairo kameethayetatsiri. Omaperookameethatake iroka,yeetyaaro. 9

mentavakaashiityaaro tsika ikantakotaitzimantayetakari pairani etakaantarori,

tya, tekatsi ompaitya, amenaantsionatzi. Ari pinkempityaari eejatziaririka iriñaanatzimentavakaityaarotsika okantakota Ikantakaantaitane.10Intzimerika ovashitero kyaaryoori ñaantsi okaratziniyotaantakeri pairani, iro ompo

chari, pinkaminaathateri. Eekerorikairiyaatakaatyeero,yeri. Eekerorika iriyaatakaatyeero eeropishinetaineri iriyotaantai. 11Temajiyotaitakeri irika ipiyaatya,shirevaitaatzi.vaita.

Apaniro ikantaitziri Tito12Notyaantatyeemiri Artemas. Eerorika

notyaantzimiri irirori, aamaaka irinotyaantemi Tíquico. Aririka irareetakyapisaiki eeroka, nokovira pimpoke eerokapomonthaiyaana Nicópolis-ki. Arinokoviri naaka nonkyaarontsitakoterijanta. 13Iriima Zenas iyotakoperotziroriikantakaantaitziri, ipoña Apolos, aririkaimpokimatanake iriroriite, pimpavakeripaavyiiri eeroka, inkashiyakaiyaariimpokanakerika. 14Tema maaroniaakaite, eero asaikashivaitanta,

yetatsiri.

Overaantarori ovethataantsi ipoña tasonkaventaantsi

15Maaroni jovethatami tsipayetakanarijaka.nari oshiretayetachari janta ikaratzietakotanari.yeetaimi maaroni eerokaite janta! Arionkantyaari.

3

368

* 10: Iroka vairontsi Onésimo iñaaneki iriroriite okempivaitaro akantziri aaka: Apantari.

Ovethataantsi1Naaka Pablo osankinatzimiro iroka.

Tema jashitakoventaitakenari naakaJesucristo jaka. Iriira notsipataka iyekiTimoteo nosankinatzimiro iroka.Eerokatake notyaantzini, Filemón,netakotane novimi,piintanari. 2Iro nosankinatzini Apiaotzimi nokempitakaantaari “chooki,”ipoña nosankinatziniri eejatzi Arquipoitzimi tsipayetakairi añaashintsiyeta.Irijatzi nosankinatzini kempisantzinkariiteikaratzi apatotapiintachari pipankoki.3Onkamintha ineshinonkayetaimiAshitairi Pava, eejatzi AvinkathariteJesucristo, kameetha irisaikakaayetaimi.

Iretakonka ipoña iroshirenka Filemón4Aririka noñaañaatakoyetemi, iniroite

nopaasoonketziri Pava. 5

kotakemi etakotane povantzi, kinatanepoviri Avinkatharite Jesús,tairi eejatzi ikaratzi jashiyetaari irirori.6Iro namanakotantami inkene eerokaitepikaratzi paapatziyavakaayetanaaposhireyetaa, pinkemathaperotanairokameetha okaratzi jantakaashiretaimiriCristo Jesús pikempisantairi. 7Iyekí,

naachari, irootake iñaantakarori iriroriiteitharomentashireperoyeta. Irojatziraoimoshirenkaanari eejatzi naaka,tharomenta nokanta.

Pablo ikantakoventziri Onésimo8Niyotzi iroñaaka,

taka Cristo nomonkaratakaimiromionkarate pantairi. 9Iro kantacha, intaaninonkovakotashityaami kapicheeni, temaniyotake tsika pikanta petakotanta. Pablononatzi naaka, antarikonatakena,jashitakoventaitakenari naaka Jesucristo.10

thataajatairi.keri naaka iriimi notomi, tema naakatakeoshiretakaakari Cristo jashitakoitana.*11Tema tekatsi apantavetyaarine irika,irooma iroñaaka ari irapantzimotaiyaamieeroka, ari inkempitzimotyaanari naakaeejatzi. 12Tema eejatzira notyaantaimiriOnésimo, itzimi netakoneentari. 13Oshekinokovavetaka intsipatyaanami naaka. Arionkantakemi irimpoyaatyaami eeroka

tziro Kameethari Ñaantsi. 14Aña iroaritatsi, tekeraatara nonkeme pinkantenaeeroka opaita pikoviri, te nonkove naakanoshintsiventemi pantero iroka, ironokovake eerokatajaantake kantatsineopaita pikoviri panteri.

15

thatantakamiri pairani, ari onkantyainkempisantantyaariri Cristo irojatzi

miri iroñaaka. 16Iro kantacha iroñaaka,

IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI FILEMÓN

369

* 20: Kantakotachari jaka “paakameethatairi Onésimo,” ikantatzi: Nokovataikepapantzimotaiyaana eeroka. Tema iñaaneki iriroriite ivairo onatzi Onésimo iroka: Apantaari.

tera intaani pinkempitakaantairipomperatane pikempivetarira pairani,aña pinkempitakaantairi iriimi pirentzipetakoperotane.riri eejatzi naaka.

tarira koñaaroini,taari eejatzi Avinkatharite. 17Temapikempitakaantana eeroka, naakapitsipatane, ari pinkempitairiri eejatziirirori paakameethateri,teri naakami paakameethatzi. 18

rika opaita kaari irinimotakaimi,tzimatsirika opaita jireevetzimiri,

nemi. 19Naaka,jaantzirori iroñaaka iroka. Omaperotatya,aritake nompinataimiro jireevetzimiri.Añaajaantake eerokatake ireeveperotananaaka novavisaakoshiretakaantaimira20Ari okanta iyekí. Nokovataike iroñaaka

inkantakaanaiyaami Avinkatharitepaakameethatairi Onésimo, temairootake otsinkaneentashiretenari.* 21Ironosankinatantamirori iroka niyotziraaritake pimatakenaro, tema aritakepimatakero ari panaakaanakero okaratzinokovakotakemiri. 22Nokovataike eejatzi,paamaventyaana niyaatashitemi pisaikieeroka, ari nomayimotapaakemiri.

tena, ari ishinetakero Pava omatya.

Ovekaraantakaro jovethatantaitzi ipoña itasonkaventantaitzi

23Ari jovethatami Epafras, itziminotsipatakari jaka jashitakoventaitanariCristo Jesús. 24Ari jovethatamiri eejatziMarcos, Aristarco, Demas ipoña Lucas,iriitake notsipatapiintakari jaka. 25

mintha ineshinonkataimi AvinkathariteJesucristo! Ari onkantyaari.

FILEMÓN

370

Pava jotyaantakeri Itomi iñaaventairi

1 1Pairani,yeri acharineete ompaityaarika, iri

kamantantaneri amerone ñaantsi. Oshekijapiipiitakero Pava,takeriri kamantantaneriite. 2Iro kantachaovakera iroñaaka, jotyaantakairi Itomiirirori iñaaventairi. Tema iriitake Itomijovetsikakaake pairani iroka kipatsi,

yetakeri. 3Iri Itomi ikempitakaantakariiriimi irovaneenkatane, shipakiryaaikanta. Ari ikempivaitari irirori tsikaikanta Ashitariri. Tema shintsinkantsionatzi iñaanetakari,tanta okaratzi jovetsikayetakeri jakakipatsiki.tziro omatantyaari inkiteshiretakaantai,jiyaatai inkiteki, saikapai irakojanoriki

tzi. 4Ari opoñaanakari janaakoyetziriimaninkarite Pava,tairi irirori.

Iri Itomi anaakoyetairiri maninkariite5 Tema Pava kantavairi:Notomi novimi eeroka.Naakatake pirintana iroñaaka.

Ikantavairi eejatzi:Naakatake pirintaa.Eerokatake notomintaa.

Tema Pava tekatsira aparoni maninkariinkanteri kempityaarone iroka. 6Apaataaririka irapiitairo irotyaantairi jaka

kipatsiki iponkitzitanakari itomiitari,inkantayeete:

karite Pava.7Tzimatsi eejatzi iñaaventakoitziri jakamaninkariite, jiroka ikantaitzi:

Iriitake matakairi imaninkariteinkempitakotyaaro tampyeenka.

Iriitake matakairi irotyaantaneeteinkempitakotyaarimi paampari.

8Irooma aririka iriñaaventakoteri Itomiirirori, jiroka ikantzi:

Pava,kathariventantai.

riite otzimimotziri irinchakiireinantari ipinkathariventantzi. Irokantacha aña eeroka mataironepintampatzikashiretai aririkapimpinkathariventantai.

9 Eeroka kovirori kameethari, iroomakaariperori ovana ovatsimaimi.

Irootake isaipatziitotantaamiri Pava,pimpinkatharitantaiyaari. Iriitakepivavane matakemirori.

shiretairi tema panaakoyetairipikaratapiintavetari.

10Jiroka pashine iñaaventakoyeetziriItomi, ikantaitake:

Pinkatharí, ovakera etantanakaripairani eerokatake ovetsikakerokipatsi.

Eerokatake ovetsikajaantakeroinkite.

JOSANKINAYEETZINIRI HEBREO-PAYEENI

371

11 Iroka okaratzi povetsikakeri, aritakeaperotaiya apaata, irooma eerokaari pinkantaitaatyeeni.

Ari onkempitakoyetaiyaaro okaratzipovetsikane aparoni paisatomairikithaarentsi.

12 Tema aririka ompaisatomaitakepiithaare, pankoviimaitziro,pamenai pashine ovakeraripinkithaataiyaari.

Arira pinkempitagairori apaataeeroka povetsikane kipatsi ipoñainkite.

Irooma eeroka ari pinkantaitatyeenieero pipashinevaitai.

Eero paperotaatsi.13Iñaaventakoyeetakeri eejatzi, ikantaitzi:

Pisaikapai nakojanoriki,riventante,

miri, aripaite paatzikantaiyaaripiitzi.

teri Pava inkanteri iroka. 14Temamaaroni maninkariite,yeetziri irirori irampitakoyetairi atziriiteintzime avisakoshireyetaatsine.

Iniroite ovavisaakoshiretaantsi

2 1Ontzimatye ankempisanterookaratzi jiyotaayetakairi, onkantya

eero ovashaantantaro. 2

riri pairani maninkariite inkamantantero.Tema maaroni kaari ovayempitatyaaroneinkempisantairo, jovasankitaayeetakeriipiyathatakaro. 3Aakara irimaperoyeeteirovasankitagaite,yetaaro iñaaventakoyeetziro iniroiteavisaakoshiretaantsi, otzimi jetapaintariAvinkatharite Jesús iñaaventapaintziro.Tema irootake ikamantayetairi aakaiteikaratzi kemayetajaantakerori.4Iriitajaantake Pava iyotakaayetakairori

kairi,ventantayeetzi, joñaakakaantakero kaariiñeetapiintzi,takero iroka, ari omatajaantakari ikoviriPava.

Itzimi matakerori jovavisaakoshiretantzi5Tera iri maninkariite irimatakayeri

tai apaata, otzimi noñaaventakemiri.6Añaajaantake atziriite irinatye intzimematairone. Tema ikantaitakeranki:

takotantariri?

yetairi?7 Aña kapichera jiñiiro iroñaaka

atziriite te iranaakotante, irimaninkariite anaakoneentakeri.

Iro kantacha, irootaatsi pamathaitairiinkene iñaapinkatharentsitai,otzimimotairi irovaneenkaro.

kane.8 Pinkempitakagaiyaari ikantaranki

aatzikiriri iisaneentane,yetaiyaari maaroni.

Arira inkantakayetaiyaari Pava atziriite,

tsine. Iro kantacha, tekera iriñaayeteroiroñaaka atziriite iroka. 9Iro kantacha,tzimatsi aparoni atziri jotyaantaitakeri,irijatzi ñaapaintzirori kapicheeni teiranaakotante, aña iri anaakotakeririmaninkariite. Iriitakera noñaaventziJesús.taka irojatzi ikamantakari, ipoña

thayeetantaariri, otzimimotairiirovaneenkaro.takairi maaroni,kayetai Pava.

10Ovana otampatzikatataike tsikaikenakaakero Pava ishinetakeri Jesúsinkemaantsivaitya, ari jothotyaakaakeriri

HEBREO- 1 2

372

* 3.3: Iriira Moisés kempitarori pankotsi, tema irijatzi isheninkamirinkaite judío-payeeniipaitayeetziri “Inampivanko Pava.”

onkarate iranteri. Tema Irika, itzimiashiyetariri maaroni,tziri itzimayetantari maaroni,jaantake kemaantsitakoventaari inkeneirovavisaakoshireyetairi, ari onkantyaintsipatantaiyaariri maaroni itomiitarijanta irovaneenkaroki. 11Jirokaokantakotajaanta, ikempitakaantai Jesúsirirentzi, tema ari akaratziri irintari Pava.Jirintari irirori itasorentsishiretakaantzi,

kaayetaira Jesús. 12Iro ikantantakaripairani:

tzi nirentziyetaari,Tsikarika japatotapiintayeta, ari

yeni.13Ikantake eejatzi:

Naventaane novairi Pava.Ipoña eejatzi ikantzi:

Jirika Naaka, notsipayetaari itomiite

nari.14Akantajaantayetakara aakaite

atziritzi, otzimi avatha, otzimi iraane, ariikantakari eejatzi Jesús irirori, irookantantakari ikami.paakeriri kamaari.

tariri kaamaneriite. 15Ari ikenakaakerori

kaayetaro kaamanetaantsi,

tsi iroorikami otzikayetanakaimi.16Omaperotatya, tera iri maninkariite

tairi. Aakara ipokashitake,taira Abraham-ni. 17

yetaira, ari okanta jimonkaraantaarori

romi pairani omperatasorentsijanori.Ovana ineshinonkatantataike irirori,ikyaaryootake imonkaraantakarori, iri

tantaarori akaariperoshirevetaka. 18Temajatziritakera Jesús ikemaantsitakaitakari,ari ineveshiretakaavaiveetakari. Irootakeimatantarori jineshinonkatai iroñaakaakaratzi ineveshiretakaavaitaitarokaariperori.

Iri Jesús anaakotziriri Moisés

3 1Iyekiite itasorentsishiretakaitane,

retaimi Inkitesatzi:kotaiyaari Cristo Jesús,kariri aparoni otyaantaari, irijatzi

janori. 2Ikantaranki aparoni otyaantaariikyaaryooventziro okaratzi ikantziririotyaantziriri. Ari ikantakari eejatzi Jesús.Ikempitakotakari Moisés-ni,ventakeneri isheninkapayeeni jashiyetariPava, itzimi ipaiyeetakeri “InampivankoPava.” 3Iro kantacha Jesús iriiramatzirori jiriiperotzi janaakotziriMoisés-ni, tema iriitake ovetsikakeriripairani. Iroovaitake ikantayeetapiintzi:“Piñaapinkathatero nopanko.” Temakaarira pankotsi inkantakoperoyeeteiriñaapinkathaitero,tzi ashitarori ipanko. Tema itzimiraovetsikirori pankotsi iriira iriiperotatsiri.*4Tema iri ashitarori pankotsika itzimiovetsikakerori, iroovaitake ikempitaakeropairani Pava jovetsikantayetakarorimaaroni. 5Ikantaitake:

vanko Pava.”Iro kantacha ikempitakomatsitakariirirori aparoni omperataari,

HEBREO- 2 3

373

* 4.1-11: Iroka imakoryaamento, tzimayetatsi oshiyakaaventachari jaka. Tema pairani,jimakoryaaventakerora, Pava jovetsikakeri kipatsi, ikempitakaantakero “imakoryaamento” iroka7-tapaintsiri kitaite jimakoryaantakari. Ikanta osamanitakeranki, ishitovayetzi Judío-payeenijanta Egipto-ki, 40 osarentsi ikekenavaiyetake, irojatzi jareetantakari kipatsiki otzimiishinetakeneriri Pava. Irojatzira iroka kipatsi ipaiyeetakeri “imakoryaamento.” Jirokaraoshiyakaaventachari iroñaaka kempitarori “Imakoryaamento” kempisantzinkariite, tema tzimatsikantatsiri: “Iro inkite imakoryaamento kempisantzinkariite.” Tzimatsi pashine kantatsiri: “Iro‘imakoryaamento’ iroka aventaashiretaneri irovavisaakoshiretante Pava, tema te onkovajaantyairiñaashintsivaitya onkantya iravisakoshiretantaiyaari.”

tairo onkarate avisatsineri. 6IriromaCristo, iriitajaantake tomintaririashitarori pankotsi, iriitake jevatairiikaratzi ikempitakaantaitaari pankotsi.Aritakera ankaratairi aakaite irikaiteipaiyeetakeri “Inampivanko Pava” aririkaankyaaryooventairi, kisorika ovanairiirojatzi ovekaraantapaakyaarone kitaite.

Imakoryaamento jashiyetaari Pava7Jiroka ikantakeri Tasorentsinkantsi:Pinkemairi iroñaaka Pava iñaavaitzi,ikantzi:

8 Eero pikisoshirevaitzi.Pikempitarikari pithokashitakanaripairani jiñaantayeetakana tsika teinampiitaro.

9 Arira ikovakaavetakana pivaisatziitenovasankitaayeterimi,retakana naaka,

Okantavetaka iñaavetaiyakarononeshinonkataiyakerini okaratzi40 osarentsi.

10 Irootake nokisantanakari,Nokantake: Ari ikantapiintatyaitzipinashirevaita,

riri.11 Noyatsimanekiini nokantanake:

ryaamentoki.12Iyekiite, ñaa povashaantzirikari Pava,Kañaanetatsiri.tzi, eero pithainkashirevaitzi. 13Iroaritatsi pominthashiretavakaapiintyaposhireyetaiya. Petataityaaroota iroñaaka

tairo kaariperori, irojatzi piñaantyaaroripinkisoshirevaite. 14

tanaiyaari Cristo,kyaarone kitaite, aritake añeero amaterointsipaminthayetai. 15

tari:Pinkemairi iroñaaka iñaavaitzi Pava,ikantzi:

Eero pikisoshirevaitzi.Pikempitarikari pithokashitakanaripairani.

16

kari, ikemataavetakaro iñaane Pava?¿Kaarima irikaite ijevatakeri Moisés-niipoñaakaakari Egipto-ki? 17¿Itzimikamaikisapiintayetakeri Pava okaratzi 40osarentsi? ¿Kaarima antapiintakerorikaariperori, itzimi aperotainchari jantatsika te inampiitaro? 18¿Itzimikamaiñaaventaitake inkantaitake:

ryaamentoki?¿Kaarima ikantayeetake piyathariite?19Ari añiirori kantakaantzirori kaarijareetakaayeetantaari, tema irokantakaantakerori te inkempisantaiyeni.

4 1Eenirora otzimi ishinetayetakairi

kaayetaimi imakoryaamentoki. Irootakepiñaapinkathatantaiyaariri, otzimikariompaitya otzikaavakemiri, iro eeropareetantaa.* 2Tema akemayetairoaakaite Kameethari Ñaantsi,yetaari ikantara avaisatziite pairani. Irokantapainchari irikaite,

HEBREO- 3 4

374

tyaaro ikemakoyevetavakari, tema te

kari. 3Irooma aakaite aventaayetakari,

toki.mento, ikantake:

Noyatsimanekiini nokantanake:

ryaamentoki.Aña ithonkatakero pairani Pavairantavaitane ovakera jovetsikantakarorikipatsi. 4

kota 7-tapaintsiri kitaite, ikantaitzi:Iroka 7-tapaintsiri kitaite,paakero irantavaire Pava,ryaake.

5

koitziri, ikantaitzi:

ryaamentoki.6Ari okantari. Irootake intzimantyaari tsikainkarate makoryaashireyetaatsine. Iriromapashineete etayetakarori, te irareetayetya,tema te inkempisante ikinkithaveetaniriKameethari Ñaantsi. 7Okanta avisanakepairani osheki osarentsi, japiitairo Pavaiñaaventai pashine imakoryaamento,ipaitairo “iroñaaka.takotairi David-ni, ikantakeranki:

tzi, ikantzi:Eero pikisoshirevaitzi.

8Aririkami irimatakeromi Josuéimakoryaaperotakaayetairimi pairaniavaisatziite, eerotya japiitairomi Pavaiñaaventaimi pashine imakoryaamento.9

chari imakoryaamentoperotaiyaarijashiyetaari Pava. 10

takeri pairani Pava jimakoryaaventakeroirantavaitane ithonkakero. Tema ari

tsine ari onthonkaiyaari irantavaitane.11Ontzimatyeera ankyaaryooventairo

areetantaiyaari amakoryaashireyetai,

akempiyetaarikari piyathayetaincharipairani. 12Tema iñaane Pava,tane onatzi, shintsiñaane okanta.Okempitakara aparoni osataamentotsitethoyempiperotatsiri apimitzikarateki, teoshenkaakanta ontoshenotonkiyetanteirojatzi inthomoi iipathantsiki. Iroora

taka ontoshiretatyeemi, irootake

tyaari, inkovashireyeeteri eejatzi. 13Temaikaratzi jovetsikayetakeri Pava tekatsiraaparoni materone iromanapithatyaarieero iñaantaari.tairo maaroni antayetakeri, iriitakeraamenakoyetairone.

Iri Jesús anaakotziri omperatasorentsijanori

14Irika Jesús, Itomi Pava, iriitakeanaaperotakerori inkite.takaantya omperatasorentsijanori.

retaari ikemayeetai akantake:santairi Jesús.” 15

rira omperatasorentsijanori, irootakejineshinonkayetantairi ontzimerikapomerentsitzimoyetaineri. Tema pairaniirirori, tzimavetaka ikovashirevetakari,ari ikempitakotakai añaayetziroavishimoyetairi aakaite. Iro kantachari,tera inkaariperotaajatapainte kapicheeni.16Irootake aventaantyaariri añaañaatairiJesús kempivaitaka aatashiretaatyeerimitsika impinkatharitai. Tema aritakeineshinonkayetai, ari inkaminthaayetaiaririka ankovityaashirevaite.

5 1Tema Pava ovakeri pairani atziri

nori. Iriitake kantakoventayetairineatziriite kaariperoshireyetatsiri. Iripomeyetairone jashitakaitariri Pava.2

tsitaari,tzimoyetariri. Irootake jiyotantarori

HEBREO- 4 5

375

* 5.7: Jiroka ikantakeri Jesús, jiñaañaatakeri Pava, ikantzi: “Ashitanarí, pishinetanarika,pintsiparyaakoventena onkarate nonkemaantsityaari. Iro kantacha eerora pimatanaro okaratzinokovavetakari naaka, iro pimate okaratzi pikovakaakenari eeroka.” Jirokara ikenakaakero Pavaikempisantakeri Jesús ikovakotakeriri, jamavetakaakeri ikemaantsiyetakari, ishinetakeriinkamimotante jovañagairi eejatzi.

chari atziriite ikaratzi pokashitziriri,masontzishireyetatsiri eejatzi. 3

taro irirori ipomeventa okaratzi

neri ikaariperoshirevaitzi, jantziroikempitapiintziniri atziriite. 4

chane apaniro, aña Pava ovayetziriri,ikempitaakeri jovakeri pairani Aarón-ni.

5Ari ikantakari eejatzi Cristo, te iri

taari omperatasorentsitaari onantariintharomentaventaityaari. Aña Ashitaririmatakerori, ikantziri:

Notomi novimi eeroka,Naakatake pirintanaa iroñaaka.

6 Ipoña ikantake eejatzi:

rentsitaarite,Ari pinkempityaari ikantarankiMelquisedec.

7Tema pairani jatziritapaintzi Cristo,jiraaneentaka jiñaañaatakeri Pava,ikaikaimatake shintsiini jamaniri. AñaPava, otzimimotziri ishintsinka, arionkantakemi irovavisaakoteri eerojovamaantayeetari. Tema Cristoñaapinkathatasorentsitaneri jinake,ikempisantakeri Pava ikovakotakeriri.*8Okantavetaka Cristo iriivetaka ItomiPava, ikemaantsitapainta, tema arijiñaakero tsika okanta ikempisantaitzi.9Ikanta jimonkaratakaayeetakeri iranteri,arira omatakari jovavisaakoshiretairiinkarate kempisantairine,tyeero iravisakotai. 10Ari okantakari,Pava omperatasorentsitakaariri, ari

rentsitakaakari pairani Melquisedec.

Ikamantantaitziro aririkaovashaantero aventaashiretari

11

miri tsika ikantakota irika. Iro kantachaovana opomerentsita nomatemiro, temakisoshire pikantayetaka, osamanionkantya pinkemathatantyaarori. 12Temaari osamanitakera, noñaajaantakemieerokatake iyotaantayetanaatsinemi. Irokantacha eeniro okova intzime impaityaiyotaayetemine eerokaite, irojatzi

tziro iñaane Pava. Okempivaitakaro tsikaikantaitziri aparoni ithotaayetziri, tekera

tsi. 13Ari pikantari eerokaite,take eenchaaniki ithotaayetziri, tematekera piñaantapiintayetyaaroota otzimikameethashiretakaantatsiri. 14Iriima

tsi,takarori, te opomerentsitzimotariiriyotero otzimi kameethatatsiri, otzimikaariperotatsiri.

6 1Ontzimatye niyaatakaanakeroniyotaaperotemiro pashine tsika

ikantakota Cristo.miro okaratzi piyotziyetakari eerokaite,okempitatya okantakota iroka:Jovashaantayeetairo kaariperorikaamaneshiretakaantatsiri.reyeetanaari Pava. 2Jiyotaayeetakemiroeejatzi oviinkaataantsi,patziitotaantsi, eejatzi irañaakaayeetairikamayetatsiri,tairi kaariperoshireri. 3Irootakeraaatakaantyaarori pashinetatsiri,tha iri kovatsine Pava. 4Onkamintha eeroamenaashivaita pikemathayevetavakari,

HEBREO- 5 6

376

* 6.18: Tema tzimatsi apite kantakotachari jaka kaari inkantayeete impashinetakaayeetairo.Jiroka etarori: “Pava te ithaiyaneta, aritake omonkarataakya okaratzi ishinetaantakeri.” Jirokaapitetanaintsiri: “Tekatsi pashinetakagairone ipairyaaka apaniro ivairoki Pava, tema tekatsianaakoterine irirori.” * 6.19: Iro iñaaventakoyeetzi tontamaitatsiri jotantayeetantaroritasorentsipanko, iro ipaitayeetzi tasorentsisaante onatzi janta.neri, tera iraakoventyaaro inkyaapiinte. Iro ikantayeetzi “ari janta joñaakanta Pava.” Irootakeraoshiyakaaventarori inkite tsika janta añeeri Pava apaata.

itasonkaventayeevetakami,vetantakami Tasorentsinkantsi, 5

vetakaro okameethatzimotzimi iñaanePava, piñaayevetakaro eejatzi ishintsinkaonkarate irooñaarontayetairi apaata.6Tema ikaratzi ñaayevetakarori iroka,ipoña jovashaantairo,

rori iyaariperonka. Kempivaitakami

kaantairimi Itomi Pava, kempitavaitakairiimi thainkimavaitairinemi eejatziipiyotaiyani atziriite. 7Okantarankiaparoni ovaantsi irenkapathatziri inkane,aririka impankiitantyaaro, iroorika

tsitachari, iriira Pava tasonkaventakeriripankitakerori. 8Irooma iro iyoshiitachaneoshookake kitochee, ipoña tovarishi,tekatsira apantyaarone, katsimashireinkantya pankitakerori, intaayeetairoapaata.

9Irooma eerokaite, netakoyetané,niyotajaantzi eerora pikempitakotaronoshiyakaaventakeri, tema niyotaiyininaaka pantanairo kameethari ovakerajovavisaakoshireyeetaimi. 10Tema Pavatampatzikashire inatzi,miro pantayetakeri eerokaite,naari ikaratzi pairyaayetairiri Irirori,eekerora piyaatakaatziiro petakoyetari.11Irootakera nokovakoyetaimiri, aripinkantapiintatyeeya poñaakantairopinkyaaryooshireyetai,

yarini. 12Iro eero piperashiretanteeerokaite,

nai, ikaratzi kamaitanaarori. Temairiitake aayetairone ishinetaantaitakeri.

13

keneri Abraham-ni, tekatsira aparonianaakoterine Pava intzime impairyaakeroivairo, iri iyoterone eejatzi omaperotatyairimonkaravainete. Aña iri pairyaachariapaniro ivairoki Pava, 14ikantakeriAbraham:

Omapero nontasonkaventemi Naaka,Omapero noshekyeemiri Naakapincharinentyaari.

15Tera irathavaavainetatyeeyaAbraham-ni, amatsinka joyaaventaka,jiñaakero ishinetaitakeneriri. 16Temaaririka inkovapiinte atziriite iriyoteomaperorika omatya ishinetaantziri,

riri,vainete. 17Ari okempivaivetakarookaratzi jantakeri Pava, ipairyaaka iriroriomatantyaari ishinetaantakeri. Tekatsikanterone impashinetakairo okaratziipampithashiretakari iranteri. 18Ariokanta otzimantanakari apite kaariikantayeetai impashinetakaayeetairo. Iroomatantari ayotai te ithaiyaneta Pava,irootake poshenkashireperotairi aakaiteaventaashireyetaari Irirori, ayotzi ariomonkarataiya oyaakoneentari.* 19Irooyaakoneentanka joshiyakaaventaitziri

tziirori iniroite pitotsi eero amaatanta.Ari okempitari oyaakoneentanka,ayeentaperoshire ovayetai. Irootakekantakaarori ankempitakotantyaariri

taro tontamaitatsiri.* 20

HEBREO- 6

377

* 7.1: Iroka vairontsi “Salem” irootake ipaitaitziri nampitsi Jerusalén pairani tekera inampitaroJudío-payeeni janta. * 7.2,4-6: Jiroka kantakotachari ipakeriri Abraham-ni pairaniMelquisedec. Aririka iraapithatante jovayirita Abraham-ni onkarate 10, aparoniirashitakaakyaari Melquisedec. Ari ikantakerori maaroni jaapithatantakeri, ontzimerika 10,aparoni irashitakaakyaari Melquisedec.

pyaarori aakaite kantatsi ankyaayetaijanta kempitakarori iroka, aririka

kaaventaitakeri kyagaintsiri janta. Temairi Jesús joshiyakaaventake pairaniMelquisedec.rentsijanori iroñaaka,tyeeni irirori.

Iromperatasorentsinka Melquisedec

7 1Tema Melquisedec,ventantaintsi Salem-ki,

rentsite inake Jenokisatzi Pava. Iriitakeaavairiranki ipiyaaro Abraham-nijaperotakeri pashine pinkathariitejovayiritari, itasonkaventavairi.* 2Irijatziipakeranki Abraham-ni ovaakarontsiokaratzi jaapithatantakeri jovayirita.Tema Melquisedec,ventachari ivairo. Jiroka etarorioshiyakaaventa:shireri.venta ivairo ipinkathariventantziSalem-ki: “Pinkathari saikakaantatsirikameetha.”* 3Te iriyoyeetero ivairoashitariri, te iriyoyeete eejatzi itzimiicharineyetanakari. Kempitavaitaka teontzimemi tsika ipoñaantanakari, tsikaithonkaka eejatzi, ikempitakotakari ItomiPava,sorentsitaaritzi.

4

dec. Tema Abraham-ni,yetanakari aakaite, iri ipake pairaniokaratzi jaapithatziriri pinkathariitejovayiritakari. 5Iroora kempitakaroriokaratzi jantapiintayetakeri pairaniLeví-mirinkaite. Ipayeetziri aparonitzimimotziriri isheninka ontzimerika 10,

tane irantayeteri omperatasorentsitaari.Iro jametaiyarini, tema irimirinkaiteinatzi icharineyetari Abraham-ni. 6IriimaMelquisedec kaari asheninkataa-judío-yetzira aaka, kaari ayotaajatziipaita charinetariri. Iro kantacha,Abraham-ni,neri pairani, iriitajaantakera pakeriMelquisedec aparoni karatatsiri 10jaapithatantakeri jovayirita. IpoñaMelquisedec itasonkaventajaantanakeriAbraham-ni. 7

yeetzi: “Itzimirika tasonkaventantatsiri,janayiri itzimi itasonkaventaitziri.”8Itzimirika ipayeetziri aparoni opaitarikakaratatsiri 10 jaka kipatsiki, atzirijinayetzi, kaamaneri. Iriima Melquisedec,kempivaitakami kañaaneri irinakemiirirori. 9Irojatzi jantakeri Leví-mirinkaite,ikaratzi ipashitapiintayeetaari. Aña

tsinemi, tema irootake jantakeriivaisatzite Abraham-ni, 10etanakaro

ranki Melquisedec jomonthaantavaaririjovayirita.jate Leví-ni, aritake jantzitakaroAbraham-ni iroka.

11Pairani,taari, icharineete Aarón-ni inatzi,ikantayeetziri “Leví-mirinkaite.” Ariokanta Ikantakaantaitakeri. Iro kantachairikaite omperatasorentsitaari,jaantero irovameethashiretante. Arimiirimatakero,taimi pashine omperatasorentsitaarikempitaariri Melquisedec,tariri Aarón-ni. 12Omaperora itzimaipashine omperatasorentsitaari kaariicharineta Aarón. Irootake ovashi

HEBREO- 6 7

378

yaari Ikantakaantaitane, onantyaariintzimai pashine omperatasorentsitaari.13

riri Melquisedec, kaarira icharineeteLeví-ni, pashinemirinkaite inatzi, kaaritzimaajatatsine aparoni isheninka intzimeiromperatasorentsitaityaari. 14Irikakempitakariri Melquisedec, iriiraAvinkatharite Jesucristo,takari Judá. Tema pairani irosankinarekiMoisés-ni,sorentsitaarite charinetariri Judá.

15Ari okoñaaperotziri ontzimatye impoke

rine Melquisedec, 16

vetya inkempityaari oñaaventziriIkantakaantaitane itzimi icharinematsitariLeví-ni. Aña iri kempityaarine aparonitzimatsiri ishintsinka, kaari kaamanetatsine.17Tema iri jiñaaventayeetake, ikantaitzi:

rentsitai,Ari pinkempityaari ikantarankiMelquisedec.

18Ari okanta,veetakari, otzimi irovashaantaite, teraomatero ovameethashiretante, eenirokovityaachari. 19Tema tekatsi aparoniovameethashirete Ikantakaantaitane. Irokantacha otzimaira pashine impoyaataarori,

yaari Pava, tema iro oyaakoneenteri.20Irootakera ishinetaakairi iroka Pava,

tema iriitakeranki pairyeencha apaniroivairo iriyoyeetantyaari omaperoomonkaratya. 21

tasorentsitaintsiri, tera impairyaajatyaPava jovayetantakariri irikaite. Aña, iriipairyaaventaka pashine, ikantakeri:

Iri Pinkathari pairyaamentakami, tejoipithokanetziro iñaane.

rentsitai,Ari pinkempityaari ikantarankiMelquisedec.

22Ari okanta, iriitakera iroñaaka Jesús

taiya okaratzi jantzimotavakaitakari,

nakarori pairani jantzimotavakaitakari.23

sorentsivetainchari, osheki tzimaintsiriimpoyaayetakariri iriroriite. Temaikamapiintayetake irikaite, te onkanteiriyaatakairo irantayeterimi, aña

rine. 24Iriima Jesús, kañaaneri jini irirori,iri kantaitaachane iromperatasorentsite.25Ari okanta,tapiintairine okaakishiretaiyaarine Pava,inkantakoventapiintairi.

26

rentsitaari akovityaaperovetakari. Jirokaikantari irirori: Itasorentsishiretzi,ikameethashiretzi, ikiteshiretzi, teisaikimoyetairi kaariperoshireri,rotairo inkite. 27

tyaari omperatasorentsijanovetaincharipairani. Tema aririka impomeyeteneriatziriite jashitakaayetariri Pava, jetaro

keri ikaariperoshiretzi. Iriima Jesúsjothotyaakero maaroni, jimonkaratakero

tyaari ipomeyeetziniriri Pava. 28IkaratziomperatasorentsitakaayetakariIkantakaantaitane, atziri inayetzi,shipetashireri, ikaamaneyetzi. IriimaItomijanori Pava pokaintsiri avisakerankiosheki osarentsi,takaakeri Pava ipairyaakaranki ivairoki.Iri monkaratajaantakerori kameethaini,arira onkantaitaatyeeni.

Iri Jesús kantakoventantaatsi ovakeratantaari antzimotavakaantsi

8 1

jaantari ikantayeetakeri:kera Cristo omperatasorentsiventairi, irisaikaatsiri irakojanoriki Pinkathariperori,

HEBREO- 7 8

379

itsipataari ipinkathariventantai inkiteki.2Okempivaitaaro ari irantavaitemitasorentsithaanteki, iro kantacha, tera ariirantavaimatsite tasorentsithaantekiotzimi jovetsikakeri pairani atziriite, añainkiteki jantavaitai, tsika otzimijovetsikakaantairi Pava. 3Tema ikaratziomperatasorentsitaintsiri pairani, tzimatsijashitakaariri Pava, ipometayetziniri. Ariikempitakari eejatzi Jesucristo, tzimatsiopaita jashitakaariri Pava. 4Iro kantacha,te onkantavetya iromperatasorentsitemiJesucristo, isaikantavetapaintari kipatsiki,te oshinetakaantero Ikantakaantaitane,tema te isheninkamirinkaitetari Leví-ni.5Tema irikaite omperatasorentsitaarioshiyakaarontsi inamatsiyetake, añatzimatsi iñaamampyeetakari tsikaonkantaiya kyaaryooperoini jantainkiteki. Irootake ikantayeetakeriripairani Moisés,kero tasorentsithaante, ikantayeetakeri:

Pinkempitakaantero povetsikero,tsika okanta piñaamampyaakarootzishiki.

6

taari jinatzi,tsitaitaari atziri. Tema Pava jovakerataipashine antzimotavakaantsi,gaine iroñaaka Cristo ikantakoventayetai,irootakera anaakotairori okaratziishinetantavetakari pairani,tairori etakarori antzimotavakaantsi.7Tema tzimatsi kovityeenchari etakarori

take, irootake okovantakari ontzimepashine ovakerari, impoyaataiyaarone.8Jiroka otzimi kovityeenchari, temaikantaitakeranki:

Ikantzi Avinkatharite:Pamenero onkarate avisatsineriapaata,

riri icharinepayeeni Israel-ni,icharinepayeeni Judá-ni.

9

kaantsi,movetakariri ivaisatziite.

Tema pairani nokempitakaantaarinakathataatyeerimi,

vantaariri Egipto-ki.Tera imonkaraamaitaro iriroriiteokaratzi nantzimotavakaiyaari,

Iro opoñaantari novashaantzironokempoyaaventziri.

Arira ikantake jiñaavaitakePinkathari.

10 Japiitakero iñaavaitake eejatzi,ikantzi:

Jiroka ovakerari antzimotavakaantsiiriñeeri apaata Israel-mirinkaite:

Ari niyoshiretakaayetairi kameetharionkarate irantayetairi.

tyeenerimi nokantakaantane,Naakatake inkempitakaantai Ivavane,Iriiyetake nashitaiyaari Naaka.

11

taiya,Intaani ikantayetairi isheninka:Piyoshireperotairi Avinkatharite.

Tema maaroni iriyoyeetaina.Ari iriyoyetaina iriiperoriite irojatziashinonkaaneriite, maaroni.

12

shireyetake,Ari nompeyakotaineri.

13

kaantsi ovakerari,” ari jiyotakoyeetziroriiroka etavetakarori, kempivaitakepaisatorimi onatzi. Tema okaratzipaisatotaintsiri, jookayeetziro.

9 1

kaantsi, iro ikantakaantakeri Pavairiyotayeetantyaari tsika inkantaityaiñaapinkathayeetairi. Ari oñaaventari

thayeetairi. 2Iroka tasorentsithaante,

HEBREO- 8 9

380

* 9.4: Ikantakoyeetziri jaka poreryaari, iriitakera oro. * 9.12-13,19: Jiñaaventaitziri jakaikantaitzi piratsi, iri iñaaventayeetzi cabra-payeeni ipoña vaca.

tziro. Janta antarosaantetzi tsikaikyaapiintaitzi, ari jovayeetakeriootamentotsi, menkochaaniki, ipoñatasorentsitanta. Ari ipaiyeetzirori“tasorentsisaante.” 3Irooma inthomointa,tsika ithatashiitakero tontamairi,naki okanta.tsisaanteperori.” 4

taitarori kasankainkari, ari osaikirieejatzi tasorentsinaki.tanta poreryaari iroka. Ari ovakotariinthomointa eepiyokiini “maná” jovetsikañakitashiitakero poreryaari.tziro ikotzi Aarón-ni shookaintsiripairani, ari osaikitari eejatzi mapikotatsika osankinataka antzimotavakaantsi.*5Okanta jeñokiini tasorentsinaki, arijovayeetake jovetsikaitziri iroshiyakaaromaninkariite, iriitake otsimankantakaroishivanki otatari tasorentsinaki. Iroipaiyeetziri “Ineshinonkamento.” Iro

miro tsika okantayeta aparopayeeni.6Aritake jovetsikayeetakero maaroni

iroka.

saante, ari jantayetzirori inkeneiriñaapinkathatasorentsite. 7Irooma

saanteperoriki, intaani ishinetaitziri inkyeomperatasorentsijanori. Aparosatziraikyaapiintzi osarentsiki. Aririka inkyaakejanta,tyaaro ipaitayeetziro “IneshinonkamentoPava.tyaariri Pava, eero jovasankitaaventantariiyaariperoshirenka. Ari ikempitaayetziririeejatzi atziriite kaariperoshireyetatsiri.8Ari okanta, tzimatsi jiyotakaayetairiTasorentsinkantsi, jiroka okanta: Pairaniotzimantavetari tasorentsithaante, teonkante inkyaayete atziriite janta

otasorentsisaanteperotzi. 9Jirokaokantakota: Aririka impayeeteri Pavajashitakaitariri, aririka impomeyeeteneri,

tairo ipampithashiretari. 10Aña intaaniintzitaiyaaro ovaritentsi, jimireyeetari,inkivayetapiintaiya eejatzi. Iroikantakaantaitakeri otzimi koñaayetatsiriirantayeetero, irootake irantayeeteirojatzi irovakeratakaantaiyaarori Pavaantzimotavakaantsi.

11Ari mataka ikoñaatai Cristo, iriitake

taari. Iro kantacha,tsisaanteperoriki otzimi jovetsikayetakeriatziriite, aña jimatakero inkyaake irirori

karo iroñaaka, otzimi anaakoperotantatsiri.12

tapiintatsiri tasorentsisaanteperorikiiraanake iriraane piratsi. Aña iriitajaantake

tero iriraane, inkene iriñaayetairo maaroniari inkantaitaatyeeni iravisakoshireyetai.*13Oshiyakaaventziro aririka ookimotyaariPava iriraane piratsi, eejatzi isamampote,kempivaitaka iro kitevathatakairine atziriitzimi antakerori ipinkayeetziri. 14Iroomairiraane Cristo, iro maperotakeroriokantakaakaro pikiteshiretantayetaari.Tema ikempitara irirori tekatsi ompaityainkenakaashityaari,chari irovaiteri,kantsi.rori pipampithashiretane,kero kaamanetakaantatsiri.tye pantayetairo okaratzi ikovakaimiriPava, Kañaaneri.

15Iriitakera Cristo itzimi jotyaantakeriPava inkantakoventairi atziriite, ari okanta

HEBREO- 9

381

* 9.19: Kantakotachari jaka inchashiteva, irootakera ipaiyeetziri eejatzi “isopo.”

jovakeratakaantaarori antzimotavakaantsi.

kaantsi, ontzimatye inkame aparoni, iroiravisakotantaiyaari piyathatakaroripaisatori antzimotavakaantsi. Ariiriñeetairo ishineyetakairo pairani ankanetai. Iroka antzimotavakaantsi,iroovaitake aparoni osankinarentsi tsikaoñaaventayeta okaratzi jashiyeetari,

yaarone aririka inkamaminthatakeashitaaniri. 16Iro kaari jiyoperoyeetanta

tantari, intaani jiyoyeetzi aririka inkamakeashitaaniri. 17Eenirora jañi ashitaaniri, eero

yaaro. Intaani impayeetairi aririkainkamake. 18Ari okempitari,tantanakarori paisatori antzimotavakaantsi,tzimatsi ipaita kamaintsiri, iriraanerajetantayeetanakari. 19Tema pairaniithonkakero Moisés iñaanatakeneri atziriiteIkantakaantane, jaake iriraane piratsi,itentaakero jiñaa, jaake inchashiteva,jankoviitake kityonkamaitatsiri,takaro osankinatainchari,riri eejatzi atziriite.* 20Ikantakeri:

rone antzimotavakaiyaari, irootakeikantakaantakeri Pava.

21Itsikirisantakaro eejatzi iraantsi jantatasorentsithaanteki, ari ikempitaakeroriokaratzi saikatsiri inthomointa. 22Ariokanta, tema kempivaitaka aririkamiintsikirisantaityaaro iriraane piratsi,imonkaratanairo Ikantakaantaitziri,kempivaitaka iroomi oitevathatantatsine.Tema eerorika otzimi iraantsi, eeroipeyakotantairo Pava kaariperori.

Iri Cristo matakerori jovavisaakoshiretantzi23Irootake ikamimentantari piratsi

ipomeyeetziniri Pava kempivaitaka

inkitevathatakaantatyeemi. Irootakekempitakarori okaratzi avisaintsiriinkiteki,tante Cristo, inkiteshiretakaantayetairi.Iro anaakotakerori ikamimentantzipiratsi. 24

saanteperoriki irovetsikamatsitaneatziriite.cha inkiteki tsika ikenai Cristo,koventayetai isaikira Pava. 25Tema tejapiipiitapaintziro Cristo ikamimotantzi.

tsitaari itzimi kyaavetapiintachari

roriki. Te iri ashitaajatyaarone iriraaisakotayeetziri. 26

taari,tante.ventantyaami ovakera ovetsikantakarikipatsi.paintzi.paakero kaariperori. 27Iroovaitakeikantaitziri: “Maaroni atziri aparosatziokanta ikami,rone ishire.” 28Iro jantakeri Cristo,

tari osheki kaariperoshireri. Iro kantachaeejatzi inkoñaatapai apaata irirori,eerova ikemaantsitakaitavaari, aña

keriri.

10 1Iroora Ikantakaantaitaneoshiyakarori aamparentsi. Tema

nete ovatha, intaani jiyotayeetzitzimatsira ipaita ashitaro iraampare. Ariokantari eejatzi Ikantakaantaitane,

tsine. Ikantakaantaitake ontzimatyeimpometapiintayetaineri Pava maaroniosarentsiki,peroshiretziri atziriite antayetakerori.

HEBREO- 9 10

382

2

tante, ikaratzi antayetakero arimiirovashaantakeromi, tema aritakemioiteshiretakeri,

rori. 3Aña te ari onkantya,takeri avisayetzira osarentsipayeeni,ipometapiintayetziniri Pava,shiretakotaro iyaariperoshirenka. 4Temajovamaayetapiintziri piratsiiteikapathainkatakaitziri, tera omateroompeyakoperotero iyaariperonka atziri.5Irooma ipokakeranki Cristo jakakipatsiki, ikantakeri Pava:

Te pinkovamatsitairo iramayeetaimipiratsi jashitakaayeetamiri,yeetzimiri.

Aña naakatake potyaantake natzirite,

miri.6

tzimiri piratsi okantakaantziroiyaariperoshirenka irikaite.

7 Nonkante Naaka:Pavá, nopokake naaka nantairookaratzi pikovakaakenari eeroka,

Tema aritake josankinatakoyeetakenapairani onkarate nanteri.

8Pinkinkishiretero kantatsiri jaka:Te pinkovamatsitairo iramayeetaimipiratsi jashitakaayeetamiri,impomeyeetaimiri. Te onimotemi

renka.Iro kantacha, ¿kaarima ikantakaantaitziriiroka? 9Intsityaa pinkinkishireteropashine kantatsiri:

Nopokake naaka nantairo okaratzipikovakaakenari eeroka,

Iroka apiitainchari ikantaitakeri,taro etanakarori pairani. 10Aña ikovakePava onkempityaaro ivatha Cristo okaratziipomeyeetziniriri,tantapaintariri maaroni atziriite. Ariraopoña jovameethashireyetai aakaite.

11Pairani,taari jaminiri Pava jashitakaariri,tziro kitaiteriki ipometziniri piratsi.

kaantero kaariperori. 12Irooma Cristo,aparosatzi ishinetaka irovamaaventaiteriiyaariperonka atziriite, ipoña isaikai

ventantzi, 13ari isaiki joyaaventa irojatziiroitsinampaantaperotaiyaariri,kaantairi imakoryaakiimento. 14

tantakero iyaariperonka atziriite, ari

tairi. 15Ari ikempitakari Tasorentsinkantsijiyotakaakai omaperotatya. Tema irietakaro josankinatakaantake:

16 Ikantake jiñaavaitake Pinkathari,ikantzi:

Jiroka ovakerari antzimotavakaantsiiriñeetairi apaata:

Ari niyoshiretakaayetairi kameetharionkarate irantayeeteri

tyeenerimi nokantakaantane.17Eekero ikantatzi:

Ari nompeyakotaineri ipiyathataka,jantayetakero kaariperori.

18Tema aritake ipeyakotantairo Pavaikaariperoshireyeetzi, te ariperotaiimpomeyeetaineri iroñaaka.

19Irootake iyekiite, tema kapathainkaikantaka Jesucristo jovamaantaitakariri,aventaashire antsipashiretaiyaari Pava,

tsisaanteperoriki. 20Tema jatziritakeraCristo, irootake okantantaari ankyaayetaiinkiteki,tyeemi ithatayeetakero tontamaitatsiritasorentsisaanteperoriki. Aakaraomapokayetaarori iroka kaari jimayeetzipairani, irootake kañaanetakaantaatsiri.21Ikempitaari iroñaaka Cristo iriimiomperatasorentsijanoventaineri akaratzijashiyetaira Pava. 22Ari okanta.

HEBREO- 10

383

retaiyaari Pava, mapero ankantyaoshiretaiyaari. Kiteshire ikantakaayetai,

rori.tyeeromi jiñaa kiteshaari. 23Kisoovanakero aventaashiretaari,takai akantake: “Noyaakoneentane inatziCristo.” Tema tsika itzimi shinetakairori,kiso jovakai irirori. 24Ontzimatyeampampithashiretakotairo tsikaonkantya aminthashiretakaantyaariripashine iretakotantya, irantayetairokameethari. 25Eero ovashaantziroapatotapiintya, tema tzimayetatsiovashaantayetakerori. Aña ontzimatyeaminthashiretakaiyaari akarataiyini.Eekero aatatye antanairo ayotaira aritakeimpiye Cristo.

Ikamantayeetariri antzirori inintakaanekiini kaariperori

26

tsiri,tanakero, impoña aatakairo antayeterokaariperori, tera impeyakoitairoayaariperonka. 27Aña ikamantayeetatyeeantharovashirete irovasankitayeetai,tema Pava iraperotairi intaayetairiikaratzi kisaneentakeri. 28Pairani,intzimerika piyathatakyaaroneIkantakaantane Moisés,tari, aña jovamaayeetziri inkaraterikamava kantakoterine.keri eejatzi inkarataajaterika apitekantakoterine. 29¿Tema omaperota

rori jantzimotajaantakairi Itomi Pava?

taro kaari apantaro,

tantake. Ari ithainkashiretakerorijantzimotantziri Pava ishinetaavetaniriintasorentsishiretakairi. IkaviyavaitakeriTasorentsinkantsi neshinonkataneri.

30

tsiri:Naakatake ovasankitaantatsine,Naaka piyakoventantachaneri.Iroora ikantakeri Pinkathari.

Ikantaitzi eejatzi:Jovasankitaayetziri Pinkathariikaratzi jashitaari irirori.

31

yeetakemi jiyotayeetai iriitajaantakemiovasankitaayetantaatsine Kañaaneri Pava!

32Pimpampithashiretakotya. Temaeerokayetake pairani kempisantanaintsiri,kempivaitaka pinkitainkatakotaatyeemi.

kami. 33

tzimi, jovatsinaayetzimi tsikaipiyotayeeta. Piposhenkayetakariavishimoyetziri okaratzi piñaakerieeroka. 34Piposhenkayetakari ikaratzijashitakoyeetakeri, piñaayetakero eejatzijaapithayeetakemiro tzimimoyetzimiri.Iro kantacha,shiretanaka, tema piyotaiyini onkaratepiñeeri apaata, osheki okameethaperotzi,te othonkaneta. 35Irootake eero

naari, tema iniroite impinayeetaimiapaata. 36

nairo ikovakaayetzimiri Pava, ari

miri.37 Tema ikantzi Pava:

tzimataintsiri,Eero osamani inkantya.

38

shireri,yaaro.

Irooma aririka impiyashiretai, eerorajinimotakaanaro.

39Irooma aakaite, te akempitari ikaratzipiyashiretachari, itzimi iraperoyeetairi.Aña oshireyetaara aakaite, ari añeeroañaashireyetai.

HEBREO- 10

384

Aventaashirenkantsi

11 1

renkantsi. Okempitatya aririkainkantashireete: “Aritake omatakyanokovaperotane.jaantake aritake omatakya ikoviri,onkantavetakya tekera iriñeero. 2Iro

rori okanta Pava iñaaventantakaririkameethaini. 3Iro aventaashirenkantsikantakaarori amatantarori akemathatairotsika okantajaantaka jovetsikantakaroriPava kipatsi. Intaani jiñaavaitake,matanaka ovetsika. Ari opoñaanakariovetsikanaka iñaayeetairi iroñaaka kaarikoñaataajatatsiri pairani.

4Iro iraventaashirenka Abel kantakaariipometantakaniri Pava jashitakaariri,

tariri Pava. Iro ookimotakari ipometakeriAbel. Ari ikantake Pava: “Kameethashireinatzi Abel.” Okantavetaka ikamake Abel,

jaantaka irojatzi iriñaavaitemi irirori,tema iro kantakaarori ikempisantake.5Iro iraventaashirenka Enoc kantakaarijaantaitaariri, te iriñeero inkame. Teiriñeetairi, tema inkiteki jagairi Pava.Pairani eeniro isaiki kipatsiki, ikantakeriPava:nari.” 6Tema aparoni kaari materoneontzime iraventaashirenka, te onimoteriPava.tairi Pava, ontzimatye inkempisantai,omapero tzimatsi Pava. Ontzimatyeinkempisantai ari irimatakaayetairi Pavainkarate kovaperotaatsine iriyotairi. 7Iroiraventaashirenka Noé kantakaarijovetsikantakarori iniroite pitotsi inkeneirovavisaakoteri isheninkamirinkaite.Kyaaryoo iñaapinkathatasorentsitanetakeirirori. Tema iri Pava kamantakerionkarate avisatsine, kaari iñeetaajatzipairani. Iroora opoñaantari jiñeetakero

iro apantaperotaro irovasankitaayeetairiosavisatziite.riri Pava,neriri kempisantaneriite.

8Iro iraventaashirenka Abrahamkantakaarori ikempisantantakariri Pavaikantakeriranki irishitove inampikiiriyaatero pashine nampitsi otzimiishinetaakeneriri. Iro jantakeri Abraham,jatake okantavetaka te iriñeero tsikairiyaatenta. 9Iro iraventaashirenkaAbraham kantakaarori jimatantakarorijinampitaro pashine kipatsi tsika teitzimapai isheninka irirori. Ari isaikakeriipankoshetatari meshinantsimai. Ariikempitaakari Isaac, Jacob, tema irijatziishinetaayeetakeneri eejatzi. 10Irojimatantakarori Abraham inampitakaro,tema jiyotzi ari inkañaanetai inkiteki.Kempivaitaka iri ñaamampyaakaroriaparoni nampitsi otzimajaantzijovetsikairi Pava,yaaro apaata. 11Aña omatzitaikaro irooriSara,renka. Aritake antarokonavetaka,karavetapaaka ovaiyantantyaari. Irokantacha, omatairo ovaiyantai, temaaventaashiretanakari Pava aritakeimonkaratakenero ishinetaakenerori.12Ari okanta. Oimera Sara, itzimiayimavetakari irantarikonanka,takairo iina, irojatzi joshekitantaariicharineyetari, ikempitaari joshekitziimpokiro, ikempitaaro impane oshekitzijanta jiñaathapyaaki.rotai, tekatsi materone iriyoyeetai tsikaikaratzi joshekitzi.

13Maaroni irikaite (Abraham, Isaac,Jacob, Sara),shirenka, te iriñaajatero okaratziishinetaayeetakeriri.pyaayetanakaro. Intaina okantaka inkiteikovashiretakeri inampitaiyaaro. Irootakeikantayetantari: “Asaikaminthatashitarakipatsiki, kaari anampi,

HEBREO- 11

385

mirinkaite.” 14Tema jiñaavaitaitakerokantainchari ñaantsi, ari ayoperotziriomapero ikokovaitzi pashine nampitsitsika inampiperotajaantaiyaarokameethaini. 15Iroomi iriñaaventayeteimpiyamatsiyetaimi inampiitekiipoñaayetakaro pairani,romi impiyayetai. 16Aña tzimatsi pashineikovaperotakeri otzimi anaakoperotzirori,jantara inkiteki ikoviro. Irootajaantakerajovetsikakeneriri Pava irashiite irikaite,tema Pava te ipashiventakotariikantapiintakeri “Novavané.”

17Iro iraventaashirenka Abrahamkantakaakarori impometantyaanerimiPava irapintzite itomi Isaac, tema Pavaiñaantatyaaro iraventaashirenkaAbraham.rimi irovaiyantane, 18okantavetakaikantakeri Pava:

Iri Isaac piñaantaiyaari intzimaiosheki pincharinetyaari.

19Tema Abraham javentaashiretakariPava jiyotzi ari irovañagairi kamatsiri.Irootake Pava joipiyantaaniriri Isaac,tema iri oshiyakaaventakero irañaayeetai.20

rori itasonkaventantakariri Jacob ipoñaEsaú,neri apaata. 21Iro iraventaashirenka

kariri apiteroite itomi José. Irojatziiraventaashirenka Jacob-ni kantakaarori

takari ikamimatake. 22

renka José kantakaari ikantantanakariikamimatake, ikantzi:yetai Egipto-yetari Israel,yaaro.” Ikantake eejatzi: “Ontzimatyeerairaayeetanairo apaata notonkiporoki.”

23Iro iraventaashirenka ashitaririMoisés kantakaari jomanantakaririireenchaanite ovakera itzimapaake,

irojatzi itzimakotantakari mava kashiri.Tema kameethaini ikantaka eenchaaniki.Ari jiñaakaarori ashitariri Moisés okaratziikantakaantakeri pinkathari, irovayeeteri

ritatsine. 24Iro iraventaashirenka Moiséskantakaari kaari ikovanta incharinetyaaripinkathari Faraón, okantavetaka irooimotantakeri irishinto pinkathari. 25Añairo ikovake inkempiyaari atziriitejashitari Pava,payeeni jovasankitaavaitaitziri, teinkovaajatero iranintaavaityaarokapicheeni inevetashiyetari irirori.26Tema jiyotake Moisés okovaperotairovinkatharyaaventaiteri Cristo, iroanayirori ontzimimotairimi irashaakaroEgipto-satzi. Aña iro jiñaamampyaakariimpinayeetairiri apaata. 27

shirenka Moisés kantakaari ishiyantakariEgipto-ki. Tera iro ishitovantaajatyaariitharovakaari pinkathari inkisaneenteri,aña ikyaaryooventatziiro onkarateirantakairiri Pava, okempivaitakaro

tatsine. 28Iro iraventaashirenka Moisés

taitakero anankoryaantsi,karo iraantsi eero jovamaantarimaninkari aperotaneri iponkitzitariirovaiyaneete.

29Iro aventaashirenkantsi kantakaarorijimontyeetantakarori InkaareKityonkaari,kera. Irooma jimavetapaakaroEgipto-satzi, piinkaiyakeni. 30

shirenkantsi kantakaarori jimatantakarorijinkijinkitakero Jericó okaratzi 7 kitaite,

take nampitsi. 31Iro aventaashirenka

riri ovayiriite amenarontachari, ariokanta te otsipatantari piyathariitejaperoitakeri. Okantavetaka iroka Rahabmayempiro onavetaka.

HEBREO- 11

386

* 11.37: Ikantakoyeetziri jaka meshinantsimai, iroora imeshina oisha ipoña cabra.

32¿Nonkinkithatakoterima pashine?Eerora nothotyaakotziri. Jirika ikaratzi:Gedeón, Barac, Sansón, Jefté, David,Samuel, ipoña kamantantaneriite. 33Iro

taari okanta:tairiri pinkathariite,shireyetaatsiri, pashine ñaayetairoriishinetaitakeneri, pashine jookaveetakariimoronaki kashekari te jatsikiri,34pashine jookaveetaka paampariki teitaga,terimi, pashine ishintsitakaitai, pashineñaaperotaacha jovayirita, pashinejomishiyayetake ovayiriite poñaacharipashine nampitsi. 35Tzimatsi tsinane

tai ikamaveta. Iro kantacha tzimatsi

takeri,shirenka irapakaantaityaarimi. Añaoyaaneenta ikanta irañaaperoyetaiapaata, eero okempitaaro añaavetarairoñaaka. 36

taitziri ipoña ipasavaitaitakeri, pashinejoosoyeetakeri ipoña jashitakoyeetakeri.37Tzimatsi ipicheetakeri, pashineitankaitakeri, pashine josataayeetakeri.Tzimatsi pashine anii aniivaitatsiri

mai, pashine kovityaaperovaitaneikantaka,keri, pashine ikemaantsitakaitakari.*38Pashine ikenavaiyetake tsika teinampiitaro ipoña otzishimashiki,pashine inampiyetakaro omoronaki. Teraaritaajate ankempitakaanteri irikaiteosavisatziite.chari.

39Iro iraventaashirenka irikaite

riri kameethaini, okantaveta tekerairiñaayetairo ishinetaayetakeriri. 40Tema

iñaamampyaakaro Pava otzimi anayirori:Ikovakaakairo aakaite antsipayetaiyaariirikaite, inkameethashiretakaayetaimaaroni.

Kempoya ovanairi Jesús

12 1Irootakera,tyaari eejatzi aakaite,

kaantero oyiishitantatyeemi,karo eejatzi impiyotatyeeyaami irikaite

shirenetaka, intzime amatakoyetairiaakaite. Amatantyaarori ashiye shintsiini,ookanairo aithaare amatsinkakairi ashiye.Iro oshiyakaaventachari aithaare aririkaookaventairo akaariperoshirevaitzi. Ariañeerori aakoventyaaro ashiyapiintai.2Ikempitara shiyachari ikamaitarojameniro tsika irareetya,naiyaari aakaite, kempoya ovanairi Jesúsitzimi etakarori javentaashiretakaayetakai.

shiretane. Iriitake ankempitakotaiya, temajiñaamampyaakaro irirori iranintaiyaari.

kari, aritzimotakeri ipashiventakaitakariikamavetapainta. Ari saikai iroñaakairakojanoriki Pava ipinkathariventantai.

3Aririka ankinkishiretakoteri Jesúsikanta jamavetakero ikisaneentavaitakerikaariperoshireri,kaine eejatzi aakaite amavetero, eerookantzimoneentashivaitai. 4Aritake

rori, iro kantacha tekera piñeeroinkapathainkatakaimi. 5

kotaaro ishintsithatantamiro Pavaosankinarentsi, ikempitakaantamieerokami itomiite, ikantzimi:

¡Notomí! Eero pimanintziro aririkairovasankitaimi Pivinkatharite.

Eero okantzimoneentavaitami aririkaishintsithatemi.

HEBREO- 11 12

387

6 Tema iri iretakotajaantane Pinkatharijiñaantakaapiintari,

Maaroni ikempitakaantaari itomi,jovasankitairi.

7

mirori. Tema ikempitakaantaami Pavaeeroka itomi. ¿Tema jovasankitaapiintziriitomi ikaratzi ashitaaniyetachari?8Ontzimatye irovasankitaayetai maaroni.Terika piñeero eeroka, kempitaka tekeraitomiperotami Pava,piro pinatzi. 9Okempitara eejatzi,tzimatsi koñaaneri ashitairi ovasankitairi,añaapinkathatziri irirori. ¿Eeromaamaperotzirori añaapinkathatairiAshitairi kaari koñaaneri, onantyaariañaashireyetai? 10Tema ikaratzi ashitairikoñaaneri kapiche jovasankitaayeyetai,tsika okantzimotari irirori. Iriima Pavajovasankitaayetai irirori onkantyainkameethashiretakaantairi, arionkantake eejatzi intasorentsishiretakaiikempitara irirori. 11Te onimoshireyetaiirovasankitaaminthaitai, aña oshekionkantzimoneentashirevaitai. Irokantacha apaata,rone jovasankitaayetziri,thashireyetai, ari iñeero isaikaikameethaini.

Aparatakerori ineshinonka Pava12Irootakera piñaashintsitantyaari

pinkempityaari ñaantapiintakarori ishiya,

taka,retovetaka, iñaashintsita. 13

yetaiyaari eerokaite shiyapiintacharitsika okameevokitzi kaari ñaayeteroneinkithoke ishipetakiitake. Aña ontzimatyeintekatsikiite. 14

kaiya,rete. Tema eerorika pimatayetairo iroka,eerora piñeeri Añaapinkathatane.15Paamaventyaari inkarate aparatakerone

jineshinonkayetai Pava. Paamaventyaarioitzipinaashiretaneri, joitzipinairikariikaratzi kempisantayetatsiri. 16

tyaari mayempitatsiri. Paamaventyaarithainkatasorentsitaneri kempityaarinepairani Esaú, ikovajaantzi irovavakyaaparosatzi,kaitariri iriira iponkitzitarora itzimi.17Tema piyotzi eerokaite aritakejimatakero Esaú kantachari, osheki

teri, iniroite jiraakotakaro. Iro kantachate iriñaamaitaiyaaro tsika inkenakagairoirovashiñaantaiyaarori ikenakaashitakari.

18Tema te pikempitari eerokaiteaakerori pairani Ikantakaantaitane.Jiyaataiyake irirori otzishiki tsika otzimikoñaanetatsiri. Osheki otaantzi, tsirenikiokantaka, ooreenkatake, iniroiteotampyaatake. 19Ikemakero ityootaitzi.Ikemake eejatzi iniroite iñaavaitaitzi, ariitharovaiyanake, osheki jamanaiyavetakaeero ikemantaro kantachari. 20Temaosheki itharovakaitakaro okaratziikantakaantayeetakeri, ikantaitzi:

Eero pikenayetzi jaka otzishiki. Tearitaajate pinkenakaayeterikapicheeni pipirayetari janta.Aririka inkenayeetake kapicheenijanta, ontzimatye intsitokayeeteri,ontzimaye irovathaatyeeteri.

21Omaperoitaka okoveenkatzi ikantziMoisés:

Iniroite notharovake, okavaitakana.22Te pikempitari eerokaite ikaratziñaakerori, aña eerokaite oshiyakaririikaratzi jataintsi otzishiki paitachari Sion,saikatsiri nampitsiki Jerusalén-ki. Irooraoshiyakaaventachari piyaayetai inkitekitsika isaiki Pava Kañaaneri. Tema aripintsipataiyaari eerokaite ipiyotapaamaninkariite. 23Pintsipataiyaari ikaratzipiyotachari janta javentaashiretaariIponkitzitane Pava, tema iriiyetakeosankinatakotainchari irisaikayetai

HEBREO- 12

388

* 12.24: Pairani itsitokantakariri Caín irirentzi Abel, ikantake Pava: “Kempivaitakaonkaimatyeemi iriraane Abel ikokovatzi inkisaventayeetyaari.” Ari opoñaari ikantayeetzikempivaitaka oñaavaitatyeemi iraantsi. Irooma oñaavaitzi iraane Cristo, tera inkoveinkisaventaityaari, aña okovi ompeyakotantero kaariperori.

inkiteki. Pintsipatajaantaiyaari Pava,intzime amenakoyetairine maaroni.

retakaitairi iroñaaka. 24Pintsipataiyaarieerokaite Jesús,rori ovakerari antzimotavakaantsi, itzimikapathainkataintsiri ikamimentayetakai.

kami oñaavaitatyeemi, anaanakerooñaaventakeri pairani iriraane Abel.*

25Paamaiya paparatzirikari Pava aririkairiñaanashiretemi. Tema pairani ikaratzikemavetakariri Pava jiñaavaitzi jakakipatsiki, jovasankitaakeri jimanintakerookaratzi ikantziriri. Aakara irimaperoteirovasankitaayetai, aririka ampiyashiretake

tzi. 26Pairani aririka iriñaavaite Pava,jontziñaakaaro kipatsi. Irooma iroñaaka,tzimatsi okaratzi ishinetaakairi, ikantzi:

Ari napiitairo nontziñaakairo, teraintaani kipatsi, aña ari omatzitaiyainkite eejatzi.

27Tzimatsi opaita oshiyakaaventachariikantziri: “Ari napiitairo.” Irooraoshiyakaaventacha aririka irotekairookaratzi jovetsikayetakeri, iraperotairoirovetsikane kaari enitanetatsine, intaaniosaikayetai enitatsiri. 28Irooma aakaite,impinkathariventayetai janta tsikaenitanetapai.tyaariri Pava, ñaapinkatha ovairi,taineri. 29Tema Pava,riri aparoni paampari pometantaneri.

Irantanairi kempisantatsiri

13 1

yaari “Iyekiite.” 2Eeropovashaantziro poimaayeteri pipankoki

areeyetachari pinampiki.tzi antakerori, tekatsi kamanterine, iriiramaninkariite joimaake ipankoki. 3Eeropipeyakotaro paamaventaiyaari pikaratzi

tziri. Pinkempitakaantero aririkamipinkarateri irashitakoyeetemi. Ari

tzi, paamaventaiyaari, tema piyotzieeroka tsika okantavaita aririkainkemaantsitakaayetai. 4Pinkinataiyaaripitsipa, eero japitevaitami pashine. Temajovasankitairi Pava itzimi mayempitatsiri.5Eero pinevetapiintashitari poshekyeerikireeki.jaantakemiri.rone kovityiimotamiri, jiroka ikantake:

Eero nookaventataitzimi.Eero novapintaimi.

6Irootake aventaashiretantyaariri aakaite,ankantayetai:

Iri Novinkatharite kaminthainari.Tekatsi nontharovakaiya.¿Tzimatsima inkantaina atziri?

7Pinkinkishiretakoteri jevatakaimiripikempisantayetai,tzimirori iñaane Pava.teri tsika ikantayeta isaiki, opaitajimonkaraayetakeri iriroriite.

reyetaka. 8Irojatzi ikanta iroñaakaJesucristo, tsika ikantapainta, ariinkantaitaatyeeni irirori. 9

tairi iramataviyetemi iyotaantzirori kaaritampatzikatatsine, kaari ikemapiintaitzi.

yetairi, jineshinonkayetaira. Kaarira

vaitero jovayeetari. Tema tzimatsimatayevetakarori iroka,

HEBREO- 12 13

389

* 13.10: Kantakotachari jaka antavaitatsiri tasorentsithaanteki, iriiyetakeraomperatasorentsitaari. Itzimi ishineyeetake irovapiintyaari tzimakaarantatsiri piratsi,tzimakaarantatsiri okitho pankirentsi okaratzi jamayetziri atziriite irashitakaiyaari Pava. Iroomapomepirinimentotsi, ari intaapiintayeeteneri Pava okaratzi jashitakaayeetariri, ariikovakotapiintziriri impeyakotaineri iyaariperonka. Iro kantacha ipaikakoyeetakeriranki Cristo,irojatzi ikamantakari okanta ipeyakoperotantaarori irirori kaariperori, irooraimpoyaatapaakarori okaratzi itaapiintayeetakero jashitakaitariri Pava janta pomepirinimentoki.Tema iroka inchakota tsika ikamake Cristo ipaikakoyeetakeri, iro kempitanaarori iroomiovakerari pomepirinimentotsi. Tera aritanai irika omperatasorentsitaari iroyaari itzimikamaintsiri janta. Ari okantari eejatzi, ikaratzi pankiventarori irimonkarayeteromiikantakaantaitane, ikantakaantaitane, ikaratzi pinkavaitzirori ovaritentsi, ikokovavetaroimpeyakoyeetaineri iyaariperonka, eerora jiñeero irirori iranintagaiyaaro okaratziikamimentantakera Cristo.

thashireteri. 10

moyetaimi ovakerari pomepirinimentotsi.Itzimi jovamaitakeri janta,kairi aakaite.yaari antavaitatsiri tasorentsithaanteki.*11

thaanteki onkantya ipeyakoyeetantyaaririiyaariperonka, jaayetziro ivathara piratsi

rori. 12Ari okempitakari eejatzi,yeetakeri Jesús othapiki nampitsi, ari

take jovameethashireyetantairi. 13

matye ankempitakaantero aakaiteashitovatyeemi nampitsiki aatatyee tsikaisaiki Jesús, manintaari irovayeetaiikempitaitakeri pairani irirori. 14Temajaka tsika asaikayetzi iroñaaka eerookantaitatyaani.pyaantarori tsika anampitaiyaaro apaata.15Irootakera, antharomentantyaariri,ampairyeero ivairo irirori. Irooraimpoyaataarori okitho pankirentsijashitakaayetakariri pairani. 16Ariokempitari eejatzi, eero povashaantzirokameethari,miri. Irojatzi kempitakarori ookimotariripairani Pava ipometayeetziniri. 17Eero

naatsiri, iriitake aamaventashireyetamiri.Iri kamantairine apaata Pava opaita

takami. Kameetharika onkantyainkinkithateri, kimoshire inkantayetaiyairiroriite, eejatzi pinkempitaiyaarieerokaite.kaiyaari inkinkithateri, eejatziraonkempitzimotaiyaami eerokaite apaata,eero apantzimotaami.

18Pamanakotapiintaina onkantyairiñaantayeetyaanari tampatzikashirenonatzi. Kempitaka iro nomatakeri.19

tantyaamiri thaankiini eerokaite.

Overaantarori ovethataantsi ipoña tasonkaventaantsi

20Noñaañaatziri Pava, tema iriitakekameetha saikakaayetemine, iriitakeovañagairiranki Avinkatharite Jesucristoikamavetaka. Iri Pava kempitakaantakariiriiperori aamakoventariri oisha. Oshekiikapathainkatake jovakeratakaantaaroriantzimotavakaantsi kantaitaachariiroñaaka. 21

shiretantyaamiri pimayetairo kameethariikovakaimiri. Pamaneri eejatzi eerokapimatantyaarori okaratzi onimotziriri, temaayotzi iriitajaantake Jesucristo matakairone.Arira inkantaitatyeeni iñaapinkathayeetairiirirori. Ari onkantyaari.

22Iyekiite,tero okaratzi nosankinatakemiri, tema te

HEBREO- 13

390

oshekiperote. 23Nokovi piyote eejatzijomishitovayeetairi iyeki Timoteo.Aririka irareetapaiya jaka, iriitakenontsipatanakyaari niyaatashiteminoñeemi. 24Povethatyaanari ikaratzi

jevatzimiri janta, eejatzi pashineitasorentsitakaitairi. Ari ikempitariItalia-satziite jovethayetami. 25

tha irineshinonkayeetaimi maaronieerokaite janta! Ari onkantyaari.

HEBREO- 13

391

* 1.1: Ikantaitziri jaka, “jashiyetaari Pava,” iriiyetake kempiyetariri 12 pashineyetatsiriicharineyetari Israel-ni.

Ovethataantsi

1 1Naakatake Santiago osankinatziroriiroka, iromperatane jovana Pava

eejatzi Avinkatharite Jesucristo.

tainchari pashineki nampitsi.*

Pavaki opoña iyotanetaantsi2Iyekiite, kimoshire pinkantya aririka

piñaayetero avishimoyetemine.3Ontzimatye piyoyete iñaantaitatyaamikyaaryoorika pikempisantzi. Irootakerapiñaantyaarori pinkyaaryooshireyetanai.4Piyaatakairo pamaveyetanairo iroka,aritake piñaayetakero pantakishireyeteirojatzi pothotyaantakyaarori.

5Terika piyotero pamavevainete,pinkovakoteri Pava,rone tsika pinkantya.neteri ikaratzi kampitayetziriri. Aña ariiriyotakaaperoyetakeri, te iriyote iriroriinthañaavainetya. 6Aririka pinkampiteriPava, eero pikantashirevaitashita: “¿Ari

tziriri?” Tema ikaratzi kisoshirevaitatsiriikempitaro okantaranki inkaare kaarimairyaatatsine aririka ontasonkaaterotampyaa. 7

kari kisoshireri, tema te iriñaayeteroirirori ikampivetariri Avinkatharite.8Tema tzimatsi ipampithashirevetariiranterimi impoña osaitekira tzimatsi

pashine inkoveri iranteri, te aparonionkantya ipampithashiretari.

9

kainkariite kempisantanaatsiri, tema ariimpinkatharitakaayetairi apaata Pava.10

kariite, ontzimatye inkimoshireyeteonthonkaiya okaratzi tzimimovetariri.Tema inkempitakotaiyaaro inchatyakioparyaateyatzi. 11Aririka irooryeshintsiini ooryaatsiri okamateyatziinchatyaki,tane. Ari inkempitaiyaari eejatziashaarantzinkariite eero iñaakoyeetairijovaneenkatantaro irovaakaro.

Tharomentashire ankantya iñaantashireyeetairika

12Aririka añaavetyaaro onkarateavishimoyetaineri,kityeero ankyaaryooshiretanake,shirete, tema tzimatsi irantzimotairi Pavaamavetakerora, ikantakeranki: “Maaronietakotaanari naaka, ari inkantaitatyeeni

tairo namathaitaatyeerimi.” 13Aririka

rori, kaarira Pava kantakaiyaarone. TemaPava, te inevetaro irirori. ¿Kantatsimaishinetairo aaka? Tema eero. 14Añaaakatake nevetapiintarori kaariperori,

rori. 15Tema opokimotaira akovashiretzi

IROSANKINARE SANTIAGO

392

antero,retakotero, irojatzi añaantakyaaroriamatero kaariperori. Irootakeraankemaantsivetantaiyaarimi apaataankamai.

16Iyekiite netakotane, paamaiyaotzimikari pikenakaashitane. 17Temaokaratzi jantzimoyetairi Pava kameethaokanta, irootake irantapiintatyeeri. Tema teimpashinetanete irirori, te inkempityaariirovetsikane shipakiryaayetatsiri, añiiriirishitovamanai impoña añeeri inkyaanaisheeteeni. 18

yetairo kyaaryooperotatsiri iñaane, irootakeetayetantyaarori aaka ankempisanteri, ariinkempitayetaiyaari pashine irovetsikaneinkarate kempisantairine apaata.

Tsika inkantanaiyakempisantanairine Pava

19Irootake nokantantari iyekiite:Ovayempita pinkantayetya, eeropothataanta aririka inkinkithavaitaite,eero ayimavaitashitami pimashirenka.20Aririka ayimavaitai amashirenka,eerora amatziniri ikovakaayetairi Pava.21Okovaperotatya ookayetairo okaratziovaariperoshiretakairi, tsinampashireankantya ankempisantanairo ñaantsi,irootake matairone ovavisaakoshireyetai.

22Iro kantacha ontzimatye amayetairookaratzi akemayetakeri, terika amatziroankempisantero,vaitaka. 23Itzimirika kemavetarori iro

tero okaratzi ikemavetakari, ikempitakariamenavorotachari amenaarontsiki.24Intaani jiñaavorotapainta,tyaake ipeyakotanaaro tsika okantaiñaavetakaro iporo. 25Tzimatsi pashineamenavorotachari, kaari peyakotyaaroneiporo tsika okanta iñaakero.tanaiyaari aaka, pampithashire ovanairoñaantsi, eero apeyakotaro. Tema irootakematzirori otsiparyaakoventantzi.

Kimoshire ankantaventaiyaaro onkarateantayetairi.

26Tzimatsi ñaavetarori jimatakeroikempisantanai. Iro kantamaitacha teiraavaantetya, jamenaashivaitakaraikempisantzi, apaniro jamatavivaita.27Jiroka irooperori ookimotariri AshitairiPava aririka ankempisantanai:yaari miritziite, ari ankempitaayetairorikamaimetzinkaroite.reyetai, eero akempitakotari ikantayetarasaikashivaitachari jaka kipatsiki.

Iñaaventaitziro manintaantsi

2 1Iyekiite tema pikempisantairi

thaperoitziri, eero pamaakitavaka.2Thame ashiyakaantavakero: Aririka piñepapatotapiinta ovaneenkatachariikithaata, mareryaa ikanta jovayetziriirakoki, impoña piñe inkyaapaake pashineovapatankaporoki ikantaka. 3Iripaakameethatake ovaneenkatainchariposatekakeri niyanki papatotaiyani,iriima ovapatankaporokitachari,keri: “Ari pinkatziyavake eeroka tekatsipisaike, pikovirika pisaike osaaviki.”4Aririka pikantakari pimatakerorapamaakitantzi,thatake, pimanintashiretakeri pashine.5Pinkeme nonkante iyekiite.rira Pava ashinonkainkariite,kaaperoyetairi. Tema ikantzitaitaka Pava,ikantake: “Ari nompinkathariventairimaaroni etakotyaanane naaka.” 6Irokantamaitacha eerokaite,vaitakeri ashinonkainkari. Pipeyakotakariikisaneentapiintzimi ashaarantayetachariikovi irovasankitaakaantavaitemi. 7Irikyaaryootapiintatsi ithainkashiretziroivairo pikempisantanairi.

8Pimatakerora kameethari omaperorikapinkempisantanairo irooperoriIkantakaantaitziri, tema josankinaitakepairani, kantatsiri:

1 2

393

Petakotyaari pisheninka,kaanteri petakota pivathaki eeroka.

9Irooma, eenirorika pamaakitavaka,tzimakera pikenakaashitane,kitaaventaitakemiro irooperoriikantakaantaitakeri pairani. 10Intzimerikakantatsine: “Nokempisantziro naakamaaroni ikantakaantaitziri.” Iro

chane aparoni kaari inkempisantake,tzimakera ikenakaashitane. 11Temaikantaitzi pairani:

Eero pimayempitzi.Eero povantzi.

Te imayempiveeta, iro kantamaitachaeenirorika jovantaitzi,shiitakari. 12Aña iro kameethatatsiantayetairo irooperori ikantakaantaitziri,antayetairo añaavaiyetziri eejatziokaratzi antayetziri. Ari onkantya eero

tayeetaira 13Tema eerorika etakoyetanta,ari irovasankitaaperoyeetai. Irootakekovaperotacha etakoyetantya eerojovasankitaayeetantai.

Eerorika antziro kameethayetatsiri, amenaashivaita aventaavetanaari Pava14Iyekiite,

yetatsiri, amenaashivaitara akantzi:“Naventaari Pava.shiretantatsine aventaavetari. 15

rika eeroka okovityiimovaitakari aparoniiyeki iithaare, tashaaneenta ikantaka,16ompoña pinkanteri: “Pimatero pavisheiyekí, kithaatziita pinkantanakya,kameetha povatziitapaiya eejatzi.” Terikapimpavakeri kovityiimotariri,karima? Aña te. 17Ari okempitari eejatziaventaavetaari Pava. Terika antayeterokameethari, amenaashivaitaka.

18Arira okempita intzimerika kantatsine:“Naventaari Pava.” Pashine, ikantzi:“Nantziro kameethayetatsiri.” Eerorikapantanairo eeroka kameethari, ¿kantatsima

poñaakantero paventaanaari? Naakarika, arinoñaakakemiro naventaanaari, nantanairokameethayetatsiri. 19Pikantavetapiintaeeroka: “Niyotziri naaka Pava apaniroikanta.” Omaperovetatya. Iro kantamaitachajimatziyetaro peyariite jiyotziro iroka,itharovakaitari Pava. 20Kaari imasontzitaitzi,ontzimatye ayotayetai aaka: terikaantayetairo kameethayetatsiri,vaita aventaavetaari Pava. 21

shiretakoteri pairani Abraham-ni.keri itomi Isaac impometenerimi Pava.Irootake ikantantakari Pava:

Osheki naakameethatemi Abraham.22Ari añiirori, tera aparoni ikantake:“Naventaari Pava.” Tema jantakeneriokaratzi ikantziriri.tantakarori omapero javentaaperotakariPava. 23

keri pairani, okantzi:Javentaanakarira Pava irikaAbraham,kaantaariri itampatzikashiretane.

Irootake ikantantayeetakariri eejatzipairani Abraham-ni:

Iraapatziyane inatzi Pava irika.24Ñaakero.retakaantzi akantzi: “Naventaanaari Pava.”Ontzimatye ankempisantanairi eejatzi.25Ari okempitakari eejatzi pairani tsinanepaitachari Rahab, mayempivetachari.Okempisantakitziiri iroori Pava,kariri opankoki ovayiri, opoña otyaantairiinkenantanaiyaaro pashine avotsi eerojovantaitavakari.thatantakarori Pava okempisantanairira.26Eerorika otzimanai ashire,kai. Ari okempitzitari eejatzi, eerorikaantayetziro kameethayetatsiri,vaita aventaavetanaari Pava.

Aavaantetaantsi

3 1Iyekiite, eero akovashivaitaayotaantayete,

tairo okaratzi añaaventayetziri. Apaata,

2 3

394

ari inkantayetapai Pava: “¿Pimatakeromaeeroka okaratzi piyotaantziri?” 2Maaroniotzimayetzi akenakaashiyetari. Iroomatzimatsirika aavaantetachari kaarikantzimoneentakaiyaarine isheninka,iriitake kameethashiretaintsiri, arionkantake iraamaakoventanaiya eerojantantanaaro kaariperori. 3

thoitziri mora, ari itzimpatakoitziriri,irootake inkenantayetyaari tsikainintakaitziri.takoitantariri, iro kantacha omatziriokemakairi, okantavetaka antari inatzimora. 4Pimpampithashiretakotero antaropitotsi. Aririka ontampyaatakoteniyankyaaki inkaare, ayiro tampyaatsikarika onintakaaro. Iro kantachatzimatsi oyomaraaniki, okitsirinkiro

rori. 5Ari okempitakari eejatzi paantentsi,te antaroveta,tari. Okempitakari paampari, iryaaniinaveta ovakera imorekanake, iro

kairo antaroite antami.6Ari okantari eejatzi paantentsi

okempitakotari paampari, aririkaañaavaitake kapicheeni,roshirevaitaka, kantatsi eejatzi añeero

tante. Tema sarinkaveniri iyotairori

tantatsiri. 7Pinkeme.tyaari piratsiyetatsiri, tsimeriyetatsiri,marankepayeeni, iñaaveripayeeni,maaroni. Ameyetacha irikapayeeniimpiraitakyaaririka. 8Iro kantamaitachatekatsi atziri kanterone iraavaantetya,inkempitakaantero ipiraitari piratsi.Okempitaro ipaante aparoni piyantatsiri,ovamaantanero onatzi. 9Iro apaanteakantantapiintariri Pava: “Ashitanarí,kameetha pinatzi.” Irojatzi apaanteakantzimatantari asheninka, ikaratzikempishiretayetariri Pava. 10Aparo

onaveta apaante, iro kantacha ariañaavaitantaro kameethari, eejatzikaariperori. Iyekiite,tero añaaneyetari. 11

ventemiro. Tsikarika oshitovaatzi jiñaa,kiteshaarika okanta, eero añiiroonkepishaate. 12Iyekiite, ¿Kantatsimaaparoni pankirentsi uva onkithoterohigo? Ari okempitzitari jiñaa iroori,aririka ompotyaate, eero añiiroonkiteshaate.

Inkiteki opoña iyotanetaantsi13Ayotanetanaarika,

naarika, etakotantya, tsinampashireankantya onkantakaakai ayotanetanaari.14

vaitante, te arite ashamevaite. Athaiyaakantzi: “Iyotaneri nonatzi.” 15Aririkaamayetakero iroka,rone. Iro ipampithashiretakaantzirikamaari. 16

tantavaite,vakaiya,tya. 17

rone ayotanetaiya, ari onkantakeankameethashiretanai,tanaa, etakotantaneri anatye, eeroapiyathatanaa, neshinonka ankantante,ovameethatero antavaiyeteri, kyaaryooankantanaiya, eero akamataviritanaieejatzi. 18Aririka ankantapiintanakyaaakameethashiretavakaanaiya, ari añeeroapaata irovameethashireperoyeetai.Onkempityaaro ipankivaitaitzi, ari añeeroapaata aavayetairo okitho.

Aapatziyarori osavisato

4 1

tsi? ¿Opaitama ikisaneentavakaantariatziriite? ¿Kaarima kantakaantziroriineveshireyetaro ikovityaaneentziri?2Inevekitakaro tsikarika opaiyeta, temaitaontzimimoyeteri. Ikisaneentakovetakarijashitari pashine, te ontzimimoteri.

3 4

395

Jovantayevetaka, jovayiritantavetaka, teiñaamaitaro ontzimimoteri ikovayevetari,tera inkampitatyeeri Pava. 3Imavetakaroikampitziri Pava ikovayetziri, teipamaitari.tantyaarori ookimoyetariri irirori. 4

tashitakaro kaari kinatari oime, oñaakepashine, iro okisaneentantanakariri oime.Ari ikempitakari maaroni kovayetziroriiraapatziyaaro osavisato,rira Pava. 5

keri pairani, kantatsiri: “Jotyaantakeri

neri, iriitake aamaakoventaine eeroantantayetaro kaariperori?” 6JetakotaiPava, iro okantantari osankinarentsi:

vaitaneri, iriima tsinampashireriosheki iretakoyetaiyaari irirori.

7Irootake nokantantari naaka:koventaiyaaro ikovakaimiri Pava.Pimpiyatyaari kamaari, aritake piñaakeroirovashaantemi. 8Pampithashirepovanairi eeroka Pava, eero jookanejovanakemi irirori. Kaariperoshirepinaveta, povashaantayetairo. Terikapinkyaaryooventairi, pinkiteshireventairi.9Pinkinkishiretakotairo pantayevetakari,pikimoshireventashitakaro kaariperori.Ontzimatye povashiretakotaiyaarookaratzi pikimoshireventashitakaripairani. 10

naiyaari Avinkatharite, tema iriitakeñaapinkathatakaantaimineri apaata.

Kantakotavakaantsi11Iyekiite,

kaavaitya. Aririka pinkantakoteripashine,tane. 12

kerori pairani Ikantakaantaitziri, iriitakematzirori jovavisaakoshiretantzi, iriimatzirori eejatzi jovasankitaantzisarinkaveniki. Tekatsi ampaitya aakaonantyaari ankantakoyeteri pashine.

Te ikantakaaperoventaitaro anteri apaata13Tzimayetatsi kantashivaitachari:

“Nokovi niyaate osaitekira nampitsiki,aparoni osarentsi nosaikavaite janta,nompimantayete opaitarika, naye oshekiokaratzi nokovayetziri.” 14Iro kantacha teiriyomaitya ompaitya avishimoteneriosaitekira. Okempitakaro añaantaremenkoryeenka. Te oshenkaanete, kapicheonkantapaintya, ompoña ompeyanaiya,eero añaavairo. 15Jiroka inkantayetemi:“Irirorika Pava penaroneri nañaantare,ari nantakero ishinetainari irirori.” 16Iro

vaitaka apaniro. Amenaantsi onatzi, teapantyaaro. 17Aririka ayovetyaaroovameethashiretantatsiri, iro kantacha teamatero, tzimanake akenakaashitane,kaariperoshiretakai.

Iñaaventaitziri ashaarantaneri ovashinonkaantatsiri

5 1Pinkeme ashaarantaneriite.neentayetaiya eeroka, iroora piñeero

pashinonkaavaitaiya. 2Ari ompathaayetaimaaroni povaakaro. Omperekimaitayetaipiithaareyetari. 3Inthonkya impovayetaipiireekite, mareryaaveyetachari maaroni.Ari iriyotaitemiri pipiyotashitakari, temairiitake taakagaiyaamine apaata.kema pipiyotantakariri? 4JiyotakemiPava te petakotanta,taantyaamiri. Te pimpinayeteri patzirite,pipiyotashitakaro povaakaro.kemira patzirite, ikemake Pava, temaipinkathariventatziitanetzi irirori.5Apaniro panintaavaitaka,thashiretakoteri pashine, intaanipikimoshireventakero povaakaro.

tziri, aririka inkyeetake kameetha,ikantake ashitariri: “Thame ayaari nopira,vathatake kameetha.” Ari inkempityaariPava irirori, inkantai: “Osheki irovaakaro

4 5

396

irika,tyaariri.” 6Povashinonkaayetake oshekikameethashireri,kari,tya.

Amavevaine pinkantya, pamanayetai7Iyekiite, amavevaine pinkantya

poyaaventyaari impokai Avinkatharite.Pinkempityaari pankivairentzi,amavevaine ikanta joyaaventaro inkaneomparyaakote ivankire iriñaantyaarorionkithote. 8Ari pinkempityaari eeroka,amavevaine pinkantya poyaaventya,oisokero povanakeri, tema eero osamanionkantya impokantaiyaari Avinkatharite.9Irootake, iyekiite, kaari aritantapinkantakoteri pashine. Tema pokimataikantayetapaimineri eeroka: “Pantakerokaariperori.” 10Pinkinkishiretakoterikamantantaneri pairani.takeriri iñaaventantayetairi. Iro kantachaosheki iñaashitayetakaro irirori

tharite. Ari pinkempitayetaiyaari eejatzieeroka. 11

rori ikemaantsivaita. InkempitakotaiyaariJob-ni, amavevaine ikantaka joyaaventariAvinkatharite, ikemaantsitakoventakari.¿Tema ineshinonkatari Pava? Ayotzi ariikantaitatyaani jineshinonkatanta Pava.

12Iro kantamaitacha iyekiite,rika piñaaventakoyeteri,shivaitaro inkite eejatzi kipatsi.rika pantero pikantziri, pinkante: “¡Ari!”Irooma eerorika pantziro, pinkante:“¡Eero!” Ñaa jovasankitaitzimikari.

13

tyaami, pamaneri Pava. Iroomapikimoshirevaitzirika, pimpanthaaventeriPava. 14Pimantsiyavaitzirika,teri irantarikonate kempisantzinkari,iramanakotemi,

rite. 15Tema aririka iramanakotantakekempisantanaatsiri kyaaryooperoini,

vetachari. Iroorika kantakaantziroriikaariperoshirevaitzi imantsiyatantakari,ari impeyakotaineri eejatzi. 16

neentashiretakaaririka pisheninka,pinkantairi: “Pimpeyakotaina.” PamanairiPava eejatzi, pinkanteri: “Ashitanari,povashinchaayetairi mantsiyayetatsiri.”

shireri, jantayetzinirira ikovakoyetziriri.17Atziri inake eejatzi pairani Elías,ikempitayetai akantayeta aaka avathaki.Iro kantamaitacha ikempisantakerikameethaini Pava. Ikovakotakeri Pavaeero oparyaanta inkane. Mataka, temaavisaneentanake mava osarentsi teomparyaagai. 18

tairi, irojatzi oparyaantaari inkane.Shookayetanai pankirentsi.

19Iyekiite, aririka pinkempisantakagairi

tziri Pava, 20

roshirevetaka. Jatavetaa sarinkavenikiaririka inkamaimi.roshirevetaka, iro kantamaitachaikempisantaira eejatzi, impeyakotaineriPava maaroni,taaro.

5

397

* 1.1: Kantakotachari “pikaratzi te isheninkayeetami tsika pisaikayetzi” tzimatsi kantayetatsiriiriira ikantakoyeetziri kempisantzinkariite nampitzimoyetariri osavisatziite kaari jashitaariPava.

Ovethataantsi

1 1Naakatake Pedro osankinatzimiroriiroka. Eerokaite nosankinatzini

pikaratzi te isheninkayeetami tsikapisaikayetzi, tema oivaraa pikantayetakapinampitaro Ponto-ki, Galacia-ki,Capadocia-ki, Asia-ki ipoña Bitinia-ki.*2

yaamiri. Ari pinkempisantairi Jesucristo

kemi. ¡Onkamintha ineshinonkayetaimi,irisaikagaimi kameetha!

Añaashiretakaantzi oyaakoneentari3Antharomentairi Pava, iri Jirintari

Avinkatharite Jesucristo,kaperoyetai okempivaitaaro ovakeramiantzimayetaimi. Añaashiretakaayetaioyaakoneentari, tema añagairankiJesucristo ikamavetaka. 4

tairi otzimi ishinetaayeetakairi, arionkantaitatyeeni añeero, eero othonkaa.Irojatzi ikashiyakaayeetakamiri eerokaiteinkiteki. 5

ventantaami eerokaite. Iriitakerakantakaarori pinkempisantantyaaririonkantya irovavisaakoshiretantaiyaamiriapaata. 6Irootake pikimoshiretantakari,

vetapainta, iñaantashireyeetanakami.

7Ikempitakaantaitakemiri ikantayeetzirioro, itaayeetziri iriñaantaityaaririkameetharika inatzi. Okantavetaka irikaoro eero ikantaitatyaani iriñeeteri, ariiraperotaiya. Iro kantacha, aririkaimpiyapaake Jesucristo, ari iriñeetemirikyaaryoorika pikempisantakeri. Ariraintharomentaiteriri Cristo, ñaapinkathairovayeetairi, osheki iriñaaventayeetairoirovaneenkaro. 8Petakoperotane povairiCristo okantavetaka te piñeeri.santairi, kimoshire pikantaventakari,okantaveta te piñaajaanteri iroñaaka.9Tema pikempisantayetaira,tairo irovavisaakoshireyetaimi.

10

tantaneriite aritake ineshinonkayeetaimi,ari piñeero irovavisaakoshireyeetaimi.Jamatsinkaventakaro,koventayetakero, 11ikovajaantakeiriyotemi itzimi ovavisaakotantatsine,tsikapaite inkoñaate. Tema iriitakeItasorenka Cristo thavetakaayetakeriri,oshekira inkemaantsitakaaveetyaari Cristoimpoña iriñeero irovaneenkaro. 12

tsi iyotakaakeriri kamantantaneriite, terairi ñaajaantayeterone, aña eerokaite.Tema pikemayetairo iroñaaka KameethariÑaantsi.

kamirori.riite ikovitaiyavetakari inkemathatairo.

JETAKARI IROSANKINARE PEDRO

398

Tasorentsishire ankantaventaiyaari Pava13

tane,rori iithaare.ryeeya.katapaiyaami Jesucristo aririkaimpiyapaake. 14Pinkempityaari shiretharieentsi.yetari, okantakaami pimasontzinka.15Aña iri pinkempitakotaiya Tasorentsiitzimi kaimashiretakemiri. Iriitakeratasorentsishiretakaimine maaronipantairi. 16Tema osankinataka kantatsiri:

Pintasorentsishirete, tema naakatakeTasorentsi.

17Tema pikantapiintziri “Apá” irika kaariamaakitantatsine amenakoyetaironeapaata okaratzi jantayetakeri atziriite,ontzimatyeera pinkempisantapiinterieenirora pisaiki jaka kipatsiki. 18Temapiyotzi kaarira kireeki, kaarira oroipinakoventantayeetakamiri,retantaari pisaikavaivetaka jaraperoiteenipikempitakotari picharineete. Tematekatsi apantaperotyaarine oro eejatzikireeki, ari inthonkaiya. 19Aña iroora

miri, ikempitakotakari oisha kaaritzimatsine iyaariperonka,vaitya ivathaki. 20Tekeramintharairovetsikaajatero Pava kipatsi jiyotzitakaopaita iranteri Cristo. Iro kantachaovakera piñeero iroñaaka, ipokake,irovavisaakoshiretaimi. 21Okaratzijantakeri Cristo, iro opoñaantaripaventaashiretaari Pava. Tema iri Pavaovañagairiri,karo. Oyaakoneenta povairi iroñaakaPava paventaashiretaarira.

22Tema shiretha pikantaventaarokyaaryoori, kiteshire pikantayetaa,

tziri “iyekiite” iroñaaka. 23

taimi iroñaaka. Iro kantacha itzimipirintaari, kaarira atziri kaamaneri, añakañaaneri inatzi irirori. Okantaapiitantaari itzimakaayetaimi, irooraiñaane, otzimi kañaanetatsiri eejatzi.24Tema:

Avatha okempivaitaro tovari.Tzimavetacha ovaneenkaro,vaitaro tovari otzimi oteyaki.

Iro kantacha okamashitzi tovariIpoña oparyaateyatzi.

25 Iro kantacha iñaane Avinkathariteokantaitatyaani.

Irootajaantakera iroka ñaantsi otzimiikamantayeetakemiri eeroka.

2 1Irootakera povashaantantyaaroripikaariperotzi, eero pithaiya, eero

pikamataviritzi, eero pinevevaineta, eeropikishimatantzi. 2Pinkempityaari eentsiovakera tzimatsiri ikovi inthote. Aripinkantayetanaiyaari eerokaite,pinkovairo tasorentsitatsiri ontzimeantarikishiretakaimine, onkantyapavisakoshiretantaiyaari apaata, 3tema

rite.

Mapitatsiri kañaaneri4Pinkempisanteri eerokaite itzimi

kempitakarori mapi, iro kantachakañaaneri inatzi irirori. Osheki atziriitemanintakerori mapika, iro kantacha Pavaikempitakaantaro ikovaperoitane mapi,osheki ovinaro. 5Ari pikantzitaari eejatzieerokaite pikempitaaro mapi, tsika otzimijaayeetakeri irovetsikayeetantyaaropankotsi,jaantyaaro mapi, tema añaatsimi eeroka.

rentsitaari itzimi saikantaiyaarone irokapankotsi,shireyetaatyeeromi ookimotariri Pava,okantakaantziro okaratzi jantayetairiJesucristo. 6

janorentsi:

1 1 2

399

Novatziiro mapi ikovaperoitane jantaotzishiki Sion. Irootake otziteronepankotsinampi. Osheki ovinaro iroka.

Inkarate aventaashiretaiyaarinekempitakarori mapi, eerorajamenaashivaita apaata.

7Eerokaite pikaratzi pikempisantai,panintayeetaaro mapika tzimatsiri oshekiovinaro. Iriima kaari kempisantatsine, teiriñeero iriroriite, iri okantakotakeri.Osankinajanorentsi:

Imanintavetakaro mapi ovetsikiroripankotsi,

nampinaki ikempitakaitaaroiroorikami tzinkamintsi.

8Ikantaitake eejatzi:Ovaryaantzi mapi,tyaaro.

yaaromi mapi ikaratzi piyathayetakaroriñaantsi. Iriiyetakera jiyoshiiyetakeri Pavairovasankitaayetairi.

Isheninkayetaari Pava9Irooma eerokaite, jiroka pikantayetaari:

taimira,Jomperatasorentsitaami Pinkathari,Tasorentsishireri pinaatzi,Jashiyetaami Pava.

Ari pikantayetaari onantyaari piñaaventairo

taimi pisaikavetakara otsirenikitzi,kempivaitaa iroñaaka pisaikaatyeemi tsikaikitainkatakairo irirori. 10Pairani eerokaitete pisheninkatavakaaveta, irooma iroñaakapimatairo tema isheninkataami Pava.

katane Pava, irooma iroñaaka piñeerojineshinonkayetaimi.

Iromperatane anayetai Pava11Netakotaneete, pikempitakaantziro

eerokaite eeromi pisheninkatanaari

osavisatzi.miri povashaantairo pinevetashitaroosavisato. Tema iro kempitakarori

minemi. 12Onkarate pantayeteri,kameetha onimoyetairi atziriite. Aamaatzimatsi kishimavaivetamiri iroñaaka, irokantacha aririka iriñaapiintanakeropantanairo kameethari,shiretanaiya, intharomentanairi Pava.

13Ikovi Pinkathari eero pipiyathayetariatziriite ikaratzi pinkathariventzimiripinampiki.tari pinkathariventantatsiri pinampiiteki.14

tane ovasankitaayeterine kaariperori,tema iri intharomentyaari atziriiteantayetzirori kameethari. 15Irooraikovakaimiri Pava. Aririka pantanairoiroka tampatzikatatsiri,

temi. 16Saikashivaiyetaami iroñaakaeerokaite. Iro kantacha, eerorapantanairo kaariperori,kotyaari iromperatane Pava. 17

kathateri maaroni. Petakotyaari iyekiite.Ñaapinkatha poveri Pava.tairi pinkathariventzimiri pinampiki.

18Eerokaite omperataari, shirethapinkantya iromperayeetyaami. Te intaanipiñaapinkathateri aakameethatzimiri,

miri. 19Intzimerika antakerori ikoviri Pava,ipoña iramavetakero jimanintavaitaitakeri,iriira intharomentaventya atziriitejiñaakerira jimatakero kameethari.20

ventaitziri jantakero kaariperori, tekatsiratharomentyaarine. Irooma eerokaite,

temiro tampatzikari,riri Pava. 21

miri,taami eeroka.tamirori onkarate pantairi eeroka.

1 2

400

22 Tekatsi kaariperori irantapainteirirori,

Te inthairivaantetapainte.23Ikaviyavaitaitakeriranki irirori, teimpiyatantya.takeri te irasaryiimatantya impiyatantya,aña iri javentaaperotataika itzimiiyotzirori tampatzikari. 24Ari okantaipaikakoyeetantakariri, okantakaantakeroayaariperonka. Iro añaantaiyaarorimiovashaantayetairo kaariperori,shire anayetai, ankempitakaantanairomiankamayetaatyeemi impoña añaayetaimieejatzi. Tema:

Jovatsinaavaitaitakeriranki,tsitakaitari,tantaari eerokaite iroñaaka.

25Pairani eerokaite pikempitakari oishatzipinari. Iro kantacha iroñaakakempivaitaka pimpiyaatyeemi isaikiraaamaventariri oisha,shireyetaamiri.

Irantayetairi tsipatachari

3 1Jiroka pinkantayetyaari eerokaiteiinantaitari,

tyaari piimeete.rika tsika inkarate kaari kempisanteroneiñaane Pava. Aamaashitya ari onkantakepinkempisantakairi aririka iriñaakemitsika pikantanaa, 2kiteshireri pinanaatzi,ñaapinkatha pinkantante. 3

shivaita iriñeetemi ovaneenka pikanta,pampitayetero piishi, pimporeryaatziite,ovaneenka pinkithaayetya. 4Aña iroaritatsi pimatanairo kaari koñaanetatsine,pinkameethashiretai. Tema aririka

vaita,tya, irootake ikovaperotziri Pava. 5Ariraokantayetakari pairani tasorentsishireriotzimi aventaashiretakariri Pava,ñaapinkatha ovayetziri oimeete.6

tari Abraham, opaitziri oime:

kathatane.” Eerokaitera kempitaaroriosaroyetaari aririka pimatanairotampatzikari. Ari onkantya eerootzimanta ompaitya pintharovakaiyaariinkishimentaitemiri.

7Ari pikempitari eejatzi eerokaiteiimentaitari,tyaaro piinaite. Pinkaminthairo, tsinaneonatzi iroori. Pinkempitakaantero

tsi.kayeetaaro eejatzi iroori añaashireyetaiikempiitaimira eeroka, te ompashineteokaratzi ishinetaayeetaimiri. Irootake

tavaita piñaañaatane.

Pankiventarori irantayetanairo kameethari8Ari okantari:

kaiya, kaminthaa pinkantante,vakaiya tema okempitanaatyaaropirentzitavakaiyaami. Neshinonkapovanairi pitsipayetari. Tsinampashirepinkantya. 9Eero pikemaantsitakaariitzimi kemaantsitakaamiri eeroka, eeropikaviyiri itzimi kaviyimiri eeroka. Añapaakameethateri onkempivaityaaropintasonkaventatyeerimi. Tema iro

ventayetaimi eeroka. 10Tema:Itzimi nevetarori iranintaavaityakameetha irañe,

Irovashaantairo ikaviyavaitantzi,ikamatavirivaantetzi eejatzi.

11

rori. Aña iro aritatsi irantairokameethari.

kaayetaiya.12 Tema jiyotziri Avinkatharite ikaratzi

kameethashireri.

riri.Iriima kaariperoshireriite, katsimarajameniri Avinkatharite.

1 2 3

401

13Aamaatziinerika pantayetanairokameethari,perotaiyaamine? 14

taakemine pantziro kameethari, ariintasonkaventakemi Pava. Temaikantayeetake:

Eero pitharovatziitashita, eerookantzimoshirevaitashitamieejatzi.

15Aña iro aritatsi poshiretaiyaari Cristo,tema iriitake piñaapinkathaperotairi.

tero tsika okantakota poyaakoneentari,aririka intzime impaitya osampitemine.Iro kantacha kaminthaara pinkantantepinkamantantero, ñaapinkathapinkantante eejatzi. 16Eekero piyaatatye

tsiri,yetaamira Cristo. Aamaashitya ari

mine. 17

tyaaro pantayetziro kameethari, iroorikainkoveri Pava. Iro maperotzirori

taitemiro pantakero kaariperori.18Pinkempitakotaiyaari Cristo,kashire inake irirori, ikamimentakeri

tziro kaariperori. Iro jantantakaro irokaonkantya intsipashiretakaayetantaiririPava.kari, iro kantacha añagai. 19Iri

tairi ishire ikaratzi etayetakarori pairaniitzimi jashitakoshireyeetakeri. 20Osheki

rori pairani Noé iriniroite pitotsi,tacha Pava te intharokyaate. Iro kantachakapichera atziri avisakotaatsi impiinkemi,ikaramatsitake 8. 21Iri pikempitakotaarieerokaite tsika pikanta pavisakoshireyetaipoviinkaayetaa. Iroka oviinkaataantsitera okempitaajataro impiinkaite jiñaakiinkivaitero ikipatsivathaitzi. Aña

amanaantsi onatzi, tsika ikovakoyeetziriPava impampithashiretakaanterotampatzikashiretatsiri. Irootakerajañaantaari Jesucristo. 22Isaikai inkitekiiroñaaka Cristo irakojanoki Pavaipinkathariventairi maninkariite,

tatsiri, ipinkathariventairi tzimayetatsiriishintsinka.

Antavaitaineri kameetha Pava tema tzimatsi jimatakaayetairi

4 1Ari okanta, ikemaantsitakoventaiCristo.

yaari eejatzi eerokaite. Tema ikaratziñiirori ikemaantsitakaitari, tera inkovairoirantairo kaariperori. 2Ari pinkempityaarieerokaite eenirora pisaikayetzi iroñaakajaka osaaviki, iro pantapiintai ikoviriPava. Eero pantashiyetaro pineveyetari,tema irootake jantapiintakeri pashineatziri. 3Irootakera pantapiintakeri pairani,tema pikempitakari pashine atziriitenevevaitashitachari.karo jimayempiryookitzi, ipaantantavaita,ishinkivaita, jinevetaro joimoshirenkavaitairantantyaarori kaariperori, niyavaitanerijinake, jiñaañaatapiintakero tsika opaiyetaikempitakaantakero iriimi pava. 4Oshekiokompitzimotakari ikaratzi pitsipavetaripairani, te onimoteri povashaantanakeropikempiyari jantayetzirora kaariperori. Iroopoñaantari ikishimavaitanakemi. 5Iro

yetairi apaata Pava. Tema Pava, iriiyotzirori maaroni jantayetakeri ikaratziañaayetatsiri iroñaaka,keri eejatzi kamayetaintsiri. 6Irootakeraikamantantayeetakarori KameethariÑaantsi,tsiri.kera, iro onantaari iroñaaka jovayetairi Pava.

7Irootaintsi onthonkaiya añiiri iroñaakakipatsi. Iro poshiretantyaari pantairo

1 3 4

402

kameethari, aakoventa pinkantyapiñaañaatai. 8Iro kovaperotacha,kaaperoyetanairo petakotavakaanaiya.Tema:

Itzimirika etakoyetaiyaari,piintaineri irovaariperotai.

9Poimaanetantapiinte pipankoki, eeropikiñaaneventziro. 10

kemi onkantya pantantayetyaarorijimatakaayetaimiri Pava. Okaratzijimatakaayetaimiri eeroka,tairi pashine, pantairo kameethari, temaineshinonkataami eeroka Pava. 11Ikaratzijovayeetakeri inkinkithate, iriyote Pavajiñaaventzi. Itzimi jovayeetakeriinkaminthaantayete, irantavaitantyaaroishintsinka ipakeriri Pava. Ari onkantyairiñaapinkathayeetantyaariri Pava,inkantakaantero Jesucristo itzimiotzimimotairi irovaneenkaro, ariinkantaitatyeeni impinkathariventantai.Ari onkantyaari.

Kempisantzinkari anatzi osheki ankemaantsityaari

12Netakotané, ñaa omapokimikari

mine. Tera avishimovaitashityaami iroka,aña jiñaantaminthayeetatyaami. 13Irooraikemaantsitapaintari eejatzi Cristo.

peroyeetyaami ikempitaitakeri irirori,kantatsi pinkimoshireventero. Tema aripintharomentaperotaiyaari impiyeerikairirori iramairo irovaneenkaro. 14Aririkainkishimayeetemi eeroka okantakaantziropaventaashiretaari pipairyagairi Cristo,tasonkaventaari pinatzi. Tema iroooñaarontzirori isaikantakami shintsiriItasorenka Pava. 15Tera arite povante,pinkoshitante, pantero kaariperori,pimaimanetante,kitaaventaitemiro. 16Iro kantachairoorika irovasankitaaventaitemirijashitaami Cristo, eero pipashiventavaita.

Aña iro aritatsi pintharomentaiyaari Pavaipaiyeetaimira “Cristo-veri.” 17Tema

tairi Pava. Aakaite akaratzi jashiyetaira,jetayetakai jovasankitaakai.

kerori Kameethari Ñaantsi.18 Tema otzimimoyetziri iroñaaka

yetantaiyaari,¿Tsikama opaita avishimotairine

tatsiri?19Tema ikaratzi kemaantsivaitachariiroñaaka, iriira Pava shinetaiririinkemaantsivaitya. Ontzimatyeerairaventaashiretaiyaari ovetsikakeriri,

tsiri.

Ikaminaayeetziri kempisantzinkariite

5 1Tzimatsi nokoviri nonkaminayemirieerokaite pikaratzi pijevayetairi

kempisantzinkariite. Eejatzi naakanojevatziri kempisantzinkariite, ariakarataiyini. Naaka ñaajaantakeri Cristotsika ikanta ikemaantsitakaitakari,aritake nomatairo naaka onkarateiriñeetairi apaata ovaneenkaperoonkantaiya. 2Jiroka nonkaminayemiri:Kempoya povayetairi kempisantzinkariitepinkempitakaanteri ikempoyeetziri oisha.

tayeetemi pantero, aña iriirika Pavakovakaimirone, pimaterotya. Eeropantziro pinkovashitya paantyaarokireeki,tashitanakyaaro eeroka. 3

vaita pomperatantya, ontzimatyepoñaakeri ikaratzi pikempoyaayetairipantanairi eeroka inkene irimatanairoiriroriite. 4Inkene apaata aririka inkotapai Jevajanori itzimi pikempoyaakenerioisha, ari iramathaitantaiyaamiro

1 4 5

403

* 5.13: Ikantakotziri Pedro jaka “Babilonia” iroora iñaaventakotzi Roma. Temajamamenataitatyaaro Roma iñaaventaitziro, irootake iñaaventapiintantarori Babilonia. Arionkantya eero jiyotaitantari niinkarika osankinatzirori, iro eero jovasankitaitantari.

ryaane. 5

kathateri antarikonaite. Ontzimatyepiñaapinkathatavakaayetaiya maaroni.Tema:

Te ikoviri Pava asagaaventavairentzi,Iriima itzimi tsinampashiretatsiriosheki inkaminthayeri.

6Tsinampa pinkantaventyaaro okaratzijimatakaayetaimiri Pava. Irojatzi apaataaririka inkovapaitetake, iriitake

thayetantyaamiri. 7Aririka piñaayeteroonkantzimoshirevaiyetyaami,yaari Pava.tyaamine. 8Pimpampithashiretapiintairokameethari, aamaventashire pinkantya.Tema kamaari itzimi kisaneentairi,

tsiri, jasootzi ikokovatzi impaityairatsikeri. 9Iro kantacha ontzimatyepimpiyatyaari, pinkyaaryooventanairopaventaashiretaari Pava. Tema piyotziari pikempitakari maaroni iyekiitepikemaantsitaiyani jaka kipatsiki. 10Irokantacha aririka onkaratapaakepikemaantsivaitaka kapicheeni, ari

intampatzikashiretakaaperotaimi Pava,iraavyaashiretakaimi, amavevaitaneinkantakaiyami. Tema neshinonkataneriinatzi, iriitake kaimashiretaimiripiñaantaiyaarori kantaitachaneirovaneenkaro Cristo. 11Iriitakeraintharomentaitya Pava.tyeeni impinkathariventantai. Arionkantyaari.

Ovekaraantarori ovethataantsi12Iriira Silvano osankinatanarori iroka.

Iriitake nokempitakaantaka naakakyaaryoori iyeki inatzi.

yimi, nokamantzimiro tsika ikanta Pavajineshinonkaperotanta. Ontzimatyeerapinkyaaryooventayetairi. 13

piintachari Babilonia-ki,yetaamiri eerokaite jiyoshiiyeetaimi.Jovethatami eejatzi Marcos, itziminokempitakaantari iriimi notomi.*14Etako pinkantya povethatavakaanaiya.¡Onkamintha pisaikayetai kameethapikaratzi jashiyetaami Jesucristo! Arionkantyaari.

1 5

404

Ovethataantsi

1 1

mirori iroka. Naaka iromperataneJesucristo, irotyaantajanore nonatzi.Eerokaite nosankinatzini pikaratzipikempisantanai pikempitayetaananaakaite, tema iri apantaperotariri itzimiakempisantairi, iro kantakaantakeroriitampatzikashirenka Pava, ari ikempitaari

tairi. 2

taimi, isaikakaaperoyetaimi kameetha!Eekerora piyotanaatyeeri Pava eejatziAvinkatharite Jesús.

Tsika onkantya pintasorentsishireyetantaiyaari eerokaite3Tema iniroite itasorenka Pava, iriitake

kantakaarori otzimimotantairi maaroni

rentsitantyaariri. Ari okanta, omaperoraayoperotairi. Tema ovaneenkaikantataika irirori,tataike, iro omatantaari ikaimashireyetai.4

chari, kameethaperotajaantatsiri, inkenepintasorentsishireyetai eerokaite. Iro

take,kerori ikovashiyetari. 5

pisantapiintantaiyaari eeroka, eeropamataavaitashitaro.santapiintanakitye, ari piñaayetziropintampatzikashireyetai. Aririka

pimatapiintanakero iroka, aritakepiñaayetakero piyotanetya. 6Aririkapimatapiintanakero iroka, aritakepiñaakotanetaiya.nakero iroka,taiya. Aririka pimatapiintanakero iroka,aritake piñaapinkathatasorentsitanetaiya.7Aririka pimatapiintanakero iroka,aritake pinkaminthaatapiintantayetai.Aririka pimatapiintanakero iroka, aritakepetakopiintantaiya. 8

tanake eeroka, ari iriñeetakemi omaperopiyotairi Avinkatharite Jesucristo, eeroitzimavaitzi kantakotemine: “Te apantariirika.” 9Irooma intzimerika aparoni kaarimatanairone ñaaventainchari,

tatsine.keri Cristo ikiteshireyetakaantaariri, temakaariperoshireri jinavetaka pairani. 10Ariokantari iyekiite,retapiintaiya,reventavaitero jiyoshiiyeetaimi,kaimashiretaari pinatzi. Tema iroorikapimatapiintanake ikovakaayeetakemiritsika pinkantanaiya, eerora piñiiropintzipinashireyetai. 11Ari onkantya

tharite Jesucristo.12Irootakera, eero novashaantantaro

nompampithashiretakaapiintemirookaratzi añaaventakeri, okantavetakaaritake piyoyevetakaro, pikantayetzi:

APITETANAINTSIRI IROSANKINARE PEDRO

405

“Omapero onatzi iroka.” 13

katatsiri nokinkithashiretakaapiintaimiroeenirora nañi naaka, 14

paake noñaantyaarori nonkame. Ariokanta jiyoshiretakaakena AvinkathariteJesucristo. 15Nokovataike naaka iropinkamaitya pinkinkishiretapiintairo

taimi nonkamake.

Ñaajaantayetakerori irovaneenkaro Cristo16Tema pairani,

paakemiri Avinkatharite Jesucristo,nokantapaakemi: “Otzimimotziriishintsinka, aritake irapiitairo impiyee.”Tera niyotashitaro naakaite,vivaitantapaakamiro.take okitataikari Cristo, oshekiipinkathariperotataike irirori. 17

jaantake Ashitairi Pava kantakaaroriiñaapinkathayeetairi, joñaakantakeroirovaneenkaro,take:

Notomi inatzi irika netakokitakari,osheki nokimoshireventakeri,pinkempisantairi.

18Naakayetakera kemajaantakerori

riri Jesús janta tasorentsiitoki. 19

yetakeri kamantantaneriite. Irootakeraiyotakaaperotaineri,kyaari ootamentotsi ikoñeenkatziotsirenikitzi. Iroora pantayetanairieeroka irojatzi impiyantaiyaariJesucristo intharomentashiretakaapaimi,inkempitapaakyaari impokiro orimishi.20Ontzimatye ankemathatero iroka:

chari Osankinajanorentsiki ontzimeinkamantavaitashitantakyaarikamantantaneriite. 21

vaityaarone atziriite,kantsi iyoshiretakaantakero okaratziikovakeri Pava.

Kamantantanirori ipoña iyotaantanirori(Judas 3-13)

2 1Iro kantacha, tzimatsira pairanikamantantanirori. Irojatzi okantari

iroñaaka pisaikayetzira eerokaite. Aripiñaake kantemineri,neri.” Aña iromananekiini ikovi irikaiteirovaariperotantyaamiro iriyotaayetemiri.Jimanintatziirira Avinkatharite, itzimi

yetairimi. Iroora eero oshenkaantairiñaayetero irikaite iraperotaiya. 2Irokantacha tekera japerotaata, tzimatsiraosheki kempitakotyaarine okaratzijoñaakantakeri, imayempivaitzi. Iriirakishimavaitakaanterine aniitantanaarori“Avotsijanori.” 3Osheki irinevekityaarikireeki, inkovapiintake pimpinateneriokaratzi jiyotaashivaitamiri. Iro kantachaPava eero ishenkaa iramenakoyetainerijantayetakeri, ari iraperotairi.

4Tema pairani ikaariperopaitetantakaritsika ikaratzi maninkari, jimatakero Pavajovasankitaayetakeri,veniki, tsireniki ikantakoyetaka

tyaariri. 5

roshireri atziriite etayetanakarori pairaniinampitaro kipatsiki, aperotaka ipiinkakeoonkaropaiteki. Iro kantacha Pavajovavisaakotakeri Noé,kotakerori pairani tsika inkantyakameethashireri. Tema irijatzi Pava

kaite, ikarataiyini 7. 6Ari ikempitaakerieejatzi nampiyetarori Sodoma ipoñaGomorra, japerotakeri ipometakeri. Ariraiñeetziro ompaitya avishimoyetairinethainkatasorentsitaneri. 7Iro kantacha,Pava jovavisaakotairi Lot, temakameethashireri inake. Irika Lot iniroiteoñaashirenkakeri kaariperori okaratzijantayetziri piyathariite. 8

tani kitaiteriki irika tampatzikashireri Lot

2 1 2

406

tsipatakariri kaariperoshireri, jiñiiri,ikemiri jantayetakero kaariperori. Iniroiteokantzimoshiretakari. 9Arira okantari,

thatasorentsitaneri ñaapiintakeroriñaantashiretaantsi, onkantya eeroineveshirevaitanta. Tema jetzitakarojovasankitaayetziri kaariperoshireri,irojatzi apaata iramenakoyetantaiyaaririmaaroni. 10

kitairi antayetzirori kamaarotatsiriinevetashitari, ipiyathayetakaroikantaveetari. Te iñaakotanetyakantakaaperori. Te intharovakaajatyaariikishimatziri maninkariite otzimimotziriishintsinka.

11Iriima maninkariite, okantavetakaotzimimoperotziri ishintsinka, teinkishimateri irikaite,rira Pava inkamantakoteri. 12Irikaitekaariperoshireri ikempivaitakari piratsi,te iriyote impampithashirenetya.Itzimashivaiyetaka impoña iriñeeroiraperotaiya.taiya kishimayetakeriri maninkariitekaari jiyotakotaajatzi tsika ikantayetairiroriite. 13Iro inkemaantsitantyaariokantakaantziro ikemaantsitakaantakairirori,romi iyaariperonka. Tema irikaite, te

tsiri kitaipaite. Okempivaitakaro iriimiovitsintayetakemine jayooyetakemiirikaite ikovayetzira iramataviyetemi.14Iro jaakoventa jimayempiryookivaitake,ivathakitakaro kaariperori.yetziri shipetashireri inkaariperotakairi.Ikokovatapiintake kireeki.taantayeetyaariri. 15Ikenashivaiyetaka,imanintakero tampatzikari. Jantakerookaratzi jantakeri Balaam, itomi Beor,ikokovatake impinaiteri irantantyaarorikaariperori. 16Iro kantacha irika Balaam,jantakerora kantachari, iriira burrokisathatakeriri. Okantaveta te iriyote

iriñaavaitanete burro, irika burroikempitanakari atziri iñaavaitake, ari

shireta inkoshekavaityaami Balaam.17

tyeeni irovasankitaayeetairi jantaotsirenikiperotzi. Tema ikempitakarookantakaranki opiryaatzi omotyaa jiñaa,ikempitakaro eejatzi okantarankimenkori atainkatziro tampyaa, impoñaañeero eero oparyi inkane. 18Ari okantajoshiyakaaventayeetziri kaariperoshireri,

tari, ikempitakaro opiryaatzi omotyaajiñaa.yetzi, aritake onkantake iramataviteriovakera kempisantatsiri,thavetarori kaariperori, inkantayeteri:

shiyetari, aritatsi amayempite.” 19

vitantashita irikaite jiyotaantzi,tzi: “Oshinetaantsitzi pantayeteropinevetashiyetari.” Iro kantacha, irikaiteiyotaantanirori,tya irirori, aña ikempitakotari aparoniomperataari,kaantya ivinkatharite, omperanavaitari.20Pairani irikaite kaariperori ovakeraikempisantavetaari Avinkatharite,Ovavisaakotaneri, jovashaantavetanakarojantayetziro kamaarotatsiri. Okanta

nairo kamaarotatsiri,tantakari iroñaaka te ikempita ikantavetapairani. 21Ari okameethaveta eeromi

shiretakaantatsiri. Tema maperoitakaokoveenkatzi okaratzi jantayetanairi,ikempisantavetanaaro ikantakaantavetaritasorentsitatsiri, ipoña jovashaantanakeroosamaniityaake. 22Ikempivaitakaroikantapiintayeetziri:

Aparoni otsitzi,kake, ipiyashitaro irovaiyaaro.

Ipoña ikantayeetzi eejatzi:

2 2

407

Aparoni chancho,teri joipatsitaka, ipiya eejatziiroipatsivaitya.

Impiyantaiyaari Avinkatharite

3 1Netakotané, iro apitetatsiri irokaosankinarentsi notyaantzimiri,

nominthashiretakaatyaami, 2

thashiretantyaarori ikantayetakerikamantantaneriite tasorentsishireri,ikantakeri eejatzi Avinkatharite,Ovavisaakotaneri,nari nonkamantaimiro eerokaite.3Ontzimatye ankemathatero iroka:Tekera impiyaminthatai Cristo, intzimeosheki thainkavaitaneri. Iriiyetake

tari. 4Osheki inthainkavaite inkante:“¿Tsikapaitema iriñeetero ikantaitzi ariimpiye Cristo? Eero ipiyaa. Kaari añeeroompashinete kipatsi, aña irojatziokantataita ovakera jovetsikaitakero. Arikamayetataike tsika ikaratzi etanakaroriOtyaantajanori,yete.” 5Ikenakaashivaitakarora ikaratzikantatsiri.kero inkite, iñaane jovetsikantaka.Jovetsikakero eejatzi kipatsi,tanakari jiñaa, tema okantaitanakityaanikipatsi okovi jiñaa. 6Irojatzi jiñaajaperotantakari Pava pairani,kari kipatsi. 7Iro kantacha, inatziira teimpashinetakayero Pava inkite eejatzikipatsi. Iroora ikantakaantakeri pairanieero opashinevaitzi irovetsikane irojatziapaata aririka iramenakoyetairo maaroni,

teni. 8Netakotané, ontzimatyeerapiyotairo iroka: IkempitakaantaroAvinkatharite aparoni kitaite, oshekiriniosarentsi. Aririka onkarate oshekiriniosarentsi, iroovaitake onkaratemi aparonikitaite. 9Tera irosamaninkashityaaroAvinkatharite imonkaratairo okaratzi

ishinetaantakeri, tema tzimayetatsikenakaashivaitakarori ipampithashiretajosamaninkashitatyaaro. Aña amatsinkaikanta Avinkatharite,yeetaimi maaroni,chanemi aparoni. 10Irooma apaataimpiyakerika, inkempitapaakyaarijomapokantzi aparoni koshintzi. Ariinkemayeetairo iniroite poimpataatsine,aripaite aperotaiyaari inkite. Arionkempitagaiyaari eejatzi kipatsi,aperotaiya. Maaroni okaratzi jagaitakerijovetsikaitantakarori kipatsiki,kya ontagaiya. Ari onkempitagaiyaarimaaroni irovetsikane atziriite, ontagaiyamaaroiteni.

11

tairo maaroiteni, ¿Tsikama pinkantyapisaikai eerokaite eero otzimantapikenakaashitane? ¿Tema ontzimatyepintasorentsishiretai? ¿Tema ontzimatyepiñaapinkathatasorentsitanetai? 12

ventara pinkantayetaiya,yetaiya,tharite, aripaite intaayetairo Pava inkite,

takarori kipatsiki 13Irooma aakaite,aritake añaamampyaakaro ovakerariinkite, eejatzi ovakerari kipatsi, tsikajanta inampiyetaiyaaro kameethashireri.Tema iro ishinetakairi Pava.

14Ari okantari netakotaneete. Temaaritake piñaamampyaakaro eerokaitemaaroni iroka, minthashire pinkantya,inkene iriñaapaimi apaata Pavakiteshire pinkantya, eeroikantakovaitzimi pantakero kaariperori.15Pimpampithashiretero, amatsinkaikanta Avinkatharite, josamaninkatziiro

reyetantaiyaari atziriite.nete iroka,kemiri etakotane iyeki Pablo. Tema iriPava iyotakaakeri Pablo maaroni iroka,16ari okempitakari eejatzi pashine

2 2 3

408

josankinayetakeri. Kompitaa inaveta

takeri Pablo. Irootake itzimantayetariatziri kaari iyotakoperoterone, tema teiraavyaashireyetanete,takaro jiyotantavetaro irosankinarePablo. Ari ikempitaayetakero eejatzimaaroni Osankinajanorentsi.

shivaitakarori. 17Irooma eerokaitenetakotaneete,

tzitakamiro, aamaventa pinkantayetyaeero ikenakaashivaitantami irikaitepiyathariite.kaimirokari pikamaitanetzi. 18Aña iro

shireyetai,koyetanairi Avinkatharite,taneri Jesucristo, tsika ikantakeroirirori jineshinonkatantaamiri. Arira

thayeetairi. Ari onkantyaari.

2 3

409

Ñaantsi okantakota Añaantarentsi

1 1

natzimiri: Iriira ipaitaitziri “Ñaantsiokantakota Añaantarentsi.” Itzimitataikapairani irovakera etantanakarorijovetsikantayeetzi.keri, naakayetake ñaataikeri,taari nako. 2Tema irika paitachari“Añaantarentsi.” Joñaakantaka irirori,inampitapaintaro kipatsiki, naakayetakeñaakeri. Irootake noñaaventantakamiririkantaitachani añaantarentsi, temajañiitataika pairani irirori itsipatakariAshitariri. Iriitake oñaakaanari naakaite.3Irootake noñaaventantamiriri itziminokitajaantakari, nokemajaantakerieejatzi, inkene aapatziyavakaayetaiyaaakaite. Iriitajaantakera Ashitairi itzimiaapatziyaari, ari akempitaanairiri eejatziItomi. 4

miro eerokaite,vaitantyaari.

Ipaitaitziri Pava Kitainkari5Jiroka ñaantsi jiyotakaanari Cristo,

irootake novavisaimiri eerokaite:Ipaitaitziri Pava “Kitainkari,” terainkempityaaro tsirenikiri. 6Aririkaankante “Naapatziyari Pava,” eekerorikaantapiintatyeero kaariperori, athaiyaka.Okempivaitakaro tsirenikimi aniitzi,apiyathatakarora kyaaryoori. 7Iroomaaririka asaikanai kameetha tekatsiantzimotante, ayotaantanairo kyaaryoori,

naiya. Tema okempivaitakaroasaikatyeemi okitainkatzi,taari Pava isaikira irirori kitainkariki. Ari

karo kaariperori,katantakari Cristo ikamimentakairanki.8Aririka ankante “Te nantaneterokaariperori,” apanirora amatavivaitaka,te ayotakotero kyaaryoori. 9Iroomaaririka ankamantairi Pava okaratzikaariperori antayetziri,kero irirori impeyakotairo. Temaikyaaryooventapiintayetakai irirori,tampatzikashireri inatzi, iriitakekiteshireperotakaineri. 10

vaite “Te nonkaariperote,karo ankantatyeemi “Thairi inatzi Pava.”Tera ayotakotairo iñaane.

Iri Cristo ookaakoventayetairi

2 1Notomiite,tzimiro iroka ari onkantya eero

pantantaro kaariperori. Irooma aririkaantake kaariperori,taine janta Ashitairiki. IriitakeraJesucristo, kameethashireri. 2Iriitake

tairomi ayaariperonka. Tera intaaniirookaakoventai aakaite, aña maaroiteniatziri ikaratzi nampitarori kipatsiki.3Jiroka ayotantyaari kyaaryoorikaayotairi Cristo:nairo ikantakaantairi. 4Tzimatsirikakantavetachane, “Niyotziri naaka,” iro

JETAKARI IROSANKINARE JUAN

410

kantacha irika eeniro ipiyathataroikantakaantane, ithaiyakara irika. Teiriyotakotero kyaaryoori. 5Itzimirikamonkaratanairori ikantakaantane, iriiraetakoperotanaariri Pava. Irooraayotantari kyaaryoo atsipashiretanaari.6Tzimatsirika kantatsine,taari naaka,” ontzimatye isaikanaikameetha iroshiyakotyaari ikantapaintaraCristo.

Ovakerari ikantakaantaitziri7Iyekiite,

taitane nosankinatzimiri. Aña iropiyotzitataikari pairani. Irootake ñaantsipikemayetakeri pairani eerokaite.8Irojatzimaitaka kempitakarori ovakerariikantakaantaitane, okantakaarojantapaintziri Cristo. Okantakaaropantayetanairi eejatzi eerokaite.Kempivaitaka iroñaaka avisainkatanaketsireñeenkari, iri kitainkatapaintsiiriiperori kitainkari. 9Tzimatsirikakantatsine, “Jashitaana kitainkari,”irojatzimaita ikisaneentavaka ikaratziikempisantzinkaritzi, tekeraata jimatziro,aña okempivaitakaro irojatzimiisaikakemi otsirenikitzi. 10Iriima itzimi

tzi, iriitakera kempitanaariri itzimianiitanaatsiri okitainkatzi,vaitya,neentavakaiyaari. 11

kaachari ikaratzi ikempisantzinkaritziikempitakari itzimi aniitantaroritsirenikiri. Te iriyote tsika ikeni, teirokichaate otsirenikitakera.

12Notomiite, eeroka nosankinatziniiroka tema pikempisantairi Cristo,pipairyaapiintairi ivairo, irootakeipeyakotantaamirori piyaariperoshirenka.13Ashitaaniri, eeroka nosankinatzini irokatema piyotairi Cristo itzimi añiitaincharipairani etantanakarori jovetsikantayeetzi.Evankariite, eeroka nosankinatzini iroka

tema poitsinampagairi kamaari.Notomiite, eeroka nosankinatzini irokatema piyotairi itzimi Ashitaamiri.14Ashitaaniri, eerokaite nosankinatzinitema piyotairi añiitainchari pairanietantanakarori jovetsikantayeetzi.Evankariite, eeroka nosankinatzini irokatema shintsishire pikantayetaa, piyotairoiñaane Pava, poitsinampagairi kamaari.

15Eero petashivaitaro osavisato.Tzimatsirika etashivaitakyaaroneosavisato, tera jetakoperotaari Pava.16Tema maaroni osavisato teraompoñeeya Pavaki, aña osaviverikiopoñaaro. Jiroka okanta osavisato:anevetashivaitaro kamaarotatsiri,anevetashivaitaro añaayetziri,vaite ankantakaaperotya. 17Maaroiteiroka osavisato otzimi ineveyetariatziriite, ari aperotaiya. Iriima itzimiantanairone ikoviri Pava, iriitakekantaitaachane irañagai.

Kisaneentziriri Cristo18Notomiite,

taiya kipatsi. Pikemaiyake eeroka ariinkoñaatapaake kisaneenterine Cristoaririka onthonkimataiya. Tzimataikeiroñaaka jaka kisaneentayetakeriri Cristo.Iro ayotantari iroñaaka irootzimatataikeraonthonkimataiya kipatsi. 19Irikaitekisaneentakeriri Cristo, iriiyetakeraakaravetapiintakari akempisantzi, itzimiookaventayetanakairi. Omaperotyaamiinkarayetaimi, eeromi jookaventayetaimi.Irooma jookaventayetanakai, ari ayoyetzitera omaperotajaantya inkarashireyetaiaakaite. 20Iro kantacha eerokaite,

retantyaamiri,toyeetantakamiri. Aritake piyoyetairoeerokaite iroka. 21

natantamirori iroka, tema aritakepiyotairo eeroka kyaaryoori. Aritakepiyotayetairo pinashitaaro iroorika

1 2

411

thaiyaantsi. 22¿Itzimikama thaiyachari?Iriitakera itzimi kantatsiri “Jesús kaariCristo.” Iriitake kisaneentakeriri Cristo.Irijatzi manintakeriri Pava,keri eejatzi Itomi. 23

vaitakerine Itomi Pava,tajaantake Ashitariri. Iriima tsika itzimikempisantairiri Itomi, omaperorajashitajaantaari Ashitariri. 24Iroomaeerokaite, oisokero pinkantanakeropetakari pikemakero pairani. Iroorikapimatanakeri, ari poisokerotakyaari Itomi,ari pinkempitaanakeriri eejatzi Ashitariri.25Jiroka ishinetajaantakairi irirori: Ariankantaitaatyeeni añaashireyetai.

26Iroora nosankinatzimiri tsika

viyetemi. 27Iro kantamaitacha eerokaite,

takemi. Irootake eero okovityaantaintzime pashine iyotagaimine. IrikaTasorentsinkantsi ikempitakaantaitakamiriisaipatziitoyeetantyaamiri,miri kameetha. Jiyotaimiro kyaaryoori,kaarira thaiyaantsi iriyotaimi. Ontzimatyepantayetairo tsika okantajaanta jiyotayimiirirori, pintsipashireyetaiyaari.

28Ari okanta notomiite, ontzimatyeantsipashireyetaiyaari Cristo, onkantyaeero apashiventavaitanta aririkaimpiyake, aña aventaashire akantyaamonthaavaiyaari. 29Aritakerapiyoyetairi kameethashireri inatzi Cristo,

thatanaarori irantanairo kameethari,

taimi ikantakaanaarira Cristo.

Itomiite Pava

3 1Pinkinkishiretero iroka: Antarojetakotai Pava, itomiyetai.

rora. Tera inkemathatero osavisatzi tsikaipaita Cristo-tatsiri, ari ikempiyetairieejatzi aakaite te inkemathayetai. 2Ariokanta netakotaneete. Itomi Pava

anayetai. Tekera ayotaajatero tsikaankantayetaiya apaata. Intaani ayotzi ariankempitaiyaari ikantara Cristo aririkaimpiyapaake, tema ari onkantake añeeritsika ikantajaantara irirori. 3Maaroni

taiyaari, irantapiintairo onkaratekiteshiretakairine. Tema Cristo kiteshireikanta irirori.

4Iriima itzimi kaari ovashaanteronejantayetziro kaariperori, ipiyathatatyaaroikantakaantziri Pava.rori, piyathataantsi onatzi. 5Piyotaiyinieeroka opaita ipokantakari Cristokipatsiki,tairo kaariperori. Tera irantapainteroirirori kaariperori. 6

naariri Cristo, te arite irantanairokaariperori. Tema inkarate oisokerotarorikaariperori, tera iriyotaajatairi Cristo.7Notomiite, eero pamatavitaaritzi.Inkarate antapiintanairone kameethari,iriitakera kameethashireri,naari Cristo ikameethashiretzi irirori. 8Irokantacha itzimirika antapiintakerorikaariperori, joisokerotatyaari kamaari.Tema iri kamaari etakaantakarorijantakero kaariperori.jaantakari Itomi Pava kipatsiki,tairo kaariperori otzimi joñaakantakeripairani kamaari. 9Iriima ikaratzi

chari ovakerami intzimayetaimi, terairantapiintanairo kaariperori. Tema Pavatomintanaari,romi intzimayetaimi ikantakaanaariraPava. 10Irootake kaari okompitantaayoteri itzimi jashiyetari Pava, itzimijashiyetari kamaari. Maaroni kaariantapiintairone kameethari, terainkaratairi Pava. Ari ikempitari eejatzi

karitzi, te inkaratairi Pava.11Jirokara ñaantsi pikemayetavakeri

pairani ovakera pikempisantantanakari,

1 2 3

412

ikantaitzi:taiya. 12Eero oshiyakotari ikanta Caín,kaariperoshire jinake jovakeri irirentzi.¿Opaitama jovantakariri?kariri okantakaari ikaariperoshiretzi Caín,iriima irirentzi kameethashire jinakeirirori. 13Iyekiite, eero okompitzimotamiaririka inkisaneentavaitemi osavisatzi.14Ayotaiyini aaka, kempivaitakakamashire akantayevetaka pairani. Irokantacha iroñaaka,reyetai. Iro ayotantari,kaapiinta akempisantayetaira. Itzimi kaarietakotantachane,reri. 15Itzimirika kisaneentantatsiri,ikempitakari ovantaneri. Ayotakotaiyirini

reyetai. 16Jirika oñaakantaperotzirori tsikaikantaita jetakotantaita: IkamimentakaiCristo aakaite. Iro amatanairi aakaite,mintha ankantya ankamimentantayete.17

tsi,vaitaneri, iri imashithavaitake irika iyeki,tekera jimaperotzirori iretakotaiyaariPava. 18Notomiite,piintya, “Netakotanta.” Aña ontzimatyeantanairo ooñaarontzirori etakotanta.

19Irootakera ayotantaari omaperojashiyetai Pava. Tema ayotaira jashiyetairaPava, irootake aventaashiretantaaririañaañaatairi, 20

temi ompaitya katsitzimoshiretaineri.Tema Pava jiyotziro maaroni, jiyotzitaro

retakairi akaariperotake. 21Netakotaneete,

shiretakairi,yaari Pava añaañaatairi. 22

rori aritake irimatakairo onkarateankovakoyeteriri. Tema amonkarayetairoikantakaantane, antapiintaineri ikoviriirirori. 23Jiroka ikantakaantane:tye aventaiyaari, ampairyaapiintairi ItomiJesucristo.

taiya. Iroora ikantakaantane amatairi.24

tane, iriitakera tsipashiretaariri. Iri

yetairi omapero atsipashiretaari.

Itasorenka Pava ipoñaiisaneentashiretane Cristo

4 1Netakotaneete, tzimatsi oshekikantavetachari:

neri.keri. Irootake eero pikempisantantariokaratzi inkantayeteri, aña ontzimatyepiñaantyaari iriitajaantakerika Pavañaavaitakaakeri irika kamantantaneri.2Jiroka ayotantyaari iriirika ItasorenkaPava ñaavaitakairiri, aririka inkante:“Jatziritzimotai Jesucristo.” 3Iriima itzimithainkañaanetakerone ikantayeetakeri,kaarira jashitari Pava,kaakeri iisaneentashiretane Cristo.kotaiyakeri eerokaite, ari intzimake jakakipatsiki ñaavaiterone iroka. Aritakeratzimake. 4Iro kantacha eerokaite,notomiite, jashitami Pava, eerokaraanaakoyetakeriri. Tema iniroite ishintsinkaCristo, itzimi pitsipashiretaari eerokaite.Janaakotairira itzimi tsipashiretakaririosavisatzi. 5Irikaite kempivetakaririkamantantaneri, osavisatzi inatzi. Irootake

tzi. 6Irooma naakaite, jashiyetaana Pava.Irootake pikempisantantanari pikarataijashiperotaami Pava.tayetai kaari iyotairine Pava. Ari okanta, te

kaayetairi Tasorentsinkantsi, okantajimatantaarori jiyotaantairo kyaaryoori.Ari ayotziriri jashitari kamaari itzimiiyotaantzirori kenashivaitaantsi.

Pava iriitake ipaitaitzi “Etakonkantsi”7Netakotaneete,

kaayetaiya. Itzimirika antanairori iroka,kempivaitaka irapiitakeromi intzimayetaimi

1 3 4

413

ikantakaanaarira Pava.riri. 8Itzimirika kaari etakotantachane, teiriyotairi Pava. Tema Pava ipaitaitziri irirori“Etakonkantsi.” 9Jiroka ikanta Pavajoñaakairo omapero jetakotai:kairi irapintzite Itomi jaka kipatsiki, okanta

tai. 10Jiroka okantakota irooperorietakonkantsi:rone etakotaiyaari Pava, aña iri Pavapoñaakaantakarori jetakoyetai. Temainiroitera jetakoyetai, jotyaantakairi Itomi.

ventairomi ayaariperonka. 11Netakoyetane,jetakotaira iniroite Pava,yaari aakaite etakotavakaayetaiya.12Tekatsira aparoni atziri ñaakerine Pava.

taiyaari, aririka etakotavakaayetaiya.

rori etakotantapiintaiya.13

tsinkantsi inampishiretantai, iroayotantaari omapero atsipashiretaari.14Tema naakayetajaantake ñaayetairiItomi Pava, itzimi jotyaantakeri kipatsiki.Iriitakera nokinkithatakoyetairi. 15

rika kantatsiri, “Jesús Itomi inatzi Pava,”iriitakera maperotzirori itsipashiretaariPava. 16Ayotaira aakaite tsika ikantajetakoyetakai Pava, akempisantayetairi.Tema Pava ipaitaitziri “Etakonkantsi.”Inkarate etakotantapiintaachaneri,itsipashiretapiintaarira Pava. 17Irootakeaatakaantyaarori etakotantapiintaiya,aventaashire averi Pava, irojatzi apaata

koyetairi maaroiteni. Tema aripaiteankempitaiyaariri Cristo. Aritakeraamatzitataikaro akempitakari iroñaakaeeniro asaikayetzi jaka kipatsiki. 18Eeroatharovakaavaitari itzimi etakoperotairi.Etakora jovai irirori, eero atharovakaariirovasankitai. Aririka antharovakaiyaari,tekeraatara ayoperote omapero jetakotai.

19Irootakera etakotantaariri aakaite Pava,apiyatatyaari jetakarora jetakoyetakaiaakaite. 20Intzimerika kantatsine,“Netakotane inatzi Pava,” iro kantachaikisashiretziri iyeki, ithaiyakara irika.Tema kaari etakotyaarine isheninka,itzimi jiñiiri,tyaari Pava, kaari koñaanetatsine?21Irootake otzimantari ikantakaantakeri,ikantake: Ikaratzi etakotaariri Pava,ontzimatye iretakotaiyaari iyekiite.

Aventaashirenkaoitsinampaantya osavisato

5 1Maaroni aventaashiretanerikantatsiri, “Irika Jesús, Cristo inatzi,”

itomira Pava jinayetaatzi, kempivaitanaairapiitakeromi intzimayetaimi. Ikaratzietakotaariri Ashitairi, jetakotaariraeejatzi itomiyetaari irirori. 2Aririkaetakotaiyaari Pava,neri ikantakaantane eejatzi, iroayotantaari omaperora etakoyetariitomiyetaari irirori. 3

naiyaari Pava,neri ikantakaantane. Eero opomerentsitaamonkarayetairo ikantakaantane.4

romi intzimayetai,tairo osavisato. Tema aventaashirenkaoitsinampaantayetya. 5¿Itzimikamamaterone iroitsinampayero osavisato?Iriira aventaashiretaneri, kantatsiri:“Itomira Pava inatzi irika Jesús.”

Ikinkithatakaantziri Tasorentsinkantsi6Tema Cristo ipokake jaka kipatsiki. Iro

kantamaitacha, tera intaani ipokakeimpiinkaatantyaaro jiñaa, aña ontzimatyeeejatzi onkapathainkate iriraane,irovamaiteri. Iri Tasorentsinkantsikinkithatakaantakerori okantakota iroka.Okaratzi iñaaventakaantziri irirori,kyaaryoori onatzi. 7Tema mavasatzijapiiyeetakero ikantaitzi, “Itomi Pava

1 4 5

414

* 5.7: Jovaakakoyeetantakarori pairani iroka osankinarentsi iñaaneki Roma-satziite (Latín), arijovanaayeetakerori kapicheeni kaari osankinatajaantachane ovakeraini. Jiroka okantzijovanaayeetakeri: “Mava ikaratzi ñaavaitatsiri inkiteki: Ashitairi, Ñaantsi, Tasorentsinkantsi.Irika mavatatsiri, aparoni jinatzi.” Irootakera iroka ñaantsipayeeni josankinayeetakeri iñaanekiVirakocha ipaitaitakeri “Reina Valera.” * 5.8: Okaratzi kantakotachari jaka, iriirajiñaaventayeetzi: “Tasorentsinkantsi, Jiñaa, Iraantsi. Ikaratakera mava, te ompashineteoshiyakaaventachari.” Ikovatzi jaka Juan, iriyotakoperoyeeteri Jesús omapero Itomitari Pava.Mavasatzi jiñaaventziro okaratzi ikantayeetakeri, “Itomi Pava inatzi irika Jesús.” Etanakarori,iriitajaantake Tasorentsinkantsi iyotakaayetakeriri irotyaantaneete Cristo iriyotaantayete.Apitetatsiri, iroora “Jiñaa” oshiyakaaventachari joviinkatakaranki Jesús. Irootakerajiñaaventajaantakeri Pava, otzimi osankinatainchari Mt. 3.16-17. Mavatatsiri, iroora “Iraantsi”oshiyakaaventacha ikapathainkatakera Jesús jovamaayeetantakariri. Iro jiñaaventajaantakeriPava isaikantakariranki Jesús otzishiki ikinkithavaitakairi Moisés, Elías tsika onkantyairovamagaiteri. Otzimi osankinatainchari Lc. 9.31-35; Jn. 12.27-33.

inatzi irika Cristo.”* 8IriitajaantakeTasorentsinkantsi kinkithatakaantatsiri.Iriitajaantake Pava ñaavaitaintsijoviinkaapaitetakaranki Jesús.

teri.* 9Tema akempisantziri atziriiteikantayetziri, iri ovatsipero Pavaankempisantairi ikantairi. Jiroka ikantakejiñaaventziri Jesucristo, ikantzi: “IriitakeNotomi irika.” 10

riri Itomi Pava, iriitake kemathatairoriomapero Jesús itomitari Pava. Iriimakaari kempisantatsine, jiitakamatavitakeriPava, tema ithainkañaanetakeri ikantake“Notomi inatzi Jesús.” 11

keri:tantaiyaari, tema atsipashiretaari Itomi.12Intzimerika tsipashiretaiyaarine Itomiari irañaashiretai.taiyaarine Itomi Pava, eero jañaashiretai.

Ayoyetai ari ankantaityaani añaashireyetai13Pipairyaapiintairi eerokaite Itomi

Pava pikempisantairi.

tyaari ari pinkantaitatyeeni pañaayetaiapaata. 14Aventaashirera ankantairi Pava,tema ayoyetzi ikemayetai aririkaañaajaantairi irirori. 15Ayoyetaira ikemai Pava

aririka amaneri, ayotzita eejatzi ariirimatakairo okaratzi akovakotakeriri.16Piñeerika eeroka aparoni iyekitzimatsiri ikenakaashitane,tairi, aritake irañaashiretakagairi Pava. Iri

tane kaari maperotachane onkaariperote.

tantatsiri. Tera iro noñaavente. Tema teraarite amanakotairi antakerori irokamaperotzirori okaariperotzi. 17

chane,” tera nonkantatye kameetharairoka. Maaroni kaari kameethatatsi, tearite antayetero. Iro kantacha tzimatsikaariperori kaari ovamaashiretantatsine.

18

rori ikaratzi itomintaari Pava. IriiraCristo kempoyaaventaari,tsitakaantaari kamaari.

19Ayoyetai aaka jashiyetai Pava. Iriimaosavisatzi, iri ashitaari kamaari,ipinkathariventziri.

20Ayoyetai ipokake Itomi Pava, irikemathatakaayetairori kyaaryoori.Irootake amatantaarori ayotairi ipaitaitziri“Kyaaryoori.” Atsipashiretaari Kyaaryoori,tema atsipashiretaatyaari itomi. IriitakeraPava ipaitaitzi “Kyaaryoori,” ipaitaitzirieejatzi “Kañaaneri.” 21Notomiite,yaari oshiyakaarontsi. Ari onkantyaari.

1 5

415

* 1: Tzimatsi pampithashiretakotarori ipaiyeetziri “Iyoshiitaaro tsinane ipoña otomiite,” iriiraoshiyakaaventachari jaka ikaratzi kempisantzinkariite itzimi apatotaachari aparoni nampitsiki.Okantavetaka te ayotero tsika otzimi nampitsi japatoyetantaari irikaite kempisantzinkariite.* 13: Tzimatsi pampithashiretakotarori ipaiyeetziri “otomiite pitsiro iyoshiitaro,” iriiyetakeoshiyakaaventachari kempisantzinkariite itzimi apatoyetaachari janta tsika inampitaro Juanosankinatzirori iroka.

Ovethataantsi1

rori iroka. Eeroka nosankinatzini ipaiyeetziri“Iyoshiitaaro tsinane ipoña otomiite.”Netakoperotane pinayetatzi. Tera apanironaaka netakotami, aña jetakotzitaami eejatzimaaroni iyotayetairone kyaaryoori.* 2Ariokantari, oisokero ovayetairo kyaaryoori, ariankantaitaatyeeni. 3

kayetaimi Ashitairi Pava,taimi, kameetha pisaikayetai.taimiri eejatzi Itomi Jesucristo, piyoyetairokyaaryoori petakotavakaantayetaiyaari.

Oisokero povero jiyotaimiri Cristo4Osheki nokimoshiretanake noñaayetake

tsika pikaratzi eerokaite pimatapiintanakerokyaaryoori,takeri Ashitairi. 5Eerora nosankinatzimiiroñaaka ovakerari ikantakaantaitane, aña

kari. Jiroka okanta:kaiya. 6

tane Ashitairi,kaapiintaiya. Iroora nokantakaantakemiripantapiintayetairo okaratzi pantayetanakeriovakera pikempisantantanakari. 7Tema

tzimayetatsi iroñaaka osheki amatavitaneri.Ikantayetzi irikaite, “te iratziritajaantapainteJesucristo.” Tema thairi inatzi itzimirikañaavaitzirori iroka, iisaneentane inatziCristo. 8Paamaventya, povashaantzirokariokaratzi niyotaayetakemiri. Te nonkovepamenaashivaitaiya,vaitaiya apaata. 9

vaitachane,tapaintziri Cristo, tera itsipashiretari Pava.

tapaintziri Cristo,retari Ashitairi, ari ikempitzitakari eejatziItomi. 10Intzimerika impaitya kivantemirijanta, impoña inkove iriyotaimironashitachari kinkitharentsi, eero pishinetziriirisaikavankotemi.tyaari eejatzi. 11Tema aririka povethatyaari,

ronka okaratzi jantziri irirori.

Nokovake noñeeyemini12Tzimatsi osheki nosankinatemiri, iro

natemiro, aña nokovatzi niyaatashiteminoñeemi, inkene nonkinkithavaitakaimi,inkene ankimoshiretaiyeeni.

13Jovethataiyami ipaiyeetziri “otomiitepitsiro iyoshiitaro.” Ari onkantyaari.*

APITETANAINTSIRI IROSANKINARE JUAN

416

Ovethataantsi1Antarikona nonatzi,

mirori iroka. Eeroka nosankinatzini Gayo,netakoperotane pinatzi. 2Netakotané,

motemi kovityiimotamiri koñaaroini.Namanakotzimi eejatzi piñaantyaaroripintekatsite kameethaini. Tema niyotzikameetha pikanta poshiretanaa. 3Ari

taka iyekiite ikamantapaakena irojatzipikantaiyani eeroka poisokerotarokyaaryoori. 4Tekatsira pashine anayeronenokimoshiretanake, nokemakera oisokero

santakaayetairi naaka.

Ikimoshireventairi Gayojoimaantapiintake ipankoki

5Netakotané, pimatakero eerokatampatzikatatsiri pampitakoyetakeriiyekiite ikaratzi avisayetatsiri jantapisaikinta. 6Ikinkithatakoyetakemiiriroriite jaka japatotaiyani iyekiite tsikaokanta petakoyetakari.kaane inayetatzi Pava irikaite, ari

tariri aririka piñeeri. 7Tema jiyaatayetatziirikaite iñaaventairi Cristo, kaarira

tziri. 8Irootake ampayetantyaariri aakaiteokaratzi kovityiimotariri. Ari onkantyaankaratantyaariri oivarairo kyaaryoori,inkemakoyeetantyaarori.

Ithainkañaanetantziri Diótrefes9

chari pinampiki. Iro kantacha Diótrefesithainkañaanetakero nosankinare.kaantashivaitaka irirori iriiperorimi irinatye.10Irootakera nonkamantapaakeri maaroitenijanta okaratzi jantakeri irika.shitakana. Tera intaani iroka, aña oshekijimanintashirevaitakeri ipaiyeetziri“iyekiite,kaayetya. Jomishitovayetakeri eejatzijapatotapiinta kempisantzinkariite.

Kameetha ikinkithatakoyeetakeri Demetrio11Netakotané, te arite pimatero eeroka

kempitarori iroka kaariperori. Aña iropimatapiintai kameethari. Itzimirikaantairone kameethari, iri jashitaari Pava.Itzimirika antzirori kaariperori tera iriyotairiPava. 12Iriima irika Demetrio, maaroitejiñaaventaitziri kameethaini, ikantaitzi“Ikantapiintziro kyaaryoori irirori.” Arinomatzitaro eejatzi naaka, nokantzi“Kameetha jinatzi.” Piyotaiyini eerokaiteokaratzi nokantziri kyaaryoori onatzi.

Ovekaraantarori ovethataantsi13Tzimavetacha osheki nosankinatemiri,

iro kantacha tera intaani nonkovenosankinatemiro, 14aña nokovatzi niyaatenoñeemi, inkene ankinkithavaitaiyeni.Onkamintha pisaikayete kameethaini.Jovethataiyami jaka akarayetziri.yetyaanari eejatzi ikaratzi saikatsiri janta.

MAVATANAINTSIRI IROSANKINARE JUAN

417

Ovethataantsi1Naakara Judas osankinatzimirori iroka.

Iromperatane Jesucristo nonatzi. Naakairirentzi Jacobo. Eerokaite nosankinayetziniitasorentsitakaane Ashitairi Pava, pikaratziikaimashireyetaimi. Eerokayetakeikempoyaaventaari Jesucristo. 2

tha ineshinonkaperoyeetaimi,yeetaimi kameetha, jetakoperoyeetaamira!

Iyotaantashivaitachari(2 P. 2.1-17)

3Netakotané,

taari aakaite. Iro kantacha iroñaakaokovaperotatya nosankinatemiro tsika

sante, pinkempitakotyaari etayetanakarorikempisantzinkariite itasorentsitakaitairi.4Tema tzimayetatsi atziri iromananekiinijosatekantayetaka. Thainkatasorentsitanerijinayetake, ikinkithatakaantashivaitaka,ikantayetzi: “Ineshinonkatane jovayetaiPava, kantatsi iroñaaka antayeteroakovayetziri,tsi.” Irikaite ñaavaitakerori ñaantsika,imanintakeri Pava, itzimi apanirotatsirijomperatanta. Ari ikempitaakeri eejatziAvinkatharite Jesucristo. Irootakeipampithashiretantakari pairani Pavairovasankitaayetairi irika.

5Nokovi nompampithashiretakaimirookaratzi piyoperotaiyirini. OkantavetakaPava itasonkaventatziivetakari jashitaari

irirori, irikaite itzimi joimishitovayetairiEgipto-ki,

tsiri. 6Ari ikempitakari eejatzi maninkariiteitzimi jomishitovayeetakeri inkiteki, kaari

ventante.rimi Pava tsika otsirenikitzi,tari irovasankitaayeetairi. 7

kari eejatzi pairani Sodoma-satzi,Gomorra-yetakeriri. Kaariperoshire jinayetake,ipaantavakaavaitaka ishiramparinkakiini,imayempivaitzi.takari paampari. Ari jiñeetzirori ompaityaavishimoyetairine kempityaarine irikaiteirovasankitaayeetantaiyaari paamparikaari tsivakanetatsine.

8

kaantashivaitachari,shivaitachari, nevetashivaitakarorikamaaroyetatsiri, thainkavaitaneri. Te

riite otzimimotziri ishintsinka.9Iro kaari irimataajate maninkari

Miguel,riventantzi, te iriñaavaitashivaitya irirori

tziri Moisés ikamantapaintari. Intaaniikantake Miguel: “Iri Pinkatharikishemine.” 10Iriima irikaite atzirikamantantashivaitachari,vaitakero kaari jiyotaajatzi. Tema

taro jiyotanetari aparoni piratsi. Irijatzi

IROSANKINARE JUDAS

418

* 14: Irika Enoc, iri 7-tanaintsiri icharinetanakari Adán. Iroka okaratzi iñaanetakeri Enoc, teraompoñaayetya janta Osankinajanorentsiki, aña pashineki osankinarentsi opoñaakaro,ipaitayeetziro “Irosankinare Enoc.”

aperovaitacha. 11

kitaayeeteri! Tema jantakero oshiyarorijantakeri pairani Caín. Ikenashivaitakaikempitakari Balaam, intaani ikovashitakairaantyaaro kireeki. Ikempitakotakariikaratzi kamayetaintsiri jovayiritantakariCoré. 12

yetakemine jayooyetakemi. Tema

tante,riri irirori. Ikempitakaro menkoriotasonkainkatziro tampyaa. Ikempitakaro

veta onkithotantyaari, kamaperotake,aritake itzimponchakiryeetakero.13Ikempitakaro okanta otamakaaneinkaare oshimoryaatakaashivaitaro jiñaa,

shivaitakaro iyaariperonka.kari parinari ikemakaanta iraperotante,

taiya otsirenikitzi.14Iriiyetakera iñaaventakotzitakari pairani

Enoc icharinetanakari Adán, ikantakeranki:Pamene, ipokake Pinkathari itsipataariosheki itasorentsitakaane.*

15 Ipokake irovasankitairi maaroni.Ipokake iramenakotairi okaratzijantayetakeri thainkatasorentsitaneri.

take eejatzi.16Irikaite kinkithatakaantashivaitaneri,kishimatantaneri inayetatzi.taneri ikantaka.tari irirori. Kantakaaperovaitanerijinayetzi.tziri ikovira iraantashivaityaaro kireeki.

Ikaminaayeetziriri kempisantzinkari17Irooma eerokaite, netakotané,

tajanore Avinkatharite Jesucristo. 18Temaikantayetake irirori:

riite,tari.” 19

kaantayeetyaari,taro osavisato. Te inampishiretantariTasorentsinkantsi. 20Irooma eerokaite,netakotané, povetsikashiretavakaayetaiya

takaakemiri. Piñaañaatapiintayetairi Pava,

tsinkantsi. 21Oisokero irovanakemi Pavairetakotyaami, oyaako povero piñaayeteroineshinonka Avinkatharite Jesucristoonkantaitatyeeni irañaakaayetai. 22

yetatsine. 23Pashine, pinkempitakaanterokapiche okantaka povavisaakotantaaririintagaiyaami. Pashine, ontzimatyepineshinonkayetairi.ronka, kisaneenta povero.rori ikithaatari ikaariperoshiretantakari,

romi.rokari eeroka.

Tharomentaantsi24Antharomentairi iroñaaka irika itzimi

matzirori ikempoyaaventayetai kaariantzivashirevaitanta. Antharomentairi

yaari, eero otzimai akenakaashitane.25Antharomentaiyaari Pava apanirotatsiri,iyotaneri, ovavisaakotantaneri. Iriitakeirika Pava tzimatsiri irovaneenkaro,ñaapinkatha ikantaitziri, omapero otzimiishintsinka, pinkathariperori jinatzi, irietakaro itzimi tekeramintha ontzimayetemaaroni, irojatzi ikanta isaiki iroñaaka,ari inkantaitatyeeroni. Ari onkantyaari.

JUDAS

419

Joñaakantakeri Jesucristo

1 1Jiroka okaratzi joñaakantakeri Pavatsika ikantakota Jesucristo, iriira

Pava kantakaarori iriyoyetantyaaroriiromperataneete tsika onkantakotyaokaakitzimataintsiri iriñaayeetero. Irojotyaantantakariri Pava imaninkariteinkamanteri Juan. Tema irika Juan irijomperatapiintakari Pava. 2Iri Juanitzimi kinkithatakerori okaratzi iñaakeri.Jiroka okaratzi ikinkithatakeri, iñaanePava, tsika otzimi ikantakaantakeriJesucristo inkamantantero. 3Kimoshirerainkantaiya itzimi ñaanatairone irokakamantaantsi, ari inkempitayetyaarieejatzi inkarate kempisanterone.Kimoshirera inkantaiya inkarate

chari.yeetyaarori.

Jovethayeetari kempisantzinkariite karatatsiri 7 japatoyetaka

4Naakara Juan itzimi osankinatziroriiroka.tzinkariite karatatsiri 7 papatoyetaka

tsiri Asia-ki. Tema añaatsi Pava iroñaaka,iri etakaro pairani itzimake,take impiye, kaminthaara inkantayetaimiirirori, kameetha isaikakaayetaimi janta.

tziri “7 tasorentsi.” 5Ari inkempitaimirieejatzi Jesucristo, tema kyaaryoori onatzi

okaratzi iñaaventziri. Iriitakeraetanaarori ipiriinta ikamavetaka, iriirapinkathariventairiri maaroni ikaratzipinkatharivetachari jaka kipatsiki.Iriitakera etakoyetairi aakaite. Iriitakerakempitakaantairi inkivaatyeemi,

keranki ikamimentayetai.6Iriitakera pinkatharitakaayetakairi.

Iriitakera omperatasorentsitakaayetairiantavaitantaaniriri Pava itzimi Ashitariri.Iriitake otzimimotairi irovaneenkaro,iriitake pinkathariperotaatsiri. Ariinkantaitatyeeroni. Ari onkantyaari.7Jirika Cristo, inkenapai menkoriki,maaroni iriñeetavairi. Irimatzityaaroiriñeeri ovathaamerekitakeriri.yeetaiyaari maaroiteni jaka kipatsiki,

chane. Ari onkantyaari.8Jiroka ikantzi Avinkatharite Pava:

narentsi, Naaka oshiyarori eejatzioveraantarori.

Añaachana Naaka iroñaaka, Naakaetakaro pairani notzimake, Naakapiyaatsine apaata.

tsinka.

Joñaakantaka Itomi Atziri9Naakara Juan, pirentzi povayetaana

pikempisantzinkaritai, ari akarataiyakeniamavetakero akemaantsivaitaka, ariatsipatavaka ipinkathariventayetai Jesús.

JOÑAAKAYEETAKERIRI JUAN

420

* 1.20: Tzimatsi kantatsiri irikaite “maninkariite” ñaaventakotainchari jaka, iriitakera atziriiteikaratzi jevayetairiri kempisantzinkariite. Tzimayetatsi pashine kantatsiri, iriijanoyetakekyaaryoori maninkariite.

Eeniro nosaikiranki othampishikipaitachari Patmos nokinkithatziro iñaanePava, nokamantantziro ikantakenariJesús. 10Okanta aparoni kitaite

tharite,tsinkantsi. Nokemakeri notaapiiki ipaitakantanari, ikempitakarora tyootaantsiiñaavaitzi, 11ikantakena: “Posankinateroonkarate noñaakemiri.riri kempisantzinkariite karatatsiri 7japatoyetaka janta nashiyetakarorinampitsi saikayetatsiri Asia-ki. Temajiroka 7 nampitsi, paitachari: Efeso,Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis,Filadel a, Laodicea.”

12Ari nopithokanaka notaapiikinameneri ipaita ñaanatanari. Noñaatziiriootamentotsipayeeni jovetsikayeetzirioro. Ikaratzi 7. 13Iro kantacha jantaniyankineki ari josatekaka aparonikempitakariri Itomi Atziri. Opamankakeriiitziki iithaare. Jontarekakari ichopineekijovetsikasheronkaataitziri oro. 14

ropovainka ikantaka iitoki, kempivaitakairoomi ivitzi oisha, kitamaroki okantakairoovaitake sharaka.kari paampari. 15

taka iitzi, iriivaitake iporeryaatzi kireekiitagaitziri. Okempivaitakaro iñaaneopoimpaatzi osheki jiñaa. 16Joirikakeimpokiropayeeni irakojanoki, ikaratzi 7.

rori osataamentotsi, apimitzikarateokanta othoyempitake. Ikempitakari

ryaaperotzi tampatzikapaite.17Ikanta noñaakeri, tyaanakena

nokamanake.naro irakojano, ikantana: “Eero pitharovi,Naakatake etarori,

tyaarone. 18Naakatake kañaaneri,nokamavetaka iro kantacha iroñaaka arinonkantaitatyeeni nañagai. Naakatakeashitaaro shintsinkantsi jovayeetaanaranompeyakaantya notyaantayetantaisarinkaveniki. 19Posankinatero okaratzipiñaakeri, iro petanakya okaratzipiñaakeri iroñaaka, impoña onkaratepiñeeri eejatzi apaata. 20Ikaratziootamentotsi piñaakeri karatatsiri 7,

riite karatatsiri 7 japatoyetaka jantanashiyetakarori nampitsi. Ikaratzipiñaakeri impokiro noirikakerinakojanoki, karatatsiri 7,ventariri maninkariite tsipayetaaririkempisantzinkariite karatatsiri 7japatoyetaka.”*

Kamantaantsi jotyaantaitakeneriri 7japatoyetaa kempisantzinkariite:

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Efeso-ki

2 1

rite kempisantzinkariite apatotachariEfeso-ki. Iriira ñaanatziri oirikakeriri 7impokiro irakojanoriki, osatekainchariniyanki ipaampatakera 7 ootamentotsi.Ikantziri:

2‘Niyotziro okaratzi pantayetziri, tsikapikanta pantavaitake,keri. Pisamayetakari kaariperoshireriite.Piñaantayetaari paitashivaitachari,

vaitachari. Piyotairi eeroka thairijinayetatzi. 3Kyaaryoori pinake,amavevaine pikantaka,tsivaitaka jovasankitaaventaitzimiropimpairyeero novairo.vaitya. 4Iro kantacha, tzimatsikapatapainchari,tsine. Jiroka okanta: Povashaantanakero

1 2

421

* 2.6,15: Te jiyoperoyeetzi itzimi “kempisantanairiri jiyotaantziriranki Nicolás.” Kempitakairiiyetake nashitaincha japatota, iri iyotaashivaitakariri kempisantzinkariite, aamashitya irikempitakariri Balaam okaratzi jantakeri pairani irirori.

eerokaite petakotanta, te pantairopikempivetanakaroranki pairani. 5

kishiretero tsika pikanta pairani ovakerapikempisantanake. Povashaantero tsikapikanta iroñaaka, pimpiyakotairopantairo tsika pikantanaka ovakerainipikempisantanake. Tema eerorikapovashaantairo, ari niyaatashitakemi,

kemiri janta. 6Iro kameethataintsipantakeri eerokaite pikisaneentakerojantayetakeri ikaratzi kempisantanairirijiyotaantziriranki Nicolás.kari naaka.* 7Kovirori inkemathatero,inkempisanteri Tasorentsinkantsiiñaanatziri kempisantzinkariite.rika kitsirinkakerone, ari noshinetairiiroyaaro chochoki ovañaantatsiri tsikaotzimi pankitainchari itasorentsipathatekiPava.

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Esmirna-ki8“Jiroka posankinateneriri imaninkarite

kempisantzinkariite apatotachariEsmirna-ki. Iriira ñaanatziri itzimietakarori, intzime overaantyaarone. Iriirañaanatziri itzimi kamavetaincha irokantacha añagai eejatzi. Ikantziri:

9‘Niyotziro okaratzi pantayetziri,

taka,vaitaka,shiretaneri.kami judío-payeeni janta.taka judío, aña Satanás ashitayetakari.10Eero pitharovakaashitaro onkaratepinkemaantsityaari. Tema irootaintsipiñeero tzimayetatsi janta tsika inkarateirashitakotakaante kamaari. Ari pisaikerionkarate 10 kitaite pinkemaantsivaitya,iñaantashiretatyaamira kamaari. Iro

kantacha ontzimatye pinkyaaryooshireteeerokaite piyaatakairo onkantavetakyairovaitemi, impoña apaata aritakenañaakagaimi, onkempivaityaaronamathaiyetaatyeemimi. 11Koviroriinkemathatero,tsinkantsi iñaanatziri kempisantzinkariite.Intzimerika kitsirinkakerone iroka, eerorajiñeero inkemaantsivaitaiya irapiitairoinkamai.

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Pérgamo-ki12

rite kempisantzinkariite apatotachariPérgamo-ki.tziri irosataamento apimitzikaratatsiriokanta othoyempitzi. Ikantziri:

13‘Niyotziro pantayetziri, niyotzi ari

tziri Satanás. Iro kantacha niyotzimi

takero novairo, te povashaanteropaventaashiretana.

takari noyempisantakaaperotane Antipas,itzimi kinkithatakotakenari janta tsikajinampitaro Satanás. 14Iro kantacha,tzimatsi kapatapainchari, iro kaarikameethatatsine. Jiroka okanta:tatsi tsika pikarataiyini kempitakaririBalaam jiyotaantzi. Tema pairani Balaam,jiyotaapiintakeri Balac onkantyainkaimashiryaantyaariri charinetanakaririIsrael-ni irovakaiyaari ipomeyeetziniririikempitakaantashitari ivavane.pitakaakeri eejatzi. 15Ari okempitakari

takerori jiyotaantziriranki Nicolás.16¡Povashaantairo!tziro, ari niyaatashitakemi novayiriteri,iroora novayiritantyaari osataamentotsi

2

422

shitovatsiri nopaanteki. 17Koviroriinkemathatero,tsinkantsi iñaanatziri kempisantzinkariite.Intzimerika kitsirinkakerone iroka, arinompakeri iroyaaro omanaantsitatsirimaná. Ari nompakeri eejatzi aparonikitamarori mapi tsika osankinatakaovakerari vairontsi tsika otzimi kaarijiyoyeetzi, intaani iriyotairo intzimeaakerone iroka mapi.

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Tiatira-ki18

rite kempisantzinkariite apatotachariTiatira-ki: Iriira ñaanatziri Itomi Pava,itzimi kempitakariri irooki paampari,itzimi poreryaataintsiri iitziki. Ikantziri:

19‘Niyotziro pantayetziri,taka, pinkempisantake, pantavaitake,kamaitaneri pinake.

veta pairani. 20Iro kantacha, tzimatsikapatapainchari,tsine. Jiroka okanta: Paapatziyakaroeerokaite tsinane paitachari Jezabel.Okantzi iroori kamantantanero onatzi, irokantacha okaratzi iyotaantakeri iroori,osheki oitzipinashiretakeri notzikatane.Iro opoñaantari ovakaayetakariipomeyeetziniriri ikempitakaantashiitariivavane. Omayempitakaayetakeri eejatzi.21

tantyaarori antakeri, iro kantacha teonkove ovashaantero omayempivaitzi.22Eerorika ovashaantashitaaro, arira

tapiintake, ari onkemaantsivaityaari. Ari

kerone. 23Ari novamaayetairi ikaratziiyotaayetakeri. Iro ompoñaantyaariiriyotai maaroni kempisantzinkariitenaakatake iyoshiretziri maaroiteni,niyotzi opaita ipampithashireyetari,niyotzi opaita ikemashireyetziri. Arionkantya noipiyantyaamirori okaratzi

pantayetakeri eerokaite. 24Iroomaeerokaite, kapatapainchari jantaTiatira-ki kaari kempisantakeroneokaratzi iyotaantashivetakari, eeroranokisathatzimi.vaityaaro okaratzi iyotaantashivetakariipaitayeetziri “iromanakaaperotaneSatanás.” 25Iro kantacha eerokaiteontzimatyeera pinkyaaryooneyete irojatzinompiyantakyaari. 26

kakerone irimonkaratero noñaane irojatziovekaraantapaakyaarone, aritakenomatakaakeri impinkathariventairiatziriite. 27

kena Ashitanari naaka, jimatakaakenaroipinkatharitakaana,riri eejatzi iriroriite impinkatharitakairi.

Ari ijevatantaiyaari irashirokotzite.Irijatzi aperotairine iisanentane,inkempitakaantairi iporokaitzirokovitzi.

28Ari nompairye naaka kempitakaririimpokiro orimishi. 29

tero, inkempisanteri Tasorentsinkantsijiñaanatziri kempisantzinkariite.

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Sardis-ki

3 1

rite kempisantzinkariite apatotachariSardis-ki. Iriira ñaanatziri ipaitayeetziri‘7 tasorentsi,’ itzimi oirikiriri 7 impokiro.Ikantziri: ‘Niyotzimiro pantayetakeri,ikantayeetzimi “añaashireri,” aña te aripinkantya, kamashireri pinayetzi.

2Pinkakempishiretai.rete eero pikamashiretanta. Tema Pavajiñiiro okaratzi pantziri te pimonkaraterootzimi ikovakayimiri. 3Pinkinkishireteroikamantaitakemiri pairani,tero. Povashaantero pantapiintakeri.Eerorika pikakempitai,paimi nompiyeerika, nonkempityaarijomapokantzi aparoni koshintzi. 4Irokantacha tzimatsi kapicheeni jantaSardis-ki matakerori ikiteshiretzi.

2 3

423

rone iithaare, irootakera apantantaaririirikaite onkantya intsipatantaiyaanarinokithaataro kitamarori. 5Intzimerikakitsirinkakerone, aritake nonkithaatairikitamarori. Eero noshetziro ivairoitsipataari josankinatakotaka inkaratekañaaneyetaatsine. Aña ari nonkantairiAshitanari, eejatzi maninkariite:santaana irika.” 6Kovirori inkemathatero,inkempisanteri Tasorentsinkantsiikantziriri kempisantzinkariite.

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Filadel a-ki7“Jiroka posankinateneriri imaninkarite

kempisantzinkariite apatotachariFiladel a-ki.tatsiri, Kyaaryoojanori. Iri jiñaanatzijovayeetakeri irominkyaayetairi atziriite,irijatzi otzikayetairine kaari irishineeteinkyaayete. Arira inkempitaiyaariDavid-ni. Tekatsira shintsithaterine irikaominkyaantaatsiri, itzimi eejatziotzikayetantaatsiri. Ikantziri:

8‘Niyotziro pantayetziri. Pamene.Noshinetakemi pinkyee,vakemine. Iroora nomatakemiri terapishintsishiretaiyeni, iro kantachapimonkarataakenaro noñaane, teinkemaitemi pinkante: “Te jashitanaPava.” 9

chari: “Naaka Judío.” Kaarimaitajudío-perori, aña iri jashiyetakariSatanás.yaariri apaata iñaapinkathayetaimi. Ariiriyotairi omatatya netakotakami. 10Tema

rayetziro noñaane,ventakemi eero iñaantashiretantayeetami.

tyaariri ikaratzi nampiyetarori kipatsiki.11Irootzimatake nompiyake. Kisorapovero pikempisantakeri,shivaitanta panintaiyaaro impayeetaimiri,iramathaiyeetaimira. 12Intzimerika

kitsirinkakerone iroka,

tzirori itasorentsipankote Pava. Ari irashiirovairo irisaikai. Ari nonkentakotaineriivathaki ivairo Pava, ari iriyoyeete Pavaashitaari. Ari nonkentakotaineri ivathakiovairo nampitsi Jerusalén, ari iriyoyeetaiirisaikai irika inampiki Pava, tsikaontzime areetaachane osaaviki ompogaiyaaro inkiteki. Ari nonkentakotainerieejatzi ivathaki ovakerari novairo.13Kovirori inkemathatero, inkempisanteri

tzinkariite.

Kamantaantsi jotyaantaitakeri Laodicea-ki14

rite kempisantzinkariite apatotachariLaodicea-ki. Iri ñaanatziri ipaiyeetziri‘Ari onkantyaari,piintayeetari jiñaavaitzirora kyaaryoori.

keri pairani iroka kipatsi. Ikantziri:15‘Niyotziro pantayetziri.

rora kaari saavaatatsine,tatsine. Nokoviri naaka, saavaari.Eerorika osaavatzi, katsinkaari. 16Iroomapikempitaro eempaari jiñaa, arinorovaventakyaami. 17Pikantapiintaiyinieerokaite: “Ashaarantakana, tekatsinonkovitye.” Iro kantacha tera aripinkantya, aña ovashireri pinatzi,manintaari, ashinonkaari, mavityaakiri,sapokamerekiri. 18Aña ontzimatyepinkempitakaantairo pamanantaatyeerimi

rotantyaari.tya.tyeeromi kitamarori noithaare, eeropisapokamerekivaitanta iro ompotyaari pimpashiventavaitya.

vaitake. 19

tziri netakotane, novasankitairi.

3

424

* 4.3: Mapi “potsitakiri karenikitatsiri” ipaiyeetziro “jaspe,” ipaiyeetziro eejatzi “cornalina.”Irooma mapi “natsiryaakiri karenikitatsiri” ipaiyeetziro “esmeralda.” * 4.6: Kantakotacharijaka “kiteshaaniki” okempitakaro okantara botella, vidrio eejatzi cristal.

tyeera pinkyaaryootai eerokaite,shireyetai. 20Pamene, kempivaitakaranonkatziyatyeemi jakakiroki nokaiminonkyaantyaari. Tzimatsirika inthomointakemakenari, ishinetanarika nonkye, ariantsipatavakaiyaari ayootavakaiya.21Intzimerika kitsirinkakerone iroka,

ventante. Tema nomatakero naakanokitsirinkakero,toki Ashitanari nopinkathariventantai.22Kovirori inkemathatero, inkempisanteri

tzinkariite.

Tharomentaantsi inkiteki

4 1Okanta okaratapaake iroka,noñaatzi ashitaryaanaka inkite.

Irijatzi apiitapairo jiñaanatapaananoñaakeri inkaaranki poimpatapaintsiriikempitari tyoorentsi. Ikantana:“Pimpoke jenoki, ari noñaakemiroonkarate avisatsineri apaata.” 2Ikantaniyaashinenkatake jenoki, noñaakerosaikamentotsi,tapiintari pinkatharijanori, ovaneenkaokantaka.rori. 3Irika saikaintsiri shipakiryaaikantaka, ikempitakaro potsitakiri mapikarenikitatsiri. Itapotakari oyechariisaikamentoki, ikempivaitakaro oyecharinatsiryaakiri mapi karenikitatsiri.*4Tzimatsiya pashine saikamentotsi 24okaratzi, iro osatekakeriri niyankinekisaikaintsiri.naite, kitamaro okantayetaka iithaare,oro inayetake iramathaire. 5Noñaakeookatharontsi, nokemakero opoñaanakaoñaanake janta saikamentotsiki. Tzimatsi7 ootamentotsi ovaampatainchari, iriomontetakari saikamentotsi. Iriitakera

oshiyakaaventariri Itasorentsite Pava,karatatsiri eejatzi 7.

6Tzimatsi inkaare omontetakarisaikamentotsi, kiteshaaniki okantaka.Tzimatsi 4 inkiteveri katziyeenchari, iritapotakerori iroka saikamentotsi. Irokantacha irika inkiteveriite otzimi oshekiirooki, irootake jamenantayetaritsikarika, jamenantayetaro eejatziitaapiiki.* 7Aparoni inkiteveri joshiyakarikashekari. Pashine joshiyakari vaca-aniki.Pashine atziriporo jinake. Iriima pashinejoshiyakari jevovaita pakitha. 8

taka otzimayetanake ishivanki irikainkiteveri, 6 ishivanki tzimayetanaintsiri.Otzimi osheki irooki ivathaki,naka irooki inthomointa ivathaki. Iriitakeaakoventanakarori ipanthaapiintake,kitaiteki eejatzi tsireni, ikantzi:

Tasorentsi, Tasorentsi, Tasorentsi inatziPinkathari Pava, Shintsiperotatsiri.

Iriitake añaatsi iroñaaka, iri etakaropairani itzimake, irootzimatakeimpiye.

9Ari ikantapiintatya irikaite inkiteveriitharomentari irika saikaintsiri,chari jañi. Ikanta joñaakantakero irikaitejiñaapinkathatapiintakeri,piintakeri, 10jimatanakero eejatzi 24antarikonaite jotyeerovashitanakarisaikaintsiri, kantaitachari jañi.Itharomentanakari,kari.tzi irika saikaintsiri ipinkatharitzi,okantaveta ipinkathariventantavetaeejatzi antarikonaite. Ikantaiyanakeri:

11Novinkatharité, Pavá,Iroora apantataitarori ontzimimotemieeroka povaneenkaro, ñaapinkathainkantayeetemi, ontzimimotemipishintsinka.

3 4

425

Eerokatake ovetsikayetakeromaaroni,tainchari ontzimayete povetsikane.

Osankinarentsi ipoña Oisha

5 1Noñaatziiri irika thointaincharisaikamentotsiki,

noki aparoni osankinarentsi. Kameethaapinaitaka, 7 okaratzi japiipiitaitakero

taro. 2Noñaatzi eejatzi aparoni maninkaritzimatsiri ishintsinka, shincheenka ikantaiñaavaitzi, ikantzi josampitantzi:

ryeero osankinarentsi,ryeero?” 3Tekatsi aparoni materoneirapinairyeero iriñaanatero. Te intzimeinkiteki, tekatsi eejatzi kipatsiki, ariokempitakari sarinkaveniki, te intzimeapinairyeerone. 4Iniroite niraanaka, tema

tero. 5Ikantana aparoni antarikona:“Aritake piraaka. Pamene. Tzimatsiraaparoni matakerori otzimimotziriitasorenka,ryeero, irapinairyeero eejatzi. Iriitakeraaparoni charinetakariri Judá, ipaiyeetziri‘Kashekari.’ Irijatzi charinetakaririDavid-ni. Iriitakera ipairyeetakeriirimatero.”

6Opoñaashitaka noñaake aparoni oisha.Ikatziyaka niyankineki osaikakerasaikamentotsi, josatekari inkiteveriite,josatekari antarikonaite. Kempivaitakairika oisha aritake jovamaaveetakaripairani. Tzimatsi okaratzi 7 ichee.Tzimatsi eejatzi 7 irooki.ventachari 7 Tasorentsi, ikaratzi jiñeetairimaaroni kipatsiki. 7Ikanta irika oisha,jiyaatashitakeri okarikiini saikaintsiri.Joirikapaakero osankinarentsi. 8Ikantainkiteveriite ipoña antarikonaite,jotyeerovashitanakari oisha,thatanakeri. Tzimayetatsi ivanthaamento.Tzimayetatsi kasankainkari itaayeetziri

jovayeetakero oro-naki.kari iro oshiyakaaventacha iñaañaataneitasorentsitakaitane. 9

kero ovakerari panthaantsi,tziri oisha, ikantzi:

Eeroka ipairyeetakeri poirikeroosankinarentsi,ryeerone,

Tema eeroka kapathainkataintsijovamaaveetakami,ventairi atziriite jashitantaaririPava.

Ari opoña jashiyetaari Pava tsika

chari tsikarikapayeeni,vakaarori iñaane tsikarikapayeeni,ikaratzi nampiyetarori tsikarikajanta,tziri tsikarikapayeeni.

10 Eeroka kantakaarori ikempitantaariripinkathariite,sorentsitaari, jantavaitaineri Pava.

Iriiyetakera pinkathariventairineosavisatziite.

11Opoñaashitaka noñaake oshekimaninkariite piyotzimentapaakarorisaikamentotsi, tsika isaikake inkiteveriiteipoña antarikonaite.paakani oshekirini,riite. 12Ikantaiyini:

Irika oisha jovamaaveetakari, iriiraapantaperotataitaari ontzimimoteriitasorenka,karo, iriyotane, ishintsinka,pinkathayeetairi, irovaneenkataiya,intharomentaityaari.

13Nokematzi ipanthaiyanakeni maaroitesaikantarori inkite, kipatsi, inkaare,sarinkaveni. Ikantaiyini:

Irika thointainchari saikamentotsiki,itsipatakari oisha, tharomentaarijinatzi, ñaapinkathataari jinatzi,otzimimotziri irovaneenkaro,ipinkathariventantzi, arirainkantaitatyeeni.

4 5

426

* 6.6: Iro ikantajaantaitakeri jaka: “Pimpimante apaponaroini harina onkarate ompinatyaaparoni denario. Pimpimante mavaponaroini cebada onkarate ompinatya aparoni denario.”* 6.8: Jiroka kantakotachari jaka “tzimayetatsi,” intzimerika 4 atziri, aparoni kamakaantatsine.Ari inkantyaari pashineki nampitsi tsikarika itzimayetzi 4 atziri, aparoni kamakaantatsine. Arirainkantayetyaari maaroni kipatsiki. * 6.13: Iroka chochoki ikantakoyeetzi jaka higueraonatzi.

14Iriira inkiteveriite apiipiitzirori ikantzi,“Ari onkantyaari.” Iriima antarikonaite

yarini irika kantaitaachaneri.

Jontsirekayeetakero

6 1

yeetakero. Ari ishincheenkatanakeiñaavaitanake aparoni inkiteveri,vaitakaro ookatharontsi, ikantzi:“¡Pimpoke! ¡Pamene!” 2Noñaatziiriishiyataipaaka aparoni kitamarori mora,joirikakero ivyaane irika kyaakotakaririmora. Jamathaitaitavakeri, jatakeirovayiritya, iraperotante.

3Ipoña jontsirekaryaakero oisha pashine.Ari jiñaavaitanake pashine inkiteveri,ikantzi: “¡Pimpoke! ¡Pamene!” 4Ariishiyataipaaka pashine mora kityonkari,ipaitavakeri iniroite ovathaamentotsikyaakotakariri.kairi atziriite isaiki kameetha kipatsiki.Irojatzi opoñaantanakari jovamaavakaayeta.

5Ipoña jontsirekaryaakero oisha pashine.Ari jiñaavaitanake pashine inkiteveri,ikantzi: “¡Pimpoke! ¡Pamene!” Noñaatziiriishiyataipaaka pashine mora cheenkari,joirikataike itenamento kyaakotakariri.6

kani inkiteveri, ikantaitzi: “Pimpimantayeteeepiyokiini pivankire,tyaaro, tema te ontzimaperote. Ari paakeosheki kireeki aparoni kitaite, irojatziiriñeetantakyaarori irinirote tashetsi. Irokantacha tekeraatara povaariperotziropankirentsi tsika jaayeetziro jimireetari,tsika jaayeetziri eejatzi yeenkantsi.”*

7Ipoña jontsirekaryaakero oishapashine. Ari jiñaavaitanake pashineinkiteveri, ikantzi: “¡Pimpoke! ¡Pamene!”8Noñaatziiri ishiyataipaaka pashine morakiteriri, ipaitayeetziri “Kaamanetaantsi”kyaakotakariri.tziri “sarinkaveni.” Irika ipaitayeetziri

yete osheki osavisatziite. Tzimayetatsijovamaakaantakeri irovathaantayeetyaariosataamentotsi, tzimayetatsi aayeteriitashe, pashine aayetakeri mantsiyarentsi,pashine iratsikayeteri katsimari piratsi.*

9Ipoña jontsirekaryaakero oisha pashine.Noñaatzi oponkitziki pomepirinimentotsiishireete ikaratzi jovamaaventaitakeriikyaaryootzi iñaaventziro iñaane Pava. 10Irikaimayetanaintsi shintsiini, ikantaiyini:“Novinkatharijanorité, Tasorentsirí,Kyaaryoorí. ¿Tsikapaitema onkarate

tyaanari, povasankitaayetairi osavisatziite?”11Ipoña ipayeetakeri kitamarori kithaarentsiinkithaatya, ikantziri: “Eekerotyaamipimakoryaavake irojatzi irareetantakyaaripirentziite pitsipatakari pantavaitake. Temaontzimatye irovamaayeeteri eejatzi iriroriiteinkempitakotyaamiro eerokaite.”

12Noñaatziiri oisha jontsirekaryaakeropashine,tyaarori. Ari omapokanakari iniroiteonikaro. Tsivakimatanake ooryaa, tsirenikiokantanaka. Kityonka ikantanaka kashiriikempitanakaro iraantsi. 13

tanake impokiro, ikempivaitanakarooparyiikitzi irakakiri chochoki otekakitziroiniroite tampyaa.* 14Te onkoñaatanai inkite,okempivaitanakaro apinaitaranki iniroite

5 6

427

tsipana. Te iriñeetairo otzishipayeeni

yeeni. 15

moroki. Ari ikaratzi jomanaiyanakanimaaroiteni, pinkathariite, iriiperoriite,ijevarepayeeni ovayiriite, ashaarantaneriite,shintsiriite, omperataariite,riite eejatzi. 16Irikaite omanayetanainchariikaikaimatanakero otzishi, mapiite, ikantzi:“Patsinakaiyenani. Pomanena eeronoñaantari thointainchari saikamentotsiki.

takenari.” 17Tema monkarapaitetapaakaraiyatsimanka. ¿Tzimatsima amaveterone?

144,000 ikentakotamakoyeetakeri

7 1Okanta okaratapaake iroka,noñaake ikatziyayeta 4 maninkariite

tsikarika ovachentetapaara kipatsi.Iriitake otzikaakerori iniroite tampyaa.

kairo inkaare, te iriñeetero eejatziovaraapanayetero oshi inchato. 2Ipoñanoñaake eejatzi pashine maninkariitonkaapaake ishitovapiintzi ooryaa.Shincheenka iñaanatapaakeri 4riite. Tema irikaite 4 maninkariite,otzimimotziri ishintsinka, ipairyeetakeriirovaariperotero kipatsi eejatzi inkaare.3Ikantapaakeri:tziro kipatsi, inkaare, inchatopayeeni,

tantyaariri jomperayetaari Pava.”4

riri ikaratzi ikentakotamakoyeetakeri.Ikarataiyini 144,000. Iriiyetakerakaratatsira 12 jinashiyetaa icharineyetariIsrael-ni. 5Ikentakotamakoyeetake 12,000Judá-mirinkaite, 12,000Rubén-mirinkaite, 12,000Gad-mirinkaite, 6ipoña 12,000Aser-mirinkaite, 12,000Neftalí-mirinkaite, 12,000Manasés-mirinkaite, 7ipoña 12,000Simeón-mirinkaite, 12,000

Leví-mirinkaite, 12,000 Isacar-mirinkaite,8ipoña 12,000 Zabulón-mirinkaite,12,000 José-mirinkaite, 12,000Benjamín-mirinkaite.

Kitamaroyetaintsiri ikithaayetaka9Okanta okaratapaake iroka, noñaatzi

ipiyotaiyakani atziriite. Tema oshekiperoikantaka, tekachaajaini materoneiriyoteri tsikarika ikarataiyini.

ventzitayeevetakari tsikarikapayeeni,

yeeni,yeeni, kemathatavakaarori iñaanetsikarikapayeeni. Irika atziriite, iriitakerakatziyayetachari janta isaikamentokioisha,taka. Joirikayetake kompiropena.10Tharomenta ikantaiyaka, ikaimaiyiniikantzi:

Iriira Pava ovavisaakotantatsiri,

totsiki,riri oisha.

11Ipoña jotyeerovaiyanakani ikaratzitapothaitakerori saikamentotsi. Jirikaikarataiyake: maninkariite, antarikonaite,ipoña inkiteveriite. ItharomentanakariPava, 12ikantaiyini: “¡Ari onkantyaari!Tharomentaari jinatzi irirori,tziri irovaneenkaro, iyotaneri jinatzi,paasoonketaari jinatzi, ñaapinkathataarijinatzi, tzimatsi itasorenka eejatziishintsinka.mentaiyaari Pava. Ari onkantyaari.”

13Ipoña jiñaanatanakena aparoniantarikona, ikantzi josampitana:“¿Niinkama irikaite kitamarothaitaintsiriikithaataka? ¿Tsikama ikenapaakeka?”14Ari nokantanakeri naaka: “Iitaantya,piyotziro eeroka novinkatharite.” Ipoñaikantanakena irirori: “Iriiyetakera

tsi.

6 7

428

* 8.1: Kantakotachari jaka “osamanineeronka,” aamashitya okaratzi 1/2 hora. * 8.7-12: Jirokakantakotachari jaka “Iro aperotyaami kashetani kipatsi.” Aririka ankotaryeeromi mavakotakipatsi, impoña aake apakotaro, aperotakero okaratzi tzimantarori, maaroni inchatopayeeni,shimapayeeni, othonka oshityaatanake jiñaa janta.

romi iithaare iriraane oisha, irootakekitamaromaitakaaperoyetakerori.15Irootakera ikitsirinkantaarori irikaiteikatziyimotaari Pava isaikamentoki. Ariinkantaitatyeeni kitaiteri, eejatzi tsireniirantavaitaineri itasorentsipankoteki.Irika thointainchari isaikamentoki,

chane iraampeyeeri irikaite. 16Eeroitasheneentavaitai,tai, eero ikemaantsivaitaari ooryaatsiri,17tema irika kempitakariri oisha,

chari isaikamentoki,taiyaarine,taitari oisha, iriitake aayetairine irirakairijiñaa tsika otzimi ovañaantatsiri. TemaPava osheyookiperotairine,taka.”

Karatapaintsiri 7 jontsirekayeetakero

8 1

karyaakero karatapaintsiri 7kayeetakero.tapaintzi inkiteki, tekachaajaini aparoniñaavaitatsine.* 2Ipoña noñaakeri 7maninkariite itzimi itsipatapiintakariPava. Ipayeetakeri tyoomentotsi. 3Ipoñaipokapaake pashine maninkari,motapaakaro pomepirinimentotsi,joirikanakitakero jovetsikaitziri oro. Irikamaninkari, ipayeetavakeri osheki

keri. Ari okonovakaro iñaañaataneatziriite itasorentsitakaitairi,taka ompiyotakyaami onampinakipomepirinimentotsiki. 4Okanta otaanakakasankainkari janta joirikanakitakerimaninkari, katziyeenkatanaka oyachaaneokonovainkatanakaro iñaañaatane

itasorentsitakaitane, osheki onimotakeriPava. 5Ipoña irika maninkari itzimioirikanakitakero itaamento, jaakeovaamparimenkite pomepirinimentotsi,jotetakeri joirikanakitakeri. Jookakerikipatsiki. Ari omapokanakari kamekatanaintsiri, iniroite ookathatanaka,iniroite onikanaka eejatzi.

Tyoomentotsiite6Ovetsikaiyanakani 7 maninkariite

intyootaiyeni.7Ari jetanakaro aparoni maninkari

ityootanake, omapokashitapaakaoparyaapaake kipatsiki sharaka, eejatzipaampari, kempivaitapaaka iraantsi.Otaapaakero kipatsi. Iro aperotyaamikashetani kipatsi ontaiya inchatopayeeni,eejatzi inchashipayeeni.*

8Ipoña ityootanake pashine maninkari,

karori iniroite otzishi, shitovanakepaampari, ookapaaka inkaareki,tapaakaro iraantsi. Iro aperotyaamikashetani kipatsi tsika otzimayetzi jiñaa,9iro iraperotyaami inkamayetemi ikaratzisaikayetantarori inkaare, eejatziikempiyetakari saikayetantakaroriiniroite pitotsi. 10Ipoña ityootanakepashine maninkari, omapokashitanakaithopiryaanake impokiro, paampaikantanaka irojatzi tsika otzimayetzijiñaa, iro aperotyaami kashetani kipatsiotzimayetziri jiñaa. 11Irika impokiroparyeentsiri kipatsiki ipaitayeetziri“Kepishiri.karo maaroni jiñaa tsika oparyaayetakeipomeki. Iro aperotyaami kashetanikipatsi inkamayetemi atziri itzimiopiyakeri jirakero jiñaa.

7 8

429

* 9.15,18: Jiroka kantakotachari “Iri aperoterinemi iroveri atziri nampiyetarori kashetanikipatsi.” Aririka ankotaryeeromi mavakota kipatsi, impoña aake apakotaro, aperotakero okaratzitzimantarori.

12Ipoña ityootanake pashine maninkari,omapokashitanaka itsirenikitanakeooryaa, iro iraperotyaami kashetani teirooryaaperotai. Ari ikempitanakarieejatzi kashiri ipoña impokiro,taperotaiya tsireni.

13Nokematzi poimpatapaintsirijarapaake inkiteki, noñaatziiri pakithainatzi, ikantapaake jateki: “¡Eejoo, eejoo,eejoo, inkantamacheeteri inkaratenampitavaiyaarone kipatsiki, iri

vai mava maninkariite!”

9 1Ipoña ityootanake pashinemaninkari.

paake kipatsiki aparoni kempitakaririimpokiro.ryeero omorona inthomointaperotatsiri.2Ikanta jashitaryaakero,tanake kachaari, iroovaitake okantarankiiniroite ootaantsi. Opamankanakeriooryaatsiri, eejatzi tampyeenka. 3Ariishitovanakeri kachaariki oshekitsinaroniro, ikempitapaakari ikentantzikitoniro. 4

tero pankirentsi, inchashipayeeni,inchatopayeeni.keri atziriite kaari ikentakotamakoyetziPava. 5Irikapayeeni tsinaroniro, te

takeri.kari ikaratzi 5 kashiri.motakeri, iroovaitake iyatsinka kitoniro.6Oshekira inkemaantsivaitya atziriite,inkovayetanake atziriite inkamapithateri,eero okantamaita.

7

kari morapayeeni jiñaantakaayeetariirovayiritya, jamathaiyetakari oro.Atzirivorovaitake ikantayetaka. 8

petaishi okanta iishi, iroovaitake oishi

tsinane. Antarotziitaini iraiki, iroovaitakeiraiki kashekari. 9

karomi ashirotaki ichopineeki. Iniroiteimpoimpatanake jaraiyanakeni,take ipoimpatzi imorane atziriite aririkairovayiritavakaiya. 10Ikempitakari

thaki. 5 kashiri osamanitzi avisantyaariiyepiyanka. 11Irikara ijevaritakaritsinaroniro, maninkari inavetaka,iriitakera pinkathariventantatsiri jantainthomointaperotzi omorona.tziri irika “Aperotantaneri.” Iñaanekihebreo, ipaita “Abadón.” Iñaaneki griego,ipaita “Apolión.”

12Arira overaari etanakarori jatekaitzi“¡eejoo!” Iro kantacha eenirora okapataapite inkantaite “¡eejoo!” omonkaratya.

13Ipoña ityootanake pashine maninkari,eeniro ikapatapaaka intyootavai aparonimaninkari irojatzi irimonkaratantyaari 7maninkariite.

totsi montetakariri Pava. 14

keri maninkari tyootanaintsiri, ikantziri:“Poosoryaakoteri 4 maninkariite itzimikempitakarori oosotatyeerimi iniraanijiñaa ipaitayeetziri ‘Eufrates. 15

ryaakoyeetakeri maninkari ayimatakeriirovante. Iri aperoterinemi iroveri atzirinampiyetarori kashetani kipatsi.Irootakera jashiryaakoyeetantakaririiraperotante.* 16Tzimatsi oshekiovayiriite kyaakoyetakariri imorane.Ikantaitakena, ikarataiyini 200,000,000ovayiriite. 17

tanake irika ovayiriite noñaavyatakari,ikithaayetakaro ashirotaki ichopineeki.Tzimatsi porekathaitaintsiri ikempitakaripaampari,taintsiri, pashine kiterithaitaintsiri. Irika

8 9

430

* 9.20: kantakotachari jaka “ashiro” irijatzira ipaiyeetziri bronce.

morapayeeni, irirovaitake iito kashekari.Oshitovanake ipaanteki paampari,kachaari, kiterimoito okantanaka, oshekioshitzinka. 18Iroora aperoterinemiovamairi atziri nampiyetarori kashetanikipatsi, okaratzi shitovanaintsiriipaanteki. 19Tema ipaanteki morapayeeniotzimayetake ishintsinka. Aña kantatsiiratsikantantyaaro eejatzi ipatzishitha,ikempivaitakarira maranke.

20Iro kantamaitacha, te irovashaantero

yeete.thayetanakeri kamaari, iñaapinkathatzirioshiyakaarontsi jovetsikayeetziri oro,kireeki, ashiro, mapi, inchakota,ikempitakaantakeri pava, temaitainkemanete, te iraniitanete.* 21Terairovashaantanakero eejatzi jovantayetzi,ikisaminthatantzi, jimayempitzi,yetzi.

Maninkari oirikakerori iryaani osankinarentsipana

10 1

paake pashine maninkari,tapaakaro menkori, kempitavaitaka irikairo inkithaatakyaami menkori.vaitaka iri oyechari iramathaitakya iitoki.Shipakirya ikantaka iporoki, irirovaitakeooryaatsiri. Omorekataike iporipayeeni.2Joirikake iryaani osankinarentsipana.Jayiitzimatapaakera, jaatzikantapaakaroiitziperori inkaareki, irooma irampate, irojaatzikantapaaka kipatsiki. 3Ikaimapaakeshintsiini, iriivaitake ikaimi kashekari.Omapokashitanaka ookathatanaka, 7okaratzi apiitanakero. 4

paake 7 ookathataka, ari nokovaveta

takeri ookatharontsiki. Nokematziiñaanatanakena aparoni inkitesatzi,ikantana:

keri ookatharontsiki.” 5

kero inkaare, ipoña kipatsi.tanakero irakoperori, 6iro iyoyeetantyaarite ithaiya iñaavaitziri ipairyiirora ivairoPava Kañaaneri, itzimi ovetsikakeroriinkite, kipatsi, inkaare, maaroni ikaratzitzimantarori. Ikantanake:tapai, 7irootaintsi intyoote overaantarorimaninkari, arira omonkarapaitetya

riite inkamantantero kaari jiyotakoveetapairani.”

8Nokematzi japiitanakero iñaanatanainkitesatzi, ikantana: “Piyaatashiterimaninkari katziyeenchari inkaarekieejatzi kipatsiki, payero eerokapanaryeenchari joirikakeri.” 9Arinokantakero. Niyaatashitanakerimaninkari, nokampitapaakeri, nokantziri:“Pimpenaro osankinarentsi.” Ipoñaikantanakena irirori: “Jiroka, poyaaro.Osheki ovochanka, iriivaitake pitsiaririka povakyaaro, irooma aririkapiniyakero, osheki oyepishikemipimotziki.” 10Ari nokantakero, naakero,novakaro. Ari okantaka, pochakitakeiriivaitake pitsi, iro kantacha oshekioyepishikanakena nomotziki. 11Ipoñaikantanakena maninkari:terira onkarate avishimoyeterine ikaratzinampiyetarori tsikarika janta, ikaratziipinkathariventayeetziri tsikarikapayeeni,

yeeni.riite.”

Apite ñaaventantaneri

11 1Ipoña ipayeetakena aparonikotzitsi, nomonkaramento

onatye. Ikantayeetana:ratero tasorentsipanko,nimentotsi. Piyoteri eejatzi tsika ikaratzi

9–11

431

* 11.2-3: Kantakotachari jaka “42 kashiri” irojatzi oshiyarori ikantayeetakeri “1,260 kitaite.”Irootakera kantakotachari avisaneentanake mava osarentsi osamanite. * 11.4: Kantakotacharijaka “apite inchato” irootakera “olivos.” * 11.13: Ikantaitziri “onikanakari iniroite kipatsi,”tsika otzimi 10 pankotsi, oporokanake aparoni. Ari okantakari maaroni nampitsi.

piyotainchari janta iñaapinkathatantzi.2Eerora pimonkaratziro jakakirokitasorentsipanko.riri pashinesatzi atziriite,

nampitsiki. Ari avisheri inkarate 42kashiri osamanite.* 3Aripaitera,notyaante apite ñaaventakotenari,

tsine, onkarate 1,260tena. Inkempitakotakyaari ikantaikithaayeta ovashiretakotaririkaminkari.”

4Irikaite apite ñaaventantaneri, iriirajoshiyakaaventayeetakeri pairani apiteinchato, irijatzi joshiyakaaventayeetakeri

ventziriri kipatsisatzi.* 5Intzimerikakovatsine irimaimaneteri irika apiteñaaventantaneri, ari irishitovanakeipaanteki paampari, iraperotakerikisaneentziriri. Ari inkantyaari maaronikovavetachane irimaimaneteri, ariinkamake. 6Irika ñaaventantaneriontzimimoteri ishintsinka.kaakyaaro irirori eero oparyaagai inkaneirojatzi irimonkaratantakyaaroriikinkithatakaantzi. Ari onkantakeimpeyero iraantsi jiñaapayeeni. Ari

tzimovaityaarine osavisatzi.tero okaratzi ikoviri irirori. 7Aririkaonkaratapaake ikinkithatake,vanakeri koveenkari piratsi impokyaaro omoroki inthomointaperotatsiri,

neri, irojatzi irovamaantakyaariri.8Irookanakeri irovamaane avotsikisaikatsiri janta iniroite nampitsi, tsika

rite. Iroora oshiyakaaventachari janta“Sodoma” ipoña “Egipto.” 9

tziri inkitayeeteri irovamaane, ariavisaneentanakeri mava kitaite onkarateosamanite iramenaminthaiteri. Inthonkyairiñaayeteri nampiyetarori tsikarika,

yeeni, kemathatavakaarori iñaanetsikarikapayeeni,taitziri tsikarikapayeeni. 10Iniroiteiroimoshirenkya kipatsisatziite,tavakaayetya opaiyetarika. Kimoshireinkantayetya jovamaayeetakeriraapiteroite ñaaventantaneri itzimikemaantsitakaayetakariri kipatsisatziite.11Iro kantacha, avisaneentanakerapashine mava kitaite, itasonkairi Pavairikaite, añaayetai. Ipoña ipiriintaa.Osheki itharovayeetanake jiñeetakeriipiriintaa. 12Ikemayeetake shintsiriñaantsi inkiteki, ikantaitake: “Pataitejaka jenoki.” Jomapokashitanakajovajenokantanaaro menkori. Arijiñaavairi maaroni kisaneentavaitakeriri.13Arira onikanakari iniroite kipatsi, iroaperoteromi nampitsi, ikamayetakeikaratzi 7,000 atziri. Iriima kaarikamatsine, ikantayetanake: “Omaperootzimi ishintsinka Pava saikatsiriinkiteki.”*

14Ari avisavetaka apite ikantaitake“¡eejoo!” Iro kantacha, irootaintsirairiñeetero mavatatsine.

Overaantarori tyootaantsi15Ipoña ityootanake ovekaraantarori

maninkari, ari ikaimaitanake shintsiiniinkiteki, ikantaitzi:thariventantai Avinkatharite kipatsikinta.Ari impinkathariventantai Cristo, tsika

11

432

* 12.1-17: Kantakotachari jaka “tsinane,” iriitakera oshiyakaaventachari judío-payeeni.Kantakotachari “otomyaaniki,” iriira oshiyakaaventachari Jesucristo. * 12.4: Jirokakantakotachari jaka “kashetani inkite,” aririka ankotaryeeromi mavakota inkite, impoña aakeapakotaro, aperotakero okaratzi tzimantarori.

itzimi jotyaantakeri Pava,tyeeni impinkathariventantai.” 16Arijotyeerovaiyanakani 24 antarikonaite,itharomentanakari Pava, 17ikantaiyini:“Pavá, Pinkatharí, Shintsiperorí,eerokatake añaatsi iroñaaka, pitzimitaeeroka pairani, irootzimatake pimpiye.Osheki nompaasoonketemi, temapimatakero poñaakantziro pishintsinka,pipinkathariventantzi. 18Pairani oshekiikisaneentakemi atziriite, iro kantachairoñaaka,riri piyatsimanka, povasankitaayetairikamayetaintsiri,tayetaintsiri. Aripaite pimpinayetairikamantantaneriite pomperatane eeroka,ari pinkempitaakeri pitasorentsitakaane

thayetaimira, maaroite pimpinayetairi

teki, maaroni.”19

kote Pava janta inkiteki, koñaavaitanaketasorentsinaki tsika jotetakoitziroantzimotavakaantsi.naka, onikanaka kipatsi,paake iniroite jiriniki.

Tsinane ipoña noonke

12 1Ipoña okoñaatanake inkitekiaamparentsi. Noñaatzi aparoni

tsinane,takari, iri kashiri okatziyantaka.takotakari ikaratzi 12 impokiro.*2Omotzitatzi iroka tsinane. Oshekiokaikaimavaitake okemaantsitaontzimaanite. 3Ipoña okoñaatanakeinkiteki pashine aamparentsi. Noñaatziaparoni noonke, kityonka ikantaka.Tzimatsi 7 iito, ipoña 10 ichee.

yetakero iito. 4

kari itzinko, iro iraperoteromi kashetaniinkiteki ikaratzi tzimayetatsiriimpokiroite. Ari ipokashitapaakerotsinane, ikovi irovityaaro eenchaanikitearirika intzimapaake.* 5

nitake tsinane, shiramparyaaniki inake.Iriitakera jevatantaiyaarine atziriiteirashirokotzite. Omapokashitakajagaitanakeri ithointakara Pavaisaikamentoki. 6Okanta tsinanerashiyanaka iroori tsika te inampiitaro. Ari

tyaaro, onkarate 1,260tero.

7Aripaitera otzimake ovayiritaantsiinkiteki. Iriitakera Miguel itsipayetakariimaninkarite. Iriira jovayirita noonkeitsipayetakari imaninkarite irirori. 8Irokantacha irika noonke, te ontzimaperoteishintsinka, jotziryaayeetakeri inkiteki.9Ari itsipataitakeri imaninkaritejotziryeetakeri.keri, iriira paitachari “Kamaari,” ipaitaeejatzi “Satanás.viteri maaroiteni atziriite ikaratzinampitarori kipatsiki. 10Nokemataitatziñaavaitanaintsiri shintsiini inkiteki,ikantzi:tantzi Pava,tziro ishintsinka, jovavisaakotantai.Jetatainakarora eejatzi Cristo jashitantaa.

kotapiintakeriri janta Pavaki ipaiyeetziri‘iyekiite.’ 11

tziri ‘iyeki’ joitsinampagairi kamaari,tema aritake ikamimentairi kempitakaririoisha, kapathainka ikantaka ikamake. Iro

tairo ñaantsi, jiminthataaro irirori

11 12

433

* 12.14: Kantakotachari jaka “ari avisaneentanakero mava osarentsi,” irooraikantajaantayeetziri: “aparoni osarentsi, osarentsipayeeni ipoña kashetani osarentsi.”

inkamimentairi Cristo. 12Irootake,

tzi. Inkantamacheetemi eerokaitekipatsisatzi, eejatzi inkaaresatzi, tema

keri, jiyotzi kapatakotapaakakapicheeni.”

13

keri kipatsiki,tanakaro tsinane otzimi ovaiyantakeririshiramparyaaniki. 14Iro kantacha,tzimanake apite oshivanki, iroovaitakeishivanki pakitha. Iro arantanari iyaaterotsika te inampiitaro.riri iririite maranke.kero mava osarentsi osaikavaite janta.*15

nake jiñaa ipaanteki, iroovaitanakeiniraani jiñaa. Ikovaveta iroviinkeroaririka oonkakotanakya. 16

tacha, tankanake kipatsi, oniyaatavakerojiñaa, ari okanta avisakotantakaritsinanera. 17

nake noonke. Jatake irovayirityaaripashine otomiite iroka tsinane.kera joshiyakaaventayeetzi itzimikempisantakerori ikantakaantane Pava,

tairi Jesucristo.

Apite koveenkari piratsi

13 1

thapyaaki. Noñaatzi ishitovanakejiñaaki aparoni koveenkari piratsi.Tzimatsi okaratzi 10 ichee, 7 iito.Jamathaiyetakero icheepayeeni. Tzimatsijosankinayetakeri iitoki,tsivaitaitzi. 2Irika piratsi iriivaitakekarinari kashekari. Joshiyavaitakariokanta iitzipayeeni maini. Iroovaitakeipaante kashekari. Ikanta noonke, ipakeriishintsinka irika piratsi, iriiperori

ikantanaka ipinkathariventantanake.3Okanta aparoni iito kempitavaitakairovamagaitakityeero, iro kantachaeejatzi añaagai.keri osavisatziite, 4

yetanakeri, itharomentanakari,yini: “¿Ipaitama monkaratyaarine irikapiratsi? ¿Ipaitama kitsirinkerine?” Ariikempiyeetakeriri eejatzi noonke,itharomentayeetanakari, tema iriitakepakeriri ishintsinka irika piratsi.

5Ipoña jiñaavaitanake irika piratsi,ithainkatasorentsivaitanake. Iriitakeipairyeetake impinkatharite, okaratziosamanite 42 kashiri ipinkathariventantake.6

minthavaitashitakari Pava,vaitashitakaro tasorentsithaante,minthavaitashitakari inkitesatzi. 7Irikathainkatasorentsitaneri, iriitakeraovayirityaarine itasorentsitakaitane, inkoveiroitsinampairi.

chari tsikarikapayeeni, nampiyetaroritsikarika, kemathatavakaarori iñaanetsikarikapayeeni,tziri tsikarikapayeeni. 8

kotachaneri tsika josankinatakoyetaka

karori kipatsi, inkarate irañaakaayeetairi,ikaratzi ikamimentayetairi kempitakaririoisha. 9Kovirori inkemathatero iroka,inkempisante. 10

taite, ¡Irimatero!rone osataamentotsi, ari inkempitayeetairiapaata irirori irovamaantayeetaiyaariosataamentotsi.

kaitairi.11Ipoña noñaake pashine koveenkari

piratsi ishitovanake kipatsiki. Tzimatsi

12 13

434

* 13.18: Kantakotachari jaka, tema maaroni letra josankinatantari hebreo-thatatsiri ipoñagriego-thatatsiri, kantatsi inkempitakaantayeetero número. Okempitatya iroka: a1, b2, c3, ariokantayeta maaroni. Aritake okantake ayotayetero vairontsipayeeni aririka apatoteroletra-payeeni. Irootakera kantakotachari eejatzi jaka.

apite ichee, iroovaitake otapoterempitaichee oisha. Iñaavaitapaake,kari noonke. 12Irika piratsi otzimimotziriishintsinka. Irootake ipasavyaakaririetakarori piratsi itzimi jovamaaveetakariiitoki, ipoña jañagai eejatzi.keri atziriite iriñaapinkathateri etakaroripiratsi. 13Joñaakantapaake kaariiñeetapiintaitzi. Ithonka iñaayetakerimaaroite atziri jovayiitakeri paampari.14Osheki kipatsisatziite jamatavitantakariishintsinka ipasavyaakariri etakaroripiratsi jovaveetakari iitoki.

kaaro etakarori piratsi. 15Ikanta irikapiratsi kempitakariri ichee oisha,itasonkakeri oshiyakaarontsi, añaanake.Kantanake iñaavaitzi. Japerotakerijovamaayetakeri kaari ñaapinkathaterine.16Ikentakotamakotakaantakeri atziriite,terika irakojanoki. Maaroite atziriiteikentakotakaantakeri, antariite,iryaaniite, kovityaavaineriite,neriite, omperataneriite, otzikataariite,maaroni. 17

yeetzi, te irishineeteri iramanantavaite,eejatzi impimantavaite. Irootakeonkovantaperotyaari inkentakoyeeteneriivairo piratsi maaroiteni atziriite.Intzimayete pashine ikentakoyeetakenerioshiyavetarori ivairo piratsi. 18Aparoniiyotaneri, ari onkantake inkemathateroiroka oshiyakarori ivairo piratsi. Temairoka oshiyakarori ivairo piratsi, irootakejosankinayeetziri “666.”*

Ivanthaane karatatsiri 144,000

14 1Ipoña napiitakero namenanai,noñaatziri oisha ikatziya janta

otzishiki ipaitaitziri Sion.

kari karatatsiri 144,000makoyetakarori ivairo irirori, eejatziirashi Ashitariri. 2

kaate jiñaa,rontsi, iroovaitake ipiyompivaitaitzi.3Iriira panthaiyatsini karataintsiri144,000 itzimi ipinakoventairi oisha.Itapothaitakari ipanthaaventzirithointainchari saikamentotsiki, ariikatziyitakari eejatzi 4 inkiteveri, ipoñaantarikonaite. Iriira iyoshiitachaipanthaiyakeni irikaite, tekatsira pashinematerone impanthayero. 4Irikaitekarataintsiri 144,000,tzi, te irantayetero kamaaroyetatsiriirimayempiyetero tsinane. Iriiyetakeoyaatapiintakeriri oisha tsikarikaikenayetzi. Iriiyetakera jetakari jashitaariPava, irijatzi jashiyetakari oisha. 5Teinthairivaantenete, te otzimavaitzi

yeeteriri isaikira Pava.

Ikamantantakeri mava maninkari6Ipoña noñaake jarapaake inkiteki

pashine maninkari, ikinkithatakaapaakerikipatsisatzi ikaratzi ipinkathariventaitziritsikarikapayeeni,kaachari tsikarikapayeeni,kaarori iñaane tsikarikapayeeni,nampiyetarori tsikarika.neri kantaitachari Kameethari Ñaantsi.7Ikaimapaake shintsiini, ikantzi:“Piñaapinkathateri Pava.yaari.tairi maaroiteni jantayetakeri. Irootakepintharomentantyaariri,kerori inkite, kipatsi, inkaare, eejatzijiñaapayeeni.”

13 14

435

* 14.18: Kantakotachari jaka kithoyetaintsiri, okitho “uva” onayetatzi. * 14.20: Okaratakeraiyaatake 300 kilómetro, iro kempitakarori aririka aniite onkarate 7 kitaite, eerorika onkarate 8kitaite. Irootake ikantayeetziri 1,600 estadio.

8Ipoña ipokapaake pashine maninkari,shintsiini ikaimapaake, ikantzi:keroryeetakerora iniroite nampitsiBabilonia. Japeroyeetakeri atziriitenampitantarori, itzimi aakoventaroriimayempivaitake.keri pashinesatzi atziriite irimatakoteriokaratzi jantayetakeri irirori.takaro irishinkitatyeerimi okantajimayempitakaantakariri.”

9Ipoña ipokapaake pashine maninkari,ikaimapaake shintsiini ikantzi:tzirika ñaapinkathatakeriri piratsi,

kaaro, itzimi kentakotamakoyetakaroriivairo, irakoki, 10iriijatziyetakerainkisaneentayeteri Pava.yaaro iroiyetaatyeerimi piyantatsiri.Iniroitera inkemaantsitakaayetaiyaariintagairi, iratsipetaiyaaro kachaari,kiterimoito onkantanakya, oshekioshitzinka. Ari iriñaayetairi maaronimaninkariite tasorentsitaintsiri, ariiriñeeri eejatzi oisha. 11

tyeeni inkemaantsitaiyaaro kachaari,kitaiteki eejatzi tsireniki,paintzi kapicheeni. Ari ikempitagaiyaarimaaroni tsika itzimi ñaapinkathatakeriripiratsi,kaaro, kentakotakarori eejatzi ivairo.”

12Irootakera inkamaitantyaaroriiramavevainete itasorentsitakaitaneikempisantairira Jesús,tairo ikantakaantziri Pava.

13Ipoña nokematzi iñaavaitanakeaparoni inkitesatzi, ikantzi:tero iroka: Aririka inkamayete ikaratzijashitaari Avinkatharite, kimoshirerainkantaiya.” Irojatzi ikantanakeri eejatziTasorentsinkantsi, ikantzi: “Omatyaata,

tsishirevaitaiya, aña kameethajimakoryaavaitzi, janintaavaitapaarookaratzi jantaventakeri.”

Iraavayeetairi kipatsiki14

rori menkori, noñaatziri ithointakakempitakariri Itomi Atziri. Jamathaitakarioro, joirikake thoyempyaanikiri kotsiro.15Ipoña ishitovanake tasorentsipankokipashine maninkari, ikaimakotapaakerishintsiini thointainchari menkoriki,ikantziri: “Sampainkatakera pankirentsi,paavatantyaaro piyotsirote.” 16Ikantairika thointainchari menkoriki,karo iyotsirote, jaavatantake kipatsiki.

17Ikanta pashine maninkari saikantaroritasorentsipanko janta inkiteki,nake irirori,nikiri kotsiro. 18Ari ishitovanake pashine

totsiki.takeri inkempoyeeri paampari.tanakeri shintsiini pashine oirikakerorikotsiro, ikantziri: “Pinchekayeterokithoyetaintsiri kipatsiki,take.”* 19Ari jimatakero maninkari,ichekakero kithotaintsiri kipatsiki,ipiyotakero inchatonaaki, inkavirinkaitero.Okaratzi oshiyakaaventari piyantatsirijimireetari, iroora ikashiyakaariri Pavamaaroni iisaneentane. 20Okaratzioshiyakaaventari inchatonaa irootakera

yeetake.yeetakeri,neri. Tema osheki iraantsi shitovaatatsineopamankanakero nampitsi.

naate iraantsi. Jatake intaina oonkaatyaonkarate 300 kilómetro.*

14

436

Maninkariite amerone apaata 7ovasankitaantsi

15 1Ipoña noñaake pashineaamparentsi inkiteki. Kameetha

okantaka,nakero. Tzimatsi ikaratzi 7 maninkari.

tayetake. Tema okaratzi jantayetakerimaninkari,tziro iyatsimanka Pava.

2Ari noñaake eejatzi aparoni inkaare,okempivaitakari amenaarontsi. Irokantacha morekathaitake iroka inkaare.Arira ikatziyayetakari oitsinampaakeririkoveenkari piratsi, joirikayetakeroiviyompimento ipavairiri Pava. Iriiyetakekaari ñaapinkathaterone iroshiyakaaropiratsi, kaari kentakoyetyaarone ivairo.3Iroora ipanthaiyirini irikaite otzimiipanthaakeri pairani Moisés-ni.tziro “Ivanthaane oisha,” okantzi:

Novinkatharite Pavá,tsiri,

Kameetha pantakeri,minthatakero.

Pantapiintakero eeroka tampatzikari,tema piñaanetaro kyaaryoori.

Eeroka pinkathariventairiri atziriite.4

taimine, impaitya tharomentaiyaamine,impaitya pairyeerone pivairo?

Apanirora eeroka pitasorentsitzi.Eeroka impokashiyetai atziriite,iñaapinkathayetaimi.

Tema aritake poñaakantakero oshekiokameethatake pantayetakeri.

5

panko,tsisaantejanori. 6Ari ishitovanakeritasorentsipankoki 7 maninkariite intzimeovasankitaantatsineri. Kitamarookantayetaka iithaare,take ovaneenkataka.takari oro. 7Ikanta aparoni inkiteveri

karatatsiri 4, ipayetavakeri maninkariiteaparoni taso. Kempivaitaka janta tasoki,ari ojaikitakyaami iyatsimanka Pava,kantaitachari inkañaanetai. 8

katanake tasorentsipanko, okantakaakaroirovaneenkaro Pava eejatzi itasorenka.

koki irojatzi onkaratantapaakyaarijovasankitaantake maninkariite.

Tasopayeeni ojaikitaka katsimankantsi

16 1Nokematzi inkiteki, ipaitañaanatanakeriri 7 maninkariite,

ikantziri: “Piyaate pisakotero kipatsikiokaratzi jaikitainchari 7 tasonakikempitakarori iyatsimanka Pava.”

2Arira jetanakaro aparoni maninkariisakotakero kipatsiki jaikitainchariitasoneki. Ari omapokashitanakariipathaavaitanake iniroite ikaratzikentakotakarori ivairo koveenkari piratsi,

kaaro.3Ikanta pashine maninkari isakotakero

inkaaremashiki jaikitainchari itasoneki.Okempitanakaro iraantsi inkaare,japerotaka ikamake saikantarori.

4Ikanta pashine maninkari isakotakerojiñaamashiki, oyaapyaaki jiñaatenimashijaikitainchari itasoneki.karo iraantsi jiñaapayeeni. 5Nokematziiñaavaitanake maninkari jovayeetakeriinkempoyaaventeri jiñaaveri, ikantanake:“Tasorentsí, itzimi añaatsiri, jañiitakapairani, tampatzikashireri pinatzi eeroka,tema eeroka amenakotaironekameethaini iroka. 6Tema ikaratziovamaayetakeriri itasorentsitakaitairi,ikaratzi kapathainkatakaakeririkamantantaneriite jovamaayetakeri,iriiyetake iroñaaka mireyetyaarone irokairaantsi. Tema irootake ikovatziiri.”7Ipoña nokemake iñaavaitanake pashinejanta pomepirinimentotsiki, ikantanake:“¡Arivé! Novinkatharite Pavá, okaratzi

15 16

437

* 16.16: Kantakotachari jaka “Armagedón,” iroora tsika janta jovayiriyetapiintaka pairanijudío-payeeni. * 16.21: Kantakotachari jaka “tenayetatsiri,” iroora ikantayeetziri eejatzi“aparoni talento,” irojatzi ikantayeetairi iroñaaka “40 kilo.”

taka. Kyaaryoori onatzi.”8Ikanta pashine maninkari, isakotakero

ooryaaki jaikitainchari itasoneki.Jomapokashitanaka ooryaa jotsiyanakeriatziriite. 9Iniroitera jotsiyakeri atziriiteooryaa,rentsivaitanake, ipairyaashivaitanakariPava, ashitarori ishintsinka, itzimiovasankitaantatsiri.tyaari impiyashireyetai, iñaapinkathatairiPava.

10Ikanta pashine maninkari,kero tsika ipinkathariventantzi piratsijaikitainchari itasoneki.kitanake. Antaro jashinonkaayetakaatziriite janta, jatsikavaitakero ineneikemaantsivaitaka. 11

tsivaitanake, ikishimavaitanakeriInkitesatzi Pava,vaitaka, osheki ipathaavaitake. Irokantacha te irovashaantzimaityaaroiyaariperonka.

12Ikanta pashine maninkari,kero iniraaki jiñaa Eufrates jaikitainchariitasoneki.nake. Kantatsi irimontyaayetapaakepinkathariyetatsiri tsika ishitovapiintziooryaa, irovayiritya. 13Ipoña ishitovanakepeyari ipaanteki noonke. Ishitovanakeeejatzi peyari ipaanteki piratsi, ari

taneri, ishitovanake peyari. Ikaratzipeyari shitovayetapaintsiri, iriivaitakemashero, 14kantatsi irantayetero kaarijiñeetapiintzi. Ithonka jiyaatashiyetakeriikaratzi pinkathariyetatsiri kipatsiki.Jiñaantakaayetakari irovayiritakaiyaari,

tsiri. 15(Pamene, nonkempitapaiyaarikoshintzi aririka nompiyakeri. Kimoshire

inkantya itzimirika aamaventaiyaananeri,kempitakariri itzimi ovirori okarikiiniiithaare inkene inkithaatanakyaaro, eeroishiyamerekitantanaka,yeeteri.) 16Ipoña irikaite peyari,yetakeri pinkathariite janta tsika opaita“Armagedón.” Iñaane onatziJudío-payeeni iroka Armagedón.*

17Ikanta ovekaraantapaakarorimaninkari, isakotakero tampyeenkakijaikitainchari itasoneki. Ikemaitatzikaimanaintsiri janta tasorentsipankoki,osaikira saikamentotsi, ikantaitzi: “¡Ariothonkapaaka!” 18Ari iñeetakerooporekanake ookatharontsi, ikemaitakeroiniroite onikanaka kipatsi.piintaitero kempitakarori iroka onikaro,

kari atziriite kipatsiki. 19Okanta antaronampitsi, mavakota okantanakaotankanake. Ari aperotakari eejatzioporokanake nampitsiite tzimayetatsirikipatsiki.tanakyaaro avishimoterineBabilonia-satzi,renka Pava,” okempitakarora piyantatsiri.20Ari aperotakari maaroni othampishi, teiriñeetairo. Ari okempitakari eejatziotzishipayeeni. 21Ari oparyaapaaketenayetatsiri jiriniki, anavyaayetapaakeriatziriite.tziiro ithainkatasorentsivaitanake,

kara osheki.*

Irovasankitaitero kempitakaroriantaro mayempiro

17 1Ipoña ipokashitapaakenaaparoni maninkari karataintsiri 7

joirikayetakerori itasone, ikantapaakena:“Pimpoke, piñeero tsika inkantaiteri

16 17

438

* 17.5: Tzimayetatsira kantatsiri iroka “Babilonia,” irootakera nampitsi Roma. Tema iroiñaaneyetakari iromananekiini pairani kempisantzinkariite, jiñaaventziro iroka Roma, ikantzi:“Babilonia.” Pamenero eejatzi janta 1 P. 5.13. * 17.9-10: Tzimayetatsi paitayetzirorinampitsika Roma, ikantayeetziro: “Roma, inampitsite 7 pinkathariite.” Ikantayeetzi eejatzi:“Roma, onampitsite 7 otzishi.”

irovasankitaayeeteri atziriite, temaikempiyetakaro aparoni mayempirosaikathapyaatantakarori oponkityaamashijiñaa.” 2Iroka kempitakarori mayempiro,

kemi ikaratzi pinkathariventantatsirinampitsiiteki. Okempivaitakaro eejatzi,

tziite. 3Ipoña jaashinenkatanakena tsikate inampiitaro. Ari noñaakero aparonitsinane okyaakotakari kityonkari piratsi,okaratzi 7 iito, 10 ichee. Tzimatsivairontsipayeeni osankinatainchariivathaki, ithainkatasorentsivaitaitzi.4Okithaatakari iroka tsinane,maitatzi, ipoña ojonkeromaitzi eejatzi.Kameetha jovaneenkayeetantakaro oro,ipoña poreryaataneri mapikiite.kitake jovetsikayeetziri oro.taka ari ojaikitakyaami oyaariperonka,eejatzi omayempinka. 5Tzimatsiosankinatainchari otamakoki, kaariikemathaveeta pairani, okantzi: ANTAROBABILONIA, INIROITE MAYEMPIRO,KISANEENTAPEROTAARO KIPATSIKI.*6Namenaperotanakero iroka tsinane, aña

tane ikaratzi jovamaayeetakeri. Iriraaneeejatzi ikaratzi jovamaayeetakerijiñaaventanakeri Jesús. Ikanta noñaakeroiroka, osheki nopampoyaanakero.

7Ipoña ikantana maninkari:tama pipampoyaantarori iroka? Ari

chari, tera jiyotakoveetaro pairani irokatsinane, eejatzi irika piratsi itzimiokyaakotakari, oshekitatsiri iito, eejatziichee. 8

tayeetziri piratsi, te iriñeeteri iroñaaka,iro kantacha irootaintsi irishitove

impoperotatsiri. Impoyeetakeri. Irikaite kipatsisatzi, kaari

tayeetakarori kipatsi,yaaminthatanakeri piratsika. Tema eeroikemathatziro opaita kantakotachari:‘Itzimitaka pairani, te iriñeetairiiroñaaka, irootaintsi impiyake.’ 9

tyaari inkemathayeetero iroka,rotatya ontzime iyotanetaantsi.tsiri 7 kitotsi okyaakotakara tsinane, irooshiyakaaventacha 7 otzishi.* 10

ranki ikaratzi 7 pinkathariventakerorijanta. Aritake joitsinampaitake ikaratzi 5pinkathari. Tzimatsi aparoni itzimipinkatharitatsiri iroñaaka. Iriima pashine,intzime pinkatharitatsine, tekeraminthaintzimaajate. Irika ovekaraantyaaronekapicheeni impinkathariventapaintante,eero osamaniperotzi. 11Irika piratsitzimitachari pairani, kaari iñeetziiroñaaka, pashine inatzi, iriitakekaratapaintsine 8. Iro kantacha, ari

tsiri 7 pinkathariite.takyaari. 12Irooma karataintsiri 10cheetsi, irojatzi oshiyakaaventariripinkathariite, karatatsiri 10. Tekeraataimpinkathariventantayete irirori. Temaaririka impinkathariventantanake piratsi,

ventante. Eero osamaniperomaita, intaaniirishirinkapaintya kapicheeni ooryaa.13

yaaro iranteri. Ñaapinkatha inkanteripiratsi, eero ipiyathavaitari. 14Oshekiirovayiriminthatyaari Oisha. Iro kantachairika Oisha, iriitake oitsinampaantatsine.Tema iriitake omperayetari itzimi

17

439

omperayetantachari.ventziri itzimi pinkathariventantatsiri.Iriiyetakera intsipayetaiyaari irirori,ikaratzi ikaimashireyetairi, itzimijiyoshiiyeetakeri,riri.”

15Ipoña ikantakena eejatzi maninkari:

pyaatantakari tsinaneka,ventachari atziriite nampiyetaroritsikarika,yeeni, ikaratzi ipinkathariventaitziritsikarikapayeeni, kemathatavakaaroriiñaane tsikarikapayeeni. 16Irikaite atzirisaikantarori 10 nampitsi, itzimioshiyakaaventakari 10 cheetsi, ariinkisaneentanakeri saikantarori nampitsioshiyakaaventakari tsinaneka. Ariinkempitaakerori eejatzi piratsika oshekiinkisaneentanakero. Onkempivaityaaromiirisapokatyeeromi tsinaneka,vaitakyaaromi, intaavaitakeromi. Tema

kari tsinaneka. 17Iriitakera Pavakantakaarori akakotavakaantakaroriantayetantakarori iroka.rori ikempisantantakariri piratsi. Irootakeirantayeeteri,kyaari ikantakeri Pava. 18Ari okantakari,

tacha antaro nampitsi. Tema ikaratzisaikantarori nampitsika,tayevetakari nampiyetarori pashinenampitsiiteki.”

Japathakeroryeetakero Babilonia

18 1Ikanta okaratapaake iroka,noñaatzi josaviinkatapaake

pashine maninkari. Otzimimotziri iriroriosheki ishintsinka, osheki irovaneenkaro.Joorentapaakero kipatsi. 2Ikaimapaake,ikantzi: “Japathakeroryeetakerora antaronampitsi Babilonia.taaro iroñaaka nashivaiyetachari peyarijanta, te ishineyeetairi irishitove janta.

yetachari tsimeri ipinkayeetziri itzimiovapiintakariri kaminkari. 3Tema atziriiteikaratzi saikantavetakarori nampitsikaoshiyakaaventakari tsinaneka,tatziiyevetaka,kari atziriite saikayetatsiri pashinekinampitsi. Ikaimashireyetakeri atziriiteiroshiyakotaiyaari tsika ikantayevetarairiroriite, intaani ikovaperoyetziroashaakarontsi, inevetashivaiminthatarieejatzi. Iro opoñaantari jiñaayetakero teikinataari Pava, ikempivaitakaro okantatsinane mayempiro.

rontsika, iroora jantayetantakarorikempitarori mayempitaantsi.” 4Ipoñanokemake japiitanakero jiñaavaitanaiinkitesatzi, ikantzi: “Asheninká, eerorapikempiyari saikantarori nampitsioshiyakaaventakari tsinaneka,rikari irovasankitaayeetairi. 5Tema Pava,ikinkishiretziro iyaariperonka ikaratzitsipatakariri,kyaami iyaariperonka inkiteki, ariopiyotakari. 6Pinkisakoventaiyaari,papiipiiteri povasankitayeri. Tema

kariri tsinaneka shinkitantatsiri,nero iroori, tontaaki pinkantakerooyepiyanka. 7Amenaashivaitaka irooriokantapiintzi: ‘Naaka pinkatharo, eero

takotyaaro kamaimetzinkaro.’ Temaosheki okantakaaperotziivaiventakaroovaneenkatane,pitziivaitake. Irootakera oñaantyaaroriiroñaaka onkemaantsivaitziitaiya.8

gairo aparoniki kitaite,take, onkemaantsivaitaiya, oshekiontasheneentavaitai, impoña intagaitairo.Iriitakera matairone Avinkatharite Pavairovasankitagairo. Tema otzimimotziriirirori ishintsinka.

17 18

440

9Aririka iriñaayeetakero oyachaarinkaontagaiya nampitsika oshiyakaaventakaritsinaneka, osheki irovashiretakotyaaro,iriraakovaityaaro pinkathariite, tema iri

taantsi. 10Intaina inkatziyayetake

yeetakeri, inkantaiyeni:tziri nampitarori Babilonia-ki!tziivaivetaka nampitsi. ¿Okatzimatakamajovasankitaayeetakemi? Tekeratyaishirinkaperotaajate ooryaa.

11

ritapiintakari,tyaari, iriraakovaityaari, tema tekatsiiriyomparitaiya. 12

tapiintakari iroorote, iireekite, poreryaariimapine, nashivaiyetachari kithaarentsi,kitamaromairi, jonkeromaitatsiri,kityonkamaiperotatsiri, karenimaitatsiri.Tzimayevetacha oshiyarori santari.

keri kameethaini, tyoorenantsi, inchakotapinayetachari, ashiro, mapi. 13

vetacha meta,chari kasankaari, tzimayevetachajimireyeetari, tzimayevetacha ovaakiinchato kempitariri yeenkantsi,vetacha opane jovayeetari,cha i-vaca-te, iroishate,mentotari,payeeni eejatzi. 14Arira othonkapaakarichochoki pinevetapiintakari.yetai ashaakaro pikovapiintakeri, ariokaratapaake ovaneenkata.

15

piintari,yeetziri jovasankitaitakeri irirori. Iniroiteiriraakotyaari irovashiretakotanakyaarira.16Inkantaiyeni: ‘¡Ikantamacheetzirinampitarori janta! Irooperotziivaivetakanampitsi. Tzimayevetacha oshekiirooperori kitamaromairi imanthaki,jonkeromaitatsiri,

maitatsiri. Tzimayevetacha oshekiiroorote, imapine poreryaayetatsiri.17Intaani ishirinkaneentanaka kapicheeniooryaa, ari japeroyeetakerori antaroashaakaroka.taintsiri iramaatakomentoki, intainaikatziyayetaka jamenakotziri tsika ikantajaperoyeetakeri. Ari ipiyotaiyakaniikaratzi antakoyetziro iramaatakomento,itsipayetakari ikaratzi otetantarori.18Ikanta iñaakerora oyachaarinkanampitsi otaga, osheki jiraakotakaro,ikantayetzi: ‘Tekatsi pashine nampitsikempitaiyaarone iroka irooperoveta.’19Iniroitera jovashireneentaka,keni:karori janta. Tema ashaarantayevetakaiaakaite aayetapiintakero ashaakarontsiamaatakomentoki. Tema intaaniishirinkapainta kapicheeni ooryaa, arijaperoyeetakerori.’ 20Irooma eerokaiteinkitesatzi, itasorentsitakaitane,janoriite, kamantantaneriite, ontzimatyepinkimoshiretayete,takai Pava iro jovasankitaantakaririsaikantarori antaro nampitsi,tayetaatyaami eerokaite.”

21Ikanta aparoni maninkari tzimatsiriishintsinka, jaake antaro mapi,kakero inkaareki, ikantzi:kero napishoonkakero antaro mapika, arinonkempitaakerori eejatzi antaronampitsi Babilonia. Ari ompeyaari, eerojiñeetairo. 22

thaye, onkameñeenkate piviyompimento,pisonkare, eejatzi pityoore. Eerojiñeetaimi pikaratzi povetsikayetzirotsikarika opaiyetari. Eero ikemayeetairoompoimpate pitononkamento. 23Eerojiñeetairi imporekai pootamento. Eerojiñeetaimi paavakaiya. Ari okaratapaakemaaroni iroka,reyetakeri pashinesatzi atziriite,kempivaitaka pinkisaminthatatyeerimi.Tema iniroite ishintsiyevetaka ikaratzi

18

441

iyomparivetapiintakamiri. 24Iriitakeraovatsinaavaitakeriri pashinesatziite,

neriite.tsitakaitairi.”

Itharomentaita inkiteki

19 1Okanta okaratapaake iroka,nokematzi kameñeenkatanaintsiri

inkiteki ikaimaiyini, ikantzi:¡Eejoo!koyetairi. Otzimimotziriirovaneenkaro, eejatzi ishintsinka.

2 Maaroni ikoviri iranteri irirori,tampatzika okantayetaka.

Kyaaryoori onatzi.Tema jovasankitaakero mayempiro

satziite.

takeri iromperatane.3Irojatzi japiipiitaiyirini, ikantzi:

¡Eejoo! Onkatziyeenkataveeteoyachaarinka.

4Ikanta 24 antarikonaite, itsipatakari 4inkiteveriite, jotyeerovaiyanakani, tema

kara irirori saikamentotsiki, ikantaiyini:¡Ari onkantyaari! ¡Eejoo!

5

tsiki, ikantaitzi:Maaroni jomperayetaari Pava,pintharomentaiyaari.

Piñaapinkathatairi maaroiteni,iretanakyaaro iryaaniite irojatziantariite, maaroni.

6Ipoña nokemake kameñeenkatapaintsiri,iriivaitake ipiyotaiyani atziriite,take oparyeenkatzi jiñaa, iroovaitakeeejatzi ookatharontsi. Ikantaitzi:

¡Eejoo! Aritake pinkathariventantaiPava, iri AvinkatharitetaariShintsijanokitatsiri.

7 Thame ankimoshireventeri, thameañaapinkathateri,

take iroimoshirenkeri iraavakaiyaOisha. Aritake ovetsikakaiinantyaari.

8Kitamaro okantaka oithaare, teonkipatsivaite, poreryaa okantaka.Oshiyakaaventachari “iinantyaari,”

tsitakaitairi. Oshiyakaaventachari “teonkipatsivaite oithaare,” iroorakameethari jantayetakeri irikaite.

Irayootaiteri iraavakaiyakempitakariri oisha

9Ipoña ipokashitapaakena inkitesatzi,ikantzi: “Posankinatero iroka: Oshekiinkimoshiretai ikaratzi ikaimayeetakeriirayootairi iraavakaiya Oisha.” Ipoñaikantakena eejatzi: “Iroka, iñaaneperoraonatzi Pava.” 10Ari notyeerovanakanoñaapinkathatanakeri maninkari, ipoñaikantana: “¡Eero piñaapinkathatananaaka! Ari akarataiyini jomperatai Oisha,ari noshiyami eeroka, ari noshiyakarieejatzi ikaratzi oisokeroyetakaroriiñaaventapaintziri Jesús. Aña iripiñaapinkathatajaante Pava. Temaokaratzi iñaaventapaintziri Jesús,irootajaantakera iyoshiretakaayetakeririkamantantaneriite.”

Kyaakotakariri kitamarori mora11Ipoña noñaake ashitaryaanaka inkite.

Tzimatsi janta aparoni kitamarori mora.Itzimi kyaakotakariri,tziri “Oisokerotaneri,” ipaitaitziri eejatzi“Kyaaryoori.” Aririka irovasankitaante,tampatzika okanta. Ari okempitari eejatziaririka irovayiritante. 12Irooma irookiiriivaitake paampari. Amathaitziitaikantaka. Josankinatakaro vairontsi kaarijiyotakoyeetzi intaani jiyotziro irirori.13Ikithaatakotakaro othakakeri iraantsi.Iri ipaitayeetziri eejatzi “IÑAANE PAVA.”14Tzimatsi irika inkitekinta irovayirite.Kitamarothaitake okantaka eejatzi

18 19

442

iithaare, te onkipatsivaite. Iriitakeoyaatakeriri ikyaakoyetakari eejatzikitamarori imorane. 15Ari oshitovanakeri

kitzi osataamentotsi,tayetaiyaariri iisaneentane.tantaiyaarine irashirokotzite. Irijatziraovetsikakeneriri oshiyakarori jimiretaitari

nokitatsiri.” 16Josankinatakaro vairontsiiithaareki, eejatzi iporiki. Jirokavairontsi: PINKATHARIVENTZIRIRIPINKATHARIITE. OMPERATARIRIOMPERATANERIITE.

17Ipoña noñaake pashine maninkariikatziyantakari ooryaa, ikaimapaakerimaaroni tsimeriite arayetatsiri, ikantziri:“Pimpoke papatotya, poyaaro onkarateimpayetemiri Pava. 18

yaari atzirivatha: ivatha pinkathariite,ivatha ijevare ovayiriite,riite, ivatha kyaakotapiintariri imorane.Ari povanakyaaro eejatzi ivathaimoraneete. Tera intaani povaiyaariirikaite, aña povayetaiyaari eejatzi ivathamaaroiteni: omperataari, omperataneri,antarikonaite, iryaanipayeeni, maaroni.”19Ipoña noñaakeri koveenkari piratsi,

riite itsipayetakari irovayirite. Ariipiyotaiyakani inkene irovayiriteri irikakyaakotakariri kitamarori imoraneitsipayetakari eejatzi irovayirite. 20

tsi ipaita oirikavakeriri koveenkaripiratsi. Ari ikempitaakeriri thairikamantantaneri itsipatapiintakariitasonkaventantzi.tantakariri ikaratzi kentakoyetakaroriivairo piratsi,rori iroshiyakaaro. Irika piratsi ipoñathairi kamantantaneri, japishoonkaitakeriopaampapirothaatake inkaare, tsika

rinka. 21Jovamaayeetakeri maaroitenikempisantanakeriri, jovathaayeetantakari

shitovapaintsiri ipaanteki kyaakotakaririkitamarori mora. Kematziineentayetakatsimeripayeeni.

Osheki osarentsi, onkarate 1,000

20 1Ipoña noñaake jayiitapaakepashine maninkari. Joirikakero

irashitaryaantyaarori omoronainthomointaperotatsiri. Joirikake eejatziiniroite ashirotha. 2Jaakeri noonke,maranke tzimitainchari pairani. IriitakeraKamaari, Satanás. Joosotakeri onkarate1,000 osarentsi, 3ari jotziryaakeririomoronaki inthomointaperotatsiri.Joshepitakotakeri, jovitsinekakotakerionkantya eero jamatavitantaari atziriite,irojatzi omonkaratantakyaari onkarate1,000 osarentsi. Aririka onkaratapaakeiroka, ari iroosoryaakotapainterikapicheeni.

4Ipoña noñaake osheki saikamentotsi

tantatsineri. Ari noñaakero ishireete

tairo iñaane Pava,paintziri Jesús. Irikaite,thateri koveenkari piratsi,thatero iroshiyakaaro eejatzi.kotamakotyaaro iriroriite ivairo piratsi,eejatzi irakoki. Iriiyetakera piriintaachari,ipinkathariventantayetake itsipataariCristo okaratzi 1,000 osarentsi. 5Iriimapashine ikaratzi kamayetaintsiri, terairañaayetai irirori,tapaakari 1,000 osarentsi. Irootakeraipaiyeetziri “Etarori Añagaantsi.”6Kimoshirera inkantaiya inkaratepiriintaachane ipaiyeetakeri “EtaroriAñagaantsi.” Tema tasorentsishirerijinayetake. Eero japiitziro inkamayetai.Aña kañaaneri inkantaiya,

taineri Pava, irantavaitaineri eejatziCristo.tai okaratzi 1,000 osarentsi.

19 20

443

7Aririka omonkaratapaakya 1,000osarentsi, ari iromishitovayeetapainteriSatanás jashitakoitakeri. 8

vanake, iretapaiyaaro iramatavitapairimaaroiteni atziri tsikarika inampiyetaro.Iroka nampitsiite ipaitayeetakero “Gog,”pashine “Magog.” Irapatotairi maaroniinkene irovayiritakaiyaari. Intzimaperoteosheki atziri, iroovaitake okanta oshekitziimpaneki jiñaathapyaaki. 9Jiyaataiyakenitsika ovintenipathatzi, itapotakeritasorentsishireriite tsika ipiyotaiyakaniiriroriite. Ari okaratzi itapotakero eejatziipaiyeetziri “Etakoperotaaro Nampitsi.”Omapokashitanaka iparyaapaakepaampari, japerotakeri maaroiteni. 10Arijapishoonkayeetakeri Kamaari jantaopaampapirothaatake inkaare,

rinka. Tema ari japishoonkayeetzitakaririirirori koveenkari piratsi, itsipataitakerithairi kamantaneri.tyeero inkemaantsivaitaiya.

Iramenakoyeetantai jantakitamaroriki saikamentotsiki

11Ipoña noñaake iniroite kitamarorisaikamentotsi. Tzimatsi saikantakarori,iriitakera matakerori japerotairo inkiteeejatzi kipatsi. 12Ari ikatziyeeyakanikamayetaintsiri janta kitamarorikisaikamentotsi, jetakari itsipayetaariantariite irojatzi iryaaniite, maaroni. Arijapinairyaayetanakero osankinarentsi,japinairyaanakero eejatzi pashine tsikajosankinatakoyeta añaayetaatsine.Jamenakoyetairi atziri tsikarika opaiyeta

riri. 13Eejatzi ikaratzi piinkayetaintsirijiñaaki, ari ipiyoyetakari iriroriite.Ikaratzi kamayetaintsiri,kani eejatzi janta, okempivaitakaroatziritaatyeemi “Kaamanetaantsi,”apakagairimi onampivaivetakari. Ariikaratzi jamenakoyeetairi iriroriite

okaratzi jantayetakeri. 14

pirothaatake inkaare ontagaiya. Irokaopaampapirothaatake inkaare, iroora

taantsi.” 15Ipoña japishoonkayeetakeriopaampapirothaatake inkaare maaronikaari osankinatakotachane irañaayetai.

Ovakerari inkite, ovakerari kipatsi

21 1Ipoña noñaake ovakerari inkite,ovakerari kipatsi. Tema aritake

aperotaka paisatori inkite, eejatzipaisatori kipatsi. Te iriñeetairo inkaare.2Ipoña noñaake oshaviinkapaake inkitekiaparoni nampitsi tasorentsitatsiri,ipaitayeetziri “Ovakerari Jerusalén.” IriPava ovayiitakaantakerori.taka, iroovaitake aparoni tsinaneovaneenkatashitari oimentyaari. 3Arijiñaavaitaitanake shintsiini jantasaikamentotsiki, ikantaitzi: “¡Pamene!Arira osaikimotairi kipatsisatziite irokatasorentsithaante tsika inampitaro Pava.Arira itsipatajaantaari Pava tsikaisaikayetzi isheninkataari. 4Tema Pavaosheyookiperotairine,yaari. Eero ikaamaneyetai, tekatsionkatsitzimovaitai, tekatsi iragaachane,tekatsi kemaantsivaitaachane. Tema ariokaratapaake maaroni iroka.”

5Ipoña iñaavaitanake thointaincharisaikamentotsiki, ikantzi:kairo maaroiteni.” Ikantanake eejatzi:“Posankinatero iroka, tema kyaaryooriñaantsi onatzi, ari okantaitatyeeni.” 6Ariikantana: “¡Ari overaapaaka! Naakatakeoshiyarori etarori osankinarentsi. Naakaoshiyarori ovekaraantarori eejatzi.Naakatakera etakaantanakarori.Naakatake thonkaironeri. Tzimatsirikamiretatsiri, ari nomiretakaiyaari jiñaatsika otzimi ovañaantatsiri.yaari, te opinarontsita. 7Irootakeranoshinetakeneri kitsirinkaneriite. Naaka

20 21

444

* 21.11,18: Kantakotachari jaka “porekatsiri,” iroora ipaiyeetziri eejatzi “jaspe.”* 21.16: Kantakotachari jaka “2,200 kilómetro” iroora ikantayeetziri eejatzi “12,000 estadio.”* 21.18,21: Kantakotachari jaka “porekaki,” okempitakaro okantara botella, eejatzi vidrio.* 21.21: Kantakotachari jaka “kitamarori mapi” irojatzira ipaiyeetziri “perla.”

Pava itzimi iñaapinkathayetai. Iriitakenonkempitakaantairi notomiite. 8Irokantamaitacha eero notomitaaritharontziite, kisoshireri, kisaneentaneri,ovantaneri, mayempiri, matsi,thatakeriri oshiyakaarontsi, thairiite. Aña

take inkaare, kiteryeenkataintsirioyachaarinka. Iroora apitetanaintsineinkamayetai.”

Ovakerari Jerusalén9Ikanta okaratapaake iroka,

taantaneri itzimi oirikakerori itasone.Ikantapaakena: “Pimpoke, noñaakemirooshiyakaaventari tsinaneka ontzimeiinantyaari Oisha.” 10

kena tonkaari otzishiki. Joñaakakenaronampitsi tasorentsitatsiri ipaitayeetziriJerusalén, otzimi jovayiitairi Pavaopoñagaaro inkiteki. 11Janta nampitsiki,ari jiñeetairori irovaneenkaro Pava,shipakiryaavaitake, iroovaitake okantamapiki porekatsiri, pinaperotachari.*12Iniroite okantaka otantonampiro.Tzimatsi 12 tsika ikyaapiintaitzi. Tzimatsiikaratzi 12tarori tsika ikyaapiintayeetzi.nayeetakero ivairo itomiite Israel-ni.13Okaratzi mava ikyaapiintayeetzimontetakariri ishitovapiintzi ooryaa.Eejatzi ikyaapiintzira ooryaa, okaratzimava. Katonkokero, okaratzi mava.Kirinkakero, okaratzi mava. 14Tzimatsiokaratzi 12 iniroite mapi otzitakeroriotantonampi. Ari osankinayetakari 12ivairopayeeni otyaantajanoriite.

15Irika ñaanatakenari, joirikakeimonkaramentoshithaki jovetsikayeetziri

oro, iro irimonkaratantyaaroriotantonampi,tzi. 16Ari omonkaranampitavakaa irokanampitsi, te anaavakaa. Ikanta irika,jetanakaro jimonkaranampitakero,okaratzi 2,200 kilómetro osanthanka,eejatzi okaratake ojenokitzi.* 17Ipoñajimonkaratakero eejatzi otantonampi,okaratzi otontatzi 144karo ikonaki. Iroora jimonkaratantakariirika maninkari kempitarori ikonaki atziriotzimi jimonkaratantapiintakari irirori.18Iroka otantonampi, oshiyavaitakaromapi porekaki okantaka. Jiyoshiita orojovetsikantayeetakarori nampitsi,porekaki okantaka.* 19

rori otantonampi, iro jaayeetakeporekakiyetatsiri mapiki,chari. Jiroka ovairopayeeni mapiki tsikaokanta jovetsikayeetakero: jaspe, za ro,ágata, esmeralda, 20ónice, cornalina,crisólito, berilo, topacio, crisopraso,jacinto, amatista. 21Okaratakera 12ikyaapiintayeetzi, iroora jaayeetakeantaroperori kitamarori mapi, irojimokakeri jovetsikantakarori. Maaroniavotsite nampitsi,yeetantakarori, porekaki okantaka.*

22Te ontzimapai janta tasorentsipanko.Tema iro inampi Avinkatharite PavaShintsijanokitatsiri itsipataari Oisha.Iriiyetajaantakera impoyaataiyaaronetasorentsipanko janta. 23

taiya ooryaatsiri, eejatzi kashiri. Temairovaneenkaro Pava kitainkatakagairone.Iri Oisha kempitaiyaarine ootamentotsi.24Iriitake kitainkatakotairine iraniiyetairaatziriite janta.chari irovaneenkaro kipatsiki, kameethainiirisaikayetai janta iñaapinkathatairi Pava.

21

445

* 22.1: Kantakotachari jaka “kiteshaaniki” okempitakaro okantara botella, vidrio eejatzicristal.

25Eero otsirenitapai, aña okantaitatyeenionkitaitapai. Te ashitanetaiya nampitsijanta. 26Ikaratzi tzimayevetachariirovaneenkaro kipatsiki,thayeetairi, kameethaini isaikayetai jantaiñaapinkathatairi Pava. 27Eero itzimaijanta kaariperotapaatsineri, eero iñeetairijanta antayetairone ipinkayeetziri, eeroitzimapai eejatzi thaiyapaachane. Intaani

takeri Oisha irañaayetai janta.

22 1Ipoña joñaakakenaro jiñaaotzimi kañaanetakaantatsiri.

Kiteshaaniki okantaka. Iro shitovaatatsiriisaikamentoki Pava itsipatakari Oisha,*2irootake shiyaatainchari niyankinekiavotsi.takaro chochoki kañaanetakaantatsiri.Okantaitani kashiriki okithotapaiosarentsiki. Otekatsitakaantapai oshi.3Eero otzimapai ovasankitaantsi janta.Ari osaikapairi isaikamento Pava, eejatziirashi Oisha.paineri iromperatane. 4

tairi Pava. Inkentakotamakotaiyaaroatziriite ivairo Pava. 5Eero otsirenitapaijanta. Eero itzimapai ooryaatsiri. Temairi kitainkataatsine Avinkatharite Pava.

pai atziriite janta.

Irootaintsira impiye Cristo6Ipoña ikantanakena maninkari:

“Kyaaryoora onatzi iroka ñaantsi,kantatsi ankempisantero.” Temaikempitaakerira pairani Avinkatharite

riite, ari ikempitaakenari eejatzi naaka,

takenaro iroka, iro iriyoyetantaiyaariiromperataneete irootzimatake avisayetetsikarika ompaiyetyaari apaata.

7Jiroka ikantzi Jesús: “¡Pamene!Irootaintsi nompiye. Kimoshirerainkantaiya inkarate kempisantakerone

tsiki.”8Naakatakera Juan osankinatzirori

iroka. Naaka ñaajaantakerori maaroni,naaka kemajaantakerori eejatzi. Arinotyeerovavetanaka noñaapinkathaterimaninkari oñaakakenarori maaroni iroka.9Ikantanakena irirori:thatana naaka!tai Pava, ari noshiyami eeroka, ari

tziri ‘iyekiite,’ noshiyakari eejatzi

chari jaka. Aña iri piñaapinkathatajaantaiPava.”

10Ipoña ikantanakena eejatzi: “Okaratziposankinatakotakeri avisayetatsineriapaata, eerora povitsinekakotziro, temairootzimatake iriñeetero avisatsineri.11¡Inkaariperoshiretziitaveete itzimikaariperoshiretatsiri iroñaaka!

taintsiri iroñaaka! ¡Irantaperoterokameethari itzimi antakerori iroñaaka!

shiretaintsiri iroñaaka!12¡Irootaintsira nompiye! Irootaintsira

nompinayetairi atziriite okaratzijantaventakeri aparopayeeni. 13Naakaraoshiyarori etarori osankinarentsi, Naakaoshiyarori ovekaraantarori eejatzi.Naakatake etarori,tyaarone. Naakatakera etakaantanakarori,Naakatake thonkaironeri.”

14Kimoshirera inkantaiya inkaratekivayetairone iithaare,tairi chochoki añaakaantatsiri, inkeneinkyaayetai ikyaapiintayeetzi nampitsiki.15Eero ikyaayetai janta kempitakoyetariri

21 22

446

* 22.18: Tzimatsi ñaaventakoyetzirori okaratzi kantakotachari: “Ovanaavaitakerone okaratziosankinatainchari jaka” itzimi ovaakaanakerori josankinayetziro. Osankinajanorentsi, arionkantya iramenantyaarori irosankinatero kameethaini tsikara okantajaantara. Eerojovanaashivaitaro, eero jamaakivaitzi aparoni. Tzimatsi pashine kantatsiri iyotagaantsi onatziokaratzi ñaantsikoventachari jaka irashiite maaroini, ari onkantya eero jotekantaitaro,inkantaite: “thaiyaantsi onatzi okaratzi osankinatakotachari iñaaneki Pava.”

otsitzi, matsikantaneri, antapiintakerokamaarotatsiri, ovantaneri, ikaratziñaapinkathatakeriri oshiyakaarontsi,ikaratzi ametapiintakarori ithaiya.

16“Naakatakera Jesús, otyaantakerimaninkari inkamantemiro irokapayeeni,inkene povavisayeneri eeroka itzimi

yeeni. Naaka charinetariri David-ni.Naakatake ipaitayeetzi ‘ImpokiroOrimishi.

17Ikantzi Tasorentsinkantsi:keeta.rori tsinane iinantaityaari. Inkaratekemayetairone iroka, inkantayetai:“Pimpokeeta.” Impokayeteeta itzimimireyetatsiri. ¡Itzimirika kovanaintsiriirimiretyaaro jiñaa añaakaantaneri,iriravaite, te opinata!

18Tzimatsi nonkamanteriri inkarate

kara avisayetatsineri apaata: Tzimatsirika

chari jaka, ari irovanagaineri Pavainkemaantsitaiyaari irirori okaratzi

tsiki.* 19

kyaarone okaratzi osankinatainchari jaka,ari inthañaapithataiyaari apaata Pavairirori eero ishinetaineri chochokiañaakaantatsiri. Eero ikyagai nampitsikiotzimi iñaaventaitakeri jaka.

20Itzimi ñaaventakaantakerori maaroniiroka, ikantzi: “Irootaintsi nompiye.” Arinokantzi naaka: “Ari onkantyaari,thaankiini pimpiye.” 21Onkaminthaineshinonkayetaimi AvinkathariteJesucristo janta. Ari onkantyaari.

22

447

AARÓN Irirentzi inatzi Moisés-ni.Isheninkamirinkaite inatzi Leví-ni.Iriitake Pava ovakeri Aarón okantajomperatasorentsitantari,ipometantapiintantaniriri Pava jantatasorentsithaanteki. Okantajiyoyaantakariri pairani Pava irikaAarón, ikovakitziira iroñaakantero

taari, te inkovakairi pashinepayeeni.Iroora ikantantakariri pairani Pava:“Maaroni ijevare Israel-mirinkaite,iramayetakero ikotzikii. Irovayeterotasorentsithaanteki.” Ikaratzi 12jevariite amayetakero ikotzi,

teki. Okanta okitaitamanake,iñeetatziiro ikotzi Aarón,nake, tzimake oteya, eejatzi okitho.Irooma pashine kotzitsi, teoshookaajate. Arira iñeetakeroriomapero jiyoshiitayeetakeriAarón-ni, iriitake omperatasorentsi-tatsine. Iriira isheninkamirinkaiteAarón-ni omperatasorentsitapiin-tatsiri janta Israel-mirinkaiteki.(Pamenero Ikantakaantaitane.)

AATZIKIRIRI IISANEENTANE Irootakera jametayetari pairaninampitayetarori pashineki kipatsi.Aririka irovayiritavakaiya, tzimatsijantapiintziri pinkathari itzimirikaoitsinampaantaintsine. Aririkairiñaakero pinkathari oitsinampaan-taintsiri,

takeri irovayirite iisaneentane,iriyaatashitanakeri, ironoryaakerikipatsiki, iraatzikakentsitakeri.Iroora iriyotantaityaari omaperojoitsinampaakeri iisaneentane.Iniroitera impashiventavaityapinkathari joitsinampaitakeri.Ikantaitzi eejatzi, irika pinkatharioitsinampaantaintsiri, iraanakeripashine pinkatharivetacharijoitsinampaitakeri janta ivinkathari-pankotekira, ari iraatzikavaitapiin-teri, inkempitakaantavaiteriiroorikami imakoryaakiimento. Arionkantya irovashiventaavaitapiintan-tyaariri.

AAVAKAANTSI Tzimatsi jametaiyarinipairani judío-kaiya. Iriira koyaanontacharievankari otzimirika ikoviriiinantyaari. Aririka iriñaakeevankaro ookimotakariri,inkamantakeri ashitariri. Impo

kyaari itomi, iriyaatashitakeriashitarori evankaro. Arirainkinkithavaitakairiri ompaityaarikairantzimotavakaiyaari. Ariraimpinatante ashitariri evankari,impinataiteri ashitarori evankaro, arionkantya eero amenaashivaitantairaavakaiya itomi. Eerora itsipatzi-taro. Impiyeerika evankari isaikiraashitariri, irovetsikapai ipanko.Aamaashitya onkarate aparoni

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

448

osarentsi osamanite. Arira onkantyairiñaantantyaarori evankarokaikovakeri iinantyaaro, terika oñipashine shirampari. Arionkempitzityaari eejatzi evankaroka,oyaaventapaitetarira oimentyaariirovetsikaantya tsika irisaikairoapaata, ontyaavaitatsi iroori,ovetsike oithaare ovaneenkata-chaneri, iro onkithaatanakyaariapaata aririka iyaatanake ovakerarikiopanko jovetsikakeri oime,renkavaitya. Aririka omonkarapaite-takya, iromapokashitakyaaroirareetya oimentyaari,kyaari iraapatziyane. Iraanakeroevankaroka ipankoki, ariiroimoshirenkavaityaari. Irokantacha, aririka ovaiyantashivai-

taro tekeramintha aavakaiyaata, ariinkovake evankarika impicheeteroevankaroka. Ontzimatye iroipiyee-taineri iireekite ipinaventakeroripairani ashitariri. Irootakeraavishimotakeriri pairani José-ni. Iroikovantavetakari irovashaanteromiMaría, iñaajaantzi omotzitashivaita.(Pamenero Mt. 1.18-25.)

ABEL Iri itomivetari Adán-ni.Piravaitaneri inaveta. Iriima Caínirirentzira, pankivairyaantzi inatzi.Okanta aparoni kitaite ikovaiyakeniiriñaapinkathateri Pava,neri ipira. Oshekira onimotakeriPava okaratzi jantakeri Abel, temairootake ikantakaantakeri. IriimaCaín irirentzira, intaanijamamatsitanake ivankivaireirashitakaiyaaniri Pava. Temaitaonimoteri Pava.kari ikisanaka Caín, itsitokakeriirirentzi. Aripaitera etanakaro

tziri iñaaneki Pava.

ABRAHAM Iriitakera icharinetanakarimaaroni judío-payeeni. Tekeraminthaintzimeeta Jesús aritake tzimakeirirori. Ari inampivetarori pairaninampitsiki paitachari Ur, ipoñajotyaantairi Pava inampitaiyaaroAbraham-ni janta Canaán-ki.keneri iroshekite incharinentyaari,iriitake ashitaiyaarone maaronikipatsi Canaán-ki.perotakari Abraham-ni irika Pava,shitovanake inampiki, jatake tsikajotyaantakeri. Oshekira javentaakarieejatzi Abraham-ni irika Pava, aritakeintzimake irovaiyane. Irootakeraonimotakeriri Pava,takaantakari tampatzikashireri inatziAbraham-ni. Irijatzi Abraham-nietakaantanakarori itomeshitaanita.Ikanta jantarikonatake Abraham-ni,tzimakotake 100 irosarentsite, eejatziokempitzitakari iina Sara tzimakotake90 osarentsite, arira itzimakeri itomi,ipaitakeri Isaac.kari icharine paitanainchari Jacob.Ikanta Jacob, iriitakera oshekita-

yeeni, iriitake ipaitayeetairi iroñaakaJudío. Tekeramintha irovaiyanta-kairoota Abraham-ni iinara,jetzitakaro jovaiyantakaakeroinampire paitachari Agar, iriipaitakeri Ismael. Irootakerashinetakeriri Sara irovaiyantakairoinampire,tai iroori. Iro kantacha itzimayetana-kera icharinepayeeni Ismael,

tanakari Isaac-ni. Irojatzi ikantziroiroñaaka kisaneenta jovavakaiyani.(Pamenero Antzimotavakaantsi, Isaac,eejatzi Hch. 7.2-8.)

ADÁN Iriira shirampari etakaantajaan-tanakarori inampitaro jaka kipatsiki.Iriitake Pava ovetsikakeriri jaakero

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

449

kipatsipane. Itasonkakeri okantajañaantanakari. Ikanta iñaakeriraPava tekatsi intsipatya Adán,jovochokyaakeri, ari jayitakeririaparoni imereki,keneriri iinantyaari, ipaitakero Eva.Kimoshirera ikantaiyani isaikaiyave-taka, te iriyotaiyeroni kaariperori.Iro kantacha Satanás, ipeyashitakarimaranke, jamatavitakero Eva. Ariokanta opiyathatantakariri Pava,ovakaro chochoki ipinkakaaveta-karori. Okanta Eva, opakeri eejatziAdán, jovavakaro irirori. Irooraopoñaantanakari ikaariperoyetziatziriite, ipiyathavaitari Pava,irojatzi matachari iroñaaka.

AKOJANORI Ikaratzi pinkathariyetatsiripairani pashineki nampitsi,tatsi isaikamento ovaneenka okanta.

tzi. Tzimatsiya pashine saikamentotsiirakojanoriki, tsika ithointapiintaaparoni itzimi ikoyaakeri pinkathari,iriiperori jinatzi. Iriitakerakaminairiri impinkathariventan-tyaari kameethaperoini. Ikempita-kaantaitziri pinkathari irinatyeemiirika, kantatsi iraventaityaari eejatziirirori.

AMATHAIRENTSI Pairani, aririka

tsi, iroora jovetsikayeetantariikaratzi poreryaayetatsiri, ikempita-tyaama oro. Aririka inthonkayeeta-kero amathairentsi, ovaneenkaonkantya. Iroora ikashiyakaayee-tziriri ikaratzi pinkathariyetatsiri, iroiramathaitaiteriri. Tekatsira pashineamathaityaarone kempityaaroneiroka amathairentsi. Tema okaratzi

rentsi iñaanekira Pava, ayotzi iriiraikantakoyeetzi Pinkathari. Oshekiraikempitakoyeetakaro pairani iroka

amathairentsi ikashiyakaayeetariripinkatharentsi. Tema ikempitakoyee-tarora jovetsikaitziro amathairentsi,jagaitziro shivithatapo, savorotapo,tsikarika ompaiyetya. Impoñairovaneenkatantayetakyaaroinchateya,chari, tsikarika ompaiyetyaari.Irootakera jamathaitantayeetaririitzimirika oyiishitantaintsiri

tzi irishiye.ANANKORYAANTSI Kitaite onatzi iroka

joimoshirenkantapiintarijudío-payeeni. Arira ipampithashir-yiirori tsika okanta javisakotantaaripairani jomperanavaivetakariEgipto-satzi. Ikanta ipokakerankimaninkaripayeeni tsiteni janankor-yiitakeri ipankoite judío-payeeni.Javisanakero ipankoite te irovasan-kitaanakeri, intaani jiyoshiitanakeriEgipto-satzi jovasankitaavankotana-keri. Iroora omintharovakeririEgipto-satziite, ari okanta ishinetan-taariri iriyaatai judío-payeeniinkokovayetai tsika inampitaiyaaro,ari onkantya irisaikashivaitantaiyaaritekatsi omperanavaitaiyaarine.

ANTARIKONAITE Pairani,rori Israel-mirinkaiteki, iriira

yetaintsiri, iriiyetake jevaritatsiri,iriiyetake pinkathariventantatsirieejatzi. Okanta, ipokantapaintari-ranki Jesús, irojatzira jovashiñeetairiiroka ñaantsi “antarikonaite,”ikempitakaantaitaaro akantapiintziri“jevari.” Irootakera ipaitayeetanta-kariri pairani “antarikonaite,”ikaratzi etayetanakarori ijevayetzirikempisantzinkariite, apatoventapiin-tanaariri Cristo. Ipaitapiintaitakeri“antarikonaite,” okantavetakairikaite te irantarikonaperote.

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

450

ANTZIMOTAVAKAANTSI Pairanitekeramintha intzime Jesús, ariiñaanatake Pava aparoni shirampariipaita Abraham, ikantakeri:“Abraham, tzimatsi nantzimotemiri.Ari piñaake intzime pitomijanorieeroka, iriira oshekitaatsine.” Irokantacha Abraham okovaperotaontzime ompaitya irantzimoteririirirori Pava. Tema javentaanakityaa-

tya. Okanta avisake osheki osarentsi,monkarataka okaratzi ikantaitakeriripairani Abraham, oshekitakeicharine. Irojatzi itzimantakariMoisés-ni irirori. Iriitakeraosankinatakerori tsika onkantya

kari pairani Pava itsipatariAbraham-ni. Irijatzi osankinatakeroriIkantakaantane Pava. Irootakerajimayetanakeri icharinepayeeniAbraham-ni, onkantya irothotyaan-tayetyaarori antzimotavakaantsi.Jiroka ikantakeriri Pava irika Moisés:“Aririka povamaye pipira pimpome-tenari naaka, payero iriraane,pisaitantyaarori pomepirinimentotsi.Impoña paakotakero povakeriniyankyaa iraantsi, pintsikirisan-taiyaari pisheninka.” Iroora jantakeriMoisés, tema iro ooñaarontziroriantzimotavakaantsi. Ipoña avisakeosheki osarentsi, ari itzimakeripashine kamantantaneri ipaitaJeremías. Iri josankinatakaake Pava,ikantake: “Ari iriñeetairo ontzimeovakerari irantzimotavakaiyaariPava intsipataiyaari icharineyetariAbraham-ni. Onashitaiya, eerookempitaro okaratzi iñaashintsi-

natakeri pairani Moisés-ni. Jiroka

tsi: ‘Pampithashirera irovayeetaina.

Ari nompeyakotantairo ikaaripero-shirevetaitaka.osheki osarentsi,kari Jesucristo. Arira omonkaratakarijosankinatakeri Jeremías. Jirokaikantakeranki joveraantanaaroJesucristo jovakaanari iriyotaane,ikantziri: “Niraanera onatzi iroka,

reyetantaiyaari osheki atziriite.

tavakaiyaari.” (Pamenero Mr. 14.24;1 Co. 11.25; He. 8.6-10.18.) Ikantaikamimotantakeranki Jesucristo,

vakaantsi. Iro ipaitaitziri iroñaaka“Ovakerari Antzimotavakaantsi.”Irooma pashine josankinayeetakeripairani ipaiyeetziro “PaisatoriAntzimotavakaantsi.”

ARAMEO (Pamenero Hebreo)AVOTSI, AVOTSIJANORI Iriira

ikantakoyeetziri jaka ikaratziaventaayetaariri Cristo, ipaitayeetairi“karatanairiri ipaiyeetziri ‘Avotsi.(Pamenero Hch. 9.2; 19.9; 22.4.)Irojatzira ikantakoyeetzitari 2 P. 2.2.“aniitantaarori Avotsijanori.”Irijatzira ikantakoyeetzitari, ikaratziaventaayetaariri Cristo. Opoñaantarijoshiyakaaventaitziri avotsi, temaikantakeranki Jesús: “Naakatakeipaiyeetziri ‘Avotsi.Jesús oshiyakaaventakarori avotsi,irijatzi kempitakarori avotsiareetakaantachari inkiteki,tantaiyaariri isaikira Pava. Temaaririka aventaashiretanaiyaari irirori,aritake añaashireyetai inkitekiantsipataiyaari Pava.

BALAAM Sheripiyari inatzi pairani irikaeeniroranki jañaaveta Moisés-ni.Kaari Israel-mirinkaite. Iriitakerasheripiyaritatsiri ijevatakaantapaite-tantariri Moisés-ni Israel-mirinkaite,

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

451

shiyapithayetaariri Egipto-satzi,iriyaataiyeeroni Canaán-ki,keneriri Pava irinampiyetaiyaaro. Ariikenimotaiyanakeri inampikiMoab-satziite. Iriira pinkatharitatsiriBalac janta Moab-ki. Oshekiitharovakaakari Israel-mirinkaiteirovayiritanakyaari. Jotyaantakeiriyaatashiiteri Balaam sheripiyari-perotatsiri, ikaimakaantatziiriiroipiyashinenkateri Israel-mirinkaiteisheripiyarinkakiini. Ishinetakeneriimpinateri osheki aririka inkitsirin-kakeri. Ikantavetakari Pava irikaBalaam, eero ikoshekavaitari. Irokantacha Balaam, ikinkishiretanakairaaperote osheki kireeki. Jatakeikyaakotanakari imorane. Okantaniyanki avotsi, aparoni maninkari

kero irosataamento,kari. Temaita iriñaapaakeri irirori.Ari janiiryaanake Balaam,takeri imorane. Irojatzi iñaavaita-kaantanakariri Pava irika mora.Aripaitera joñaakanakari Balaamirika maninkari, ikantanakeri:“Balaam, piyaatashiteri Balac,pinkamanteri onkarate inkanteririPava.” Ari ikantakero Balaam.Oshekira itasonkaventayeetakeriIsrael-mirinkaite, te iroipiyashinen-kayeeteri. Iro kantamaitachari,

taka Balaam, ikaminaakeri Balac,ikantakeri: “Kantatsi poitsinampayeriIsrael-mirinkaite aririka pamatavita-keri.” Okanta evankaropayeeninampitarori Moab-ki, oneveshiryaa-kaayetakari evankariiteIsrael-mirinkaite, itsipavaiyetakarotsika joimoshirenkavaitaita,

vaitashitari, jimayempivaiyetakeroevankaropayeeni. Irootakera

teni, osheki Israel-mirinkaitekamayetaintsiri, ikaratzi 23,000kamaintsiri aparoni kitaite, ipoñapashine ikaratzi 1000. Japatotanakamaaroni kamayetaintsiri ikaratzi24,000 atziri. Irootakera ikinkishi-retakoyeetantapiintariri Balaam,ikaminaantake iramatavitantaite.Irootakera opoñaantanakari

kaarontsi, imayempivaitaitzi.BALAC (Pamenero Balaam)CAÍN Iriitakera itomi Adán-ni, irijatzira

etakaantanakarori joviri pairaniirirentzi. (Pamenero Abel.)

CAMELLO Piratsi jinatzi. Ipiyotapaaropashineki nampitsi paitachari Africa,Arabia, eejatzi Palestina. Kantatsiinkyaakotyaari atziri, jaakaitziritenari eejatzi. Omapero jantaritzi,aririka inkatziye janayiri tsika joveraaikatziya aparoni atziri. Santhapayeeniokanta ivitzi okempivetaro ivitzioisha, aritatsi irontyagaitero.

CÉSAR Irootake ivairo pinkatharijanota-tsiri pairani nampitsiki Roma.tsi osheki irovayirite, iriitakejatayetaintsiri pairani pashinekinampitsi okaratzi saikathapyaatziroriiniroite inkaare Mediterráneo.Ikyaake pairani irovayirite Césariipatsiteki judío-payeeni, ariipinkathariventantakeri eejatzi janta.

CORÉ Leví-mirinkaite inatzi. Arijañaapaitetziri irirori isaikavaitan-takari Moisés-ni, ikekenavaitantakariIsrael-mirinkaite janta tsika teinampiitaro. Iro kantacha Coré,imaimanetakeri Moisés-ni, ikantavai-takeri: “Te nojevaritetyaami eeroka.Maaroni naakaite tasorentsinonaiyini, ari nokempitami eeroka.”Ikarataiyini 250riri irimaimanetante. Iro kantacha

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

452

Pava, itankakaakero kipatsi, othonkaaperotakeri oniyakeri Coré eejatziirovaiyanepayeeni.yeeni karatatsiri 250 atziri,tantakari Pava itaantakari paampari.

CRISTO Iroka ñaantsi “Cristo” opoñaaroiñaaneki griego. Iro akantziriañaaneki aaka: “Saipatziitotaari.” Irojametayetari pairani judío-payeeni,isaitantari yeenkantsi iitoinakiaparoni isheninka, aririka irovakerateimpinkathariventante.kaaventachari ipatziiri ishintsinkaPava. Iroka ñaantsi “Cristo,” iro ivairopokaintsiri pairani, iroyaakoneentanejudío-payeeni,tairine. Tema iri ishinetakeneriri Pavapairani irotyaanteneri. (PameneroSaipatziitotaantsi.)

DAVID Judío jinatzi. Iriira etakaroriitzimi pairani tekeraminthaintzimeeta Jesús. Eeniro jevankari-tapaake, jovakeri antari shiramparipaitachari Goliat iisaneentanejudío-payeeni.

yeeni. Iriitakera anaakeriri ikarayetzietakarori ipinkatharitzi pairani, teiriñeete pashine ivinkatharite judíokempityaarine David-ni. Irijatziosankinayetakerori Salmo jamam-paaventaitarira Pava. Irika pinka-thari David tzimatsi ishinetakeneririPava, ikantakeri: “Ari intzimakeaparoni icharine, iriitakera Pinkatha-riperotatsine. Iri anaakoperoterineinkarate pinkatharivetachane.”Iriitakera ipaitayetziri judío-payeeni“Cristo.” Tema irootake ikantanta-piintayetari judío: “Ari impokakeapaata Cristo,rine David-ni impinkathariventante.”

DENARIO Iireekite inatzi Roma-satziipaitaitziri denario. Iri ipinaitziriripairani atziri aririka irantavaitake

aparoni kitaite. Aparoni denarioipinayeetziriri.

EGIPTO Iroora nampitsi tsika jompera-vaitaitakari pairani ivaisatziitejudío-payeeni. (Pamenero José,Moisés.)

ELÍAS Judío inatzi irika. Kamantantaneriinatzi. Pairani tekeraminthaintzimeeta Jesús, iriitake kamantan-takerori iñaane Pava. Jooñaakantakeosheki kaari iñaapiintayeetzi. Ikantzipashine kamantantaneri: “Tekatsikempityaarine Elías, janaayetakeripashine kamantantaneriite.” Temairika Elías,netaantsi, jagairi Pava inkiteki.Iriitakera iroyaakoneentanejudío-payeeni impiye, irovetsikanon-

tai. Tema ikantakeranki Jesús: “IriiraJuan kempitapaakariri Elías-ni,iriitakera ovetsikashiretakaayetaaririatziriite, impinkathariventairi Pava.”

ESAÚ Iriira itomi Isaac, iriitake itsipaJacob-ni. Okaratzi jametaiyarinipashinesatzi atziriite, jiyoyiiriiponkitzitanakari itomi, ikashiya-kaayetari irashitakaiyaari okaratzitzimimotziriri. Okempitatya ipanko,iipatsite, maaroni. Okanta aparonikitaite, itashenekiini Esaú jareetaaipankoki. Iriima Jacob, onkotsitakeirirori ovaritentsi. Itashaaperotaki-tziira Esaú, ikovatziitapaakeirovapaakyaa. Ikantziri Jacobirirentzika: “Aririka pimpakenarookaratzi jashitakaakamiri ashitairi,aritake nompakemiro poyaaronokoshitane.” Ikovatziira iroya Esaú,onimotakeri imperi. Okanta apaata,osheki okatsitzimovaitakerijantakeri,yaaro ishinetavetakaniriri ashitariri.

EVArori añaanake pairani. Iroora imereki

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

453

Adán jovetsikayeetakeri. (PameneroAdán.)

FARAÓNriyetatsiri Egipto-ki. (PameneroEgipto.)

FARISEO Judío inayetzi,tachari irimateromi irothotyeeteroirosankinare Moisés-ni.tacha irikaite Fariseo, josankinaye-take pashine, janaakaaneentanakerojosankinayetakeri pairani Moisés-ni.Irooya ipankiventavaitari irimateroirothotyeero,tyaariri omapero ikameethashirepe-royetzi. Okanta ipokakera pairaniJesús, iñaakotapaakeri jantayetziri,irojatzi ikantantakariri: “Te piyotepineshinonkatantya, oshekipasagaaventavaitaka apaniro.Amenaashivaitakara pikovayevetaripothotyeero.”

GOMORRA (Pamenero Sodoma.)GRIEGO, GRIEGO-THATATSIRI Pairani

tekeramintha intzime Jesús, ipaita-

rori “Grecia-ki.” Tema pairaniikyaayetake “Grecia-satzi” iipatsitekipashine atziri kaari isheninkayeta,iñaavaitakaayetakeri iriñaane.Ikaratzi ñaavaiyetakerori iriñaaneGriego, ipaitayeetanakeri “Griego-thatatsiri.” Irojatzira ikantayetapiin-taiyakerini eejatzi judío-payeeniirirori, ikantaiyini: “Griego-thatatsiri,yini aakaite: “Virakochathatatsiri.”Irojatzira iñaavaitaiyakerini pairaniRoma-satzi iriñaane Grecia-satzi,okantavetaka ikyaavetaka iriroriiteiipatsiteki ikaratzi ñaavaiyetziroriGriego-thatatsiri. Oshekimaitajomperanavaitantaka pairaniRoma-satzi.

HEBREO, HEBREO-THATATSIRI Ariraipaitayeetzitari eejatzi judío-payeeni.

Iroora ñaantsi ñaaventakotziroriiñaane judío-payeeni. Tema pairaniipokantapaintari Jesús jaka kipatsiki,irojatzira iñaanetapaintari irirorijiñaavaitzirora iriñaanejanoripaitachari “arameo.”

HERODES Iriitakera pinkathariyetatsiripairani inampiki judío. Joshiyakoye-tari tsika ikantayeta judío-payeeni,irootake ikempitakaantakaririisheninka irinatyeemi.keranki Jesús,tantatsiri janta Jerusalén-ki,iriitakera etanakarori ipaitayeetziriHerodes. Iro kantamaitacha irikaHerodes tzimatsi omperatariri eejatziirirori, iriitake César ivinkatharijano-rite Roma-satzi, iriitake otyaantaye-tziriri impinkathariventayeteri judíojanta Judea-ki. (Pamenero Mt. 2; Lc.1.5) Ikanta jantaritakeranki Jesús,aritake kamake etarori ipaitaHerodes. Iri pinkathariventantaatsiitomi paitachari Herodes Antipas.Iriitake pinkathariventantatsiriGalilea-ki. Irijatzi ashitakotakaan-

neri irijatzi ovamaakaantakeririeejatzi. Irojatzi jetantanakarori Jesúsikinkithatakaantanake. Irijatziitaovamaakaantakeriri eejatzi. (nero Lc. 3.1, 19-20; Mt. 14.1; Lc.23.8.) Ikanta avisanake tsika okaratziosarentsi, ari ipinkathariventantairiicharine Herodes etanakarori. Ipaitairirori Herodes Agripa,ventantake Judea-ki. Iriitakeovamaakaantakeriri irotyaantajanoreJesús paitachari Jacobo. Jovamaa-

yetanaintsiri pairani. Ikokovaveta-kari Pedro irovamaakaanterimieejatzi. (Pamenero Hch. 12.1-25.)Ipoña avisake eejatzi tsikarikaokaratzi osarentsi, ari ipinkathari-

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

454

ventantairi itomi Herodes Agripa. Irikempitakotaariri ivairo iriri. Iriitakeikinkithatakaakeriranki pairaniPablo. (Pamenero Hch. 25-26.)

HIGO Pankirentsi onatzi ipaitayeetziri“higo,” ari oshiyavetaro okithopotooki. Te antaroyete ovaato.Osheki ipaminthaitziro, temachochoki onayetatzi. Oshekiinevetaitaro inthoyeetero. Iriyota-yeetantyaaro aritake irakakeokithoki, aririka iriñeetakeroompothonayetanakeri.

IKANTAKAANTAITANE Ari ipaiyeetzirojosankinayetakeri pairani Moisés-ni,iriñaane Pava onatzi.kari judío-payeeni irimateromiirothotyeero maaroni.tacha te onkante irimatero. Ari

yetakeri pairani Moisés: Génesis,Éxodo, Levítico, Números, Deutero-nomio. (tsi.) Irootakera ikovaperotajaanta-yeetziri osankinarentzi ipaitayeetziri“Ikantakaantaitane karatatsiri 10.”Jiroka okantzi ikantaitakeri:1. Eero piñaapinkathavaitashitarikempitakoyetariri pava, intaanipiñaapinkathayetairi Pavajanori.

2. Eero povetsikaminthavaitashi-

thatairi.3. Eero pipairyaashivaitari Pava.4. Piñaapinkathatero kitaiteimakoryaantaitari.

5. Piñaapinkathayeteri ashitamiri.6. Eero povantzi.7. Eero pimayempivaitzi.8. Eero pikoshivaitzi.9. Eero pithaiyavaita.10. Eero pineveshirevaitaneta.

kaantaitakeri, okempitatya iroka:

tsika ikantaita jaakameethayeetziriomperataari, jovasankitayeetziriovaariperotaneri,yeeta, ipometayeetziri piratsi,ikitevathayeetantaitari,tyaarori iñaapinkathatayeetziri Pava,

yeetziri, itziventayeetari eejatzi.Iriitakera Pava payetakeriri pairaniMoisés-ni Ikantakaantaitane, jantaotzishiki “Sinaí.” Tema iniroitejimenkoritakaakero Pava jantaotzishiki, antaro ookathatanaka,okempitavaitakari paampari. Iniroiteitharovaiyanakeni Israel-mirinkaite.Arira ikantakeriri Pava: “Piyaateintainaini, eero pikatziyayetaokarikiini. Intzimerika aatzikake-rone, ontzimatye irovamaayeeteri.”Irootakera itharovaperotantanakariIsrael-mirinkaite.keri Moisés-ni intonkayero otzishi.Ari ikamantakeriri Pava okaratziIkantakaantakeri. Iro kantachaikemaiyake atziriite iñaavaitakePava janta otzishiki, oshekiitharovaiyanakeni.

tane, ikantaiyanakeni atziriite,“Arivé, aritake amatakero othotyeeromaaroni.” Aripaitera jetanakarojovetsikaiyanakeni ipomepirini-mento, tsika impometapiintayetairiipira itayinirira Pava. Arirajetaitakarori Moisés-ni jaakeroiriraane piratsi, itsikirisantayetakariatziripayeeni. Ikantayetziri: “Irokairaantsi,rone antzimotavakaiyaari.” Ipoñajapiitairo ipiyanaa Moisés-niotzishiki, arira ipakeriri Pava aparonimapikota,kaantaitane.tane ikamantakeriri janta, tema 40kitaite okaratzi isaikavaitake

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

455

Moisés-ni otzishiki. Tema osamaniraisaikavaitake, iñaajaantake Israel-mirinkaite peyaka Moisés.keri Aarón irirentzira Moisés-ni,irovetsikeneri oshiyakaarontsi,iriitake intharomentavaityaariiriñaapinkathavaiteri. Ipoña Aarónjaake oro,rontsi ikempitakaakari iryaani vaca.Iriitakera iñaapinkathavaitakeriIsrael-mirinkaite. Ikanta Moisés-ni,oirinkaa irirori, iñaapaatziiriitharomentavaitari oshiyakaarontsi,jantakero ipinkakaavetariri Pava.Japishoonkapaakero Moisés-nimapikota, tankavaitapaake. Irokantacha jovashaantayetairo atziriitekaariperori jantayevetakari. Iñaañaa-takoventairi Moisés-ni, impeyakotan-taiyaariri Pava. Ipoña Pava ikantairi:“Moisés, papiitairo posankinateroNokantakaantane.” Arira itonkaanaieejatzi Moisés otzishiki, japiitairoirisaikavaitapai okaratzi 40 kitaite.Ikanta joirinkaara Moisés-ni,iniroitera ishipakiryaavorotake, temaiñaanatajaantakitziiri koñaaroiniPava. Osheki itharovaiyakeniatziriite irameneri Moisés-ni.kera ipashikavorotantakariMoisés-ni. Iro kantacha amatsinkaokantaka avisantaari ishipakiryaa-vorotzi, irojatzi ipashikaryaapero-tantaari iporoki.

IMPINKATHARIVENTANTAI PAVA Pairani tekera intzime Jesús, oshekiiñaaventakero irikaite judío-payeeniimpinkathariventairi Pava jakakipatsiki. Ikanta itzimakeranki Jesús,irojatzi ikinkithatapaake irirori,ikantake:

tai.” Iro kantamaitacha teraonkoñaatanete iroka pinkathariven-taantsi,

riyetatsiri jaka kipatsiki. Tema

ventantzi iroñaaka. Iriitakepinkathariventashiretairiri ikaratziaventaayetaariri. Iro kantacha ariomonkaratakya apaata iriñeetairoimpinkatharite koñaaroini. Ariinkantaitaatyeero,tairi nampiyetarori kipatsi, eejatziinkiteki.

INKITE Arira inampitaro Pava. Aririkairiñaaventayetero judío-payeeniinkite,tyeemi iniroite manthakintsi, ironashitarori kipatsi, eejatzi inkitetsikara inampitaro Pava. Irootakeraikantantakariranki Jesús: “Aripiñaakero ashitaryeeya inkite.”(Pamenero Jn. 1.51; Ap. 4.1.) Ariraañiirori, kempivaitaka otamikana-kityeeyaami manthakintsi onkantyairiñeetantyaarori tsika inampitaroPava. Ari okempitzitari eejatzi Ap.6.14. Arira oñaaventakotari eejatziokempivaitakaro otzipiyarankimanthakintsi, oshiyanakyaaroankoviitaranki tsipanashi.

IPAIKAKOTAITAKERI (PameneroPaikakotaantsi)

IPINKAYEETZIRI (PameneroKitevathari)

IPOMETAITZINIRIRI PAVA

pankoki.riki itayi ipira: Intaamanake aparonionkitaityaamanai, irapiitanairosheeteeni. Kantatsi eejatzi iraayeteriipira,taari, impometakeneri. (PameneroJashitakaayetariri Pava.)

IRAANTSI Iñaanekira Pava, oshekiiñaaventakoyeetziro “iraantsi.”Okempitatyaama,joveraantantanaaroriranki Jesús

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

456

jovakaanaari iriyotaane, ipakotakeriimire, ikempitakaantakero iroori-kami impakoterimi iriraane, tema irojoshiyakaaventake inkamimoterira.Intsityaa pamenero Lc. 22.20.Irojatzira jimatayetanairi iriyotaane,osheki iñaaventakotakeri Jesús,ikantayetzi:kai Cristo.” Intsityaa pameneroRo. 3.25; 5.9; Ef. 1.7; Co. 1.14;He. 10.29; 13.20; 1 Jn. 1.7;Ap. 12.11. Iñaaventakotzitakaroeejatzi iriraanejanori Jesús. Intsityaapamenero 1 Co. 11.27; Ap. 7.14.Opoñaantari iñaaventakoyetziro,tema ikinkishiretaiyani Israel-mirinkaite, iroora iraantsiañaakaayetziriri atziri, irojatziraañaakaayetziriri piratsipayeeni.Tema ikantapiintaiyini irirori,“ikapathainkatake,” irootakeraoshiyarori inkantaiyatyeenimi,“kamake.” Tema ikinkishiretaiyaniIsrael-tachari iraantsi, irootake ipinkanta-riri irovakotyaari iriraane vathatsi.Aririka irovamaapiinteri piratsi,ithatziri jenoki, onthaatantyaarimaaroni iriraane. Intsityaa pameneroHch. 15.20. Iro kantacha iroorairaantsi jaakeri pairani Moisés-ni, ari

motavakaiyaari Pava itsipataariIsrael-mirinkaite. (PameneroAntzimotavakaantsi.)

ISAAC Itomi inatzi Abraham-ni. Iriitaketzimaintsiri okaratakera 100irosarentsite Abraham-ni. IkovakePava iriñaantyaari Abraham-niomaperorika javentaashiretaneta.Ikantakeri: “Abraham, paanakeripitomi Isaac otzishiki, ari pimpome-tenariri.” Te impiyathatanakyaAbraham-ni, tema omaperorajaventaashiretakari Pava,

tanaka, ikantzi: “Ari iroviriintainariPava notomi aririka inkamavetakya.”Ikanta jareetakara otzishiki tsikajookotakeneri Pava, joosotapaakeriitomi, jonoryaakeri itsimaki tsikaraimpometeri, iro itzinaavakovetanakairovathaantyaariri itomi, ariraiñaanatanakeriri Pava, ikantziri:“¡Abraham, eero povamairi pitomi!”Iro jamenanake jantyaatziini,

teneriri Pava. Arira okantakarijoñaakantantakarori Abraham-niomaperora javentaashiretakari Pava.

ISRAEL Pairani tzimatsi icharinejanoriAbraham-ni, ipaita Jacob. Ikantairika Jacob,karite Pava. Jomankiyakari, temaikovakotatziiri intasonkaventeri.Ikanta jomankiyari iroovetainchainkitaitakotemi, ari ichokiryaapori-taitakeri Jacob, tema te inkovavetyairapakayeri. Josampitanakerijomankiyakari, ikantziri: “¿Tsikamapipaitaka?” Ikantzi: “Jacob nopaita.”Ari ikantziri: “Eero pipaita iroñaakaJacob. Israel pimpaitaiya, temapomankiyakari Pava.” Aripaiteraipaitanaa “Israel.” Ikantaitzimayetanaira itomijanori irirorikaratatsiri 12, ipaitayeetzitakarieejatzi iriroriite Israel-mirinkaite.Irojatzi joshekiperotantanakariicharinetayetanakari. Ari okempitarieejatzi inampi, ipaitaitziro “Israel.”(Pamenero Judío, Esaú, eejatziHch. 7.8-16.)

ITASORENKA (kantsi)

ITASORENTSITAKAITAIRI, ITASORENTSITAKAITANE Iroorajameyetaari ipaitayeetairi ikaratziaventaashiretanaariri Cristo.vetaka tekera inkameethashirepero-taiyeni,

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

457

taari Pava kameethashire inayetzi,ipaitayetairi “Notasorentsitakaane.”Tema irootake jotyaantantakaririPava irika Jesucristo kipatsiki,intasorentsitakaantai, inkamimentan-tayetai, irovasankitaaventaiteriiyaariperonka atziriite.

ITOMI Iro jameyetari judío-payeenijoshiyakaaventantayetzi. Aririkainkove iriñaavente aparoni atziritsika ipaita joshiyari, joshiyakaa-ventayetziri. Pamenero: Mr. 3.17.Ikantaitzi: “Otomi ookatharontsi.”Iro ikantantaitariri, aamaashityashintsi ikanta iriñaavaite, ikempitaroookatharontsi. Pamenero eejatzi Jn.17.12; 2 Ts. 2.3. Tema ikantaitzi:“Otomi Peyashivaitaantsi.”Pamenero eejatzi Hch. 4.36. Temaikantaitzi: “Itomi poshenkantaneri.”Irojatzira kempitaro aririka oshiya-kaaventante aaka, akantayetzi:“Itomi otsitzi.” Ayotziri kaariraitomipero otsitzi oshiyakaaventa-tziiri. Iro kantamaitacha joshiyakaa-ventantayetzira Judío-payeeni terainkaviyantatye. Ari okempitarieejatzi joshiyakaaventaitakeripairani, ikantaitake: “Itomi Atziri.”Tema tzimatsi iñeetakeri aparoniikempitakovaitapaakari atziri,

kari Pava ipinkathariventantzi.ITOMI ATZIRI Pairani tekera intzime

Jesús,neri ipaita Daniel. iñaakeri Pavaimishirekiini, ithointa isaikamentokiinkiteki. Ari ikoñaatapaakeri aparonipokaintsiri kempitakariri itomi atziri,ikenapaakero menkoriki, jiyaatashi-tziri Pava. Iri ipinkathaperotakaa-keri,yeeni pashineyetatsiri iriñaane,ikaratzi nampitarori maaronikipatsiki. Eero ikaamanetai,

tantai. Aripaitera josankinatakeroriDaniel iroka ñaantsi, “Itomi Atziri.”Ikanta osamanitake jiyotaiyeeniJudío tzimatsi irotyaanteri Pavaapaata pinkathariventairine. Iroipampithashiryaapiintayetzirijudío-payeeni okaratzi ikantakeripairani Daniel-ni, ipairyiiro ivairoiroyaakoneentane, ikantzi: “ItomiAtziri.” Ikanta itzimakera pairaniJesús kipatsiki, iñaanetapaintaroirirori iroka ñaantsi aririka inkoveimpairyeeya. Iriitake kantakove-tacha, kempitavaitaka pashinemiinkantakotemi. Tzimayetatsi Judíoiyotakoyevetarori osankinajano-rentsi, ithainkavaiyetzi irirori, teonimoteri ikemiri Jesús ipairyaapaniroini, ikantzi: “Naaka ItomiAtziri.” Irootakera ikisaneentanta-kariri, tema jiyotakoyetziri ItomiAtziri iñaaventakeri pairani Daniel,tera atziri irinatye, Itomi Pavajinatzi, itsipatakari Pava, ipinkatha-riperotakaakeri eejatzi.

IVATHA CRISTO Iro iriñaane PabloIrotyaantajanore Pava,take: “Ivatha Cristo.” Iriirajoshiyakaaventayetzi ikaratzijashiyetaari Pava. Tema ikaratzi

taka ivathami irinayetanaatyeemi, iriJesucristo kempitanakarori iriimiiitoina. Tema ayotaiyini, iro aito

rori antayetziro opaitayetarika. Ariikempitaari eejatzi Jesucristo,iriitakera pampithashiretakaaye-taariri aventaayetaariri, ari okantajantantayetarori okaratzi ikovakaa-yetairiri. Okempitatya okaratziavathayetari: ako, aitzi, oki, atonki,ameshina, te onkemaantsita-vakaayetya iroori. Te añeero ako

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

458

onkemaantsitavakaavaityaaropashine avathayetari, ayotzi oshekiokatsitzi. Aririka ampathaavaite, akoaaventanta, eero añiiro avatsiteroavathaaro. Ari inkempitayetaiyaariirikaite, iroshiyakoyetaiyaarookantayeta avathatari, te onkemaan-tsitavakaayetya, aamaakoventava-kaayeta. Iroora ikovairi Jesucristo

riite, te onkameethate irovaaripero-tavakaiya, ontzimatye iraamakoven-tavakaayetaiya. (Pamenero1 Co. 12.12-30.)

IYE, IYEKIITE Ari ikantavakaayetariikaratzi aventaanaariri Jesucristo,okantaveta te jirentzitavakaakyaaryooperoini. Ikempitavakaan-taiyani isheninkami okarikiini,jaamaakoventavakaiyani. Inkempita-kaantanakero koñaaroinira jirintariPava, isheninkamirinkatari pashinekempisantzinkariite.

IYOTZINKARI Pairani tekera intzima-minthate Jesús jaka kipatsiki,tzimatsi judío-payeeni osankinar-yaantzitatsiri. Iro irantavaire

janorentsi okaratzi josankinayetakeripairani Moisés. Jantetaamaitaniriisheninka okaratzi josankinatziri,iriñaanayeetan-yeeni. Tema osheki osarentsijaakoventakaro josankinayetziro,jiyokitakero, tera intaani irosankina-yetanairo, iriitakera iyotaantayeta-nairori osankinajanorentsi.

JACOB (Pamenero Israel)JASHITAKAITARIRI PAVA

tari pairani judío jovamayiri ipira.Ompoña impometakeneri Pava. Teraaparoni onkarate jantziro iroka.Kantatsi impometeneri irovanaro,imireyetari, itayiniri eejatzi kasan-kainkari. Opoñaantari jantayetziro

iroka: Tema ipaasoonketatziiri Pava,

shirevaitzi, iro iraapatziyantaiyaaririPava, inkitevathatantaiyaari eejatzi.Irootake jantantapiintarori irokaipomeyetzirira ipira. (PameneroIpometaitziniriri Pava.)

JEREMÍAS Kamantantaneri inatzi.Tzimakotake 600 osarentsijañaantavetakari, tekeraminthaintzimeeta Jesucristo. Iriitakekamantantaintsiri, ikantake: “Ari

kaantsi.” (kaantsi.)

JERICÓ Iroora aparoni nampitsisaikatsiri pairani Canaán-ki,mintha irinampityaaro Israel-mirinkaite janta. Aritakerankijomishitovairi Moisés-ni irikaIsrael-mirinkaite janta Egipto-ki,

taro, irojatzi ikyaayetantaariCanaán-ki,neriri Pava. Iroora Jericó etarorinampitsi jetanakari jovayiritaro.Tema okaratzi 7 kitaite itapotapota-karo, irojatzi iporokantakarori Pavanampitsika. Arira okanta ikitsirin-kantantakari judío-payeeni. (nero Rahab.)

JERUSALÉN Iroora irooperotajaantatsiriinampitsite judío-payeeni. Iriiraetakarori David-ni ipinkatharitakejanta.kero tasorentsipanko janta. Ari

yeeni judío. Ari osaikapairi jantaotzishi ipaitaitziri “Sion.”

JESUCRISTO (Pamenero Cristo)JOSÉ Iriitakera aparoni itomi Jacob,

ikarataiyinira 12. (PameneroHch. 7.9-16.)

JUDÁ Iriira itomi Jacob, iriitake aparonikaratatsiri 12 irovaiyane. Iriira

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

459

isheninkamirinkaitetakari pinkathariDavid-ni. Iri ishinetaitakeneriintzime aparoni icharine pinkatha-rijanotatsineri. (Pamenero Judío.)

JUDÍO Icharine inayetzi Abraham-ni,Isaac-ni, eejatzi Jacob-ni. Iriitakepaitayetaachari iroñaaka “Judío.”Tema pairani Jacob-ni, tzimatsi itomipaitachari “Judá,” arira opoñaariiroka vairontsi “Judío.” Irojatzioshiyarori ikantayeetziri“Judá-mirinkaite.tziri eejatzi “Israel-mirinkaite,” temairootake ivairo eejatzi pairaniJacob-ni. Irikapayeeni Judío,iriyoshiitane pairani inayeveta Pava,

kotairine. Irootake kaari ikovantairikaite judío inkempiyayetyaaripashinesatzi atziri kaari judío-tatsine.Tema ikinkishiretaiyani iriroriite,eero ineshinonkatari Pava kaariisheninkayeta. Ipaitaiyakani“Tomeshitaari,” ipaitaiyakani eejatzi“Jashitayetari Pava.”

KAMANTANTANERI Iriitake ñiiriri Pavaimishirekiini, ari ikamantziririiriñaane.yeeni okaratzi ikoviri Pava,

neri apaata. Irijatzira osankinaye-takerori pairani Osankinajanorentsi.Okanta avisakera osheki osarentsi,irojatzi itzimantakari Jesucristo.Iriira iriyotaanepayeeni Jesúsosankinayetakerori ipaitayeetziri“Ovakerari Antzimotavakaantsi,”tsika iñaaventakoyeta Jesucristo.Irijatzira osankinatakoyetakeririetayetanakarori kamantantaneriite.Pamenero Mt. 2.6. Arira iñaaventa-koyeetzirori okaratzi iñaavyatakaripairani kamantantaneri Miqueas.Tzimakovetaka 700 osarentsijosankinatantakarori Miqueas,

ikantakeranki: “Ari impoñeeyaaripinkatharijanori janta Belén-ki.”Iroora monkaratainchariitzimantakariranki Jesús jantaBelén-ki. Arira ikantayetakarietanakarori kamantantaneri,natakoyetakero okaratzi iñaavyaye-tari, imishitakairira Pava, okaratzijiyoshiretakaayetziriri eejatzi.Pamenero Mt. 15.8-9.tari eejatzi ikantakeriri Pava irikaKamantantaneri Isaías, iñaaventzirijudío-payeeni, itzimi saikayetatsiripairani eeniro jañaaveta Isaías-ni,ikantake: “Irikaite atziriite teinkinkishiretaiyaani kameetha.”Irootakera japiitakeri pairani Mateo

takeri Isaías-ni. Aritake avisavetakaokaratzi 700 osarentsi tekeraminthaintzimeeta Jesús. Iro kantachaikempitakaantziro Mateo, irijatzimiiñaaventakotzi judío-payeeni ikaratziñaayetakeriri Jesús, ikaratzi kaarikempisantavakerine. Irootakera

nare kamantantaneriite,taro iñaaventakotatyeeromi okaratziavisaintsiri pairani. Okaratzi kanta-yetainchari, iroora iñaaventakoyetzijomishimpyiiri Pava, okaratzijiyoshiretakairiri eejatzi. Irootamai-

rataiya jaka kipatsiki.takarori okaratzi iñaaventakerirankiJuan-ni iriyotaane Jesús, temakamantantaneri jinatzi eejatzi irirori.Pamenero Ap. 9.1-5. Arirajosankinatakotakero Juan-ni okaratziiñaavyatakari. Iro kantamaitachapamenero eejatzi Ap. 9.6. Ariraañiirori tsika ikanta Juan-niipashinetakaanakero iñaaventziri,kempivaitaka iñaaventatziiroonkarate avisatsineri apaata.

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

460

KAMEETHARI ÑAANTSI Irootake

koyeetero. Ari iñaaventaitziririJesucristo jovavisaakoshiretantzi,

ventantai. Arira ipaitayeetzitaroriirosankinare: Mateo, Marcos, Lucas,ipoña Juan. Ari oñaaventayetariirañaantare Jesucristo, okaratzijantapaintziri kipatsiki, okantaikamantakari, irojatzi jañaantaariikamimotantapaintzi.

KISAKOTANTANERI Pairani tekeraintzimapaake Jesús,tziri “Kisakotantaneri.”Judío-payeeni inatzi. Iriitakemaimanetapiintakeriri Roma-satziikovi iroimishitovairi tema ikyaakitziiipatsiteki. Kisaneenta joviriRoma-satzi, ikovaiyini irovayirite-rimi iromishitovantaiyaaririinampiki.keri. Iriñaaneki Judío ipaitaitziri“Cananista.tziri “Zelote.”

KITATAARI Okaratzi jametaiyarinijudío-payeeni, aririka inkamakaante,

naki. Kantatsi eejatzi irimorontashi-teri okantatamakota kipatsi, ariirovayeteriri. Impoña irashitako-tantakyaari iniroite mapi,irovatziyamentatakero omorokira.

KITEVATHARItane josankinayetakeri Moisés-ni,

yeetziri. Tera ishinetaantsiteiroirikayeeteri kempitariri kitairiki.Te ishinetaantsitzi iroirikayeeterieejatzi kempitariri iyotsi. Te onkanteiroirikayeeteri pathaavaiyetatsiri, teishinetaantsitzi iroirikayeeterikaminkari atziri, kaminkari piratsi,te oshinetaantsitzi eejatziiroirikayeetero iraantsi. Aririka

iroirikayeetakero irokapayeeni,eerora okantanai inkyaayeetai

tantyaariri Pava, eero okantaiimpomeyetaineri. Ontzimatyeinkivayetaiya, onkantya inkiteva-thayetantaiyaari. Ari okempitarieejatzi aririka ontzimaanite tsinane,

kaantane Moisés-ni, onkantyaonkitevathatantaiyaari. Irootakeraishintsiventantayetakeri pairaniFariseo-payeeni irimonkarayeeteroisaikantapaintari Jesús kipatsiki.Irootakera jaakoventapiintantakaroriikivaakotaiyani, jaamagaiyanijoirikakerika tsika ompaitya kaariishinetantaitziri. Iro kantachaikantapaintzi irirori Jesús: “Ikaratzioirikayetziri,tante.” (Pamenero Mr. 7.1-23;Mt. 15.1-20; 23.25; Hch. 10.14,28;Ro. 14.14; He. 9.13-14.)

KOVAKOTZIRIRI KIREEKI ISHENINKA Judío inayetzi irika. Iriitakejatziritetari Roma-satzi,tziri kireeki isheninka, irotyaanta-maityaaniri ivinkatharijanoriteRoma-satzi. Tema pairani ikyaakeRoma-satzi iipatsiteki judío, oshekijomperatantaka. Irootakeikisaneentantari judío-payeeni, teonimoteri okaratzi jantayetziri. Ariikempitzitakariri eejatzi jatzirite-takari Roma-satzi, ikisaneentakeri.Tema aririka inkovakotante kireeki,

nori, ikovakotziri osheki. Ari jayiriirirori kireeki jañaantari. Irootakekaari onimotziriri isheninkapayeeni,ikisaneentakeri shintsiini,jiitakoshintzivaitakeri,tziyane inatzi Roma-satzi.

LEVÍ-MIRINKAITE Irika icharineinayetzi itomi Jacob paitachari

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

461

pairani Leví.

koki.yeetakeri, iriitake ipaitayeetakeri“Omperatasorentsitaari.”

LOT Iri itominthori pairani Abraham-ni.Inampitaro Sodoma-ki.tachari, kaaripero inayetakeSodoma-satzi, eejatzi ikempitzitakariGomorra-satzi. Jantapiintayetakerokamaarotatsiri, ipaantavakaavai-yetaka,kiini ipaantavakaavaiyetaka.kera ikovantakari Pava iraperoteriSodoma-satzi ipoña Gomorra-satzi.Temaita inkove iraperoteri Lot ipoñairovaiyane. Jotyaantake maninkarionkantya inkamantantyaariri Lotirishiye. Ikantapaakeri: “Lot,ontzimatye pishiye. Eeromaitapipithokapainta pitaapiikipamenapanaate.” Ari ikantavetakaroLot, ishiyeeyakani. Arira jovaryaake

yeeni opoñaayetakaro inkiteki, iroaperotakerori nampitsi. Iro kantachaiinaka Lot, opiyathataka iroori,opithokapainta ameni otaapiiki.Apathakerora opeyanake tzivipirini.(Pamenero Lc. 17.28-32; 2 P. 2.7.)

MANÁ Iro jovayetapiintakari pairanijudío-payeeni, ikekenavaitantakaritsika te inampiitaro. Temajomishitovayetairiranki Moisés-ni jantaEgipto-ki, okaratzi 40 osarentsiisaikavaitake tsika te inampiitaro. Teraontzimayetatyeera tsika impankivaite,itasonkaventakeri Pava, ari okantaiñaantakarori kitaiteriki irovaritekempitavetarori tanta. Irootakeraipaiyetziri “Maná.” Ikanta jareetakaratsika irinampiyetaiyaaro, terairiñaayetanairo iroka ovaritentsi maná.

MANINKARI Irovetsikane inayetzi Pava.Te inkoñaanete. Isaikayetzi inkiteki.

teri atziri, iri irotyaante maninkariinkamantante. Shipakiryaa ikantaaririka iroñaakyaari atziri.

MIRRA Ovaaki inchato onatzi, ariopiyotapaari nampitsiki Palestina,Arabia, eejatzi Egipto-ki. Kasankaokanta. Iro jovetsikayeetzirikasankaari. Iro itaayetzi eejatzi,osheki okasankatzi, ipaitaitziro“incienso.”

MOISÉS Pairani tekera intzime Jesús,jomperataitari judío-payeeniinampiki Egipto-satzi. Iri Moisés

tairi tema iri isheninkapayeeni.Iriitake jevatairine iraayetairiinampiki paitavetachari pairani“Canaán,” ipaitayeetairi iroñaaka“Israel.” Osheki iñaanatapiintakeriPava, jiyotaayetakeri irantayetairimimaaroni Israel-mirinkaite. Iriosankinayetakerori: Génesis, Éxodo,Levítico, Números, ipoñaDeuteronomio,kaantaitane. Jiroka ikinkithata-koyeetziro irañaantare Moisés-nijanta Hch. 7.17-44.

take ishitovantaari Egipto-ki,

taro. Pamenero Hch. 7.36.tya iroka: ishiyapithatariraEgipto-satzi, intaani jovaankavako-tapaaka inkaareki ipaitayeetzi“Kityonkaari.nake niyankineki inkaare,yanakeni janiitaiyanakeniIsrael-mirinkaite. IpokaminthaitziEgipto-satzi ipatzimatakeri,piyaatapaaka inkaare, ari ithonkaipiinkakeri. Ipoña ipampithata-kaakeri Pava tsika otsimankiromenkori. Osheki ikekenavaitaketsika te inampiitaro. Ikanta

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

462

itashaaneentaiyakeni, ipakeri Pavaovaritentsi ipaitaiyakeri “Maná,”irootake jovaiyakarini. (Pamenero“Maná.”) Ikanta jimiretaiyakeni,ikantakeri Pava irika Moisés-ni:“Pomposantyaaro pikotzi irokashirantaa.” Ari ikantakero Moisés-ni,apathakero oshitovanake jiñaa, iroimiretaiyakarini. Ipoñaashitakaeejatzi Israel-mirinkaite iñaaventa-kotaiyakero jiñaa ipoña itashe. Arirajotyaantake Pava osheki marankeiratsikayeteri, jovasankitaatziiraokaratzi iñaaventavaitakero. Oshekikamayetaintsiri. Ipoña ikantairiMoisés-ni: “Nantakero kaariperorinoñaaventashivaitakaro, eeroranapiitairo. Pinkovakotairi Pavaimpeyeeriita marankepayeeni.”Ikanta iñaañaatakotairi Moisés-ni, ariikantanake Pava: “Povetsikenerioshiyakaarontsi inkempityaarimaranke, povatzikakoteri. Inkarateiratsikayeteri maranke, kantatsiiramenayetairi iroshiyakaaromaranke, eero ikamayetzi.” Irojimataiyakerini, avisakoyetai. Irokantacha, eekero ipiyathayetatyaariPava. (Pamenero eejatzi “Balaam,”ipoña “Coré.”) Irootakera kaariokantanta inampitayetaiyaarokipatsiki ishinevetakaniriri Pava.Aperotaiyavetaka inkamayetemitsika te inampiitaro, intaaniiñaamatsiyetairo itomiiteikitsirinkayetairo inampitaarokipatsiki ishinetaitakeneriri.

NOÉ Iriira ivaisatziite Abraham-ni,itzimita pairani tekeraminthaintzimeeta Abraham-ni. Ikantaitzimakeranki Noé, oshekiikaariperoyetake atziripayeeni. Irokantacha Pava,thashireri inatzi irirori. Ikantakeri:“Noé, povetsike iniroite shintzipaa,

tema noonkakaatyeeyaaro kipatsi.”Ari ikantakero Noé, ikinkithatakaa-vetakari nampitayetarori janta,oshekimaita ithainkimavaitaitakeri.Ikanta ithonkakero jovetsikiroshintzipaa,yeeni, otetaiyapaakani,kari eejatzi Noé, iina, ipoña mavairovaiyanepayeeni. Ikaratzi 8 atzirijapatotanaka. Irojatzi oonkantakarikipatsi. Ari japerotakari ikamaiyakeniatziriite. Iriimi Noé, itsipayetakariirovaiyane, avisakoyetai irirori.

OISHA Piratsi inatzi, iñeetziri maaroninampitsiki. Antaro mampotzii okantaivitzi, iro jontyaayeetziri.Ipirayeetari oishapayeeni, tejañaashineta apaniro antamiki,ontzimatye intzime aamaventyaa-rine, eero imaimanetantariri piratsiovaminthatariri, eero itzipinavai-tanta tsikarikapayeeni. Oshekijoshiyakaaventaitziri irika oishaiñaaneki Pava. Iri oisha kempityaa-rinemi ikaratzi kempisantayetaatsiri,iriima Pava iri kempityaarinemiaamaventakotariri oisha. PairaniJuan-ni, joshiyakaaventakeri Jesúsinkempityaarimi aparoni oisha.(Pamenero Jn. 1.29.) Tema aririkainkaariperoshiretake aparoni Judío,iraake iroishate,

tsitaari.taari oisha, irovamaakeri, impometa-keneri Pava. Ari okanta, kaari

shirevetaka,keri, iri atsipetakoventakariri. Iro

tari oisha ikamimentakeri atziriite,jatsipetakaro jovasankitaaventai-takeri iyaariperoshirenka atziriite,ari onkantya eero jovasankitaavai-tantaitari atziriite.

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

463

OMPERATASORENTSITAARI Iriitakepairani pometapiintziriri piratsijashitakaitari Pava. (PameneroIpometaitziniriri Pava.) Judíojinayetzi, icharine Leví-ni jinayetzi.Tema tzimatsi pairani icharine Leví,ipaita Aarón. Irirentzi inatzi Moisés.

tzi pairani. Ikanta itzimayetanakeicharinepayeeni irirori, iriitakejinashiyeetakari irantavaitapiintetasorentsipankoki.

OSANKINAJANORENTSI Irosankinareonatzi Judío-payeeni iroka. Irojosankinayetakeri pairani Moisés, irojosankinayetakeri pinkathariite, iro

taneriite. Ari opaitari okaratzijosankinayeetakeri pairani,mintha intzimeeta Jesucristo.Irootake paitachari “PaisatoriAntzimotavakaantsi.” Okanta avisakeosheki osarentsi josankinayeetakepashine paitachari “OvakerariAntzimotavakaantsi.” Irojatziipaitayeetzitari Osankinajanorentsi.

OTEKIRORI IIPATSIKIITE Tzimatsijametari judío-payeeni aririkairareetantya pashineki kipatsi kaarijinampitari, jotekiro iipatsite iitziki,aririka impiyee inampiki irirori.

kiite, eero jamantaaro kaariperoriinampiki. Tema ipampithashir-yaayeta iriroriite, maaroni atziriitekaari isheninkata, te jashitari Pava.Irojatzira ikantakeriri Jesúsiriyotaane irantero aririkainthainkaitakeri tsikarikapayeeni.(Pamenero Mt. 10.4; Mr. 6.11;Lc. 9.5; Hch. 13.51.)

OTOMI (Pamenero itomi.)OTYEEROVAANTSI Iro jametaiyarini

pairani atziri. Aririka iriñeeripinkathari, jotyeerovashitari tema

iñaapinkathatatziiri. Aririka inkoveaparoni atziri inkampiteri pinkatharitsikarika ompaitya, ontzimatyeirotyeerovashityaari.

OTZIMIKAPATZIITOTAANTSI Iro

riite, jotzimikapatziitoyetantari irakoovakera kempisantayetatsiri. Ariikempitayeetziriri jovayeetziriijevateri kempisantzinkariite. Aririkairiñaañaatakotakeri, irotzimikapatzii-totantakyaari irako, tema itasonka-ventatziiri Pava, iro irimatantyaarori

yeeni. (Pamenero Hch. 6.6, 13.3;1 Ti. 4.14, 5.22; 2 Ti. 1.6; He. 6.2.)

OVAARIPEROSHIRETZIRIRI (PameneroKitevathari.)

OVANEENKANTSI Iñaanekira Pava,

karo.” Aririka iriñaaventayeeteroirovaneenkaro Pava, irooraikinkishiretakoitziri inampitaiyaaroinkiteki intsipataiyaari Pava. Oshekiokameethatataike, te onkante

vaita. Irootake ikantakoyeetantaroriovaneenkataantsi. Irootakeiñaaventakeranki eejatzi Jesús,iñaañaatakoventziri iriyotaane,ikantzi: “Nokovatzi iriñaayetaironovaneenkaro.” (PameneroJn. 17.24.) Okaratzi ikantakotziriJesús,tsivaitya, inkame impoña irañagaiiriyaatai inkiteki, ari onkantyairimatantyaarori eejatzi apaatairiyotaane intsipataiyaari tsikarairisaikapai.

OVETHATAANTSI Iro jametarijudío-payeeni aririkairovethatavakaiya, ikantavakaa:¡Onkamintha pisaikayetai kameetha!Ikempitakaantziro

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

464

iñaañaatakotatyeerimi isheninka,tema ikovakotziri Pava isaikakairikameetha. Irootakera añaantarorijosankinayetakeri Pablo, Pedro, Juanipoña Judas. Iro jetapiinta

rone irosankinare, ikantayetziri:

tha!” Irojatzi ikantakeriri Jesúsiriyotaane,thate, ikantavakeri:kya aparoni nampitsi, tsikarikairaakameethayeetavakemi,tapaakyaari, pinkanteri: ‘¡Inkaminthapisaikayetai kameetha!’ Ariraonkantya iraakameethatantyaamiriashitarori ipanko, tema Pavasaikakairine kameetha.” (PameneroMt. 10.12-13.)

OVIINKAATAANTSI Pairani iro jametarijudío-payeeni ipiinkaatantaro jiñaa,ikempitakaantaro ikaatapiintaita.Joviinkaayetziri isheninkapayeenijiñaaki, joshiyakaaventziro

tziri. Tera apaniro ikantakaaro judío,jimatziyetaro kaari judío-tatsineikaratziri inampitaro pairani. Iro

taneri, ari opoña ipaitantaitaririoviinkaatantaneri.tairi ikaratzi aventaanaaririJesucristo, iro iriñeetantyaariomapero jovashaantairo jantayeve-takaro kaariperori. Irojatzi ipaitaitzieejatzi aririka impiinkaatantaityaariTasorentsinkantsi, kempivaitakajiñaami irinatyeemi. Tema kantatsi

riri Jesucristo. Irootake inkameetha-shiretantanaiyaari.

PAAMPARI Osheki iñaaventaitziripaampari iñaaneki Pava. Ikantaitziiri paampari irovasankitaantaitya

rori. Irootake ikantantaitari:pitaro sarinkaveni ipaampatzipaampari kaari tsivakanetatsine.”Ikantaitzi eejatzi iri paampariirovameethashiretantaityaari ikaratziaventaayetaariri Pava,kaantaiteri itagaitziri oro

roini, eero okonovari kapicheenikipatsi. Oshiyakaaventacharipaampari, irootakera okaratzi

santzinkariite. Aririka iriñaayetakeroiroka, iroora pampithashiretakairineonkantya iraventaaperotantyaaririPava. Iro iriñaantyaaroriinkameethashireperote. Irooraiñaaventakeri Juan oviinkaataneri,ikantakeranki: “Iri matzirori Jesúsjoviinkaatantantari paampari.”(Pamenero Mt. 3.11.) Tema aririkairoviinkaataitya jiñaaki,taka inkivaatyeeyaami atzirioviinkaatainchari. Impoñairoviinkaataitantakyaarimi paampari,tema iri paampari ovameethashire-peroterine, iraperotaineri okaratziikaariperoshirevaitake. Irootakeraavishimotayetziriri ikaratziaventaayetanaariri Pava,tyaarori ompeyeeya ikaariperoshi-retake.

PAIKAKOTAANTSI Iro jantayetziripairani Roma-satzi aririkairovasankitayeri maperotziroriikaariperotzi. Iri ikashiyakaitziriomperataari, ikashiyakaitziri eejatziovayiri poñaayetachari pashinekinampitsi. Pairani ikyaantakariRoma-satzi iipatsiteki judío, arijimatapiintakerori. Iri judío-payeeniikyaaryooventaitake ipaikakoitziripairani inampiki. Jovatzikashitziriinchakota, inkonompitevarekiita-kero. Ari impaikakoiteri irakoki,

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

465

eejatzi iitziki, osheki inkemaantsi-tyaari ooryaa, ayimateri imire,irojatzi inkamantakyaari. Ariimpathayeri aririka inkamake.

taari, ontzimatye iromposavaitaiteri,inkaraiteri itonki inkamantyaarithaankiini. Te ishinetaantsitapiinteinkitayeeteri.

PAIRYAANTSI Osheki iñaaventaitziroiroka iñaaneki Pava, ikantayeetzi,“Pairyaashivaitariri Pava.” PameneroMr. 9.39. Iro iñaanetakari Jesús,ikantakeranki:tantatsiri ipairyiirora novairo, eeroraikishimataana osamaniityaake.”Aririka impairyeeteri Jesucristo, terainkempitakotyaari tasonkantatsiripairani ipeyantayetariri tsikarikaimpaitayetya.piintanairiri Jesucristo iñaaventairi,javentaatyaari, ikempisantairi.Pamenero eejatzi Jn. 16.24. Irojatziiñaanetzitakari Jesús, ikantake:

nari pikovakoyetziri opaiyetarika,pikampiminthatashivaitakari. Iroomairoñaaka aririka pinkovakoyetairi,ontzimatye pimpairyaapiintainanaaka.piintairi, aritake irimatakemiro,

yaari.” Tema ikantake “Pinkova-kotapiinteririka Pava,piintaina naaka.” Iroora oshiyaroinkantakemi “PinkovakotapiinterikaPava, paventaashiretaiyaana naaka.”Irojatzira oshiyarori inkantakemi“Pinkovakotapiinterika Pava,naakatajaantake shinetakemironeripantero, onkempitavaityaaro ariminosaikemi naaka janta.”

PATHAARONTSI Mantsiyarentsi onatziipaitaitziro “lepra.” Te iriyoiteroopaita iraaventantaityaarori.

Omapero okoveenkatzi aririkaomatante iroka pathaarontsi. Ikaratziomatayetziri, jookaitziri tsikaipiyotayeetziri. Aririka iriñeeterieero japitetaitari, ontzimatyeirishiyapithaiteri jantetaantzirokariimantsiyare. Osheki ipinkaitziromantsiyarentsika. Tzimatsi jametaripairani judío,taiyaari eshitakotaatsiri omatzirimantsiyarentsi,shiteri omperatasorentsitaariiramenairi. Osheki onkarate kitaiteimpometaiteneri Pava, oshekiirapiiteri iramenaiteri, irojatzi

kotai.yaari isheninka.kaantaitakeri pairani.

PILATO Irika Pilato Roma-satzi inatzikaari Judío. IrootyaantanePinkathari César impinkathariteinampiki Judío,tsi ipaikakotaitantakariri pairaniJesús.

PINKAARI APEROTANTANERI Vairontsi onatzi iroka, iri kamantan-takerori pairani kamantantaneripaitachari Daniel. Iñaaventziriaparoni atziri, joshiyakaaventaitziroivairo. Tema irika atziri kaariraisheninka judío-payeeni, oshekiinkisaneenteri judío. Iro inkisaneen-tantyaariri, tema inkovavetya irikaatziri iromperayetyaarimijudío-payeeni, inkove eejatziiraperotante. Iri Daniel-ni etakaropairani iñaaventakeri irika atziri,

neri.” Ikantake Daniel: “Eerojomaanta, ari iriyotaitavakeri, temainkyaapaake tasorentsipankoki,irovapaakeri irovetsikane kaarionimoterine Judío-payeeni.” (nero Mr. 13.14; Mt. 24.15)

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

466

POMETAANTSI (PameneroIpometaitziniriri Pava)

RAHAB Tsinanera onatzi, mayempiroonatzi. Kaarira Israel-mirinkaite. Arionampitarori janta Jericó-ki.shitya aripaite osaikavaitziri iroorijañaapaitetantariranki Moisés-ni.Ikovantaiyakarini Israel-mirinkaiteirovayiritya Canaán-ki, jotyaan-taiyakeni amenaantyaarone jantanampitsiki Jericó,tya kameethaperoini. Okanta irokatsinane Rahab, aakameethatavakeriamenarontyaarone, omanavakerieero iñaantari Jericó-satzi. Irojatziomishiyantaariri eejatzi. Okantajovayiritaitakerira nampitaroriJericóki, japerotaitakeri maaroni,irooma tsinaneka Rahab, teirovamaitero, avisakotai iroori,otsipayetakari osheninkamirinkaite.(Pamenero Jericó.)

ROMA Nampitsi onatzi iroka. Intainaovavetaro inampi Judío-payeeni. Irokantamaitacha pairani tekeraintzimeeta Jesús, ipokaiyakeniovayiriite poñaachari Roma-ki,ikyaake inampiki judío-payeenijashitapaakaro, ari inampitakarorijomperavaitari judío. Osheki

teneri Pinkatharijanori saikatsiriRoma-ki.tha judío-payeeni. Tera aparoniinampiki judío ikyaake,taakerori eejatzi pashinepayeenikinampitsi.

SADUCEO Judío inayetzi,cha omperatasorentsitaari. Te

nare Fariseo-payeeni, temajovanaashitakaro josankinayetakeripairani Moisés.tero Saduceo ikantaitziri:yetai kamayetatsiri. (Pamenero Hch.

23.6-8.) Iro kaari jariperotantariFariseo, kisaneenta jovavakaiyani.Irijatzi Saduceo kisaneentakeripairani Jesús.

SAIKAMENTOTSI Pairani ikaratzipinkatharitatsiri pashineki nampitsi,tzimayetatsi isaikamento ovaneenkaokanta. Ari isaikapiintziriipinkathariventantayetzi. (PameneroAkojanori.)

SAIPATZIITOTAANTSI Irojatzirajametaiyarini judío-payeeni, aririka

kaante, impinkathariventante,ontzimatye isaipatziitoyetantyaariyeenkantsi. Iroora iriyotantayee-tyaariri,tsineri. Opoñaantari isaipatziito-yetziri ipairyaane, joshiyakaaventa-tziirora irisaikantatyeeyaarimishintsinkantsi, ari onkantya

thaperoini.tachari okaratzi iñaaventakoyee-tziriri Tasorentsinkantsi,takami isaipatziitotantaityaarimiikaratzi kempisantayetaatsiri. Temairiitake Tasorentsinkantsi,

tsiri. (Pamenero Cristo)SALMOS Amampagaantsi onatzi. Iro

ipanthaapiintakeri pairani pinkathariDavid-ni jamampaakotari Pava. IriDavid-ni osankinayetakerori.Irojatzira jamampaayetapiintakarietayetanakarori javentaari Jesucristo,ipanthaaventzirira Pava. Temajamampaavaiyetara judío-payeeni,osheki japiipiitziro ivanthaane,jinashitzimaitaroya kapicheeniokaratzi japiitayetziri. Pamenero He.1.7. Arira josankinatakoyeetziroeepichokiini Salmos, okantzi:

Iriira matakairiri maninkariiteinkempitakotyaaro tampyeenka.

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

467

Iriira matakairiri irotyaantaariteinkempitakotyaari paampari.

kariite,” irijatzira “otyaantaari.”Tema japiipiiyeetatziirora, ariopashinetanake eepichokiini ivairo.Arira okantayetari iramampaanepairani judío-payeeni. Irojatziraamampagaantsi josankinatakeriPablo, Ro. 3.11. Kantatsiri:

Tera intzime kemathavaitaneri.Tekatsira kovakovatairineiriyotairi Pava.

Ari añiirori eejatzi, te irapiipiitave-tyaaro ivanthaane, iro kantacha teonashitya okaratzi kantakotachari.

SAMARIA Nampitsi onatzi iroka.Irootake osatekachari osaiki jantaJudea-ki ipoña Galilea-ki. Ariinampiyetarori ipaitayeetziriSamaria-satzi, judío inayevetairikaite. Iro kantacha pairani, irikaiteSamaria-tzi atziriite poñaayetachari pashinekinampitsi, jiinantayetakaro tsinanepashinesato. Irootakera opoñaantariikisaneentziri judío-peroyetatsiri.Ikanta osamanitake jimatanakeroirovaiyaneete iriroriite ikisaneentzirijudío. Te ishineteri inkenimoteriiipatsiteki osaikira inampi. Aririkainkene aparoni judío, eero ipaitziriirovarite, imire. Ikanta ipokakerankipairani Jesús, joñaakantapaintziroirirori, te inkisaneenteri Samaria-satzi, aña eekero ikantapaintatzi:Tzimatsi Samaria-satzi kameethashi-retatsiri. Iro kantacha judío-payeeni,eekero ikisaneentatziiri Samaria-satziite.

SARA Irootake iinaperori Abraham-ni,jinirontanakari Isaac. (PameneroAbraham.)

SATANÁS Iro iñaanetari pairaniJudío-payeeni. Vairontsi onatzi

iroka, akantziri aaka: Kamaari.Iriitake pinkathariventziriri peyari.Maninkari inaveta, iro kantachaiisaneentane inatzi Pava.tari eejatzi, osheki ikisaneentzirikempisantayetaatsiri, ipaitziri:“Aisaneentane.ventachari vairontsi Satanás:“Kashiyimatantaneri,” “kantakotan-taneri,” “Thavetakotantaneri.”Iriitakera kashiyimayetaaririmaaroni atziri, irijatzi kyaaryootatsi

tero kaariperori.SHINEYAKAARORI TANTA Arira

opaitari ikonovaitzirori tantapathaonkachopathatantyaari, irootakeshineyakairori tanta. Iroovaitakearirika inkonovaitero naarentsikachopathatatsiri, ari onkachopatha-tanake eejatzi iroori. Teraoshinetaantziro judío-payeeniirovayeetyaaro shineyatsiri tantaaririka iroimoshirenkero kitaiteAnankoryaantsi, tema ipampitha-shiretakotatziiro ishiyantaari pairaniivaisatziite Egipto-ki. Thaankirajomishitovaitakeri, te onkantanakeinkonovanakero itantane kachopa-thari. Oshekira joshiyakaaventai-tzirori iroka shineyakairori tanta.Tema ikantaitzi: kaariperori onatziaririka onkachopathate tantapatha.Irojatzi ikantakeri Jesús pairani.(Pamenero Mt. 16.6.) Ari ikantakeriPablo (Pamenero 1 Co. 5.6-8.) Temakapicheeni onavetya shineyakairorikachopathari,kairo maaroni ikonovaitakerori. Ariokempitzitari eejatzi kaariperori.Intzimerika aparoni atzirikaariperotapiintaintsineri, aritakerairimatakaakeri pashinepayeeni. Irokantamaitacha, ikantake eejatzipairani Jesús:

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

468

ventantai Pava,kairori tanta. (Pamenero Mt. 13.33.)(Pamenero Tantaponka, eejatziAnankoryaantsi.)

SION Otzishi onatzi ipaitaitziri Sion, irosaikatsiri janta nampitsiki Jerusalén.Arira osaikitari tasorentsipanko jantaJerusalén-ki. Ari inampitayetarorieejatzi ijevaritepayeeni judío.kera ikantantayeetari: “Inampiraonatzi Pava iroka Sion.”Ikempitakaantayeetziro eejatzi Sion,inkite onatzi. Tema iñaanekira Pava,iriñaaventayeetero aparoni nampitsisaikatsiri inkiteki, paitachari “Sion,”paitachari eejatzi “Jerusalén”

SODOMA IPOÑA GOMORRA Nampitsionavetaiyani eeniroranki isaikavetaAbraham-ni. Irootake japerotakeripairani Pava, ikantakaantakeroatziriite nampiyevetantarori janta,ikaariperovaitaiyakeni. (PameneroLot.)

TANTAPONKA Ari opaitari kitaitejoimoshirenkiri Judío-payeeni, 7kitaite okaratzi joimoshirenka. Ariipampithashiretakotziriri ivaisatziitejovayetakaro pairani itantane kaarishineyatsine. Tema iyatzimarekiinijovetsikaponkayetziro, irishiyapi-thatatyeeriri Egipto-satzi. Ariikantziro jovayetaro. (PameneroAnankoryaantsi,rori tanta.)

TASORENTSINKANTSI Iri ipaitaitzirieejatzi “Itasorenka Pava.” Ishireinatziira Pava, te inkaamanete. Irinampishiretantariri aventaayetaaririJesucristo, ikinkishiretakaantakameetha,yetatsiri.

TASORENTSIPANKO Ari opaitaripankotsi iñaañaatapiintzijudío-payeeni, ari ipometapiintziniriPava ipirapayeeni. Irootakera

irovetsikakaantane pinkathariSalomón, itomira pinkathariDavid-ni. Ari osaikavetari inampikijudío-payeeni paitachari Jerusalén.Antaro okanta jotantotaitziro. Irokajotantotaitakero, irojatziraipaitayeetzitari tasorentsipanko. Ari

tziniriri Pava. Iro kantacha pairanitekera intzime Jesús,nia-satzi jovayiritakeri Judío-payeeni,tsipanko. Jaayeetanakerijudío-payeeni inampiki Babilonia-satzi. Ikanta ipiyeeyaani pairanijudío-payeeni jaantaveetakariri, arijovetsikaveetari pashine, eejatziiporokaitakero. Ikanta avisake oshekiosarentsi, ari jovetsikaveta pashine,iriitakera Herodes ovetsikakaantave-taarori, iro iñaapaakeri pairani Jesúsipokantapaintari kipatsiki. IkantaRoma-satzi eejatzi japiitairoiporokakaantairo pairani, ariaperotari, te iriñeetairo irojatziiroñaaka.

TASORENTSITHAANTE Pairani,ishiyantayetaari Israel-mirinkaiteEgipto-ki, ijevatantakariri Moisés-ni,aripaitera ikantakeriri Pavairovetsike aparoni tasorentsithaante,arira iñaapinkathatapiintairiri Pavajanta, ari impometayeteneriri ipira.Manthakintsimaira jovetsikaye-tantakari, itsipataakeri meshinantsi,jovavikotayetakeri. Tera iriñeeroIsrael-yaaro,yeeni, te ontzimayete ipankoperori,intaani ipankoshetavaitaiyani. Ariokempitzitari eejatzi itasorentsi-thaantete, kantatsi incheepookir-yeero, onkantya iraantyaaroritsikarika ikenayetzi. Aririka iriñaaketsika onimotziri irisaikapai, ari

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI

469

irovatzikapairori eejatzi itasorentsi-thaantete. Iro kantacha, inthomoiratasorentsithaanteki, ari otzimiriipaitayeetziri “Tasorentsipero-saante.” Tera inkyaapiintayeetejanta, intaani ikyaamatsitziOmperatasorentsijanori.

TOMESHITAANITAANTSI Irootakejametayetari judío itotapiintziroopatzimeshina ishiramparitantari.Tzimatsi oshiyakaaventachariikantaiyini judío, irooperori onatzi.Tema aririka intomeshitaaniyetya,

taari Pava. (kaantsi.)

TSIKA IKANTA PAVA IPINKATHARI- VENTANTAI (PameneroImpinkathariventantai Pava)

TZIVI Osheki iñaaventaitziro tziviiñaanekira Pava, iri kempisantzinkarijoshiyakaaventaitzi tzivi. Tema irotzivi poshinitakairori ovaritentsiinkatyokantaityaaro. Ari okempitarieejatzi joshiyakotaro tzivikempisantzinkaripayeeni, iriitakeposhinitakairo nampitsi tsikaisaikayetzira atziripayeeni, iroiñaaposhinitantarori Pava. Ipoñaikantaitzi eejatzi: Ari onkantaketzivipane inkonovaitero tsikarikaompaitayetyaari, kipatsipane.

tsira pairani konovavaitakeroritzivipane, iramatavitantyaaririamanantayetzirori, temaikovajaantavetatya iraantapero-tyaaromi kireeki. Temaita aritziinkatyokantayeetaiyaaro, tema teapantanaiyaaro kipatsipanetanake.Eerora okantai eejatzi iriyoshiita-yeetairo tzivipane ikonovaitakeri.

UVA Pankirentsi onatzi ipaitaitziri“uva,” ari okempivetaro okithokishevantoki. Iro kantacha te ontzimeovaato oshivithatatzi iroori. Oshekiipankiminthaitziro, tema oshekiopochatzi okithoki. Iro jimireetariovaaki aririka inkavithokaataitero,ipaitaitziro “vino.” Kameethaopoitanetzi. Kantatsira ovanontyaaroosamani, eero okaariperovaitzi.

VINO (Pamenero Uva)ZAPATO-RYAANTSI Iro jantapiintakeri

pairani aparoni otzikataari,i-zapato-ryiiri omperatariri inkeneinkivakiiteri. Irootake iñaaventakeripairani oviinkaatantaneri Juaniñaaventakotziri Jesucristo,ranki: “Aatsikitake maperotziroriipinkatharentsitzi,tataikari naaka,

tya no-zapato-ryaantyaariri.” (nero Mr. 1.7)

TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI