PROJE KAPSAMINDA BÖLGEYE YAPILAN GEZİLER VE TARİHLERİ

ANADOLU SPELEOLOJİ GRUBU KÜRE MİLLİ PARKI PROJE ÇALIŞMALARI

2008-2010

1. Ekim 2007 Pınarbaşı – Kazla Topmeydanı bölgesi2. Haziran 2008 Bartın - Turanlar Köyü - Zoni Yaylası ve Yaylaköy-Armutlu Yaylası ön araştırma3. Temmuz 2008 Pınarbaşı - Kazla Topmeydanı bölgesi4. Ağustos 2008 Pınarbaşı - Kazla Topmeydanı bölgesi5. Ağustos 2008 Pınarbaşı - Ilıca bölgesi6. Eylül 2008 Bartın – Yaylaköy, Armutlu Yaylası7. Kasım 2008 Pınarbaşı - Atak Mağarası8. Aralık 2008 Pınarbaşı - Atak Mağarası ve civarı9. Nisan 2009 Pınarbaşı - Ilıca Bölgesi10. Nisan 2009 Dağlı Kuylucu11. Mayıs 2009 Kuşkayası Bölgesi12. Haziran 2009 Armutlu ve Zoni yaylaları13. Eylül 2009 Kuşkayası Bölgesi14. Kasım 2009 Arıt Bölgesi15. Kasım 2009 Pınarbaşı - Ilıca Bölgesi16. Kasım 2009 Dağlı Kuylucu17. Aralık 2009 Kurtgirmez Bölgesi18. Mayıs 2010 Çovurmatepe, Topmeydanı bölgesi19. Temmuz 2010 Çovurmatepe Eşekçukuru Mağarası20. Eylül 2010 Sorkun Kuylucu21. Eylül 2010 Arıt, Turanlı, Zoni Yaylası

PROJE KAPSAMINDA ARAŞTIRMALARA KATILAN MAĞARACILARIN LİSTESİ (ALFABETİK)

Ali Aytan, Ali Ethem Keskin, Ali Yamaç, Ahmet Sücüllü, Ahmet Çoşkun, Anıl Alkan, Ahmet Somuncu, Arda Aydın, Aycan İrican, Ayla Titiz, Baha Dinçer, Barbaros Acartürk, Başak Güleken, Bilge Topaç, Birim Doğan, Cansu Yılmaz, Cansu Tosun, Cem Eğrikavuk, Cem Yürek, Ceyhun Uludağ, Çağan Çankırılı, Çiğdem Midillili, Doruk Dündar, Durmuş Yarımpabuç, Ebru Caymaz, Egemen Erkanlı, Emine Azak, Emrah Dimrit, Emre Kuruçayırlı, Ender Usuloğlu, Engin Selamsız, Erkin Ozan Yıldız, Ertan Köseoğlu, Esra Demirkol, Eşref Kaya, Fatih Şen, Fulya Sezer, Gökçen Fidan, Gökhan Özyaman, Göksu Gürer, Güzden Varinlioğlu, Gülşen Küçükali, Hande Ceylan, Hande Eğrikavuk, Hakan Eğilmez, İlker Gürbüz, Kemal Atakent, Ludmilla Büyüm, Mehmet Sait Taylan, Metin Albukrek, Milena Nikolova, Murat Eğrikavuk, Murat Şahin, Nuray Ada, Oana Chachula, Osman Tunalı, Özgür Özel, Petar Beron, Sami Ayhan, Se-bahat Bahadır, Selin Aydın, Simge Duga, Sinan Poyraz, Süha Yararbaş

Şekil 2. Proje çalışma alanının jeoloji haritası "1/500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritasından Ayırdlanmıştır"(Büyüktopçu,2010). Kaynakça: 1/500.000 Jeoloji Haritası, MTA Yayınları, Ankara

PROJE ÖZET SONUÇLARI

Anadolu Speleoloji Grubu, Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar G.M.’lüğü Mağara Koruma bölümü ile imzaladığı “Küre milli parkı mağara ve mağara biyoçeşitlilik araştırma” projesi ile yaklaşık 27 aydır söz konusu bölgede 21 defa araştırma gezisi düzenlemiştir. Bu gezilere biliminsanlarının yanısıra, ASPEG ve diğer mağaracılık kurumlarından yaklaşık 60’ın üzerinde mağaracı araştırmalara katılmıştır.

Yapılan araştırmalarla, proje başlangıç tarihine kadar bölgede araştırılan mağara sayısı 43 iken, proje bitimi ile bu sayı 85’e çıkmıştır. Özellikle, daha ihbarların olduğu ve balta girmez ormanların içlerine doğru derinlemesine araştırma yapılması sonucu mağara sayısının rahatlıkla 100’ü geçebileceğini tahmin etmekteyiz.

Hidrojeolojik açıdan, Sorkun ve Eşekçukuru (Çovurmatepe 6) mağaralarının araştırılmasının sonuçlanması önem-lidir. ASPEG olarak, proje sonlansa bile bu mağaralardaki araştırmalarımıza devam etmek niyetindeyiz.

Proje çerçevesinde mağaralardaki biyoçeşitlilik için numune toplama çalışmaları yapılmış ve 24 değişik mağaradan, 198 biyolojik numune toplanmıştır. Bu araştırmaların sonucunda, 26 farklı takson, cins ve tür düzey-inde, 85’e yakın numune ise takson, sınıf ve takım bazında teşhis edilebilmiş ve en az 5 yeni tür bulunmuştur. Biyoçeşitlilik gözönünde bulundurulduğunda, Chilopoda ve Diplopoda grubuna ait yeni tür-lerin bulunduğu EŞEKÇUKURU ve MANTAR mağaraları, Pesudoscorpionida grubuna ait yeni türün bulunduğu EJDER mağarası, Ni-phargus cinsine ait yeni türün bulunduğu ILGARİNİ, KAPAKLI mağaralarının yanı sıra, önemli mağara ekosistem-lerine ve yüksek derecede biyolojik çeşitliliğe sahip SORKUN, ATAK, BUZLUK ve TOPMEYDANI mağaralarının önemle korunması gerekmektedir.

Araştırmalarımızda arkeolojik ve antropolojik bulgulara da rastlanmıştır. Aramızda ilgili uzmanların bulunmaması, araştırmalarımızı sadece gözlemle kısıtlamıştır. Özellikle ATAK, MEDİL 1 ve 2 ve ILGARİNİ’nin arkeolojik ve antro-polojik açıdan detaylı bir araştırmaya tabii tutulması, özellikleyöredeki eski yaşam şekil ve adetlerine ışık tutacaktır.

Bölgedeki araştırmalarımızda sıklıkla DEFİNECİ kazılarına rastgeldik. Bölgedeki jandarma kolluk kuvveti de�ineci olaylarına katı şekilde yaklaşmakla beraber, çözümün yörede yaşayan halkın milli parka olan bakış açısını değiştirmekte yatmaktadır.

Bazı mağaraların turizme açılarak korunabileceği kanaati oluşmuştur. Bu mağaralar, zaten bir şekilde turiste açık olan ILGARİNİ ve MEDİL 1 ve 2, BUZLUK ve SİPAHİLER’in detaylı bilimsel çalışmaların yapılmasından sonra KO-RUNARAK açılması yerinde olur.

Sportif veya bilimsel amaçlı mağara girişlerinde milli parklar idaresinden izin alınması ve özellikle sadece bazı mağaraların sportif mağaracılığa açık olması ve bunlarında dayanıklı ve uzun ömürlü dübellerle döşeme hatlarının belirlenmesi, dübel kirliliğini engelleyecektir.

ÇALIŞMA ALANININ GENEL JEOMORFOLOJİK VE JEOLOJİK YAPISI Sinop-Kuzey Anadolu Fayı doğrultusu ile Sakarya Nehiri arasında kalan Küre Dağları Batı Karadeniz karst alanı (Nazik,2010) dahilindedir. Bölge , Kar bonifer, Jura-Kretase ve yer yer Eosen yaşlı kireçtaşlarından meydana gelmiştir. Neotektonik hareketler ve Kuvaterner deniz düzeyi değişimleri ve buna bağlı olarak akarsularca yarılma, bölge morfolojisi ve karstlaşmada son derece etkili olmuştur. Bölge genelinde örtülü, sığ karsta ait dolin ve uva lalardan oluşan, sığ yüzey karstı görülür . Çoğunlukla asılı durumda olan bu şekillerin tabanında Kuvaterner’de oluşmuş düden ve mağaralar gelişmiştir (Nazik ve diğ. 1995 ve Nazik ve diğ. 2002). Buna karşılık daha doğuda (Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu ve Sinop) Karbonifer ve Jura- Kretase (Alt-Orta Jura) yaşlı kireçtaşları üzerinde belirgin bir yüzey ve yeraltı karstı gelişmiştir (Nazik ve diğ. 1995 ve Nazik ve diğ. 2002). Çalışma alanını ve yakın çevresinde bulunan mağaraların en önemlileri; Bartın’da Uluyayla, Sipahiler ve Gürcüoluk, Kastamonu’da Ilgarini, Döngelyanı, Dağlı Kuylucu ve Sarpunalınca, Sinop’ta İnaltı Mağaraları’dır. KaynaklarNazik L., Tuncer K., "Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri", TSD Karst ve Mağara Araştırmaları Dergisi, sayı 1,sh:7-19, Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulma Merkezi ,İzmir,2010

Foto 1: Döngelyanı Kuylucu içindeki yöreye ait tipik kaya yapısı, Ender Usuloğlu

MİLLİ PARKIN İÇİNDEKİ MAĞARALARIN ARAŞTIRMA TARİHÇESİ

1937 yılında bölgeye bir araştırma gezisi yapan coğrafya profesörü Cemal Alagöz, 1980 yılında BÜMAK’a bu bölgenin mağaralar açısından potansiyel olduğunu söylemesi ile mağaracıların dikkati bu bölgeye çevrilir. 1981 yılında BÜMAK, kalker kütlenin kuzeyindeki İnebolu ve Devrekani yörelerinde mağara araştırmaya başlar. BÜMAK, “çalışmalarının birkaç sene bu bölgede yoğunlaşması gerekliliğine” karar verir. Kalker kütle üzerindeki Ilgarini mağarasının varlığı öğrenilir ve 1982 yılında Ilgarini araştırılır ve haritası çizilir. Aynı yıl Sorkun Kuylucu’nun varlığından haberdar olunur. 1983 yılında Sorkun Kuylucu araştırılır ve haritası çizilir. Yine o araştırma esnasında Topmeydanı Kuylucu’nun varlığından haberdar olunur.

1985 temmuz ayında, duayen mağaracılardan Oral Ülkümen BÜMAK’lı üyeleri Topmeydanı’na getirdiği zaman: “alın size karstik bölge, burası 4-5 yıl BÜMAK’a yeter” der. Topmeydanı Kuylucu’nun doğu ve batısındaki Döngelyanı ve Kapaklı Kuyluçlarının varlığı öğrenilir. BÜMAK ve daha sonra MAD olmak üzere, 1990’lı yıllarda İngiliz ekipler FACC ve LUSS’da dahil olmak üzere birçok dernek ve üniversite kulübü, yeni mağalar araştırmış ve haritalamıştır. Bu bölgeye gelip gitmeler sıklaşır ve araştırılan mağara sayısı bu projenin gayri resmi başlama tarihi olan Haziran 2008 yılına kadar 43 mağarayı bulur. Bu proje kapsamında bu sayı 85 mağaraya çıkmıştır. ASPEG 27 aylık proje zamanında yaklaşık 30 yılda araştırılan mağara sayısı kadar mağarayı literatüre kazandırmıştır. Arazinin zorlu yapısı gözönünde bulundurulduğunda ilerde bu zorlu araziye yapılacak araştırma gezileriyle bu sayı rahatlıkla 100’ün üzerine çıkabilir.

KÜRE MİLLİ PARKI VE CİVARINDA BULUNMUŞ MAĞARALARIN LİSTESİ

Mağara İsmi Araştıran Ekip Yer1 Alman Mağarası MAD Sümenler2 Arpatarlası İni BÜMAK Dizdarlı, Zelle3 Arpatarlası Kuyusu BÜMAK Dizdarlı, Zelle4 Aşağıçerçi Düdeni MAD Aşağıçerçi5 Atak Mağarası ASPEG Çavuş6 Ayakkabı Çukuru BÜMAK Sümenler7 Ayı Mağarası FACC8 Bacaksızın Ba... Kopt.. Mağara ASPEG Çöpbey Arıt9 Balcak Mağarası ASPEG Ilıca, Esen Mah.10 Buz Kuyusu BÜMAK Kerte11 Buzluk İni ASPEG Çuhadar12 Buzluk Mağarası ASPEG Karafasıl, Sarma13 Büyük Kaya Mağarası ASPEG Alıçlı üstü, Büyükkaya14 Cıngırlıkuyu BÜMAK Uluyayla15 Çatak Ağzı 1 ASPEG Ahatköy16 Çatak Ağzı 2 ASPEG Ahatköy17 Çatak Ağzı 3 ASPEG Ahatköy18 Çengelkuyu Düdeni BÜMAK Kerte19 Çıkrıkkapı Kuylucu BÜMAK Sümenler20 Çovurma Tepe Kuylucu BÜMAK Uzla21 Çovurma Tepe Ma arası 1 BÜMAK Uzla22 Çovurma Tepe Ma arası 2 BÜMAK Uzla23 Çovurma Tepe Ma arası 3 BÜMAK Uzla24 Çovurma Tepe Ma arası 4 BÜMAK Uzla25 Çovurma Tepe Ma arası 5 BÜMAK Uzla26 Çovurma Tepe Mağarası 6 ASPEG Uzla27 Çıngıraklı Düden ASPEG Alıçlı28 Çingir Kuyusu BÜMAK Kurtgirmez, Örencik29 Dağlı Kuylucu BÜMAK Dağlı30 Dikilitaş (Kafatası) LUSS31 Döngelyanı Kuylucu BÜMAK Sümenler32 Düşenkaya FACC33 Ejder Mağarası BÜMAK Yamanlar34 Eşek Çukuru Mağarası 1 BÜMAK Uzla35 Eşek Çukuru Mağarası 2 BÜMAK Uzla36 Gavurini BÜMAK Çovurma Sorkun arası37 Gökdeli Mağarası ASPEG Pınarbaşı38 Gölcük Mağarası ASPEG Alıçlı39 Gurbet tepe Kuylucu BÜMAK Dizdarlı, Zelle40 Gürlik Mağarası ASPEG Pınarbaşı41 Ilgarini BÜMAK Yamanlar42 İğnedeligi ASPEG Yamanlar43 İnönü Mağarası ASPEG Pınarbaşı44 İnönü Kovuğu ASPEG Ilıca, Göktepe45 İntürbesi ASPEG Veray46 Kadıharmanı Kokurdanı ASPEG Alıçlı47 Kapaklı Kuylucu BÜMAK Sümenler48 Karakış Mağarası FACC Pınarbaşı51 Kayaarkası Mağarası ASPEG Armut lu52 Kayadibi Kuylucu MAD Valla53 Kılıçlı Mağara MTA Cide, Çamdibi Köyü54 Kınakayası Mağarası ASPEG Ilıca, Esen Mah.55 Kokurdan 1 ASPEG Kerte56 Kokurdan 2 ASPEG Kerte57 Kurtyolu 1 Mağarası ASPEG Armut lu58 Kurtyolu 2 Mağarası ASPEG Armutlu59 Kurtyolu Düdeni ASPEG Armutlu60 Kuşaklı Mağara MTA Alıçlı üstü, Büyükkaya61 Kuşkayası 1 ASPEG Göksu62 Kuşkayası 2 ASPEG Göksu63 Küçük Çıkrıkkapı Kuylucu BÜMAK Sümenler64 Mantar Mağarası ASPEG Sümenler65 Medil 1 ASPEG Kurtgirmez, Mus Mah66 Medil 2 ASPEG Kurtgirmez, Örencik67 Mızrak Mağarası (Gökdeli) FACC Pınarbaşı68 Mürsili ASPEG Horma kanyonu üst sol69 Nalçak Moğarı MAD Yukarıdere Bartın70 Sıçan Mağarası FACC71 Sırt Kokurdanı ASPEG Karan�il Köyü72 Sinekli Mağara ASPEG Armutlu73 Sipahiler Mağarası ASPEG Bartın, Kayadibi74 Sorkun Düdeni BÜMAK Sümenler75 Şelale Mağarası ASPEG Ilıca76 Topmeydanı Kuylucu BÜMAK Sümenler77 Ürkülük Kuylucu BÜMAK Sümenler78 Yarasa Mağarası 2 FACC79 Yarasa Mağarası FACC80 Yumruçal ASPEG Horma kanyonu üst sol81 Yukarı Döngelyanı Kuylucu BÜMAK Sümenler82 Zoni Subatanı ASPEG Zoni83 Ağzı Büyük Mağara ASPEG Azdavay84 Suini Mağarası ASPEG Azdavay85 Çıngırık Kuyusu O’mag Cide

Kaynakça: www.azdavay.com

HAZIRLAYANLAR: ENDER USULOĞLU, FATİH BÜYÜKTOPÇU 5.SPELEOLOJİ SEMPOZYUMU, MART 2010

Şekil 1: Kuzeyde Bartın Güneyde Ulus arasında kalan bölgenin 3 Boyutlu Reliyef HaritasıHazırlayan: Fatih Büyüktopçu