Asituaciónsocioculturaldosconcellosgalegos ...consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2011_A...Edita ©CONSELLODACULTURAGALEGA,2011 PazodeRaxoi·2ºandar·PrazadoObradoiro 15705·SantiagodeCompostela

A situación sociocultural dos concellos galegosde menos de 50 000 habitantes

maqueta_IIMCG:PRIMEIRAS PAXINAS d&i 18/7/11 13:23 Página 3

Edita© CONSELLO DA CULTURA GALEGA, 2011Pazo de Raxoi · 2º andar · Praza do Obradoiro15705 · Santiago de CompostelaT 981 957 202 · F 981 957 [email protected]

Director do proxecto:Xesús A. Lage Picos

Colaboradores na realización do traballo de campo:Diego Campos SeijoLuís Xartín CancioJavier Seijo VillamizarEduardo Díaz Comellas de Ultreia Comunicaciones, S.L.

Proxecto gráficoImago Mundi Deseño

MaquetaciónGalicia Media

Depósito Legal: C 1809-2011

ISBN 978-84-92923-19-9

LAGE PICOS, XESÚS A.A situación sociocultural dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes : II Mapa cultural de Galicia / Xesús A.Lage Picos, Xosé Elías Trabada Crende, Mercedes Fernández Gestido. — Santiago de Compostela : Consello da CulturaGalega, 2011. — 156 p. ; 28 cm. — (Documentos e informes ; 17)D.L. C 1809-2011 — ISBN 978-84-92923-19-91. Galicia-Política cultural. I. Trabada Crende, Xosé Elías. II. Fernández Gestido, Mercedes. III. Título


XESÚS A. LAGE PICOSXOSÉ ELÍAS TRABADA CRENDEMERCEDES FERNÁNDEZ GESTIDO

A situación socioculturaldos concellos galegos demenos de 50 000habitantesII Mapa cultural de Galicia

docu

men

tos

&in

form

es



A Xan Bouzada Fernández, in memoriam


Presentación


9

odo o relacionado coas moi diversas e poliédricas expresións culturais, quer na súadimensión social, quer na expresión institucional, é motivo de interese e estudopara o Consello da Cultura Galega, institución estatutaria á que compete a defen-sa e promoción dos valores culturais do pobo galego. Así vén sendo desde a súacreación, por Lei do Parlamento de Galicia (Lei 8/1983, do 8 de xullo), e ben pode

comprobarse seguindo a súa traxectoria ao longo de máis dun cuarto de século e o seu reflexoen actividades, congresos, seminarios, xornadas, conferencias, exposicións, publicacións ou namoi activa presenza na Internet e no universo dixital.

Un dos vectores dese accionar do Consello da Cultura Galega tivo e ten que ver coa investi-gación, a reflexión e o debate sobre o quefacer cultural nos concellos, e desde os concellos,obxectivo ao que prestou especial atención, nomeadamente a través dos encontros Cultura eConcellos, nos que tanto e tan ben laborou, como experto na materia e coordinador, o recorda-do Xan Bouzada Fernández. Realizados entre 1998 e 2004, analizaron “as estratexias da pro-moción cultural no ámbito local”, “cultura e desenvolvemento local”, “cultura e participación” e“cultura e novas tecnoloxías”, títulos de catro publicacións incluídas no amplo catálogo do Con-sello da Cultura Galega.

Os encontros Cultura e Concellos consideraron e avaliaron os novos desafíos que os cam-bios social e cultural presentaban ás políticas culturais municipais. Traballaron asemade a prolda redefinición do espazo local no marco global e, naturalmente, no virtual. “As novas tecnolo-xías comunicacionais e informacionais −deixou escrito Xan Bouzada na introdución a Cultura enovas tecnoloxías− están a facer cambiar a nosa percepción do local na medida en que redu-cen a aparencia do sentido espazo-temporal. Os nosos recursos non só nos proporcionana posibilidade de acceder ao ámbito global senón tamén a oportunidade para traballarmosmellor e dun xeito máis imaxinativo o noso propio patrimonio e os nosos recursos culturais”.

Esas realidades culturais, acrecentadas significativamente no marco do sistema de autono-mía e autogoberno de Galicia, cambiantes no fondo e nas formas e cada vez máis diversifica-das na dialéctica local-global, seguen merecendo particular atención. Por si mesmas e tamén naperspectiva dunha reflexión sobre a configuración territorial e a prestación de servizos, entre osque sempre deben contarse as necesidades en materia cultural.

Ese novo escenario demanda tamén novos instrumentos de sistematización informativa,fornecemento de datos e acceso documental para encher ese baleiro. Partindo desa necesidadeeditouse A situación sociocultural dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes.II Mapa cultural de Galicia, que continúa unha liña de investigación iniciada, grazas ao empeñode Xan Bouzada, co estudo As políticas culturais nas sete principais cidades galegas, ao quese sumou despois o informe Situación e perspectivas sociolaborais dos técnicos de cultura dosconcellos galegos.

T


10

Trátase de propiciar o desenvolvemento de políticas culturais sobre unha evidencia empí-rica, de afondar na reflexión sobre a política cultural e de comprender mellor o papel queteñen as industrias culturais en relación ao crecemento económico e á calidade de vida.

A esa reflexión ha contribuír este informe que agora presentamos, logo dunha detalladarecolleita de datos en 273 dos 315 concellos galegos. Foi realizado por un equipo de inves-tigación dirixido por Xesús A. Lage Picos, grazas a un convenio de colaboración entre oConsello da Cultura Galega e a Universidade de Vigo, e ofrece unha completa panorámica dasituación cultural dos concellos galegos. Para a súa configuración contamos coa colaboraciónda Federación Galega de Municipios e Provincias (FEGAMP), que agradecemos, ao igual queo traballo e as contribucións dos técnicos e responsables municipais de cultura.

O traballo súmase ás contribucións documentais e ao fornecemento de datos imprescin-dibles para o coñecemento, a análise e a programación cultural que vén realizando o nosoObservatorio da Cultura Galega, creado en 2006, coa finalidade de estudar e analizardiacronicamente o universo cultural galego, configurado moi especialmente pola situación, asexpectativas, os proxectos e as demandas culturais desde os ámbitos municipais. Desde aperspectiva local na Galicia, célula de universalidade.

Ramón VillaresPresidente do Consello da Cultura Galega



Índice

docu

men

tos

&in

form

es


PRESENTACIÓNS

INTRODUCIÓN

0. CUESTIÓNS METODOLÓXICAS

1. DATOS DO CONCELLO E DA DELEGACIÓN DE CULTURA1.1. A cultura na organización política municipal1.2. Departamento de Cultura e relacións funcionais con outras delegacións ou áreas1.3. Outras delegacións ou áreas no concello que desenvolven actividades culturais1.4. A colaboración da área de Cultura con outras áreas na realización de actividadesculturais en 20071.5. Organismos autónomos de carácter municipal na xestión de actividades culturais1.6. Os departamentos de cultura e a súa composición

2. TÉCNICOS/AS E ANIMADORES/AS SOCIOCULTURAIS2.1. A conveniencia ou o rexeitamento de técnicos/as ou animadores/as socioculturais2.2. Cuantificación e distribución dos/as técnicos/as ou animadores/as socioculturais2.3. Valoración das habilidades e cualificacións que deben posuír os/as técnicos/as ouanimadores/as socioculturais

3. PRIORIDADES CULTURAIS E DE INFRAESTRUTURAS SOCIOCULTURAIS3.1. Prioridades culturais dos concellos3.2. Infraestruturas culturais dispoñibles3.3. Previsións de creación de novas infraestruturas culturais

4. CASAS OU CENTROS CULTURAIS POLIVALENTES4.1. Número, distribución e denominación das casas de cultura ou centros culturaispolivalentes4.2. Equipamento e localización das casas de cultura ou centros culturais polivalentes

5. ORZAMENTO DESTINADO A CULTURA5.1. Os orzamentos de 20075.2. Grao en que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre as necesidadesdos concellos5.3. Valoración da prioridade das opcións ás que dedicar máis medios5.4. Os convenios de colaboración en materia cultural

8

15

19

25

53

61

73

83


6. ENTIDADES SOCIOCULTURAIS NOS CONCELLOS6.1. As entidades socioculturais activas6.2. Subvencións ás entidades socioculturais activas

7. PROGRAMAS E ACTIVIDADES CULTURAIS IMPULSADAS DENDE OS CONCELLOS7.1. Persoas ou entidades que participan na elaboración da programación cultural7.2. Os criterios para a programación cultural7.3. Obxectivos e estratexias da programación cultural7.4. Avaliación dos proxectos culturais7.5. Programas e actividades culturais impulsadas dende os concellos

8. COMUNICACIÓNS E CURSOS DE FORMACIÓN8.1. Medios empregados para dar a coñecer a actividade cultural8.2. Obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural

9. CONCLUSIÓNS9.1. Datos do concello e da delegación de Cultura9.2. Técnicos/as e animadores/as socioculturais9.3. Prioridades culturais e de infraestruturas socioculturais9.4. Casas ou centros culturais polivalentes9.5. Orzamento destinado a cultura9.6. Entidades socioculturais nos concellos9.7. Programas e actividades culturais impulsadas dende os concellos9.8. Comunicacións e cursos de formación

BIBLIOGRAFÍA E WEBGRAFÍA

99

107

125

135

153


INTRODUCIÓN



17

A finais da primeira década do século XXI, a cultura móstrase amplamente arraigada na xeografía galega como unservizo máis do Estado de Benestar. A cultura tardou en institucionalizarse no eido local dos concellos de menosde cincuenta mil habitantes, pero dende hai tres lustros a cousa mudou substancialmente, entrou na axenda socialdo que se xestiona para que poida ser consumido polos distintos públicos da sociedade galega. Así o vén enten-dendo a política das corporacións locais, a Administración pública autonómica-central-europea, fundacións,mecenas, empresas de servizos ou ONG.

Ben é certo que esa institucionalización tardía fai dos servizos culturais un dos máis febles da Administraciónpública e, en momentos de recesión económica como os actuais, moito máis sensible aos recortes orzamentariose investidores. Isto fai que os datos sobre a situación sociocultural dos concellos galegos de menos de cincuentamil habitantes, recollidos entre outubro de 2008 e febreiro de 2009 –dos que se dá conta neste traballo– esteanmudando; con toda probabilidade, retrocedendo na cantidade e calidade de servizos culturais dos que aquí se vaidar conta. Non obstante, máis aló do que estea a mudar, os resultados recollidos no traballo permiten facer rexis-tro do grao en que estes servizos públicos de cultura se espallaron polas vilas, aldeas e parroquias da xeografíagalega, e confirmar o seu nivel de consolidación dende o referente dun estudo similar realizado vinte anos atrás.

A idea deste estudo, como a do realizado hai vinte anos, concibiuna o Prof. Xan Bouzada, na súa teima poloestudo dos fenómenos socioculturais e a súa concreción en Galicia. A el correspondeulle a responsabilidade deelaborar o proxecto de investigación que terminou concretándose no convenio asinado entre o Consello da Cultu-ra Galega (CCG) e a Universidade de Vigo (UVigo) para facer a enquisa do que el pensaba como o II Mapa cul-tural de Galicia. Foi tamén responsable da estrutura do cuestionario, e das cuestións e categorías empregadas.Vaia por diante, pois, que os que desenvolvemos esta investigación somos continuadores dun traballo pensado ecomezado por alguén que coñecía como poucos o campo da cultura galega. Foi a nosa responsabilidade afinar ocuestionario tras un pre-test, administralo, tratar a información recollida e redactar o resultado da análise.

O convenio entre o CCG e a UVigo para o estudo sobre a situación sociocultural dos concellos buscaba “darconta das transformacións acaecidas e os novos desafíos das políticas culturais municipais”, así como recoller a“información relativa ao deseño, organización e funcionamento dos departamentos municipais de cultura”.Seguindo estes obxectivos, e tras acoutar as cuestións metodolóxicas, o estudo dos resultados da enquisa come-za dando conta dos xeitos en que os concellos de menos de cincuenta mil habitantes se avían para ofrecer servi-zos culturais. Faise repaso dos concellos que contan con concellarías delegadas; das súas relacións funcionais oucolaboración con outras áreas; da existencia de organismos autónomos, ou doutras áreas ou delegacións, quedesenvolven actividades culturais; da presenza e composición dos departamentos de cultura; ou do persoalque realiza a xestión dos asuntos culturais cando estes non existen. Os aspectos organizativos e funcionaispéchanse co exame do inventario dos profesionais da xestión e a animación sociocultural, e as opinións e valora-cións sobre estes.

Ao facer a análise dos aspectos organizativos e funcionais xa se advirten profundas transformacións no eidoda xestión dos servizos públicos de cultura nos concellos de menos de cincuenta mil habitantes, no estudo, ademais,faise exame do rexistro das casas ou centros culturais polivalentes (os equipamentos emblemáticos empregadospolos concellos para o desenvolvemento de actividades) e doutras infraestruturas culturais dispoñibles. Indágasesobre os principais programas e actividades culturais impulsados, sobre quen participa neles, como se dan a


coñecer ou se avalían. Por último, para pulsar os desafíos das políticas culturais nestes concellos, detállanseas prioridades culturais e de infraestruturas, os criterios, obxectivos e estratexias da programación cultural; expló-ranse os orzamentos dos concellos, os convenios de colaboración e as partidas dedicadas aos investimentos encultura; ademais, achéganse as entidades socioculturais activas e o apoio económico que reciben dos concellos.

A heteroxeneidade e a desigualdade son notas predominantes no exame dos servizos públicos de cultura nosconcellos galegos de menos de cincuenta mil habitantes. Nas análises do estudo poderá comprobarse como otamaño demográfico e a localización xeográfica dos concellos fixan diferenzas. De feito, dentro do universo estu-dado, a marca de menos de cinco mil habitantes, na que se atopa o 63% dos concellos (199 concellos), esta-blece un limiar en que os servizos culturais, como moitos outros servizos públicos, teñen moitas máis dificultadespara poder desenvolverse. E como é sabido, a maioría destes concellos (68,8%; 137 concellos) pertencen ás dúasprovincias orientais.

Máis aló do marco demográfico e xeográfico, a heteroxeneidade agroma nas formas de organización da xes-tión dos asuntos culturais, na dispoñibilidade de equipamentos e dotacións, nas prioridades que se delimitan, nasprogramacións que se desenvolven e nos xeitos en que se conciben as manifestacións culturais.

O equipo que traballou na elaboración do estudo quere dende aquí agradecer a colaboración coa enquisa dealcaldías, concellarías, técnicos/as de cultura, secretarios/as ou persoal administrativo dos 273 concellos queaccederon a participar. Sen o seu tempo e dedicación este traballo non se podería realizar.

II MAPA CULTURAL DE GALICIA

18


0. CUESTIÓNS METODOLÓXICAS



A información básica coa que se elaborou a análise d’A situación sociocultural dos concellos galegos de menosde 50 000 habitantes foi obtida mediante un cuestionario estandarizado, con múltiples preguntas abertas, quefoi remitido por correo á alcaldía dos 308 concellos que constitúen o universo deste censo.

Tanto na carta de presentación da enquisa como nos contactos do equipo de recollida de información coas alcal-días, concellarías ou persoal dos concellos, advertiuse que o cuestionario debía ser cuberto ben pola delegación res-ponsable da área de Cultura do concello, ben pola Concellaría de Cultura ou, de non ser o caso, pola propia alcaldía.

A tarefa de cubrir a enquisa foi delegada, con moita frecuencia, no corpo técnico ou no funcionariado, a quen oequipo de traballo solicitou encarecidamente que acudisen aos/ás responsables políticos/as para recoller certas valoraciónse opinións solicitadas e daren os seus parabéns ás informacións facilitadas.

O equipo encargado do apoio á administración da enquisa, recepción e supervisión dos cuestionarios ofreceu taména posibilidade de cubrila mediante dous modelos informatizados, que foron empregados simultaneamente para axili-zar a recollida de información. De feito, o 53% dos cuestionarios foi cuberto en modelos informatizados e remitido porcorreo electrónico.

Cando rematou o traballo de campo, que durou catro meses (10 de outubro de 2008, envío do cuestionario – 10de febreiro de 2009, peche da recollida de información), procedeuse ao baleirado das respostas abertas, a súa codi-ficación e envorcado na base de datos, para ser tratadas posteriormente mediante o programa SPSS.

O nivel de cobertura da enquisa foi do 88,6% (273 enquisas das 308 posibles). A non colaboración con esta redú-cese a pouco máis do 11%. Dos 35 concellos que non participaron, tan só dous deles expresaron formalmente o seurexeitamento a facelo; os 33 restantes non cubriron o cuestionario a pesar dos múltiples contactos e requirimentos querealizou o equipo de investigación durante os catro meses de traballo de campo.


Tramos poboación N.º concellos % concellos Pob. 2008 % pob. N.º concellos enquisados % concellos

Menos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

112734118

91

12,129,737,412,18,8

100

16 49694 673

230 823150 109232 821724 922

2,313,131,820,732,1100

102128108

77

13,027,336,413,010,4100


Menos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

2134740

66

31,851,510,66,1

0100

29 392111 42354 89864 420

0260 133

11,342,821,124,8

0100

2031740

62

32,350,011,3

6,50

100


Menos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

5824540

91

63,726,45,54,4

0100

77 28167 27332 19552 293

0229 042

33,729,414,122,8

0100

4521540

75

60,028,0

6,75,3

0100


Menos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

32114157

60

5,035,023,325,011,7100

459175 75096 857

215 203184 547576 948

0,813,116,837,3

0100

32114147

59

5,135,623,723,711,9100

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia


Menos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

93106603415

308

30,234,419,511,04,9

100

127 760349 119414 773482 025417 368

1 791 045

7,119,523,226,923,3100

7894543215

273

28,634,419,811,7

5,5100


22


23

As provincias con maior nivel de participación, Pontevedra (98%) e Lugo (94%), son tamén aquelas con menornúmero de concellos. En relación ás dúas provincias con maior –e igual– número de concellos, os resultados ató-panse por riba do 82% en Ourense e do 84% na Coruña.

A maior parte dos concellos que non colaboraron coa enquisa teñen pouca entidade demográfica. Tres de cadacatro teñen menos de 5000 habitantes (27 casos); destes, a metade son concellos ourensáns de menos de 2000hab. (13 casos). O cuarto restante fórmano concellos de 5000 a 9999 habitantes da provincia da Coruña (6casos) e un par de concellos de máis de 10 000 hab. (Santa Comba na Coruña e Gondomar en Pontevedra).

Relación de concellos non incluídos na enquisa

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra

A Pobra do Caramiñal Friol A Arnoia Gondomar

As Somozas Mondoñedo Baltar

Brión Muras Beariz

Cabanas O Incio Calvos de Randín

Camariñas Carballeda de Avia

Cedeira Carballeda de Valdeorras

Cesuras Castrelo de Miño

Curtis Castro Caldelas

Laxe Lobios

Muros Maside

Rois Nogueira de Ramuín

Santa Comba O Irixo

Touro Os Blancos

Val do Dubra Trasmiras

Viana do Bolo

Vilar de Santos

Os niveis de supervisión para garantir a calidade e cobertura dos datos recollidos acadaron unha taxa do 82%do conxunto das enquisas recollidas (225 cuestionarios).

Cuestións metodolóxicas



1. DATOS DO CONCELLO E DADELEGACIÓN DE CULTURA



1.1. A cultura na organización política municipal

A situación sociocultural dos concellos é froito de numerosas variables que obrigan a considerar dende o princi-pio a diversidade de situacións. Un dos primeiros indicadores que axuda a delimitar esta diversidade atópase noplano da organización política municipal.

De 273 concellos consultados, 220 informaron da existencia dunha concellaría en que a alcaldía delega ascompetencias en temas socioculturais (80,6%); pero existen outros 53 concellos en que non existe formalmenteesa concellaría, aínda que poida haber persoas que formen parte da corporación ou do persoal que traballa parao concello que colaboren coa alcaldía ou asuman o peso da organización de actividades desa índole1. É dicir, nun19,4% dos casos é a propia alcaldía a responsable directa da política sociocultural pública do concello. Esta pro-porción é máis ampla se se consideran os concellos que teñen un menor tamaño demográfico: os 34 concellosde menos de 2000 habitantes representan o 64,2% dos 53 concellos sen Concellaría de Cultura (característicaque comparten 13 dos 35 concellos que non colaboraron coa enquisa). Nesa mesma situación atópase un 30,2%dos concellos de entre 2000 e 4999 habitantes (16 de 53 concellos) e un 5,7% dos concellos de entre 5000 e9999 habitantes (3 concellos de 53).

Porcentaxes de concellos sen delegación de Cultura

27

1 De feito, aínda que son 53 os concellos que informaron que non teñen concellaría delegada de cultura, o número ascende a 56cando os concellos de Cerceda, Punxín e Negueira de Muñiz, ao preguntarlles pola denominación da concellaría que leva o principalpeso da cultura, declaran que non hai tal concellaría.

5,7%

64,2%

30,2%

Menos de 2000 hab. 5000 - 9999 hab.2000 - 4999 hab.


28

Tamén existe gran diversidade nas denominacións da delegación de Cultura. En 170 concellos a cultura apa-rece asociada a outras delegacións

É máis, a pesar dunha codificación restritiva que procuraba reducir as posibilidades de resposta a un númeromáis doado de reter, a categoría “outras denominacións” é, tras a denominación “Concellaría de Cultura” –nonunida a outra delegación–, a categoría máis frecuente.

A categoría “outras denominacións” vincula a delegación de asuntos culturais a un acio de temas en que seagrupan denominacións que non están presentes en máis de catro concellos. Nesta categoría agrupáronse as deno-minacións de “Concellaría de Cultura” e “Asuntos sociais”, “Muller”, “Normalización lingüística”, “Festexos”,“Participación cidadá ou veciñal”, “Medio ambiente ou Medio rural”, “Persoal”, “Patrimonio”, “Facenda”, “Econo-mía ou Contas”, “Obras”…, conxunto de asociacións que suman 34 concellos (12,5%).

Denominacións das delegacións socioculturaisGalicia (Base: 273 concellos de menos de 50 000 hab.)

A denominación de “Concellaría de Cultura” –non unida a outra delegación–, a categoría máis frecuente, estápresente en 47 dos 217 concellos (17,2%).

Ás anteriores séguenlles as denominacións de “Cultura e Deporte” (32 concellos; 11,7%) e “Cultura, Educa-ción e outras” (31 concellos; 11,4%).

Xa en menos do 8% dos concellos, aparecen delegacións coas denominacións de “Cultura e Deporte e outras”(20 concellos; 7,4%), “Cultura, Xuventude e outras” (17 concellos; 6,2%), “Cultura, Turismo e outras” (14 con-cellos; 5,1%) e “Cultura e Educación ou Ensino” (11 concellos; 4%).

Pechan a listaxe abreviada de denominacións “Cultura e Xuventude” (6 concellos; 2,2%) e “Cultura e Turis-mo” (5 concellos; 1,8%).


0 10 20 30 40 50 60

Concellaría de Cultura e Turismo

Concellaría de Cultura e Educación(ensino)

Concellaría de Cultura e Xuventude

Concellaría de Cultura, Turismo eoutra/s

Concellaría de Cultura, Xuventude eoutra/s

Cultura e Deporte e outra/s

Concellaría de Cultura, Educación eoutra/s

Cultura e Deporte

Outras denominacións (Cultura eServizos ou Asuntos sociais...)

Cultura

Non hai concellaría delegada

5

6

11

14

17

20

31

32

34

47

56


29

As denominacións das delegacións que atenden os asuntos culturais nos concellos de menos de 5000 habi-tantes parecen marcar certa preferencia pola asociación da parella “cultura e deporte”. Esta parella, soa ou conoutros asuntos delegados (presente en 38 concellos), chega a disputarlle o primeiro posto á preferencia pola deno-minación específica “Concellaría de Cultura” (presente en 27 concellos). “Cultura e Educación” ou “Cultura, Edu-cación e outras” (17 concellos) e “outras denominacións” (14 concellos) perden relevancia respecto dasanteriores.

Nos concellos de máis de 5000 habitantes dáselle preferencia ás denominacións de “Cultura e Educación” ou“Cultura, Educación e outras” (admitidas en 25 concellos), por riba das que vencellan “Cultura e Deporte”ou “Cultura, Deporte e outras” (escollidas en 14 concellos). A denominación específica de “Concellaría de Cultu-ra” (presente en 20 concellos) ten un peso similar á que a asocia con moitos outros asuntos delegados, “outrasdenominacións” (seguida tamén en 20 concellos).

A preferencia que se atopa nos concellos de menos de 5000 habitantes pola denominación “Cultura e Depor-te”, soa ou con outros asuntos delegados, repítese na provincia de Lugo (17 concellos fronte aos 9 en que a deno-minación é “Concellaría de Cultura”), mentres que en Pontevedra a orde de preferencia das denominacións segueas pautas dos concellos de máis de 5000 habitantes (“Cultura e Educación” ou “Cultura, Educación e outras” érecollida en 14 concellos, mentres que 8 escollen as denominacións de “Cultura e Deporte” ou “Cultura, Depor-te e outras”; “Concellaría de Cultura” ou “outras denominacións” son escollidas, cada unha, en 12 concellos).

Nas provincias da Coruña e Ourense a prelación das denominacións das concellarías que levan o principal pesoda cultura seguen pautas distintas que non permiten equiparacións cos patróns anteriores.

1.2. Departamento de Cultura e relacións funcionais con outras delegacións ou áreas

En correspondencia coa diversidade de vinculacións da delegación de Cultura a outras áreas, os departamentosde cultura dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes manteñen maioritariamente relacións funcio-nais con outras áreas (224 concellos de 273; 82,1%); se ben estas vinculacións administrativas funcionais sonmáis febles nos concellos de menos de 2000 habitantes (47 de 78 concellos; 60,3%), onde a provincia de Ourenseten maior representación.

Datos do concello e da delegación de Cultura


Delegacións ou áreas coas que mantén relacións funcionais o departamento de CulturaGalicia (n.º de mencións de 224 concellos de menos de 50 000 hab.)

As delegacións ou áreas coas que se recoñecen vinculacións administrativas funcionais suman 821 mencións,o que supón unha media de 3,7 áreas coas que manteñen relación os 224 concellos que as admitiron. A orde deprelación das áreas sinaladas é algo distinta á das denominacións das concellarías ás que competen os asuntosde cultura.

As áreas de “Xuventude” (23,2% das mencións), “Turismo” (16,7%) e “Igualdade e Benestar” (16,1%) gañanprotagonismo nas súas vinculacións administrativas coa cultura, respecto das denominacións de “Deporte”(16,7%) e “Educación” (16,6%) das delegacións políticas. Por detrás das anteriores destaca, tamén, a área de“Normalización lingüística” (9%).

Á vista dos datos, parece que a adopción das denominacións das concellarías seguise certas inercias diver-xentes coas relacións administrativas funcionais. É dicir, non existe unha correspondencia entre as relaciónsfuncionais admitidas entre os departamentos de cultura coas áreas de “Xuventude”, “Turismo”, “Igualdade eBenestar” ou “Normalización lingüística” e a visibilidade que adquiren estas áreas nas denominacións das con-cellarías.

En todo caso, as relacións funcionais recoñecidas falan dunha articulación no tratamento dos asuntos dacultura aberta aos temas ligados co benestar social e económico, o que resulta novo respecto do que acontecía afinais da década dos oitenta do pasado século, cando se fixo o anterior estudo da situación sociocultural en Galicia.Naquel entón, advertíase que a tendencia a funcionar coas áreas de “Deporte” e “Educación” era sintomáticadunha visión da cultura “moito máis próxima ao ocio que a un enfoque autónomo ou vencellado ao benestarsocial”, e que a “proximidade á educación pode ser síntoma dunha visión pasiva que aspira a ser xestora deiniciativas estabilizadas e externas en vez de aspirar a posturas activas de promoción e anovamento no ámbitovivo da cultura social…” (Bouzada et al. 1991: 23).

30

Outros

Voluntariado, 3. ª Idade, Emigración

Bibliotecas; Conservatorio

Festas

Medio ambiente; Medio rural

Normalización lingüística

Igualdade e Benestar

Educación

Deporte

Turismo

Xuventude

6

2

3

5

Emprego 5

Promoción económica 8

12

74

132

136

137

137

164

0 25 50 75 100 125 175150



31

De todos os xeitos, aínda queda moito por percorrer para afastar a cultura de visións próximas ao ocio, ouxestoras de actividades que non fan máis que emular o que fan noutros concellos, como ilustran tanto as vincu-lacións funcionais como as inercias adoptadas nas maneiras de denominar as concellarías delegadas.

Nin o tamaño de hábitat nin a provincia mostran diferenzas significativas respecto das relacións funcionaisrecoñecidas entre o departamento de Cultura e as outras áreas.

1.3. Outras delegacións ou áreas no concello que desenvolven actividades culturais

Unha cuestión que confirma a transversalidade no xeito de entender a cultura nas actividades promovidas polosconcellos ou, dito doutro xeito, un indicador da ausencia de especificidade no tratamento dos temas culturaisé o recoñecemento da existencia doutras delegacións ou áreas do concello que desenvolven actividadesculturais. Así o corroboraron 149 concellos (54,6%).

Advírtese que canto maior é o tamaño do concello, máis recoñecemento existe do desenvolvemento de activi-dades culturais por outras delegacións ou áreas. Isto reflícteno tamén as provincias, con Pontevedra á cabeza (en41 concellos de 59 admítese o desenvolvemento de actividades culturais por outras delegacións ou áreas;69,5%), seguida da Coruña (46 concellos de 77; 59,7%) e Lugo (31 concellos de 62; 50%). En Ourense invér-tense os termos e son maioría os concellos en que non existen outras delegacións ou áreas que desenvolvanactividades culturais (44 concellos de 75 advirten da non existencia desas actividades por parte doutras delega-cións ou áreas; 58,7%), o que é coherente coa menor dispoñibilidade de medios sociais e económicos naprovincia con maior número de concellos de menor entidade de poboación, e onde, como xa se viu, é máis redu-cida a existencia dunha delegación de Cultura.

Existencia doutras delegacións ou áreas que desenvolven actividades culturais por número de habitantes do concello

A identificación desas outras áreas ou delegacións, segundo a súa importancia pola cantidade de actividadesculturais desenvolvidas nunha escala de prelación do 1 ao 7, volve incidir na correspondencia entre as relaciónsfuncionais admitidas entre os departamentos de cultura e os temas ligados co benestar social e económico, aínda

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%Menos de2000

2000 -4999

5000 -9999

10 000 -19 999

20 000 -49 999 Total

Non

Si

62,8

37,2

47,9

52,1

40,7

59,3

86,7

13,318,8

81,3

54,6

45,4



32

que siga a ser intensa a organización de actividades culturais –ou as que merecen tal consideración nos conce-llos– por parte das delegacións ou áreas de “Deporte” e “Educación”.

As diferenzas na prelación da cantidade de actividades culturais desenvolvidas por outras delegacións ouáreas, en función do número de habitantes do concello, introducen lixeiras variacións na orde do conxunto. Asmáis subliñables advirten, nos concellos de menos de 2000 habitantes, da maior actividade cultural das áreasde “Igualdade e Benestar” (30,3%) e “Xuventude” (27,5%), en detrimento do resto das áreas; nos concellos demáis de 5000 habitantes, dun dinamismo das delegacións ou áreas de “Educación” compartido coas dúasáreas anteriores; e, especificamente, nos concellos de 10 000 a 49 999 habitantes, dunha maior dilixencia nas áreasde “Normalización lingüística”.

Prelación na cantidade de actividades culturais desenvolvidas por outras delegacións ou áreas (% ponderado)Galicia (Base: 149 concellos de menos de 50 000 hab.)

Os concellos de menos de 5000 habitantes, xunto coas provincias de Lugo e Ourense, están detrás da maioractividade cultural das áreas de “Igualdade e Benestar” e “Xuventude”; nos concellos da provincia da Coruña omaior dinamismo corresponde ás delegacións ou áreas de “Educación”.

1.4. A colaboración da área de Cultura con outras áreas na realización de actividades culturais en 2007

De cara a obter un perfil das actividades culturais desenvolvidas por outras delegacións ou áreas en colaboracióncoa área de Cultura, na enquisa sobre A situación sociocultural dos concellos galegos de menos de 50 000 habi-tantes indagouse sobre as realizadas no ano 2007.

Inicialmente, 179 concellos (65,5%, practicamente dous terzos dos concellos) confirmaron que realizaronactividades culturais en 2007 nas que a delegación de Cultura cooperou con outras delegacións ou áreas. Emer-xe novamente a transversalidade das actividades culturais nos concellos, máis intensa cando estes son maioresde 5000 habitantes. Nesta ocasión, a cooperación entre áreas no desenvolvemento de actividades culturais émáis pródiga nos concellos da Coruña (63 concellos de 77; 81,8%) e Lugo (42 concellos de 62; 67,7%) do que

0% 5% 10% 15% 20% 25%

Outras áreas

Turismo


Deportes

Educación


Xuventude

3,4%

6,9%

11,0%

11,8%

18,1%

22,7%

26,1%

30%



33

o é o recoñecemento da realización de actividades culturais por outras delegacións ou áreas; teñen o mesmo pesoen Pontevedra (41 concellos de 59; 69,5%); e en Ourense a colaboración entre áreas nas actividades culturaismostra os mesmos límites que na realización de actividades culturais por outras delegacións ou áreas (42 con-cellos de 75 advirten da non existencia de actividades culturais concertadas entre a área de Cultura e outras dele-gacións ou áreas; 56%).

A relación de actividades culturais máis importantes desenvolvidas en 2007 mediante a concertación da áreade Cultura con outras áreas reproduce a orde de prelación desas outras delegacións ás que se lles asigna maiorcantidade de actividades culturais.

Actividade cultural máis importante realizada entre a delegación ou área de Cultura en colaboración conoutras delegacións ou áreas, en 2007

Galicia (674 actividades en 179 concellos de menos de 50 000 hab.)

A ratio das actividades culturais máis importantes realizadas en 2007 coa colaboración da área de Cultura eoutras delegacións ou áreas (674 actividades), entre o número de concellos que ratificaron ter desenvolvido acti-vidades culturais concertadas (179 concellos), é similar ao das mencións ás áreas ou delegacións coas que seadmite que mantén relacións funcionais o departamento de Cultura (3,8 áreas). Ratios sorprendentemente simi-lares, que lles outorgan alta coherencia interna ás respostas dadas a estas cuestións; aínda que o número de con-cellos que recoñeceron que o departamento de Cultura mantén relacións funcionais con outras delegacións ouáreas (224 concellos; 82,1%) é notablemente superior aos que confirmaron que realizaron actividades culturaisen 2007 coa cooperación da delegación de Cultura e outras delegacións ou áreas (179 concellos; 65,5%).

0 20 40 60 80 100 160

Outras áreas

Turismo


Deportes

Educación


Xuventude

23

55

100

104

115

128

149

140120



34

Áreascolaboradoras

N.ºconcellos

% Actividades culturais desenvolvidas en 2007, realizadas en colaboración coa delegaciónou área de Cultura

Xuventude149

312626

24

10777

11

20,817,417,4

16,1

6,74,74,74,77,4

Festivais, concertos, actuacións musicais, coloquios discográficos.Cursos, obradoiros, talleres, xornadas temáticas, charlas, escolas municipais.Festas da xuventude, estacionais (magosto, entroido, reis), locais ou temáticas (feira das asociacións, histórica,da troita, sardiñadas).Actividades, xornadas ou certames socioculturais, exposicións, animación á lectura, cinema, recitais poéticos,mostras de artesanía, baile.Viaxes, excursións ou visitas culturais, roteiros turísticos e intercambios xuvenís.Campamentos urbanos, de verán ou temáticos.Certames, mostras, escolas ou representacións teatrais.Outras: actividades informativas, deportivas, xogos e concursos.Ns/Nc

Igualdade eBenestar128

38

2110

997

443

1112

29,7

16,47,87,07,05,5

3,13,12,38,69,4

Actividades pola igualdade e sobre a violencia de xénero (cursos, xornadas, charlas, obradoiros, teatro, contacontos,concursos de carteis, de debuxos, plan de igualdade, Equal).Cursos, xornadas, charlas, talleres, encontros, conferencias sobre temáticas diversas.Festas, festivais ou actividades dirixidas aos maiores.Cine, teatro.Actividades de promoción da saúde.Programas de dinamización comunitaria, participación cidadá, voluntariado e convocatoria de axudaspara asociacións.Excursións culturais, á praia.Festas, feiras e festivais.Exposicións.Outras actividades (ludotecas, certames, OQPAT, semanas do libro, da cultura, concilia verán, xincana).Ns/Nc

Deporte104

282614

984

15

26,925,013,5

8,77,73,8

14,4

Actividades e eventos deportivos puntuais dirixidos a todos os públicos.Escolas deportivas, campamentos, cursos.Campionatos, ligas ou maratóns.Concurso de xogos populares.Eventos pedestres (carreiras, andainas, rutas e sendeirismo).Outras actividades (promoción hábitos saudables, rutas informativas, cesión de espazos).Ns/Nc

Educación115

38191810

5445

12

33,016,515,7

8,7

4,33,53,54,3

10,4

Actividades didácticas, lúdicas e formativas dirixidas a xente nova en idade escolar.Cursos e obradoiros.Teatro, títeres, maxia, contacontos.Programas de actividades estacionais ou en datas sinaladas (entroido, maios, feiras históricas,ludoverán, semana saúde, conmemoración Constitución).Certames literarios ou artísticos.Celebración das Letras Galegas.Actividades formativas dirixidas a adultos.Outras actividades (animación sociocultural, exposicións, viaxes culturais).Ns/Nc

272621

7559

27,026,021,0

7,05,05,09,0

Roteiros de sendeirismo, percorridos turísticos, visitas culturais, excursións.Festas, folións, feiras e mercados sobre singularidades locais (gastronómicas, históricas, relixiosas).Divulgación da oferta turística e actuacións para promovela (elaboración guías turísticas, páxinas web,publicacións, publicidade, campañas, xornadas, charlas, plans, información local, mantemento de sendeiros,sinais).Feiras, mostras, exposicións ou creación de museos de produtos locais.Actuacións pola recuperación do patrimonio histórico e cultural.Outras activ. (encontros culturais, concertos, concursos, cesión de espazos, limitacións ao sendeirismo).Ns/Nc

Turismo100

13

6763398

23,6

10,912,710,9

5,55,5

16,414,5

Instrución no emprego do galego (cursos, inmersión lingüística, obradoiros, actividades escolares,alfabetización de adultos).Edición de publicacións en galego e normalización do galego na linguaxe administrativa.Actividades de celebración do Día das Letras Galegas.Campaña do uso do galego.Animación á lectura en galego.Recuperación de tradicións.Outras actividades (certames, teatro, concertos, exposicións, actividades nos centros de ensino, subvencións).Ns/Nc

Normalizaciónlingüística55

8642111

34,826,117,4

8,74,34,34,3

Ambiente: exposicións, obradoiros, charlas.Promoción económica; feiras e mercados; exposicións, obradoiros, charlas.Festas: festas e semanas culturais.Bibliotecas: animación á lectura.Terceira idade e inmigración: programación de actividades de animación.Seguridade cidadá: educación viaria nos colexios.Informática: cursos de alfabetización dixital.

Outras23



35

Debullar o mapa de actividades culturais máis relevantes realizadas no ano 2007 entre a área ou delegaciónde Cultura e outras áreas resulta complexo. Para tentar condensar a información, evitando caer no reducionismo,fíxose o esforzo de clasificación, codificación e tratamento da información subministrada neste tema, elaborandoun cadro que permita visualizar as actividades desenvolvidas.

O abano das actividades conxuntas parece amplo, mais unha cousa é a denominación da actividade e outrao seu contido e seguimento. Polo xeral, as actividades máis comúns son aquelas que se poderían considerar comotradicionais. Actuacións musicais, concertos; festas estacionais, locais, temáticas ou en días sinalados, dirixidasa todos os públicos ou a colectivos específicos; feiras, folións; escolas municipais, charlas, cursos e conferencias;axudas para as asociacións; actividades ou eventos deportivos forman parte dese conxunto de actividades tradi-cionais maioritarias, asociadas reiteradamente á cultura.

Xunto ás anteriores, existen outras actividades culturais máis limitadas que abren o espectro das propostas,mostrando camiños que lle dan contidos á cultura, se non innovadores, si distintos. Nesta categoría atópanse:coloquios discográficos, talleres, xornadas temáticas, certames socioculturais, actividades pola igualdade,programas de dinamización comunitaria, ludotecas, visitas culturais, mantemento de sendeiros, creación demuseos de produtos locais, actuacións para a recuperación do patrimonio histórico, animación á lectura ou alfa-betización dixital.

1.5. Organismos autónomos de carácter municipal na xestión de actividades culturais

O que si resulta unha novidade no panorama da xestión cultural dos concellos galegos é a existencia de organismosautónomos de carácter municipal que asuman competencias na dinamización das actividades culturais, aínda quea existencia destes organismos sexa moi limitada e desigual.

Na enquisa do Mapa cultural de Galicia tan só 13 concellos confirmaron a existencia “dun organismo autó-nomo de carácter municipal que xestione toda ou unha parte da actividade cultural no concello” (4,8% dos 273concellos informantes). Varían o seu carácter municipal, a súa participación na política cultural do concello e asfuncións que desenvolven.

Catro deles son padroados de cultura, nos concellos de Lalín, Marín, Melón e Narón. No caso do Concello deLalín, as resolucións do padroado teñen carácter consultivo, asesoran na organización e realización de actividades,fundamentalmente musicais e de monicreques (“actividades musicais no conservatorio, xestión da banda de música,cantos de Nadal e publicacións, museo da marioneta, Titirideza, Titiriantroido”). Nos outros tres concellos as reso-lucións dos padroados son vinculantes na política cultural municipal; entre as súas funcións están a análise deprioridades culturais, e a xestión de equipamentos e actividades, que no caso do Concello de Melón inclúe taménas deportivas.

Como organismos autónomos, consello sectorial ou municipal atópanse outros catro, nos concellos de Culle-redo, Oleiros, Poio e Sanxenxo. Deles, é o Organismo Autónomo Municipal de Cultura de Oleiros o que máisatribucións posúe: correspóndelle a análise de prioridades, e a xestión de equipamentos e actividades dos depar-tamentos de cultura, ensino, xuventude, deportes e formación profesional; as súas resolucións son vinculantes napolítica cultural do concello. Como vinculantes enténdense tamén as “funcións administrativas” do OrganismoAutónomo Terra de Sanxenxo; mentres que son só consultivos o Consello Sectorial de Cultura de Culleredo e oConsello Municipal de Cultura de Poio, aos que se atribúen funcións de asesoramento ou de organización de festas.

En catro concellos identifícanse fundacións. A de maior entidade atópase no concello da Estrada, que xestionamúltiples equipamentos e actividades na radio local, na escola de teatro, a coral ou a escola de baile… dun xeitocompletamente autónomo e vinculante para a política municipal. Non acontece así coas outras tres fundacións:no concello de Oia cítase a Fundación para o Desenvolvemento Comarcal do Baixo Miño como organismo



36

consultivo, colaborador co Concello na organización de actividades culturais, ademais das que xestiona indepen-dentemente; no concello de Celanova está a Fundación Curros Enríquez, organismo consultivo que ten comoobxecto “promover e difundir o coñecemento da vida e obra de Manuel Curros Enríquez”; por último, no concellode Avión radica a Fundación Avión, que non ten participación ningunha na xestión cultural do concello, pero áque se lle recoñece a organización de actividades culturais, formativas, educativas e de ocio no municipio.

Distribución de organismos con participación na actividade cultural dos concellos de menos de 50 000 hab.

Poboación A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

Menos de 2000 0 1 1 0 2

2000 - 4999 0 0 1 1 2

5000 - 9999 0 0 1 0 1

10 000 - 19 999 0 0 0 2 2

20 000 - 49 999 3 0 0 3 6

Total 3 1 3 6 13

Pecha o conxunto destes organismos autónomos con participación na actividade cultural dos concellos aAsociación Río Miño do Concello de Portomarín, que asesora na realización de actividades musicais e de baile.

En resumo, seis entidades nos concellos da provincia de Pontevedra –na que máis– e tan só unha en Lugo.Son tamén seis as que se atopan en concellos de máis de 20 000 habitantes, tres na provincia da Coruña e outrastres na de Pontevedra; o resto repártese entre os concellos de menos de 20 000 habitantes.



37

1.6. Os departamentos de cultura e a súa composición

Nas últimas dúas décadas, un indicador claro do lento proceso de consolidación das políticas culturais nos con-cellos galegos é a existencia de departamentos administrativos propios na área ou delegación de Cultura.

Mapa dos concellos con departamento administrativo propio na área ou delegación de Cultura

No estudo do anterior Mapa cultural de Galicia (Bouzada et al. 1991) eran 23 os concellos de menos de50 000 habitantes os que recoñecían ter un departamento administrativo dirixido a xestionar os asuntos cultu-rais (7,5% dos concellos). Na actualidade son 60 os concellos que posúen departamento administrativo propio(22% dos 273 concellos entrevistados, porcentaxe que se reduce ao 19,5% se o referente é o total de concellosde menos de 50 000 habitantes, asumindo que nos 35 concellos que non responderon a enquisa non existe taldepartamento). É dicir, nos vinte anos transcorridos dende a consulta anterior dotáronse de departamento admi-nistrativo para os temas de cultura 37 concellos.



38

A capacidade de creación dun departamento administrativo de seu para cultura, como é de supor, ten unhaforte relación co volume de poboación do concello. Canto maior é o volume de poboación, máis probabilidade seatopa de que un concello conte cun departamento administrativo para a xestión cultural. Deste xeito, as dúasprovincias occidentais con concellos de maior tamaño e densidade demográfica son as que contan, tamén, conmáis concellos dotados de departamento administrativo de Cultura.

Concellos con e sen departamento administrativo de Cultura propio, por provincia e tamaño poboacional do concello

Pob. concellos A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

Con Sen Con Sen Con Sen Con Sen Con Sen

Menos de 2000 0 10 1 19 0 45 0 3 1 77

2000 - 4999 5 16 3 28 0 21 3 18 11 83

5000 - 9999 11 17 2 5 2 3 5 9 20 34

10 000 - 19 999 4 6 3 1 4 0 4 10 15 17

20 000 - 49 999 7 1 0 0 0 0 6 1 13 2Total 27 50 9 53 6 69 18 41 60 213

Pero o tamaño de poboación do concello, indubidablemente, non é suficiente para explicar por que uns con-cellos deciden ter un departamento administrativo e outros non. O volume de actividades e traballo en cultura, asensibilidade dos e das edís e rexedores/as locais, a existencia previa do departamento no momento da renova-ción dunha corporación, a imitación do que fan outros concellos… poden ser factores que o expliquen.

En todo caso, sorprende que concellos como o de Cambre no contorno da Coruña ou Vilagarcía de Arousa noSalnés, concellos ambos por riba dos vinte mil habitantes, non teñan departamento administrativo propio paraasuntos culturais, a diferenza doutros concellos do seu arredor.

Outro tanto acontece nos concellos de entre dez e vinte mil habitantes. Os catro de Ourense (O Barco deValdeorras, O Carballiño, Verín e Xinzo de Limia) posúen departamento propio de Cultura; en Lugo téñeno tres decatro (Monforte de Lemos, Vilalba e Viveiro, e non o ten Sarria); pero na Coruña, neste estrato de poboación, sóinforman da existencia dun departamento de Cultura propio catro dos dez concellos que contestaron a enquisa(téñeno os concellos das Pontes, Boiro, Fene e Teo, pero carecen del os concellos da Laracha, Betanzos, Noia,Ordes, Rianxo e Sada; non contestou a enquisa o concello de Santa Comba); en Pontevedra, onde máis conce-llos hai neste tramo de poboación, hai departamento propio de Cultura en nove concellos (Cambados, Mos,Nigrán, O Porriño, Poio, Sanxenxo, Tomiño, Tui e Vilanova de Arousa), pero hai cinco concellos sen el (A Guarda,Baiona, Bueu, O Grove e Moaña; non contestou a enquisa o concello de Gondomar).

No extremo oposto, chama a atención o concello lucense de Rábade (1718 habitantes en 2008), o únicoconcello de menos de 2000 habitantes que ten departamento administrativo propio de Cultura.

Unha vez identificados os concellos con departamento propio para a xestión de asuntos culturais, resultapertinente caracterizar a composición e características do persoal vinculado a este. En primeiro lugar está o reco-ñecemento do/a xefe/a de negociado ou responsable técnico/a da área de Cultura e a súa categoría profesional.

Na enquisa do Mapa cultural de Galicia confírmanse 59 responsables nos 60 departamentos de cultura. Noconcello de Cangas do Morrazo informouse de que non había tal responsable –a pesar de contar con 11 persoasno departamento, e ser unha delas a encargada da coordinación e xestión das actividades culturais–, o que suxi-re responsabilidades compartidas entre máis dun/dunha técnico/a de cultura.



39

Polo que atinxe á categoría profesional2 deste posto, o habitual é que estea ocupado por persoas con estudose cualificación para o cargo, maioritariamente con estudos universitarios ou con formación profesional específica enanimación sociocultural, aínda que aproximadamente un cuarto é persoal administrativo do concello.

Categoría profesional do/a xefe/a do negociado ou responsable técnico/a da área de Cultura por provincias,nos concellos de menos de 50 000 hab.

A existencia de técnicos/as responsables de departamentos administrativos de cultura desempeña un papeldeterminante na política cultural dos concellos, ata o punto de que se pode afirmar que, con independencia deque unha corporación se implique máis ou menos nos asuntos culturais, ou que as liñas de actuación cultural nunconcello sexan máis ou menos acertadas, alí onde hai un/unha responsable técnico/a á cabeza dun departamentoadministrativo é recoñecible unha política cultural.

Nos 60 concellos con departamento administrativo propio na área de Cultura, o número de persoas adscritasa este ascende a 224, correspondendo a metade a municipios da provincia da Coruña (112 persoas); Lugo (32persoas) e Ourense (31 persoas) repártense case a partes iguais un 28%; e o 22% do persoal restante corres-póndelle a Pontevedra (49 persoas).

Na provincia da Coruña o máis frecuente é que os departamentos administrativos propios de cultura dosconcellos estean compostos por un par de persoas; en Lugo e Pontevedra o máis común é que sexan unipersoais;en Ourense os seis departamentos existentes teñen unha distribución heteroxénea.

No conxunto dos concellos, que haxa unha (21 concellos) ou dúas persoas (15 concellos) é o habitual nosdepartamentos administrativos de cultura (60% dos concellos). Dos concellos en que isto non é así, máis dametade móvese entre tres ou cinco persoas (14 de 24 concellos). Tan só dez concellos contan con máis de cincopersoas adscritas aos departamentos administrativos da área de Cultura, aínda que no cómputo total supoñanmáis do 52% dos efectivos (117 persoas), estes son: Ribeira e Vimianzo, con 7 persoas; O Carballiño, Culleredo eVilanova de Arousa, con 8; Carballo, con 10; Cangas do Morrazo, con 11; Verín, con 12; e, atipicamente, Boiroe Monforte de Lemos, con 23 persoas.


A Coruña76

104

27

Lugo41

139

Ourense02

226

Pontevedra26

63

17

Galicia1315

191259

Categoría profesionalLicenciadosDiplomadosTéc. sup. anim. socioculturalou xefe de servizoOutras categorías*Total

* Responsable do centro de cultura, axente de cultura, técnico auxiliar, oficiais e auxiliares administrativos.

2 Adóptase o criterio definido no art. 22 do Estatuto dos traballadores: “Entenderase por grupo profesional o que agrupe a unidadedas aptitudes profesionais, titulacións e contido xeral da prestación, e poderá incluír tanto diversas categorías profesionais comodistintas funcións ou especialidades profesionais”. [Real decreto lexislativo 1/1995, do 24 de marzo, polo que se aproba o textorefundido da Lei do estatuto dos traballadores].


40

Número de concellos e persoas nas provincias galegas segundo o número de persoas do departamento administrativode Cultura (concellos de menos de 50 000 hab.)

A comparación do número de persoas contratadas nos departamentos de cultura a comezos de 2009 coasexistentes en 1989 (o traballo de campo da enquisa do I Mapa cultural de Galicia, Bouzada et al. 1991, rema-touse no mes maio) informa de que o seu número se incrementou fundamentalmente da man de 33 concellosonde hai dúas ou máis persoas contratadas. En 1989, dos concellos de menos de 50 000 habitantes, 17 tiñanunha persoa no departamento administrativo de Cultura; 5 concellos tiñan de dúas a catro persoas; e só undispuña de máis de 4 persoas. En 2009 hai 21 concellos cunha persoa, 25 teñen entre dúas e catro, e 14 teñenmáis de catro.

Na táboa seguinte recóllese a relación completa dos 60 concellos e o número de persoas coas que conta odepartamento administrativo de Cultura.

N.º persoasdepto. admtvo.Cultura123457810111223Total

Concellos59143211001

27

Persoas5

183

1615148

1000

23112

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra GaliciaConcellos

710000000019

Persoas7200000000

2332


Persoas106400800

120

31


18

Persoas8

10345080

1100

49

Concellos2115

464231112

60

Persoas2130122420142410111246

224



41

N.º de persoas adscritas ao departamento administrativo de Cultura por concello


N.º persoas1111111111111111111112222222222222223333444444555577888

1011122323

224

ConcellosArzúaBarco de Valdeorras (O)Cañiza (A)CerdedoEstrada (A)FozLalínMarínMoañaPalas de ReiPonte CaldelasPontedeumePorto do SonRábadeRibadeoRodeiroSoberSobradoValadouro (O)VedraVilalbaPontes de García Rodríguez (As)Baña (A)Caldas de ReisCariñoCarralMalpica de BergantiñosMazaricosMeañoMugardosOrtigueiraPonteareasRedondelaTomiñoTrazoViveiroArteixoBarbadásCuntisXinzo de LimiaBergondoCelanovaCotobadeFeneNarónOleirosAmesBoqueixónMosTeoRibeiraVimianzoCarballiño (O)CulleredoVilanova de ArousaCarballoCangas do MorrazoVerínBoiroMonforte de LemosTotal


42

Na identificación do modelo organizativo da área de xestión cultural dos concellos galegos menores de 50 000habitantes, unha vez recoñecidos aqueles que dispoñen de departamento administrativo de Cultura propio e onúmero de persoas que o compoñen, resulta pertinente caracterizar este persoal adscrito sobre o que recae a xes-tión da actividade cultural do concello. Para facelo empréganse catro variables: a delimitación dos postos, acategoría profesional, as principais funcións realizadas e o tipo de contrato.

En canto á delimitación dos postos, hai dous que acaparan máis da metade (55,8%). O máis numeroso é ode “persoal administrativo” (73 persoas; 32,6% do persoal dos departamentos), seguido de “planificadores/as”da actividade cultural (52 persoas; 23,2% dos traballadores).

Postos do persoal de xestión cultural nos concellos con departamentos de Cultura

Case un cuarto do persoal do departamento administrativo de Cultura (24%) corresponde ben a persoas cuxodestino é unha biblioteca –podendo distinguir case a partes iguais entre “bibliotecarios/as” (13 persoas) e “auxi-liares de biblioteca” (14 persoas)–, ben a “ensinantes de actividades artísticas”, sexan estas musicais, teatrais,danza, etc. (27 persoas).

Pecha a lista o “persoal de mantemento” (12 persoas), e “outros” postos, clasificación baixo a que se atopanpersoas que asumen en solitario a planificación, execución e administración da actividade cultural do concello,ou ben están dedicadas á normalización lingüística, á comunicación ou a levar a contabilidade (8 persoas; 3,6%).

En tres concellos en que se confirmou a existencia de persoal no departamento de Cultura, non se facilitou ainformación sobre os postos do persoal. Este subconxunto é de 25 persoas (11,2% do total de persoas adscritasao departamento de Cultura propio), das que 23 traballan no Concello de Boiro.

Moita máis dificultade entrañou a identificación das categorías profesionais, xa que en máis da metade doscasos a persoa en que delegou o concello para cubrir a enquisa non soubo ou no quixo contestar (56,7%; 127persoas).

Categorías profesionais do persoal de xestión cultural nos concellos con departamento de Cultura


Pob.concellos

Menos de 2000

2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999

20 000 - 49 999

Total

Planificadores/asPersoalAdmón.

Persoalmantemento Bibliotecarios/as

Aux.biblioteca Outros

Ensinantesactiv. artísticas Ns/Nc Total

1

10

19

19

24

73

0

1

0

4

7

12

0

2

1

2

8

13

0

2

1

8

3

14

0

0

4

23

0

27

0

0

1

5

2

8

0

1

1

23

0

25

1

22

42

100

59

224

0

6

15

16

15

52

Grupo 100237

12

Grupo 2026

222

32

Grupo 3003

132

18

Grupo 4005229

Grupo 513063

13

Grupo 6000235

Grupo 7002608

Subtotalidentificado

15

18541997

Ns/Nc0

16254640

127

Total1

2143

10059

224

Pob.concellosMenos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total


43

Para a clasificación profesional empregáronse as categorías dos sete primeiros grupos de cotización do réximexeral da Seguridade Social3. Con base nesta clasificación e aténdose ao subtotal das 97 persoas cuxa categoríaprofesional foi identificada, resultou que un terzo do persoal empregado no departamento de Cultura correspon-de ao grupo 2, o que se asimila a “enxeñeiros/as técnicos/as, peritos/as e axudantes titulados/as” (33%). A seguin-te categoría en número de persoas corresponde ao grupo 3, a de “xefes/as administrativos/as ou de taller”(18,6%). É dicir, as dúas categorías maioritarias do persoal de cultura nos concellos que contan con departamentode Cultura propio (51,5%) corresponden a diplomados/as ou xefes/as de servizo. En ambas as dúas categorías,a maioría do persoal está contratado en concellos de entre 10 000 e 19 999 habitantes.

Con porcentaxes similares están os grupos 5 e 1, “oficiais administrativos/as” (13,4%) e “enxeñeiros/as, licen-ciados/as ou persoal de alta dirección” (12,4%), respectivamente. Por último están os/as “axudantes non titula-dos/as”, grupo 4 (9,3%); os/as “subalternos/as”, grupo 6 (5,1%); e os/as “auxiliares administrativos/as”, grupo 7(8,2%).

No que se refire ás funcións realizadas polo persoal dos departamentos de cultura dos concellos menores de50 000 habitantes, novamente, atopáronse dificultades para obter unha delimitación fiel de todo o persoaladscrito aos departamentos. Isto obrigou a concentrar a atención nas catro primeiras funcións referidas polosinformantes. Actuando deste xeito, conseguiuse clasificar máis da metade dos postos (54,9%; 123 postos) das224 persoas adscritas aos departamentos de cultura dos 60 concellos que confirmaron posuílo.

Como se poderá apreciar, o efecto de concentrar a atención nas catro principais funcións apuntadas supuxoreducir a cinco as categorías das funcións desempeñadas polo persoal do departamento de Cultura dos concellos,ademais de adoptar uns descritores ou etiquetas distintos aos empregados na denominación dos postos.

Principais funcións desempeñadas polo persoal do depto. administrativo de Cultura(sumas das catro principais funcións referidas ao persoal do depto.)

En calquera caso, o certo é que a denominación dos postos, as categorías, as funcións ou as modalidades decontratación do persoal vinculado coa cultura nos concellos é bastante atípica e diversa. Estas característicasinforman de que, a pesar do importante esforzo realizado nas últimas dúas décadas en dotación de equipamentoe persoal específico para o desenvolvemento de políticas locais de cultura, a improvisación e a precariedade sonconsubstanciais á contratación e delimitación das funcións deste persoal.

Pódese argumentar no seu descargo que precariedade e improvisación son características comúns da políticade contratación de persoal nos concellos, debido en boa medida á insuficiencia orzamentaria, á pouca transpa-rencia na contratación e á imprecisión na delimitación das funcións. A presenza destes compoñentes dificulta a


3 Ver: http://www.seg-social.es/Internet_1/Trabajadores/CotizacionRecaudaci10777/Basesytiposdecotiza36537/index.htm.

Xestiónbibliotecas

03263

14

Admón.03

109

1234

Atención casasde cultura

010326

Tarefasmúltiples

02723

14

Ns/Nc01254

12

Total1

18394136

135

PoboaciónconcellosMenos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

Deseño, organización,xestión, dinamización e

coordinación18

18161255


44

profesionalización e a formación de equipos humanos estables cos que traballar con maior eficiencia, particular-mente na xestión da cultura a nivel local.

Segundo os datos, as principais funcións desenvolvidas polo persoal dos departamentos administrativos decultura coinciden cos dous principais postos identificados previamente. En lóxica co establecemento de primacíade funcións, o “deseño, organización, xestión, dinamización e coordinación” (55 mencións), funcións atribuíblesao posto de “planificadores/as”, prevalecen por riba das funcións de “administración” (34 mencións).

Ás dúas anteriores séguenlles outras funcións relacionadas co servizo en equipamentos culturais ou apoio árealización de actividades: “xestión de bibliotecas” e “tarefas múltiples” (14 mencións a cada unha), e “atenciónás casas de cultura” (8 mencións).

Quedan fóra destas funcións prioritarias as ocupacións relacionadas co ensino de actividades artísticas, iden-tificadas na delimitación dos postos do departamento de Cultura.

A identificación e análise descritiva dos/as traballadores/as adscritos/as ao departamento de Cultura nosconcellos galegos de menos de 50 000 habitantes rematan reparando na súa situación laboral. Aquí, o primeiroque advirte o cómputo total de traballadores/as é que existen 8 persoas máis con respecto ao persoal adscrito nosdepartamentos de cultura; é dicir, no lugar das 224 persoas das que se informou, atópanse 232. O que inicial-mente parecía un erro descubriu unha cuestión de matices. Nos concellos de Carballo (2 persoas), A Estrada(1 persoa) e Marín (1 persoa) non incluíron o persoal en prácticas ou bolseiros/as no persoal do departamento; een Arteixo (4 persoas) tampouco contabilizaron os/as colaboradores/as externos/as, aínda que os/as fixeron cons-tar cando se lles preguntou pola situación laboral.

Indo ao cómputo de persoas contratadas segundo o tipo de contrato, e distinguindo en primeiro lugar entrecontratos indefinidos (“funcionarios”, “indefinidos a tempo completo” e “indefinidos a tempo parcial ou fixosdescontinuos”) e temporais (“interinos”, “por obra ou servizo”, “eventuais”, de “prácticas, formación ou bolseiros”e “colaboradores”), o balance é favorable aos indefinidos (119 contratos; 51,3%) fronte aos temporais (103 con-tratos; 44,4%). Mais ao tomar o referente da media da temporalidade dos asalariados galegos no último cuadri-mestre do 2008 (29,9%)4, constátase que a temporalidade dos traballadores e traballadoras dos departamentosadministrativos de cultura está case 15 puntos porcentuais por riba (14,5%), indicador que avala a idea dunhaprecariedade, con toda probabilidade, incrementada ao longo de 2009.

Tipos de contrato dos traballadores do depto. administrativo de Cultura, dos concellos de menos de 50 000 hab., % por provincia

4 INE: “Asalariados por tipo de contrato o relación laboral, sexo y comunidad autónoma”, IV trimestre de 2008, Encuesta de PoblaciónActiva (EPA). Consultado en liña: http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do.

A Coruña

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

42,4%

58,1%35,5%

15,6%75,0%

35,3%

56,8%

44,4%

56,9%

51,3%

Temporais

Indefinidos

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia



45

Hai que matizar que a precariedade é máis marcada nos concellos de menos de 10 000 habitantes, onde oscontratos temporais (46,3% dos contratos) superan aos indefinidos (43,3%); nos concellos entre 10 000 e menosde 50 000 habitantes, ademais de haber máis persoal no departamento de Cultura (71,1% do total), é maior aproporción de contratos indefinidos (54,5%).

Ao considerar os concellos clasificados por provincias descóbrese, ademais, que son os concellos lucenses osque, cunha enorme diferenza, máis contribúen á media da temporalidade. Nos concellos desta provincia a tem-poralidade afecta a tres de cada catro traballadores, algo realmente sorprendente.

Debullando a situación laboral dos contratos, o primeiro lugar correspóndelle aos que son “por obra ou servizo”(45 persoas; 19,4% do total dos contratos), seguidos de moi preto polos “funcionarios” e os “indefinidos a tempocompleto” (43 persoas nas dúas situacións; 18,5% en cada unha, do total dos contratos). Por baixo dos anterio-res, os “indefinidos a tempo parcial ou fixos descontinuos” (33 persoas; 14,2%), “eventuais” (24 persoas; 10,3%)e “interinos” (20 persoas; 8,6%). Pechan a relación de traballadores/as os/as contratados/as en “prácticas,formación ou bolseiros/as” e os/as “colaboradores/as externos/as”.

Situación laboral dos traballadores dos concellos que contan con departamento de Cultura(concellos de menos de 50 000 hab.)

Os contratos de “funcionarios/as” e “interinos/as” teñen unha correlación claramente positiva co tamaño depoboación dos concellos: a maior tamaño dos concellos, máis contratos deste tipo. Estes contratos concéntransemaioritariamente nos concellos da provincia da Coruña (28 dos 43 contratos de “funcionarios/as”; 14 de 20 con-tratos de “interinos/as”).

Os contratos “indefinidos a tempo completo”, empregados preferentemente polos concellos a partir dos 5000habitantes, concéntranse nos concellos da Coruña (18 de 43) e Pontevedra (13 de 43).

Os contratos “indefinidos a tempo parcial ou fixos descontinuos” e os “eventuais” parecen ser as modalidadespreferidas nos concellos de entre 10 000 e menos de 20 000 habitantes (25 de 33 contratos, e 10 dos 24 con-tratos, respectivamente), especialmente da Coruña (21 de 33 contratos “indefinidos a tempo parcial ou fixos des-continuos”, e 11 de 24 contratos “eventuais”).

A modalidade de contratación “por obra ou servizo” na metade dos casos adóptase nos concellos entre10 000 e menos de 20 000 habitantes (23 de 45), en concellos principalmente das provincias do norte galego(Lugo, 22 de 45 contratos; A Coruña, 17 dos 45).

Por último, o persoal en “prácticas, formación ou bolseiros/as” atópase preferentemente nos concellos de maiortamaño das provincias atlánticas.

Interinos/as

0

0

4

5

11

14

0

3

3

Indefinidos/as atempo completo

0

3

11

18

11

18

5

7

13

Indefinidos/as atempo parcial

ou fixos/asdescontinuos/as

0

4

0

25

4

21

0

5

7

Por obraou servizo

0

6

13

23

3

17

22

1

5

Ns/Nc

0

3

4

0

3

1

3

2

4

Total

1

22

44

98

67

118

32

31

51

Poboaciónconcellos

Menos de 2000

2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999

20 000 - 49 999Total Galicia

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Funcionarios/as

0

4

7

12

20

28

0

6

9

Eventual

1

1

5

10

7

11

2

7

4

Prácticas,formación ou

bolseiros/as

0

1

0

5

4

4

0

0

6

Colaboradores/asexternos/as

0

0

0

0

4

4

0

0

0

43 20 43 33 45 24 10 4 10 232



A información sobre a xestión dos asuntos culturais nos concellos de menos de 50 000 habitantes sería incom-pleta se quedase descoidada a indagación sobre o persoal técnico ou administrativo no que recae o traballo daxestión cultural do concello, cando non existe un departamento propio. Particularmente, tomando en considera-ción que esta é a situación máis habitual coa que se afronta a xestión cultural nos concellos en Galicia.

Concellos de menos de 50 000 hab. sen depto. administrativo de Cultura, pero dotados de persoal para axestión cultural

Proporción segundo o seu tamaño de poboación Proporción n.º de persoas por provincia

Así é, na enquisa do Mapa cultural de Galicia identificáronse 138 concellos sen departamento de Cultura espe-cífico, con 281 persoas adscritas á acción cultural. Máis de dous de cada tres destes concellos (68,1%) teñenmenos de 5000 habitantes. As provincias de Ourense e Lugo, con 60 concellos nesta categoría, albergan case odobre dos concellos das provincias atlánticas (A Coruña e Pontevedra suman 34 concellos), aínda que no conxuntodos 138 concellos a distribución sexa case a partes iguais entre as provincias orientais e as atlánticas (A Coruña ePontevedra suman 70 concellos, e Lugo e Ourense 68).

Do mesmo xeito que se observa na dotación do persoal dos concellos con departamento administrativo deCultura, o número total de persoas coas que contan os concellos sen este departamento é maior nas provincias atlán-ticas. Mais, novamente, as provincias orientais posúen maior número de persoas na xestión cultural nos concellosde menos de 5000 habitantes, en correspondencia co peso dos concellos desas provincias nesta categoría (adistribución de persoas nos concellos de menos de 5000 habitantes é a seguinte: Ourense, 53; Lugo, 45; Ponte-vedra, 31; A Coruña, 29).

Os 138 concellos que afirmaron contar con persoal para afrontar tarefas culturais, xunto cos outros 60 conce-llos que posúen departamento administrativo, representan conxuntamente case dous terzos dos 308 concellosgalegos de menos de 50 000 habitantes (64,3%). É dicir, 198 concellos confirmaron ter designado persoal paraatender asuntos culturais.

Como é de supor, o groso dos concellos que non teñen persoal asignado á xestión de labores de cultura consti-túeno aqueles que posúen menor entidade de poboación, en lóxica sintonía cunha menor capacidade orzamentaria.Así o ratifica a súa distribución por tamaño de poboación: son preferentemente concellos de menos de 5000habitantes, con maior presenza nas provincias orientais, os que non contan con recursos humanos cualificados parafacer fronte aos asuntos culturais.

0% 5% 10% 30% 40%

1,4%

25%15% 20% 35%

Base: 138 concellos

Pob. concellos20 000 - 49 999

10 000 - 19 999

5000 - 9999

2000 - 4999

Menos de 2000

10,9%

29,0%

39,1%

19,6%

26,7 %

21,7 %

33,1 %

18,5 %

Base: 281 persoas

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra


46


47

Número de concellos sen persoal asignado para xestionar labores de cultura, por provincia e tamaño de poboacióndo concello (concellos de menos de 50 000 habitantes)

Son 9 os concellos con máis de 5000 habitantes, entre os que colaboraron coa enquisa, os que non teñenestipulado persoal específico para o traballo relacionado coa cultura no concello. No tramo entre 5000 e menosde 10 000 hab., en Pontevedra: O Rosal, Salceda de Caselas, Salvaterra de Miño e Soutomaior; na Coruña: Arese Zas; en Lugo: Chantada. De 10 000 a menos de 20 000, só se identificaron dous concellos pontevedreses:Nigrán e O Grove.

Igual que no caso dos concellos que contan con departamento administrativo de Cultura, o habitual é que osconcellos galegos de menos de 50 000 habitantes conten cunha (65 concellos) ou dúas persoas (43 concellos)para atender os asuntos de cultura; se ben hai menos diversidade na dispoñibilidade destes recursos humanos,máis aló das dúas persoas (unha ou dúas persoas concentra o 78,3% dos 138 concellos sen departamento admi-nistrativo). Por riba das catro persoas atópanse os seguintes concellos: con 5 persoas, Arbo e O Porriño (Po); con6, Abegondo e Cambre (C); con 7, A Veiga (Ou) e Sada (C); con 8, Rianxo (C); e con 14, Sanxenxo (Po).

Persoal na xestión cultural nos concellos de menos de 50 000 hab. sen depto. administrativo de Cultura.Número de concellos e persoas por provincias

Da mesma maneira que se fixo ao examinar as características do persoal técnico ou administrativo dos con-cellos que contan con departamento de Cultura, a delimitación dos postos do persoal adscrito ás actividadesculturais nos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes sen departamento de Cultura examina catro varia-bles: postos, categorías profesionais, as funcións realizadas e os tipos de contrato.

Na primeira das variables, os postos, é de advertir que a clasificación viuse reducida a catro postos (en lugardos sete adoptados nos concellos con depto. de Cultura), en conformidade cunha resposta na organización doservizo cultural máis limitada. Nesta ocasión lógrase clasificar a todo o persoal do que se informa, se ben houboque peneirar polo miúdo as ocupacións coa axuda da información sobre as funcións, para distinguir cando

A Coruña342009

Lugo117100

19

Ourense2114000

35

Pontevedra24420

12

Galicia3729

720

75

Pob. concellosMenos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

N.º persoas naxestión cultural1234567814Total


41

Persoas18221880

12780

93

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

Concellos2010

4000000

34

Persoas202012

000000

52

Concellos1711

5000100

34

Persoas172215

000700

61

Concellos1011

1420001

29

Persoas1022

31610

000

1475

Concellos654316

622211

138

Persoas6588452410127

1614

281



48

un/unha animador/a sociocultural ou un/unha axente de desenvolvemento local, por exemplo, fan de programa-dores/as, meros/as técnicos/as executores/as, ou forman parte do persoal auxiliar ou de apoio á xestión cultural.Isto permite extraer a idea dunha maior ambigüidade e polivalencia na delimitación de postos e funcións candonon hai un depto. administrativo de Cultura que cando se conta con el.

Precisado o anterior, nos concellos sen departamento de Cultura as dúas ocupacións predominantes do per-soal de xestión cultural son as de “técnicos/as de xestión” (40,9%; 115 persoas) e “persoal de apoio” (37,4%;105 persoas). Os postos de “dirección ou coordinación” recortan o seu peso respecto dos anteriores (17,1%, 48persoas). Esta distribución de postos, a diferenza do caso de dispor de depto. administrativo propio, salvagardaa maior discrecionalidade dos/as responsables políticos/as locais á hora de decidir ou compartir a planificacióncultural destes concellos, xa que na maioría dos casos os/as “técnicos/as de xestión” executan liñas de actuaciónou actividades que lles veñen dadas.

Pecha a clasificación “outro persoal implicado” (4,6%; 13 persoas, case todas elas auxiliares administrativasdo concello sobre as que recae marxinalmente tramitar solicitudes de axudas).

A diferenza máis notable respecto á distribución dos postos atópase nos concellos da provincia de Pontevedra,onde “técnicos/as de xestión” e de “dirección ou coordinación” teñen pesos semellantes.

Postos do persoal de xestión cultural nos concellos de menos de 50 000 hab. sen depto. administrativo de Cultura, portamaño de poboación e provincia

A segunda das variables, a categoría profesional, ou clasificación do persoal segundo a valoración salarial dassúas responsabilidades, tivo un nivel de cobertura máis amplo que no caso dos concellos con depto. de Cultura.Identificouse o 63% das categorías profesionais do persoal sobre o que recae a xestión cultural. Novamente, asdúas categorías maioritarias foron os/as “diplomados/as” (grupo 2: 52 persoas; 29,4% do subtotal das categoríasprofesionais identificadas), seguen as posicións equiparables a “xefes/as de servizo” (grupo 3: 33 persoas;18,6%); a continuación atópanse os/as “auxiliares administrativos/as” (grupo 7: 29 persoas; 16,4%) e o grupodos/as “licenciados/as” (grupo 1: 25 persoas; 14,1%); pechan a relación os/as “oficiais administrativos/as”(grupo 5: 18 persoas; 10,2%), “axudantes non titulados/as” (grupo 4: 13 persoas; 7,3%), “peóns” e “subalternos/as”.


Director ou coord.11

16

10

11

0

10

8

9

21

Persoal de apoio17

34

22

25

7

37

15

20

33

Total64

94

57

56

10

93

52

61

75

Menos de 2000

2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999

20 000 - 49 999Total GaliciaA Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Técnico xestión31

39

22

20

3

43

23

28

21

48 115 105 281

Outro persoal5

5

3

0

0

3

6

4

0

13


49

Categorías profesionais do persoal de xestión cultural nos concellos de menos de 50 000 hab.sen depto. administrativo de Cultura, por tamaño de poboación

A terceira das variables, a delimitación das funcións, foi pródiga en respostas obtidas. Coas catro principaisfuncións conséguese clasificar ao 84% do persoal, facendo visibles tarefas técnicas ou de ensinanzas artísticasque quedaron ocultas na clasificación dos concellos con depto. administrativo de Cultura. Os datos outórganlleprimacía ás funcións de “programación, xestión e dinamización cultural” (115 persoas; 45,1%), funcións queagrupan os postos de “director/a ou coordinador/a” e unha parte substantiva dos/as “técnicos/as de xestión”. Todasas demais tarefas están moi distanciadas das anteriores.

Con pesos bastante similares, en segundo lugar, atópanse os “labores de apoio” (33 persoas; 12,9%), “admi-nistración” (31 persoas; 12,2%) e “servizo bibliotecario” (28 persoas; 11%), tarefas todas elas correspondentesaos postos de “persoal de apoio”. Pecha a clasificación unha categoría recollida literalmente das respostas, “aten-ción a todas as frontes da xestión cultural”, que ten o mesmo valor que as funcións de técnicos/as doutros servizospúblicos locais como “xuventude, turismo, informática” e un minúsculo grupo de “ensinanzas artísticas”.

Principais funcións desempeñadas polo persoal de xestión cultural dos concellos de menos de 50 000 hab. sen depto.administrativo de Cultura, por tamaño de poboación (sumas das catro principais funcións referidas)

Como se advertiu ao facer o exame da distribución dos postos do persoal da xestión cultural, nos concellosgalegos de menos de 50 000 habitantes que non contan con depto. administrativo de Cultura, aínda que sexanmoi diversas as tarefas desenvolvidas, as funcións de dirección son bastante máis limitadas. Á dirección corres-póndelle facer propostas, delimitar liñas de actuación, unha marxe de manobra máis limitada cando o concellonon dispón de depto. administrativo propio de Cultura.

Tras a delimitación dos postos, categorías e funcións, a cuarta e última das variables na caracterización dopersoal técnico ou administrativo con que contan os concellos galegos de menos de 50 000 hab. sen depto.


Grupo 11111

300

25

Grupo 21716

910

052

Grupo 36

14760

33

Grupo 412280

13

Grupo 549131

18

Grupo 6001012

Grupo 712

7442

29

Subtotalidentificado

53612831

4177

Ns/Nc11332925

6104

Total117155

858714

281


Grupo 8221005

Programación,xestión,

dinamizacióncultural

24462616

3115

Admón.89473

31

Servizobibliotecario

411

490

28

Laboresde apoio

69

1242

33

Ensinanzasartísticas

221005

Técnicosxuventude,

turismo,informática

27120

12

Atención atodas as

frontesda xestión

cultural63300

12

Subtotal dosidentificados

52875138

8236

Ns/Nc10

6300

19

Total62935438

8255



50

administrativo de Cultura é a dos réximes de contratación. Ao fixar novamente a atención na distinción entre per-soal con contratos indefinidos e temporais, o que se observa é o considerable aumento da temporalidade, maio-ritaria sen paliativos tanto se o referente é o conxunto destes concellos, como se o son os subconxuntosprovinciais; así o ilustra o seguinte gráfico de proporcións. Ao tomar novamente o referente temporalidade dos edas asalariadas galegas no último cuadrimestre do 2008 (29,9%)5, as distancias son elocuentes. A temporalida-de, como medida da precariedade nos empregos, é nesta ocasión máis pronunciada nos concellos das provinciasmeridionais.

Tipos de contrato dos traballadores do depto. administrativo de Cultura, dos concellos de menos de 50 000 hab.,% por provincia

Ben é certo que as proporcións de temporalidade do persoal sobre o que recaen as xestións culturais nosconcellos sen depto. administrativo propio están vinculadas co pequeno tamaño de poboación dos concellos: 66dos 75 concellos teñen menos de 5000 hab., o que explica en boa medida que sexan eles os que contraten unmaior número deste persoal (o 56,2% dos efectivos). Invértense as relacións con respecto aos concellos quecontan con depto. administrativo de Cultura, nestes só se identificaron 12 concellos de menos de 5000 hab., dos60 concellos con depto. propio, nos que estaba contratado só un 9,9% dos recursos humanos.

Nos concellos galegos de menos de 50 000 hab. sen depto. administrativo de Cultura, un de cada tres con-tratos do persoal de xestión cultural é “por obra ou servizo” (98 persoas; 34,9% do total dos contratos); a conti-nuación están os contratos “indefinidos a tempo completo” (59 persoas; 21% dos contratos). Séguenlle con pesosbastante parellos “funcionarios/as” (46 persoas; 16,4%) e “eventuais” (41 persoas; 14,6%). E xa por baixo do10% dos efectivos, os/as contratados/as como “interinos/as” (26 persoas; 9,3%), “indefinidos/as a tempo parcialou fixos/as descontinuos/as” (7 persoas; 2,5%) e “colaboradores/as externos/as” (2 persoas).


5 INE: EPA IV trimestre 2008, op. cit.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

54,8%

32,8%

65,6%

42,3%

57,7%

61,3%

45,2%

59,4%

37,3%

39,9%

Temporais

Indefinidos

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia


51

Situación laboral dos/as traballadores/as dos concellos de menos de 50 000 hab. sen depto. administrativo de Cultura

Os contratos de “funcionarios/as” e “interinos/as” empréganse preferentemente nos concellos por riba dos5000 hab., por baixo deste límite adóptanse as restantes modalidades.


Interinos/as2

3

1

18

2

3

2

2

19

Indefinidos/as atempo completo

11

32

11

5

0

15

16

14

14

Indefinidos/as atempo parcial

ou fixos/asdescontinuos/as

2

0

0

5

0

5

0

2

0

Por obraou servizo

29

40

20

8

1

37

20

25

16

Ns/Nc1

0

1

0

0

0

0

1

1

Total64

94

57

56

10

93

52

61

75

PoboaciónconcellosMenos de 2000

2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999


Lugo

Ourense

Pontevedra

Funcionarios/as6

8

10

15

7

22

6

4

14

Eventual13

11

12

5

0

10

7

13

11

Colaboradores/asexternos/as

0

0

2

0

0

1

1

0

0

46 26 59 7 98 41 2 2 281



2. TÉCNICOS/AS E ANIMADORES/ASSOCIOCULTURAIS



55

2.1. A conveniencia ou o rexeitamento de técnicos/as ou animadores/as socioculturais

No contexto da modernización da sociedade galega, os/as expertos/as ou profesionais da cultura acaban de che-gar, se ben o seu papel na dinamización e no desenvolvemento cultural dos territorios locais é substantivo. Assúas funcións de programación ou xestión de propostas culturais contribúen á institucionalización da políticacultural nos concellos e asentan prácticas de consumo que colaboran no desenvolvemento social. É por iso quena enquisa do Mapa cultural de Galicia se prestou atención ás opinións sobre a súa conveniencia, cuantificacióne valoración de habilidades, coñecementos e aptitudes.

A conveniencia de técnicos/as de cultura ou animadores/as socioculturais é amplamente aceptada (o 94,1%cre que son convenientes). Tan só 16 concellos dos enquisados (5,9% dos 273 concellos) non subscriben a idea:son concellos de baixa entidade de poboación (15 deles teñen menos de 5000 habitantes e só un, Muxía, tenmáis), e ourensáns a metade deles.

Conveniencia de dispoñer de técnico/a cultural ou animador/a sociocultural nos concellos de menos de 50 000 hab.

A resposta era previsible dada a importancia acadada pola cultura na política local nos últimos lustros. Así oconfirma a comparación destes resultados cos da enquisa do Mapa cultural de Galicia de hai dúas décadas (Bou-zada et al. 1991: 33). Naquel entón, o 66,3% dos concellos galegos de menos de 50 000 hab. confirmaron anecesidade dun/dunha técnico/a ou animador/a cultural (203 concellos), fronte ao 83,4% de comezos de 2009(257 concellos dos 308 con menos de 50 000 hab.).

O rexeitamento atopado relaciónase, circunstancialmente, máis coas limitacións orzamentarias, marcadascarencias de persoal e poboacións avellentadas e dispersas, que cun rexeitamento ideolóxico a contar cun/cunhatécnico/a ou animador/a cultural.

As razóns polas que se xustifica a necesidade ou interese de poder contar con profesionais da xestión culturalnos concellos, tras destilar as tres principais polas que foron consultados cunha pregunta aberta, concéntranse en:

• “Ofrecer un servizo profesional na área de Cultura”, 34,4% das respostas.• “Ofertar, fomentar, difundir as actividades e contidos culturais”, 26,6%.• “Xestionar, administrar, dar un servizo de cultura aos cidadáns”, 23,8%.

%89,792,698,1

100,0100,094,1%

Totalconcellos

7894543215

273

PoboaciónconcellosMenos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total Galicia

Siconveniente

7087533215

257

Nonconveniente

87100

16

%10,37,41,90,00,0

5,9%


56

Tan só 8 concellos se abstiveron de contestar esta cuestión (2,2%), o 13% dos concellos restantes argumenta-ron razóns que se poderían agrupar, polo seu sentido, coa xestión municipal dos servizos: “atender e optimizar osrecursos no servizo ás demandas da poboación do concello”.

É dicir, as respostas cualitativas concéntranse en argumentar a necesidade de ofertar actividades culturais eoptimizar a xestión deses servizos. Estas respostas avalan representacións da cultura como un servizo máis quedeben desenvolver os concellos, nese proceso de institucionalización e progresiva profesionalización dos servizosde cultura a nivel local.

Os que argumentaron en contra desa necesidade confirman a circunstancialidade de factores coñecidos comoo “pequeno tamaño do concello” (8 opinións), a “carencia de orzamentos” (3 opinións) ou a “existencia doutraspersoas ou áreas do concello que cobren esa necesidade” (4 opinións).

2.2. Cuantificación e distribución dos/as técnicos/as ou animadores/as socioculturais

A comezos de 2009, eran 202 os/as técnicos/as ou animadores/as socioculturais que estaban traballando na xes-tión cultural nos concellos galegos menores de 50 000 habitantes. Facíano en 146 concellos dos 273 en que seobtivo resposta (53,5% dos concellos).

A relación entre o número de profesionais da intervención cultural pública local e o número de concellos quecolaboraron coa enquisa (273 concellos) amosa unha maior dotación destes recursos humanos a medida que seincrementa a poboación dos concellos, aínda que é no tramo dos concellos de máis de 10 000 hab. e menos de20 000 onde é maior a relación.

Dos 127 concellos sen técnico/a ou animador/a sociocultural, 104 tiñan menos de 5000 habitantes (o81,8%). Chama a atención nesta categoría, pola súa singularidade, o Concello de Ponteareas (Pontevedra),o único de máis de vinte mil persoas sen profesionais da intervención cultural.

Concellos e profesionais da intervención cultural, segundo o tamaño de poboación, nos concellosde menos de 50 000 hab.

A distribución provincial dos concellos galegos de menos de 50 000 hab. sen profesional da intervención cul-tural é acentuada nas provincias orientais, en coherencia coa maior presenza desta característica nos concellosde menos de 5000 habitantes.


N.º concelloscolaboradores

(A)7894543215

273

N.º técnicos ouanimadores

socioculturais(B)1963514920

202

Relación n.ºtécn./conc.

(B/A)0,240,670,941,531,330,74

Concellos conprofesional da

intervención cultural1850382614

146

Pob. concellosMenos de 20002000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total Galicia

Concellos senprofesional da

intervención cultural604416

61

127


57

Distribución provincial dos concellos de menos de 50 000 hab., sen técnico/a ou animador/a sociocultural

O habitual nos concellos que contan con técnico/a ou animador/a sociocultural é que este/a sexa un/unha (110concellos, o 40,3% dos 273 concellos). Con dous/dúas só hai 25 concellos (9,2%) e con máis, 11 (4%). Carac-terízanse estes últimos pola súa excepcionalidade. Con tres destes profesionais contaban sete concellos: na Coruña,os concellos de Arteixo, Boqueixón, Neda, Noia, Sada; en Ourense, Allariz; en Pontevedra, Ribadumia e Vilanova deArousa. Só tres concellos identifican máis de tres técnicos/as ou animadores/as socioculturais: dous concellos daCoruña, Boiro (5 persoas) e Rianxo (6 persoas); e un de Pontevedra, Sanxenxo (7 persoas).

Con anterioridade apuntouse que a incorporación de técnicos/as de cultura e animadores/as socioculturais aosconcellos galegos de menos de 50 000 habitantes é relativamente recente. A información cualitativa obtida dasentrevistas con profesionais da intervención cultural, políticos/as locais e o referente histórico da institucionaliza-ción dos servizos culturais en Galicia ou no resto de España así o indican. Mais, co obxecto de poder ter unhaimaxe máis axustada deste feito, na enquisa do II Mapa cultural de Galicia preguntouse polo ano de inicio daactividade do/a primeiro/a dos/as técnicos/as ou animadores/as socioculturais dos/as que dispoñen os concellos.As respostas obtidas cubriron o espectro dos 146 concellos que contaban con profesionais da intervencióncultural, coa excepción do Concello da Estrada (Pontevedra, concello de 21 886 hab. o 1 de xaneiro de 2008).

Segundo a información subministrada nos concellos, o profesional da intervención cultural máis antigo incor-porouse en 1983, no Concello de Neda (A Coruña). A partir dese primeiro ano, e co obxecto de resumir a infor-mación, clasificáronse os anos de inicio da actividade dos profesionais dos servizos culturais por lustros.

A imaxe que se desprende da incorporación destes/as profesionais mostra un ritmo máis moderado nos pri-meiros dez anos: ata 1993, 33 concellos tiñan incorporados polo menos un/unha técnico/a ou animador/a socio-cultural (22,8% dos concellos que contaban con profesionais da intervención cultural a comezos de 2009). Oritmo de altas de profesionais nos concellos acrecentouse nos últimos 15 anos, cun lixeiro maior número, 40novos concellos (27,6%), ao comezo deste subperíodo, no quinquenio 1994-1998.

Técnicos/as e animadores/as socioculturais

58

Base: 127 concellos

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

24

12

33


58

En resumo, e a grandes trazos, no período de 25 anos que vai de 1983 ata 2008, un de cada tres concellosgalegos de menos de 50 000 habitantes que contan con profesionais da intervención cultural admitíronos no seucadro de persoal na primeira década; os restantes concellos sumáronse a razón de un cuarto cada cinco anos.

Distribución provincial da incorporación de técnicos/as ou animadores/as socioculturais, por lustros, nos concellosde menos de 50 000 hab.

A análise provincial amosa marcadas diferenzas. Os concellos da Coruña son os que en maior número incor-poraron técnicos/as ou animadores/as socioculturais, en cada un dos cinco lustros (65 concellos nos 25 anos;44,8% do total rexistrado; 71,4% dos 91 concellos de menos de 50 000 hab. da provincia), cun importante pulono final do período. En Pontevedra, o número de concellos que admitiron profesionais da intervención culturalentre o seu persoal redúcese a pouco máis da metade dos coruñeses (34 concellos nos 25 anos; 23,4% do totalrexistrado; 56,7% dos 60 concellos de menos de 50 000 hab. da provincia), cunha subliñable desaceleración noúltimo lustro. Os concellos das provincias orientais, Lugo (29 concellos nos 25 anos; 20% do total rexistrado;43,9% dos 66 concellos de menos de 50 000 hab. da provincia) e Ourense (17 concellos nos 25 anos; 11,7%do total rexistrado; 18,7% dos 91 concellos de menos de 50 000 hab. da provincia), tiveron incorporacións des-tes profesionais máis modestas.


1983-19885222

11

1989-19939616

22

1994-19981477

1240

1999-20031383

1034

2004-200824644

38

A CoruñaLugoOurensePontevedraTotal Galicia

Total65291734

145

25

20

15

10

5

0

1983-1988 1994-19981989-1993 1999-2003 2004-2008

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra


59

2.3. Valoración das habilidades e cualificacións que deben posuír os/as técnicos/as ou animadores/as socioculturais

O apartado dedicado aos/ás técnicos/as e animadores/as culturais péchase examinando a valoración sobre ashabilidades e cualificacións que se entende que deben posuír. Empréganse nesa tarefa as medias ponderadas daspuntuacións asignadas nos concellos á relevancia dunha listaxe de dez destas.

Se na escala do 1 ao 5, onde 1 é “nula importancia” e 5 “máxima relevancia”, o 3 representa a aprobaciónou o acordo mínimo respecto dunha determinada característica persoal ou formativa que se entende que debeposuír un/unha profesional da xestión cultural, nove das dez características sobre as que se solicitou avaliaciónforon valoradas positivamente.

Entre as nove características avaliadas co aprobado pódese distinguir entre aquelas que logran unha puntua-ción media de 4,3 ou máis, nas que predomina a valoración das habilidades ou destrezas persoais, e aquelasoutras que reciben puntuacións ponderadas entre o 3 e o 3,7, nas que prevalecen os coñecementos e as aptitudes.

Valoración das habilidades e cualificacións que deben posuír os/as técnicos/as de cultura nos concellos de menosde 50 000 hab. (medias ponderadas)

No primeiro grupo de características, as máis valoradas e con predominio das habilidades, atópanse: “unhapersoa activa, con dinamismo e iniciativa” (media ponderada de 4,7), “unha persoa con capacidade de traballoen equipo”, “unha persoa con ideas renovadoras e con creatividade” (ambas cunha media ponderada de 4,4) e“unha persoa vocacional, implicada na acción sociocultural” (media ponderada de 4,3). Neste bloque, o únicocoñecemento subliñado é o de “unha persoa que coñeza a cultura do concello e o seu tecido sociocultural” (mediaponderada de 4,3).

No seguinte grupo de características, por baixo das anteriores en puntuación e con maior importancia das cua-lificacións, encóntranse: “unha persoa con coñecementos teóricos sobre xestión/animación sociocultural” (mediaponderada de 3,7), “unha persoa con boa formación académica con independencia do título acadado”(media ponderada de 3,4) e “unha persoa con experiencia previa como técnico/a de cultura” (media ponderadade 3,0). Neste grupo de coñecementos e aptitudes a única habilidade considerada foi a de “unha persoa con capa-cidade mediadora” (media ponderada de 3,6).

Queda fóra de obter unha valoración de mínimos “unha persoa con coñecementos xurídicos, administrativos einstitucionais” (media ponderada de 2,6).

Técnicos/as e animadores/as socioculturais

Habilidade ou cualificación

4,7

4,4

4,4

4,3

4,3

3,7

3,6

3,4

3,0

2,6

Media

Dinamismo e iniciativa

Capacidade de traballo en equipo

Capacidade creativa e de innovación

Coñecemento da cultura e do tecido social do concello

Vocación, implicación na acción sociocultural

Coñecemento teórico da xestión e animación sociocultural

Capacidade mediadora

Boa formación académica con independencia do título acadado

Experiencia previa

Coñecementos xurídicos, administrativos e institucionais


60

Así pois, aínda que practicamente todas as características sobre as que se consultou son apreciadas como pro-piedades que debe posuír un/unha técnico/a de cultura, as habilidades son máis valoradas que as cualificacións.Esta maior confianza nas capacidades persoais e sociais para ese posto, que na formación, estipula unha xerar-quía de necesidades que subliña o prioritario da dinamización, colaboración, creación ou implicación na vidasocial do concello.



3. PRIORIDADES CULTURAIS E DEINFRAESTRUTURAS SOCIOCULTURAIS



63

A identificación das prioridades culturais e das dotacións de infraestruturas existentes, convenientes e previstasconstitúe o obxecto deste apartado. Na súa confección empréganse as respostas a catro cuestións con bateríasde categorías que informan deses aspectos.

3.1. Prioridades culturais dos concellos

Nos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes solicitouse que ordenasen por importancia unha bateríade 15 propostas, 12 delas empregadas no anterior Mapa cultural de Galicia6. As respostas ponderadas recóllensena seguinte táboa, en que a numeración de categorías reflicte a orde de preferencia, onde 15 representaría a máxi-ma prioridade.

Clasificación das prioridades culturais nos concellos menores de 50 000 hab. segundo o tamaño de poboación(medias ponderadas)

Prioridades culturais dos concellos

1. Posta en marcha ou mantemento de equipamentos

socioculturais

2. Subvencións económicas a entidades socioculturais

3. Persoal

4. Bibliotecas

5. Música

6. Actividades culturais relacionadas co turismo

7. Actividades teatrais

8. Artes plásticas

9. Actividades relacionadas coa imaxe (cine, vídeo, fotografía, etc.)

10. Cultura tradicional (actividades etnográficas, recuperación

vellas prácticas)

11. Actividades culturais relacionadas co desenvolvemento

12. Actividades ou equipamentos deportivos

13. Cultura galega (expresións culturais que actualizan o

sentirse galegos)

14. Outras

15. Patrimonio

11,7

10,2

9,5

8,3

8,2

8,0

7,9

7,9

7,8

7,8

7,7

7,7

6,6

3,2

0,7

Total< 50 000

11,3

9,9

11,1

9,5

11,3

5,3

10,4

7,1

9,3

6,9

5,7

5,5

10,0

3,4

2,8

13,8

11,3

10,9

9,7

9,2

6,6

9,3

7,8

9,2

7,0

6,3

4,9

12,6

3,4

3,7

11,6

11,1

9,6

8,1

8,6

7,7

8,0

8,3

8,0

7,8

6,8

6,3

8,3

3,3

0,8

12,1

10,2

8,6

7,7

7,4

8,7

7,2

8,0

7,2

7,9

8,4

8,8

4,8

3,0

0,0

2000-4999

10,8

9,1

9,4

8,2

8,0

8,6

7,6

7,7

7,4

8,3

8,3

8,9

4,6

3,3

0,0

Menos de2000

5000-9999

10 000-19 999

20 000-49 999

6 Na enquisa do II MCG engadíronse dúas novas categorías: “Actividades culturais relacionadas co desenvolvemento” e “Actividadesculturais relacionadas co turismo”; así mesmo, desdobrouse a que no MCG (Bouzada et al. 1991) se enunciaba como “Teatro ecine” en dúas: “Actividades relacionadas coa imaxe (cine, vídeo, fotografía, etc.)” e “Actividades teatrais”.


64

Os resultados mostran distinta orde de preferencia no conxunto dos concellos galegos de menos de 50 000habitantes, respecto aos cinco estratos deses concellos clasificados segundo o tamaño de poboación.

No conxunto total dos concellos as tres principais prioridades (medias ponderadas entre 11,7 e 9,5 sobre 15)teñen que ver coa “posta en marcha ou mantemento de equipamentos socioculturais”, “subvencións económicasa entidades socioculturais” e “persoal”. Deseguido atópanse as “bibliotecas” e a maioría das actividades sobre asque se pediu avaliación (nunha galla que vai dunhas medias ponderadas do 8,3 ao 7,7 sobre 15). Por baixo dasanteriores, pechan a relación de prioridades culturais: “cultura galega (expresións culturais que actualizan o sen-tirse galegos)”, “outras” e “patrimonio”.

Pero, como se advertiu, hai variacións na xerarquización e na intensidade, segundo o estrato de poboación dosconcellos. As coincidencias en todos os estratos danse na máxima prioridade asignada á “posta en marcha oumantemento de equipamentos socioculturais”, así como nas dúas categorías que pechan a relación: “outras” e“patrimonio”. Fóra das anteriores hai variacións significativas.

Nos concellos con menos tamaño de poboación (< 5000 hab.), adquire especial relevancia a prioridade das“actividades ou equipamentos deportivos”, relegadas a posicións máis modestas nos estratos de maior poboación.Máis moderadamente en intensidade, acontece o mesmo coa primacía outorgada ás “actividades culturais rela-cionadas co turismo” e as “actividades culturais relacionadas co desenvolvemento”.

Nos concellos a partir de 5000 hab., cobra un inusitado interese a “cultura galega (expresións culturais queactualizan o sentirse galegos)”, moi especialmente nos concellos de entre 10 000 e < 20 000 hab. (media pon-derada de 12,6 sobre 15), relegada a posicións e intensidades cativas nos concellos de < 5000 hab. Nestes últi-mos valóranse máis as expresións da “cultura tradicional (actividades etnográficas, recuperación de vellasprácticas)”.

A dotación de “bibliotecas” ou actividades como a “música”, o “teatro” e a “imaxe (cine, vídeo, fotografía,etc.)” valóranse con maior intensidade nos concellos de máis de 10 000 habitantes.

Por último, con diferenzas de intensidades menos diverxentes atópanse as “subvencións económicas a enti-dades socioculturais”, as necesidades de “persoal” (galladas entre medias ponderadas entre 11,1 e 8,6 sobre 15)e, por baixo das anteriores, as actividades relacionadas coas “artes plásticas” (galla entre 7,1 e 8,3 sobre 15).

En resumo, as prioridades relaciónanse, en primeiro lugar, coa necesidade de imprimirlles vida aos equipa-mentos ou coa demanda dalgúns deles (bibliotecas, dotacións deportivas), o que está en sintonía coa demandade persoal. En segundo lugar está o apoio ao tecido asociativo. Finalmente sitúanse as prioridades referidas aodesenvolvemento de actividades que, no caso dos concellos máis pequenos (< 5000 habitantes), vincúlanseao desenvolvemento socioeconómico, mentres que nos concellos de maior tamaño de poboación pasan primeiropolas expresións culturais galegas, a música, o teatro e a imaxe.

Ollando as prioridades culturais expresadas polos concellos galegos ante a enquisa do MCG (Bouzada et al.1991) de hai vinte anos, resulta sorprendente que a gradación das necesidades volva trazar o mesmo itinerario.Repítense as prioridades de atención aos equipamentos, ou á demanda de bibliotecas e necesidades de tipodeportivo, seguidas do ineludible apoio ás entidades socioculturais, por diante de ter que desenvolver actividadesespecíficas. Teimosa xerarquía de carencias que delimita unha das dimensións estruturais da situación sociocul-tural dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes.

3.2. Infraestruturas culturais dispoñibles

Despois de albeitar nas prioridades, cómpre inventariar o equipamento de infraestruturas socioculturais dosconcellos, cuestión sobre a que se preguntou solicitando a identificación da súa propiedade: municipal, privada(asociacións, ONG, fundacións…) ou doutros organismos públicos (Deputación, Xunta, Administración do Estado).



65

Para facilitar a resposta desta cuestión apuntáronse 13 infraestruturas e a posibilidade de anotar outras, o quedeu lugar a cinco categorías máis tras o tratamento da información. A información sintetízase en varias táboas.

A análise das dotacións socioculturais comeza reparando na súa titularidade. Como é de supor, a titularidademunicipal destas infraestruturas é a máis frecuente (1871 equipamentos), triplica con folgura as infraestruturasde titularidade privada (580) e identifica o limitado número das de titularidade doutras administracións públicas(93). Clasificado o seu número por tramos, as dúas máis abondosas son os “centros socioculturais polivalentes”(606) e as “bibliotecas” (392). A distancia das anteriores, con existencias moi similares, atópanse as “casas decultura” (263), as “escolas de música, arte, baile ou danza” (260) e as “salas de arte ou exposicións” (241).Pechan o tramo de infraestruturas socioculturais máis numerosas (por riba de 100 espazos) os “arquivos” (155),os “auditorios ou teatros” (155) e os “museos” (116).

Entre as infraestruturas socioculturais máis abondosas, as únicas en que a presenza da propiedade privada sefai notar é no caso das “escolas de música, arte, baile ou danza” (98 das 260 identificadas; 37,7%). Á marxedas anteriores, entre as infraestruturas con menor presenza, a propiedade privada ten pesos relevantes nas “ludo-tecas” (22 de 66 identificadas; 33,3%), nas “radios locais” (20 de 54 identificadas; 37,0%), nos “cines” (18 de37 identificados; 48,6%) e nas ”televisións locais” (11 das 16 identificadas; 68,8%).

A escasa presenza das infraestruturas socioculturais doutras administracións públicas (das deputacións,autonómicas ou estatais) faise visible nas “casas da xuventude” (11 das 53 identificadas; 20,8%) ou nas “infraes-truturas singulares” (2 de 9).

Infraestruturas culturais dispoñibles nos concellos menores de 50 000 hab. segundo o tipo de titularidade

Prioridades culturais e de infraestruturas socioculturais

Tipoloxía de infraestruturas

Centros socioculturais polivalentesBibliotecasCasas da culturaEscolas de música, arte, baile, danzaSalas de arte ou exposiciónsArquivosAuditorios ou teatrosMuseosCentros ou locais sociaisLudotecasRadio localCasas da xuventudeCinesCentros de ocio infantís, xuvenís, da 3ª idadeCasas de aldea/locais veciñais/vellas escolasTelevisión localInfraestructuras singularesCentro de interpretación do patrimonioTotal

449320215153172124118

7862443338191417

555

1871

Municipais(A)

606392263260241155155116816654533718171695

2544

1713

599

1049201

11010020

93

14059439860213329172220

418

30

1120

580

Privadas(B)

Deputacións/Auton./Estatais (C)

Total


66

Da distribución das infraestruturas socioculturais segundo as provincias, hai que subliñar:• A notable diferenza no número destes espazos nas provincias atlánticas respecto das orientais.• En termos xerais, nas provincias mantense a mesma clasificación das infraestruturas máis numerosas

descrita para o conxunto dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes.A Coruña é a provincia atlántica con máis infraestruturas socioculturais, coas seguintes excepcións: na pro-

vincia de Pontevedra é maior o número de “casas de cultura” (105 en Pontevedra, por 74 na Coruña), “cines”(18 en Pontevedra, por 10 na Coruña) e “casas de aldea/locais veciñais/vellas escolas” (18 en Pontevedra, por10 na Coruña); e na provincia de Lugo, o número de “centros de ocio da terceira idade”.

Infraestruturas culturais dispoñibles nos concellos menores de 50 000 hab. segundo a provincia e o tipo de titularidade



Centros socioculturais polivalentesBibliotecasCasas da culturaEscolas de música, arte, baile, danzaSalas de arte ou exposiciónsArquivosAuditorios ou teatrosMuseosCentros ou locais sociaisLudotecasRadio localCasas da xuventudeCinesCentros de ocio infantís, xuvenís, da 3ª idadeCasas de aldea/locais veciñais/vellas escolasTelevisión localInfraestruturas singularesCentro de interpretación do patrimonioTotal

209

114

63

50

68

45

48

30

35

17

17

12

7

1

0

2

0

2

720

A CoruñaA B C

61

19

10

40

16

11

13

9

16

10

8

1

3

0

0

3

0

0

220

3

6

1

1

3

3

1

1

0

0

0

5

0

1

0

0

2

0

27

54

54

29

24

29

24

18

7

19

7

5

9

2

8

1

2

3

0

295

LugoA B C

4

6

0

11

6

2

2

9

0

6

4

0

3

0

0

3

1

0

57

2

1

0

1

2

2

0

4

1

0

0

3

0

0

0

0

0

0

16

84

67

42

35

21

22

11

16

8

7

2

8

3

3

0

0

2

1

332

OurenseA B C

29

5

12

9

9

3

0

4

1

1

5

1

1

3

0

1

0

0

84

6

2

1

1

2

3

1

3

1

0

1

0

0

0

0

0

0

0

21

102

85

81

44

54

33

41

25

0

13

9

9

7

2

16

1

0

2

524

PontevedraA B C

46

29

21

38

29

5

18

7

0

5

3

2

11

0

0

4

1

0

219

6

4

3

6

2

2

2

1

0

0

0

3

0

0

0

0

0

0

29

449

320

215

153

172

124

118

78

62

44

33

38

19

14

17

5

5

5

1871

Total GaliciaA B C

140

59

43

98

60

21

33

29

17

22

20

4

18

3

0

11

2

0

580

17

13

5

9

9

10

4

9

2

0

1

11

0

1

0

0

2

0

93

Nota: A, municipais; B, privadas; C, doutras administracións públicas.


67

Infraestruturas culturais dispoñibles nos concellos menores de 50 000 hab. segundo o tamaño de poboación e otipo de titularidade

O exame da distribución de infraestruturas por tamaño de poboación dos concellos, tomando como referentea clasificación das máis abondosas, confirma que “centros socioculturais polivalentes” e “bibliotecas” son as dúasinfraestruturas máis frecuentes, con independencia do tamaño do concello. A excepción póñena os concellos deentre 10 000 e 20 000 habitantes, nos que hai máis “escolas de música, arte, baile ou danza” que “bibliotecas”,debido á importante contribución das asociacións cívicas nesta tipoloxía.

No resto de infraestruturas, cada un dos tramos de poboación nos que se inclúen os concellos mostra lixeirasvariacións respecto á xerarquía das máis numerosas que estipula o conxunto dos concellos. Coa excepción dosconcellos de menos de 2000 habitantes, que teñen máis “locais sociais” (19) que “auditorios” (7), no restodos concellos as infraestruturas máis frecuentes móvense dentro do abano identificado: “casas de cultura”, “escolasde música, arte, baile ou danza”, “salas de arte ou exposicións”, “arquivos”, “auditorios ou teatros” e “museos”.

Un enfoque distinto no cómputo das infraestruturas consistiría en reparar nos concellos que contan con elas,un criterio máis axustado na avaliación da súa difusión. Seguindo este criterio, confírmase que as oito infraestru-turas máis abondosas son tamén aquelas que teñen máis difusión no conxunto dos concellos, aínda que axerarquía de espallamento non coincida coa das máis numerosas.



Centros socioculturais polivalentesBibliotecasCasas da culturaEscolas de música, arte, baile, danzaSalas de arte ou exposiciónsArquivosAuditorios ou teatrosMuseosCentros ou locais sociaisLudotecasRadio localCasas da xuventudeCinesCentros de ocio infantís, xuvenís, da 3ª idadeCasas de aldea/locais veciñais/vellas escolasTelevisión localInfraestruturas singularesCentro de interpretación do patrimonioTotal

74

62

33

19

16

24

6

12

17

6

2

4

1

10

0

0

3

1

290

26

4

11

7

3

5

0

1

0

0

0

1

1

3

0

0

1

0

63

3

5

1

2

3

5

1

1

2

0

1

0

0

1

0

0

0

0

25

120

94

60

36

45

31

32

17

28

11

5

10

3

2

10

2

1

2

509

15

8

11

16

4

3

3

10

3

2

0

3

0

0

0

2

0

0

80

2

5

2

1

2

2

2

3

0

0

0

2

0

0

0

0

0

0

21

151

71

71

36

50

31

42

12

8

11

8

9

5

0

1

1

0

1

508

45

23

12

19

12

2

13

8

0

9

3

0

2

0

0

1

1

0

150

2

2

0

0

1

1

0

2

0

0

0

2

0

0

0

0

1

0

11

48

54

37

35

35

28

20

23

1

11

10

8

9

1

6

1

1

1

329

19

4

0

34

19

3

1

7

9

8

11

0

7

0

0

3

0

0

125

8

1

2

5

3

2

1

2

0

0

0

4

0

0

0

0

0

0

28

56

39

14

27

26

10

18

14

8

5

8

7

1

1

0

1

0

0

235

35

20

9

22

22

8

16

3

5

3

6

0

8

0

0

5

0

0

162

2

0

0

1

0

0

0

1

0

0

0

3

0

0

0

0

1

0

8

449

320

215

153

172

124

118

78

62

44

33

38

19

14

17

5

5

5

1871

140

59

43

98

60

21

33

29

17

22

20

4

18

3

0

11

2

0

580

17

13

5

9

9

10

4

9

2

0

1

11

0

1

0

0

2

0

93

Total< 50 000A B C

20 000-49 999

A B C

10 000-19 999

A B C

5000-9999

A B C

2000-4999

A B C< 2000

A B C

Nota: A, municipais; B, privadas; C, doutras administracións públicas.


68

Número de infraestruturas culturais dispoñibles nos concellos menores de 50 000 habitantes

As “bibliotecas” teñen presenza en practicamente todos os concellos (só un dos 273 concellos non ten unha).O seu espallamento é maior ca o da máis abondosa infraestrutura, os “centros socioculturais polivalentes”, ausen-tes en 63 concellos (presenza do 77%), aínda que tamén é certo que estes centros, nos concellos que contan coneles, teñen unha maior diseminación, chegan a máis parroquias que ningún outro.

As tres seguintes infraestruturas volven alterar a orde das máis abondosas, atendendo á súa presenza nos con-cellos. O primeiro lugar correspóndelle ás “escolas de música, arte, baile e danza” (presenza en 183 concellos,67%), das que máis dun terzo (37,7%) son privadas. Logo están as “salas de arte ou exposicións” (presentes en166 concellos, 60,8%). Pechan este subgrupo as “casas de cultura” (157 concellos, 57,5%).

“Arquivos”, “auditorios ou teatros” e “museos”, o subgrupo que pecha as oito infraestruturas máis numerosas,gardan a mesma orde que lle corresponde á súa presenza no número de concellos que contan con elas.

A comparación do recollido hai dúas décadas no MCG (Bouzada et al. 1991) con algunhas das infraestrutu-ras aquí examinadas dá conta do importante esforzo realizado por dotar os concellos de medios para o desenvol-vemento de servizos culturais. As cifras recollidas na seguinte táboa son elocuentes, constatan tanto o incrementodas infraestruturas como a súa diseminación xeográfica polos concellos. Reparando nas dúas onde as diferenzasson máis notables, obsérvase que en relación ás “bibliotecas” o tempo transcorrido permitiu que practicamentetodos os concellos se puidesen dotar de polo menos unha delas; e no que se refire ás “casas de cultura”, o seunúmero practicamente quintuplícase, reducíndose en máis da metade o número de concellos sen elas (do 82,3%dos concellos, a 37,7%).



Bibliotecas

Centros socioculturais polivalentes

Escolas de música, arte, baile, danza

Salas de arte ou exposicións

Casas da cultura

Arquivos

Auditorios ou teatros

Museos

Ludotecas

Casas da xuventude

Radio local

Cines

Centros ou locais sociais

Televisión local

Centros de ocio infantís, xuvenís, da 3ª idade

Infraestruturas singulares

Casas de aldea/locais veciñais/vellas escolas

Centro de interpretación do patrimonio

1

63

90

107

116

130

156

180

217

222

225

241

251

258

263

266

269

269

0

6

7

11

10

9

0

3

2

1

0

1

2

0

0

5

0

0

0

27

24

20

31

9

6

7

14

5

2

4

1

1

1

0

0

1

1

224

123

144

120

124

136

104

76

49

49

43

29

12

14

5

7

1

3

1 2 3

15

56

8

5

15

1

3

1

1

0

0

0

9

0

0

0

2

0

>3


69

Infraestruturas culturais dispoñibles nos concellos menores de 50 000 habitantes

Nota: *As 180 escolas é unha cifra aproximada.

3.3. Previsións de creación de novas infraestruturas culturais

Este apartado de recoñecemento de prioridades culturais e de infraestruturas existentes remata coa análise dasprevisións de creación de novas infraestruturas. Non está de máis lembrar que no momento da realización daenquisa as corporacións municipais estaban no meridiano do seu mandato, e que as pegadas da crise financeirae inmobiliaria levaban varios meses repercutindo na economía española. É moi probable que as respostas, á vistadas próximas eleccións municipais, e cun importante recorte dos orzamentos públicos destinados ás corporaciónslocais, fosen moi distintas na actualidade.

Aténdose ás respostas recollidas, e no conxunto dos concellos obxecto do estudo, era maioritaria a non previ-sión de novas infraestruturas (56,8%, fronte á confirmación de previsións, 43,2%). Non obstante, a resposta xeralestaba marcada polo peso dos concellos de menos de 5000 hab., xa que son estes, especificamente, os que con-centraban o maior número de concellos en que non estaba prevista a creación de novas infraestruturas culturais.Nos concellos de máis de 5000 hab. eran maioritarias as respostas positivas, en 6 de cada 10 casos había pre-visións en tal sentido.

Previsións de creación de novas infraestruturas culturais nos concellos de menos de 50 000 hab.

% concellos que confirmaron ter previstas novas infraestruturas, Proporción n.º de concellos por provincia

segundo o seu tamaño de pobación



BibliotecasEscolas de música, arte, baile, danzaSalas de arte ou exposiciónsCasas da culturaMuseosRadio local

MCG (2009)

195

203

275

255

280

289

II MCG (2009)

118

180*

42

53

32

17

Concellos sen elas

1

90

107

116

180

225

392

260

241

263

116

54

N.º existentes N.º existentes Concellos sen elas

Base: 273 concellos

0% 10% 30% 40%20%


10 000 - 19 999

5000 - 9999

2000 - 4999

< 2000 habit.

59,4%

29,5%

37,2%

59,3%

50% 60%

60,0%

0% 20% 100%40%

Si

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia

80%60%

51,9% 48,1%

45,2% 54,8%

29,3% 70,7%

47,5% 52,5%

43,2% 56,8%

Non


70

A análise provincial, baixo a influencia do diferente peso dos concellos de menos de 5000 hab. en cada unhadas provincias, é a responsable de que as previsións no conxunto dos concellos coruñeses sexa positiva (51,9%tiñan previsto a creación de novas infraestruturas culturais), en contraste coa restrición dos concellos ourensáns(só un 28% tiña tales previsións).

Cando se preguntou polo tipo de infraestrutura prevista pediuse que se detallase a fase en que se atopaba, coaidea de avaliar o nivel de concreción de tales previsións, como se recolle na seguinte táboa: construción, estudo,dotación de equipamentos ou de persoal.

Infraestruturas culturais previstas nos concellos menores de 50 000 habitantes

O conxunto de infraestruturas en construción, dotación de equipamentos e persoal parecen dar conta dacontinuidade no esforzo por prover os concellos de medios para o desenvolvemento de servizos culturais, carac-terístico das últimas dúas décadas; se ben, considerando só as infraestruturas en execución en comparación coasque se atopan en estudo, as intencións superaban as realizacións, o que tampouco é tan estraño tratándose dedotacións de infraestruturas municipais.

As infraestruturas en construción que superaban ás que están en estudos eran, en primeiro lugar, as que podenconsiderarse as infraestruturas estrela, as “casas de cultura” (30 en construción; 26 en estudo; 13 en fase de dota-ción de equipamentos). Logo atópanse as “salas de arte ou exposicións” (10 en construción, 7 en estudo e 9 endotación de equipamentos). Moi marxinalmente, os “arquivos” (3 en construción, 2 en estudo).

Os desexos duplican as realizacións nos “auditorios ou teatros” (23 en estudo, 12 en construción), triplícanasse no que se pensa é en “escolas de música, arte, baile ou danza” (17 en estudo; 5 en construción) e cuadriplícanasse se trata de “museos” (17 en estudo; 4 en construción).

E seguíanse a construír ou planificar “bibliotecas” (7 en construción; 10 en estudo); a infraestrutura, xunto cos“arquivos”, que máis dotación de persoal recibiu.

As infraestruturas e dotación de equipamentos previstas localízanse habitualmente nos núcleos máis populososdos concellos. No caso específico dos “centros socioculturais”, máis que no das “casas de cultura”, nun terzo doscasos menciónanse as parroquias (23 parroquias; 45 núcleos máis populosos dos concellos).



Casa da cultura/centro sociocultural

Auditorio ou teatro

Biblioteca pública

Escolas de música, arte, baile, danza

Museo

Sala de arte ou de exposicións

Arquivo

Local de ensaio

Outros

Fase en que se atopa a nova infraestrutura

30

12

7

5

4

10

3

1

4

Localización

26

23

10

17

17

7

2

3

8

Construción

1

1

5

-

1

1

4

-

-

13

7

7

6

6

9

2

1

2

Estudo

NonPrevistaDotación

equipamentoDotación

persoalNúcleo >poboación Parroquia Ns/Nc

45

40

26

21

21

24

11

5

11

23

3

2

2

4

2

-

-

2

203

230

244

245

245

246

262

268

259

2

-

1

5

3

1

-

-

1

Nota: Os ‘outros’ confórmano as ludotecas, os centros de interpretación da natureza, ou do casco histórico e as casas da xuventude.


71

Ademais, “casas de cultura” e “centros socioculturais” son as únicas infraestruturas previstas nas que osconcellos de menos de 5000 hab. se sitúan por riba dos concellos de maior número de poboación (19 enconstrución e 13 en estudo, fronte a 10 en construción e 13 en estudo nos concellos de máis de 5000 hab.).

Esta excepción respecto do que é a tendencia xeral na previsión de infraestruturas no conxunto dos concellosnon vén máis que a reforzar a idea da propagación do esforzo de dotación de medios para o desenvolvemento deservizos culturais por concellos que aínda carecían deles.




4. CASAS OU CENTROS CULTURAISPOLIVALENTES



75

4.1. Número, distribución e denominación das casas de cultura ou centros culturais polivalentes

O 78,4% dos concellos que encheron o cuestionario (214 sobre 273) conta con casas ou centros culturais poli-valentes, indicador que acada o maior valor porcentual entre os municipios que superan o limiar de 4999 habi-tantes (de 91% a 94%), a diferenza dos que acollen menos poboación, os cales se caracterizan polo trazocontrario (59%, entre os menores de 2000 habitantes). En calquera caso, a súa presenza está bastante xenera-lizada nos municipios de menos de 50 000 habitantes, constituíndo un equipamento que pola súa plurifuncio-nalidade e versatilidade adoita ser apropiado para dar satisfacción ás demandas/necesidades culturais dapoboación nun contexto territorial onde abunda a dispersión demográfica e a debilidade orzamentaria nos concellos.

Concellos de menos de 50 000 hab. con casas/centros culturais polivalentes segundo o tamaño demográficodo municipio en %

Se consideramos o agregado de concellos por provincias, observamos que Pontevedra e A Coruña resaltan poracoller as maiores porcentaxes de concellos que dispoñen de casas/centros culturais polivalentes (89,8% e85,7%, respectivamente), mentres que Ourense destaca polo atributo inverso, pois redúcense ao 62,7%.

Por conseguinte, canto maior é a poboación do concello, máis probable é que dispoña de casas ou centrosculturais polivalentes, e outro tanto acontece con respecto aos municipios que se localizan nas provincias atlán-ticas.

O conxunto dos 214 concellos que si dispón desta dotación plurifuncional suma un total de 513 casas/centrosculturais, o que significa unha media de 2,4 equipamentos por concello. No referente ás medias por concellosagrupados segundo o tamaño demográfico, o seu valor medra ao aumentar a poboación municipal, progresando

0% 10% 30% 40%20%

Todos

20 000 - 49 999

10 000 - 19 999

5000 - 9999

2000 - 4999

< 2000 habit.

50% 60%

78,4%

93,3%

93,7%

90,7%

79,8%

59,0%

70% 80% 90% 100%


dende 1,5 nos concellos de menos de 2000 habitantes ata 4,6 casas/centros culturais polivalentes nos munici-pios de 20 000 a 49 999 residentes. Ao incorporar á análise a variable provincial, percibimos que os concellos demenos de 50 000 habitantes da Coruña e Pontevedra son os que dispoñen, por termo medio, de máis casas oucentros culturais polivalentes por concello (3,1 e 2,8, respectivamente), mentres que os de Ourense e Lugo sobre-saen pola peculiaridade contraria (1,7 por concello con esa dotación).

Concellos de menos de 50 000 hab. con casas ou centros socioculturais polivalentes, segundo o tamañodos concellos e provincia

Nese sentido, unha boa mostra das diferenzas territoriais atópase na distribución porcentual do total de casase centros culturais polivalentes entre as catro provincias: os concellos da Coruña representan o 40%, os dePontevedra o 29% e cada unha das dúas provincias orientais o 16% do total. Polo tanto, dentro do universo for-mado polos 214 concellos con este tipo de equipamento, prodúcese unha concentración das casas/centrosculturais polivalentes nos concellos das dúas provincias occidentais ou atlánticas.

A asociación positiva entre maior tamaño demográfico e existencia de máis casas/centros culturais polivalentesconstatámola con claridade se tomamos en conta a distribución dos concellos de menos de 50 000 habitantessegundo a súa poboación en relación co número de casas ou centros culturais que posúen. Así, entre os munici-pios menores de 5000 habitantes destacan dúas categorías: os que non teñen ese recurso (o 41% ata 1999 resi-dentes e o 20,2% dos concellos de 2000 a 4999) e os que só dispoñen dunha casa/centro cultural polivalente(o 41% dos concellos de ata 1999 habitantes e o 40,4% de 2000 a 4999). Contrastan cos municipios máispoboados, entre os cales son minoritarios os concellos sen casa/centro cultural polivalente (abarcan dende o 6%ao 9%, segundo os tres tamaños demográficos comprendidos de 5000 a 49 999 habitantes), mentres que medraa significación relativa dos que dispoñen de tres ou máis casas/centros culturais polivalentes (representan o35,2% de concellos de 5000 a 9999, o 40,6% de 10 000 a 19 999 e nada menos que o 66,7% dos municipiosde 20 000 a 49 999 residentes).

76

Concellos con casada cultura ou

centro sociocultural

46

75

49

30

14

66

48

47

53

Número de casasda cultura ou

centros socioculturais

71

151

142

84

65

204

80

81

148

% número casas da cultura ou centros

socioculturais/Total casasou centros

13,8

29,4

27,7

16,4

12,7

39,8

15,6

15,8

28,8


2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999


Lugo

Ourense

Pontevedra

% concellos concasa da cultura ou

centro sociocultural

59,0

79,8

90,7

93,8

93,3

85,7

77,4

62,7

89,8

214 78,4 513 100,0

Media de casasda cultura ou centros

socioculturais, por concellos con casas ou centros

1,5

2,0

2,9

2,8

4,6

3,1

1,7

1,7

2,8

2,4



Distribución provincial das casas de cultura ou centros socioculturais polivalentes, nos concellosde menos de 50 000 hab. (%)

Ademais, cando agrupamos os concellos obxecto de estudo por provincias, maniféstase unha relación parecida,aínda que referida no primeiro caso ás provincias interiores e no segundo ás atlánticas: é dicir, os municipios deLugo e Ourense distínguense como os menos dotados destes recursos plurifuncionais, a diferenza dos da Coruña ePontevedra, que se distinguen como os máis equipados con casas/centros culturais polivalentes.

Distribución porcentual do número de casas ou centros socioculturais polivalentes dos concellos de menosde 50 000 hab., segundo o tamaño dos concellos e provincia

77

15,8%

Base: 513 casas de cultura ou centros socioculturais polivalentes

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

28,8% 39,8%

15,6%

Menos de 2000

2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999

20 000 - 49 999

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

041,0

20,2

9,3

6,3

6,7

14,3

22,6

37,3

10,2

21,6

141,0

40,4

29,6

21,9

13,3

31,2

43,6

37,3

27,1

34,8

29,0

22,3

25,9

31,3

13,3

15,6

25,8

17,3

22,0

19,8

36,4

9,6

9,3

12,5

6,7

7,8

6,5

5,3

17,0

8,8

41,3

1,1

7,4

12,5

6,7

7,8

0,0

0,0

8,5

4,0

50,0

1,1

5,6

3,1

13,3

5,2

0,0

0,0

5,1

2,6

61,3

3,2

5,6

12,5

26,7

13,0

0,0

1,3

6,8

5,5

80,0

1,1

3,7

0,0

0,0

2,6

0,0

0,0

1,7

1,1

Total100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0Galicia

90,0

1,1

3,7

0,0

13,3

2,6

1,6

1,3

1,7

1,8

Nota: Non hai concellos que teñan 7 casas de cultura ou centros socioculturais polivalentes.

Casas ou centros culturais polivalentes


A continuación, nomeamos os concellos que se distinguen por ter o maior número de casas/centros culturaispolivalentes:

• Con 9 centros/casas culturais polivalentes resaltan 5 concellos: Ortigueira, Ribeira, Cervo, Barbadás eVilagarcía de Arousa.

• Con 8 centros/casas culturais polivalentes destacan 3 concellos: Miño, Porto do Son e Covelo.Unha vez identificados o número e a distribución, a análise indaga na denominación de ata un máximo de 6

das casas ou centros culturais polivalentes por municipio. En xeral, dos 451 equipamentos designados, tres enun-ciados son os máis recorrentes no conxunto dos concellos de menos de 50 000 habitantes que dispoñen destetipo de recurso cultural plurifuncional: “centros socioculturais” (33,9%), “casas de cultura” (27,3%) e “centrosculturais” (17,1%). Tamén se utilizan outros nomes, pero a súa frecuencia é moi inferior, como é o caso dos“centros multiusos” (6,9%).

Denominacións das casas de cultura ou centros socioculturais polivalentes, nos concellos demenos de 50 000 hab. (%)

Se agrupamos os municipios por provincias xorden diferenzas de interese para a análise: entre os concellos daCoruña a denominación dominante é a de “centros socioculturais” (47% do total provincial); nos de Ourense,“casas da cultura” (39,1%); nos de Pontevedra, “centros culturais” (33,6%); e nos de Lugo resaltan dúas desig-nacións, en concreto, “casas da cultura” (35,7%) e “centros socioculturais” (34,3% do total provincial). Outradiferenza consiste en que as denominacións minoritarias acadan unha relevancia relativa algo maior entre osconcellos ourensáns: así acontece coas “bibliotecas” e a “casa do concello” (cada unha representa o 9,4% dototal provincial).

78

14,8 %

6,9 %33,9 %

27,3 %

17,1 %

Centros socioculturais

Casa da cultura

Centros culturais

Centros multiusos

Outras nominacións

Base: 451 casas de cultura ou centros socioculturais designados



Denominación das casas ou centros socioculturais polivalentes dos concellos de menos de 50 000 hab., segundoo tamaño dos concellos e provincia (%)

4.2. Equipamento e localización das casas de cultura ou centros culturais polivalentes

No que a dotacións ou recursos das casas da cultura ou centros socioculturais polivalentes se refire, no conxuntodos concellos os máis frecuentes son o “salón de actos” (68,7%), as “salas múltiples, obradoiros e seminarios”(57%), a “sala de informática/internet” (53,9%), a “biblioteca” (53,4%) e a “sala de exposicións” (44,5%). Cunrango secundario emerxe o “auditorio” (25,1%) e cunha relevancia cuantitativa minoritaria encontrámonos a“ludoteca” (8,9%).

En relación aos municipios agrupados por tamaño demográfico, percíbese que case todas esas dotacións ten-den a ser máis recorrentes ao pasar dos concellos menos poboados aos máis habitados: a excepción é a “sala deinformática/internet”, pois aparece con porcentaxes similares nuns e outros municipios.

Con respecto ao agregado provincial, cabe sinalar que os concellos de Ourense informan de menores índicesde dotacións nos “salóns de actos” (59,4%), “auditorios” (12,5%), “salas de exposicións” (32,8%) e “ludotecas”(6,2%). Nos restantes medios, o índice de dotación inferior móstrase nos concellos da Coruña respecto ás “biblio-tecas” (48,6%); en Lugo, no que atinxe ás “salas múltiples, obradoiros e seminarios” (35,7%); e nos municipiosde Pontevedra, en “salas de informática/internet“ (46,3%). Na outra vertente, os maiores índices de dotaciónsatópanse nos concellos de Lugo con respecto ás “bibliotecas” (64,3%), “salas de informática/internet” (64,3%) e“salas de exposicións” (58,6%); nos da Coruña, en relación ao “salón de actos” (71,6%) e “salas múltiples, obra-doiros e seminarios” (67,8%); e os municipios de Pontevedra despuntan na dotación de “auditorios” (28,4%) e“ludotecas” (11,2%).

79

Menos de 2000

2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999

20 000 - 49 999

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Centrocultural

7,8

16,2

13,3

23,0

17,1

11,5

8,6

7,8

33,6

17,1

Casa dacultura

25,0

27,9

34,2

23,0

27,3

24,0

35,7

39,1

21,6

27,3

Centrosociocultural

31,3

34,6

37,5

28,4

33,9

47,0

34,3

17,2

23,9

33,9

Centromultiusos

9,4

5,9

6,7

6,8

6,9

6,0

7,1

4,7

9,0

6,9

Auditorio0,0

0,7

5,0

2,7

2,4

1,6

1,4

1,6

4,5

2,4

Biblioteca7,8

5,2

0,8

5,4

3,8

2,2

5,7

9,4

2,2

3,8

Edificiosingular

4,7

2,2

2,5

8,1

3,8

5,5

0,0

6,3

2,2

3,8

Casa daxuventude

1,8

2,9

0,0

2,7

1,8

1,1

2,9

3,1

1,5

1,8

Total100

100

100

100

100

100

100

100

100

100Galicia

Casa doconcello

10,9

2,2

0,0

0,0

2,2

1,1

1,4

9,4

0,8

2,2

Antigasescolas

1,6

2,2

0,0

0,0

0,9

0,0

2,9

1,6

0,8

0,9

Nota: Os totais computan ata un máximo de 6 denominacións por concello.



Dotacións das casas ou centros socioculturais polivalentes dos concellos de menos de 50 000 hab., segundo o tamaño dosconcellos e provincia (%)

Localización das casas da cultura ou centros socioculturais polivalentes dos concellos de menos de 50 000 hab.,segundo o tamaño dos concellos (%)

80

Tipoloxía de dotacións

Salón actos

Biblioteca

Sala informática/internet

Auditorio

Sala exposicións

Salas múltiples, obradoiros, seminarios

Ludoteca

Sala ensaio

Escola música/conservatorio

Salón social maiores/xuventude

Oficinas servizos municipais

Cine

Museo

Cafetaría

Gardaría

Menos de2000

2000-4999

5000-9999

10 000-19 999

20 000-49 999 Galicia LugoA Coruña Ourense Pontevedra

64,1

48,4

59,4

12,5

34,4

20,3

7,8

0,0

0,0

1,6

0,0

0,0

3,1

3,1

1,6

65,4

56,6

50,7

24,3

47,1

46,3

10,3

0,7

2,2

2,9

2,9

0,0

0,7

2,9

0,7

68,3

43,3

50,0

30,0

47,5

67,5

5,0

2,5

2,5

1,7

5,8

0,8

0,8

6,7

0,0

70,3

68,9

56,8

23,0

47,3

73,0

10,8

1,3

2,7

0,0

4,0

2,7

0,0

1,3

0,0

80,7

52,6

59,6

33,3

38,6

80,7

12,3

7,0

1,7

7,0

14,0

0,0

0,0

3,5

0,0

68,7

53,4

53,9

25,1

44,3

57,0

8,9

2,0

2,0

2,4

4,9

0,7

0,9

3,8

0,4

71,6

48,6

53,0

26,2

46,4

67,8

8,7

2,2

1,1

3,3

8,2

0,0

1,1

6,0

0,6

68,6

64,3

64,3

27,1

58,6

35,7

7,1

1,4

4,3

1,4

4,3

1,4

0,0

2,9

0,0

59,4

51,6

60,9

12,5

32,8

37,5

6,2

0,0

3,1

1,6

1,6

3,1

3,1

1,6

0,0

69,4

55,2

46,3

28,4

39,6

62,7

11,2

3,0

1,5

2,2

2,2

0,0

0,0

2,2

0,7

Núcleo máis populoso

Parroquia

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

Menos de2000

2000 -4999

5000 -9999

10 000 -19 999

20 000 -49 999

Todos

28,6%

71,4%

35,7%

64,3%

49,6%

50,4%

37,9%

62,1%37,5%

62,5%57,9%

42,1%



81

En canto á situación das casas ou centros culturais polivalentes nos termos municipais, a maioría localízaseno núcleo máis poboado do municipio (57,9% núcleo máis populoso; 42,1% parroquias). Esta relación é máiscontundente nos municipios con baixa demografía (nos de menos de 2000 habitantes: 71,4%, núcleo máis popu-loso; 28,6%, parroquias), pero evoluciona favorablemente cara á localización parroquial ao incrementarse apoboación do municipio, culminando cunha distribución que se inverte nos municipios máis poboados (62,1%na parroquia e 37,9% no núcleo máis poboado). Posiblemente, a debilidade do orzamento municipal nos concellosmenos poboados tradúcese nunha concentración deste tipo de infraestrutura cultural no principal núcleo, mentresque os concellos máis poboados, grazas a que dispoñen dun orzamento maior para cultura, poden optar por unhaestratexia de localización desconcentrada cara ás súas parroquias.

No que atinxe á agrupación dos concellos por provincias, resulta ser hexemónica a localización no “núcleomáis poboado” das casas/centros de cultura polivalentes pertencentes aos municipios de Ourense (69,7%) e,sobre todo, de Lugo (89,6%), a diferenza do que acontece nos municipios das provincias atlánticas, onde a rela-ción é equilibrada na Coruña ou moderadamente propicia para as “parroquias” en Pontevedra.

Localización das casas da cultura ou centros socioculturais polivalentes dos concellos de menos de 50 000 hab., segundo aprovincia (%)

Núcleo máis populoso

Parroquia

0% 20% 100%40%

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia

80%60%

49,7% 50,3%

89,6% 10,4%

69,7% 30,3%

45,4% 54,6%

57,9% 42,1%




5. ORZAMENTO DESTINADO ACULTURA



85

Neste capítulo analizarase a información producida pola enquisa da Situación sociocultural dos concellos gale-gos de menos de 50 000 habitantes - II Mapa cultural de Galicia sobre catro cuestións relativas aos orzamen-tos que dedican a cultura os concellos de menos de 50 000 habitantes:

• Os orzamentos totais de 2007 e o peso e diversos compoñentes do orzamento de cultura.• Grao en que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre as necesidades do concello.• Valoración da prioridade das opcións ás que dedicar máis medios.• Os convenios de colaboración.

5.1. Os orzamentos de 2007

Preguntar sobre os orzamentos supón case sempre atopar atrancos. Unha cousa é que, por lei, orzamentos degastos e ingresos teñan que ser públicos, e outra que se consiga aclaralos sen reticencias. Aínda hai moito quepercorrer para lograr facer transparentes as contas públicas dos concellos.

No caso desta investigación, os atrancos veñen as máis das veces do descoñecemento ou das dificultades deacceso ás distintas partidas que integran os orzamentos. Estas cuestións dificultaron a recollida da información.O normal foi que as persoas que asumiron cubrir a enquisa tivesen que recorrer aos secretarios ou interventoresdos concellos para coñecer os orzamentos, partidas e subvencións polas que se lles preguntou.

Os atrancos atopados repercutiron na redución do número de concellos dos que se logrou recadar a informaciónsolicitada sobre estes aspectos. Das 273 enquisas cubertas, tan só 190 permiten considerar os datos proporcio-nados para tentar facer as estimacións de orzamentos dedicados a cultura, de xeito independente das partidasdirixidas a deportes e festas, ou coñecer as subvencións recibidas.

Na depuración dos datos sobre os orzamentos, en tres concellos recorreuse aos créditos definitivos da liqui-dación dos orzamentos de gastos do 2006, recollidos no Informe xeral das entidades locais de Galicia, doConsello de Contas de Galicia7, ao carecer do dato do orzamento total do concello para 2007.

A raíz da consulta das cifras do Consello de Contas xurdiron dúbidas sobre moitas das cifras dos orzamentostotais proporcionadas dende os concellos. Nalgúns casos, os orzamentos do 2007 reeditan os créditos iniciais daliquidación dos orzamentos de gastos do 2006; noutros, as diferenzas dos orzamentos de 2007 respecto dos doano anterior eran notables.

Ante a imposibilidade da corroboración dos datos proporcionados, máis alá da insistencia dos responsables darecollida de información na fidelidade dos datos fornecidos, non queda outra alternativa que empregar os dispo-ñibles, asumindo que o que achegan é unha estimación respecto á realidade investigada.

Cos datos dos 190 concellos para os que se dispón de orzamento total, a información desagregada dosorzamentos de cultura respecto dos destinados a deporte e festas, e agrupando as subvencións recibidas antea frecuente imposibilidade dunha desagregación do destino das subvencións, confeccionouse unha táboa quesintetiza o mapa das estimacións.

7 Dispoñible en liña nos enderezos:http://www.ccontasgalicia.es/pdf/INFORMES/ADMINISTRACION_LOCAL/2006/Conta_Xeral_I_2006_G.pdf;http://www.ccontasgalicia.es/pdf/INFORMES/ADMINISTRACION_LOCAL/2006/Conta_Xeral_II_2006_G.pdf.


86

O primeiro que hai que subliñar, ao observar os orzamentos medios dos concellos e os orzamentos medios encultura segundo o tamaño demográfico, é a relación lóxica entre un maior investimento en cultura a medida quese dispón de maior orzamento municipal. Agora ben, unha vez calculada a ratio das dúas magnitudes –orzamentomedio en cultura/orzamento medio dos concellos x 100, en cada un dos tramos de tamaño de poboación–,descóbrese que o esforzo orzamentario en cultura non é necesariamente proporcional aos recursos monetarios dosconcellos.

Así, se ben no conxunto dos concellos de menos de 50 000 habitantes os concellos de maior tamaño depoboación (os de máis de 19 999 habitantes e menos de 50 000), especificamente os concellos da Coruña(6,9%), son os que invisten máis en cultura con respecto aos seus orzamentos, os que lles seguen nese esforzonon son os concellos do seguinte tramo demográfico (entre 10 000 e menos de 20 000 habitantes), senón os de5000 a menos de 10 000 habitantes (5,1%). Á ratio deste último tramo de poboación contribúen especialmen-te os concellos das dúas provincias atlánticas (Po: 5,8%; C: 5,2%).

Táboa de estimacións de orzamentos e subvencións (concellos de menos de 50 000 hab.)

A Coruña 1 - 19992000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

Lugo 1 - 19992000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

Ourense 1 - 19992000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

Pontevedra 1 - 19992000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total

Galicia

Númeroconcellos

61521

58

55

1025

74-

46

2215

54-

46

21611

86

43

4071442114

190

Orzamentomedio en €1 175 8942 633 3916 798 014

11 780 99920 956 4627 561 295

1 292 8832 505 1445 924 3809 676 620

-3 385 534

997 0921 557 9265 740 4327 630 393

-2 272 362

1 604 0702 659 4344 535 285

16 545 07815 253 7827 430 943

1 128 2092 366 8915 973 165

12 404 46018 512 4565 240 342

Orza. mediocultura en €

29 412106 039355 780543 869

1 445 787427 711

24 369106 500286 765488 954

-149 334

14 65148 386

220 939449 021

-85 846

28 71795 054

264 564479 836582 124274 882

19 99891 546

306 674490 949

1 075 646242 959

Orza. cultura/Orza. total

2,54,05,24,66,95,7

1,94,34,85,1

-4,4

1,53,13,85,9

-3,8

1,83,65,82,93,83,7

1,83,95,14,05,84,6

Orza. deporte/Orza. total

8,05,65,54,56,05,6

0,52,24,14,9

-3,2

0,51,24,04,7

-2,9

0,21,44,32,02,12,3

1,62,74,93,34,63,9

Orza. festas/Orza. total

0,91,30,91,00,70,9

0,70,91,11,4

-1,1

0,91,30,81,8

-1,2

0,41,21,60,90,81,0

0,81,11,01,10,71,0

Subv. total/cult.+dep.+festas

18,710,0

8,65,05,37,0

15,96,91,51,0

-3,6

20,820,1

9,83,4

-9,3

28,67,98,93,27,76,6

19,29,57,73,35,86,6

1 - 19992000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Total



Ademais, o esforzo orzamentario en cultura por provincias é claramente maior nos concellos das dúas provin-cias setentrionais (C: 5,7%; Lu: 4,4%; Ou: 3,8%; Po: 3,7%).

Nos concellos da provincia da Coruña replícase a orde das ratios por tramos de poboación do conxunto deGalicia, aínda que sempre por riba das ratios medias. Nas dúas provincias interiores, a gradación do esforzo incre-méntase co tamaño e a dispoñibilidade orzamentaria dos concellos; pero en Pontevedra, rompendo coas lóxicasanteriores, son claramente os concellos entre 5000 e menos de 10 000 habitantes os que máis esforzo pareceque realizan.

O esforzo orzamentario en actividades deportivas sitúase no conxunto dos concellos galegos por detrás dosorzamentos en cultura. Nestes investimentos, a proporción presupostada dos concellos do tramo entre 5000 emenos de 10 000 (4,9%) encabeza a maior proporción orzamentaria, por riba dos concellos de maior entidadede poboación (os de máis de 19 999 habitantes e menos de 50 000: 4,6%).

Por provincias, o esforzo orzamentario da Coruña nas actividades deportivas volve ser o máis cobizoso (5,6%),con niveis de conxunto moi próximos aos investimentos en cultura, aínda que a proporción das achegas segundoo tamaño dos concellos parece ser notablemente superior nos concellos máis pequenos (menos de 2000 habi-tantes: 8%; entre 2000 e menos de 5000 habitantes: 5,6%).

A distancia das proporcións dos investimentos en deporte da Coruña sitúanse as outras tres provincias, prac-ticamente sempre por baixo dos investimentos en cultura en todos os tramos de poboación (a excepción atópasenos concellos de entre 5000 e menos de 10 000 habitantes da provincia de Ourense: 4% en deporte, respectoa 3,8% en cultura).

Os concellos de Lugo, tras os da Coruña, volven marcar distancias coas provincias do sur (Lu: 3,2%; Ou:2,9%; Po: 2,3%). Novamente, nas provincias interiores a gradación do esforzo increméntase co tamaño e a dis-poñibilidade orzamentaria dos concellos; e en Pontevedra os concellos de entre 5000 e menos de 10 000 habi-tantes parecen os máis preocupados nestes temas (4,3%), como acontece tamén nos de cultura.

En relación aos orzamentos con destino a sufragar festas, as diferenzas proporcionais de investimento entreconcellos son reducidas. Con independencia do tamaño de poboación ou da provincia en que un concello se enca-dre, rolda o 1% dos investimentos. Unicamente os concellos de entre 5000 e menos de 10 000 habitantes daprovincia de Pontevedra (1,6% de investimento medio) desvíanse un pouco máis desa porcentaxe.

A análise das estimacións orzamentarias péchase co capítulo de subvencións públicas ou privadas recibidaspolos concellos para investir nas actividades anteriores.

En primeiro lugar, é de referencia obrigada aludir a que as axudas privadas respecto das subvencións públicassupoñen unha media do 13,1% das achegas. É dicir, as subvencións públicas constitúen o groso da participaciónallea aos concellos nestas actividades de dinamización sociocultural.

En segundo lugar, nas partidas estudadas, as axudas recibidas teñen maior peso con respecto aos investi-mentos nos concellos de menor entidade demográfica, alí onde os orzamentos municipais son máis exiguos.

Nos concellos de menos de dous mil habitantes, tanto no conxunto galego como nas provincias, rexístranse asmarxes de axudas económicas máis amplas con respecto aos orzamentos realizados en cultura, deporte e festas.

A porcentaxe diminúe a medida que os concellos considerados teñen maior tamaño de poboación, con dúasexcepcións: a dos concellos pontevedreses comprendidos entre 5000 e menos de 10 000 habitantes (8,9% deaxudas respecto ao orzamento en cultura, deporte e festas), tramo de concellos que volve distinguirse, nesta oca-sión, por maiores axudas que o grupo de concellos do tramo de 2000 a menos de 5000 habitantes (7,9%); e ados concellos entre 20 000 e menos de 50 000 habitantes, nas provincias de Pontevedra (7,7%) e da Coruña(5,3%).

Polo demais, o peso medio das axudas ten maior marxe nos concellos de Ourense (9,3%), A Coruña (7%) ePontevedra (6,6%), que en Lugo (3,6%).

87

Orzamento destinado a cultura


88

Unha ollada ao recollido no MCG (Bouzada et al. 1991) de hai vinte anos (sendo prudentes no contraste, xaque os datos non son directamente equiparables) permite entresacar a clara imaxe de que se incrementou o esfor-zo orzamentario en cultura. Esforzo que chega incluso aos concellos de menor entidade demográfica.

A cultura como “factor modernizador” (Bouzada et al. 1991: 41), apuntado nese informe, parece que se espa-llou por toda a xeografía galega, máis aló do afán que naquel entón experimentaban os concellos de entre 10 000e 50 000 habitantes.

Agora ben, persisten as desigualdades nos niveis de investimento. A pesar de que o esforzo investidor parecemáis ambicioso que hai lustros e se espallase por toda a xeografía galega, seguen pesando as diferenzas entre aGalicia costeira e a do interior, entre os concellos das provincias setentrionais respecto das do sur, e a capacidadedos concellos de máis de 5000 habitantes, con respecto dos que se atopan por baixo dese tamaño de poboación.

Por último, un apuntamento crítico. Actividades culturais, deportivas e festas entraron a formar parte das“prebendas” dun Estado de Benestar, a miúdo cativo de redes clientelares, que pouco ou nada teñen que vercon arelas modernizadoras

5.2. Grao en que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre as necesidades dos concellos

Ante a pregunta do cuestionario que se interesa polo grao en que o orzamento municipal de cultura cobre as nece-sidades do concello, a maioría das repostas das/os responsables municipais de cultura decantáronse pola opciónde “razoablemente” (48%), aínda que o grao “insuficientemente” emerxe cunha significación algo menor (42,5%).Se consideramos os dous graos extremos, observamos que “moi deficiente” supera con folgura “sobradamente”(8,1% sobre 1,1%, respectivamente). En síntese, constátase paridade porcentual entre os/as responsables muni-cipais de cultura que valoran cubertas/satisfeitas as súas necesidades co orzamento municipal de cultura, en com-paración con aqueles que opinan o contrario. En calquera caso, a pesar do recollido polas respostas, o ámbito dacultura nos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes está marcado pola insuficiencia orzamentaria, emesmo en ocasións pola carencia notoria na metade dos concellos que participaron na enquisa do Mapa culturalde Galicia: en termos absolutos, 138 dos 273 concellos que colaboraron co cuestionario.

Grao en que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre as necesidades dos concellos, segundo o tamaño demográfico(concellos de menos de 50 000 hab.)

No que fai aos resultados segundo o tamaño demográfico dos municipios, entre os municipios de menos de2000 habitantes os graos de cobertura “moi deficientemente” (18%) e “insuficientemente” (50%) representan asporcentaxes máis elevadas, mentres que acontece o contrario nos concellos de 20 000 a 49 999 habitantes (0%e 40%, respectivamente). Certamente, entre os/as responsables municipais de cultura dos concellos máispoboados é hexemónica a valoración de que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre “razoablemente” as

1 - 19992000 - 49995000 - 999910 000 - 19 99920 000 - 49 999Todos

Casos146110

22

%18,06,41,93,10,08,1

Moideficientemente Insuficientemente Razoablemente Sobradamente Ns/Nc

Casos39332315

6116

%50,035,142,646,940,042,5

Casos25522916

9131

%32,155,353,750,060,048,0

Casos021003

%0,02,11,90,00,01,1

Casos010001

%0,01,10,00,00,00,4

Total

Casos7894543215

273

%100100100100100100

Tamañopoboaciónconcellos



89

súas necesidades, case duplicando a significación porcentual que obtén esta mesma opinión entre os seus paresdos concellos menos poboados: 60% sobre 32%, respectivamente. Nos municipios entre 2000 a 9999 habitan-tes, a balanza inclínase cara á satisfacción (de 2000 a 4999 hab.: “razoablemente” 55,3%; de 5000 a 9999hab.: “razoablemente” 53,7%); e nos municipios entre 10 000 e 19 999 habitantes as opinións están divididasao 50%.

Se agrupamos os municipios por provincias, resalta que os/as responsables municipais de cultura dos concellosde Pontevedra son os que contestan con maior frecuencia que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre“razoablemente” as necesidades do concello (55,9%), mentres que nos concellos de Ourense é onde esa crenzaestá máis restrinxida (34,7%). Precisamente, nos concellos de Ourense, e despois nos de Lugo, é onde repuntanas porcentaxes de responsables municipais de cultura que consideran “moi deficientemente” o grao de coberturadas necesidades do concello polo orzamento municipal dedicado a cultura: 14,7% e 9,7%, respectivamente; valoresque contrastan cos correspondentes para os concellos das provincias atlánticas, xa que se reducen a 3,4% nospontevedreses e 3,9% nos coruñeses.

Grao en que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre as necesidades do concello, segundo as provincias(concellos de menos de 50 000 hab.)

Máis en concreto, dos 22 concellos cuxos/as responsables municipais valoran que o orzamento municipaldedicado a cultura cobre “moi deficientemente” as necesidades dos seus concellos, o 50% pertence á provinciade Ourense e o 27,3% á de Lugo. Coñezamos cales son os 22 concellos por provincias:

• Concellos de Ourense (11): Os Blancos, Coles, Larouco, Lobeira, A Peroxa, A Pobra de Trives, Piñor, Pon-tedeva, Sandiás, Ramirás e Vilariño de Conso.

• Concellos de Lugo (6): Folgoso do Courel, Navia de Suarna, As Nogais, A Proba do Brollón, Pedrafita doCebreiro e Ribeira de Piquín.

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

100%95%90%85%80%75%70%65%60%55%50%45%40%35%30%25%20%15%10%5%0%

51,9%

44,2%

3,9%

51,6%

35,5%

9,7%

1,6%1,6%

34,7%

50,7%

14,7%

55,9%

37,3%

3,4 %

3,4%

48,0%

42,5%

8,1%

1,1%

Moi deficientemente Insuficientemente Razoablemente Sobradamente Ns/Nc



90

• Concellos da Coruña (3): Ares, Moeche e Santiso.• Concellos de Pontevedra (2): Campo Lameiro e Poio.

5.3. Valoración da prioridade das opcións ás que dedicar máis medios

Despois de analizar os orzamentos, e tras unha primeira avaliación do seu grao de suficiencia para cubrir as nece-sidades culturais dos concellos, pediuse unha valoración dunha lista de quince prioridades ás que dedicarlle máisrecursos para mellorar a actividade cultural do concello. A lista de prioridades era practicamente similar á empre-gada previamente, antes de comezar a identificación da dotación de infraestruturas e equipamentos (primeiracuestión examinada no apartado 3), servindo de control do expresado inicialmente.

Valoración das prioridades ás que dedicar máis medios, de contar o concello con máis recursos para mellorar a actividadecultural (concellos de menos de 50 000 hab.)

Nesta ocasión, no conxunto dos municipios de menos de 50 000 habitantes, as dúas opcións máis valoradas8

pola súa prioridade (case por 9 de cada 10 responsables municipais de cultura), foron as “actividades culturaisorientadas ao desenvolvemento local” (89% de “moita ou bastante prioridade”) e a “posta en marcha ou mante-mento de equipamentos socioculturais” (87,9%). A continuación, destacan 6 opcións consideradas de alta

En actividades culturais orientadas ao desenvolvemento local

Na posta en marcha ou mantemento de equipamentos socioculturais

En actividades ou equipamentos deportivos

En actividades culturais relacionadas co desenvolvemento

En patrimonio

En cultura tradicional (actividades etnográficas ou de recuperaciónde vellas prácticas)

En bibliotecas

En actividades culturais relacionadas con turismo

En persoal

En cultura galega (expresións culturais que actualizan o sentirsegalego)

En subvencións económicas a entidades socioculturais

En música

En actividades teatrais

En actividades relacionadas coa imaxe (cine, vídeo, fotografía)

En artes plásticas

4,8

2,9

6,2

3,7

4,4

5,9

5,5

5,5

5,9

7,0

5,9

7,0

5,9

7,0

9,9

Nada89,0

87,9

83,2

82,8

82,1

81,7

80,2

80,2

79,9

75,8

74,7

71,1

68,9

55,7

53,8

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

43,2

46,5

29,7

32,2

37,7

29,3

34,1

31,9

40,7

23,1

26,7

20,5

19,4

9,2

8,8

45,8

41,4

53,5

50,5

44,3

52,4

46,2

48,4

39,2

52,7

48,0

50,5

49,5

46,5

45,1

Bastante6,2

9,2

10,6

13,6

13,6

12,5

14,3

14,3

14,3

17,2

19,4

22,0

25,3

37,4

36,3

Pouca Moita TotalAlta

prioridade

Nota: Alta prioridade é a suma das porcentaxes de “bastante” e “moita” prioridade.

8 Sumatorio dos ítems “bastante” e “moita” prioridade.



91

prioridade por 8 de cada 10 responsables municipais de cultura: “actividades ou equipamentos deportivos”(83,1%), “actividades culturais relacionadas co desenvolvemento” (82,8%), “patrimonio” (82,1%), “cultura tra-dicional (actividades etnográficas ou recuperación de vellas prácticas)” (81,7%), “bibliotecas” e “actividades cul-turais relacionadas co turismo” (ambas as dúas con 80,2%).

No vértice contrario, é dicir, o formado polas opcións valoradas como prioritarias cunha menor proporción, sig-nifícanse tres delas: “actividades teatrais” (55,7%), “actividades relacionadas coa imaxe (cine, vídeo, fotografía)”(55,7%) e “artes plásticas” (53,8%).

En resumo, os responsables de cultura, se dispuxesen de máis medios, decantaríanse en maior medida pormellorar a oferta municipal nos seus aspectos de infraestruturas (socioculturais, deportivas, bibliotecas), polasactividades relacionadas co desenvolvemento e o turismo, así como o investimento en patrimonio e cultura tradi-cional; a diferenza de actividades culturais propias das belas artes (teatro, imaxe e artes plásticas), as cales sonrelegadas a un segundo plano nas súas prioridades. Esas diferenzas expresan certo prevalecemento do popularsobre o culto.

A comparación desta orde de prioridades coa obtida da primeira consulta sobre as prioridades culturais dosconcellos mostra bastante similitude e coherencia. É certo que hai variacións na orde e na intensidade coa quese apuntan as opcións, pero no conxunto dos concellos a percepción-demanda de máis infraestruturas sociocul-turais e atención ao seu mantemento é unha constante entre as prioridades máis sentidas. As actividades pasana un segundo plano, pero nos dous casos acentuando aquelas relacionadas co turismo.

Valoración das prioridades ás que dedicar máis medios, de contar o concello con máis recursos para mellorar a actividadecultural, por tamaño de poboación (concellos de menos de 50 000 hab.)





En patrimonio

En cultura tradicional (actividades etnográficas ou de recuperaciónde vellas prácticas)

En bibliotecas


En persoal

En cultura galega (expresións culturais que actualizan o sentirsegalego)


En música



En artes plásticas

90,7

94,4

77,8

79,6

79,6

77,8

85,2

70,4

81,5

72,2

68,5

74,1

74,1

61,1

59,3

Menos de2000

89,0

87,9

83,2

82,8

82,1

81,7

80,2

80,2

79,8

75,8

74,7

71,1

55,7

55,7

53,8

86,7

86,7

60,0

93,3

93,3

66,7

73,4

80,0

66,7

66,7

80,0

93,4

86,7

73,3

60,0

84,4

84,4

78,1

84,4

84,4

78,1

84,4

68,8

75,0

75,0

71,9

75,0

78,1

68,8

65,6

90,7

94,4

77,8

79,6

79,6

77,8

85,2

70,4

81,5

72,2

68,5

74,1

74,1

61,1

59,3

84,4

84,4

78,1

84,4

84,4

78,1

84,4

68,8

75,0

75,0

71,9

75,0

78,1

68,8

65,6

2000-4999 Galicia

5000-9999

10 000-19 999

20 000-49 999




92

A coherencia nas respostas atópase tamén nas diferenzas coas que os concellos máis pequenos estipulan assúas prioridades con respecto aos de maior tamaño. Na primeira consulta sobre as prioridades culturais dos con-cellos, os concellos máis pequenos (< 5000 habitantes) dábanlles preferencia ás “actividades ou equipamentosdeportivos”, ás actividades vinculadas co desenvolvemento socioeconómico (“actividades culturais relacionadasco turismo” e “actividades culturais relacionadas co desenvolvemento”) e ás expresións da “cultura tradicional(actividades etnográficas, recuperación vellas prácticas)”; mentres que nos concellos de maior tamaño de poboación(a partir de 5000 hab.), as primeiras opcións pasaban primeiro polas expresións culturais galegas (“expresiónsculturais que actualizan o sentirse galego”), a “música”, o “teatro” e a “imaxe”.

Cando a consulta sobre as prioridades se fixo pedindo a valoración das opcións ás que dedicarlle máis mediosorzamentarios e centrando a análise nos dous estratos polares (menos de 2000 habitantes / de 20 000 a 49 999habitantes), observouse novamente que nos concellos menos poboados dábanlles prioridade ás opcións que teñenque ver coa mellora das dotacións e recursos humanos destinados a cultura, así como á oferta de actividadescomprometidas co desenvolvemento local e identidade tradicional/galega. Nos máis poboados, os responsablesmunicipais de cultura, sen descartar o interese polo desenvolvemento, tenden a pensar na necesidade de diver-sificar a oferta de actividades culturais con contidos das belas artes, ademais de mostrarse máis interesados porapoiar o asociacionismo sociocultural. Polo miúdo, as diferenzas de interese no que concirne á consideración de“prioridade” das 15 opcións expostas foron:

• Os/as responsables municipais de cultura dos concellos máis poboados (20 000 a 49 999 habitantes)son os que valoran con máis frecuencia a “prioridade” de dedicar máis medios ás opcións de “música” (93,3%),“patrimonio” (93,3%), “actividades culturais relacionadas co desenvolvemento” (93,3%), “actividades teatrais”(86,7%), “subvencións económicas a entidades socioculturais” (80%), “actividades culturais relacionadas coturismo” (80%) e “actividades relacionadas coa imaxe (cine, vídeo, fotografía)” (73,3%).

• Os/as responsables municipais de cultura dos concellos menos poboados (menos de 2000 habitantes)outórganlles “prioridade” ás opcións de “posta en marcha ou mantemento de equipamentos socioculturais”(94,4%), “actividades culturais orientadas ao desenvolvemento local” (90,7%), “bibliotecas” (85,2%) e “persoal”(81,5%); sobresaíndo a continuación outras dúas opcións: “cultura galega (expresións culturais que actualizan osentirse galego)” (72,2%) e “cultura tradicional (actividades etnográficas ou recuperación de vellas prácticas)”(77,8%).

Ademais das diferenzas anteriores, a agregación dos municipios por provincias pon de manifesto, en liñasxerais, énfases máis marcadas dos/as responsables municipais de cultura dos concellos das provincias meridio-nais pola “alta prioridade” na maioría das opcións, en comparación coas setentrionais. En todo caso, as diferen-zas norte/sur son máis favorables para os concellos meridionais nas opcións: “na posta en marcha ou mantementode equipamentos socioculturais”, “en subvencións económicas a entidades socioculturais”, “en actividades cultu-rais orientadas ao desenvolvemento local”, “en actividades culturais relacionadas co desenvolvemento” e “en acti-vidades ou equipamentos deportivos”.



Valoración das prioridades ás que dedicar máis medios, de contar o concello con máis recursos para mellorar a actividadecultural, por provincia (concellos de menos de 50 000 hab.)

5.4. Os convenios de colaboración en materia cultural

No tramado das organizacións públicas galegas é unha práctica habitual asinar convenios de colaboración entreinstitucións. Na enquisa do Mapa cultural de Galicia a metade dos concellos que participaron asinaron algún con-venio dese tipo durante o ano 2007: en termos absolutos, 138 sobre 273 concellos.

A agrupación de municipios por tamaño demográfico descobre que a sinatura deses convenios é un feito ins-titucional bastante máis frecuente entre os concellos máis poboados que entre os menos poboados. Así, a por-centaxe afirmativa progresa dende 19,2% nos concellos de menos de 2000 habitantes ata 87,5% entre os de10 000 a 19 999 residentes, para descender moderadamente ao 80% nos de 20 000 a 49 999 habitantes. Ascarencias municipais en recursos humanos e materiais actúan, parece razoable pensar, limitando a xeneralizacióndesa práctica institucional entre os concellos de menos de 5000 habitantes.

93





En patrimonio

En cultura tradicional (actividades etnográficas ou de recuperación de vellas prácticas)

En bibliotecas


En persoal

En cultura galega (expresións culturais que actualizan o sentirse galego)


En música



En artes plásticas

83,1

83,1

71,4

75,3

81,8

79,2

76,6

70,1

76,6

80,5

66,2

71,4

70,1

54,5

54,5

A Coruña89,0

87,9

83,2

82,8

82,1

81,7

80,2

80,2

79,9

75,8

74,7

71,1

55,7

55,7

53,8

89,8

91,5

84,8

84,7

84,7

79,7

84,7

74,6

79,7

66,1

81,4

72,9

72,9

54,2

52,5

94,7

90,7

92,0

92,0

81,3

85,3

80,0

89,3

84,0

74,7

78,7

69,3

62,7

57,3

52,0

Ourense83,1

83,1

71,4

75,3

81,8

79,2

76,6

70,1

76,6

80,5

66,2

71,4

70,1

54,5

54,5

Lugo Pontevedra Galicia




Concellos de menos de 50 000 hab. que asinaron convenios de colaboración en materia cultural durante 2007,por tamaño demográfico (%)

Dende a perspectiva provincial, a sinatura de convenios de colaboración en materia cultural é unha prácticamunicipal bastante frecuente entre os concellos da Coruña, onde asinaron case 8 de cada 10 concellos no ano2007, mentres que é menos usual entre os de Pontevedra (56%) e Lugo (40,3%), e restrinxida a 1 de cada 4nos concellos de Ourense (28%).

Concellos de menos de 50 000 hab. que asinaron convenios de colaboración en materia cultural durante 2007,agrupados por provincias (%)

94

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%Menos de2000

2000 -4999

5000 -9999

10 000 -19 999

20 000 -49 999 Galicia

19,2%

45,7%

74,0%80,0%

87,5%

50,5%

Asinaron algún convenio Non asinaron convenio ningún

0% 20% 100%40%

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia

80%60%

76,6% 23,4%

40,3% 59,7%

28,0% 72,0%

55,9% 44,1%

50,6% 49,4%



Considerando os datos xerados para o conxunto de Galicia, os 138 concellos que se acolleron a convenios decolaboración asinaron 525 convenios no ano 2007. Polo miúdo, das 15 entidades identificadas destacan asdeputacións provinciais e a Consellaría de Cultura e Deporte como as institucións con máis convenios asinados,“aos que se acolleron” os concellos: 25,1% e 21,5%, respectivamente, no que fai ao total de convenios (525).En terceira posición emerxen as caixas de aforro e outras entidades financeiras (13,3%), seguidas por outras con-sellarías da Xunta de Galicia que non fosen a de Cultura (8,2%) e o Instituto Galego das Artes Escénicas e Musi-cais (IGAEM: 7,4% do total de convenios asinados “aos que se acolleron” os concellos).

Indicadores de sinatura de convenios en materia cultural “aos que se acolleron” os concellos de menos de50 000 hab., con diversas entidades en 2007

Doutra banda, hai que sinalar que 3,8 foi a media global de convenios asinados “aos que se acolleron” os con-cellos. Consellaría de Cultura e Deporte, asociacións, ONG ou similares (unha media de 1,7 convenios asinadospor concello) e deputacións provinciais (unha media de 1,6) foron as entidades coas que máis número medio deconvenios asinaron os concellos, acolléndose aos ofrecidos por estas entidades.

No que se refire aos indicadores dos convenios asinados en materia cultural polos concellos, que “proporcio-naron a outras entidades”, a súa totalidade suma 243 convenios no ano 2007. Foron catro as principais entidadesás que os concellos “proporcionaron” convenios de colaboración: asociacións, ONG ou similares (30,5%); Con-sellaría de Cultura e Deporte (17,3%); deputacións provinciais (14,8%); e caixas de aforros e outras entidadesfinanceiras (9,1%).

95

Entidades

Deputación Provincial

Consellaría de Cultura e Deporte

Caixas e outras entidades financeiras

Xunta de Galicia (exceptuando a Consellaría de Cultura)

Instituto Galego das Artes Escénicas e Musicais (IGAEM)

S.A. de Xestión do Plan Xacobeo

Asociacións, ONG ou similares

Universidade

Fundacións ou consorcios

Incorporacións a proxectos culturais mancomunados ouplurimunicipais

Empresas

Departamento de Cultura doutros concellos

Federación Galega de Municipios e Provincias (FEGAMP),Federación Española de Municipios y Provincias (FEMP)

Unión Europea

Ministerio de Cultura

N.º concelloscon convenios

% n.º concelloscon convenio/

Total concellosN.º conveniospor entidades

Media deconvenios

asignados polosconcellos por

entidade

% do n.ºconvenios entidade/

Total convenios

85

67

53

33

33

27

15

14

12

11

9

7

6

5

5

31,1

24,5

19,4

12,1

12,1

9,9

5,5

5,1

4,4

4,0

3,3

2,6

2,2

1,8

1,8

132

113

70

43

39

31

25

15

12

12

9

8

6

5

5

1,6

1,7

1,3

1,3

1,2

1,1

1,7

1,1

1,0

1,1

1,0

1,1

1,0

1,0

1,0

25,1

21,5

13,3

8,2

7,4

5,9

4,8

2,9

2,3

2,3

1,7

1,5

1,1

1,0

1,0



As medias específicas máis altas de convenios “proporcionados” asinados por concello volven replicar as catroentidades anteriores: as asociacións, ONG ou similares (media de convenios proporcionados de 3,1); Consellaríade Cultura e Deporte (media de 2,1); Deputación Provincial (media de 1,8); e caixas de aforros e outras entidadesfinanceiras (media de 1,5).

Indicadores de sinatura de convenios en materia cultural “proporcionados” polos concellos de menosde 50 000 hab., a diversas entidades en 2007

Ante a debilidade dos orzamentos municipais, estendeuse a práctica de que os concellos reciban axudas dou-tras institucións para desenvolver as actividades culturais. Nos 273 concellos de menos de 50 000 hab. que cola-boraron coa enquisa do II MCG, as subvencións recibidas para actividades culturais supuxeron en conxunto 919axudas durante o ano 2007. As deputacións provinciais distínguense como as entidades que máis subvenciónsoutorgaron aos concellos (30,9% do total); a continuación atópanse a Consellaría de Cultura e Deporte (22,6%),outras consellarías da Xunta de Galicia distintas á Consellaría de Cultura (14,1%), e as caixas e outras entidadesfinanceiras (9,9%); e pechan o grupo das entidades que realizan mecenado cultural as empresas (8,9% do totalde subvencións ou axudas recibidas polos concellos).

A media xeral foi de 3,4 subvencións por concello. Por entidades, a media máis alta de axudas por concellosubvencionado concirne ás empresas (6), dúas veces maior ca o seguinte termo medio, o cal corresponde ás aso-ciacións, ONG ou similares (3) e tres veces superior respecto á media de subvencións recibidas da man da Depu-tación Provincial (2).

96

Entidades






Universidade






Empresas


Unión Europea


N.º concelloscon convenios

% n.ºconcellos

con convenio/Total concellos

N.ºconvenios

por entidades

Media deconvenios

asinados polosconcellos por

entidade

% n.ºconveniosentidade/

Total convenios

24

20

20

15

12

10

9

7

6

6

6

4

3

2

2

8,8

7,3

7,3

5,5

4,4

3,7

3,3

2,6

2,2

2,2

2,2

1,5

1,1

0,7

0,7

74

42

36

22

15

10

9

6

6

6

6

4

3

2

2

3,1

2,1

1,8

1,5

1,3

1

1

0,9

1

1

1

1

1

1

1

30,5

17,3

14,8

9,1

6,2

4,1

3,7

2,5

2,5

2,5

2,5

1,6

1,2

0,8

0,8



Indicadores de subvencións recibidas para actividades culturais polos concellos de menos de 50 000 hab.,de diversas entidades, en 2007

97

Entidades







Empresas

Unión Europea


Universidade






N.º concelloscon subv.

% n.ºconcellos

con subv./Total concellos

N.ºsubv.

por entidades

Media desubv.

recibidas polosconcellos por

entidade

% n.ºsubv.

entidade/Total convenios

144

144

77

66

34

20

14

9

9

7

7

5

5

4

3

52,7

52,7

28,2

24,2

12,4

7,3

5,1

3,3

3,3

2,6

2,6

1,8

1,8

1,5

1,1

208

204

130

91

40

23

82

10

10

7

7

5

6

12

4

22,6

30,9

14,1

9,9

4,4

2,5

8,9

1,1

1,1

0,8

0,8

0,5

0,7

1,3

0,4

1,4

2

1,7

1,4

1,2

1,2

5,9

1,1

1,1

1

1

1

1,2

3

1,3




6. ENTIDADES SOCIOCULTURAISNOS CONCELLOS



O asociacionismo voluntario é un fenómeno social que se adoita percibir como unha manifestación relevante doproceso de modernización dunha sociedade. Fronte á adscrición das persoas en familias, grupos e organizaciónsde carácter comunitario no marco da sociedade tradicional, o sociólogo alemán Ferdinand Tönnies (Comunidad yasociación, 1979) resaltou o asociacionismo voluntario de individuos como unha das formas e prácticas sociaispropias da sociedade moderna, onde predominan as relacións baseadas no instrumental e a razón, dirixidas áconsecución de obxectivos concretos. Baseándonos nesa polaridade “comunidade/asociación” definida por Tön-nies, diremos que o proceso de modernización en Galicia tamén se expresou mediante a creación e difusión dofenómeno asociativo, unha de cuxas ramificacións máis notables se estendeu polo espazo da cultura. Neste sen-tido, consideramos de interese sociolóxico coñecer a dimensión que ten o asociacionismo sociocultural que desen-volve actividades culturais nos concellos de menos de 50 000 habitantes, de aí que incorporásemos esta cuestióná enquisa do Mapa cultural de Galicia, centrándonos en tres aspectos relacionados:

• Número de entidades socioculturais existentes con algunha actividade nos dous últimos anos.• Cantas desas solicitaron subvención no ano 2007.• A cantas lles foi concedida.

6.1. As entidades socioculturais activas

O número total de entidades socioculturais que desenvolveron algunha actividade nos dous últimos anos ascen-de a 4955, dentro do contexto municipal dos 273 concellos enquisados. Se atendemos á tipoloxía, observamosque as entidades máis frecuentes son as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con actividades cul-turais” (24,2%). Nun segundo nivel de magnitude porcentual resaltan as “asociacións de veciños” (16,3%), as“agrupacións musicais e corais” (10,4%) e os “clubs deportivos” (10,1%). E nun terceiro rango de relevancia haique mencionar outros catro tipos: as “asociacións de mulleres” (8,7%), os “grupos de baile, danza, etc.” (5,7%),as “asociacións cívicas” (5%) e as “asociacións xuvenís” (4,9%).

A media de entidades por concello é de 18 entidades. Atendendo á súa tipoloxía, os valores máis elevadoscorresponden ás “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con actividades culturais” (7,5), “asociaciónsde veciños” (7,1) e “clubs deportivos” (6,4 entidades que desenvolveron actividades nos dous últimos anos porconcello).

Dende a perspectiva dos concellos, un terceiro indicador é o da proporción de concellos con entidades socio-culturais que desenvolveron algunha actividade durante os dous últimos anos, con respecto ao conxunto dos con-cellos (273). Co resultado deste indicador, as “asociacións de mulleres” destacan por ser as entidadessocioculturais con maior implantación no conxunto dos concellos galegos de menos de 50 000 hab.: desenvol-veron algún tipo de actividade no 71,1% dos 273 municipios. En segundo lugar atópanse as “agrupacións musi-cais e corais”: o 65,2% dos concellos contaron con este tipo de entidades facendo algún tipo de actividade. Oterceiro lugar ocúpano as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con actividades culturais”: realizaronalgunha actividade no 59% dos concellos estudados durante os dous últimos anos. Por detrás das anteriores estános “grupos de baile, danza, etc.” (48%), as “asociacións xuvenís” (45,1%) ou a actividade foi desenvolvida polas“asociacións de veciños” (41,4% dos 273 concellos).

101


Entidades socioculturais con actividade nos dous últimos anos nos concellos de menos de 50 000 hab.,e indicadores distributivos do asociacionismo

Continuamos co anterior indicador, pero agora referímonos aos concellos agrupados polo tamaño demográfi-co. A medida que aumenta o tamaño da poboación nos concellos, increméntase a porcentaxe de asociacións quedesenvolveron algunha actividade nos dous últimos anos, en case todos os tipos de entidades socioculturais. Porexemplo, os “grupos de teatro, monicreques, pallasos, etc.” medran dende o 9% (nos concellos de menos de2000 habitantes) ata o 66,7% (concellos de 20 000 a 49 999 habitantes); ou as “asociacións da terceira idade”que realizaron algunha actividade nos dous últimos anos aumentan de 1,3% (concellos menos de 2000 habi-tantes) a 53,3% (concellos de 20 000 a 49 999 habitantes).

Maniféstase unha excepción a esa disposición xeral: a relación invértese nas “asociacións de veciños”, pois aporcentaxe de concellos onde este tipo de entidade desenvolveu algunha actividade nos dous últimos anos resul-ta ser superior entre os municipios menos poboados (43,6%) en comparación cos concellos que superan os 9999residentes. Quizais, nos concellos pequenos as asociacións de veciños teñan que asumir un maior protagonismono campo cultural, ante un menor arraigamento das entidades especializadas en temáticas culturais.

102

Entidades

Asociacións culturais ou centros socio-recreativoscon actividades culturais

Asociacións de veciños

Agrupacións musicais e corais

Clubs deportivos

Asociacións de mulleres

Grupos de baile, danza, etc.

Asociacións cívicas

Asociacións xuvenís

Comisións de festas

Grupos de teatro, monicreques, pallasos, etc.

Colectivos temáticos de afeccionados a ámbitos culturais específicos (historia local, patrimonio, arte...)

Asociacións temáticas: fotografía, etc.

Grupos ecolóxicos, ambientais, etc.

Asociacións da terceira idade

Fundacións culturais

Cineclubs

N.º concelloscon entidadessocioculturais

activas

Concellos conentidades

socioculturaisactivas/Total

concellos

N.º entidadessocioculturais

activas

Media deentidades

socioculturaisactivas por

concello conese tipo deentidades

% n.º entidadessocioculturaisactivas/Total

das entidadessocioculturais

(4955)

161

113

178

78

194

131

85

123

59

73

57

32

58

29

28

16

24,2

16,3

10,4

10,1

8,7

5,7

5,0

4,9

3,2

2,8

2,7

2,3

1,8

1,0

0,7

0,3

7,5

7,1

2,9

6,4

2,2

2,2

2,9

2,0

2,7

1,9

2,3

3,6

1,6

1,8

1,2

1,0

1200

807

513

499

430

283

247

243

157

137

132

115

91

51

34

16

59,0

41,4

65,2

28,6

71,1

48,0

31,1

45,1

21,6

26,7

20,9

11,7

21,2

10,6

10,3

5,9



Concellos de menos de 50 000 hab., segundo o seu tamaño demográfico e % de entidades socioculturaiscon actividade nos dous últimos anos

6.2. Subvencións ás entidades socioculturais activas

Nos réximes democráticos téndese a percibir as asociacións voluntarias como un actor que contribúe a estruturara sociedade civil, facilitando a participación e o desenvolvemento da democracia. É máis, nas últimas décadas,as asociacións voluntarias aprécianse como “mediadores sociais” necesarios entre as administracións públicas eos seus administrados/as, mostrando actores políticos e técnicos da burocracia pública unha disposición positivapara promover e apoiar o fenómeno asociativo; poderíase engadir, sempre que as diverxencias e a cultura políti-ca o permitan. Así mesmo, con frecuencia as entidades socioculturais, debido ao seu carácter de asociacionismovoluntario e sen ánimo de lucro, non adoitan dispor de suficientes recursos para poder satisfacer os seus obxec-tivos, de aí que tendan a demandar o apoio económico das administracións públicas para organizar e desenvol-ver as súas actividades. A confluencia deses aspectos deriva en que as subvencións ás entidades asociativas sexanunha práctica institucional-asociativa bastante xeneralizada no contexto das sociedades democráticas. Vexamosque dimensión cuantitativa ten esta práctica entre as entidades socioculturais e os concellos galegos de menosde 50 000 habitantes, comezando polas entidades que solicitaron subvención.

As entidades socioculturais que realizaron algunha actividade durante os dous últimos anos fixéronlles 2453solicitudes de subvención aos concellos no ano 2007. Desas entidades, as que máis solicitudes realizaron foronos “grupos ecolóxicos, ambientais, etc.” (18,8%), as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con

103

EntidadesMenos de

2000 hab.2000-

4999 hab.5000-

9999 hab.10 000-

19 999 hab.20 000-

49 999 hab.

43,6

43,6

43,6

21,8

68,0

30,8

18,0

37,2

9,0

9,0

7,7

3,9

6,4

1,3

9,0

2,6

86,7

40,0

80,0

46,7

73,3

80,0

40,0

73,3

40,0

66,7

40,0

20,0

40,0

53,3

33,3

20,0

68,8

31,3

78,1

40,6

68,8

71,9

50,0

59,4

37,5

56,3

56,3

37,5

50,0

21,9

9,4

15,6

63,0

44,4

79,6

31,5

72,2

70,4

44,4

38,9

35,2

44,4

29,6

18,5

35,2

20,4

18,5

7,4

61,7

41,5

68,1

25,5

73,4

36,2

26,6

45,7

16,0

14,9

11,7

4,3

12,8

5,3

3,2

2,1

Asociacións culturais ou centros socio-recreativoscon actividades culturais



Clubs deportivos



Asociacións cívicas


Comisións de festas







Cineclubs

Entidades socioculturais nos concellos


actividades culturais” (15,5%), as “asociacións de veciños” (15%), as “asociacións de mulleres” (10,6%) e as“fundacións culturais” (9,6%), todas elas con máis de 225 solicitudes.

Entidades socioculturais con actividade nos dous últimos anos que solicitaron algunha subvención en 2007,nos concellos de menos de 50 000 hab.

Ao poñer en relación as entidades socioculturais que solicitaron subvención co número de entidades con algunhaactividade nos dous últimos anos, sorprenden valores como os das “fundacións culturais” (6,9 solicitudes por fun-dación) e “grupos ecolóxicos, ambientais, etc.” (5,1 solicitudes por entidade). Unha media dunha axuda por enti-dade atópase entre “os grupos de teatro e monicreques”, “colectivos temáticos de afeccionados a ámbitosculturais específicos (historia local, patrimonio, arte...)” e “cineclubs”. No resto das entidades as solicitudes desubvención movéronse entre 6 solicitudes de cada dez asociacións, como é o caso das “asociacións de mulleres”,a porcentaxes practicamente imperceptibles ou incluso inexistentes, como nas “asociacións cívicas” ou “comisiónsde festas”, que foron excluídas da táboa.

Por último, resta por recoñecer as entidades socioculturais ás que os concellos lles concederon subvenciónsno ano 2007. Nos concellos informouse dun total de 1358 subvencións a entidades, o que supón un 55,4% das2453 solicitudes. Ao considerar a súa distribución porcentual por tipos, observamos que as “asociacións cultu-rais ou centros socio-recreativos con actividades culturais” (25,6%) e as “asociacións de veciños” (24,5%) sonas entidades ás que, en maior medida, lles foi concedida algunha subvención. Posteriormente, cunha significa-ción bastante menor, resaltan os “grupos de teatro, monicreques, pallasos, etc.” (11,8%), as “agrupacións musicaise corais” (11,6%), os “colectivos temáticos de afeccionados a ámbitos culturais específicos –historia local, patri-monio, arte, etc.” (9,1%) e as “asociacións de mulleres” (8%).

104

Entidades


Asociacións culturais ou centros socio-recreativos conactividades culturais









Cineclubs

Clubs deportivos



Nº. entidades quesolicitaron subv.

Media de solicitudesde subv. por

entidade activa

Proporción desolicitudes de subv.

por entidade, respecto doconxunto de solicitudes

de subv. (2453)

460

379

368

261

235

186

185

148

118

75

16

13

6

3

5,1

0,3

0,5

0,6

6,9

1,4

0,4

1,1

0,4

0,3

1,0

0,0

0,1

0,0

18,8

15,5

15,0

10,6

9,6

7,6

7,5

6,0

4,8

3,1

0,6

0,5

0,2

0,1



Entidades socioculturais con actividade nos dous últimos anos que solicitaron algunha subvención en 2007,e llela concederon, nos concellos de menos de 50 000 hab.

Ao reparar na relación entre o número de subvencións concedidas e solicitadas por entidade, as entidadescunha maior proporción de éxito resultan ser: as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con activida-des culturais” (91,8%), as “asociacións de veciños” (90,2%), os “cineclubs” (87,5%), os “grupos de teatro, moni-creques, pallasos, etc.” (86%), as “agrupacións musicais e corais” (85,4%) e os “colectivos temáticos deafeccionados a ámbitos culturais específicos –historia local, patrimonio, arte, etc.” (83,8%).

105

Entidades

Asociacións culturais ou centros socio-recreativos conactividades culturais








Cineclubs

Clubs deportivos





Nº. subv.concedidas

Proporción desubv. concedidas porentidade, respecto do

conxunto de subv.concedidas (1358)

Relación entre o n.ºde subv. concedidas e

solicitadas por entidade (%)

348

332

160

158

124

108

57

24

14

11

8

7

4

3

25,6

24,5

11,8

11,6

9,1

8,0

4,2

1,8

1,0

0,8

0,6

0,5

0,3

0,2

91,8

90,2

86,0

85,4

83,8

41,4

48,3

32,0

87,5

0,9

1,7

0,0

0,7

1,0

Entidades socioculturais nos concellos



7. PROGRAMAS E ACTIVIDADESCULTURAIS IMPULSADAS DENDEOS CONCELLOS



Neste capítulo recóllense os resultados xerados polo proceso de investigación levado a cabo sobre cinco cuestiónsreferidas aos programas e actividades culturais promovidas dende os concellos obxecto de estudo:

• Persoas ou entidades que participan na elaboración da programación cultural.• Criterios para a programación cultural.• Obxectivos e estratexias da programación cultural.• Avaliación dos proxectos culturais.• Programas ou actividades culturais de maior importancia.

7.1. Persoas ou entidades que participan na elaboración da programación cultural

En primeiro lugar, resulta pertinente recoñecer que son persoas, máis que entidades, as que participan na elabo-ración da programación cultural dos municipios de menos de 50 000 habitantes. O suxeito que participa conmaior frecuencia é o/a concelleiro/a de Cultura, faino “case sempre ou sempre” no 75,8% dos casos, nos 273concellos que participaron nesta investigación. A alcaldía participa “case sempre ou sempre” no 68,5% e o/a téc-nico/a de Cultura, “case sempre ou sempre” no 57,1% das ocasións. Entidades como unha Comisión de Aseso-ramento ou un Consello Local de Cultura, moi reducidas nos concellos galegos, teñen unha participación moilimitada na elaboración da programación municipal de cultura, xa que “nunca” o fixeron no 80,6% e o 93,8%,respectivamente, dos 273 concellos.

Frecuencia de participación na elaboración da programación cultural por parte de persoas e entidades,nos concellos menores de 50 000 habitantes

Ademais, en 66 concellos (24,1% do total) participan outras persoas ou entidades na elaboración da progra-mación cultural: outros/as técnicos/as en 25 municipios (9,1% sobre 273); asociacións, voluntariado e líderes dotecido social en 24 concellos (8,8%); persoal non técnico do concello en 10 municipios (3,7%); e outras con-cellarías e concelleiros/as do Goberno local en 7 concellos (2,6% do total).

109

A alcaldía

O/a concelleiro/a de Cultura

O/a técnico/a de Cultura

Unha Comisión de Asesoramento

Un Consello Local de Cultura

9,9

16,1

40,7

80,6

93,8

21,6

8,1

1,8

14,3

3,3

20,2

13,2

9,9

3,3

2,2

100

100

100

100

100

48,4

62,6

47,3

1,5

0,4

Case sempre Sempre TotalNunca Ocasionalmente


Participación moi frecuente na elaboración da programación cultural de persoas e entidades, por tamaño demográfico,nos concellos menores de 50 000 hab.

Se incorporamos á análise a variable do tamaño demográfico do municipio, observamos que a alcaldía par-ticipa “case sempre ou sempre” na elaboración da programación de cultura na gran maioría dos concellos demenos de 5000 habitantes: así acontece en catro de cada cinco concellos. Non obstante, a súa participacióndiminúe de xeito significativo cando o concello supera ese limiar demográfico, minguando ata o 13,3% entre osmunicipios de 20 000 a 49 999 habitantes. É o contrario do que acontece coa participación do/a concelleiro/ade Cultura e, especialmente, o/a técnico/a de Cultura, xa que canta máis poboación empadroada máis medra aporcentaxe de concellos onde eses suxeitos-roles participan “case sempre ou sempre” na elaboración da progra-mación de cultura: nos concellos de menos de 2000 habitantes, o/a concelleiro/a participa “case sempre ousempre” no 52,5% e o/a técnico/a no 26,9% dos casos, mentres que nos concellos de 20 000 a 49 999 habi-tantes eses índices de participación elévanse ata nada menos que o 86,7% e o 100%, respectivamente.

Por conseguinte, nos concellos de menor tamaño demográfico, a alcaldía é o suxeito-rol que asume a respon-sabilidade de elaborar a programación de cultura, a diferenza dos concellos de maior tamaño demográfico, nosque é substituído polo/a concelleiro/a e polo/a técnico/a de Cultura. Este comportamento está moi relacionado cotamaño do concello, canto maior tamaño e recursos orzamentarios, máis necesidade dunha división-espe-cialización na programación e xestión das políticas e actuacións municipais.

No tocante á suma provincial, maniféstanse diferenzas. Nos concellos da Coruña son os/as técnicos/as de cultura(88,3%) os que participan “case sempre ou sempre” en máis proporción na elaboración da programacióncultural do concello, en consonancia co número de técnicos/as de cultura existentes na provincia. Nos de Pon-tevedra é o/a concelleiro/a (89,8%) e nos concellos de Ourense e Lugo, a alcaldía.

110

A alcaldía

O/a concelleiro/a de Cultura



Un Consello Local de Cultura

85,9

52,6

26,9

6,4

1,3

83,0

76,6

55,3

3,2

4,3

50,0

94,4

75,9

1,9

1,9

13,3

86,7

100,0

6,7

0,0

40,6

93,8

84,4

9,4

3,1

5000-9999

10 000-19 999

20 000-49 999

Menos de2000

2000-4999

Nota: A participación moi frecuente é a suma do peso das respostas de “case sempre” e “sempre”.



Participación moi frecuente na elaboración da programación cultural de persoas e entidades, nos concellosmenores de 50 000 hab., por provincia

7.2. Os criterios para a programación cultural

Á persoa que dirixe politicamente a área, a concellaría ou o departamento de Cultura pedíuselle que valorase ograo de importancia dunha serie de criterios que se poden adoptar na programación cultural do concello. Dalistaxe de 10 criterios, no conxunto dos municipios, sobresaen por acadar as porcentaxes máis elevadas de“importante”9 catro criterios:

• “Programar actividades que atendan á demanda cultural existente” (96,7%);• “Propiciar o recoñecemento e a promoción das manifestacións da cultura popular” (90,8%);

111

0 10 20 30 40 50 60

Un Consello Local de Cultura 8,5%

2,7%

0,0%0,0%

8,5%

6,7%

0,0%

3,9%

69,5%

25,3%

45,2%

88,3%

89,8%

58,7%

74,2%

83,1%

62,7%

85,3%

75,8%

50,7%

70 80 90 100



O/a concelleiro/a

A alcaldía

Pontevedra

Ourense

Lugo

A Coruña

Nota: A participación moi frecuente é a suma do peso das respostas de “case sempre” e “sempre”.

Programas e actividades culturais impulsadas dende os concellos

9 Suma das categorías “bastante” e “moita”.


• “A actividade cultural debe prestixiar o concello e crear unha boa imaxe externa” (88,3%);• “Cómpre apoiar a cultura e a arte porque favorecen o desenvolvemento económico e turístico” (87,5%).De maneira sintética, e considerando que ningún dos criterios sobre os que se consultou foi rexeitado, aqueles

que resaltan sobre os demais apuntan a que unha programación cultural idónea debe atender á demandaexistente, prestando atención ás actividades de cultura popular –contribuíndo a crear unha identidade local posi-tiva– e ao desenvolvemento económico-turístico do municipio.

Importancia dunha serie de criterios que se poden adoptar na elaboración dunha programación cultural,nos concellos menores de 50 000 hab.

Ao incorporar á análise a poboación do municipio, observamos que nos cinco tamaños demográficos o crite-rio “programar actividades que atendan á demanda cultural existente” é o máis valorado como “importante” polapersoa que dirixe politicamente a cultura municipal; a diferenza de “a programación elabórase cunha participa-ción activa dos colectivos culturais no seu deseño”, que é o criterio considerado como “importante” por menospersoas enquisadas en cada un dos cinco agregados municipais por poboación. Non obstante, maniféstase unhavariación porcentual interesante neste último criterio, xa que a porcentaxe de “importante” tende a decrecer aoaumentar o tamaño demográfico do municipio: así, mingua de 62,8% (menos de 2000 habitantes) ata 46,7%(20 000 a 49 999 habitantes). Nos concellos máis pequenos adoita haber unha maior proximidade e contacto“cara a cara” entre a persoa que dirixe politicamente a cultura municipal e a representación dos colectivos cultu-rais, o que posiblemente favoreza a participación activa destes no deseño da programación cultural.

112

Programar actividades que atendan á demandacultural existente

Propiciar o recoñecemento e a promoción dasmanifestacións da cultura popular

A actividade cultural debe prestixiar o concelloe crear unha boa imaxe externa

Cómpre apoiar a cultura e a arte porque favoreceno desenvolvemento económico e turístico

Cómpre apoiar a arte e a cultura pola súaimportancia intrínseca

Un obxectivo prioritario é deseñar unha políticacultural socialmente vertebradora

Programar novos tipos de actividades para favorecera creación de novos públicos

Favorecer o acceso dos cidadáns ás formas elevadasda cultura

A programación elabórase despois de ter recollidoalgunhas opinións dos colectivos culturais

A programación elabórase cunha participación activados colectivos culturais no seu deseño

1,1

2,9

3,7

3,3

5,1

4,4

2,9

3,7

5,5

9,2

2,2

6,2

8,1

9,2

8,1

10,6

16,5

17,2

18,7

33,0

30,4

45,4

44,7

42,9

42,5

49,8

45,1

40,3

53,5

41,8

96,7

90,8

88,3

87,6

86,8

85,0

80,6

79,1

75,8

57,9

66,3

45,4

43,6

44,7

44,3

35,2

35,5

38,8

22,3

16,1

Bastante Moita ImportanteNada PoucaListaxe de criterios

Nota: Importante é a suma do peso das respostas de “bastante importancia” e “moita importancia”.



Importancia dunha serie de criterios que se poden adoptar na elaboración dunha programación cultural, por tamañodemográfico, nos concellos menores de 50 000 hab.

Na vertente progresiva, hai que mencionar o criterio “un obxectivo prioritario é deseñar unha política culturalsocialmente vertebradora”, onde a evolución da porcentaxe da valoración de “importante” ascende ao aumentaro tamaño demográfico do concello: medra de 76,9% (menos de 2000 habitantes) ata 100% (20 000 a 49 999habitantes). Pode ser unha consecuencia da representación que tende a asociar unha maior diferenciación-des-cohesión social con máis poboación.

No que fai aos concellos segundo a agrupación provincial, maniféstanse as seguintes diferenzas significativasnas valoracións emitidas pola persoa que dirixe politicamente a área, a concellaría ou o departamento de Cultu-ra: nos concellos de Lugo consideran, en maior medida, como “importante” os criterios “cómpre apoiar a culturae a arte porque favorecen o desenvolvemento económico e turístico” (93,6%) e “a programación elabórase des-pois de ter recollido algunhas opinións dos colectivos culturais” (83,9%). E nos municipios de Ourense apréciase,con máis frecuencia, como “importante” o criterio “cómpre apoiar a arte e a cultura pola súa importancia intrín-seca” (92%).

113











97,4

91,0

87,2

88,5

87,2

76,9

80,8

76,9

68,0

62,8

94,7

89,4

89,4

85,1

86,2

85,1

78,7

81,9

83,0

58,5

98,2

96,3

90,7

90,7

88,9

90,7

88,9

79,6

70,4

57,4

96,9

87,5

84,4

87,5

84,4

87,5

71,9

75,0

75,0

50,0

100,0

86,7

86,7

86,7

86,7

100,0

80,0

80,0

93,3

46,7

5000-9999 hab.

10 000-19 999 hab.

20 000-49 999 hab.

Menos de2000 hab.

2000-4999 hab.Listaxe de criterios

Nota: A importancia é a suma do peso das respostas de “bastante importancia” e “moita importancia”.



Importancia dunha serie de criterios que se poden adoptar na elaboración dunha programación cultural,nos concellos menores de 50 000 hab., por provincia

7.3. Obxectivos e estratexias da programación cultural

Os criterios ou normas que se poden adoptar na elaboración dunha programación cultural é de esperar que res-pondan a determinados fins xenéricos, representacións proxecto ou imaxes ideais do que se concibe como cultu-ra. Así pois, tras identificar a prioridade nos criterios da programación cultural dos concellos galegos de menosde 50 000 habitantes, acordada polos seus responsables políticos, resulta pertinente recoñecer a importancia deobxectivos e estratexias posibles da programación cultural.

114











97,4

93,5

83,1

84,4

85,7

79,2

84,4

81,8

71,4

53,3

96,8

91,9

91,9

93,6

85,5

88,7

83,9

80,7

83,9

64,5

98,7

92,0

92,0

86,7

92,0

85,3

81,3

78,7

78,7

60,0

96,7

90,8

88,3

87,6

86,8

85,0

80,6

79,1

75,8

57,9

93,2

84,8

86,4

86,4

83,1

88,1

71,2

74,6

69,5

54,2

Ourense Pontevedra GaliciaA Coruña LugoListaxe de criterios

Nota: A importancia é a suma da porcentaxe das respostas de “bastante importancia” e “moita importancia”.



Importancia dos obxectivos e estratexias posibles dunha programación cultural, nos concellos menoresde 50 000 hab. (% horizontais)

No conxunto dos concellos galegos obxecto de estudo, os oito obxectivos estratéxicos sobre os que se consul-tou foron altamente apreciados, se ben dous deles destacáronse sobre os demais nos pesos acadados na valora-ción de “importante” (lémbrese, suma de bastante e moita importancia): “actualmente, darlle prioridade árealización de actividades culturais” (91,2%) e “primar a defensa do patrimonio histórico e a cultura tradicional”(90,8%). Pola contra, “primar as formas innovadoras da cultura e a arte contemporánea” (64,8%) é o obxectivoestratéxico menos apreciado como “importante”, seguido de “actualmente, darlle prioridade á construción deinfraestruturas culturais” (70,3%), aínda que ambos os dous teñen pesos bastante notables.

115

Actualmente, darlle prioridade á realización deactividades culturais

Primar a defensa do patrimonio histórico e acultura tradicional

Adecuar a coherencia do proxecto ás propostasdos colectivos culturais

Primar a realización dun labor de formaciónartística e musical

Promover a creación e apoiar os artistas locais

Elaborar un proxecto coherente e integradoconcibido dende o concello

Actualmente, darlle prioridade á construción deinfraestruturas culturais

Primar as formas innovadoras da cultura e a artecontemporánea

5,1

3,3

5,5

6,2

5,1

5,5

7,7

6,6

3,7

5,9

11,0

13,6

15,8

12,8

22,0

28,6

39,6

36,3

51,3

48,0

39,9

45,8

41,4

50,2

91,2

90,8

81,0

80,2

79,1

78,8

70,3

64,8

51,7

54,6

29,7

32,2

39,2

33,0

28,9

14,7

Bastante Moita ImportanteNada PoucoListaxe de obxectivos e estratexias

Nota: A importancia é a suma da porcentaxe das respostas de “bastante importancia” e “moita importancia”.



Importancia dos obxectivos e estratexias posibles dunha programación cultural, por tamaño de poboación,nos concellos menores de 50 000 hab. (%)

O cruzamento dos resultados co tamaño demográfico dos municipios informa dalgunhas peculiaridades naorde da prioridade na “importancia” do obxectivo ou estratexia da programación cultural, segundo as e os diri-xentes políticos das áreas, concellarías ou departamentos de cultura:

• Nos concellos de menos de 2000 habitantes, o primeiro obxectivo estratéxico é “primar a defensa dopatrimonio histórico e a cultura tradicional”: 93,6%.

• Nos concellos de 2000 a 9999 habitantes, o obxectivo estratéxico máis valorado na programación cul-tural é “actualmente, darlle prioridade á realización de actividades culturais”: 96,5% nos concellos de 2000 a4999 habitantes e 88,9% nos de 5000 a 9999 habitantes.

• Nos concellos de 10 000 a 19 999 habitantes teñen un peso similar tres obxectivos (os dous máis valo-rados polo conxunto dos concellos galegos consultados e os concellos de menos de 10 000 habitantes): “actual-mente, darlle prioridade á realización de actividades culturais”, “primar a defensa do patrimonio histórico e acultura tradicional” e “promover a creación e apoiar os artistas locais”: 87,5%.

• Por último, nos concellos de 20 000 a 49 999 habitantes destaca a “importancia” na unanimidade conque é valorado “primar a realización dun labor de formación artística e musical”: 100%.

En resumo, aínda que “actualmente, darlle prioridade á realización de actividades culturais” é un obxectivoestratéxico transversal para as e os responsables políticos en todos os concellos analizados, advírtese que cantomenor é a poboación nos concellos, máis prioridade se outorga á defensa do “capital tradicional” físico (patrimo-nio) ou inmaterial (cultura); e canto maior é a poboación nos concellos, máis prioritario é o “capital humano” (nosartistas e na formación).

116

Actualmente, darlle prioridade á realización deactividades culturais

Primar a defensa do patrimonio histórico e acultura tradicional

Adecuar a coherencia do proxecto ás propostasdos colectivos culturais

Primar a realización dun labor de formaciónartística e musical

Promover a creación e apoiar os artistas locais

Elaborar un proxecto coherente e integradoconcibido dende o concello

Actualmente, darlle prioridade á construción deinfraestruturas culturais

Primar as formas innovadoras da cultura e a artecontemporánea

91,0

93,6

80,8

71,8

66,7

76,9

78,2

62,8

94,7

91,5

86,2

84,0

83,0

81,9

64,9

63,8

88,9

87,0

81,5

77,8

85,2

81,5

68,5

68,5

86,7

93,3

73,3

100,0

80,0

66,7

80,0

80,0

87,5

87,5

68,8

84,4

87,5

75,0

65,6

59,4

5000-9999 hab.

10 000-19 999 hab.

20 000-49 999 hab.

Menos de2000 hab.

2000-4999 hab.Listaxe de obxectivos e estratexias

Nota: A importancia é a suma do peso das respostas de “bastante importancia” e “moita importancia”.



7.4. Avaliación dos proxectos culturais

No contexto das administracións públicas a avaliación busca diagnosticar diversos aspectos das políticas e servi-zos públicos, como por exemplo: a súa necesidade, coherencia, vixencia, eficacia, impacto ou a satisfacción eexpectativas das/os usuarios/as. Grosso modo, é unha práctica institucional necesaria que permite “coñecer paramellorar” as políticas e servizos públicos. Na enquisa do II MCG quíxose testar en que medida os concellos gale-gos de menos de 50 000 habitantes avalían os proxectos culturais que executan. As respostas obtidas informande que 154 concellos dos 273 que colaboraron coa enquisa (56,4%) realizaban “algún tipo de avaliación dosproxectos culturais que desenvolven no seu concello”, fronte a 119 concellos que non o facían.

Concellos de menos de 50 000 hab., nos que se realiza algún tipo de avaliación dosproxectos culturais desenvolvidos (%)

Ao reparar no tamaño demográfico do municipio, a medida que medra a poboación empadroada nos conce-llos, maniféstase un aumento no peso dos concellos en que as e os responsables políticos de cultura afirmanrealizar “algún tipo de avaliación dos proxectos culturais”. Entre os dous tamaños extremos, o peso afirmativogana nada menos que 52 puntos, ao progresar dende 34,6% (menos de 2000 habitantes) a 86,7% (20 000 a49 999 habitantes).

117

Avalían

Non avalían

43,6%56,4%

Base 273 concellos



Concellos de menos de 50 000 hab., por tamaño demográfico, onde se realiza algún tipo de avaliacióndos proxectos culturais desenvolvidos (%)

Ao considerar a agrupación provincial, os concellos coruñeses de menos de 50 000 habitantes resaltan porser onde a práctica avaliadora está máis estendida (77,9%), mentres que os de Lugo e Ourense resaltan polotrazo contrario (só o 46,8% e 42,7% avalían, respectivamente), resultados coherentes coa distribución xeográfi-ca provincial dos tipos de concellos segundo os seus tamaños demográficos.

Concellos de menos de 50 000 hab., por provincia, onde se realiza algún tipo de avaliacióndos proxectos culturais desenvolvidos (%)

Un paso máis aló da simple confirmación da existencia de “algún tipo de avaliación” consiste en identificar osseus tipos. Cinco foron as modalidades de avaliación recoñecidas polos/as responsables de cultura dos concellosgalegos de menos de 50 000 habitantes. Unha tipoloxía que vai dende as avaliacións máis frecuentes, sinxelas

118

Menos de2000

2000-4999

5000-9999

10 000-19 999

Galicia

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

34,6%

53,2%

74,1% 75,0 %

86,7%

20 000-49 999

56,4%

Avalían

Non avalían

0% 20% 100%40%

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

Galicia

80%60%

77,9% 22,1%

46,8% 53,2%

42,7% 57,3%

55,9% 44,1%

56,4% 43,6%



e testemuñais, ata as máis restrinxidas e comprometidas co senso dunha avaliación, isto é, o diagnóstico dasactuacións desenvolvidas co ánimo de mellorar o seu axuste aos obxectivos buscados.

Así, as modalidades máis comúns e máis laxas co senso dunha avaliación son as “memorias de actividades”,presentes na metade dos concellos estudados (51,3%; 140 concellos dos 273 colaboradores), e as “memoriasde comunicación-dossiers de prensa” que confirmaron realizar practicamente un de cada tres (32,6%; 89 con-cellos).

Nunha posición intermedia, cara a métodos máis propios de avaliación, atópase a modalidade de “informa-ción sobre asistencia, participación de usuarios”, empregada case dun xeito anecdótico no conxunto dos conce-llos (2,2%; 6 concellos).

Finalmente, áchanse as modalidades máis vinculadas coa avaliación, a elaboración de “informes avaliativosinternos ou externos”, aplicados por case un de cada catro concellos (24,2%; 66 concellos), e xeito máis res-trinxido o “estudo estratéxico da política cultural municipal” (6,6%; 18 concellos).

En definitiva, os tipos de avaliación máis empregados son os máis simples, económicos e menos problemáti-cos, aqueles que se limitan a rexistrar que “se fan cousas e de que clase”.

Tipo de avaliación dos proxectos culturais desenvolvidos nos concellos de menos de 50 000 hab.,segundo o tamaño dos concellos e provincia

As “memorias de actividades” e as “memorias de comunicación-dosiers de prensa” son, por esta orde, asmodalidades avaliativas máis empregadas, con independencia da poboación municipal. Non obstante, o restodas modalidades parecen métodos máis restrinxidos para os concellos a partir de 5000 habitantes. Os “informesavaliativos internos ou externos” son os máis empregados polos concellos de 10 000 a 19 999 habitantes; o “estu-do estratéxico da política cultural municipal” e os “informes sobre asistencia, participación de usuarios”, polosconcellos de maior tamaño dos estudados (20 000 a 49 999 habitantes), e polos concellos de 5000 a 9999habitantes.

No agregado provincial dos concellos maniféstase con claridade que a avaliación dos proxectos culturais éunha práctica moito máis empregada nos concellos das dúas provincias atlánticas. Como para o conxunto dosconcellos galegos estudados, as “memorias de actividades” e as “memorias de comunicación-dossiers de prensa”sitúanse á cabeza das modalidades avaliativas empregadas. Na Coruña case tres de cada catro concellos realizan“memorias de actividades” (74,0%; 57 de 77 concellos), mentres que na realización de “memorias de comuni-cación–dossiers de prensa” son os concellos de Pontevedra os que despuntan no emprego desta modalidade

119

Memorias deactividades

32,1

46,8

66,7

68,8

86,7

74,0

38,7

38,7

50,8

Elaboración deinformes avaliativosinternos ou externos

11,5

22,3

33,3

40,6

33,3

33,8

19,4

20,0

22,0

Estudo estratéxicoda política cultural

municipal2,6

3,2

13,0

6,3

26,7

11,7

4,8

4,0

5,1

Información sobreasistencia, participación

de usuarios1,3

1,1

3,7

0,0

13,3

2,6

4,8

0,0

1,7


2000 - 4999

5000 - 9999

10 000 - 19 999


Lugo

Ourense

Pontevedra

Memorias decomunicación

(dossier de prensa)17,9

26,6

44,4

50,0

66,7

37,7

24,2

26,7

42,4

32,6 51,3 24,2 6,6 2,2



(42,4%; 25 de 59 concellos). No resto de modalidades avaliativas, os concellos da Coruña mostran maior sol-vencia que os concellos das restantes provincias galegas.

7.5. Programas e actividades culturais impulsadas dende os concellos

O último aspecto que tratar, ao examinar a cerna da programación cultural dos concellos galegos de menos de50 000 habitantes, é a análise dos programas ou actividades culturais de maior importancia desenvolvidas polosconcellos.

Partindo dunha listaxe de dez ámbitos, ampliada a quince polos enquisados, nos que encadrar as distintasdenominacións dos programas ou actividades desenvolvidas durante 2007, destacan cinco deles pola súa pre-senza en máis do 50% de concellos:

• “Música, concertos, bandas, actividades musicais na rúa” (76,9%).• “Teatro profesional, teatro afeccionado, actuacións na rúa, monicreques, pallasos” (74%).• “Cultura tradicional, folclore, cultura popular” (68,9%).• “Artes visuais, fotografía, vídeo, cine” (56,4%).• “Actos ou xornadas literarias, recitais, lingua” (54,2%).Ao cruzar os resultados dos programas ou actividades desenvolvidos durante 2007, co tamaño de poboación

dos concellos, obsérvase que unha gran maioría das actividades incrementa o seu peso a medida que os conce-llos teñen maior poboación, chegando a mostrar diferenzas notables entre os estratos demográficos extremos. Defeito, é de advertir que nos concellos de menos de 2000 habitantes, a diferenza do que acontece nos concellosdo resto dos estratos, só acadan a presenza no 50% dos concellos dous ámbitos de desenvolvemento de activi-dades culturais: “música, concertos, bandas, actividades musicais na rúa”, 59%; e “teatro profesional, teatroafeccionado, actuacións na rúa, monicreques, pallasos”, 51,3%.

120



Programas ou actividades culturais de maior importancia desenvolvidas polos concellos de menos de 50 000 hab.durante o ano 2007 (% de concellos que desenvolven determinada actividade)

Moi restrinxidas en número, polo menos como programas ou actividades de “maior importancia”, as activida-des que reducen a súa presenza por baixo do 20% dos concellos (33 actividades) só son apuntadas nos concellosde menos de 20 000 habitantes.

121

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Ns/Nc

Actividades que promoven a igualdadee/ou a prevención da violencia de xénero

Cursos, obradoiros

Coloquios, charlas, homenaxes

Actividades para a infancia

Combinación de actividadesculturais con outro tipo

Outras culturas do mundo, actosculturais de minorías sociais, étnicas...

Arqueoloxía, patrimonio,arquitectura, etc.

Actividades de danza clásica, bailemoderno, etc.

Arte e cultura dixital, cultura virtual,internet...

Artes plásticas e pintura, arte na rúa,arte urbana...

Actos ou xornadas literarias,recitais, lingua...

Artes visuais, fotografía, vídeo, cine...

Cultura tradicional, folclore, cultura popular...

Teatro profesional, teatro afeccionado,actuacións na rúa, monicreques, pallasos...

Música, concertos, bandas,actividades musicais na rúa...

1,1%3

1,5%4

2,2%6

2,2%6

2,6%7

3,7%10

22,3%61

25,3%69

30,8%84

33,7%92

45,8%125

54,2%148

56,4%154

68,9%188

74,0%202

76,9%210

220 240

% Absolutos



Programas ou actividades culturais de maior importancia desenvolvidas polos concellos de menos de 50 000 hab.durante o ano 2007, por tamaño demográfico (% de concellos que desenvolven determinada actividade)

No agregado provincial dos concellos, as dúas provincias atlánticas e en especial A Coruña signifícanse enpracticamente todos os tipos de programas ou actividades culturais executados no ano 2007. Os concellos daCoruña só se ven superados polos de Pontevedra nas mencións a actividades relacionadas coas “artes visuais,fotografía, vídeo, cine” (C, 62,3%; Po, 71,2%).

Entre os concellos das provincias orientais constátanse tamén diferenzas. Na provincia de Lugo o peso dasactividades culturais apuntadas sitúase na maioría dos ámbitos por diante dos concellos ourensáns, coa excep-ción destacada de actividades nos ámbitos de “cultura tradicional, folclore, cultura popular” (Ou, 66,7%; Lu,54,5%).

122

Música, concertos, bandas, actividades musicais na rúa...




Actos ou xornadas literarias, recitais, lingua...

Artes plásticas e pintura, arte na rúa, arte urbana...

Arte e cultura dixital, cultura virtual, internet...

Actividades de danza clásica, baile moderno, etc.

Arqueoloxía, patrimonio, arquitectura, etc.

Outras culturas do mundo, actos culturais de minoríassociais, étnicas...

Combinación de actividades culturais con outro tipo



Cursos, obradoiros

Actividades que promoven a igualdade e/ou aprevención da violencia de xénero

Ns/Nc

Ámbitos de programas ou actividades desenvolvidas

59,0

51,3

48,7

29,5

32,1

16,7

28,2

16,7

9,0

3,9

5,1

6,4

2,6

2,6

2,6

1,3

80,9

74,5

75,5

59,6

52,1

42,6

35,1

25,5

21,3

19,2

3,2

2,1

1,1

3,2

0,0

1,1

81,5

90,7

77,8

70,4

70,4

64,8

35,2

42,6

33,3

37,0

1,9

0,0

3,7

1,9

1,9

1,9

93,8

90,6

75,0

78,1

71,9

75,0

40,6

43,8

50,0

34,4

6,3

0,0

3,1

0,0

3,1

0,0

93,3

93,3

86,7

80,0

86,7

86,7

33,3

66,7

53,3

60,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

5000-9999 hab.

10 000-19 999 hab.

20 000-49 999 hab.

Menos de2000 hab.

2000-4999 hab.



Programas ou actividades culturais de maior importancia desenvolvidas polos concellos de menos de 50 000 hab.durante o ano 2007, por provincia (% de concellos que desenvolven determinada actividade)

123

Música, concertos, bandas, actividades musicais na rúa...




Actos ou xornadas literarias, recitais, lingua...

Artes plásticas e pintura, arte na rúa, arte urbana...

Arte e cultura dixital, cultura virtual, internet...

Actividades de danza clásica, baile moderno, etc.

Arqueoloxía, patrimonio, arquitectura, etc.

Outras culturas do mundo, actos culturais de minoríassociais, étnicas...

Combinación de actividades culturais con outro tipo



Cursos, obradoiros

Actividades que promoven a igualdade e/ou aprevención da violencia de xénero

Ns/Nc

Ámbitos de programas ou actividades desenvolvidas

87,0

88,3

72,7

62,3

74,0

63,6

46,8

48,1

40,3

33,8

5,2

5,2

3,9

3,9

1,3

2,6

74,2

69,4

64,5

50,0

53,2

43,6

38,7

24,2

19,4

14,5

1,6

0,0

3,2

3,2

3,2

1,6

61,3

58,7

66,7

44,0

34,7

25,3

24,0

22,7

13,3

10,7

5,3

4,0

1,3

0,0

1,3

0,0

86,4

79,7

71,2

71,2

54,2

50,9

23,7

25,4

27,1

30,5

1,7

0,0

0,0

1,7

0,0

0,0

76,9

74,0

68,9

56,4

54,2

45,8

33,7

30,8

25,3

22,3

3,7

2,6

2,2

2,2

1,5

1,1

Ourense Pontevedra GaliciaA Coruña Lugo




8. COMUNICACIÓNS E CURSOSDE FORMACIÓN



O estudo dos resultados producidos pola enquisa sobre A situación sociocultural dos concellos galegos de menosde 50 000 habitantes, II Mapa cultural de Galicia remata reparando na comunicación e na formación de temáti-ca cultural. En concreto, trátase das dúas seguintes cuestións:

• Medios empregados polos concellos para dar a coñecer a actividade cultural.• Obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural organizados e levados a cabo polos

concellos.

8.1. Medios empregados para dar a coñecer a actividade cultural

A comunicación da programación de actividades culturais, a súa difusión ou publicidade entre a poboación des-tinataria, é un labor especialmente pertinente no contexto xeográfico dos concellos de menos de 50 000 habi-tantes. A accesibilidade á oferta cultural está condicionada pola dispersión da poboación en múltiples núcleos, epola mediación de redes de grupos sociais que facilitan a difusión ou a crítica á información e iniciativas institu-cionais.

Se reparamos nos datos, temos en conta que normalmente nos concellos apuntouse máis dun medio paradifundir as actividades culturais, os medios empregados poden ser divididos en tres rangos segundo a frecuenciado seu uso:

1. “Soportes gráficos (carteis, valados)”, o medio máis empregado con diferenza sobre o resto (usado no85,7%; 234 de 273 concellos). O medio máis socorrido, barato e sinxelo.

2. Nun segundo nivel, formando unha pinza porcentual do 40% ao 50%, destacan catro medios, entre osque ocupan un espazo significativo os novos medios dixitais, mostra do esforzo dos concellos por incorporarse áchamada Sociedade Dixital: a “radio” (49,1%; 134 concellos), a “prensa (xornais, revistas)” (47,6%; 130 con-cellos), a “axenda cultural (en papel ou electrónica)” (46,9%; 128 concellos) e a “páxina web do concello”(40,3%; 110 concellos).

3. Entre o 20 e o 40%, outros catro medios, dos que tres son impresos: “boletín municipal” (34,1%; 93concellos), a influente “televisión” (23,8%; 65 concellos), “publicacións sobre cultura, arte, patrimonio, etc.”(20,9%; 57 concellos) e “guía turística” (20,1%; 55 concellos).

En todo caso, os concellos empregan máis dun medio de difusión, estratexia máis axeitada para publicar assúas actividades culturais entre unha poboación que se articula en redes-grupos sociais diferenciados, onde assegregacións e encapsulamentos que presenta o tecido social dificultan que a información institucional circule confluidez, dando lugar a “zonas de sombra” entre a poboación obxectivo. Polo tanto, non só é importante publicitaras actividades culturais, senón tamén empregar simultaneamente varios medios para mellorar o impacto infor-mativo entre os/as potenciais usuarios/as.

127


Medios empregados polos concellos de menos de 50 000 hab. para dar a coñecer a actividade cultural(% de concellos que empregan determinado medio)

O tamaño demográfico non interfire en que os “soportes gráficos (carteis, valados)” sexan o medio máis empre-gado para difundir a actividade cultural. No resto dos medios rexístranse diferenzas na orde e intensidade con quese recorre a eles en cada estrato de poboación dos concellos. Entre as diferenzas máis destacadas pódense citar:

128

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Ns/Nc

Asociacións, voluntarios e líderes dotecido social

Paneis electrónicos

Ningún

Chamadas telefónicas

Megafonía

SMS

Guía cidadá

Envíos postais aos veciños/as: cartas,e-mails

Bandos da alcaldía ou municipais

Guías turísticas

Publicacións sobre cultura, arte,patrimonio...

Televisión

Boletín municipal

Páxina web do concello

Axenda cultural (en papel ouelectrónica)

Prensa (xornal, revista)

Radio

Soportes gráficos (carteis, valados)

0,4%1

0,7%2

0,7%2

1,8%5

1,8%5

2,6%7

3,7%10

5,1%14

7,7%21

11,7%32

20,2%55

20,9%57

23,8%65

34,1%93

40,3%110

46,9%128

220 240

% Absolutos

47,6%130

49,1%134

85,7%234



• A sistemática menor intensidade do uso de medios de publicidade por parte dos concellos de menos de2000 habitantes, onde o recurso aos “bandos da alcaldía ou municipais” (23,1%) toma carta de natureza.

• Maior intensidade do recurso á “radio” e á “televisión” por parte dos concellos de máis de 9999 habi-tantes.

• Maiores frecuencias do emprego da “prensa (xornais, revistas)” (56,4%) e do “boletín municipal”(39,4%) nos concellos entre 2000 e 4999 habitantes.

• Contrariamente ao que se puidese supor a priori, unha maior práctica do recurso á “páxina web do con-cello” nos concellos entre 2000 e 9999 habitantes.

Medios empregados polos concellos de menos de 50 000 hab. para dar a coñecer a actividade cultural, por tamañodemográfico (% de concellos que empregan determinado medio)

Os resultados dos concellos agrupados segundo provincias volven deixar fóra de toda dúbida que os “soportesgráficos (carteis, valados)” son o medio preferido para difundir a actividade cultural; tras este, no emprego dosrestantes medios rexístranse diferenzas entre as que cabe subliñar:

• Entre os coruñeses é máis recorrente o emprego da “axenda cultural (en papel ou electrónica)” (67,5%),a “radio” (58,4%) e o “boletín municipal” (45,5%).

129

Medios empregados


Radio


Axenda cultural (en papel ou electrónica)


Boletín municipal

Televisión

Publicacións sobre cultura, arte, patrimonio...

Guía turística


Envíos postais aos veciños/as: cartas, e-mails

Guía cidadá

SMS

Megafonía


Ningún


Asociacións, voluntariado e líderes do tecido social

Ns/Nc

93,3

80,0

53,3

66,7

40,0

33,3

46,7

26,7

20,0

0,0

6,7

6,7

6,7

13,3

0,0

0,0

13,3

0,0

0,0

90,6

75,0

50,0

78,1

31,3

31,3

40,6

34,4

37,5

3,1

3,1

15,6

6,3

9,4

3,1

0,0

0,0

0,0

0,0

94,4

66,7

46,3

61,1

46,3

31,5

27,8

33,3

18,5

1,9

11,1

5,6

5,6

0,0

1,9

1,9

0,0

1,9

0,0

91,5

48,9

56,4

48,9

46,8

39,4

22,3

16,0

21,3

12,8

9,6

3,2

4,3

2,1

2,1

0,0

0,0

1,1

1,1

2000-4999

69,2

20,5

35,9

18,0

32,1

30,8

11,5

11,5

12,8

23,1

5,1

2,6

0,0

0,0

1,3

5,1

0,0

0,0

0,0

Menos de2000

5000-9999

10 000-19 999

20 000-49 999

Comunicacións e cursos de formación


• Nos concellos de Lugo é máis usual que no resto de Galicia difundir as actividades culturais mediante a“prensa (xornal, revista)” (72,6%); en dous medios que se destacan nos concellos de menos de 10 000 habi-tantes, a “páxina web do concello” (61,3%) e os “bandos da alcaldía ou municipais” (37,1%); e no máis mino-ritario, “envíos postais aos veciños/as: cartas, e-mails” (19,4%).

• Os concellos pontevedreses sobresaen por riba do termo medio galego na utilización da “televisión”(39%) e das “publicacións sobre cultura, arte, patrimonio, etc.” (32,2%).

Medios empregados polos concellos de menos de 50 000 hab. para dar a coñecer a actividade cultural, porprovincia (% de concellos que empregan determinado medio)

8.2. Obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural

Unha liña de actuación relevante das políticas municipais dirixidas a impulsar a democratización da cultura entreos veciños é a de promover, organizar e realizar diversos obradoiros, encontros e cursos de formación de temáti-ca cultural. Do conxunto dos 273 concellos que participaron na enquisa, o 60,4% (165 concellos) organizou elevou a cabo obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural durante o ano 2007. O valor desteindicador aumenta con claridade ao medrar o tamaño demográfico do municipio: parte do 39,7% nos concellosde menos de 2000 habitantes (31 concellos) e progresa ata o 86,7% nos concellos de 20 a 49 999 habitantes(13 concellos).

130

Medios empregados

85,7

49,1

47,6

46,9

40,3

34,1

23,8

20,9

20,2

11,7

7,7

5,1

3,7

2,6

1,8

1,8

0,7

0,7

0,4

83,1

52,5

52,5

44,1

35,6

32,2

39,0

32,2

25,4

1,7

6,8

8,5

3,4

5,1

1,7

0,0

1,7

0,0

1,7

78,7

33,3

33,3

28,0

32,0

32,0

10,7

13,3

16,0

9,3

2,7

2,7

1,3

2,7

0,0

4,0

0,0

0,0

0,0

90,3

53,2

72,6

46,8

61,3

24,2

33,9

12,9

14,5

37,1

19,4

3,2

4,8

0,0

6,5

1,6

0,0

1,6

0,0

Lugo

90,9

58,4

37,7

67,5

35,1

45,5

16,9

26,0

24,7

1,3

3,9

6,5

5,2

2,6

0,0

1,3

1,3

1,3

0,0

A Coruña Ourense Pontevedra Galicia


Radio


Axenda cultural (en papel ou electrónica)


Boletín municipal

Televisión

Publicacións sobre cultura, arte, patrimonio...

Guía turística


Envíos postais aos veciños/as: cartas, e-mails

Guía cidadá

SMS

Megafonía


Ningún


Asociacións, voluntariado e líderes do tecido social

Ns/Nc



A capacidade de organizar ou realizar obradoiros socioculturais parece relacionarse co grao de consolidacióndun persoal específico, dedicado aos servizos públicos de cultura, e cunha mínima infraestrutura tanto adminis-trativa como de equipamentos, elementos todos eles escasos a medida que o tamaño de poboación é máisreducido.

Concellos de menos de 50 000 hab. que organizaron e levaron a cabo obradoiros, encontros ou cursos de formación detemática cultural para os seus veciños durante o ano 2007

Proporción segundo o seu tamaño de poboación Proporción por provincia

Ollando os resultados dos concellos agrupados por provincias, unha vez máis hai marcadas diferenzas entreos concellos das dúas provincias atlánticas, respecto dos das provincias orientais. En sintonía co maior grao deasentamento da institucionalización pública dos servizos de cultura nos concellos da Coruña, é nestes onde serexistra a maior proporción na organización e realización de actuacións socioculturais durante 2007 (80,5%). Nopolo oposto atópanse os concellos ourensáns, nos que a pesar das diferenzas é meritorio que case a metade dosseus concellos (46,7%) fixeran esforzos por organizar e realizar actuacións formativas de temática cultural paraa veciñanza.

En canto aos tipos de obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural organizados e exe-cutados polos concellos durante o ano 2007, en primeiro lugar atópanse os “obradoiros ou cursos relacionadoscoas novas tecnoloxías (informática, internet...)” (46,9%; 128 concellos), unha mostra do esforzo da Adminis-tración pública local por alfabetizar e capacitar os seus veciños no coñecemento e manexo das TIC, nunha socie-dade da información marcadamente globalizada. Emerxe a relación-correspondencia do global e o local, iso queRobert Robertson (1992) denominou o glocal10.

Aos obradoiros anteriores, con pesos semellantes, equilibrando a promoción da cultura popular e as artes plás-ticas, séguenlles os “obradoiros ou cursos artísticos ou de artes aplicadas (debuxo, pintura, cerámica, deseño,encadernación...)” (39,6%; 108 concellos) e os “obradoiros ou cursos de cultura popular e etnografía (memoria,xogos populares, bailes...)” (39,2%; 107 concellos).

131

0% 10% 30% 40%20%


10 000 - 19 999

5000 - 9999

2000 - 4999

1 - 1999 habit.

84,4%

39,7%

59,6%

70,4%

50% 60%

86,7%

90%80%70% 0% 10% 30% 40%20% 50% 60% 90%80%70%

59,3%

80,5%

53,2%

46,7%

60,4%Galicia

Pontevedra

Ourense

Lugo

A Coruña

10 R. Robertson: Globalization: Social Theory and Global Culture, London, Sage, 1992; pódese ver tamén: “Globalización: tiempo--espacio y homogeneidad-heterogeneidad”, en J. C. Monedero (coord.), Cansancio del Leviatán: problemas políticos de lamundialización, Madrid, Trotta, 2003, pp. 261-284.



Tipos de obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural para a veciñanza, organizadospolos concellos de menos de 50 000 hab., durante o ano 2007 (N.º de concellos e %)

Por baixo dos anteriores obradoiros, pero nunha posición tamén destacada, están os “obradoiros ou cursosmusicais (música, canto, coros…)” (33%; 90 concellos), moitos deles desenvolven destrezas que manteñen vivasas expresións da cultura popular.

A distribución dos resultados ao considerar os tamaños de poboación dos concellos ilustra a distancia quesepara a capacidade de organización e execución de actividades culturais dos concellos máis pequenos demo-graficamente con respecto dos maiores. En termos xerais, a partir dos 10 000 habitantes é moito máis profusaa proporción de concellos que organizan actividades formativas, nun espectro máis amplo de temáticas.

132

0 20 40 60 80 100 120% Nº. concellos

46,9%

128

39,6%

108

39,2%

107

33,0%

99

27,8%

76

24,9%

68

13,9%

38

11,7%

32

7,0%

19

0,7%

2Ns/Nc

Cursos de formación para axentesou monitores culturais

Obradoiros ou cursos sobre patrimonio,arqueoloxía ou historia de Galicia

Obradoiros ou cursos de imaxe(fotografía, cine, vídeo...)

Obradoiros ou cursos de teatro,mímica, clown, etc.

Obradoiros ou cursos literarios(expresión escrita, elaboración e

creación de contos, poemas, etc.)

Obradoiros ou cursos musicais(música, canto, coros, etc.)

Obradoiros ou cursos de culturapopular e etnografía (memoria,

xogos populares, bailes...)

Obradoiros ou cursos artísticos oude artes aplicadas (debuxo, pintura,cerámica, deseño, encadernación...)

Obradoiros ou cursos relacionadoscoas novas tecnoloxías (informática,

internet...)



Os “obradoiros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías (informática, internet...)” manteñen o primeirolugar nas actividades formativas de temática cultural dos concellos, coa excepción dos concellos máis poboados(20 000 a 49 999 habitantes), nos que, a pesar de ter una presenza maioritaria (53,3%; 8 de 15 concellos),eran menos frecuentes que outros.

Tipos de obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural para a veciñanza, organizados polosconcellos de menos de 50 000 hab., durante o ano 2007, por tamaño demográfico dos concellos (%)

O equilibrio entre a promoción da cultura popular e as artes plásticas mantense, cos matices de presenza quedepara a capacidade dos concellos de desenvolver obradoiros ou cursos de formación noutros eidos culturais.Canto máis reducida é a poboación dos concellos, a súa promoción formativa concéntrase nas catro tipoloxías for-mativas subliñadas.

133

Tipos de obradoiros, encontros ou cursos de formaciónde temática cultural

Obradoiros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías(informática, internet...)

Obradoiros ou cursos artísticos ou de artes aplicadas(debuxo, pintura, cerámica, deseño, encadernación...)

Obradoiros ou cursos de cultura popular e etnografía(memoria, xogos populares, bailes...)

Obradoiros ou cursos musicais (música, canto, coros, etc.)

Obradoiros ou cursos literarios (expresión escrita, elaboracióne creación de contos, poemas, etc.)

Obradoiros ou cursos de teatro, mímica, clown, etc.

Obradoiros ou cursos de imaxe (fotografía, cine, vídeo...)

Obradoiros ou cursos sobre patrimonio, arqueoloxía ouhistoria de Galicia

Cursos de formación para axentes ou monitores culturais

Ns/Nc

53,3

66,7

60,0

60,0

40,0

60,0

20,0

40,0

13,3

0,0

65,6

59,4

46,9

62,5

40,6

40,6

43,8

25,0

15,6

3,1

59,3

53,7

51,9

44,4

46,3

37,0

20,4

20,4

14,8

1,9

44,7

39,4

43,6

26,6

23,4

19,2

7,5

6,4

3,2

0,0

2000-4999

32,1

16,7

18,0

15,4

12,8

10,3

3,9

1,3

1,3

0,0

Menos de2000

5000-9999

10 000-19 999

20 000-49 999



Tipo de obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural para os veciños, organizadospolos concellos de menos de 50 000 hab., durante o ano 2007, por provincia (%)

Os resultados do agregado provincial mostran, unha vez máis, as diferenzas entre os concellos atlánticos, espe-cialmente os coruñeses, e os concellos das provincias orientais. Ademais diso, fanse visibles algúns matices napreferencia dos concellos pola realización das actividades formativas:

• Nos concellos da Coruña, a organización dos obradoiros gradúase xerarquicamente seguindo as prefe-rencias formativas apuntadas para o conxunto dos concellos galegos. As distancias na proporción de concellosprovinciais que organizaron actividades formativas é especialmente marcada no caso dos “obradoiros ou cursosrelacionados coas novas tecnoloxías (informática, internet...)”; practicamente, tres de cada catro concellos coru-ñeses de menos de 50 000 habitantes organizaron obradoiros deste tipo (74%; 57 de 77 concellos) en 2007.

• Os concellos pontevedreses, nunha posición intermedia entre os da Coruña e os das provincias orientaisna organización de obradoiros, déronlles prioridade aos “obradoiros ou cursos artísticos ou de artes aplicadas(debuxo, pintura, cerámica, deseño, encadernación...)” (47,5%; 28 concellos de 59), por riba do resto dos obra-doiros, en 2007.

• Os “obradoiros ou cursos de cultura popular e etnografía (memoria, xogos populares, bailes...)” son, trasos “obradoiros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías (informática, internet...)”, os máis promovidos nasprovincias orientais, especialmente na de Ourense (Ou: 28%; 21 de 75 concellos; Lu: 35,5%; 22 de 62).

134

Tipos de obradoiros, encontros ou cursos de formaciónde temática cultural

Obradoiros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías(informática, internet...)

Obradoiros ou cursos artísticos ou de artes aplicadas(debuxo, pintura, cerámica, deseño, encadernación...)

Obradoiros ou cursos de cultura popular e etnografía(memoria, xogos populares, bailes...)

Obradoiros ou cursos musicais (música, canto, coros, etc.)

Obradoiros ou cursos literarios (expresión escrita, elaboracióne creación de contos, poemas, etc.)

Obradoiros ou cursos de teatro, mímica, clown, etc.

Obradoiros ou cursos de imaxe (fotografía, cine, vídeo...)

Obradoiros ou cursos sobre patrimonio, arqueoloxía ouhistoria de Galicia

Cursos de formación para axentes ou monitores culturais

Ns/Nc

46,9

39,6

39,2

33,0

27,8

24,9

13,9

11,7

7,0

0,7

40,7

47,5

37,3

33,9

23,7

27,1

17,0

10,2

8,5

0,0

33,3

18,7

28,0

22,7

10,7

13,3

6,7

6,7

2,7

0,0

35,5

33,9

35,5

19,4

22,6

19,4

8,1

8,1

1,6

0,0

Lugo

74,0

58,4

54,6

53,3

52,0

39,0

23,4

20,8

14,3

2,6

A Coruña Ourense Pontevedra Galicia



9. CONCLUSIÓNS



9.1. Datos do concello e da delegación de Cultura

9.1.1. A cultura na organización política municipal

• A cultura parece estar altamente arraigada na estrutura institucional dos concellos galegos de menos de50 000 habitantes, un primeiro indicador disto é o alto nivel de recoñecemento que posúe a súa delegaciónde competencias por parte da alcaldía: esta delegou as súas funcións noutro membro da corporación nun 80,6%dos concellos. Se ben, nos concellos máis pequenos demograficamente, a reducida estrutura organizativa obrígaaa asumir directamente as competencias nesta área: nos concellos de entre 2000 e 4999 habitantes, preto dunhade cada tres alcaldías; nos de menos de 2000 habitantes, preto de dúas de cada tres.

• Formalmente, recoñécese a existencia de concellarías delegadas en 217 concellos (79,5% dos conce-llos), mais só 47 (17,2%) adoptan a denominación exclusiva de “Concellaría de Cultura”; os 170 concellos res-tantes (62,3%) comparten a denominación de cultura con outras áreas. É dicir, hai unha gran diversidade nosxeitos de vincular as competencias culturais. Se ben entre os concellos de menos de 5000 habitantes a denomi-nación “Cultura e Deporte” –soa ou con outros asuntos delegados– dispútalle o primeiro posto á denominaciónespecífica de “Concellaría de Cultura”, a partir dos 5000 habitantes as preferencias caen do lado das denomina-cións de “Cultura e Educación” ou “Cultura, Educación e outras”.

9.1.2. Departamento de Cultura e relacións funcionais con outras delegacións ou áreas

• A diversidade de vinculacións da delegación de Cultura con outras áreas móstrase non só a través dasmúltiples denominacións, senón tamén a través das relacións funcionais recoñecidamente mantidas con outrasdelegacións, relacións moito máis intensas nos concellos a partir dos 2000 habitantes. A prelación das relaciónsfuncionais mantidas con áreas doutras delegacións descobre vínculos intensos coa área de “Xuventude”, e niveisparellos aos de “Deporte” e “Educación” coas áreas de “Turismo” e “Benestar social”. Pechan o grupo das vincu-lacións máis recoñecidas as mantidas coa área de “Normalización lingüística”.

9.1.3. Outras delegacións ou áreas no concello que desenvolven actividades culturais

• Máis aló da delegación política ou das vinculacións administrativas, as actividades culturais están pre-sentes noutras delegacións ou áreas dos concellos, especialmente nos concellos a partir dos 5000 habitantes enos das provincias da Coruña e Pontevedra; mentres que por baixo dos 5000 habitantes e nas provincias orien-tais esa presenza é moito máis restrinxida. Esas outras áreas ou delegacións, clasificadas segundo a cantidade deactividades culturais desenvolvidas, foron en primeiro lugar as de “Xuventude” e “Igualdade e Benestar social”.Curiosamente acometidas, preferentemente, nos concellos por baixo dos 5000 habitantes e nas provincias orientais.

137


9.1.4. A colaboración da área de Cultura con outras áreas na realización de actividades culturais en 2007

• As proporcións das actividades culturais máis importantes desenvolvidas pola área de Cultura en con-certación con outras áreas en 2007 (sempre máis intensas nos concellos a partir dos 5000 habitantes), compa-radas coas relacións funcionais que se afirmou que se manteñen con outras delegacións ou áreas, gardanrelacións similares (ratios de relación con outras áreas ou delegacións de 3,8), a pesar de recoñecerse máis rela-cións funcionais que actividades desenvolvidas en 2007.

• As actividades culturais concertadas entre delegacións ou áreas en 2007 foron máis que as actividadesculturais desenvolvidas por áreas distintas á de Cultura; en ambos os dous casos, “Xuventude” e “Igualdade eBenestar social” son delegacións que recollen máis mencións á organización de actividades culturais.

• O abano das actividades culturais conxuntas desenvolvidas pola área de Cultura en concertación conoutras áreas en 2007 é amplo. Unha análise das denominacións e contidos suxire unha tipoloxía elemental: acti-vidades tradicionais –as máis comúns– e actividades alternativas. No conxunto de actividades tradicionais maio-ritarias atópanse: actuacións musicais, concertos; festas estacionais, locais, temáticas ou en días sinalados,dirixidas a todos os públicos ou colectivos específicos; feiras, folións; escolas municipais, charlas, cursos e con-ferencias; axudas para as asociacións; actividades ou eventos deportivos. Entre as actividades alternativas encón-transe: coloquios discográficos, talleres, xornadas temáticas, certames socioculturais, actividades pola igualdade,programas de dinamización comunitaria, as ludotecas, visitas culturais, o mantemento de sendeiros, a creaciónde museos de produtos locais ou as actuacións de recuperación do patrimonio histórico, a animación á lectura oua alfabetización dixital.

9.1.5. Organismos autónomos de carácter municipal na xestión de actividades culturais

• A existencia de organismos autónomos de carácter municipal asumindo competencias na dinamizacióndas actividades culturais é unha novidade no panorama da xestión cultural dos concellos galegos, aínda que oseu número sexa moi limitado e as súas competencias desiguais. Foron 13 os concellos que confirmaron ter un“organismo autónomo de carácter municipal que xestione toda ou unha parte da actividade cultural no concello”(4,8% dos 273 concellos informantes): catro deles, padroados de cultura (concellos de Lalín, Marín, Melón eNarón); dous organismos autónomos (en Oleiros e Sanxenxo); un consello sectorial de cultura (en Culleredo); unconsello municipal (en Poio); unha asociación (Asociación Río Miño do Concello de Portomarín); e catro funda-cións (na Estrada; en Avión; na Comarca do Baixo Miño; e a Fundación Curros Enríquez, en Celanova). Só encinco casos as súas resolucións son vinculantes na formulación da política municipal do concello; o resto dos orga-nismos ou son consultivos ou vinculantes só administrativamente, asesoran ou complementan a actividade cul-tural programada dende o concello. Seis das entidades atópanse nos concellos da provincia de Pontevedra, ondemáis hai, e tan só unha en Lugo. Tamén son seis as que se atopan en concellos de máis de 19 999 habitantes,tres na provincia da Coruña e outras tres na de Pontevedra, repartíndose o resto entre os concellos de menos de20 000 habitantes.

9.1.6. Os departamentos de cultura e a súa composición

• No momento da realización da enquisa eran 60 os concellos que posuían departamento administrativode Cultura propio (22% dos 273 concellos entrevistados, porcentaxe que se reduce ao 19,5% se o referente é ototal de concellos de menos de 50 000 habitantes, asumindo que nos 35 concellos que non responderon a enqui-sa non existe tal departamento). Nos vinte anos transcorridos dende a consulta do Mapa cultural de Galicia

138



(1991), no que había 23 concellos con departamento administrativo para os temas de cultura, dotáronse deseórgano 37 novos concellos. As dúas provincias occidentais, con concellos de maior tamaño e densidade demo-gráfica, son as que contan con máis concellos dotados de departamentos administrativos de cultura. Mais o tama-ño de poboación do concello non é suficiente para explicar a decisión dos concellos de ter un departamentoadministrativo de Cultura propio. O volume de actividades e traballo en cultura, a sensibilidade dos/das edís erexedores/as locais, a existencia previa do departamento no momento da renovación dunha corporación, a imita-ción do que fan outros concellos… poden ser factores que hai que considerar para explicalo.

• Habitualmente as persoas responsables dos departamentos de cultura posúen estudos e cualificación,maioritariamente estudos universitarios ou formación profesional específica en animación sociocultural, aínda queaproximadamente un cuarto sexa persoal administrativo do concello. A súa existencia resulta determinante paraa existencia da política cultural nos concellos.

• Nos 60 concellos con departamento administrativo propio na área de Cultura, o conxunto de persoas ads-crito a este ascendía a 224 persoas, correspondendo a metade a municipios da provincia da Coruña (112 per-soas); Lugo (32 persoas) e Ourense (31 persoas) reparten case a partes iguais un 28%, e o 22% restante depersoal correspóndelle a Pontevedra (49 persoas). No conxunto dos concellos, o habitual (60% dos concellos) éque haxa unha (21 concellos) ou dúas persoas (15 concellos) nos departamentos administrativos de cultura. Noresto dos casos, máis da metade de concellos teñen entre tres ou cinco persoas (14 de 24 concellos). Tan só dezconcellos contaban con máis de cinco persoas adscritas aos departamentos administrativos da área de Cultura,aínda que no cómputo total supuñan máis do 52% dos efectivos (117 persoas), son: Ribeira e Vimianzo, con 7persoas; O Carballiño, Culleredo e Vilanova de Arousa, con 8; Carballo, con 10; Cangas do Morrazo, con 11;Verín, con 12; e, atipicamente, Boiro e Monforte de Lemos, con 23 persoas. En comparación co Mapa culturalde Galicia (1991), o número de persoas contratadas nos departamentos de cultura incrementouse fundamental-mente da man de 33 concellos onde hai dúas ou máis persoas contratadas.

• Entre o persoal adscrito sobre o que recae a xestión da actividade cultural do concello, dous postos aca-paran máis da metade (55,8%): o “persoal administrativo” (73 persoas; 32,6% do persoal dos departamentos)e os/as “planificadores/as” da actividade cultural (52 persoas; 23,2% dos/as traballadores/as). Case un cuarto dopersoal do departamento administrativo de Cultura (24%) corresponde ou ben a persoas cuxo destino é unhabiblioteca ou ben a “ensinantes de actividades artísticas” (musicais, teatrais, danza, etc.: 27 persoas). Pechan alista o “persoal de mantemento” (12 persoas) e “outros” postos, categoría baixo a que se atopan persoas que asu-men en solitario a planificación, execución e administración da actividade cultural do concello, ou ben están dedi-cadas á normalización lingüística, á comunicación ou a levar a contabilidade (8 persoas; 3,6%).

• Das 97 persoas empregadas no departamento de Cultura cuxa categoría profesional foi identificada (enmáis da metade dos casos –127 persoas; 56,7%– non se obtiveron contestacións), as dúas categorías maiorita-rias son “diplomados/as” (33%) ou “xefes/as de servizo” (18,6%), a maioría en concellos entre 10 000 e 19 999habitantes. Con pesos similares están os/as “oficiais administrativos/as” (13,4%) e “enxeñeiros/as, licenciados/asou persoal de alta dirección” (12,4%). Pechan a clasificación os/as “axudantes non titulados” (9,3%), “subalter-nos/as” (5,1%) e “auxiliares administrativos/as” (8,2%).

• No que se refire ás funcións realizadas polo persoal dos departamentos de cultura, fixando a atención nascatro primeiras funcións referidas (o que permite clasificar máis da metade dos postos: 54,9%; 123 postos das224 persoas adscritas aos departamentos de cultura), as dúas primeiras replican os dous principais postos iden-tificados previamente: o “deseño, organización, xestión, dinamización e coordinación” (55 mencións) –funciónsatribuíbles ao posto de “planificadores/as”– e as funcións de “administración” (34 mencións). Ás anteriorességuenlles funcións relacionadas co servizo en equipamentos culturais ou apoio á realización de actividades: “xes-tión de bibliotecas”, “tarefas múltiples” (14 mencións a cada unha) e “atención ás casas de cultura” (8 mencións).

139

Conclusións


• O balance entre contratos indefinidos (“funcionarios”, “indefinidos a tempo completo” e “indefinidos atempo parcial ou fixos descontinuos”) e temporais (“interinos”, “por obra ou servizo”, “eventuais”, de “prácticas,formación ou bolseiros” e “colaboradores”) nos departamentos de cultura é favorable aos indefinidos (119 con-tratos; 51,3%), fronte aos temporais (103 contratos; 44,4%); se ben, a temporalidade dos e das traballadorasdos departamentos administrativos de cultura está case 15 puntos porcentuais por riba (14,5%) dos e das asa-lariadas galegas no último cuadrimestre do ano 2008 (29,9%), indicador que avala a idea dunha precariedade,con toda probabilidade, incrementada ao longo de 2009. Nos concellos lucenses a temporalidade chegaba a afec-tar a tres de cada catro traballadores/as e, en xeral, a precariedade é máis marcada nos concellos de menos de10 000 habitantes, onde os contratos temporais (46,3% dos contratos) superan os indefinidos (43,3%).

• Nos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes que non contan con departamento propio deCultura identificáronse 138 concellos con 281 persoas adscritas á acción cultural. Máis de dous de cada tres destesconcellos (68,1%) teñen menos de 5000 habitantes. As provincias de Ourense e Lugo (con 60 concellos) albergancase o dobre destes concellos que as provincias atlánticas (A Coruña e Pontevedra suman 34 concellos), aíndaque no conxunto a distribución entre as provincias orientais e as atlánticas estivese equilibrada case a partesiguais (A Coruña e Pontevedra suman 70 concellos, e Lugo e Ourense 68). O número total de persoas coas quecontan os concellos sen este departamento é maior nas provincias atlánticas, do mesmo xeito que nos concelloscon departamento administrativo de Cultura. E, novamente, as provincias orientais posúen maior número de per-soas na xestión cultural nos concellos de menos de 5000 habitantes, en correspondencia co peso dos concellosdesas provincias nesta categoría (a distribución de persoas nos concellos de menos de 5000 habitantes é aseguinte: Ourense, 53; Lugo, 45; Pontevedra, 31; A Coruña, 29).

• O conxunto dos concellos que confirmaron que designaron persoal para atender asuntos culturais sumacase dous terzos dos 308 concellos galegos de menos de 50 000 habitantes (64,3%; 198 concellos), e o núme-ro de persoas recoñecidamente xunguidas á xestión cultural é de 505 (224 persoas nos 60 concellos con depar-tamento de Cultura e 281 persoas nos 138 concellos sen el, pero con persoal asignado a asuntos de cultura).Como é de supor, o groso dos concellos que non teñen persoal asignado á xestión de labores de cultura atópaseentre os que posúen menor entidade de poboación, con maior presenza nas provincias orientais, en lóxica sinto-nía coa súa menor capacidade orzamentaria.

• Nos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes sen departamento propio de Cultura pero con per-soal asignado á xestión das actividades culturais, máis de tres de cada catro concellos (o 78,3% dos 138 con-cellos sen departamento administrativo) contan cunha (65 concellos) ou dúas persoas (43 concellos) para atenderestes temas. As súas ocupacións predominantes son as de “técnicos/as de xestión” (40,9%; 115 persoas) ou asde “persoal de apoio” (37,4%; 105 persoas), postos que lles outorgan maior discrecionalidade ás e aos respon-sables políticos locais á hora de decidir ou compartir a planificación cultural destes concellos. En relación ás cate-gorías profesionais –igual que nos concellos con departamento de Cultura–, en primeiro lugar atopábanse os/as“diplomados/as” (29,4%) e a continuación as posicións equiparables a “xefes/as de servizo” (18,6%), aínda quenestes concellos sen unidade administrativa de Cultura, preto dos anteriores atópanse os/as “auxiliares adminis-trativos/as” (16,4%). E no que se refire á delimitación das funcións, a primacía é para a “programación, xestióne dinamización cultural” (115 persoas; 45,1%); moi distanciadas e con pesos bastante similares atópanse tare-fas como os “labores de apoio” (33 persoas; 12,9%), “administración” (31 persoas; 12,2%) e “servizo bibliote-cario” (28 persoas; 11%). Por último, hai que advertir da temporalidade nos contratos deste persoal asignado alabores culturais (59,4% de contratos temporais, fronte a 39,6% de indefinidos), máis marcada nos concellos dasprovincias meridionais (nos concellos de Ourense rexistrouse un 65,6% de contratados eventuais, e en Ponteve-dra un 61,3%).

140



9.2. Técnicos/as e animadores/as socioculturais

9.2.1. A conveniencia ou o rexeitamento de técnicos/as ou animadores/as socioculturais

• As funcións de programación ou xestión de propostas culturais contribúe e asenta á institucionalizaciónda política cultural nos concellos, e asentan prácticas de consumo que colaboran no desenvolvemento social. Asúa conveniencia é amplamente aceptada, o 94,1% cre que son convenientes, fronte ao 66,3% rexistrado dúasdécadas atrás no MCG (Bouzada et al. 1991). Os argumentos empregados para xustificar a súa necesidade nosconcellos falan da necesidade de ofertar actividades culturais e optimizar a xestión deses servizos, o que confir-ma a representación da cultura como un servizo máis que deben desenvolver os concellos nun proceso de insti-tucionalización e profesionalización dos servizos de cultura a nivel local.

9.2.2. Cuantificación e distribución dos/as técnicos/as ou animadores/as socioculturais

• No momento da realización da enquisa do II MCG (outubro de 2008-febreiro de 2009), había 202técnicos/as ou animadores/as socioculturais traballando na xestión cultural nos concellos galegos de menos de50 000 habitantes, facíano en 146 concellos dos 273 dos que se obtivo resposta (53,5% dos concellos). En ter-mos relativos (relación entre o número de profesionais da intervención cultural pública local e o número de con-cellos que colaboraron coa enquisa), a súa presenza faise maior a medida que se incrementa a poboación dosconcellos, aínda que é nos concellos entre 10 000 e 19 999 hab. onde maior é a relación. O habitual é que haxaun/unha técnico/a ou animador/a sociocultural por concello (con un había 110 concellos, o 40,3%; con dous, 25concellos, o 9,2%; e con máis de dous, 11,4%). A primeira incorporación ao posto tivo lugar en 1983. A incor-poración destes/as técnicos/as culturais aos concellos foi moderada nos primeiros dez anos: ata 1993, aproxi-madamente, un de cada catro concellos admitiu polo menos un/unha técnico/a ou animador/a sociocultural. Esaincorporación de profesionais acrecéntase nos tres lustros seguintes.

9.2.3. Valoración das habilidades e cualificacións que deben posuír os/as técnicos/as ou animadores/associoculturais

• O exame das valoracións sobre habilidades e cualificacións que se entende que debe posuír un/unha téc-nico/a de cultura amosa unha sutil maior apreciación das capacidades persoais e sociais para ese posto que daformación. Identifícase deste xeito unha xerarquía de prioridades que subliña as necesidades da dinamización,colaboración, creación ou implicación na vida social do concello, por riba das capacidades que outorgan as cre-denciais dos títulos obtidos.

9.3. Prioridades culturais e de infraestruturas socioculturais

9.3.1. Prioridades culturais dos concellos

• As prioridades culturais expresadas polos concellos galegos recollen unha teimosa xerarquía de carencias,que pode considerarse estrutural pola súa persistencia no tempo: aluden a dimensións bastante similares ás reco-llidas vinte anos atrás, no MCG (Bouzada et al. 1991). Esta xerarquía de dimensións prioritarias relaciónase, enprimeiro lugar, coas necesidades de imprimirlles vida aos equipamentos (“posta en marcha ou mantemento deequipamentos socioculturais”), coa demanda dalgúns deles (“bibliotecas”, “equipamentos deportivos”) e coa

141

Conclusións


necesidade de incorporar “persoal”. En segundo lugar está o apoio ao tecido asociativo (“subvencións económi-cas a entidades socioculturais”). E, finalmente, sitúanse as prioridades referidas ao desenvolvemento de activida-des, que no caso dos concellos máis pequenos (menos de 5000 habitantes) vincúlanse ao desenvolvementosocioeconómico, mentres que nos concellos de maior tamaño de poboación pasan primeiro polas expresións cul-turais galegas, a música, o teatro e a imaxe.

9.3.2. Infraestruturas culturais dispoñibles

• Ao inventariar o equipamento de infraestruturas socioculturais dos concellos e reparar na súa titularida-de, advírtese que a titularidade municipal (1871 equipamentos) triplica con folgura a titularidade privada (580)e que a titularidade doutras administracións públicas é moi limitada (93). As dúas infraestruturas socioculturaismáis abondosas son os “centros socioculturais polivalentes” (606) e as “bibliotecas” (392). A distancia das ante-riores, con existencias moi similares, atópanse as “casas de cultura” (263), as “escolas de música, arte, baile oudanza” (98 das 260 identificadas son de propiedade privada; 37,7%) e “as salas de arte ou exposicións” (241).Pechan a relación das infraestruturas socioculturais máis numerosas (por riba de 100 espazos) os “arquivos”(155), os “auditorios ou teatros” (155) e os “museos” (116). A distribución provincial das infraestruturas socio-culturais identifica un notable maior número destas nas provincias atlánticas respecto das orientais; en termosxerais, mantense a mesma clasificación das infraestruturas máis numerosas descrita para o conxunto dos concellos.

• As oito infraestruturas máis abondosas son tamén aquelas que teñen máis difusión no conxunto dos con-cellos, aínda que o seu espallamento é desigual. Así, as que contan con maior presenza son as “bibliotecas” (só1 dos 273 concellos non conta con unha), por diante da máis numerosa, os “centros socioculturais polivalentes”,ausentes en 63 concellos (presenza do 77%), se ben estes centros teñen unha maior presenza nas parroquiasnos concellos que contan con eles. Tamén, as “escolas de música, arte, baile e danza” (presenza en 183 conce-llos, 67%) e as “salas de arte ou exposicións” (presentes en 166 concellos, 60,8%) teñen máis presenza nos con-cellos que as “casas de cultura” (157 concellos, 57,5%). O subgrupo que pecha as oito infraestruturas máisnumerosas, “arquivos”, “auditorios ou teatros” e “museos”, garda a mesma orde que lle corresponde á súa pre-senza no número de concellos que contan con elas.

• O incremento das infraestruturas e a súa diseminación xeográfica polos concellos respecto a vinte anosantes (Bouzada et al. 1991. MCG) é moi importante. Fíxose un considerable esforzo por dotar os concellos demedios para o desenvolvemento de servizos culturais. As dúas infraestruturas onde o incremento de dotación foimáis notable son as “bibliotecas” –practicamente todos os concellos contan na actualidade polo menos con unha–e as “casas de cultura”, que case quintuplican o seu número, reducíndose en máis da metade os concellos senela/s (do 82,3% dos concellos, ao 37,7%).

9.3.3. Previsións de creación de novas infraestruturas culturais

• No conxunto dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes foron maioría os que negaron ter pre-visto crear novas infraestruturas culturais (56,8%, fronte á confirmación de previsións do 43,2%). É de conside-rar que no momento da realización da enquisa as corporacións municipais estaban no meridiano do seu mandato,e que as pegadas da crise financeira e inmobiliaria levaban varios meses repercutindo na economía española.Aínda non se concretara o importante recorte dos orzamentos públicos destinados ás corporacións locais realiza-do a finais de 2009, a raíz da persistencia da crise. De todos os xeitos, a negación de previsións de novas infraes-truturas culturais debíase en boa medida ao peso dos concellos de menos de 5000 hab., xa que nos concellosde máis de 5000 hab. eran maioría as respostas positivas (en 6 de cada 10 casos había previsións en tal senti-

142



do), o que tamén repercutía na análise das respostas dos concellos agrupados por provincias (dos concellos coru-ñeses o 51,9% tiña previsto a creación de novas infraestruturas culturais, fronte a tan só un 28% dos ourensáns).

• No momento da realización da enquisa, os concellos seguían a facer un esforzo por dotarse de mediospara o desenvolvemento de servizos culturais, pero ao comparar as infraestruturas en execución coas que se ato-paban en estudo, as intencións superaban as realizacións. Os desexos duplicaban as realizacións nos “auditoriosou teatros” (23 en estudo, 12 en construción), triplicábanas en “escolas de música, arte, baile ou danza” (17 enestudo, 5 en construción) e cuadriplicábanas en “museos” (17 en estudo, 4 en construción). Seguíase a construírou planificar “casas de cultura” (30 en construción, 2 en estudo e 13 en fase de dotación de equipamentos),“salas de arte ou exposicións” (10 en construción, 7 en estudo e 9 en dotación de equipamentos) ou “arquivos”(3 en construción, 2 en estudo); e, dun xeito máis moderado, “bibliotecas” (7 en construción, 10 en estudo), ainfraestrutura, xunto cos arquivos, que máis dotación de persoal recibiu. “Casas de cultura e centros sociocultu-rais” son as únicas infraestruturas previstas nas que os concellos de menos de 5000 hab. se sitúan por riba dosconcellos de maior número de poboación (19 en construción e 13 en estudo, fronte a 10 en construción e 13 enestudo nos concellos de máis de 5000 hab.), singularidade que avala a idea do esforzo de dotación de mediospara o desenvolvemento de servizos culturais por concellos que aínda carecían deles.

• As infraestruturas e a dotación de equipamentos previstos localízanse preferentemente nos núcleos máispopulosos dos concellos; mentres que os centros socioculturais –máis que as casas de cultura– sitúanse nun terzodos casos nas parroquias (23 parroquias; 45 núcleos máis populosos dos concellos).

9.4. Casas ou centros culturais polivalentes

9.4.1. Número, distribución e denominación das casas de cultura ou centros culturais polivalentes

• A presenza de casas ou centros culturais polivalentes está bastante xeneralizada nos municipios galegosde menos de 50 000 habitantes (o 78,4% dos concellos teñen algunha destas casas ou centros). Constitúen unequipamento plurifuncional e versátil, apropiado para satisfacer as demandas/necesidades culturais dunhapoboación con asentamentos dispersos e con concellos sen moitas dispoñibilidades orzamentarias. Están pre-sentes en nove de cada dez concellos que superan os 5000 habitantes; e en seis de cada dez, nos menores de2000 habitantes. No agregado de concellos por provincias, Pontevedra e A Coruña teñen maiores proporcións deconcellos con casas/centros culturais polivalentes (89,8% e 85,7%, respectivamente) que Lugo (77,4%) e Ouren-se (62,7%).

• Os 214 concellos que contan con casas/centros culturais teñen en conxunto 513, o que representa unhamedia de 2,4 equipamentos por concello para o conxunto dos municipios de menos de 50 000 habitantes,unha media que medra ata 4,6 casas/centros culturais polivalentes nos municipios de 20 000 a 49 999 e sereduce a 1,5 nos concellos de menos de 2000 habitantes; en lóxica con isto, os concellos da Coruña e Ponteve-dra son os que dispoñen, por termo medio, de máis casas ou centros culturais polivalentes por concello (3,1 e2,8, respectivamente; nos concellos de Ourense e Lugo a media cae a 1,7 por concello con esa dotación).

• As denominacións máis recorrentes das casas ou centros culturais polivalentes son: “centros sociocultu-rais” (33,9%; a preferida polos concellos da Coruña), “casas de cultura” (27,3%; pola que se decantan nos con-cellos ourensáns) e “centros culturais” (17,1%; a denominación máis estendida nos concellos pontevedreses).Entre os outros nomes de menor frecuencia destaca o de “centros multiusos” (6,9%).

143

Conclusións


9.4.2. Equipamento e localización das casas de cultura ou centros culturais polivalentes

• No conxunto dos concellos, os recursos máis frecuentes cos que contan as casas de cultura ou centrosculturais polivalentes son: o “salón de actos” (68,7%; moi frecuentes nos concellos coruñeses –71,6%– e máisrestrinxidos nos ourensáns –59,4%), as “salas múltiples, obradoiros e seminarios” (57%; frecuentes nos conce-llos da Coruña –67,8%– e máis limitados nos de Lugo –35,7%), a “sala de informática/internet” (53,9%; conmáis presenza nos concellos lugueses –64,3%– e máis minguada nos pontevedreses –46,3%), a “biblioteca”(53,4%; máis abondosas, tamén, nos concellos de Lugo –64,3%– e máis reducidas nos coruñeses –48,6%) e a“sala de exposicións” (44,5%; novamente con maior presenza nos centros dos concellos lucenses –58,6%– emáis cativa nos ourensáns –32,8%). Xa cun rango de menor presenza no conxunto dos concellos galegos demenos de 50 000 habitantes atópanse: o “auditorio” (25,1%; superado polos municipios de Pontevedra–28,4%– e moi reducido nos de Ourense –12,5%) e a “ludoteca” (8,9%; novamente os concellos pontevedreses–11,2%– e ourensáns –6,2%– sitúan os límites por riba e por baixo das existencias desa dotación). A análise derecursos das casas de cultura ou centros culturais polivalentes por tamaño demográfico dos municipios apunta,xeralmente, a unha maior dotación da infraestrutura canta máis poboación ten o concello, coa excepción da salade informática/internet, que ten pesos relativos similares en todos os concellos, con independencia da súa dimen-sión demográfica.

• No conxunto dos municipios galegos de menos de 50 000 hab., as casas ou centros culturais polivalen-tes localízanse na maioría dos concellos no núcleo máis poboado do termo municipal (57,9%, núcleo máis popu-loso; 42,1%, parroquias). Esta situación está marcada polo tamaño demográfico: nos municipios de menos de2000 habitantes, a infraestrutura aséntase nun 71,4% dos casos nos núcleos máis populosos e nun 28,6%, nasparroquias; isto muda ao incrementarse a poboación do municipio, ata atopar un 62,1% dos centros nas parro-quias e un 37,9% nos núcleos máis poboados, nos concellos entre 20 000 e 49 999 habitantes. Esta distribu-ción espacial dos centros culturais ten o seu correlato a nivel provincial. Son os municipios das provincias orientaisos que escollen preferentemente o núcleo máis poboado para localizar os centros de cultura (municipios de Lugo,89,6%; municipios de Ourense, 69,7%), a diferenza do que acontece nos municipios das provincias atlánticas,onde a relación é equilibrada na Coruña (49,7%, núcleo máis populoso; 50,3%, parroquias) e moderadamentefavorable para as parroquias en Pontevedra (45,4%, núcleo máis populoso; 54,6%, parroquias).

9.5. Orzamento destinado a cultura

9.5.1. Os orzamentos de 2007

• Facer transparentes as contas públicas é esencial nun Estado democrático de Dereito. Lamentablemen-te, aínda queda camiño por percorrer para normalizar a saudable transparencia na xestión e no gasto do diñeiropúblico. Na enquisa realizada, un dos aspectos máis laboriosos foi conseguir a información dos orzamentos dosconcellos para realizar as estimacións sobre as partidas dedicadas a cultura de xeito independente das partidasdirixidas a deportes e festas, e coñecer as subvencións recibidas. As estimacións resultantes son produto das res-postas de 190 concellos, dos 273 que colaboraron coa enquisa, que permitiron a consideración dos datos pro-porcionados.

• O tratamento da información, elaborada a estimación dos orzamentos medios e os orzamentos mediosen cultura segundo o tamaño de poboación, amosa o esperado maior investimento en cultura a medida que sedispón de maior orzamento municipal. Non obstante, ao poñer en relación esas dúas magnitudes (orzamentomedio en cultura/orzamento medio dos concellos x 100, en cada un dos tramos de tamaño demográfico), atopa-

144



mos que os concellos que máis invisten en cultura con respecto aos seus orzamentos son, xunto cos concellos demaior tamaño de poboación (os de máis de 20 000 e menos de 50 000 habitantes, en especial os concelloscoruñeses, 6,9%), os de 5000 a menos de 10 000 habitantes (5,1%), ratio ao que contribúen especialmente osconcellos das dúas provincias atlánticas (Po: 5,8%; C: 5,2%). É dicir, o esforzo orzamentario en cultura non énecesariamente proporcional aos recursos monetarios dos concellos. Ademais, foi o conxunto dos concellos demenos de 50 000 habitantes das dúas provincias setentrionais o que realizou un maior esforzo orzamentario encultura (C: 5,7%; Lu: 4,4%; Ou: 3,8%; Po: 3,7%).

• No conxunto dos concellos galegos estudados, a parte dos orzamentos dedicada a actividades deportivassitúase por detrás dos orzamentos en cultura e, neste caso, son os concellos de entre 5000 e menos de 10 000hab. (cunha razón do 4,9%) os que encabezan o gasto, por riba dos concellos de maior entidade de poboación(os de máis de 20 000 habitantes e menos de 50 000; 4,6%). Os concellos coruñeses (ratio total de 5,6%) eos lucenses (3,2%) volven destacar, nesta partida orzamentaria, con respecto aos concellos das provincias meri-dionais (Ou: 2,9%; Po: 2,3%). Os orzamentos para festas, con independencia do tamaño demográfico ou da pro-vincia onde un concello se encadre, roldan o 1% dos investimentos; unicamente os concellos entre 5000 e menosde 10 000 habitantes da provincia de Pontevedra (1,6% de investimento medio) se desvían un pouco máis desaporcentaxe.

• As achegas en subvencións, basicamente públicas (o peso das axudas privadas respecto das subvenciónspúblicas supoñen unha media do 13,1%), son unha axuda substantiva do financiamento das actividades de dina-mización sociocultural, deportiva e das festas dos concellos de menor entidade de poboación, alí onde os orza-mentos municipais son máis exiguos (chega ao 19,2% nos concellos de menos de 2000 habitantes; e ao 9,5%nos comprendidos entre 2000 e 4999). Nos concellos agrupados por provincias, o peso medio das axudas tenmaior marxe en Ourense (9,3%), A Coruña (7%) e Pontevedra (6,6%) que en Lugo (3,6%); e con algunhas excep-cións, a porcentaxe diminúe a medida que os concellos considerados teñen maior tamaño de poboación.

A comparación co que acontecía hai dúas décadas no tema dos orzamentos en cultura nos concellos galegos(Bouzada et al. 1991. MCG) permite confirmar que a cultura como “factor modernizador” (ibid., p. 41) pareceterse espallado por toda a xeografía galega, chegando a concellos de menor entidade de poboación, máis aló doafán que naquel entón experimentaban os concellos entre 10 000 e 50 000 habitantes. De todos os xeitos, per-sisten diferenzas e desigualdades nos niveis de investimento entre a Galicia costeira e a do interior, entre os con-cellos das provincias do norte respecto das do sur, e na capacidade dos concellos por baixo dos 5000 habitantes,con respecto dos de maior tamaño de poboación. Ademais, o financiamento de cultura, deporte e festas é uncampo de especial actividade política do clientelismo, o que fai dubidar non poucas veces das arelas moderni-zantes.

9.5.2. Grao en que o orzamento municipal dedicado a cultura cobre as necesidades dos concellos

• As opinións sobre a adecuación dos orzamentos de cultura ás necesidades dos concellos, no conxuntodos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes, están moi fragmentadas: a suma de “moi deficientemen-te” (22 respostas; 8,1%) e “insuficientemente” (116 respostas; 42,5%) é practicamente semellante á suma de“razoablemente” (131 respostas; 48%) e “sobradamente” (3 respostas; 1,1%). A fragmentación deixa paso á opi-nión dunha clara insuficiencia dos orzamentos culturais nos concellos de menos de 2000 habitantes (“moi defi-cientemente”, 18%; “insuficientemente”, 50%) e de satisfacción nos concellos entre 20 000 e 50 000 habitantes(“razoablemente”, 60%). Na clasificación provincial dos concellos, a clara insuficiencia dos orzamentos culturaismaniféstase nos concellos ourensáns (“moi deficientemente”, 14,7%; “insuficientemente”, 50,7%), en contrastecos niveis de satisfacción dos concellos pontevedreses (“razoablemente”, 55,9%; “sobradamente”, 34%).

145

Conclusións


9.5.3. Valoración da prioridade das opcións ás que dedicar máis medios

• Na valoración dunha lista de quince prioridades ás que dedicarlles máis recursos para mellorar a actividadecultural do concello, que replicaba en boa medida a lista empregada previamente para identificar as priorida-des culturais dos concellos, os resultados mostraron bastantes similitudes e unha notable coherencia, tanto noconxunto dos resultados como nas diferenzas coas que os concellos máis pequenos estipulan as súas prioridadescon respecto aos de maior tamaño. As variacións na orde e na intensidade coa que se apuntan as opcións vensealteradas, pero no conxunto dos concellos a percepción-demanda de máis infraestruturas socioculturais e aten-ción ao seu mantemento é unha constante entre as prioridades máis sentidas. As actividades pasan a un segun-do plano; pero sexan prioridades orzamentarias ou culturais, nos dous casos acentúanse aquelas relacionadas coturismo.

• “Actividades culturais orientadas ao desenvolvemento local” (89% de “moita ou bastante prioridade”) e“posta en marcha ou mantemento de equipamentos socioculturais” (87,9%) son as dúas prioridades orzamenta-rias máis valoradas. Tras estas dúas sitúanse seis opcións: “actividades ou equipamentos deportivos” (83,1%),“actividades culturais relacionadas co desenvolvemento” (82,8%), “patrimonio” (82,1%), “cultura tradi-cional (actividades etnográficas ou recuperación de vellas prácticas)” (81,7%), “bibliotecas” e “actividades culturaisrelacionadas co turismo” (ambas as dúas con 80,2%). Cunha menor proporción destacan: “actividades teatrais”(55,7%), “actividades relacionadas coa imaxe (cine, vídeo, fotografía)” (55,7%) e “artes plásticas” (53,8%). Estaorde de preferencias do conxunto dos municipios de menos de 50 000 habitantes segméntase segundo o tamañodemográfico dos concellos. Os concellos máis pequenos dábanlles prioridade á mellora das dotacións e recursoshumanos destinados a cultura, así como á oferta de actividades comprometidas co desenvolvemento local e iden-tidade tradicional/galega. Os máis poboados, sen descartar o interese polo desenvolvemento, inclinábanse pordiversificar a oferta de actividades culturais con contidos das belas artes, ademais de mostrarse máis interesadospor apoiar o asociacionismo sociocultural. Na agregación dos municipios por provincias advertiuse que nos con-cellos das provincias do sur facíase máis énfase na “alta prioridade” da maioría das opcións, en comparación coasdo norte.

9.5.4. Os convenios de colaboración en materia cultural

• A sinatura de convenios entre institucións é unha práctica moi habitual para achegar recursos ao eido dacultura. No ano 2007, a metade dos concellos galegos de menos de 50 000 habitantes confirmaron que asinaronalgún (138 concellos de 273; 50,5%). Foron os concellos entre 10 000 e 19 999 residentes os que máisconvenios asinaron (87,5%), mentres que nos concellos por baixo dos 5000 habitantes foron maioría os que nonasinaron ningún convenio ese ano (nos de menos de 2000 hab. só confirma ter asinado algún convenio o 19,2%;nos de 2000 a 4999 hab. a proporción subiu ao 45,7%). Agrupados por provincias, os concellos da Coruña(76,6%) marcan diferenzas notables con respecto aos do resto das outras provincias (Po: 56%; Lu: 40,3%; Ou:28%).

• Os 138 concellos que “se acolleron” a convenios de colaboración asinaron 525 convenios no ano 2007.Cinco son as institucións coas que maior número de convenios se asinaron; as dúas principais, as deputaciónsprovinciais (25,1% dos convenios asinados) e a Consellaría de Cultura e Deporte (21,5%); en terceiro lugar estánas caixas de aforro e outras entidades financeiras (13,3%); pechan o subconxunto outras consellarías da Xuntade Galicia distintas á de Cultura (8,2%) e o Instituto Galego das Artes Escénicas e Musicais (IGAEM: 7,4%).

• A media global de convenios asinados “aos que se acolleron” os concellos en 2007 foi de 3,8. Conse-llaría de Cultura e Deporte, asociacións, ONG ou similares (unha media de 1,7 convenios asinados por concello)

146



e deputacións provinciais (unha media de 1,6) foron as entidades coas que máis número medio de convenios seasinaron.

• Os convenios asinados en materia cultural polos concellos, “proporcionándolles a outras entidades” cola-boración, redúcense a 243 no ano 2007. Catro foron as principais entidades ás que os concellos “proporciona-ron” convenios de colaboración, as mesmas que acadan un maior número medio de convenios: asociacións, ONGou similares (30,5% dos asinados; 3,1 de media acadados); a Consellaría de Cultura e Deporte (17,3% dos asi-nados; 2,1 de media acadados); as deputacións provinciais (14,8% dos asinados; 1,8 de media acadados); e ascaixas de aforros e outras entidades financeiras (9,1% dos asinados; 1,5 de media acadados).

• Das 15 institucións sobre as que se consultou, nos concellos informaron que recibiron 919 subvenciónspara actividades culturais en 2007. Deputacións provinciais (30,9% do total), Consellaría de Cultura e Deporte(22,6%), outras consellarías da Xunta de Galicia distintas á Consellaría de Cultura (14,1%), as caixas e outrasentidades financeiras (9,9%), e empresas (8,9%) foron os organismos que máis colaboraron cos concellos finan-ceiramente, achegando unha media de 3,4 subvencións por concello.

9.6. Entidades socioculturais nos concellos

9.6.1. As entidades socioculturais activas

• O asociacionismo é unha das formas e prácticas sociais propias da sociedade moderna, na que predo-minan as relacións baseadas no instrumental e na razón, dirixidas á consecución de obxectivos concretos (Tön-nies, 1979). En Galicia o proceso de modernización tamén se expresou mediante a creación e difusión dofenómeno asociativo, unha de cuxas ramificacións máis notables se estendeu polo espazo da cultura. Os conce-llos galegos de menos de 50 000 habitantes informaron de 4955 entidades socioculturais que desenvolveronalgunha actividade nos dous últimos anos (2007-2008), o que supón unha media de 18 entidades por concello.Os cinco tipos de entidades máis frecuentes son: as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con acti-vidades culturais” (24,2%; 7,5 entidades por concello con algunha delas), as “asociacións de veciños” (16,3%;7,1 entidades por concello), as “agrupacións musicais e corais” (10,4%; 2,9 entidades por concello), os “clubsdeportivos” (10,1%; 6,4 entidades por concello) e as “asociacións de mulleres” (8,7%; 2,2 entidades por con-cello).

• Atendendo ao espallamento das entidades socioculturais pola xeografía galega, é dicir, a presenza dosdistintos tipos de entidades nos concellos, en primeiro lugar están as “asociacións de mulleres” (71,1%; 194municipios) e logo, sempre por riba dos 100 concellos, “agrupacións musicais e corais” activas (65,2%; 178 munici-pios), “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con actividades culturais” (59%; 161 municipios), os“grupos de baile, danza, etc.” (48%; 131 municipios), “asociacións xuvenís” (45,1%; 123 municipios) e “aso-ciacións de veciños” (41,4%; 113 municipios). Case todos os tipos de entidades socioculturais incrementan a súapresenza segundo aumenta a poboación empadroada no concello, coa excepción das “asociacións de veciños”,nas que se inverte a relación: hai máis concellos de menos de 2000 hab. con este tipo de entidades (43,6%), eo seu número descende conforme os concellos incrementan a súa poboación (ata o 31,3%). É probable que nosconcellos pequenos as asociacións de veciños teñan que asumir un maior protagonismo no eido cultural, ante unmenor arraigamento de entidades especializadas en temáticas culturais.

147

Conclusións


9.6.2. Subvencións ás entidades socioculturais activas

• As asociacións voluntarias son axentes que contribúen a estruturar a sociedade civil, facilitando a parti-cipación e o desenvolvemento democrático, se ben teñen como denominador común dispor de insuficientes recur-sos económicos para poder satisfacer os seus obxectivos, de aí a práctica de acudir ás subvencións para organizare desenvolver as súas actividades. No ano 2007, as case 5000 entidades socioculturais das que se deu contasolicitaron aos concellos 2453 subvencións. Por riba das 225 axudas solicitadas atopábanse cinco tipos de enti-dades: “grupos ecolóxicos, ambientais, etc.” (18,7%), as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos conactividades culturais” (15,5%), as “asociacións de veciños” (15%), as “asociacións de mulleres” (10,6%) e as“fundacións culturais” (9,6%). Agora ben, a intensidade coa que solicitan as axudas económicas dos concellosnon segue a mesma orde. Os dous tipos de entidades máis expeditivas (media de subvencións por entidade) resul-taron ser as “fundacións culturais” (6,9 solicitudes por fundación) e os “grupos ecolóxicos, ambientais, etc.” (5,1solicitudes por entidade). O resto tiña unha media de solicitudes por entidade, no mellor dos casos, dunha porasociación.

• Dende os concellos informouse da atención de 1358 solicitudes de axuda ás entidades socioculturais,pouco máis da metade das solicitudes realizadas (55,4%). Ante as súas solicitudes de subvención, as entidadesque máis respostas positivas recibiron dos concellos, acumulando o 50% do número de subvencións, foron as“asociacións culturais ou centros socio-recreativos con actividades culturais” (25,6%) e as “asociacións de veci-ños” (24,5%). Repartiron outro 40,5% “grupos de teatro, monicreques, pallasos, etc.” (11,8%), “agrupaciónsmusicais e corais” (11,6%), “colectivos temáticos de afeccionados a ámbitos culturais específicos –historia local,patrimonio, arte, etc.–” (9,1%) e “asociacións de mulleres” (8%). Mais, na relación entre o número de subven-cións concedidas e as solicitadas, as que lograron niveis de resposta das corporacións locais entre oito ou novede cada dez solicitudes foron: as “asociacións culturais ou centros socio-recreativos con actividades culturais”(91,8%), as “asociacións de veciños” (90,2%), os “cineclubs” (87,5%), os “grupos de teatro, monicreques, palla-sos, etc.” (86%), as “agrupacións musicais e corais” (85,4%) e os “colectivos temáticos de afeccionados a ámbi-tos culturais específicos –historia local, patrimonio, arte, etc.” (83,8%). Unhas liñas de axuda con máis dunhalectura, pois se ben se le o esforzo das corporacións por atender unha importante iniciativa de axentes locais, moiimportantes no artellamento da vida sociocultural dos concellos, conforman tamén vimbios cos que tecer redesde clientelismo.

9.7. Programas e actividades culturais impulsadas dende os concellos

9.7.1. Persoas ou entidades que participan na elaboración da programación cultural

• A elaboración da programación cultural nos municipios de menos de 50 000 habitantes recae sobre unreducido grupo de persoas, máis que sobre entidades. A composición desa “comisión executiva”, que decide asliñas de actuación da política cultural do municipio, e a frecuencia coa que participan os seus integrantes, estánmarcadas por factores moi diversos. Os máis recorrentes, aqueles que se debullan ao longo do informe, son otamaño e composición das corporacións, a existencia de persoal técnico de Cultura ou de organismos autónomos,o nivel de colaboración con outras áreas do concello, a intensidade da vida asociativa e a súa vontade de inte-gración e colaboración na política do concello, ou a propia capacidade orzamentaria.

• Nas respostas obtidas das cuestións sobre quen e con que frecuencia se participa na programación cul-tural, atópase que o máis común é que estea o/a concelleiro/a de Cultura, que o fai “case sempre ou sempre” no75,8% dos casos; séguelle o/a alcalde/esa, que participa “case sempre ou sempre” o 68,5% das veces; e o/a

148



técnico/a de Cultura, “case sempre ou sempre” no 57,1% das ocasións. As respostas obtidas no caso do/aconcelleiro/a de Cultura e dos/as técnicos/as de cultura están moi relacionadas coa existencia recoñecida pre-viamente desas figuras, sen presenza en todos os concellos. Por baixo dos persoeiros anteriores, cunha partici-pación exigua, identifícanse entidades como unha Comisión de Asesoramento, mencionada en 52 concellos(19,4%, aínda que en 39 deles a participación é “ocasional”); ou un Consello Local de Cultura, recoñecido en 16concellos (5,9%, se ben en 9 deles participa “ocasionalmente”). Outras persoas con participación tamén moiescasa son: outros/as técnicos/as do concello, en 25 municipios (9,1%); persoal non técnico do concello, en 10municipios (3,7%); e outros/as concelleiros/as do Goberno local, en 7 concellos (2,6% do total). A participaciónexpresa de asociacións, voluntariado e líderes do tecido social, recollida en 24 concellos (8,8%; en 16 deles asúa asistencia é “ocasional”), é simplemente testemuñal.

• A análise do tamaño demográfico do municipio advirte que o/a alcalde/sa participa “case sempre ou sem-pre” na elaboración da programación de cultura na gran maioría dos concellos de menos de 5000 habitantes. Asúa presenza mingua a medida que se incrementa o tamaño demográfico do municipio, xusto o contrario do queacontece coa participación do/a concelleiro/a de Cultura e, especialmente, co/a técnico/a de Cultura. A complexi-dade organizativa do concello, en atención ás necesidades de especialización na programación e xestión das polí-ticas e actuacións municipais, o tamaño demográfico, a capacidade orzamentaria ou a vontade política, emerxepara dar conta destas diferenzas. En consonancia co número de técnicos/as de cultura existentes na provincia,nos concellos da Coruña son as/os técnicas/os de cultura (88,3%) os que participan “case sempre ou sempre”; nosde Pontevedra é o/a concelleiro/a (89,8%); e nos concellos de Ourense e Lugo predomina o/a alcalde/sa.

9.7.2. Os criterios para a programación cultural

• En relación á valoración do grao de importancia de 10 criterios que se poden adoptar na programacióncultural dun concello, ningún deles foi rexeitado; aqueles que lograron máis apoios pola súa “moita” ou “bastan-te importancia” foron: “programar actividades que atendan a demanda cultural existente” (96,7%), “propiciar orecoñecemento e a promoción das manifestacións da cultura popular” (90,8%), “a actividade cultural debe pres-tixiar o concello e crear unha boa imaxe externa” (88,3%) e “cómpre apoiar a cultura e a arte porque favoreceno desenvolvemento económico e turístico” (87,5%).

• O criterio considerado como “importante” por menos persoas enquisadas foi “a programación elabórasecunha participación activa dos colectivos culturais no seu deseño” (57,9%); máis valorado polos concellos demenos de 2000 habitantes (62,8%), mingua de xeito progresivo co incremento demográfico dos concellos (ata46,7%, nos concellos de 20 000 a 49 999 habitantes). A proximidade na relación coa veciñanza da política local,canto máis pequeno é un concello, pode explicar este maior interese na colaboración cos colectivos culturais nodeseño da programación cultural.

9.7.3. Obxectivos e estratexias da programación cultural

• As pautas que se poden adoptar na elaboración dunha programación cultural responden habitualmentea determinadas representacións ideais do que se concibe como cultura. En relación á consulta sobre oito obxec-tivos e estratexias posibles dunha programación cultural, igual que no caso dos criterios, todos foron considera-dos importantes. Os dous que destacaron sobre os demais, ao situar a suma de “bastante” e “moita importancia”por riba do 90% das respostas, foron: “actualmente, darlle prioridade á realización de actividades culturais”(91,2%) e “primar a defensa do patrimonio histórico e a cultura tradicional” (90,8%). O que se situou ao finaldos obxectivos foi “primar as formas innovadoras da cultura e a arte contemporánea” (64,8%).

149

Conclusións


• A prioridade da “realización de actividades culturais” é un obxecto estratéxico transversal nos concellosde menos de 50 000 habitantes, unha confirmación máis da institucionalización dos servizos culturais. Pero xuntoa esta estratexia, os concellos con menor poboación tenden a outorgarlle prioridade á defensa do “capital tradi-cional” físico (patrimonio) ou inmaterial (cultura), e nos concellos con maior poboación repárase máis no “capi-tal humano” (nos artistas e na formación artística e musical).

9.7.4. Avaliación dos proxectos culturais

• A avaliación é unha práctica institucional necesaria orientada a “coñecer para mellorar” as políticas e ser-vizos públicos. Na enquisa do II MCG, 154 concellos dos 273 que colaboraron (56,4%) realizaban “algún tipode avaliación dos proxectos culturais que desenvolven no seu concello”, fronte a 119 concellos que non o facían.De todas as maneiras, a análise das respostas segundo o tamaño demográfico dos concellos revela que, dos queteñen menos de 2000 habitantes, dous terzos non fan ningún tipo de avaliación, incrementándose esta prácticaco maior tamaño de poboación: nos concellos de 20 000 a 49 999 habitantes a avaliación está presente no86,7% dos casos. En coherencia coa distribución demográfica, nos concellos coruñeses as prácticas de “avalia-ción dos proxectos culturais” están moito máis estendidas (77,9%) que nos concellos lucenses (só avalían o46,8%) ou ourensáns (só avalían o 42,7%); nos de Pontevedra están moi preto da media do conxunto dos con-cellos galegos de menos de 50 000 habitantes (55,9%).

• Os tipos de avaliación máis empregados son os máis simples, económicos e menos problemáticos, aque-les que se limitan a rexistrar que “se fan cousas e de que clase”. Así, as modalidades máis comúns e máis laxasco senso dunha avaliación son as “memorias de actividades”, presentes na metade dos concellos estudados(51,3%; 140 concellos dos 273 colaboradores) e as “memorias de comunicación-dossiers de prensa”, que con-firmaron realizar practicamente un de cada tres (32,6%; 89 concellos). Outra modalidade sinxela de avaliación,a “información sobre asistencia, participación de usuarios”, tivo un emprego case anecdótico no conxunto dosconcellos (2,2%; 6 concellos). A elaboración de “informes avaliativos internos ou externos” (24,2%; 66 conce-llos) e o “estudo estratéxico da política cultural municipal” (6,6%; 18 concellos), procedementos avaliativos máiscomprometidos co diagnóstico das actuacións desenvolvidas, son prácticas moito máis restrinxidas e emprega-das, preferentemente, por concellos de máis de 5000 habitantes.

9.7.5. Programas e actividades culturais impulsadas dende os concellos

• Da listaxe de dez ámbitos, ampliada a quince polos enquisados, nos que encadrar as distintas denomi-nacións dos programas ou actividades desenvolvidas durante 2007, sobresaen cinco deles pola súa presenza enmáis do 50% de concellos: “música, concertos, bandas, actividades musicais na rúa” (76,9%), “teatro profesio-nal, teatro afeccionado, actuacións na rúa, monicreques, pallasos” (74%), “cultura tradicional, folclore, culturapopular” (68,9%), “artes visuais, fotografía, vídeo, cine” (56,4%) e “actos ou xornadas literarias, recitais, lingua”(54,2%).

• Ao cruzar os resultados cos tamaños de poboación dos concellos advírtese que o peso das actividadesincreméntase a medida que os concellos teñen máis residentes, chegando a haber diferenzas moi importantesentre os concellos máis pequenos e os máis populosos. No agregado provincial dos concellos, os das dúas pro-vincias atlánticas –en especial os da Coruña– signifícanse en practicamente todos os tipos de programas ou acti-vidades culturais executadas en 2007.

150



9.8. Comunicacións e cursos de formación

9.8.1. Medios empregados para dar a coñecer a actividade cultural

• No contexto xeográfico dos concellos de menos de 50 000 habitantes, a accesibilidade á oferta culturalestá condicionada pola dispersión da poboación en múltiples núcleos e pola mediación de redes de grupos sociaisque facilitan a difusión ou a crítica á información e iniciativas institucionais, é por iso que a comunicación da pro-gramación de actividades culturais é un labor especialmente pertinente. Nos concellos estudados apuntouse máisdun medio para difundir as actividades culturais. Atendendo á frecuencia do seu uso poden ser divididos en tresrangos: en primeiro lugar, o medio máis socorrido, barato e sinxelo os “soportes gráficos (carteis, valados)”, o máisempregado con diferenza sobre o resto (usado no 85,7%; 234 de 273 concellos); en segundo lugar destacancatro medios, entre os que se lles dá un espazo significativo aos novos medios dixitais: a “radio” (49,1%; 134concellos), a “prensa (xornais, revistas)” (47,6%; 130 concellos), “axenda cultural (en papel ou electrónica)”(46,9%; 128 concellos) e a “páxina web do concello” (40,3%; 110 concellos); xa por baixo da presenza no 40%dos concellos, menciónanse outros medios impresos: “boletín municipal” (34,1%; 93 concellos), “publicaciónssobre cultura, arte, patrimonio, etc.” (20,9%; 57 concellos), “guía turística” (20,1%; 55 concellos) e a influente“televisión” (23,8%; 65 concellos).

• O tamaño demográfico dos concellos é causa de diferenzas na orde e intensidade con que se recorre aosmedios para dar a coñecer a actividade cultural. Entre as máis destacadas atópanse: o menor uso de medios depublicidade por parte dos concellos de menos de 2000 habitantes, onde adquire notoriedade o recurso aos “ban-dos da alcaldía ou municipais” (23,1%); e o maior emprego da “páxina web do concello” nos concellos entre2000 e 9999 habitantes. A agrupación provincial dos concellos tamén revela diferenzas nos medios empregadospara a divulgación das actividades culturais. Así, nos da Coruña é máis recorrente o emprego da “axenda cultu-ral (en papel ou electrónica)” (67,5%) ou do “boletín municipal” (45,5%); nos pontevedreses, a utilización da“televisión” (39%) e das “publicacións sobre cultura, arte, patrimonio, etc.” (32,2%); e nos lucenses, o empregoda “prensa (xornal, revista)” (72,6%), os “envíos postais aos veciños/as: cartas, e-mails” (19,4%) e dous mediosque destacan nos concellos de menos de 10 000 habitantes, a “páxina web do concello” (61,3%) e os “bandosda alcaldía ou municipais” (37,1%).

9.8.2. Obradoiros, encontros ou cursos de formación de temática cultural

• Un xeito de impulsar a democratización da cultura entre a veciñanza é promover, organizar e realizardiversos obradoiros, encontros e cursos de formación de temática cultural. O 60,4% dos concellos galegos demenos de 50 000 habitantes que participaron na enquisa (165 concellos) organizou e levou a cabo obradoiros,encontros ou cursos de formación de temática cultural durante o ano de 2007. O tamaño demográfico do muni-cipio inflúe na realización deste tipo de actuacións: só están presentes no 39,7% dos concellos de menos de 2000habitantes (31 concellos), pero acadan o 86,7% nos concellos de 20 000 a 49 999 habitantes (13 concellos).Nos concellos agrupados por provincias, as dúas provincias atlánticas, especialmente A Coruña, marcan distan-cias respecto das dúas provincias orientais.

• A formación desenvolvida polo conxunto dos concellos durante o ano 2007 deu prioridade aos “obradoi-ros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías (informática, internet...)” (46,9%; 128 concellos); seguíronllesos “obradoiros ou cursos artísticos ou de artes aplicadas (debuxo, pintura, cerámica, deseño, encadernación...)”(39,6%; 108 concellos) e os “obradoiros ou cursos de cultura popular e etnografía (memoria, xogos populares,bailes...)” (39,2%; 107 concellos), obradoiros en que aparece equilibrada a promoción da cultura popular e das

151

Conclusións


artes plásticas; pechan o grupo dos obradoiros máis frecuentes, os “obradoiros ou cursos musicais (música, canto,coros…)” (33%; 90 concellos), que desenvolven, en moitos casos, destrezas que manteñen vivas as expresiónsda cultura popular.

• A consideración do tamaño demográfico dos concellos pon de relevo a capacidade de organización e exe-cución de actividades culturais dos concellos de maior poboación respecto dos que teñen menos recursos huma-nos. En termos xerais, a partir dos 10 000 habitantes é moito máis alta a proporción de concellos que organizaactividades formativas e o espectro temático é máis amplo. E no que fai aos resultados do agregado provincial,unha vez máis, os concellos atlánticos, especialmente os coruñeses, marcan diferenzas con respecto aos conce-llos das provincias orientais. Estas diferenzas nos concellos coruñeses fanse visibles na realización de “obradoi-ros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías”, en practicamente tres de cada catro concellos (74%; 57 de77). Contrariamente ao que aconteceu nas outras provincias, nos concellos de Pontevedra déronlles prioridadeaos “obradoiros ou cursos artísticos ou de artes aplicadas” (47,5%; 28 concellos de 59), por riba do resto dosobradoiros. E nas dúas provincias orientais, tras os “obradoiros ou cursos relacionados coas novas tecnoloxías”,promovéronse especialmente os “obradoiros ou cursos de cultura popular e etnografía”, particularmente na deOurense (Ou: 28%, 21 de 75 concellos; Lu: 35,5%, 22 de 62).

152



BIBLIOGRAFÍA E WEBGRAFÍA



ARIÑO, A. Sociología de la cultura: la construcción significativa de la sociedad. Barcelona: Ariel, 1997.DUBOIS, V. La politique culturelle: génèse d’une catégorie d’intervencion publique. Paris: Belin, 1999.BOUZADA FERNÁNDEZ, X. “Acerca de algunos cambios recientes en los escenarios de la cultura: secularización y globalización”.

En: Arturo RODRÍGUEZ MORATÓ (ed.). La Sociedad de la Cultura. Barcelona: Ariel, 2007, pp. 123-153. (dir.). As políticas culturais nas sete principais cidades galegas. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2007.

Texto dispoñible en pdf nas publicacións en liña do CCG, en: http://consellodacultura.org/mediateca/extras/politicas_culturais.pdf.— (dir.). Situación e perspectivas sociolaborais dos técnicos de cultura dos concellos galegos. Santiago de Compostela: Con-

sello da Cultura Galega, 2007.— “La gouvernance de la culture en Espagne”. En: LL. BONET e E. NEGRIER (eds.). La politique culturelle en Espagne. Paris:

Karthala, 2007.— “La comunidad revisitada: entre la evocación mítica y la función de herramienta para el cambio social”. En: M. PÉREZ

YRUELA; T. GONZÁLEZ DE LA FÉ e T. MONTAGUT (comps.). Escritos sociológicos: en homenaje a Salvador Giner. Madrid: CIS,2007, pp. 483-514.

— “De las identidades constatadas a las complicidades productivas: acerca da relación entre identidad, cultura y comunidad”.RIPS: Revista de Investigaciones Políticas y Sociológicas, vol. 6, n.º 2 (2007), pp. 29-42.

— “Das bondades e riscos inherentes aos obxectivos extrínsicos no planteamento da acción cultural”. Interea Visual, n.º 10(2007), pp. 38-40.

— (coord.). Cultura e novas tecnoloxías. Actas dos IV Encontros Cultura e Concellos celebrados os días 18 e 19 de xuño de2004 en Santiago de Compostela. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2006. Texto dispoñible en pdf naspublicacións en liña do CCG, en: http://consellodacultura.org/mediateca/extras/cultura_e_novas_tecnoloxias.pdf.

— “Cultura y desarrollo local: la cultura como factor y como objeto de desarrollo local”. En: J. A. ROCHE CÁRCEL e M. OLIVER

NARBONA (eds.). Cultura y globalización: entre el conflicto y el diálogo. Alicante: Publicaciones de la Universidad, 2005,pp. 411-434.

— “Da relación entre participación e cultura á cultura da participación”. En: X. BOUZADA FERNÁNDEZ (coord.). Cultura e par-ticipación. Actas dos III Encontros Cultura e Concellos celebrados os días 30 de novembro e 1 de decembro de 2001 enSantiago de Compostela. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2004, pp. 15-50. Texto dispoñible en pdfnas publicacións en liña do CCG, en: http://consellodacultura.org/mediateca/extras/cultura_concellos_iii.pdf.

— “Unha cala teórica de carácter sociolóxico nas relacións existentes entre cultura e desenvolvemento”. Cooperativismo eEconomía Social, n.º 26 (2003/2004), pp. 7-32.

— “Cultura, actores y desarrollo en contextos comunitarios locales”. Papers, n.º 71 (2003), pp. 131-170.— “La Globalización cultural: una reflexión desde la periferia próxima acerca de algunos de los retos y dilemas planteados por

el proceso de globalización”. En: J. PÉREZ VILARIÑO e X. BOUZADA FERNÁNDEZ (eds.). Las encrucijadas del cambio social:homenaje al profesor José Luis Sequeiros Tizón. Vigo: Servicio de Publicacións da Universidade de Vigo, 2002, pp. 299--326.

— “Los espacios del consumo cultural colectivo”. Revista Española de Investigaciones Sociológicas, n.º 96 (out.-dec. 2001),pp. 51-70.

— (coord.). Cultura e desenvolvemento local. Actas dos II Encontros Cultura e Concellos celebrados en Santiago de Com-postela o 23 e 24 de xuño de 2000. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2001. Texto dispoñible en pdfnas publicacións en liña do CCG, en: http://consellodacultura.org/mediateca/extras/cultura_concellos_II.pdf.

— “A Cultura como factor de desenvolvemento, algunhas reflexións sobre o caso galego”. En: X. BOUZADA FERNÁNDEZ (coord.).Cultura e concellos: as estratexias da promoción cultural no ámbito local. Actas dos I Encontros Cultura e Concellos cele-brados en Santiago de Compostela o 27 e 28 de novembro de 1998. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega,2000, pp. 35-46. Texto dispoñible en pdf nas publicacións en liña do CCG, en: http://consellodacultura.org/mediateca/extras/cultura_concellos.pdf.

— (ed.). Políticas culturales y sociedad democrática. Barcelona: AESCA, 2000.

155


BOUZADA FERNÁNDEZ, X. “Cultura y territorio, algunas reflexiones sobre el caso gallego”. En: X. BOUZADA FERNÁNDEZ (ed.). Políti-cas culturales y sociedad democrática. Barcelona: AESCA, 1999, pp. 87-97.

— “Unha cala no oficio da cultura”. Grial, t. 34, n.º 130 (abr.-xuño 1996), pp. 183-194.— “Elementos teóricos relativos al desarrollo comunitario local y su práctica en la comunidad autónoma de Galicia”. Papers,

n.º 45 (1995), pp. 81-100.BOUZADA FERNÁNDEZ, X. e L. RODRÍGUEZ ANDRADE. “Entre o territorio e os públicos”. Grial, n.º 168 (out./dec. 2005), pp. 17-25.BOUZADA FERNÁNDEZ, X. e A. RODRÍGUEZ MORATÓ. “Sociología de la cultura y de las artes”. En: M. PÉREZ YRUELA (comp.). La

Sociología en España. Madrid: Centro de Investigaciones Sociológicas; Federación Española de Sociología, 2007, pp. 439-454.BOUZADA, X.; B. PIDAL e L. RODRÍGUEZ: Mapa cultural de Galicia. A situación sociocultural dos concellos galegos. Santiago

de Compostela: Consellería de Cultura e Xuventude, Dir. Xeral de Cultura, 1991.GINER, S. La cultura de la democracia: el futuro. Barcelona: Ariel, 2000.POSE, H. (coord.). As necesidades e demandas formativas dos profesionais da acción cultural pública en Galicia: Informe.

Santiago de Compostela: Consellería de Cultura e Deporte da Xunta de Galicia, 2007.REAL INSTITUTO ELCANO DE ESTUDIOS INTERNACIONALES Y ESTRATÉGICOS (coord.). La Política Cultural en España [en liña]. Madrid:

Real Instituto Elcano, abril de 2004 [Consulta: 6 de maio de 2010]. Texto en pdf dispoñible en:http://www.realinstitutoelcano.org/documentos/109/040428-JaimeEsp.pdf.

ROBERTSON, R. “Glocalización: tiempo-espacio y homogeneidad-heterogeneidad”. En J. C. MONEDERO (coord.). Cansancio delLeviatán: problemas políticos de la mundialización. Madrid: Trotta, 2003, pp. 261-284.

— Globalization: Social Theory and Global Culture. London: Sage, 1992.ROCHE CÁRCEL, J. A. (ed.). Espacios y tiempos inciertos de la cultura. Barcelona: Anthropos, 2007.RODRÍGUEZ MORATÓ, A. (ed.). La Sociedad de la Cultura. Barcelona: Ariel, 2007.RODRÍGUEZ MORATÓ, A.; X. BOUZADA FERNÁNDEZ e A. ARIÑO VILLARROYA. “Políticas culturales en España”. En: J. A. ROCHE CÁRCEL

e M. OLIVER NARBONA (eds.). Cultura y globalización: entre el conflicto y el diálogo. Alicante: Publicaciones de la Universidad,2005, pp. 435-472.

TÖNNIES, Ferdinand. Comunidad y asociación: el comunismo y el socialismo como formas de vida social. Barcelona:Península, 1979.

156






Documents

Asituaciónsocioculturaldosconcellosgalegos ...consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2011_A...Edita ©CONSELLODACULTURAGALEGA,2011 PazodeRaxoi·2ºandar·PrazadoObradoiro 15705·SantiagodeCompostela