AUDITUESIT E KLSH-së...disa volume dhe konkretisht ne po sjellim tek publiku volumin e XII-të të këtyre botimeve, ose ndryshe “Enciklopedinë” me 12 volume të punës së Audituesve

Tiranë, 2019

AUDITUESIT E KLSH-së NË

SHTYPIN E PËRDITSHËMKLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH Janar - Gusht 2019

Seria: botime KLSH - 09/2019/111

Shtypur në Shtypshkronjën “JUPITER GROUP

”

Kontrolli i Lartë i ShtetitRruga “Abdi TOPTANI”,Nr.1, Tiranë Tel./Fax 04/228485, Tel. 04/251267Web-site: e-mail:[email protected]

www.klsh.org.al,

AU

DIT

UE

SIT

E K

LS

H-s

ë N

Ë S

HT

YP

IN E

PË

RD

ITS

HE

M

Vëllimi XII-

9 7 8 - 9 9 2 8 - 1 5 9 - 1 8 - 2

të

Vëllimi XIIJanar-Gusht

2019Alban POLOVINAAldo KITAAltin TAFILAJBenard HAKABujar LESKAJDorel BALLIUElsona PAPADHIMAEnea CAUSHAJEriola HOXHAErjola MEÇAJErmira VOJKAFatos ÇOÇOLIKeida MUÇAJoana TROQEJoniada GOCAJMegi RUSIMuhamed KAVAJANiko NAKO Redi AMETLLARIRedina KARAPICIQeram CIBAKUSali AGAJ Valbona GAXHAXhesika XHUVELI

ISBN:978-9928-159-87-8

AUDITUESIT E KLSH-së

NË

SHTYPIN E PËRDITSHËM

VËLLIMI XII të

KLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH

JANAR – GUSHT 2019

Tiranë, 2019

Titulli:

Audituesit e KLSH-së në Shtypin e Përditshëm

Vëllimi XII-të

Janar- Gusht 2019

Përgatiti botimin:

Amantja PATOZI

Realizoi në kompjuter:

Armanda BEGAJ

Seria e botimeve KLSH

09 /2019/111

©Copyright KLSH

ISBN: 978-9928-159-87-8

Shtypur në Shtypshkronjën “Jupiter Group”

Tiranë, 2019

Përmbajtja

Kontrolli i Lartë i Shtetit 3

PËRMBAJTJA

Faqe

Hyrje 7

Bujar LESKAJ Për përjashtimin nga tenderimi publik i kompanive nga parajsat fiskale

9

Fatos ÇOÇOLI Pse KLSH është kundër kompanive nga parajsat fiskale?

14

Fatos ÇOÇOLI Institucioni që formësoi një epokë 17

Fatos ÇOÇOLI KLSH për financimin e arsimit të lartë publik 19

Fatos ÇOÇOLI Kreu i shtetit, në një linjë me rekomandimet e KLSH-së

21

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe strategjia antikorrupsion 23

Fatos ÇOÇOLI Fundi i parajsave fiskale tek ne? 25

Fatos ÇOÇOLI KLSH në luftë pa kompromis ndaj shkeljeve të disiplinës fiskale

27

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe strategjia për financat publike 2014-2020

29

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe risku në rritje i koncesioneve dhe PPP-ve

31

Fatos ÇOÇOLI KLSH: Urgjenca mjekësore në urgjencë! 33

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe vendimet gjyqësore 35

Fatos ÇOÇOLI KLSH: Koncesionet dhe PPP-të të përfshihen në borxh

37

AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi XII

4 Botime 2019

Fatos ÇOÇOLI FMN konfirmoi shqetësimet e KLSH-së 39

Redi AMETLLARI Keqmenaxhimi i plazheve ose t’i mohosh vendit zhvillimin ekonomik

41

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe përmirësimi i administrimit tatimor 45

Fatos ÇOÇOLI Pse BE vlerëson KLSH-në për shtatë vite rresht? 47

Fatos ÇOÇOLI Ndryshimi epokal në auditimin e jashtëm 50

Fatos ÇOÇOLI Këmbana KLSH: Nafta dhe mineralet me 80 milionë euro të ardhura të munguara!

52

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe ajsbergu i keqmenaxhimit vendor 54

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe reforma territoriale 56

Bujar LESKAJ Polonia – ky aleat i çmuar për integrimin 58

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe koncesionet si prej sheiku 64

Bujar LESKAJ USAID – Ky transformues i fortë i shoqërisë dhe ekonomisë sonë

66

Joana TROQE Raporti i auditimit, mjet komunikimi mes KLSH dhe qytetarëve

72

Fatos ÇOÇOLI Marrëzia e PPP-ve tona Ristrukturimet e 74

Eriola HOXHA Institucioneve Publike, një faturë jo vetëm me kosto financiare

77

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe regëtimet e skemës së pensioneve 80

Niko NAKO KLSH dhe sfida për miradministrimin e taksave dhe tarifave vendore

82

Fatos ÇOÇOLI KLSH: Stop abuzimeve me ilaçet për qytetarët! 90

Përmbajtja


Xhesika XHUVELI (Mos)Rehabilitimi i të përndjekurve politikë 92

Fatos ÇOÇOLI KLSH kërkon fokusim në programet sociale të strehimit

95

Bujar LESKAJ Projektizimi dhe Paaftësia jonë 98

Qeram CIBAKU Përgjegjshmëria menaxheriale, përgjegjësia materiale dhe auditimi shtetëror

103

Ermira VOJKA Rritja e ndikimit të auditimeve të KLSH-së mbi çështjet e mjedisit

110

Sali AGAJ Sfidat e programeve sociale të strehimit 113

Fatos ÇOÇOLI KLSH jep opinion kundërshtues për llogaritë e Albpetrol

117

Aldo KITA Siguria e informacionit dhe rëndësia e auditimit të saj

119

Keida MUÇA

Redina KARAPICI

Joniada GOCAJ

Nga menaxhimi i mbetjeve tek Ekonomia Qarkulluese – Roli i SAI-ve

122

Erjola MEÇAJ Rritja e efektivitetit të zbatimit të rekomandimeve

126

Benard HAKA Sfidat teknologjike dhe roli i KLSH-së 130

Valbona GAXHA “Dilemat” e një opinioni 136

Muhamed KAVAJA Sipas KLSH, së shpejti, opsioni i keqqeverisjes do të jetë vetëm indietro!

140

Redi AMETLLARI “Strehimi social” ose dera me bojna, shtëpia pa pullaz

143

Fatos ÇOÇOLI KLSH dhe zbatimi i rekomandimeve të BE-së 147


6 Botime 2019

Alban POLOVINA Sigurimi i kontrollit të cilësisë në shërbim të misionit të KLSH prokurimet publike

149

Dorel BALLIU Gjykata e Llogarive e BE-së, në bashkëpunim serioz me KLSH-në

152

Altin TAFILAJ Inxhinieret, një domosdoshmëri në auditimet e KLSH-së

156

Fatos ÇOÇOLI KLSH: Prokurimet vendore me risk të lartë 159

Elsona PAPADHIMA Zhvillimi i auditimeve të TI-së nga KLSH, garanci për rritjen e integritetit të sistemeve të informacionit

161

Enea CAUSHAJ Auditimi Financiar i Institucioneve Publike, një nevojë e së ardhmes evropiane

164

Fatos ÇOÇOLI Reforma në arsimin e lartë dhe KLSH 169

- Media e shkruar dhe vizive për KLSH-në, janar – gusht 2019 171

- Faksimile të pasqyrimit të aktivitetit të KLSH-së dhe shkrimeve të stafit, janar – gusht 2019

185

Hyrje


HYRJE

Në Simpoziumin e XXI-të OKB-INTOSAI, Dr. Moser, ish-President i Gjykatës Austriake

të Auditimit dhe ish-Sekretar i Përgjithshëm i INTOSAI-t është shprehur: “Si SAI, ne

do të njihemi për punën tonë vetëm nëse arrijmë të komunikojmë tek qytetarët në

mënyrë të qartë atë se çfarë ne bëjmë dhe po ashtu vlerën e shtuar të gjeneruar nga

auditimet tona për Shtetin dhe shoqërinë, në mënyrë që të perceptohemi si

institucione strategjike të domosdoshme për interesat e qytetarëve.

KLSH ka pasqyruar këtë qasje të re dhe ka hartuar një dokument shumë të

rëndësishëm për institucionin, Strategjinë e Komunikimit të KLSH-së për vitet 2017-

2019, e cila është në vitin e dytë të implementimit të saj.

Në këtë strategji janë përcaktuar qartë Objektivat strategjikë të KLSH-së në bazë të

nevojave, kërkesave dhe sfidave të institucionit në komunikimin me publikun dhe

palët e tjera të interesit. Në realizimin e Objektivit nr. 1 të kësaj strategjie: Rritja e

profilit publik të KLSH-së dhe e të kuptuarit të misionit, vizionit dhe rolit të tij në

shoqëri, për të forcuar besimin e qytetarëve tek institucioni, KLSH ka rritur profilin

publik të tij, nëpërmjet botimeve, fletë-palosjeve, katalogëve, konferencave

shkencore, pjesëmarrjes në panaire, organizimit të muajit të Hapur, publikimit të të

gjitha vendimeve të auditimit, etj.

Në këtë drejtim ka ndikuar dukshëm edhe prezenca e audituesve të KLSH-së në

median e shkruar, shkrimet e të cilëve i janë paraqitur të përmbledhura publikut në

disa volume dhe konkretisht ne po sjellim tek publiku volumin e XII-të të këtyre

botimeve, ose ndryshe “Enciklopedinë” me 12 volume të punës së Audituesve të

KLSH-së në 7 vjet (periudha 2013-2019). Shkrimet e audituesve përmbajnë gjithnjë

e më shumë shkrime konkrete për problematikat që hasen më shpesh në jetën e

përditshme të qytetarit që merr shërbime publike, por dhe që janë më të mprehtat,

të cilat janë evidentuar në auditimet e kryera prej tyre.

Me fokus rritjen e transparencës, KLSH sjell tek lexuesit e interesuar, që përfshijnë jo

vetëm audituesit por dhe studentët, profesionistë të fushave të tjera të lidhura me


8 Botime KLSH 2019

auditimin, botimin e shkrimeve të audituesve të KLSH-së, si libra të këshillueshëm

për t’u lexuar, me qëllim njohjen e profesionit të auditueist dhe të botës së

audituesit publik.

Dymbëdhjetë volumet e prezencës së audituesve të KLSH-së në media shpalosin

përpara lexuesit ndryshimin dhe evoluimin e KLSH-së në kulturën e punës

audituese dhe në rritjen e cilësisë së gjetjeve dhe rekomandimeve të saj.

Prezenca e audituesve të KLSH-së në media është tashmë një traditë 7 vjeçare, e

cila u duk sikur u ndërpre gjatë fillimit të vitit 2019, por që fatmirësisht është

kënaqësi të konstatosh që në volumin e fundit tradita vijoi dhe risia ishin audituesit

e rinj (më shumë se gjysma e shkrimeve janë shkruar prej tyre), të cilët kanë

guxuar dhe kanë shprehur mendimet e tyre publikisht sepse në KLSH kanë gjetur

mbështetjen dhe shtysën për të promovuar punën e tyre dhe për të qenë

transparent me publikun.

Në kolanën e botimeve të KLSH-së, 12 botimet e “Audituesit e KLSH-së në median e

shkruar”, kanë një vend dhe peshë krejt të veçantë. Artikujt, analizat dhe

editorialet e audituesve të KLSH-së përbëjnë pa dyshim një vlerë të shtuar në

median shqiptare, duke rritur transparencën e veprimtarisë së institucionit. Tashmë

qytetarët shqiptarë kanë mundësi që të dinë dhe kuptojmë më shumë për misionin

e Kontrollit të Shtetit. Por, po ashtu të njihen edhe me cilësinë e punës së atyre që

kanë marrë përsipër të kontrollojnë mënyrën se si shpenzohen dhe trajtohen taksat

e tyre.

Bujar LESKAJ

Bujar LESKAJ


PËR PËRJASHTIMIN NGA TENDERIMI PUBLIK I KOMPANIVE NGA PARAJSAT FISKALE

nga Bujar LESKAJ1 – Kryetar i KLSH-së,

botuar në gazetën “Panorama”, më 8 janar 2019.

Vendi ynë ka një listë kompanish të regjistruara në parajsat fiskale offshore, të cilat

kanë kontrata të rëndësishme me Shtetin shqiptar, kryesisht të natyrës

koncesionare dhe PPP. Në botë, sot, janë rreth 80 streha (parajsa) fiskale —

kryesisht vende me popullsi të vogël dhe ekonomi të papërfillshme, një pjesë e

vendeve të vogla ishullore. Belize, Panama, ishujt Virgjin Britanikë, ishujt Cayman,

Seyschelles, Bermuda, Barbados, Anguilla, ishulli i Manit, Jersey, Gjibraltari janë disa

nga vendet më të preferuara.

Parajsat fiskale ofrojnë disa apo të gjitha lehtësitë e mëposhtme:

- Lejojnë regjistrimin e kompanive nga jo rezidentë — kompani “offshore”;

- Kanë nivel shumë të ulët taksash, shpesh taksim zero;

- Kanë sistem bankar shumë pak të rregulluar;

- Ofrojnë sekret bankar, duke mos kërkuar raportim të transaksioneve

financiare që bëhen nga territori i tyre;

- Nuk japin apo shkëmbejnë informacione financiare me vende të tjera;

- Lejojnë kompanitë të zhvillojnë gjithë aktivitetin e tyre me kompani apo

persona jorezidentë, pra, bizneset ku të gjitha palët në transaksione janë

jorezident të vendit;

- Lejojnë kompani guaskë (“shell”), kompani që nuk zhvillojnë aktivitet në

vend, por vetëm regjistrojnë transaksione në letër;

- Lejojnë mbajtjen sekret të strukturës organizative të enteve ligjore:

shoqërive tregtare, fondeve, fondacioneve, etj., si dhe anonimatin e

pronësisë dhe të drejtave në këto ente.


10 Botime 2019

Natyrisht, këto lehtësira kanë mundësuar jo vetëm veprime legjitime për zvogëlimin

apo minimizimin e taksave nga korporata, por edhe mbështetjen e aktiviteteve

kriminale, si pastrimin e parave apo fshehjen e pasurive të vënë me korrupsion.

Rreth 45 për qind e kompanive, që kanë marrë koncesione nafte në Shqipëri, janë

me origjinë nga parajsat fiskale. Prania në vendin tonë e kompanive me vend të

regjistrimit parajsat fiskale, transferimi i aksioneve nga njëra kompani në tjetrën,

me profil jotransparent, gati të dyshimtë, ka qenë një dukuri e shpeshtë me

përmasa të mëdha. Të qenurit të regjistruar në zona me taksa zero ose minimale

për zhvillimin e aktivitetit të biznesit si parajsat fiskale, e bën të vështirë njohjen e

pronarëve të vërtetë të kompanisë.

Për rrjedhojë, risku është i lartë, sikurse e përmend raporti i fundit i strukturës

monitoruese “Moneyval” të Këshillit të Evropës, të dhjetorit 20181, të pastrohen

para me origjinë të dyshimtë, ose të fshihen pronarët e vërtetë të kompanive, disa

prej të cilëve mund të jenë edhe ish zyrtarë apo zyrtarë abuzues të shtetit tonë.

KLSH, në raportin për zbatimin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2016, gjatë auditimit të

Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore, ka konstatuar “nevojën për

përmirësime të kuadrit ligjor dhe rregullator, me qëllim jo vetëm përdorimin

efektiv, eficient dhe ekonomik të pasurisë shtetërore, por edhe ngritjen dhe

implementimin e kontrolleve të brendshme, të nevojshme për mbrojtjen e saj2”.

Institucioni i auditimit të jashtëm publik ka evidentuar se për të siguruar

mallrat/shërbimet e lidhura me proceset teknologjike, kompanitë koncesionare

kanë lidhur kontrata kryesisht me kompanitë e huaja të regjistruara jashtë vendit

me statusin e kompanive offshore. Regjistrimi i këtyre kompanive në këtë status, e

bën të pamundur identifikimin e pronarëve (aksionerëve) dhe, për pasojë, e bën të

pamundur identifikimin e transaksioneve midis palëve të lidhura, ndërmjet

koncesionarit dhe nënkontraktorëve të tij. Në bazë të kontratave-licenca

koncesionare, lejohet mbajtja e llogarive nga kompanitë koncesionare dhe

nënkontraktorë të tyre jashtë territorit të Shqipërisë dhe realizimi i transaksioneve

financiare përmes këtyre llogarive. Për rrjedhojë, auditimi nga ana e strukturave

1 Raport i MONEYVAL, Komiteti i Ekspertëve mbi Vlerësimin e Masave kundër Pastrimit të Parave dhe

Financimit të Terrorizmit, Këshilli i Evropës https://www.coe.int/sq/web/tirana/news/-/ asset_publisher/SENehJ2ESZrW/content/ albania-should-step-up-its-efforts-to-combatmoney-laundering-says-council-of europereport?inheritRedirec 2 3

Raporti për Zbatimin e Buxhetit të Konsoliduar të Shtetit për vitin 2016, fq. 114, paragrafi

tretë,http://www.klsh.org.al/web/raport_per_zbatimin_e_buxhetit_t_shtetit_ te_vitit_2016_3478.pdf

Bujar LESKAJ


shtetërore (si nga AKBN dhe nga KLSH) është i pamundur. Për më tepër, ne si KLSH

nuk mund të auditojmë kompanitë private, apo ato ku shteti zotëron më pak se

gjysmën e aksioneve.

KLSH po ashtu ka konstatuar raste të sigurimit të shërbimeve dhe mallrave nga

persona fizikë dhe juridikë (kompani) vendase me të njëjtin aksioner (sipas të

dhënave të QKR), duke hapur 3-4 kompani me emra tregtarë të ndryshëm. Kjo u ka

mundësuar kompanive kontraktuese offshore të rrisin artificialisht kostot e

produkteve ose shërbimeve të nënkontraktuara, duke bërë, për shembull që

koeficienti i famshëm R në sektorin e naftës (raporti i shpenzimeve prodhuese me

të ardhurat nga shitja e naftës) të jetë gjithnjë më i madh se 1, duke shkaktuar një

evazion të jashtëzakonshëm fiskal dhe humbje të rëndë për Buxhetin e Shtetit.

Me skandalin e kompanisë offshore “DH Albania”, e cila falsifikoi dokumentet për

përkatësinë e saj nga një kompani amerikane e njohur për veprimtarinë në ndërtim,

besimi i publikut dhe qytetarit shqiptar në integritetin e procesit të tenderimit

publik ka marrë një goditje të rëndë. Përjashtimi nga tenderimi publik i kompanive

nga parajsat fiskale do të forconte besimin e qytetarit në veprimtarinë shtetërore.

Lind pyetja: çfarë duhet bërë që pasojat negative që vijnë nga prania e kompanive

offshore të minimizohen? Më e mira do të ishte që ato të ndalohen të marrin pjesë

në tenderat publikë, sikurse kanë vepruar disa vende anëtare të BE-së. Sigurisht që

qeveria jonë nuk mund të pengojë dhe as të krijojë barriera në lëvizjen e lirë të

kapitalit, por në ushtrimin e së drejtës së ligjshme për transparencë në

pjesëmarrjen në tenderimin publik, duke forcuar kriteret e pranimit të kompanive

garuese, qeveria në këtë mënyrë do të garantojë pjesëmarrjen në tenderat e

Buxhetit të Shtetit të kompanive me profil të lartë, mundësisht tëinvestuesve nga

vende aleate strategjike të Shqipërisë, si Gjermania, SHBA, etj.

Ne i kemi të gjitha mundësitë, duke përparësuar praktikat, rregullat dhe direktivat e

reja të Komisionit Evropian që synojnë eliminimin e shmangies së taksave nga

kompanitë offshore, pjesëmarrëse në tenderat e BE-së, që të mënjanojmë dhe të

imunizojmë Buxhetin tonë të Shtetit dhe kontratat e ardhshme koncesionare apo

PPP, nga pjesëmarrja e këtyre kompanive në tenderat tanë publikë.

KLSH ka kërkuar që miratimi i kontratave koncesionare dhe PPP-ve, në rastet kur

detyrimet buxhetore kapin një periudhë më të madhe se sa katër vjet, duhet të vijë

jo me vendim qeverie (VKM), por me ligj nga Parlamenti.


12 Botime 2019

Po ashtu, gjykoj se duhet krijuar mekanizmi i ndërhyrjes shtetërore, kur

transaksionet e kapitalit në koncesionet apo PPP-të e dhëna janë të dyshimta. Ky

mekanizëm mund të krijohet edhe me VKM dhe të parashikojë sanksione të rënda,

deri në heqjen e lejes koncesionare për rastet e verifikuara të evazionit fiskal

nëpërmjet transferimit të kapitalit. Kështu, mbrojmë Buxhetin e Shtetit nga

shmangja e taksave prej aktivitetit të kompanive offshore, tashmë të pranishme në

investimet dhe ekonominë tonë. Kjo shmangie deri tani ka qenë në nivele tejet të

larta, duke rezultuar në humbje me dhjetëra miliona euro për Buxhetin e Shtetit.

Po ashtu, duhen gjetur mënyrat për të kufizuar daljen nga vendi të parave të

destinuara për parajsat fiskale. Një mënyrë mund të jetë lehtësimi fiskal (për

shembull përjashtimi nga tatimi mbi fitimin për pesë vitet e para), në rast ri

investimi të tyre në Shqipëri.

Në vijim të shkresës së KLSH-së me nr. 505 të prot., dt. 24 prill 2018 për

problematikën e Partneriteteve Publik-Privat (PPP) tek ne, problematikë e theksuar

edhe nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore, si dhe të faktit

shqetësues të pranisë në disa koncesione të rëndësishme në shtetin tonë të

kompanive të regjistruara në parajsat fiskale (offshore), me të dhëna të paqarta për

pronësinë e tyre, të përmendur nga raporti i fundit i strukturës “Moneyval” të

Komisionit Evropian të dhjetorit 2018, përforcuar nga skandali me falsifikimin e të

dhënave nga kompania offshore “DH Albania”, pjesëmarrëse dhe fituese në dy

tendera publikë, institucioni i auditimit të jashtëm publik ka kërkuar

ndërgjegjësimin dhe ndihmesën e Kryeministrit dhe të Kuvendit për një nismë

ligjore për amendimin e ligjit nr. 125/2013 “Për Koncesionet dhe Partneritetin

Publik Privat”.

Gjykoj se ky amendim duhet të synojë ndërhyrjet e mëposhtme:

1. Ndalimin e pjesëmarrjes në tenderimet publike të kompanive të regjistruara

në parajsat fiskale offshore, si dhe në çdo licencë, që jepet për shfrytëzimin e

pasurive kombëtare, si nafta, kromi, bakri, etj..

2. Forcimin e rolit të Avokatit të Shtetit, të mandatuar me ligj për të analizuar

raportet mes kompanive koncesionare dhe kompanive nënkontraktore të

tyre, për të parandaluar rritjen artificiale të kostove të investimit në dëm të

Buxhetit të Shtetit.

3. Kërkesën për investigim të plotë të strukturave tona fiskale ndaj të gjitha

koncesioneve të dhëna në vend, sidomos atyre me pronarë kompani të

Bujar LESKAJ


regjistruara në parajsat fiskale, të cilat rezultojnë me shpenzime prodhuese

të fryra artificialisht, trukim të bilanceve dhe mospagim të detyrimeve ndaj

Buxhetit të Shtetit, pasi ne si KLSH nuk kemi tagrin ligjor për të audituar

kompani private, por vetëm ndërmarrje me kapital të përbashkët ku shteti

zotëron më shumë se 50% të kapitalit.

Në kushtet kur programi afatmesëm qeveritar parashikon rritjen e peshës së

koncesioneve dhe kontratave PPP në investimet tona publike dhe realisht kontratat

e lidhura gjatë vitit 2018 janë në nivele disa miliardë euro, amendimi i ligjit të

sipërcituar do të sillte jo vetëm një transparencë të shtuar të koncesioneve dhe

PPP-ve të dhëna deri tani, por do të rriste besimin e publikut në vendimmarrjen

shtetërore për koncesionet dhe PPP-të e ardhshme.

Në mbyllje të këtij shkrimi, duhet të theksoj faktin që, për fat të mirë, nga ekspertët

e njohur të ekonomisë sonë janë evidentuar risqet dhe problematikat e qarta të

implikimit të kompanive offshore në ekonominë tonë kombëtare dhe nuk ka përse

qeveria të hezitojë, të mos veprojë për sa më sipër. Avokatë në mbrojtje të të

drejtave të shtetit shqiptar dhe Buxhetit të tij ka shumë, duke përfshire edhe

shoqërinë civile dhe emisione të shumtë në mediat tona, ndërsa në mbrojtje të

interesave të kompanive offshore nuk ka asnjë të dukshëm, por vetëm të

padukshëm dhe të gjithë këta, në dëm të interesave të qytetarit dhe ekonomisë.

1

Polonia, ky aleat i çmuar për integrimin.

(Botuar në gazetën “MAPO”, më 20 qershor 2019)

USAID- ky transformues i fortë i shoqërisë dhe ekonomisë sonë.

(Botuar në gazetën “SOT”, më 9 korrik 2019)

Projektizimi dhe paaftësia jonë.

(Botuar në gazetën “Panorama ”, më 28 korrik 2019)

Shkrime të tjera të botuara nga Bujar LESKAJ, për periudhën janar-gusht 2019:


14 Botime 2019

PSE KLSH ËSHTË KUNDËR KOMPANIVE NGA PARAJSAT FISKALE?

nga Fatos ÇOÇOLI – Ekspert i Jashtëm i KLSH-së,

botuar në gazetën “Sot”, më 15 janar 2019.

Jo vetëm shoqëria civile dhe ekspertët e ekonomisë bëjnë apel për të pastruar

ekonominë dhe shtetin tonë nga ndikimi (nganjëherë edhe kapja e shtetit) prej

veprimtarive të dyshimta të kompanive të quajtura offshore (në anglisht “përtej

bregut”), të regjistruara në vende të quajtura parajsa fiskale.

Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, në një shkrim të ditëve të fundit, kërkon

ndalimin e pjesëmarrjes në tenderat publikë të kompanive të regjistruara në këto

parajsa. Kërkon po ashtu që atyre të mos u jepen leje (licenca) për shfrytëzimin e

pasurive kombëtare, si: nafta, kromi, bakri, etj., ndërkohë që lejet e marra gjatë

viteve 2004-2015 t’i nënshtrohen një kontrolli të imtë nga tatimet tona, për të

zhbiruar shpenzime prodhuese të fryra artificialisht, trukim të bilanceve dhe

mospagim të detyrimeve ndaj Buxhetit të Shtetit.

Historia e këtyre kompanive në raport me shtetin është shumë e dyshimtë. Njëra prej

tyre, që ka shfrytëzuar për 11 vjet (2004-2015) pjesën dërrmuese të naftës sonë, ka

deklaruar çdo vit të ketë dalë me humbje. Si mund të ndodhë të qëndrojë në Shqipëri

një kompani e huaj private që del për 11 vjet rresht me humbje?! Mos janë çmendur

gjë drejtuesit dhe aksionerët e saj, që nuk kanë asnjë politikë mbështetjeje donatori

të huaj apo shteti perëndimor për të justifikuar praninë në vendin tonë për 11 vjet me

humbje?! Jo, nuk janë të çmendur, jo. Thjesht kompania e tyre është e regjistruar në

parajsat fiskale dhe ka hapur filial në Shqipëri. Shlyerja e detyrimeve tatimore në një

vend parajsë fiskale (me taksa zero ose simbolike) u mundëson atyre realisht të

fshehin të gjithë fitimin e realizuar në Shqipëri. Që vetëm për një vit, për shembull,

për vitin 2011 (vit kur çmimi i naftës në tregjet botërore ishte i lartë në nivel rekord,

100 dollarë fuçia), sipas ekspertëve tatimorë shqiptarë, kompania që shfrytëzoi

naftën shqiptare ka dalë me fitim 114 milionë dollarë dhe gjysmën, 57 milionë dollarë

duhet t’ia jepte shtetit shqiptar (kur del me humbje, sipas lejes së marrë-quhet

Fatos ÇOÇOLI


marrëveshje hidrokarbure, kompania nuk paguan gjë, kur del me fitim, duhet t’i japë

shtetit gjysmën e fitimit). Një nga rrugët për t’ia hedhur shtetit ku ushtron

veprimtarinë kompania offshore, janë kreditë mes kompanisë mëmë në parajsën

fiskale dhe kompanisë bijë në Shqipëri. Duke qenë e regjistruar në parajsat fiskale,

kompania mëmë bën sikur i jep hua me interes jashtëzakonisht të lartë 10 përqind në

vit kompanisë bijë 300 milionë dollarë në 10 vjet. Në të vërtetë, është thjesht një

transferim kapitali(fondesh) pa kurrfarë interesi në mes. Çdo vit kompania bijë

regjistron si shpenzim 30 milionë dollarë interes të paguar dhe rëndon me të

artificialisht shpenzimet prodhuese, për të fshehur fitimin real. E njëjta gjë ndodh

edhe me shumë shpenzime të tjera të fryra artificialisht.

Kontrolli i Lartë i Shtetit, në kontrollin e zhvilluar në vitin 2016 pranë Agjencisë

Kombëtare të Burimeve Natyrore, ka theksuar se: Nga auditimi i ushtruar mbi

verifikimin e kontratave me palët e treta dhe përjashtimet nga TVSH për shërbimet e

kryera sipas këtyre kontratave për llogari të kompanive koncesionare, ka rezultuar se

këtyre kompanive dhe nënkontraktorëve të tyre u është dhënë e drejta e përjashtimit

post factum (3 vjet pas deklarimit nga shoqëritë si furnizime të përjashtuara nga tvsh),

për të gjitha aktivitetet që lidhen në mënyrë direkte apo indirekte me operacionet

hidrokarbure, pavarësisht faktit nëse vërtet ishin pjesë e operacioneve hidrokarbure

ose jo, fakte që komprometojnë procesin dhe i japin atij nuancat e një procesi fiktiv.

Me fjalë të tjera, kompanitë koncesionare kanë futur artificialisht në kostot

prodhuese shpenzime jo-prodhuese ose fiktive. KLSH vijon duke thënë: Të gjitha

marrëveshjet dhe licencat për marrëveshjet hidrokarbure janë marrëveshje me ndarje

prodhimi, ku koncesionari zhvillon vendburimin për të cilin ka nënshkruar

marrëveshjen dhe mbart riskun financiar e teknik të aktiviteteve në zonën ku ai kërkon

e zbulon. Si pasojë e ndryshimeve të Planeve të Zhvillimit kohë mbas kohe, treguesit

ekonomiko–financiarë të arritur nga veprimtaria e koncesionarëve kanë patur

mospërputhje, krahasuar me parashikimet e miratuara në Planet Afatgjatë të

Zhvillimit, si dhe Planet dhe Buxhetet e Punës vjetore. Në rast se nuk do të kishim

ndryshim të Planeve të Zhvillimit, Planeve të Punës dhe Buxhetit të kryer, Shteti

Shqiptar do të kishte përfituar deri në fund të vitit 2014, përveç rentës minerare prej

199,4 milionë USD, edhe një shumë prej afro 305 milionë USD, si pjesë e fitimit nga

prodhimi i naftës. Këto janë gjetje dhe fakte tronditëse. Askush nga strukturat

përgjegjëse të qeverisë dhe shtetit tonë, edhe pas konstatimeve nga auditimet e

KLSH, nuk ka ndërmarrë hapat e duhura. Prandaj edhe kërkesa e sotme e këtij

institucioni kushtetues, për të zhbiruar humbjet kolosale të shtetit tonë nga


16 Botime 2019

veprimtaria e derisotme e kompanive nga parajsat fiskale, duhet marrë shumë

seriozisht dhe vepruar menjëherë. Janë me qindra milionë dollarë të shtetit tonë, të

qytetarëve shqiptarë, që presin të rimerren, nga shmangja tatimore dhe grabitja e

kompanive offshore. Do të jetë një beteje e gjatë, por ajo duhet filluar. Dhe sikurse

thotë me të drejtë KLSH dhe të gjithë ekspertët ekonomikë të vendit, jo më kompani

nga parajsat fiskale në tenderat publike dhe në paratë e shqiptarëve!

Fatos ÇOÇOLI


INSTITUCIONI QË FORMËSOI NJË EPOKË


botuar në gazetën “Sot”, më 6 shkurt 2019.

Kontrolli i Lartë i Shtetit në shtatë vjet (2012-2018) punë arriti të dërgonte pranë

organit të akuzës (Prokurorisë së Shtetit) 300 kallëzime penale për 953 nëpunës dhe

ish-nëpunës të administratës shtetërore. Në 7 vitet e fundit mesatarisht ka

depozituar nga një kallëzim penal çdo javë për zyrtarët e administratës sonë

shtetërore, të konstatuar me shkelje të rënda në përdorimin e fondeve publike,

parasë së taksapaguesve shqiptarë. Thënë ndryshe, ka kryer një kallëzim për

shpërdorime dhe abuzime me pronën dhe paranë publike në çdo 3 auditime të

tij. Dëmi ekonomik nga Buxheti i Shtetit, i zbuluar për periudhën 2012-2018 arrin në

afro 2.7 miliardë euro (më saktë 2,689 miliardë euro). Kjo, në një ekonomi ku

shpenzimet publike vjetore nuk i kalojnë të 4 miliardë eurot. Për çdo një lek të

shpenzuar nga KLSH gjatë këtyre shtatë viteve nga Buxheti i Shtetit, institucioni ka

kërkuar në formën e shpërblimit të dëmit ekonomik shkaktuar këtij Buxheti 114.7

lekë (treguesi i eficiencës së punës). Ka kryer 80 auditime performance. Auditimet e

performancës KLSH i ka parë si një nga shtyllat e zhvillimit dhe modernizimit të

institucionit. Një filozofi pune që konsideron se auditimi nuk është një qëllim në

vetvete, por në radhë të parë një instrument parandalimi, instrument korrigjimi dhe

këshillimi për institucionin shtetëror që kontrollohet. Pas shtatë vitesh, institucioni

ka një vizion të mirë-përcaktuar se ku dëshiron të arrijë në një vit, tre vjet apo dhe

në pesë vitet e ardhshme. Me kapacitetet e tij, ai përgatiti Strategjinë e re të

Zhvillimit të KLSH-së 2018-2022, e cila u përgjigjet kërkesave të standardeve

ndërkombëtare të fushës (ISSAI-ve). Planet Strategjike të organizatave

ndërkombëtare si INTOSAI 2017-2022 dhe EUROSAI 2018-2023 kanë shërbyer si

udhërrëfyes në hartimin e kësaj Strategjie të KLSH për pesë vitet e ardhshme. Gjatë

viteve 2012-2018, institucioni është përpjekur të krijojë sinergji për mirëqeverisjen,

duke bashkëpunuar në sistem me institucionet e tjera shtetërore. KLSH ka

nënshkruar 57 marrëveshje bashkëpunimi, nga të cilat 30 me OJF aktive në fushën e


18 Botime 2019

transparencës së administratës publike dhe luftës kundër korrupsionit, 17 me

institucione homologe të auditimit publik suprem dhe marrëveshje me institucione

shtetërore dhe universitete publike. Bashkëpunimet me Profesoratin e

Universiteteve dhe Organizatat Profesionale të fushës gjatë këtyre viteve, ka

maksimizuar kontributin e tyre në Revistën Shkencore të KLSH-së “Auditimi Publik”.

Konferencat Shkencore, trajnimet, rekrutimin e stafit, pjesëmarrja e ekspertëve të

shoqërisë civile në auditimet e KLSH, rishikimet mes kolegëve për të vlerësuar

performancën e KLSH, etj, i kanë dhënë një vlerë të shtuar të spikatur punës

audituese të institucionit. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka nënshkruar 17 marrëveshje

bashkëpunimi me SAI-t homologe të: Austrisë, Polonisë, Kroacisë,

Sllovenisë,Turqisë, Kosovës, Bullgarisë, Çekisë, Malit të Zi, Bosnje Hercegovinës,

Maqedonisë, Kuvajtit, Hungarisë, Qipros, Moldavisë, Ukrainës dhe Rumanisë, duke

plotësuar hartën rajonale të partneritetit me thuajse të gjitha SAI-et e vendeve të

rajonit, ku natyrisht e para është ajo me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Kosovës.

Këto marrëveshje partneriteti janë konkretizuar në fusha të tilla si auditimi paralele

ose te përbashkëta, shkëmbimi i informacionit, trajnime,veprimtari të përbashkëta

audituese rajonale, etj. Mbështetur në moton e Kongresit të IX-të të EUROSAI-t,

zhvilluar në Holandë, “Kur është hera e fundit që ke bërë diçka për herë të parë?”,

institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit ka realizuar 10 risi në punën e tij, të cilat

më parë as nuk mendoheshin, ndërsa tani janë bërë të prekshme për të gjithë

audituesit e tij. Të tilla si Ligji i ri integral i institucionit, 80 auditimet e

performancës, auditimet e teknologjisë së informacionit, 300 kallëzimet penale, 101

botimet e KLSH-së, Revista Kërkimore-Shkencore “Auditimi Publik”, Muaji i Hapur

për Qytetarët , 6 konferencat Shkencore Vjetore, bashkëpunimi me OJF-të, godina e

re e KLSH-së dhe Muzeu i institucionit. Institucioni, pasi e formësoi këtë epokë të re

në zhvillimin historik të tij, ka tani një trashëgimi të tillë të madhe për të mbajtur

dhe respektuar, pasi ka ngritur pritshmërinë e qytetarëve dhe të institucioneve ndaj

tij në një lartësi të panjohur më parë.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH PËR FINANCIMIN E ARSIMIT TË LARTË PUBLIK



Më 20 dhjetor 2018, Kontrolli i Lartë i Shtetit, me vendimin nr. 229 të Kryetarit të

KLSH (vendimi i plotë mund të gjenden dhe konsultohet nga çdo qytetar në adresën

në internet http://klsh.org.al/web/03_sherbimet_studentore_4696.pdf) përfundoi

një nga auditimet e rëndësishme të tij të performancës mbi cilësinë dhe tarifimin e

shërbimeve studentore në universitetet tona publike. Mesazhi qendror i këtij

auditimi ishte “Financimi i arsimit të lartë në Shqipëri dhe produktet e këtij financimi

vijojnë të mbeten çështje të parregulluara, kaotike, pa një model të qartë zhvillimi

dhe larg realitetit evropian ku aspirojmë të shkojmë”. Institucioni i auditimit të

jashtëm publik gjeti se shërbimet ndaj studenteve janë të kufizuara dhe me shumë

hallka burokratike. Në universitetet tona mungojnë treguesit e matjes së

performancës së shërbimeve ndaj studentëve, duke sjellë një cilësi të ulët të këtyre

shërbimeve dhe mungesë të theksuar përgjegjësie. Tarifat e shkollimit universitar

publik janë vendosur jo mbi bazën e analizës së kostove dhe kushteve social

ekonomike të vendit. Pavarësisht se qeveria vendosi përgjysmimin e tyre, mbi

bazën e protestës së studentëve, gjysma e dytë do të paguhet (subvencionohet)

nga Buxheti i Shtetit dhe është mirë që kjo analizë kosto-përfitime ndaj tarifave të

kryhet sa më parë mbi baza shkencore dhe objektive. KLSH zhvilloi një anketim të

gjerë me studentët lidhur me shërbimet që ju ofrohen atyre dhe shqetësimet

kryesore të studentëve ishin cilësia e ulët e shërbimeve dhe mungesa e kartës së

studentit. Institucioni i auditimit konstatoi mungesën e nxjerrjes së akteve

nënligjore nga ministria përgjegjëse për arsimin. Ende kjo ministri nuk ka propozuar

strukturën dhe organikën për funksionimin e Agjencisë Kombëtare të Financimit të

Arsimit të Lartë. Qeveria e ka lënë në fuqi ligjin e vitit 2015 dhe një strukture e tillë

është e domosdoshme për të disiplinuar fondet dhe përdorimin e tyre në sistemin

autonom të arsimit tonë të lartë publik. KLSH vëren se një pjesë e konsiderueshme

e të ardhurave nga tarifat e studentëve shkon për shpenzime pagese për personelin

http://klsh.org.al/web/03_sherbimet_studentore_4696.pdf


20 Botime 2019

jo akademik. Strukturat organizative të universiteteve janë të fryra me punonjës

administrativ dhe mbështetës. Këto universitete vazhdojnë në mënyrë tradicionale

të tarifojnë studentët për marrjen e vërtetimit të studentit. Ato nuk parashikojnë

vendosjen e kufirit tavan për tarifat e studimit për ciklin e dytë, ciklin e tretë dhe

program të dytë studimi. Tarifat e studimeve për “master i shkencave”, “master

profesional”, cikël të tretë studimesh dhe program të dytë studimesh janë vendosur

nga Universitetet publike jo mbi bazën e një analize kostoje. KLSH kërkon në

auditimin e vet që Ministra e Arsimit Sportit dhe Rinisë, në bashkëpunim me

Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë të miratojnë udhëzimin e përbashkët “Për

skemën e financimit të Institucioneve të Arsimit të Lartë Publik (IAL)” sipas

përcaktimeve të Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 75 datë 12.02.2018 “Për

miratimin e modelit të financimit të IAL publike dhe kërkimit shkencor”. Ky udhëzim

do të minimizonte shpërdorimin e deritanishëm të fondeve të Buxhetit të Shtetit

dhe nga tarifat studentore dhe do të evitonte rastet e shëmtuara të pagesave

absurde për orendi zyrash të drejtuesve të universiteteve, për shërbimin e rojeve të

sigurisë apo për automjete rektorësh e dekanësh. Nëse qeveria e ka seriozisht të

disiplinojë sistemin tonë të arsimit të lartë publik, duke ruajtur njëkohësisht

autonominë e tij sipas ligjit që ka miratuar tre vite e gjysmë më parë, bën mirë të

lexojë me kujdes dhe të zbatojë rekomandimet e drejta dhe të ardhura në kohën e

duhur nga Kontrolli i Lartë i Shtetit në auditimin mbi cilësinë dhe tarifimin e

shërbimeve studentore.

Fatos ÇOÇOLI


KREU I SHTETIT, NË NJË LINJË ME REKOMANDIMET E KLSH-së



Pak ditë më parë, në aktivitetin e Qendrës për Çështjet e Informimit Publik me temë

“Marrëdhëniet e Punës dhe Shqyrtimi Gjyqësor”, Presidenti i Republikës sugjeroi se

ndryshimet ligjore për largimet abuzive nga puna në administratën shtetërore duhet

të përfshijnë edhe masa ligjore që faturën e dëmshpërblimit ta paguaj zyrtari që

firmos shkarkimin ose largimin nga puna të punonjësit me pa të drejtë. Ideja e tij për

evidentimin me ligj të përgjegjësisë së zyrtarit publik kur shkakton largime të padrejta

nga puna është një përpjekje e kahershme e Kontrollit të Lartë të Shtetit, e shtrire jo

vetëm në planin e pushimeve ose shkarkimeve nga puna. Për të gjashtin vit radhazi

(2013, 2014, 2015, 2016, 2017 dhe 2018), KLSH, në çdo raport për Zbatimin e

Buxhetit të Konsoliduar të Shtetit të vitit të mëparshëm që ka paraqitur përpara

Kuvendit, ka rekomanduar hartimin e një ligji që të trajtojë në mënyrë të plotë rastet

e përgjegjësive materiale të punonjësit të Shtetit. Ky ligj do të jepte në formë të

njëjësuar mënyrat për dokumentimin e dëmeve që nëpunësi publik u shkakton

fondeve dhe aseteve publike, mënyrat dhe kriteret e vlerësimit, si dhe masën e

dëmshpërblimit material. Përmbajtja e tij ndodhet e përvijuar qartazi në legjislacionin

e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, në kontratën e marrjes në punë të

nëpunësit shtetëror në këto vende, ndërkohë që legjislacioni ynë nuk shprehet në

mënyrë të detajuar dhe të qartë dhe për këtë, edhe Kryetari i Shtetit ka shume të

drejtë. KLSH ka konstatuar dhe ka shtatë vjet që po e ngre zërin që në fushën e

përgjegjësisë materiale për nëpunësin publik, në legjislacionin tonë procedurat për ta

realizuar atë janë tërësisht të munguara. Kjo ka sjellë mungesën e përgjegjësisë

materiale të nëpunësve shtetërorë si dhe arbitraritetin e menaxherëve publikë, jo

vetëm ndaj pronës shtetërore, por edhe ndaj punëmarrësve, sikurse janë rastet e

trajtuara në aktivitetin ndërgjegjësues të tre ditëve më parë. KLSH në çdo auditim të

vetin ka kontrolluar me imtësi të gjitha rastet e largimeve nga puna, duke vënë

theksin në humbjet që pëson Buxheti i Shtetit nga gjyqet që të larguarit janë të

detyruar të bëjnë, ndërkohë që janë dubluar me pa të drejtë në detyrë.


22 Botime 2019

Deri tani nuk ka asnjë veprim që të përgatitet një ligj i tillë, ndërkohë që do të

ndryshonte tërësisht situata sapo ky ligj të miratohej. Mbështetja e Presidentit të

Republikës mund të vlente, pasi asnjë strukture tjetër e Shtetit nuk ka reaguar

pozitivisht për kërkesat dhe rekomandimet e përsëritura të KLSH-së. Rastet e

zhdëmtimit personal material të pronës publike nga dëmi, qoftë edhe ai i shkaktuar

prej pakujdesisë apo pazotësisë së nëpunësit publik, do të shkurajonin ndjeshëm

gjithsecilin që sot e sheh administratën publike si një lopë për t’u mjelë apo çiflig për

t’u marrë në dorëzim, edhe pse nuk zotëron dijet e duhura për të punuar në një

pozicion të caktuar të saj, apo futet në punë me synimin për të përfituar materialisht

në mënyrë të padrejtë.

Nga ana tjetër, ligji do të paraqiste një mjet efektiv në luftën kundër korrupsionit

galopant dhe sistematik në administratën tonë publike, të denoncuar në të gjitha

raportet e viteve të fundit të Departamentit Amerikan të Shtetit, Raportet e Progresit

të Bashkimit Evropian apo ato të Transparency International. Kur, për pasojë të

abuzimit dhe dëmtimit të provuar të pronës shtetërore, nëpunësi vihet përpara

përgjegjësisë së dëmshpërblimit material, duke paguar tërësisht apo një pjesë të

dëmit të shkaktuar, edhe nëpërmjet konfiskimit të pasurisë vetjake, jo vetëm që

shtytja për abuzim dhe korrupsion dëmtohet rëndë, por rritet në raport gjeometrik

përgjegjësia e nëpunësve shtetërore ndaj detyrës që kryejnë.

KLSH ka propozuar po ashtu që objekt i këtij ligji të përgjegjësisë material të

nëpunësit publik të jetë caktimi i shpërblimit të dëmit, sipas pjesëmarrjes dhe rolit të

nëpunësit publik në shkaktimin e dëmit. Ligji duhet gjithashtu të sigurojë një proces

të qartë e transparent të shpërblimit të dëmit ndaj interesave publike, duke vendosur

edhe një balancë mes mundësive reale të punonjësit zhdëmtues dhe duke ruajtur

minimumin jetik të tij. Ai duhet të sanksionojë përgjegjësinë materiale të titullarëve

të subjekteve publike për vendimmarrjet e gabuara në dëm të interesave publike.

Ligji duhet të përcaktojë edhe kriteret se kur përgjegjësia materiale shndërrohet në

përgjegjësi penale. Edhe pse ndoshta në padije për këtë kontribut dhe punë të

institucionit supreme të auditimit publik tek ne, Kreu i Shtetit është në linjë të plotë

me përpjekjet tashmë 6-vjeçare të Kontrollit të Lartë të Shtetit për të miratuar një ligj

që do të ishte ndër armët më të efektshme në luftën kundër korrupsionit dhe

abuzimit me detyrën shtetërore. Ky ligj do të përbente një gur themeli edhe në

zbatimin efektiv të reformës në drejtësi në vendin tonë, pse do të përcaktonte saktë

dhe ligjërisht përgjegjësinë materiale të të korruptuarve të evidentuar nga reforma.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH DHE STRATEGJIA ANTIKORRUPSION



Lufta kundër korrupsionit vijon të jetë një nga pesë detyrat e shtëpisë të cilat vendi

ynë këshillohet t’i zbatojë me përparësi në procesin e integrimit evropian të vendit.

Ajo përbën edhe një bango prove në qershor 2019 për çeljen e bisedimeve të

anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka kontribuar në

luftën kundër korrupsionit me të 1095 auditimet e tij të shtatë viteve të fundit. E ka

dhënë këtë vlerë të shtuar nëpërmjet masave rekomanduese për përmirësime

ligjore, organizative, shpërblim dëmi, administrative, disiplinore dhe kallëzimeve

penale. Auditimi i tij i performancës “Strategjia Antikorrupsion”, i realizuar dhe bërë

publik kohët e fundit, vjen në një moment kyç në periudhën e marrjes së

rekomandimit për çeljen e negociatave për anëtarësimin e vendit në Bashkimin

Evropian. Zbatimi në praktikë i Strategjisë Ndërsektoriale Kundër Korrupsionit dhe

Planit të saj të veprimit, të hartuara nga qeveria ishin në qendër të këtij auditimi.

Kontrolli i Lartë i Shtetit raporton se strategjia e antikorrupsion e nisur në vitin 2015

nga qeveria si dhe plani i saj i veprimit kanë dështuar. Bashkë me to janë shpenzuar

jo në mënyrë efektive rreth 2 miliardë lekë të reja, të dhëna për periudhën e parë të

zbatimit të strategjisë. Sipas institucionit të auditimit të jashtëm, strategjia ka

mbetur jetime. Është lënë jetime nga qytetari që ka humbur besimin dhe nuk

denoncon. KLSH thekson se mungesa e tërësisë së dokumentacionit dhe evidencave

mbi aktivitetin e Sekretariatit Teknik, sipas cilësimeve të Strategjisë 2015-2020

“Raportimi periodik, metodologjia e raportimit dhe raportimet publike”, nuk

tregojnë vetëm për procese pune të pafilluara, por hedhin dyshimin nëse

Sekretariati Teknik ka ekzistuar ndonjëherë përgjatë viteve 2015-2017. Gjithashtu,

nga shqyrtimi i dokumentacionit shkresor dhe elektronik, nuk ka asnjë informacion

mbi ekzistencën e Mekanizmit mbikëqyrës dhe zbatues. Mungesa e këtij mekanizmi

vë në rrezik implementimin e një strategjie ndërsektoriale, e cila synon të

përmbushë jo vetëm programin e qeverisë, por edhe një nga 5 prioritetet e BE-së.


24 Botime 2019

Strategjia është detajuar në një Plan Veprimi që në pamje të parë përmban

objektiva SMART(të zgjuar), por kontributi i realizimit të këtyre objektivave në

përmbushjen e objektivave strategjikë është i papërcaktuar. Pra, nuk ekziston një

metodologji, apo një sistem që të përputhë objektivat operacionalë me vlerësimin

sasior të ecurisë së objektivit madhor strategjik. 51% e fondeve për strategjinë

antikorrupsion jepen nga Bashkimi Evropian në mënyrë që të luftohet korrupsioni

në Shqipëri, si një ndër kushtet e anëtarësimit në familjen evropiane. Ministria e

Drejtësisë që duhej të merrej me zbatimin e planit të veprimit të strategjisë, në fakt

ende nuk e ka situatën të qartë, raporton KLSH. Jo vetëm qeveria në nivel qendror,

por edhe pushteti vendor është shumë mbrapa. Sportelet “One Stop Shop” që

duhej të hapeshin pikërisht për të luftuar korrupsionin janë hapur vetëm në 14

bashki dhe funksionojnë formalisht. Duhej të ishin hapur edhe në 47 bashki të tjera,

por ende janë në proces, kur në këto tre vite zbatimi duhej të kishin përfunduar me

kohë. Shoqëria civile ka marrë fonde për këtë nismë të rëndësishme, por rezulton

se shoqatat e saj nuk kanë bërë thuajse asgjë. KLSH ka kryer dhe një anketë me

qytetarët, të cilët nuk besojnë se mund të zhbëhet korrupsioni në Shqipëri. Mbi

78% e qytetarëve të pyetur kanë qenë viktima të korrupsionit, por 70% e tyre nuk e

kanë denoncuar. KLSH sugjeron që për strategjinë antikorrupsion dhe zbatimin real

të saj të ngrihet një agjenci e posaçme në varësi të kryeministrisë, që të monitorojë

hap pas hap planin e veprimit, si dhe të përdoren fondet e BE dhe buxhetit të

shtetit për këtë qellim. Ky auditim është një këmbanë e fortë alarmi për dështimin

total të një prej detyrave të shtëpisë më të rëndësishme për t’u integruar. Ajo

duhet të dëgjohet fort nga qeveria, edhe tani mes rrëmujës politike të krijuar.

Fatos ÇOÇOLI


FUNDI I PARAJSAVE FISKALE TEK NE?



Lajmi që ministria jonë e Financave dhe Ekonomisë po punon për hartimin e një ligji

që të krijojë një regjistër ku të jenë emrat e pronarëve të kompanive të regjistruara

në parajsat fiskale (offshore) me aktivitet në Shqipëri duhet përshëndetur. Jo vetëm

pse ky veprim ligjor përkon me rekomandimet e raportit të fundit të Moneyval,

struktura e vrojtimit e Këshillit të Evropës (quhet ndryshe Komiteti i Ekspertëve mbi

Vlerësimin e Masave kundër Pastrimit të Parave dhe Financimit të Terrorizmit), e

cila bën vlerësimin për masat kundër këtyre dy dukurive nga çdo shtet anëtar ose

kandidat në BE. Arsyeja kryesore, përtej Moneyval është e kaluara e hidhur e

ekonomisë sonë dhe dëmit kolosal ndaj interesave të secilit prej nesh si

taksapagues, me aventurën dhe odisenë e parajsave fiskale tek ne. Vendi ynë ka një

listë kompanish të regjistruara në parajsat fiskale(te quajtura ndryshe kompani off-

shore), të cilat kanë kontrata të rëndësishme me Shtetin shqiptar, kryesisht të

natyrës koncesionare dhe PPP. Janë plot 32 kompani. Një pjesë edhe kanë ikur, kur

kanë parë që nuk mund të zhvatin më. Sigurisht jo të gjitha kanë ardhur për të

devijuar ligjet tona tatimore, por ama 45 përqind e kompanive që kanë marrë

koncesione nafte deri tani në Shqipëri janë me origjinë nga parajsat fiskale. Prania

në vendin tonë e kompanive me vend të regjistrimit parajsat fiskale, transferimi i

aksioneve nga njëra kompani në tjetrën, me profil jo transparent, gati të dyshimtë,

ka qenë një dukuri e shpeshtë me përmasa të mëdha tek ne. Përcaktimi në ligjin e ri

që listohen (në regjistrin që do të hapet) pronarët përfitues të kompanive të

regjistruara në parajsat fiskale, të cilët zotërojnë mbi 25 përqind të kapitalit fillestar

të kompanisë dhe më pas, kufiri mund të ulet deri në 10 përqind, është një masë e

mirë mbrojtëse nga dukuritë e evazionit të rëndë fiskal (shmangies së detyrimeve

ndaj Buxhetit tonë të Shtetit), pastrimit të parave dhe investimit të parave nga

korrupsioni qeveritar. Që nga janari i këtij viti, ministrja e re e Ekonomisë dhe


26 Botime 2019

Financave ka bëre disa lëvizje të mençura (kthimi mbrapsht i investimit 380 milionë

euro PPP të një aksi rrugor jo të domosdoshëm për momentin, përmirësimi i klimës

së biznesit pas takimit me Dhomën Amerikano-Shqiptare të Tregtisë, ligji i ri për

nxitjen e punësimit, etj.). Ky projektligj i ri është në vazhdën e këtyre veprimeve

shpresëdhënëse. Dëmi i deritanishëm që kompanitë e regjistruara në parajsat

fiskale i kanë bërë ekonomisë së vendit tonë dhe xhepit të të gjithëve prej nesh

është i jashtëzakonshëm. Vetëm në fushën e prodhimit të naftës (për 13 vite rresht

dy kompani që nuk u njihen ende pronarët e regjistruar në parajsat fiskale kanë

shfrytëzuar 90 përqind të naftës shqiptare), dëmi është mbi 300 milionë dollarë

amerikanë. Këtë e thotë Kontrolli i Lartë i Shtetit në një auditim të tij tek Albpetrol.

““Si pasojë e ndryshimeve të Planeve të Zhvillimit kohë mbas kohe, treguesit

ekonomiko–financiarë të arritur nga veprimtaria e koncesionarëve kanë patur

mospërputhje, krahasuar me parashikimet e miratuara në Planet Afatgjatë të

Zhvillimit, si dhe Planet dhe Buxhetet e Punës vjetore. Në rast se nuk do të kishim

ndryshim të Planeve të Zhvillimit, Planeve të Punës dhe Buxhetit të kryer, Shteti

Shqiptar do të kishte përfituar deri në fund të vitit 2014, përveç rentës minerare prej

199,4 milion USD, edhe një shumë prej afro 305 milionë USD, si pjesë e fitimit nga

prodhimi i naftës”, shprehet institucioni i auditimit të jashtëm i vendit. Dëmi në

koncesionet e tjera dhe në partneritetet publik-privat (PPP-të) është edhe njëherë

po kaq, i shtrirë në kohë. Pra kemi mbi gjysëm miliardë euro që na kanë zhvatur në

më pak se dy dekada kompanitë me pronarë të panjohur, të regjistruar në parajsat

fiskale. Është njëlloj sikurse çdo shqiptari që jeton mbi këtë tokë t’i kenë vjedhur

mbi 200 mijë lekë të vjetra këta të paudhë. Prandaj dhe çdo ekonomist i ndershëm i

këtij vendi e mirëpret kontrollin dhe transparencën mbi pronësinë e këtyre

kompanive në vendin tonë, në një linjë me kontrollet e forta që po ushtron

Bashkimi Evropian dhe vendet anëtare të tij ndaj kompanive off-shore që fitojnë

tenderat e taksapaguesve evropianë. Pa dyshim zbatimi konkret dhe rigoroz i këtij

ligji nga qeveria jonë do të përbëjë fundin e aventurave të kompanive off-shore në

Shqipëri, në drejtim të fshehjes së fitimit të tyre real dhe përdorimit të parave nga

droga dhe korrupsioni shtetëror.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH NË LUFTË PA KOMPROMIS NDAJ SHKELJEVE TË DISIPLINËS FISKALE


botuar në gazetën “Sot”, më 21 mars 2019.

Një nga kontributet më cilësore që institucioni i auditimit të jashtëm publik të vendit

ka dhënë për korrigjimin e mbarëvajtjes së buxhetit tonë të shtetit (fushë ku kryhen

mbi 3.7 miliardë euro shpenzime dhe mblidhen rreth 3.5 miliardë euro të ardhura në

vit dhe interesi i qytetarit është madhor për të kursyer paranë publike), ka të bëjë me

raportin “Për zbatimin e buxhetit të shtetit të vitit 2017”. Nën drejtimin e Kryetarit

Bujar Leskaj, KLSH formuloi gjatë vitit të kaluar opinionin e tij të pavarur (një koment

profesional që realizohet nga institucionet e zhvilluara të auditimit publik evropiane

dhe më gjerë), bazuar në standardet ndërkombëtare të auditimit. Në përfundim të

auditimit gjithëpërfshirës, i cili realizoi kontrolle profesionale (auditime të

përputhshmërisë dhe auditime financiare) në 8 drejtime kryesore të Buxhetit, rezultoi

se për disa zëra buxhetorë, përfshirë nivelin e deficitit dhe borxhit publik, ka devijime

materiale (sasiore dhe cilësore). Ç’do të thotë kjo? Gjetja e KLSH është e rëndë dhe

përgjegjësia e strukturave shtetërore duhet të dalë e plotë. Do të thotë se Ministria

jonë e Financave ka boshllëqe të mëdha në drejtim të hartimit, ekzekutimit,

monitorimit dhe raportimit të Buxhetit. Se shifrat e deficitit buxhetor dhe borxhit

publik, dy treguesve bazë të ekonomisë sonë publike, lëvizin shumë, devijojnë fort

nga realiteti. KLSH ka gjetur se hartimi i Buxhetit të Shtetit, ekzekutimi, mbikëqyrja

dhe raportimi i tij janë kryer jo në përputhje me aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi.

KLSH vëren se procesi i ekzekutimit të buxhetit të shtetit nëpërmjet sistemit të

Thesarit të Shtetit rezulton me thyerje të përhapura të zbatimit të kontrolleve dhe

masave parandaluese nga të gjitha strukturat dhe hallkat e Thesarit. Prej këtej,

rezulton edhe se veprimet zbuluese dhe korrigjuese të tij, të cilat do të garantonin

disiplinimin fiskal të sektorit publik janë tejet defektoze. KLSH ka arritur në një

përfundim të fortë. Sipas këtij institucioni, procesi i buxhetimit, rishikimit,

ekzekutimit, monitorimit dhe raportimit të Buxhetit tonë të Shtetit është akomodues

(lehtësues) dhe legjitimues ndaj shkeljeve të disiplinës fiskale nga entet publike!

Buletini vjetor i KLSH për vitin 2018 përmban shifra të rënda dhe vërtetuese të


28 Botime 2019

shkeljeve të mëdha të disiplinës fiskale në administrimin e financave tona publike.

Buletini jep shkeljet e disiplinës financiare të shtetit, të klasifikuara në të ardhura të

munguara dhe shpenzime jo të duhura, të cilat arrijnë në 1.5 miliardë euro vetëm për

vitin 2018! Janë praktikisht 1.7 miliardë euro (duke përfshirë edhe dëmin ekonomik)

shpërdorime dhe dëm ekonomik në një ekonomi publike që kryhen 3.7 miliardë euro

shpenzime dhe realizon 3.5 miliardë euro të ardhura. Brenda një Produkti të

Brendshëm Bruto (GDP) të vendit prej 10 miliardë euro, pra, afërsisht një në katër

lekë që qeverisja e sotme menaxhon keqpërdoret! Kjo është e rëndë, shumë e rëndë.

KLSH konstaton po ashtu se sistemi ynë i financave publike ka mundësuar marrjen e

angazhimeve financiare (nisjen e investimeve publike) pa fonde në dispozicion. Kjo ka

sjellë një mal të ri në rritje të vazhdueshme të detyrimeve të prapambetura ndaj

sipërmarrjes private. Duke risjellë, edhe pse ende jo në ato përmasa, por në shifra

shqetësuese, gjendjen e detyrimeve të prapambetura, që përbënin një minë të

vërtetë me sahat për stabilitetin e ekonomisë sonë, në vitin 2013. KLSH ka cilësuar me

forcë se detyrimet e prapambetura dhe stoku në rritje (edhe ky detyrim) i rimbursimit

të tvsh-së nuk reflektohen në treguesit e konsoliduar fiskalë, si në deficitin buxhetor

dhe borxhin publik, duke mos dhënë një pamje të drejtë të aktivitetit financiar publik

për vitin 2017. Praktikisht duke e deformuar atë. Këto janë sinjale që flasin për

ngjashmëri me problemet e fqinjit tonë jugor, Greqisë, në lidhje me deformimet në

treguesit kryesorë të buxhetit të shtetit. Deformimet në informacionin për deficitin

buxhetor dhe borxhin publik të Greqisë u kryhen gjatë viteve 1996-2011 në

ekonominë publike greke dhe sollën shpërthimin e krizës së borxhit publik në vendin

fqinj. KLSH ka vërejtur po ashtu se shumë nga masat dhe përmirësimet e akteve

ligjore dhe nënligjore, të ndërmarra me qëllim parandalimin e krijimit të detyrimeve

të prapambetura, eliminimin e mundësive për mosraportimin në kohë të

shpenzimeve dhe marrjen e angazhimeve financiare pa fonde buxhetore, në

bashkëpunim edhe me FMN, kanë rezultuar joefikase dhe të pazbatuara. Masat

administrative për disiplinimin e menaxhimit financiar publik, të përcaktuara në ligj,

kanë qenë në disproporcion me numrin e shkeljeve të kryera nga entet publike. Këto

gjetje dhe propozimet për përmirësimin e menjëhershëm të kësaj tabloje

shqetësuese në Buxhetin tonë të Shtetit duhet të konsiderohen me përparësinë

maksimale nga qeveria jonë dhe, në radhë të parë nga Ministria e Financave.

Pavarësisht nga hallet e krizës së fortë politike që përjeton sot vendi, eliminimi i

shkeljeve fiskale dhe disiplinimi i administrimit financiar të parave të taksapaguesve

shqiptarë janë detyra të shenjta, për të mos patur më 1.5 miliardë euro shpenzime

joeficiente dhe të ardhura të munguara dhe për këtë vit 2019, por me dhjetëra herë

më pak.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH DHE STRATEGJIA PËR FINANCAT PUBLIKE 2014-2020



Kontrolli i Lartë i Shtetit ka një rol të rëndësishëm në menaxhimin e financave

publike në vend. Është shtylla e gjashtë e qëndrueshmërisë së tyre, si kontrollues i

pavarur i mënyrës se si harxhohen paratë e taksapaguesit shqiptar dhe si vilen të

ardhurat nga taksat dhe aktivitetet e tjera të shtetit. KLSH gjykon se niveli i borxhit

publik, një ndër treguesit bazë (ndoshta dhe më kryesori) makroekonomikë, së

bashku me rritjen ekonomike, nuk është i parashikuar nga Strategjia e Menaxhimit

të Financave Publike 2014-2020. Në strategji ishte vendosur që borxhi publik të

pakësohej në 65.5% të Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) për vitin 2018 dhe në

vitin 2020 të ishte 56.7% e PBB-së. Në realitet, borxhi për vitin e kaluar rezultoi mbi

70% e PBB-së dhe ka treguar gjithnjë një trend rritës. Kjo e ka detyruar qeverinë të

rishikojë në rritje objektivin e borxhit publik për vitin 2020 në 63% të PBB-së në

Strategjinë e saj afatmesme të menaxhimit të Borxhit 2018-2020. Por edhe ky

objektiv duket vështirësish i realizueshëm. Emetimi i eurobondit të tretë në muajin

tetor 2018, në vlerën 500 milionë euro, edhe pse pjesa më e madhe e tij shkoi në

shlyerjen e eurobondit të dytë të marrë në vitin 2015 prej 450 milionë eurosh,

përbën sërish rritje të portofolit të huas së jashtme, e cila mban ekspozimin e lartë

të monedhës vendase, lekut ndaj kurseve të këmbimit. Në tërësi, tek ne treguesit e

përdorur për menaxhimin e borxhit publik nuk përmbushin kërkesat e standardeve

të pranuara në lidhje me vlerësimin e qëndrueshmërisë, kostos së borxhit dhe

menaxhimin e tij me ekonomicitet dhe eficiencë. Performanca e treguesve të

qëndrueshmërisë dhe kostos së borxhit publik, si raportet Borxh i Jashtëm/

Eksporte, Borxh i Jashtëm/ Rezerva Valutore dhe Treguesi i Hendekut Primar

Afatshkurtër tregon se aftësia ripaguese e ekonomisë sonë kundrejt borxhit publik

është në rënie. Këto rezultate lidhen drejtpërdrejt me koston që përballon Shteti

për shlyerjen e interesave dhe principalit. KLSH gjykon se mos zbërthimi i strategjive

afatmesme të menaxhimit të borxhit publik në plane konkrete veprimi dhe strategji


30 Botime 2019

alternative nuk i mundësojnë Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë diversifikimin

e risqeve, për të arritur në një menaxhim efiçient të borxhit publik. Për institucionin

tonë të auditimit të jashtëm publik, ende nuk ka një plan të qartë nga qeveria se ku

do të përdoret ajo pjesë e stokut të borxhit të ri prej 500 milionë euro, e cila nuk

shkon për pagesën e principalit dhe interesave të eurobondit të dytë prej 450

milionë euro të vitit 2015. Ajo duhet të kanalizohet në investime kapitale për

vendin, dhe jo në përballime shpenzimesh joproduktive, si ato për ngritje pagash e

pensionesh gjatë këtij viti zgjedhor 2019. KLSH, në raportimet e tij në Kuvend ka

kërkuar vëmendje të shtuar të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë për

menaxhimin e borxhit publik dhe angazhim maksimal që të përmbushen objektivat

e vendosur për ta ulur borxhin publik nën 60% të PBB-së, brenda një periudhe

afatmesme. Lind pyetja: sa ka arritur qeveria jonë të fitojë respektin e familjes së

madhe evropiane me politikat e saj financiare? KLSH vëren me shqetësim se

objektivat e përmbajtura në Strategjinë e Menaxhimit të financave publike 2014-

2020 nuk janë plotësuar. Ajo sugjeron që qeveria të shikojë më mirë se ku e

shpenzon paranë publike. Edhe pse vendim-marrësit qeveritarë e përmendin në

fjalime përdorimin me efektivitet të parasë publike në investimet kapitale (ajo që

quhet në gjuhën profesionale në anglisht “wise Money (në shqip, “para e mençur”),

KLSH, në auditimet e tij të performancës, ka vërejtur se kthimi i vlerës së parasë nga

harxhimi i fondeve shtetërore është në nivele jashtëzakonisht të ulta. Prandaj dhe

institucioni i auditimit kërkon që qeveria të tregojë më shumë kujdes me detyrimet e

reja që po grumbullohen rreth financave publike, njëlloj si retë përpara një furtune.

Këto kanë të bëjnë me detyrimet e prapambetura: me borxhin në rritje të njësive të

vetëqeverisjes vendore, me detyrimet nga mosrimbursimi në kohë i tvsh-së, me

borxhin e kamufluar të detyrimeve të partneriteteve publike-private dhe me

koncesionet e reja për rrugët nacionale të dhëna gjatë këtij viti. KLSH thekson se

ende nuk kemi një strukturë të pavarur, jashtë qeverisë, të aftë për të vlerësuar

risqet e financave tona publike. Është vitit i tretë radhazi që institucioni i auditimit

të jashtëm publik ka rekomanduar ngritjen e një Këshilli Fiskal që të funksionojë

pranë Kuvendit dhe të furnizojë në vijimësi Kuvendin, por edhe institucionet e

pavarura dhe vendim-marrësit në nivel qeveritar, me analiza objektive për gjendjen

reale të treguesve fiskalë e financiarë të Shtetit.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH DHE RISKU NË RRITJE I KONCESIONEVE DHE PPP-ve



KLSH gjatë auditimeve të tij të viteve të fundit dhe auditimet e muajve të parë të këtij

viti, ka trajtuar edhe performancën e koncesioneve të dhëna dhe atë të viteve të para

të zbatimit të disa partneriteteve publik-privat. Në gjetjet dhe rekomandimet e tij,

KLSH ka qenë në të njëjtën linjë mendimi me konkluzionet e FMN-së, apo edhe ato të

Gjykatës Evropiane të Audituesve (ECA). Institucioni i auditimit më të lartë publik tek

ne mirëpret dhe mirëkupton planet e qeverisë, që në një situatë kur investimet e

mëdha të drejtpërdrejta të huaja (TAP dhe 2 hidrocentralet mbi lumin Devoll) janë në

përfundim e sipër, të mund të kompensoj, duke nxitur ekonominë dhe për ofrimin

gjithnjë e më të madh të shërbimeve publike në nivel të qeverisjes qendrore dhe

vendore, nëpërmjet koncesioneve ose partneriteteve publik-privat (PPP-ve). Por nga

ana tjetër, KLSH ka theksuar se ndërprerja e përkohshme e tyre do t’i hapte rrugë një

analize të hollësishme kosto/përfitim të koncesioneve dhe PPP-ve të ardhshme, si

dhe një diskutimi të gjerë dhe publik. Pasi të ishin përcaktuar qartë ndërhyrjet në

legjislacion, si dhe strategjia dhe planet e veprimit për zbutjen e risqeve të shumta

dhe serioze që shoqërojnë kontratat koncesionare dhe PPP-të, mund të rifillonte

procesi. Ai, pas kësaj faze, do të ishte shumë më kredibël, si në sytë e opinionit publik

dhe qytetarëve, ashtu edhe të komunitetit ndërkombëtar dhe partnerëve tanë.

Qeveria zgjodhi që të mos dëgjonte sugjerimet e FMN-së, eksperiencën e ECA-s dhe

kërkesat e auditimit të jashtëm publik të vendit. Mbi 7/10-at e fondeve të paketës së

investimeve publike prej 1 miliardë euro janë dhënë tashmë për katër akse rrugore,

me kontrata 13 vjeçare jo në nivelin e duhur të transparencës. Në to, parimi themelor

i zbatimit të kontratës koncesionare dhe PPP-së, për angazhimin masiv të kapitalit

privat në ekonomi, po ashtu nuk zbatohet si duhet. Kjo, për arsye se kompanitë

fituese të tenderave të infrastrukturës të paketës 1 miliardë euro kanë vënë në

dispozicion të projekteve kapitale minimale, ndërkohë që qeveria ka premtuar se do

të japë “garanci sovrane” për kompanitë fituese, që këto të fundit të mund të marrin

kredi në banka të nivelit të dytë. KLSH pyet: si mund të jepen garanci, si mund të


32 Botime 2019

rrezikohen vetëm paratë e taksapaguesve shqiptarë? Ashtu sikurse ka konkluduar

edhe Gjykata Evropiane e Audituesve (ECA) në raportin e saj special për

performancën e PPP-ve ne disa nga vendet anëtare të BE-së, të bëre publike pikërisht

në muajin mars, edhe KLSH gjykon se ka një mungesë të plotë balancimi në ndarjen e

riskut mes privatit dhe Shtetit, duke rënduar me pa të drejtë pozitën e Buxhetit të

Shtetit dhe të parave të të gjithë qytetarëve, në këto kontrata. Institucioni mendon se

pavarësisht se një dëm jo i pakët është bërë me akordimin e kontratave

koncesionare, ende jemi në kohë të nisë procesi i rishqyrtimit të tyre, për të mbrojtur

më mirë interesat e taksapaguesve shqiptarë. Sigurisht një hap i mire ishte kthimi

mbrapsht nga qeveria në janar 2019 i procedurave për një koncesion rrugor, i dhëne

me formulën PPP dhe që kishte arritur në shumën rreth 400 milionë euro si kosto. Në

paralel me këtë proces, KLSH thekson se duhet të nisë edhe rishikimi urgjent i

legjislacionit të deritanishëm në fushën e koncesioneve dhe partneriteteve publik-

privat. Institucioni vëren me shqetësim se legjislacioni i derisotëm në këto fusha nuk

parashikon një oponencë teknike dhe profesionale të pavarur, nën mbikëqyrjen e

drejtpërdrejtë të Kuvendit. Ky legjislacion duhet të certifikojë zbatimin e kritereve të

forta dhe transparente. Nenet 9 dhe 18 të Ligjit të sotëm bazë nr. 125/2013 “Për

Koncesionet dhe Partneritetin Publik-Privat”, si dhe Neni 7 i Ligjit nr. 77/2015 “Për

disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr.125/2013 “Për Koncesionet dhe Partneritetin

Publik-Privat”, të ndryshuar”, parashikojnë ngritjen e strukturave si Komisioni i

Dhënies së Koncesionit/Partneritetit Publik Privat apo Njësia e Trajtimit të

Koncesioneve/Partneriteteve Publike Private, në varësi të plotë nga Autoriteti

Kontraktues (KM apo Ministri i linjës). KLSH gjykon se struktura të tilla nuk mund

kurrsesi të luajnë rolin e një oponence të pavarur. Institucioni i auditimit më të lartë

publik ka kërkuar dhe do të vijojë të kërkojmë me forcë përgatitjen e projekt-ligjit për

krijimin e një Njësie të Oponencës së Përhershme dhe Profesionale ndaj

koncesioneve dhe partneriteteve publik-privat, e cila të funksionojë pranë Kuvendit

dhe të jetë e pavarur financiarisht nga ekzekutivi. Kjo njësi duhet të ketë kapacitetin e

mjaftueshëm financiar për të komisionuar ekspertë të fushës respektive për

studimin/oponencën sipas koncesionit apo PPP-së që shqyrtohet, në emër dhe për

llogari të Kuvendit dhe Komisionit parlamentar përkatës. KLSH thekson po ashtu se,

në rast se këto ndryshime nuk kryhen urgjent në legjislacionin tonë për koncesionet

dhe PPP-të, fatura e rëndë financiare e këtyre kontratave, duke ju bashkuar

problematikave të koncesioneve dhe partneriteteve aktuale publik-privat, do të jetë e

jashtëzakonshme. Ajo do të rrezikojë stabilitetin e brishtë ë financave tona publike

dhe fatet e zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik të vendit.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH: URGJENCA MJEKËSORE NË URGJENCË!


botuar në gazetën “Sot”, më 5 prill 2019.

Një auditim i performancës i Kontrollit të Lartë të Shtetit ka vënë në pah mungesën

e theksuar të koordinimit mes strukturave publike përgjegjëse për shërbimin e

urgjencës mjekësore. Një urgjencë e koordinuar si duhet dhe me standarde

bashkëkohore shërbimi shpëton jetë disa herë më shumë se sa një që zvarritet në

mënyrë spontane si kjo që kemi sot, e harruar prej të gjithëve, sapo kalon Tiranën.

Ministria e Shëndetësisë dhe Qendra Kombëtare e Urgjencës Mjekësore janë dy

institucionet që duhej të siguronin që shërbimi i urgjencës për qytetarët të jetë në

nivelin e pritshmërive të qytetarëve dhe të fondeve që harxhon buxheti i shtetit.

Duket sikur ato janë pak, por kjo nuk është e vërtetë. Është mënyra se si harxhohen

paratë e dhëna nga buxheti, paratë e taksapaguesve, që i bën këto fonde të vlejnë

dhjetëfish më pak, pse abuzohen ose shkojnë aty ku realisht nuk ka më shumë

nevojë. Nga auditimi, KLSH ka konstatuar se pavarësisht detyrimeve dhe

përgjegjësive ligjore, ende vërehen problematika të përsëritura në shërbimin e

urgjencës. Mangësitë dhe mungesat në ilaçe tregojnë papërgjegjshmëri drejtimi,

koordinimi, bashkëpunimi dhe transparence midis institucioneve shtetërore.

Pacientët raportojnë se shërbimi i urgjencës që ju ofrohet nuk është në kohën e

duhur dhe me cilësinë e kërkuar. Dhe nuk janë manjakë, që të kërkojnë gjilpërën në

kashtë, por qytetarë të zakonshëm me problemet e tyre shëndetësore. Ende numri i

autoambulancave është i pamjaftueshëm. Shërbimi i urgjencës mjekësore nuk

është i shtrirë në të gjithë territorin, sipas kërkesave të ligjit të ri. Infrastruktura

rrugore përbën një problem thelbësor në ofrimin e këtij shërbimi dhe personeli i

urgjencës mjekësore nuk është i mjaftueshëm. Autoambulancave u mungojnë

pajisjet bazë për të shpëtuar jetën e pacientëve. Ende nuk kemi protokolle të

posaçme të urgjencës mjekësore, të miratuara nga Ministria e Shëndetësisë, njëlloj

sikurse i ka Maqedonia e Veriut apo Kosova. Sistemi i referimit nuk funksionon,

duke krijuar ngarkesë të panevojshme në sportelet e urgjencës. Mungon certifikimi


34 Botime 2019

i profesioneve të urgjencës mjekësore. Nga ana tjetër, nuk janë përcaktuar kriteret

për infrastrukturën, pajisjet, barnat dhe burimet njerëzore nga ana e Ministrisë së

Shëndetësisë. Në disa raste, është vërejtur se në nivel të shërbimit parësor,

institucioni mjekësor nuk është në dijeni të detyrimit për të ofruar shërbim urgjencë

24 orë në 24(?!), si dhe 7 ditë në javë. Edhe pas 4 vitesh nga hyrja në fuqi e Ligjit për

Urgjencën Mjekësore, Ministria e Shëndetësisë nuk ka miratuar standardet për

infrastrukturën fizike, barnat, pajisjet mjekësore, si dhe burimet njerëzore të

nevojshme për ofrimin e këtij shërbimi në vendin tonë. Mosveprimi i Ministrisë

dëshmon për mungesë të përgjegjshmërisë institucionale për të përmirësuar

situatën e urgjencës mjekësore në Shqipëri. Ka një mos vëmendje dhe një

veprimtari të vakët për miratimin e protokolleve të urgjencës mjekësore. Këto

protokolle duhen miratuar menjëherë, sepse urgjenca mjekësore tek ne ka hyrë ajo

vetë në urgjencë! Nevojitet që të rishikohet dhe përafrohet legjislacioni ynë në

fushën e urgjencës mjekësore me atë të vendeve të Bashkimit Evropian. Institucioni

i auditimit publik gjykon se Ministria e Shëndetësisë ka qenë totalisht inefektive me

ato pak iniciativa që ka ndërmarrë në këtë fushë, për periudhën objekt auditimi. Që

nga momenti i krijimit, Qendra Kombëtare e Urgjencës Mjekësore, pavarësisht

përpjekjeve, nuk ka vepruar në mënyrën e duhur për planifikimin, drejtimit,

pjesëmarrjen dhe bashkërendimin e detyrave dhe mjeteve në një sistem

mbarshtetëror të unifikuar. Ligji e ka bashkuar, unifikuar, por maliqi dhe

papërgjegjshmëria vijojnë t’i konsiderojnë strukturat e ndryshme si principata më

vete. Si qendra për të vjelur hallexhinjtë dhe pacientët që drejtohen për një rast

urgjent. Koordinimi dhe unifikimi i pjesshëm është realizuar vetëm për qytetin e

Tiranës. Urgjencat e tjera nëpër rrethe janë të njerkës. Janë harruar ose kanë kaluar

në “kategori të dytë”. Qendra Kombëtare e Urgjencës Mjekësore nuk ka kryer

rishikim të cilësisë së shërbimit të urgjencës në shkallë vendi dhe nuk ka ushtruar

kontroll të brendshëm në të gjitha mjediset e urgjencës mjekësore, duke penalizuar

zhvillimin e këtij shërbimi, si edhe aktivitetin e vet në këtë drejtim. Në përfundim të

auditimit, KLSH propozoi marrjen e masave urgjente për përmirësimin e gjendjes,

në radhë të parë nga Ministria e Shëndetësisë. Si gazetarë dhe si opinion publik, ia

vlen të shikojmë me hollësi veprimet konkrete të Ministrisë së Shëndetësisë dhe

Qendrës Kombëtare të Urgjencës Mjekësore, sikurse i ka propozuar si masa

urgjente KLSH. Ndryshe urgjencën mjekësore për të shpëtuar qindra jetë njerëzish

do ta kemi gjithnjë në urgjencë për të mbijetuar për vete!”

Fatos ÇOÇOLI


KLSH DHE VENDIMET GJYQËSORE



Fatura e dëmeve shkaktuar buxhetit të shtetit nga qindra e mijëra largime të

padrejta nga puna e punonjësve të administratës sonë shtetërore në këto 7 vitet e

fundit është kolosale. Janë të panumërta rastet dhe herët kur institucioni i auditimit

të jashtëm të vendit, Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) ka dhënë alarmin për kostot e

papërballueshme të vendimeve gjyqësore në dëm të shtetit. Vendimet gjyqësore të

gjykatave vendase dhe ato të lidhura me çështjet e arbitrazhit ndërkombëtar apo

Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut përbëjnë risk real për nevojat për

financim. Ende Buxheti ynë i shtetit vijon të mos parashikojë (provigjionojë) si duhet

fondet për të paguar këto vendime. Vendimet gjyqësore për largim të paarsyeshëm

dhe të pajustifikuar nga puna të qindra e mijëra punonjësve vazhdojnë të krijojnë

efekte negative për Buxhetin e gjithë shqiptarëve. Në 7 vitet e fundit, këto vendime

e kanë rënduar paranë publike me mbi 2 miliard lekë çdo vit, ose 16 milionë euro.

Në shtatë vite janë 112 milionë euro! Ministritë dhe institucionet e tjera shtetërore

vazhdojnë të mos marrin masat e duhura për sistemimin në punë të ish-punonjësve

fitues të gjyqeve, duke vijuar praktikën skandaloze të pagesave të dyfishta

(nganjëherë edhe të trefishta) për një vend pune, pavarësisht pozicioneve të lira në

administratën shtetërore. KLSH ka vërejtur se vendimet gjyqësore të formës së

prerë nuk raportohen dhe nuk deklarohen si shpenzim. Kjo bie në kundërshtim me

nenin 61 të Ligjit nr. 9936 datë 26.06.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në

Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. Një papërgjegjshmëri e tillë krijon kushtet

për akumulimin e kamatëvonesave si pasojë e vonesës në shlyerjen e tyre dhe

nënvlerësimin e shpenzimeve të vitit. Dukuri të tilla shpien në thellimin e deficitit

buxhetor dhe në pagesat e kripura të tarifave përmbarimore, si pasojë e

mosekzekutimit vullnetar të vendimeve dhe thyerje të radhës së shlyerjes së

vendimeve. Në shumë institucione qendrore të kontrolluara, madje edhe ministri

nuk ekziston baza e të dhënave të vendimeve gjyqësore, në mënyrë që nga ana e


36 Botime 2019

KLSH të raportohet efekti i detyrimeve si pasojë e vendimeve gjyqësore që kanë

marrë formë të prerë. Ja përse efekti i pagesave të kryera nga Buxheti i Shtetit për

vitin 2017, për shembull, për largim të padrejtë të punonjësve nga puna, nëpërmjet

llogarive të shpenzimeve operative vlerësohet në rreth 2 miliardë lekë (16 milionë

euro), ndërsa për vendimet e tjera gjyqësore në rreth 1 miliardë lekë (8 milionë

euro). Të gjitha këto fonde janë para e taksapaguesve shqiptarë e shpenzuar pa

efektivitet, madje në shumë raste përbëjnë dëm real ekonomik ndaj shtetit. KLSH ka

konstatuar se për vendimet gjyqësore me objekt çështjet e privatizimit nuk ka

informacion se sa janë detyrimet e shtetit (?!). Nga auditimi në Ministrinë e

Financave dhe Ekonomisë, institucioni i kontrollit më të lartë shtetëror gjeti se nuk

ka një bazë të dhënash të këtyre vendimeve dhe informacioni mungon thuajse

tërësisht. E njëjta gjendje paraqitet me vendimet gjyqësore me objekt çështjet e

Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Vendimet gjyqësore të miratuara për

pagesë nga viti 2016, rezultonin sipas detyrimeve të Ministrisë së Financave dhe

Ekonomisë, të pakontabilizuara për rreth 500 milionë lekë. Për vendimet gjyqësore

të cilat nuk janë të autorizuara për pagesë, KLSH e ka të pamundur të vlerësojë

efektin, duke qenë se ato nuk regjistrohen në bazën e të dhënave të vendimeve

gjyqësore dhe as në kontabilitet. KLSH ka kërkuar me forcë në auditimet e veta

zbatimin e menjëhershëm të vendimeve gjyqësore dhe futjen e tyre në procesin e

ekzekutimit buxhetor. Ministria e Financave dhe Ekonomisë dhe institucionet e

tjera të linjës duhet të përllogarisin me përgjegjësi efektin e mundshëm financiar të

këtyre vendimeve për vitet e ardhshme, në formën e detyrimeve të prapambetura.

Ato duhet të nxjerrin personat përgjegjës në lidhje me vendimmarrjen me kosto

financiare të nëpunësve publike, në të njëjtën linjë me kërkesën e vazhdueshme për

hartimin dhe miratimin e ligjit “Për Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik”.

KLSH ka konstatuar se në të gjitha institucionet shtetërore që zbatojnë vendimet

gjyqësore nuk ka reflektim për “qumështin e derdhur”, për miliona eurot e çuar

dëm të parasë publike. Nuk përcaktohet përgjegjësia në lidhje me detyrimet që

lidhen me shkarkimet dhe largimet e padrejta nga puna. Kjo ndodh në kundërshtim

edhe me kërkesat e Udhëzimit Standard të Zbatimit të Buxhetit, në të cilin kërkohet

nxjerrja e përgjegjësive nga ana e titullarëve të institucioneve për çdo rast të

vendimeve gjyqësore.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH: KONCESIONET DHE PPP-të TË PËRFSHIHEN NË BORXH



Kontrolli i Lartë i Shtetit, krahas idesë së ndalimit të përkohshëm të koncesioneve

dhe partneriteteve publik-privat (PPP), me qëllim analizën e thellë të raportit kosto-

përfitime të tyre (ide e hedhur me profesionalizëm nga kryetari Bujar Leskaj),

krahas propozimit për të krijuar një strukturë vlerësuese të impaktit që kanë, të

pavarur nga qeveria, ka konstatuar në auditimet e tij se koncesionet dhe PPP-te nuk

janë të integruara në procesin e menaxhimit të investimeve publike! Kjo, pasi, sipas

institucionit te auditimit më të lartë publik, ne nuk kemi një strategji të qartë për

përdorimin e këtyre instrumenteve për financimin e nevojave për të mira dhe

shërbime publike. Njëlloj si Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore,

KLSH vëren se në shumë raste, procesi i PPP-ve nuk ka filluar nga ministria

përkatëse. Jo. PPP-të janë iniciuar nga privatët! Mund të pyesë kushdo: “Po ç’të

keqe ka këtu?”. Në tërësi, në sektorin tonë privat nuk është se kompanitë nisen nga

interesi publik, nga realizimi i shërbimeve për qytetarin me sa më pak kosto dhe me

cilësi të lartë. Kompania private që ofron projektin e pakërkuar të PPP-së, ka

parasysh vetëm fitimin e saj. Ja përse në korrik të këtij viti qeveria ka përgatitur dhe

Kuvendi do të miratojë ndryshimet në ligjin e koncesioneve, ku nuk lejohen më

oferta të pakërkuara nga sektori privat. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka gjetur nga

auditimet e tij se mungesa e raportimit në procesin e buxhetimit si dhe në pasqyrat

financiare të konsoliduara të Shtetit, të shpenzimeve për koncesionet dhe sidomos

PPP-të, krijon kushtet për cënimin e plotësisë, saktësisë dhe transparencës së

informacionit në lidhje me këto projekte. Rasti i partneriteteve publik-privat në

shëndetësi paraqitet tejet mase shqetësues. KLSH ka konstatuar probleme të

mprehta, për shembull me kontratën për Kontrollin Mjekësor Bazë, i njohur

ndryshe si PPP-ja e “Check-up”-it. Kjo kontratë me formulën e partneritetit publik-

privat për një shërbim publik, ka rezultuar një dështim total sa i përket numrit të

kontrolleve të përcaktuara në kontratë për t’u kryer brenda një viti. Edhe pse fasha


38 Botime 2019

e kontrolleve është rritur, duke ulur moshën për qytetarët që përfitojnë nga ky

shërbim nga 40 në 35 vjeç, numri i kontrolleve ka ardhur në rënie nga viti në vit. Por

edhe pse numri i kontrolleve ulet, qeveria vazhdon të paguajë për një shifër fikse

prej 475 mijë kontrollesh në vit, të përcaktuar në kontratë. Më e pakta që mund të

thuhet është që kemi të bëjmë me një kontratë të përgatitur shumë keq për

interesat e qytetarit, ku risku i ngelet vetëm shtetit (pra Buxhetit të Shtetit, pra

parave të taksapaguesit, qytetarit). Ndërkohë që në vitin 2017 kompania

koncesionare private kreu vetëm 310 mijë check up-e (kontrolle mjekësore bazë),

165 mijë kontrolle i paguan taksat e qytetarëve shqiptarë sikur të ishin kryer! Pra,

pagesa për kontrolle fantazmë. Për vitin e kaluar ende nuk kemi të dhëna

përfundimtare, por treguesit e deritanishëm flasin që numri i kontrolleve mjekësore

të pakryera, për të cilat Buxheti i Shtetit duhet të paguajë është në rritje dyshifrore.

KLSH ka zbuluar gjithashtu mungesë të theksuar të monitorimit të portofolit të

PPP-ve ekzistuese, të analizës mbi implikimet e mundshme të ndryshimeve

dinamike të faktorëve makroekonomikë dhe efektin e pritshëm mbi treguesit

fiskalë. Pra mbi deficitin buxhetor dhe borxhin publik. Sipas KLSH, nga të dhënat

aktuale në lidhje me 11 kontratat koncensionare në zbatim, shpenzimet faktike nga

buxheti i shtetit rezultojnë në shumën 6 miliardë e 493 milionë lekë, ose mbi 52

milionë euro. Ndërkohë që parashikimet për mbështetjen e nevojshme buxhetore

me fonde, duke marrë parasysh edhe projektet PPP për të cilat është dhënë

miratimi nga ana e Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë gjatë vitit 2018 (janë

rreth 1.8 miliardë euro, duke hequr kthimin mbrapsht të kontratës PPP për aksin

rrugor Vorë-Thumanë), do të kërkojnë më herë më shumë para të taksapaguesit

shqiptar. “Për këtë arsye”, shprehet KLSH në raportin e tij për zbatimin e buxhetit të

shtetit, “në planifikimin dhe realizimin e treguesve të borxhit tonë publik është e

rëndësishme që të merren në konsideratë këto kosto financiare që mbartin

projektet PPP”. Mirëpo Ministria e Financave dhe Ekonomisë për koncesionet dhe

PPP-të nuk raporton në përputhje me standardet ndërkombëtare të raportimit, që

kërkojnë që këto kontrata të përfshihen në stokun e borxhit publik. Kur do të fillojë

Ministria jonë e Financave dhe Ekonomisë të raportojë sipas standardeve

ndërkombëtare, një kërkese kjo e bërë jo vetëm nga auditimi më i lartë publik tek

ne, por edhe nga Banka e Shqipërisë.

Fatos ÇOÇOLI


FMN KONFIRMOI SHQETËSIMET E KLSH-së


botuar në gazetën “Sot”, më 12 maj 2019.

Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), në deklaratën përmbyllëse të misionit të tij të

datës 7 maj, parashikonte se “deficiti buxhetor i vendit do të rritet në 2.5% të

Produktit Brendshëm Bruto gjatë këtij viti, i nxitur pjesërisht nga shlyerja e

planifikuar e detyrimeve të prapambetura të qeverisë”. Raporti i fundit i Kontrollit

të Lartë të Shtetit (KLSH) në Komisionin e Ekonomisë dhe Financave të Kuvendit për

zbatimin e Buxhetit të Konsoliduar të Shtetit për vitin e kaluar, në tetor 2018, jepte

një pasqyrë të plotë dhe të saktë të problematikës së sotme të financave tona

publike. Që në raportin për zbatimin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2012, Kryetari i

KLSH Bujar Leskaj theksoi domosdoshmërinë e shlyerjes në kohë të detyrimeve të

prapambetura, të cilat ishin akumuluar në një stok tejet shqetësues për financat

publike. Për KLSH-në edhe gjashtë vite më vonë, sërish ky stok i tanishëm është

shqetësues. Sikurse Kryetari i KLSH-së e ka përsëritur në vijimësi çdo vit, në

raportimin e tij në Kuvend, përgjegjësia për suksesin apo mos-suksesin e financave

publike nuk duhet lënë kurrsesi vetëm në personin e Ministrit të Financave.

Shëndoshja dhe garantimi i qëndrueshmërisë së treguesve kryesorë financiarë

është një punë dhe përgjegjësi e përbashkët e të gjitha institucioneve të Shtetit, që

nga ministritë e linjës e deri tek institucionet e pavarura. Asnjë nga ministritë ose

institucionet e tjera qendrore nuk mund të lajnë duart si Pons Pilati, përpara

përkeqësimit të këtyre treguesve. Në thelb, KLSH thotë se disa zëra kryesore

buxhetorë, duke përfshirë edhe deficitin buxhetor (të cilin FMN e parashikon në

rritje këtë vit) kanë devijime material, sasiore dhe cilësore, në drejtim të hartimit,

ekzekutimit, monitorimit dhe raportimit të tyre. KLSH shprehet se devijimet e

shumta që kanë pësuar të ardhurat dhe shpenzimet buxhetore, që nga faza

fillestare e planifikimit të tyre, deri në fazën e realizimit faktik, si dhe devijimet e

shumta në mënyrën e mbulimit të financimit të deficitit buxhetor, nga kujdesi dhe

përqendrimi i mëparshëm me financim nga burime të brendshme në atë me burime


40 Botime 2019

të huaja, dëshmojnë për mungesë të aftësisë buxhetuese por edhe menaxhuese të

financave publike. Ky fenomen është konstatuar si për zërat e shpenzimeve, ashtu

edhe për të ardhurat. Ndërkohë, FMN në deklaratën e 4 ditëve më parë konstaton

se “...risqet fiskale janë rritur edhe nga rritja e detyrimeve të kushtëzuara, siç janë

ato që lidhen me partneritetet publike-private (PPP)”. Kurse KLSH vëren se

Dokumenti i Planifikimit Buxhetor Afatmesëm 2017-2019 është hartuar në mënyrë

formale. Ai nuk është eficient, duke vënë në dyshim standardet dhe vërtetësinë e

programimit buxhetor. Institucioni i ruajtjes së financave publike ka konstatuar se

për disa institucione të rëndësishme buxhetore, megjithëse vlera e miratuar e

fondeve të investimeve kapitale me financim të brendshëm ka qenë e njëjtë me atë

të projektbuxhetit, lista e përfundimtare e investimeve kapitale të miratuara me ligj

është e ndryshme nga lista e miratuar në projekt buxhet. Plani i buxhetit paraqitet

me diferenca në Sistemin Informatik Financiar të Qeverisë, në nivel zërash

buxhetorë dhe në total. Kështu, të ardhurat e përgjithshme për vitin 2017 janë

442.9 miliardë lekë, ndërkohë që ky zë në Sistemin Informatik Financiar të Qeverisë

paraqitet me 408.8 miliardë lekë, pra me një diferencë për 34,101 miliardë lekë

(ose 272 milionë euro) më pak. Shpenzimet për vitin 2017, paraqiten në vlerën

474.1 miliardë lekë, ndërkohë në Sistemin Informatik Financiar të Qeverisë ato janë

regjistruar 459,627 miliardë lekë pra me një diferencë për 14,474 miliardë lekë më

pak. Veprimet e lartpërmendura faktojnë se çeljet e fondeve, monitorimi dhe

ekzekutimi i buxhetit nëpërmjet sistemit të Thesarit nuk janë në përputhje me

tavanet buxhetore të miratuara, veprim i cili mbart riskun e kryerjes së

shpenzimeve nga ana e njësive shpenzuese pa pasur një plan shpenzimi. Edhe FMN

kërkon përmirësimin e pozicionit fiskal, nëpërmjet fuqizimit të bazës së të

ardhurave fiskale. Si FMN dhe KLSH bashkohen dhe janë gati në unison, në

shqetësimet e tyre për risqet e rritura fiskale që duhet të përballojmë.

Redi AMETLLARI


KEQMENAXHIMI I PLAZHEVE OSE T’I MOHOSH VENDIT ZHVILLIMIN EKONOMIK

nga Redi AMETLLARI1 – Auditues, KLSH,

botuar në gazetën “Mapo”, më 17 maj 2019.

Në periudhën korrik-nëntor 2018, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka realizuar një auditim

performance me temë “Menaxhimi i plazheve”, ku janë analizuar kuadri ligjor,

praktikat e mira të vendeve fqinje dhe performanca e aktorëve menaxhues,

përkatësisht pushtetit vendor dhe atij qendror. Përmbledhtazi, auditimi ka arritur

në konkluzionin se turizmi në Shqipëri nga plazhet nuk është konkurrues me vendet

e rajonit dhe nën potencialin e zhvillimit të vet, duke mbetur jashtë tregut evropian

të turizmit. Profilizimi ligjor i menaxhimit të plazhit është përkthyer edhe në një

profilizim ekonomik të tij. Ndonëse plazhet zënë rreth 0.001% e territorit të

Spanjës, ato gjenerojnë 10% të GDP-së. Në SHBA, në plazhin e Majamit, investohen

$65 milionë dhe përfitohen $2 miliardë të ardhura në vit. Vetëm të ardhurat nga

taksat federale sjellin $130 milionë (2 herë sa investimi). Për të mos u dukur sikur

fluturojmë pas ëndrrës amerikane, e për të qenë gjeografikisht të krahasueshëm,

në shtetin fqinj, Kroaci, nga menaxhimi i bregdetit përfitohen të ardhura në rreth

20% të GDP-së. Nga analiza e vendeve mesdhetare dhe fqinje rezulton se Shqipërisë

i mungon një ligj i posaçëm për plazhet, përfshirë edhe mbrojtjen kushtetuese.

Ndonëse 51% e turizmit evropian e ka epiqendrën e aktivitetit në Mesdhe, vendet

fqinje dhe ato mesdhetare janë bërë stacione kyçe të “trafikut” turistik duke e

inkuadruar plazhin në një kornizë solide ligjore. Kushtetuta greke (1975), në nenin

24, përcakton se zonat bregdetare janë një e mirë publike dhe se në zhvillimin e

tyre duhet bërë kujdes. Në vitin 1978, Kushtetuta Spanjolle u ndryshua për të

përkufizuar në mënyrë eksplicite plazhet si pronë publike, duke vënë në pah se

rregullimi i tyre bëhet me ligj të veçantë. Në Mal të Zi në vitin 1992 u themelua

Shoqëria Publike e të Mirave Detare (Morsko Dobro) me qëllim menaxhimin e

zonës bregdetare, e cila është në varësi të Ministrisë së Turizmit, si dhe ka miratuar

një ligj për plazhet (Zakon o Vodama), me 175 nene. Çka natyra ka prioritizuar te

Shqipëria si vend bregdetar nuk është i prioritizuar me buxhet dhe me ligj. Mungesa


42 Botime 2019

e prioritizimit reflektohet edhe në ndarjen e buxhetit, ku për zhvillimin e turizmit

alokohen rreth 3 milionë euro ose 0.075% e buxhetit. Sipas të dhënave nga INSTAT,

Shqipëria përthith turistë nga vendet fqinje (Kosova 35%, Maqedonia 13%, Greqia

10%, Mali i Zi 10%, Italia 10%) dhe për periudhën 2013-2017, vetëm 4 nga 10

shtetas të huaj kanë ardhur për pushime. Krahasuar me Malin e Zi, me më pak se

1/3 e bregdetit shqiptar, rreth 82% e turistëve vijnë nga vendet e BE-së ndërsa

kontributi direkt i turizmit është 11% e GDP-së krahasuar me 8.5% (e diskutueshme)

të GDP-së në Shqipëri.

Ndërkohë, nga rreth 5 mln shtetas që kanë hyrë në Shqipëri, rreth 2 mln kanë

ardhur për turizëm, nga të cilët 48% kanë ardhur vetëm gjatë sezonit të verës, çka

sugjeron një preferencë për plazhet. Megjithatë, kjo shifër, nga ana metodike, s’ka

peshë të madhe besueshmërie, pasi në Shqipëri nuk ka ende një të dhënë reale

statistikore mbi numrin e turistëve. Përdorimi si njësi matëse e hyrje-daljeve në kufi

nuk bën pjesë në metodologjinë e statistikave turistike, siç figuron në Eurostat apo

në vende të tjera. Konceptet e “vizitorit”, “turistit” dhe “ekskursionistit” janë tre

kategori të ndryshme të përkufizuara veçmas, dhe bazuar në rekomandimin e

“World Tourism Organization”, duhen trajtuar më vete në statistikat mbi turizmin.

Një nga faktorët kryesorë që ka ndikuar negativisht në turizmin shqiptar është fakti

se plazhet shqiptare janë të vetmet në Evropë dhe rajon që nuk kanë marrë një

certifikim turistik “blue flag” pastërtie dhe sigurie, i cili ka rëndësi madhore për

promovimin turistik të plazheve të Shqipërisë, sepse sipas statistikave

ndërkombëtare, rreth 61% e turistëve kontrollojnë së pari cilësinë e plazheve para

se të vizitojnë një vend. Në aspektin e menaxhimit institucional ka mbivendosje

detyrash dhe ndonëse ekzistojnë një varg institucionesh qendrore rreth 5 syresh,

përjashtuar degët rajonale (Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, Agjencia e Turizmit,

Agjencia e Bregdetit, Inspektorati i Turizmit, Agjencia Zonave të Mbrojtura), burimi

kryesor turistik, plazhi, nuk mbulohet direkt prej tyre dhe shfaqja e menaxhimit

shtetëror ndodh në nivel vendor, në bashki, burimet financiare dhe njerëzore të të

cilave nuk arrijnë të realizojnë një menaxhim të plazheve në funksion të turizmit,

por e administrojnë në funksion të mbledhjes së të ardhurave vendore, pra jo si

aktivitet ekonomiko- turistik. Lidhur me aksesueshmërinë, qytetarët dhe turistët

hasin dy barriera: ligjore dhe fizike, përfshirë urbanizimin e skajshëm. Lënia në

dispozicion publik të 20% të territorit të përgjithshëm, dhe jo për një plazh specifik,

kthehet nga një detyrimi objektiv ligjor, në një detyrim subjektiv. Nga vëzhgimet në

terren rezulton se 20% që i rezervohet publikut përbën një territor plazhi që për

Redi AMETLLARI


shkak të problemeve të higjienës apo distancës së largët, nuk është i përshtatshëm

dhe i aksesueshëm nga qytetarët. Kjo shkakton një përmbushje të detyrimit ligjor sa

për efekt statistikor, dhe jo në funksion të mbrojtjes së aksesit të publikut në

plazhe. Nga ana tjetër, konstatohet një masivizim i stacioneve të plazhit përmes

kontratave të qirave të plazheve publike, duke sjellë më së shumti një burim

informalizimi për të ardhurat vendore. Stacionet e plazhit shpesh zënë një sipërfaqe

2-5 herë më shumë sesa e ajo e shprehur në kontratë dhe paguajnë mesatarisht

rreth 10 lekë në ditë për shezlong, ndërkohë që sigurojnë një fitim që është rreth 50

deri 100 herë më i lartë sesa tarifa që paguajnë. Ky masivizim i stacioneve të plazhit,

pa patur një treg të konsoliduar të këtij shërbimi turistik, ka sjellë që stacioni i

plazhit të shihet si një biznes sezonal e i përkohshëm, duke mos qenë një veprimtari

që pikësëpari duhet të pasqyrojë standarde të larta turistike dhe reflektojë politika

turistike afatgjata. Lidhur me çështjen e vrojtuesit të plazhit, problemi është se nuk

njihet si profesion. Paqartësia dhe vakumi ligjor që krijon kuadri rregullator

konsiston në faktin se ka caktuar një standard për vrojtues pa patur një institucion

certifikues dhe një akt ligjor që rregullon profesionin e vrojtuesit të plazhit. Janë

konstatuar raste në terren ku, në mënyrë improvizore, disa stacione plazhe ngrenë

kulla vrojtimi të cilat janë bosh, për të përmbushur në dukje një detyrim ligjor. Duke

qenë se është një profesion tepër specifik dhe me përgjegjësi të lartë, sepse lidhet

me shpëtimin e jetës dhe në vende si SHBA dhe Evropë kërkon ndjekjen e një

trajnimi rigoroz, ekzistenca e instituteve përkatëse për trajnim dhe licencim duhet

ishte hapi kryesor. Në Greqi, p.sh. certifikimi dhe trajnimi bëhet në Shkollën e

Edukimit Fizik.

Në rekomandimet e lëna nga KLSH, marrë parasysh bilancin tragjik të sezonit veror

të 2017 ku 30 qytetarë dhe turistë kanë humbur jetën si pasojë e mbytjes në det,

kemi kërkuar që përgjegjës për kontraktimin e vrojtuesit të plazhit të jetë autoriteti

vendor, bashkia (jo stacioni i plazhit që e neglizhon) dhe që kostoja e vrojtuesit të

plazhit të përfshihet në tarifën për dhënien me qira të stacioneve të plazhit. Po

ashtu, kemi rekomanduar që të përcaktohet institucioni përgjegjës për licencimin

dhe trajnimin e vrojtuesit. Lypset edhe ndryshimi i aspekteve teknike: jo për çdo

250 m, por për çdo 100 m të ketë vrojtues plazhi, për të mbuluar me eficiencë

monitorimin e pushuesve, pasi sipas studimeve shkencore, sugjerohet se gjerësia

më optimale e plazhit për t’u vrojtuar nga vrojtuesi është 106 m, distanca më

optimale nga bregu deri në det është 98m dhe distanca më e largët për të vrojtuar

është 85m. Përgjatë bregdetit shqiptar do të duhen rreth 5000 vrojtues plazhi, një

statistikë kjo mjaft optimiste për punësimin e të rinjve shqiptarë gjatë sezonit veror.


44 Botime 2019

Turizmi në Shqipëri mbetet një koncept i përgjithshëm dhe i pa orientuar dhe vet

Ligji për Turizmin nr. 93/2015 e ka ruajtur këtë qasje përgjithësuese, duke mos

përbërë një politikë shteruese për të përcaktuar bregdetin si prioritet turistik. Sipas

një studimi të kryer nga Inxhinier Xhevair Ngjeqari mbi Gjirin e Shëngjinit “nuk ka

asnjë hapësirë litorale në detin Adriatik ku natyra brenda një hapësirë të kufizuar,

ka dyndur gjithë relievet detare, bregdetare, tokësore, ranore, kodrinore,

shkëmbore, lagunore, ligatinore, gjelbërimin e florës dhe lulëzimin e faunës si në

Gjirin e Shëngjinit”. Sa i përket rërës së bregdetit Shëngjin-Tale, sipas Inxhinier

Ngjeqarit është “një rërë e veçantë, produkt i pastër i një deti në punë të

pandalshme, ku prurjet inerte që nisen nga malet nuk kanë kohë të treten rrugës

për arsye se lumenjtë që i sjellin nuk kanë gjatësi të madhe”. Jo pa qëllim nxjerrim

në pah këtë studim për të treguar tiparet karakteristike të bregdetit shqiptar,

origjinaliteti i të cilit e bën të domosdoshme zbatimin e një qasjeje të re në

menaxhimin e plazheve, produkti përfundimtar i të cilës do të reflektohej në

ngritjen e standardeve të turizmit, duke i dhënë njëkohësisht hov zhvillimit të

ekonomisë së Shqipërisë, sikurse kanë bërë fqinjët.

1 Shkrime të tjera të botuara nga Redi AMETLLARI, për periudhën janar-gusht 2019:

“Strehimi social” ose dera me bojna, shtëpia pa pullaz

(Botuar në gazetën “Sot”, më 20 gusht 2019.)

Fatos ÇOÇOLI


KLSH DHE PËRMIRËSIMI I ADMINISTRIMIT TATIMOR



Deri në mesin e vitit 2012, Kontrolli i Lartë i Shtetit e kishte të ndaluar të

kontrollonte tatimet tona! Nuk kishte gjë më absurde. Vjelja e të ardhurave të

shtetit në nivele mbi 1.5 miliardë euro në vit nuk kalonte në syrin e institucionit të

specializuar të shtetit për të kontrolluar çdo por të administratës sonë publike. Me

nismën e kryetarit të KLSH Bujar Leskaj, institucioni e kaloi çështjen në Gjykatën e

Lartë dhe e fitoi me gjyq të drejtën e tij legjitime për të audituar të ardhurat e

shtetit. Këtë të drejtë e sanksionoi edhe me ligjin e tij integral të nëntorit 2014, të

mbështetur nga Bashkimi Evropian, pas një kalvari të gjatë për të ruajtur të plotë

pavarësinë e tij. Menjëherë me nisjen e kontrolleve të tij në drejtoritë rajonale të

tatimeve, KLSH gjen indicie për lidhje të subjekteve tatimpagues me krimin e

organizuar dhe pastrimin e parave në drejtorinë e qarkut të Beratit. Auditimet në

drejtoritë e tjera rajonale po ashtu sjellin një gamë të gjerë problemesh të mprehta

të akumuluara prej vitesh, si në drejtoritë rajonale dhe në atë qendrore. KLSH ka

konstatuar një borxh tatimor kolosal (95.5 miliardë lekë ose 775 milionë euro në

fund të vitit 2017), duke rekomanduar që të niset puna për ta mbledhur urgjentisht

atë, por në mënyrë të qëndrueshme, pa krijuar trauma dhe rrënuar bizneset

borxhlinj. Institucioni i auditimit publik vëren po ashtu se mbikëqyrja e borxhit

tatimor në drejtoritë rajonale të tatimeve tona(njohuritë për borxhin në nivel të

secilit taksapagues) është e dobët, për të mos folur pastaj për punën për mbledhjen

e tij. Nga organet tona tatimore nuk zbatohen me përpikmëri të gjitha hapat dhe

mekanizmat e përcaktuar në legjislacionin tatimor, për të siguruar mbledhjen e

borxhit. Vetëm për një kompani, e cila është në top-listën e debitorëve, KLSH gjeti

një borxh të fshehur dhe njëkohësisht një vlerë të munguar të tatimit mbi fitimin

(për një vit ushtrimor) në shumën 5.72 miliardë lekë (ose mbi 46 milionë euro)!

Nga ana tjetër, institucioni ka vërejtur mangësi dhe parregullsi në zbatimin e planit

të të ardhurave tatimore, me përgjegjësi për mosmbledhjen e shumave të duhura,


46 Botime 2019

që shpesh ngelen jetime. Ai po ashtu ka konstatuar thyerje të qëllimshme ose nga

pakujdesia të radhës dhe afateve të rimbursimit të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar

(TVSH). Në një kohë kur për biznesin, fondet në para të thata janë jetike dhe me

qindra e ndoshta mijëra sipërmarrje private presin me ankth kur do t’i marrin lekët

që ju takojnë me ligj. KLSH ka kërkuar të respektohen me rigorozitet afatet, por

edhe radha e rimbursimit të tvsh-së. Deri tani, qëllimisht “mjeshtrat” e vjetër

tatimorë, ata abuzues të regjur që dinë “palcën t’ia rrjepin shtetit, por kockën e

tharë të mos ja thyejnë”, kanë lejuar “xhepa financiarë” lidhur me vlerat e

miratuara por të pa likuiduara të kësaj takse. KLSH ka gjetur se ka patur biznese që

kanë pritur deri 405 ditë për të marrë rimbursimin që u takon me ligj nga Tatimi mbi

Vlerën e Shtuar! Audituesit kanë konstatuar se në 586 raste nga 901 kërkesa të

trajtuara, janë tejkaluar afatet e rimbursimit, për një vlerë rimbursimi prej mbi 11,1

miliardë lekë (mbi 9 milionë euro). Kjo vlerë përfaqëson 65% të kërkesave ose rreth

50% të vlerës totale të rimbursimit vetëm për një vit. Institucioni i auditimit publik

ka parë se në të gjitha rastet e pagesave prej 13,8 miliardë lekë (mbi 12 milionë

euro), ka thyerje të radhës së rimbursimit nisur jo vetëm prej afateve të

parashikuara ligjore, por edhe datës së miratimit të rimbursimit, pas plotësimit të

kushteve proceduriale të administratës tatimore. Kjo po që bën “muu” abuzim i

pastër. Kjo ka sjellë që ata që kishin të drejtën e firmës për të dhënë rimbursimin, të

majmeshin në kurriz të privatit dhe shtetit, duke marrë 10 përqindëshin e famshëm

të rimbursimit nën dorë. Si dhe duke dërrmuar imazhin e tatimorit dhe të shtetit

tonë në sy të qytetarit. Vetëm për deri në fund të vitit 2017, ky “xhep” i stërmadh

me detyrimet e pashlyera të TVSH-së ishte 11,4 miliardë lekë (ose mbi 92 milionë

euro!). Llogarisni çfarë parajse për abuzuesit e panumërt në administratën tonë

tatimore! KLSH me auditimet e tij ka synuar dhe synon me forcë kufizimin e këtyre

“xhepave” financiarë abuzivë dhe mundësive për të përfituar padrejtësisht në kurriz

të biznesit apo shtetit

Fatos ÇOÇOLI


PSE BE VLERËSON KLSH-në PËR SHTATË VITE RRESHT?



Progres raportet vjetore të Komisionit Evropian për vendet kandidate ose që

aspirojnë për anëtarësim në BE, janë ndër vrojtimet më objektive dhe të pavarura.

Ekspertë të besuar dhe tërësisht të pavarur të BE-së japin mendimin e tyre

profesional. Për shtatë vite rresht (2013-2019) Kontrolli i Lartë i Shtetit cilësohet

nga Progres Raporti për Shqipërinë si institucion në reformim e sipër, pranë

standardeve profesionale të fushës së auditimit më të lartë publik, të quajtura

ISSAI. Gjatë këtyre shtatë viteve nën drejtimin e Bujar Leskaj, institucioni e ka rritur

ndjeshëm, me herë, numrin e kallëzimeve penale, duke provuar të jetë një barrierë

dhe frenues i korrupsionit në administratën tonë publike. Progres Raporti 2019 i

Komisionit Evropian për Shqipërinë, i publikuar dje nga Komisioni në gjuhën

angleze, është në një linjë me vlerësimet e gjashtë raporteve të mëparshëm 2013-

2018. “Në vitet e fundit, KLSH ka ndërmarrë masa për të përmirësuar zhvillimin

profesional të stafit të tij të auditimit. Institucioni po zbaton planin strategjik të

zhvillimit 2018-2022 dhe strategjinë e komunikimit 2017-2019”, thuhet në Raport.

Përafrimi i ri strategjik i KLSH për vitet në vijim është parë nga ekspertët e Bashkimit

Evropian si garanci për zhvillimin e qëndrueshëm dhe rritjen e pavarësisë së tij. Pse

këto vite KLSH ishte i vetmi institucion që guxoi të “sulmonte qiejt”, sikurse ishte

rasti i kontratave të dyshimta të Albpetrol, të cilat i denoncoi në Prokurori për

humbje me qindra milionë dollarë të Buxhetit të Shtetit nga keqzbatimi i

marrëveshjeve hidrokarbure. KLSH është syri profesional i Parlamentit shqiptar, por

edhe i qytetarëve, për të zhbiruar abuzimet me fondet dhe me pronën shtetërore.

Gjatë këtyre viteve kanë qenë me dhjetëra e madje qindra qytetarët që kanë ngjitur

shkallët e këtij institucioni, ose kanë dërguar letra dhe ankesa edhe nëpërmjet

e-mail, me shpresë se KLSH mund t’u ndihmojë të zgjidhin hallet e tyre dhe të

mbrohen nga padrejtësitë e përfaqësuesve të caktuar të administratës publike.

Institucioni me durim dhe në detaje i ka kthyer përgjigje secilit qytetar, edhe në


48 Botime 2019

rastet kur zgjidhja nuk ishte kompetencë e institucionit. Në këto raste u ka shkruar

drejtuesve të institucioneve që mund t’u zgjidhnin hallet qytetarëve, duke i

ndërgjegjësuar për detyrën e tyre. Ndërsa në rastet e kompetencës, ka dërguar

audituesit e vet, madje edhe duke ndërmarrë auditime të plota vetëm nga

denoncimet e qytetarëve. Hapja e plotë me mediat dhe publikun, si dhe puna e

pareshtur për të zhbiruar abuzimet financiare në institucionet dhe projektet

shtetërore, sidomos ato me tenderat publikë, ka bërë që KLSH të fitojë respekt në

sytë e qytetarëve. Prandaj dhe Progres Raporti i BE-së i vitit 2019 shprehet:

Raportet e auditimit janë përmbledhur në baza tremujore dhe publikohen rregullisht

në faqen e internetit të institucionit. KLSH ka provuar fort të rrisë kapacitetet dhe

dijet e audituesve të vet dhe të nxjerrë raporte auditimi sa më profesionale, me

program kontrollesh të bazuara në analizën e riskut dhe duke shtuar auditimet e

performancës, dritarja më modernizuese e institucionit. “Në vitin 2018, KLSH dha

për herë të parë një opinion mbi ekzekutimin e buxhetit të shtetit 2017. Në qershor

të vitit 2018, SAI miratoi një qasje të auditimit të jashtëm të bazuar në rrezik. Numri

i auditimeve të performancës u rrit në 18 në 2018, në krahasim me 15 në vitin

2017”, thekson Komisioni Evropian në progres raportin e tij. Kryetari i KLSH është

rikthyer në detyrë këto ditë, për t’i mundësuar institucionit të realizojë detyrimet e

tij kushtetuese, sidomos paraqitjen e raportit për zbatimin e Buxhetit të konsoliduar

të shtetit për vitin 2018, pavarësisht vakumit të krijuar me moszgjedhjen e kryetarit

të ri brenda afateve ligjore. Sigurisht që Progres Raporti ka edhe vlerësime me sy

kritik dhe rekomandon përmirësime të mëtejshme të performancës së KLSH, kur

shprehet se “Cilësia e auditimit duhet të përmirësohet, aktivitetet e auditimit ende

nuk i përmbushin plotësisht standardet”, apo “Ndikimi i auditimit është i kufizuar

dhe zbatimi në kohë i rekomandimeve të auditimit duhet të përmirësohet”. Këto

janë sfida që vetë Kryetari në detyrë Leskaj apo audituesit e institucionit i dinë

mirë. Është me kontributin e të gjitha palëve, të institucioneve të tjera të shtetit,

sidomos të Ministrisë së Financave dhe të Ekonomisë në bashkëpunimin e ngushtë

auditues i jashtëm (KLSH)-auditues i brendshëm publik (Ministri), që kapitulli i 32-të

i Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit me titull “Kontrolli Financiar” mund të

përmbyllet me sukses dhe të përbëjë një fazë përshpejtimi të procesit të integrimit

të vendit.

Vlerësimi për KLSH në Progres Raportin e BE-së për Shqipërinë

Kapitulli 5 “Prokurimi Publik” i Marrëveshjes së Asocim-Stabilizimit të Shqipërisë me

Bashkimin Evropian (faqe 60)

Fatos ÇOÇOLI


“Institucioni i Auditimit Shtetëror (KLSH) raporton një numër të konsiderueshëm të

parregullsive në prokurimin publik me një humbje të vlerësuar financiare për

buxhetin e shtetit prej rreth 3.7 milion euro në vitin 2018 krahasuar me 12 milionë

euro në vitin 2017 dhe 25.6 milionë euro në vitin 2016”, (faqe 60, paragrafi i parë,

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/20190529-

albania-report.pdf)

Kapitulli 32 “Kontrolli financiar” i Marrëveshjes së Asocim-Stabilizimit të Shqipërisë

me Bashkimin Evropian (faqe 97-99)

Auditimi i jashtëm

“Kuadri kushtetues dhe ligjor i Shqipërisë parashikon pavarësinë e Institucionit

Shtetëror të Auditimit (SAI), në linjë me standardet e Organizatës Ndërkombëtare të

Institucioneve Supreme të Auditimit (INTOSAI). Megjithatë, ende duhet të sigurohet

zbatimi i plotë i kuadrit ligjor” (faqe 98, paragrafi i parafundit,

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/20190529-

albania-report.pdf).

“Në vitet e fundit, SAI ka ndërmarrë masa për të përmirësuar zhvillimin profesional

të stafit të tij të auditimit. KLSH po zbaton planin strategjik të zhvillimit 2018-22 dhe

strategjinë e komunikimit 2017-19. Cilësia e auditimit duhet të përmirësohet,

aktivitetet e auditimit ende nuk i përmbushin plotësisht standardet” (po aty, faqe

98, paragrafi i fundit, faqe 99, paragrafi i parë).

“Në vitin 2018, KLSH dha për herë të parë një opinion mbi ekzekutimin e buxhetit të

shtetit 2017. Në qershor të vitit 2018, SAI miratoi një qasje të auditimit të jashtëm të

bazuar në rrezik. Numri i auditimeve të performancës u rrit në 18 në 2018, në

krahasim me 15 në vitin 2017. Ndikimi i auditimit është i kufizuar dhe zbatimi në

kohë i rekomandimeve të auditimit duhet të përmirësohet” (po aty, faqe 99,

paragrafi i dytë).

“Raportet e auditimit janë përmbledhur në baza tremujore dhe publikohen

rregullisht në faqen e internetit të SAI. Memorandumi i Mirëkuptimit i 2017

ndërmjet SAI dhe Ministrisë së Financave për monitorimin e rekomandimeve të

auditimit ka rezultuar me krijimin e një sekretariati teknik me përfaqësuesit e të dyja

palëve. Takimi i parë u mbajt në dhjetor 2018 për të zgjedhur Kryetarin dhe për të

rënë dakord mbi rregulloren dhe planin e saj të veprimit 2019” (po aty, faqe 99,

paragrafi i tretë).

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/20190529-albania-report.pdf





50 Botime 2019

NDRYSHIMI EPOKAL NË AUDITIMIN E JASHTËM


botuar në gazetën “Sot”, më 6 qershor 2019.

Sikur opozita e sotme të përdorte jo vetëm për programin e saj ekonomik për gjërat

që duhen ndrequr tek ne në administrimin fiskal dhe financiar publik, por edhe për

të gjitha denoncimet e saj për kapjen e shtetit, dosjet e Kontrollit të Lartë të Shtetit,

do të ishin shumë më të besueshme për qytetaret në kauzën e saj. Për shtatë vjet

2012-2018, KLSH, nën drejtimin e Bujar Leskaj ia doli të qëndronte i baraslarguar

nga politika dhe partitë politike. Nga një trupë kontrolluesish ku numëroheshin me

gishtërinjtë e njërës dorë ata që kishin dëgjuar për standardet ndërkombëtare të

auditimit ISSAI, drejtuesi i auditimit të jashtëm publik të vendit arriti të regjistronte

në çdo vit të punës së vet shtatëvjeçare 29 ditë trajnimi në vit për auditues. Uli

moshën mesatare të institucionit nga 54.5 vjeç në 42 vjeç sot, duke hapur rrugën

për dhjetëra të rinj auditues që premtojnë për auditime cilësore. Realizoi 80

auditime performance, 101 libra për standardet e auditimit dhe jo vetëm, si dhe

571 shkrime të audituesve në shtypin tonë të përditshëm. Krijoi departamentin e

auditimit të teknologjisë së informacionit në KLSH, një risi absolute. Realizoi 6

konferenca shkencore dhe bashkëpunoi konkretisht me 21 shoqata profesionale

dhe OJF reale për transparencën dhe luftën kundër korrupsionit. Dërgoi në dyert e

Prokurorisë me qindra abuzues me pronën dhe fondet shtetërore, të pozicionuar si

djathtas edhe majtas. Pavarësisht se ç’ bënë më pas prokurorët me dosjet e KLSH,

Leskaj solli një kallëzim penal çdo javë për shtatë vjet. Duke e mësuar qytetarin me

breshërinë e argumenteve, gjetjeve dhe shkeljeve të konstatuara në auditimet

“made in KLSH”. Duke sjellë shpresë se administrata jonë shtetërore mund të

mbahej e përgjegjshme dhe nën tensionin e kërkimit të përhershëm të llogarisë.

Dosjet e kallëzimeve dhe indicieve penale të KLSH përbëjnë shembuj të një pune

profesionale, të papërlyer nga duart dhe orekset e politikës. Sot të 300 dosjet e

kallëzimeve penale të KLSH për 952 punonjësit e administratës shtetërore (deri në

nivel ministrash dhe sekretarësh të përgjithshëm) janë “Hapu Sezam!” për

Fatos ÇOÇOLI


institucionet e reja të reformës në drejtësi që pritet të formohen. Aty ka jo vetëm

indice (gjurmë), por edhe prova konkrete për të inkriminuar shumë abuzues

shtetërorë të viteve të fundit, të larguar apo ende në detyrë. Prej denoncimeve

KLSH e kanë zanafillën arrestimet e ish-drejtuesve dhe drejtuesve të Autoritetit

Shtetëror të Rrugëve, për abuzime me tenderat. Në dosjet e këtij institucioni të

çuara në Prokurori, mund të zbardhen edhe shumë nga fillesat dhe përfundimet e

masakrës së tokave-Shtet në bregdet. Prej aty nisin denoncimet e metastazave të

para të kompanive kontraktore ose nënkontraktore të parajsave fiskale off-shore

(sidomos atyre në shfrytëzimin e naftës shqiptare, ku KLSH ka nxjerrë një dëm

ekonomik në nivelin e 300 milionë dollarëve amerikanë). Institucioni i rezistoi

shantazhit të fortë partiak në pushtet me ligjin themeltar të tij të vitit 2014, një

betejë mbi 6 muaj. Institucioni doli më i fortë. E ndihmoi Drejtoria e Përgjithshme e

Buxhetit e Bashkimit Evropian “DG-Budget”. Në praktikë, i tha qeverisë sonë: I

dëshiron 40 milion eurot e mbështetjes buxhetore? Ato do të të vijnë, vetëm nëse

miraton në Kuvend ligjin për auditimin e jashtëm publik, tërësisht në linjë me

standardet ndërkombëtare të auditimit ISSAI. Çfarë do të thoshte tërësisht në linjë?

Nënkupton pavarësinë e plotë të KLSH për të kryer auditimet e veta. Për të audituar

edhe administratën tonë tatimore, pavarësisht ideve kallpe të disa deputetëve se

nuk duhet të auditojë, për të mos shkelur privatësinë e subjekteve private tatimore

dhe logjika: nëse i reziston sprovës së parë të tuçit të politikës, mund të kalosh edhe

të tjerat që të vijnë valë-valë, funksionoi për këtë institucion kushtetues. Sekreti?

Bujar Leskaj diti të barazlargohet nga politika që në fillim të mandatit të vet. Auditoi

dhe gjeti shkelje, duke denoncuar në prokurori po aq institucione shtetërore që

drejtoheshin nga të djathtët, sa dhe nga të majtët. Ai është ende në detyrë, për të

mos krijuar ngërç institucional me këtë periudhë të stërzgjatur gjashtëmujore të

mungesës së zgjedhjes së drejtuesit të ri të KLSH. Kurdoherë që ai të vijë, ka një

trashëgimi kulture shtetformuese brenda KLSH. Për të respektuar shtetin ligjor ne

mund ta ndërtojmë vetëm me drejtues të tillë që të mos bien kurrë pre e politikës

së ditës dhe interesave partiake në pushtet apo në opozitë. Përndryshe, ta

harrojmë se një ditë mund të bëjmë shtet të mirëfilltë ligjor.


52 Botime 2019

KËMBANA KLSH:

NAFTA DHE MINERALET ME 80 MILIONË EURO TË ARDHURA TË MUNGUARA!



Nga auditimi në Agjencinë Kombëtare të Burimeve Natyrore (AKBN), Kontrolli i

Lartë i Shtetit ka identifikuar problematika të mprehta në përputhshmërinë me

kuadrin ligjor dhe rregullator në fuqi. Në marrëveshjet hidrokarbure, institucioni i

auditimit të jashtëm kërkoi të përcaktohen saktë zërat e kostos së hidrokarbureve.

Deri tani kompanitë private kontraktore kanë konsideruar si shpenzime për

operacione hidrokarbure çdo lloj shërbimi apo pune që kanë kryer. Edhe pse çfarë

kanë bërë mund të mos ketë kurrfarë lidhje ose nuk u shërben operacioneve

hidrokarbure (nxjerrjes dhe shitjes së naftës). KLSH gjeti po ashtu se mungesa e një

tarife të unifikuar për mineralet cënon kontrollet e brendshme që në fazën e

hartimit të tyre. Duke krijuar kushte që të favorizohen kompani të veçanta,

nëpërmjet pagimit të diferencuar të rentës minerare. Pagimi i diferencuar i rentës

minerare, por sidomos futja në shpenzimet prodhuese e çdo shërbimi që kanë kryer

kompanitë kontraktore (nënshkruese të marrëveshjes së hidrokarbureve me

Shtetin) dhe nënkontraktore në prodhimin dhe shitjen e naftës, kanë sjellë të

ardhura të munguara në Buxhetin e Shtetit në nivelin e 9,8 miliardë lekëve ose mbi

80 milionë euro! Audituesit e KLSH janë po ashtu të mendimit se mungesa e

informacionit të nevojshëm për t’u bërë pjesë e dosjes së monitorimit, me qëllim

krahasimin e volumeve të shfrytëzimit të burimeve natyrore, të deklaruara nga çdo

kompani shfrytëzuese e naftës shqiptare dhe e mineraleve, me rezultatin e nxjerrë

nga matjet fizike, ka cenuar efektivitetin e kontrolleve si dhe dokumentimin e

proceseve bazë nga ana e Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore. Në këtë

mënyrë, kjo agjenci ka qenë e paaftë të verifikojë saktësinë e deklarimeve të

kompanive shfrytëzuese të licencave të naftës dhe ato minerare, mbi volumin e

punës së kryer në fakt, mbi të ardhurat e realizuara nga shitja dhe mbi rentën

Fatos ÇOÇOLI


minerare të deklaruar dhe paguar në buxhetin e shtetit. KLSH konkludon se

mungesa nga Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore e informacioneve periodike

dhe në kohë reale me Drejtorinë e Tatimeve dhe Doganave e ka penguar ndjeshëm

kontributin e këtyre dy institucioneve për të parandaluar dhe luftuar aktivitetet e

paligjshme dhe evazionin fiskal në fushën e naftës dhe atë minerare. Kanë munguar

kontrollet me qëllim verifikimin e gjendjes reale në të gjithë zonat e mbrojtura, për

të evidentuar dhe bllokuar aktivitetin e shoqërive që ushtrojnë aktivitet

kontrabandë, të pa licencuar apo që kanë deklaruar si “të mbyllur” aktivitetin. Për

vitet 2016-2018, mungesa e monitorimit dhe e mbikëqyrjes gjatë zbatimit të

licencave për marrëveshjet hidrokarbure ka sjellë evazion të theksuar fiskal, duke

patur si pasojë mos deklarimin dhe mos llogaritjen e tatimit mbi fitimin, edhe pse

aktiviteti i nxjerrjes dhe shitjes së naftës vijon të jetë fitimprurës. KLSH ka

konstatuar shkelje të shumta, të reflektuara në kosto të tepërta dhe në dëm

ekonomik për buxhetin e shtetit në vlerën rreth 178 milionë lekë, ose mbi 1.4

milionë euro. Audituesit vërejnë mungesën e përllogaritjes së kostos së prodhimit

sipas strukturës dhe zërave të shpenzimeve, si tregues i rëndësishëm jo vetëm për

bilancin e të ardhurave dhe shpenzimeve, por edhe për garantimin e suksesshëm

dhe efektiv të rentabilitetit financiar për vazhdimësinë e punës për shfrytëzimin e

burimeve natyrore në periudhat e ardhshme, në interes të komunitetit dhe të të

ardhurave buxhetore, si dhe për rigjenerimin e mjedisit përreth zonës së

shfrytëzimit, si një kusht i rëndësishëm mjedisor i përcaktuar në lejet e shfrytëzimit.

Deri tani zonat e shfrytëzuara u ngjajnë më tepër varrezave masive mjedisore.


54 Botime 2019

KLSH DHE AJSBERGU I KEQMENAXHIMIT VENDOR



Jemi në fushatë për të 61 njësitë e vetëqeverisjes vendore (bashkitë), por deri tani

asnjë vërejtje ose problematikë lidhur me rastet e shumta të keqmenaxhimit të

pronave të bashkive, sidomos të mbledhjes së të ardhurave dhe shlyerjes së

detyrimeve. Pika më e dobët e bashkive tona është mbledhja e taksave vendore.

Megjithatë asnjë referim për to në takimet zgjedhore. Askush nuk flet, nuk kritikon,

nuk hedh ide për përmirësim. Mjafton të lexojë raportet e auditimit të KLSH për

njësitë vendore. Problematika financiare e bashkive i ngjan një ajsbergu ende të

padukshëm nga opinioni publik. Po ashtu dhe borxhi i akumuluar i bashkive ndaj

kompanive private (mbi 70 milionë euro), për të cilin është shqetësuar edhe FMN

në raportimet e tij, luan rolin e një mine lundruese. Ka shumë kompani private (janë

me qindra) që ende nuk janë paguar nga bashkitë tona. Kontrolli i Lartë i Shtetit,

gjatë auditimeve të tij, ka vërejtur se në mjaft bashki është akumuluar një borxh i

konsiderueshëm. Kjo, për shkak të faturave të palikujduara ndër vite, për arsye të

kryerjes së punimeve apo shërbimeve, pa u siguruar më parë fondet e nevojshme.

Po ashtu, borxhi tatimor vendor është në nivele të larta dhe puna e administratave

lokale tatimore është inekzistent. Nga 36 subjektet e audituara (bashkitë), në 31

prej tyre niveli i borxhit tatimor paraqitet në vlerën 10.5 miliard lekë (ose gati 86

milionë euro). KLSH konstaton se ky nivel borxhi ka ardhur në rritje nga viti në vit,

duke reflektuar një nivel të lartë të të ardhurave të munguara në buxhetet e këtyre

njësive. Institucioni i auditit të jashtëm vëren po ashtu se, pavarësisht se kanë dalë

akte ligjore për faljen e taksave dhe tarifave vendore, përsëri niveli i borxhit tatimor

paraqitet në rritje. Fakt ky që tregon se amnistitë fiskale nuk kanë dhënë rezultatet

e kërkuara. Kështu, në Drejtorinë e Përgjithshme të Taksave të Bashkisë Tiranë,

borxhi tatimor paraqitet në vlerën 7,8 miliardë lekë, ose 64 milionë euro. Në

Bashkinë Lushnjë 461 milion lekë, në Bashkinë Kamëz 335 milion lekë, në Bashkinë

Fatos ÇOÇOLI


Elbasan 245 milion lekë, në Bashkinë Vlorë 245 milion lekë, në Bashkinë Selenicë

260 milion lekë, në Bashkinë Lezhë 154 milion lekë, në Bashkinë Korçë 188 milion

lekë, në Bashkinë Fier 143 milion lekë, etj. KLSH ngre alarmin se lenia e këtyre

borxheve në rritje të përhershme dhe mos konsiderimi i tyre mund të sjellë rrezikun

e një “falimenti” të këtyre administratave ose hapjen e këtyre strukturave drejt

huamarrjes vendore. Në shumicën e bashkive KLSH ka gjetur se nuk është ndërtuar

një sistem i informatizuar, me qëllim që të sigurojë administrim të drejtë të të

ardhurave dhe të mundësojë siguri të mjaftueshme operacionale për trajtim të

njëjtë të subjekteve objekt të taksave dhe tarifave vendore. Vetëm për vitin 2017,

të 31 bashkitë e audituara kanë grumbulluar detyrime të pashlyera (borxhe në

fatura të palikujduara dhe vendime gjyqësore) në vlerën 3,6 miliardë lekë, ose 29

milionë euro. Rreth 60 përqind të këtij borxhi e kanë vetëm 7 bashki, respektivisht,

Bashkia Kamëz në vlerën 505 milion lekë, Bashkia Lezhë në vlerën 460 milion lekë,

Bashkia Pogradec në vlerën 405 milion lekë, Bashkia Vlorë në vlerën 369 milion

lekë, Bashkia Lushnjë në vlerën 203 milion lekë, Bashkia Mirditë dhe Kuçovë secila

në vlerën nga 147 milion lekë. KLSH ka vërejtur mungesë të theksuar të njohjes dhe

perceptimit të drejtë të kërkesave të ligjit “Për Menaxhimin Financiar dhe

Kontrollin”, sidomos referuar menaxhimit të aktiveve (pronave) në dispozicion, fakt

që tregon se vëmendja e strukturave të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë

është larg njësive të vetëqeverisjes vendore, ndërkohë që risku operacional në këto

njësi është mjaft i lartë. Auditi i jashtëm publik thekson se nuk bëhet fjalë të njihen

risqet e lidhura me administrimin e pasurisë vendore. Administrimi i kësaj pasurie,

që shkon në miliarda euro për të 61 bashkitë e vendit, është në shumë raste jo

profesional dhe i papërgjegjshëm. Po ashtu, KLSH vëren mungesën e një strategjie

të menaxhimit të riskut, duke përjashtuar raportimet formale që bëhen në kushtet

e përgatitjes së formularëve të vetëvlerësimit. Vlera e aktiveve të qëndrueshme të

trupëzuara (aseteve) të bashkive përgjithësisht nuk është e saktë. Regjistrat e

pronave të bashkive pas reformës administrative janë ende të paplotësuar si duhet.

Shumë asete, sidomos të ish-komunave nuk figurojnë në to. Nga ana tjetër, edhe

pse bashkive u janë transferuar pjesa më e madhe e pronave, kullota dhe pyje, ende

nuk janë kryer inventarizimet dhe regjistrimet në zyrat e regjistrimit (ZVRPP-të), me

justifikimin e mungesës së hartave përkatëse. Inventarizimi është një proces formal

dhe i parregulluar, transferimi i aktiveve dhe nxjerrjet jashtë përdorimit të aktiveve

(pronave vendore publike) jo gjithmonë ndjekin rregullat e përcaktuara të Ligjit

nr.10296, datë 08.07.2010, “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”, i ndryshuar.


56 Botime 2019

KLSH DHE REFORMA TERRITORIALE



Nëse fushata e 30 qershorit për zgjedhjet në 61 njësitë e vetëqeverisjes vendore

(bashkitë) duhej të shërbente për diçka, ia vlente të ishte një reflektim i menaxhimit

të këtyre njësive për katër vitet 2015-2019, në kushtet e zbatimit të reformës

administrative-territoriale. E cila, deri tani, nuk ka marrë kurrë një përcaktim të

efektivitetit dhe eficiencës së vet. Askush nuk ka dalë të thotë se ku jemi me këtë

reformë rreth 5 vite nga nisja e saj. Çfarë është arritur, çfarë është lënë në mes dhe

çfarë ka dështuar. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka provuar ta japë një vlerësim të ecurisë

së saj, nëpërmjet auditimit të performancës “Funksionimi i bashkive në kuadër të

reformës administrativo-territoriale”. Mesazhi qendror i institucionit të auditimit të

jashtëm publik të vendit është se kjo reformë nuk i ka përmbushur objektivat.

Legjislacioni i ri nuk zbatohet plotësisht, procesi i përthithjes së funksioneve të reja,

punonjësve, aktiveve dhe rritja e cilësisë së shërbimeve nuk është arritur të

realizohet me sukses. Në shumicën e bashkive rezulton nivel i ulët efektiviteti në

mbledhjen e të ardhurave të veta dhe në përdorimin e fondeve në dispozicion.

Pavarësisht se Reforma Administrative-Territoriale ishte e domosdoshme, ajo nuk

ka reflektuar plotësisht parimet e Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore. Për

pasojë, rezultojnë mospërputhje mes objektivave të reformës dhe politikave fiskale

dhe buxhetore të qeverisë qendrore të cilat kanë cenuar autonominë vendore duke

minuar kështu forcimin e decentralizimit dhe autonomisë së bashkive. Buxheti

qendror alokon për të 61 bashkitë rreth 1% të Produktit të Brendshëm Bruto të

vendit (100 milionë euro). Ky është niveli më i ulët rajonal. Më poshtë se Kosova,

Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi. Duke mos i ndihmuar bashkitë në ushtrimin e

plotë të kompetencave dhe në rritjen e nivelit të shërbimeve ndaj qytetarëve.

Ndërmjet bashkive në rang vendi ekziston një pabarazi financiare dhe KLSH ka

konstatuar ndërhyrje të pushtetit qendror në pushtetin vendor, me efekt negativ

për buxhetin e bashkive dhe stabilitetin e autonomisë financiare. KLSH ka gjetur se

Fatos ÇOÇOLI


reforma administrative-territoriale nuk ka rrjedhur nga një proces i gjerë ligjor dhe i

shtrirë në kohë. Së dyti, ajo nuk ka ndjekur kriteret e afirmuara nga praktikat

evropiane. Për pasojë, risku i përmbushjes së objektivave madhorë të vetë reformës

është shumë i lartë, për shkak të intervalit të shkurtër kohor nga nisja e procesit

deri tek miratimi i tij. Po ashtu, përcaktimi i zgjedhjeve vendore si pikënisje e hyrjes

në fuqi të reformës çoi më së shumti në një implementim politik të reformës

(mungesa e dëshirës për bashkëpunim ndërmjet maxhorancës dhe opozitës), sesa

në një zbatim menaxherial dhe administrativ. U anashkalua faza parapërgatitore e

bashkive. Ligji “Për Vetëqeverisjen Vendore” dhe Ligji “Për Financat e

Vetëqeverisjes Vendore” hynë në fuqi përkatësisht në 30 janar 2016 dhe 5 qershor

2017, ndërsa superbashkitë e reja u krijuan në shtator 2015, pas zgjedhjeve

vendore. KLSH vëren se për reformën janë shmangur hallkat e një shqyrtimi të

thellë parlamentar e ligjor, bazuar në praktikat e mira evropiane. Ajo është miratuar

si hallkë më vete, si fillim i një procesi. Nuk ka qenë kurrë rezultat apo produkt i një

zinxhiri procesesh dhe shqyrtimesh ligjore, administrative, sociale dhe gjeo-

kulturore. Në këtë kuptim, një miratim i tillë i reformës i ka venë bashkitë para

faktit të kryer, para një realiteti të ri administrativo-territorial, pa thithur

eksperiencën e duhur menaxheriale. Në vendet e Evropës, procesi ka zgjatur

afërisht rreth 10-20 vjet dhe pikënisja e procesit ka qenë ngritja e një Komisioni mbi

Strukturën e re Administrative. Në aspektin e respektimit të parimit të autonomisë

vendore, reforma administrativo-territoriale, pra një reformë për pushtetin vendor,

është bërë pa marrë parasysh vullnetin vendor të qytetarëve, përmes referendumit.

Kështu është shkelur Neni 5 i Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore “Mbrojtja e

kufijve territoriale të bashkësive vendore”. Në këtë konfigurim të ri, bashkitë

përballen sot me dy sfida kryesore, aspak të trajtuara gjatë kësaj fushate zgjedhore.

Së pari, me një territor të ri e të panjohur që rezulton të jetë jashtë rrezes së

zgjatimit administrativ të bashkive, për shkak të terrenit të thyer në zonat veriore,

apo zigzageve të kufijve administrative të bashkive të tjera. Së dyti, me kompetenca

të reja dhe problematike, për shkak se fondet e akorduara nga buxheti qendror nuk

janë proporcionale me buxhetin që realisht u duhet bashkive për t’i ushtruar sipas

standardeve funksionet e reja të tyre.


58 Botime 2019

POLONIA – KY ALEAT I ÇMUAR PËR INTEGRIMIN

nga Bujar LESKAJ – Kryetar i KLSH-së,

botuar në gazetën “Panorama”, më 20 qershor 2019.

Me popullin dhe kombin e madh polak na lidhin shumë gjëra. Njëlloj si ne, polaket

janë një komb liridashës dhe kanë zhvilluar beteja pa fund përgjatë shekujve, për të

fituar pavarësinë e tyre. Njëlloj si ne, në identitetin e të qenit polak, dashuria për

atdheun dhe krenaria kombëtare janë virtyte bazë.

Polonia, ky vend i madh evropian dhe mik i Shqipërisë, e ka mbështetur fuqimisht

integrimin tonë në familjen e përbashkët evropiane. Në të gjitha marrëveshjet për

pranimin e vendit tonë në strukturat euroatlantike, të cilat kanë pasur nevojë për

ratifikim nga parlamentet e vendeve anëtare të BE-së, Polonia ka qenë gjithmonë

në grupin e parë të vendeve që i ka ratifikuar.

Polonia është atdheu i personaliteteve të kalibrit botëror si Papa Gjon Pali i Dytë, si

Leh Valesa, udhëheqësi i Lëvizjes Solidarnosht që solli pranverën evropiane të

vendeve të Evropës Lindore, si Presidenti Leh Kaçinski, ideatori i integrimit polak në

BE. Sot 10 për qind e deputetëve të rinj të Parlamentit Evropian vijnë nga Polonia

dhe Donald Tusk, ish-Kryeministër i Polonisë në kohën e Presidentit Kaçinski dhe

dikur bashkëpunëtor i ngushtë i tij e më tej ndarë politikisht, sot mban detyrën e

Presidentit të Këshillit të Evropës.

Në vijimësi, prej gati më shumë se dy dekadash, personalitete të këtij shteti mik

kanë lobuar për Shqipërinë pranë strukturave të Bashkimit Evropian. Ata nuk kanë

ngurruar të kërkojnë edhe mbështetjen e vendeve të tjera të Nismës dhe Grupit të

Vishegradit (ku Polonia është lider), si Republika Çeke dhe Sllovakia në radhë të

parë, si dhe të vendeve të tjera të BE-së.

Shtetarët polakë e dinë mirë se çfarë do të thotë për një vend në zhvillim të Evropës

Qendrore ose Jugperëndimore (Ballkani) hapja e bisedimeve të anëtarësimit për në

familjen e madhe evropiane. Që nga viti 1998, kohë kur Polonia i nisi bisedimet e

Bujar LESKAJ


anëtarësimit dhe deri më sot, prodhimi i përgjithshëm bruto i vendit (GDP) është

dyfishuar. Po kështu, janë dyfishuar si mesatare dhe të ardhurat e qytetarit polak.

Ekonomia e Polonisë sot përfaqëson ekonominë e gjashtë më të madhe të

Bashkimit Evropian, me rritjen më të shpejtë ekonomike me 3 për qind në vit. Vendi

është shtylla kryesore e NATO-s në Evropën Lindore.

Ndihma polake ndaj integrimit tonë në BE është shpeshtuar dhe intensifikuar muajt

e fundit, në prag të vendimit të Këshillit të Evropës për hapjen e negociatave të

anëtarësimit në BE për Shqipërinë. Deklarimet e fundit të vendeve të Vishegradit e

dëshmojnë këtë. Në këtë iniciativë që ka ndërmarrë shteti polak, mendoj se duhet

të vlerësojmë dhe respektojmë veçanërisht dy vizita të rëndësishme politike,

siç janë vizita e Presidentit të Polonisë, Andrzej Duda, i ftuar nderi në samitin e

Brdo-Brijunit në Tiranë më 8-9 maj të këtij viti në Tiranë dhe ajo e delegacionit të

Parlamentit të Polonisë në 6 qershor 2019.

I.Presidenti Duda: Pasardhës i denjë i Presidentit Leh Kaçinski dhe mik i madh i

Shqipërisë

Vizita e Presidentit polak përbënte pa dyshim një moment të rëndësishëm për

integrimin tonë. Polonia, me zërin e personalitetit më të fuqishëm të sotëm të saj

në arenën ndërkombëtare, dha kumte domethënëse nga Tirana: Politika e

Bashkimit Evropian duhet të jetë gjithmonë politika e dyerve të hapura, theksoi

Duda,- Arsyeja e parë është se në të kaluarën ne aplikuam si komb të ishim pjesë e

BE-së, bëmë mjaft përpjekje për reformat për të përshtatur funksionimin e vendit

tonë ndaj pritshmërive të Komisionit Evropian. Ne jemi prej 15 vitesh anëtarë të BE-

së, mbështetja e polakëve është mjaft e madhe sepse gëzojnë lirinë që solli ky

anëtarësim, për shkak të fondeve nga BE.

Potencën e Presidentit polak, i cili erdhi në maj tek ne, e shpreh një fakt sinjifikativ i

ditëve të fundit. Më 12 qershor 2019, Presidenti amerikan Donald Tramp priti në

Shtëpinë e Bardhë Presidentin e Polonisë Andrzej Duda dhe, në shenjë nderimi lejoi

fluturimin e avionëve luftarakë F-35 mbi Shtëpinë e Bardhë, duke cilësuar se

Polonia po ndërton me shpenzimet e veta një bazë ushtarake të NATO-s për rreth 1

mijë ushtarë amerikanë, të cilët do t’u shtohen pranisë së mbi 4 mijë e pesëqind

trupave amerikane në këtë vend.


60 Botime 2019

Në CV-në e Presidentit Andrzej Duda, në rreshtin e parë shkruhet: Në vitin 1984, iu

bashkua bojskautëve në Krakov dhe pas disa vitesh u bë udhëheqës grupi. Duda

shpesh u referohet viteve të tij me bojskautët me krenari të dukshme. Në Poloni

dhe jo vetëm në qarqet konservatore të vendit, termi “bojskaut” është i lidhur me

një madhështi historike, gati mitike. Është sinonim i karakteristikave të tilla si

patriotizmi, ndershmëria dhe vetëflijimi. Shumë bojskautë ishin ende fëmijë kur

luftuan dhe dhanë jetën gjatë Kryengritjes së Varshavës në vitin 1944 – një moment

përcaktues për patriotizmin polak. Aurora e heroizmit jeton edhe sot në këtë vend

të madh evropian, mik të shqiptarëve, me shumë karakteristika të ngjashme me ne,

si për shembull krenaria për historinë kombëtare dhe patriotizmi. Për Andrzej

Dudën këto vlera ishin kuajt e tij të betejës politike ne fushatën e zgjedhjeve

presidenciale në Poloni në vitin 2015, të cilat i fitoi me dinjitet, integritet dhe

ndershmëri. Votuesit donin një patriot që të kujdesej për ta dhe e gjetën këtë figurë

te Duda.

Dhe Andrzej Duda gjatë gjithë jetës se tij nuk e ka zhgënjyer këtë imazh. Në vitin

1997 u diplomua për jurisprudencë në Universitetin e njohur polak Jagellonian

(ndër më të vjetrit në Evropë), në qytetin e tij te lindjes në Krakov. Hapi firmën e tij

ligjore dhe u bë ekspert ligjor i Partisë “Ligj dhe Drejtësi”, të themeluar nga dy

vëllezërit Kaçinski. Me fitoren nga kjo parti të zgjedhjeve parlamentare në shtator

2005, Duda merr postin e zëvendësministrit të Drejtësisë dhe pastaj bëhet ndihmës

i Lech Kaczynskit gjatë presidencës së tij. Ishte një karrierë e spikatur dhe

premtuese politike nën drejtimin e Kaczynskit dhe e frymëzuar nga idetë

reformatore dhe paneuropiane të tij.

Kjo karrierë vazhdoi kështu deri në prill të vitit 2010, kur Presidenti Lech Kaczynski,

figura prej së cilës ishte frymëzuar që i ri Duda, vdiq në një aksident misterioz avioni

pranë Smolenskut, duke shkuar në ceremoninë e përkujtimit të tragjedisë së vrasjes

së 28 mijë oficerëve polakë në Katin. Andrzei Duda u kthye në Krakov, por e vazhdoi

jetën politike.

Në shtator 2013, revista e lajmeve “Polityka” e cilësoi Dudën një nga anëtarët më

aktivë të Parlamentit, duke e përshkruar atë si të hapur ndaj argumenteve të

opozitës dhe që nuk përdorte sulme personale në ligjëratën e tij politike. Andrzei

Duda mbeti anëtar i Parlamentit polak Sejm derisa u zgjodh deputet në Parlamentin

Evropian në vitin 2014.

Bujar LESKAJ


Në fund të vitit 2014, vëllai binjak i ish-Presidentit Leh Kaçinski, Kryetari i partisë Ligj

dhe Drejtësi, personaliteti më i spikatur në jetën politike polake në këto vite, lider i

padiskutueshëm i së djathtës, z. Jaroslav Kaçinski, bëri njoftimin befasues se Duda

do të kandidonte si kandidati presidencial për partinë e tij. Vetë Andrzei Duda

njoftoi se donte të vazhdonte si “trashëgimtar shpirtëror” i Lech Kaczynskit.

Partia Ligj dhe Drejtësi, e cila ka qenë partia më e fuqishme e opozitës në Poloni që

nga viti 2007, u themelua nga vëllezërit Kaczynski në vitin 2001. Partia e pozicionoi

veten si mbrojtëse e Polonisë dhe përfaqësuese e qytetarit të thjeshtë polak në

luftën kundër klaneve dhe ndikimit të kompanive të mëdha, si mbrojtëse e vlerave

të krishtera demokratike, të tilla si ndershmëria, dashuria për vendin, por edhe

internacionalizmi dhe hapja për botën, përderisa dhe aty ku kjo hapje nuk e dëmton

atdheun. Partia qëndron fort për “tri shtyllat e shoqërisë së shëndetshme” –

familja, vendet e punës dhe siguria. Ato janë pikërisht edhe vlerat, bazuar tek të

cilat Duda bëri fushatën e tij zgjedhore si kandidat për President. Ne nuk mund t’i

ndajmë polakët në të pasur e të varfër, deklaroi ai në fushatë. Dhe bëri premtime të

mëdha: riindustrializimin e vendit, forcimin e bujqësisë dhe mbështetjen e

drejtësisë shoqërore. Ai tha se nën udhëheqjen e tij, ai do t’u kthejë njerëzve

vetëvlerësimin dhe vetëbesimin. Garancia e vetme e Presidentit Duda është imazhi i

tij si një njeri që e mban fjalën. “Fjala ime është gjithçka”, deklaroi ai, ndërsa

mbyllte fushatën e tij. Ai premtoi po ashtu çerdhe falas për fëmijët dhe heqjen e

tarifave për programet e radios dhe televizionit publik. Në planin e integrimit

ekonomik në Evropën e Bashkuar, deklaroi se euro do të bëhet monedha e vendit

vetëm kur të gjithë polakët do të fitojnë po aq sa njerëzit në Perëndim. I përkushtuar

ndaj prosperitetit ekonomik, kulturor dhe shpirtëror të popullit të tij, Presidenti

polak Andrzei Duda është udhëheqës evropian dhe shmang me kujdes çdo sulm të

drejtpërdrejtë në BE. Ai nuk ka asgjë kundër bashkimit, për sa kohë që ky bashkim

nuk dëmton interesat kombëtarë të Polonisë. Kjo do të thotë se Polonia është një

përkrahëse e zellshme e zgjerimit të Bashkimit Evropian, një “vend i fortë dhe i

fuqishëm në zemër të Evropës së bashkuar”. Për Dudën, politika është një shërbim

për njerëzit në vendin e tij.

Në Tiranë, gjatë samitit të Brdo-Brijunit, Presidenti Duda konfirmoi fuqishëm

vizionin e tij për Evropën e Bashkuar dhe u shërbeu interesave integruese të vendit

tonë, kur deklaroi se Parlamenti i ri Evropian, Komisioni i ri Evropian që do të ngrihet

së shpejti, nuk do të shqetësohen vetëm nga fakti që britanikët i thanë jo BE-së.


62 Botime 2019

Zgjerimi i BE me vendet e Ballkanit Perëndimor dhe vendet e tjera që po aplikojnë

duhet të jetë pjesë e rendit të ditës dhe qëllim i Komisionit të ri Evropian.

II.Vizita më 6 qershor 2019 në Shqipëri e një delegacioni të Parlamentit të Polonisë,

i kryesuar nga Nënkryetari i Parlamentit, Ryszard Terlecki. Terlecki deklaroi në

Tiranë se vendi i tij do të nxisë Këshillin Evropian që të hapë menjëherë negociatat

me Shqipërinë. Sipas tij, të 27 deputetët polakë të shumicës në Parlamentin

Evropian janë shprehur pro negociatave në mbledhjen e parë të Parlamentit

Evropian dhe do te kërkojnë që Shqipëria të nisë procesin e negociatave për t’u bërë

më pas pjesë e familjes së madhe të Bashkimit Evropian. Zgjerimi i Evropës është

prioritet para forcimit të BE-së, theksoi Terlecki.

Kontributi i parlamentarëve polakë është cilësuar edhe nga dy gazetarë me emër të

publicistikës sonë, me integritet të spikatur evropian. Në shkrimin e tij “Argumentet

e BE-së kundër Shqipërisë, pretekste”, të datës 10 qershor 2019, krye editorialisti

për diplomacinë në të përditshmen në gjuhën angleze “Albania Daily News”,

gazetari i mirënjohur Genc Mlloja, në një intervistë të gjatë me Terleckin, thekson:

Sipas z. Terlecki, pritshmëritë e establishmentit politik shqiptar në lidhje me çeljen

nga Bashkimi Evropian të bisedimeve të pranimit janë plotësisht të justifikuara.

Argumentet kundër hapjes së negociatave janë thjesht pretekste, sepse këto të

fundit përdoren në luftën e tyre të brendshme politike nga disa vende anëtare të BE-së.

(https://www.albaniandailynews.com/index.php?idm=32317&mod=2)

Më poshtë, në intervistën e tij dhënë gazetarit Mlloja, Terlecki vazhdon: Samiti i

“Procesit të Berlinit” do të zhvillohet në Poznan të Polonisë në fillim të korrikut të

këtij viti. Ky event nuk ka një rëndësi formale, por përfaqëson një pjesë të

rëndësishme të procesit të lobimit për zgjerimin e BE-së në Ballkanin Perëndimor.

Nuk është e rastësishme që Polonia iu bashkua këtij procesi dhe që samiti zhvillohet

pikërisht në Poloni.

Ne sapo dolëm nga zgjedhjet për Parlamentin Evropian. Kemi marrë një fitore të

madhe. Kjo do të thotë se eurodeputetët tanë do të marrin udhëzime të punojnë fort

në përshpejtimin e procesit të zgjerimit të BE-së. Tani, Polonia ka 51 eurodeputetë

(nga 571 gjithsej) në Parlamentin Evropian. Edhe pse nuk e dimë “gjeografinë” e

grupeve parlamentare që do të formohen, pse bisedimet vazhdojnë, në çdo rast një

gjë është e rëndësishme: Si eurodeputetët e shumicës sonë parlamentare dhe ata të

pakicës do të japin mbështetjen e tyre të fuqishme për procesin e zgjerimit të

https://www.albaniandailynews.com/index.php?idm=32317&mod=2

Bujar LESKAJ


Bashkimit Evropian. Kjo është një nga pikat e pakta ku si pozita dhe opozita kanë një

gjuhë të përbashkët. (po aty, faqe 10, kolona e pestë në fund)

(https://www.albaniandailynews.com/index.php?idm=32317&mod=2 ).

Në shkrimin e tij “BE i ndryshon rregullat gjatë lojës”, botuar në “Gazeta Shqiptare”

më dt. 13 qershor 2019, gazetari Ben Andoni i referohet parlamentarit polak

Terlecki:“Ne do t’ju mbështesim me të gjitha mundësitë tona, sepse ne e dimë

realisht, për shkak të historisë sonë të gjatë, se çfarë është të përballesh me situata

të tilla…”… Kjo është arsyeja që një grup vendesh, ku Polonia po luan rolin kryesor,

janë të vendosura që menjëherë të avokojnë për Shqipërinë,

(http://www.gsh.al/2019/06/13/ja-ndryshon-rregullat-gjate-lojes/). Më tej në

artikull, ai shprehet: “Polonia e ka një zgjidhje, sipas Terleckit: Mendimi evropian do

të gjejë zgjidhje, porse familja e madhe e Bashkimit Evropian duhet të ketë edhe

Ballkanin. Ato janë pjesë integrale e saj dhe koha do të tregojë më së miri

vërtetësinë e këtij konstatimi. Poloninë do ta keni gjithnjë në krah, për çfarëdo gjëje

që të mendoni. Shqipëria shikohet prej kohësh brenda familjes evropiane dhe kjo

është një nga mirënjohjet më të mëdha për këtë popull. Terlecki e kupton, por

falënderimin e shpreh modestish me vetëm një tundje koke”, e përfundon artikullin

opinionisti Andoni.

Duke pritur samitin në Poznan të Polonisë të “Procesit të Berlinit” në korrik 2019, ku

mbështetja polake do të vijojë, i shkruaj këta rreshta për personalitetet e Shtetit dhe

kombit polak që po na ndihmojnë, në respekt dhe mirënjohje të kontributit që ky

vend i madh mik yni ka dhënë dhe po jep për procesin e integrimit dhe të hapjes së

negociatave të Shqipërisë me Bashkimin Evropian, por edhe të marrëdhënies së

ngushtë të bashkëpunimit që institucioni i auditimit suprem publik të Polonisë, NIK-u

polak ka me KLSH gjatë këtyre viteve 2012-2019, si dy SAI (institucione supreme të

auditimit publik) partnere të dy vendeve evropiane miq me njëri-tjetrin. Në fund të

qershorit 2019, në Varshavë do të shkojmë në takimin e Komitetit të Kontaktit të

SAI-ve anëtare të Bashkimit Evropian, ku si vëzhgues marrim pjesë edhe ne, vendet

kandidate dhe aspirante për në BE, për të thënë fjalën tonë në një proces të

natyrshëm dhe intensiv integrimi, ku NIK-u polak na mbështet njëlloj si Polonia

mbështet Shqipërinë në sprovat e saj integruese.

https://www.albaniandailynews.com/index.php?idm=32317&mod=2

http://www.gsh.al/2019/06/13/ja-ndryshon-rregullat-gjate-lojes/


64 Botime 2019

KLSH DHE KONCESIONET SI PREJ SHEIKU



Në dy muajt e fundit prill-maj 2019, në kulmin e protestave dhe ngërçit politik të

vendit, Këshilli i Ministrave miratoi tre kontrata koncesionare të tipit PPP

(partneritet publik–privat), me vlerë më shumë se 370 milionë euro, të cilat nuk

përfshihen në prioritetet kombëtare. Dhe përkatësisht rrugën Orikum-Dukat,

Bypass-in e Lezhës në aksin Milot-Balldren, si dhe koncesionin e shërbimit spitalor

laboratorik. Vlera e këtyre kontratave është të paktën 6 herë më e lartë se fondi i

brendshëm që dha buxheti i shtetit për rrugët vitin e kaluar. Ç’janë këto koncesione

si prej sheiku? Kaq të pasur e kemi këtë buxhetin e qytetarëve shqiptarë?! Kontrolli

i Lartë i Shtetit ka ngritur zërin në vijimësi në lidhje me angazhimet buxhetore që

nuk regjistrohen në borxhin publik dhe që sjellin detyrime kolosale për të ardhmen,

si dhe për angazhimet buxhetore pa pasur në dispozicion fondet e duhura

buxhetore. Të bën përshtypje se si një PPP e tillë, e kthyer mbrapsht nga qeveria në

janar të këtij viti, ishte nisur me projekt fillestar 265 milionë euro (një aksi i ri

rrugor, Vorë-Kashar) dhe kishte përfunduar në kontratën qeveritare në 476 milionë

euro! Gati e dyfishuar, ndërkohë që nuk ishin dyfishuar as kilometrat dhe as

zgjerimi i rrugës. Koncesioni për shërbimin spitalor laboratorik zvarritej prej dy

vitesh, por qeveria gjeti kohën në prill 2019 ta japë me vlerë 71 milionë euro për

një periudhë 10-vjeçare. Një borxh i fshehtë prej rreth 200 milionë eurosh i

qeverive vendore (në punime të kontraktuara, të zbatuara dhe të papaguara), i

denoncuar fuqimisht nga KLSH në të gjitha raportet e saj të viteve të fundit për

zbatimin e buxhetit të konsoliduar të shtetit, lundron si minë me sahat në financat

tona publike. Duke rrezikuar të zgjerohet më tej për shkak të krizës dhe

pavëmendjes totale ndaj menaxhimit të 61 superbashkive. Si qytetarë, na vjen e

natyrshme të themi: “KLSH shiko koncesionet e reja, pse ujku i abuzimit dhe

korrupsionit në administratën tonë shtetërore mjegull do!”. Dhe nuk ka mjegull më

të favorshme se një krizë e rëndë dhe gati paralizuese politike. Ndërkohë, integriteti

Fatos ÇOÇOLI


i projekteve publike si qendrore dhe atyre vendore është cenuar rëndë, pas zbulimit

të kontratës kallp me kompaninë fantazmë DH Albania, me vlerë 20 milionë euro,

për ndërtimin e mbikalimit në Unazën e Re në kryeqytet. Sa herë KLSH ka mundur

të hedhë dritë mbi koncesionet e realizuara (sidomos ato në energjetikë), e ka bërë

këtë me profesionalizëm. Në raportin e zbatimit të buxhetit të shtetit për vitin

2017, institucioni i auditimit publik vëren se risk të lartë paraqet procesi i trajtimit

nga ana e administratës tatimore të rasteve të rimbursimit të tvsh-së për kontratat

koncesionare në fushën e energjisë (HEC-et). Administrata jonë tatimore certifikon

dhe paguhet tatimi mbi vlerën e shtuar (tvsh) për vlera punimesh, të cilat tejkalojnë

vlerat e kontraktuara me shtetin shqiptar. Këto punime janë të pamiratuara prej

organeve kompetente, sipas detyrimeve kontraktuale por dhe legjislacionit të

fushës përkatëse. Nga auditimi i ushtruar në Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve,

KLSH ka gjetur se për një nga tatimpaguesit investues, është kryer njohja nga ana e

kësaj drejtorie e tvsh-së për investimin total. I cili, megjithëse nuk ka përfunduar

ende, ka tejkaluar koston e parashikuar të vlerës së investimit duke arritur 2-fishin e

saj! Kjo kosto i rezulton KLSH-së e pa u mbuluar me një shtesë marrëveshje me

shtetin shqiptar(e realizuar pas faktit dhe jashtë periudhës së kontrollit). Institucioni

i auditimit më të lartë publik gjykon se kjo situatë përbën një precedent të

rrezikshëm, si në rastin konkret por dhe për raste të ngjashme në vijim, ku vlera

investimesh koncesionare certifikohen përpara se Shteti ynë, nëpërmjet

përfaqësuesve të tij të miratojë paraprakisht këto vlera investimi me Vendim të

Këshillit të Ministrave. Prandaj dhe vlera e tvsh-së e cila paraqitet në kushte të

mungesës së ligjshmërisë, shkon në 50% të vlerës totale të tvsh -së së kredituar nga

ana e këtij tatimpaguesi. Vlerë e llogaritur minimalisht në shumën 2,05 miliardë

lekë, ose 16 milionë euro. Dhe tvsh-në e dimë të gjithë se është e rimbursueshme.

Kemi vërtet nevojë dhe gati domosdoshmëri për syrin investigues dhe profesional

të Kontrollit të Lartë të Shtetit në këto kontrata të reja dhe të tejfryra koncesionare

të tipit PPP, si barrierën e fundit të përgjegjshmërisë, përpara se sa dëmi të bëhet

real dhe të na kushtojë qindra milionë euro pagesa të sotme dhe në të ardhmen

nga ne dhe fëmijët tanë, në formën e taksave të rritura për të përballuar marrëzitë

e sotme.


66 Botime 2019

USAID – KY TRANSFORMUES I FORTË I SHOQËRISË DHE EKONOMISË SONË


botuar në gazetën “Panorama”, më 9 korrik 2019.

Mbështetja dhe kontributi i popullit dhe Qeverisë Amerikane, nëpërmjet Agjencisë

USAID është sa unikal aq edhe i rëndësishëm për fuqizimin e institucioneve të

pavarura të Shtetit Shqiptar, ndërtimin e kapaciteteve njerëzore dhe institucionale

të administratës sonë publike, fuqizimin e organizatave të shoqërisë civile,

zhvillimin e sektorit privat, reformën zgjedhore, reformën administrative e

territoriale dhe së fundmi dhe me kryesoren, reformën në drejtësi.

Që nga viti 1992, USAID, Zyra e Shteteve te Bashkuara e Ndihmës dhe e Asistencës

Teknike në mbarë botën, ka dhënë mbi gjysme miliardë dollarë në projekte dhe

programe konkrete për të mbështetur zhvillimin, stabilitetin dhe integrimin e

ekonomisë dhe shoqërisë sonë në Bashkimin Evropian.

Në këto 27 vjet , pra në afër tre dekada pune të përkushtuar dhe me ritëm të lartë,

programet e Zyrës kanë forcuar institucionet demokratike tek ne, kanë ulur

korrupsionin, fuqizuar shoqërinë civile dhe nxitur barazinë gjinore. Ato kanë krijuar

një mjedis më të favorshëm për rritjen gjithëpërfshirëse ekonomike të vendit, e

nevojshme për të pozicionuar Shqipërinë drejt një demokracie funksionale, duke

përmbushur kriteret për arritjen e aspiratave evropiane të qytetareve tanë.

Projektet e USAID-it përqendrohen në përmirësimin e planifikimit dhe kryerjes së

reformës së politikave publike në dobi të qytetarit, por edhe përmirësimit të

mbikëqyrjes së qytetarëve ndaj zbatimit të këtyre politikave. Projekti i tanishëm i

Zyrës “Sundimi i Ligjit” ndihmon gjykatat të rrisin transparencës dhe efiçiencën e

punës së tyre. Ai gjithashtu forcon rolin mbikëqyrës të shoqërisë civile ndaj tyre dhe

rrit aftësitë e gazetarëve hulumtues. Projekti i Zyrës për qeverisjen lokale mbështet

funksionet e qeverisjes vendore si planifikimi, zhvillimi ekonomik dhe menaxhimi i

aseteve publike, të cilat ndihmojnë në krijimin e një klime të favorshme për biznesin

dhe investimet lokale.

Bujar LESKAJ


Projektet e USAID-it ofrojnë ndihmë teknike të mireorientuar për rritjen e

konkurrueshmërisë së ekonomisë shqiptare, duke synuar rritjen dhe

qëndrueshmërinë ekonomike që do të rrisin standardin e jetesës për familjet

shqiptare. Përveç kësaj, projektet punojnë me sektorin financiar për të përmirësuar

aksesin në kapital për nxitësit kryesorë ekonomikë, si ndërmarrjet e vogla dhe të

mesme, fermerët dhe agrobiznesi. Zyra i zbaton projektet përmes firmave dhe

organizatave vendore, partneriteteve publike-private dhe organizatave të shoqërisë

civile, duke bashkëvepruar edhe me fondet e partnerëve zhvillimore, veçanërisht të

Ndihmës së Para-Anëtarësimit të Bashkimit Evropian, kur është e mundur.

Projektet e Zyrës kanë ndihmuar të sigurohet ujë i pijshëm dhe higjienë në zonat më

pak të zhvilluara të vendit, përmes përmirësimit të sistemit të ujësjellës-kanalizimeve.

Programet e financuara nga qytetarët dhe qeveria amerikane kanë ndihmuar me

dhjetëra dhe qindra fermerë dhe fermere të marrin pjesë në panaire dhe veprimtari

të ndryshme bujqësore, për të promovuar produktet e tyre. Kohët e fundit, USAID ka

ndihmuar me mjaft sukses fermerë dhe fermere nga zona të thella të vendit të

zhvillojnë një dimension të ri-agroturizmin, duke shndërruar një pjesë të shtëpive të

tyre në bujtina. Ekspertë të Zyrës kanë trajnuar fermerët tanë për aktivitete

agroturizmi, gastronomi, punime artizanale, mikpritjen sipas traditave të zonës,

marketing dhe aftësi për biznes. Projektet e USAID-it Shqipëri për agroturizmin

konsiderohen të shkëlqyera nga portali i njohur ne bote “Lonely Planet”.

USAID ka mbështetur me dhjetëra e dhjetëra organizata të shoqërisë civile në

Shqipëri, duke dhënë fonde nga 15,000 deri 30,000 dollarë për aktivizimin e tyre ne

monitorimin e zgjedhjeve, fuqizimi ekonomik dhe shoqëror të grave, të drejtat e

shtresave të margjinalizuara, nismat kundër korrupsionit dhe rritjen e kontrollit

qytetar mbi shërbimet publike.

Zyra ka ndihmuar bordet rinore në projektet e tyre për planifikimin dhe qeverisjen

vendore, që të ofrojnë një platformë dialogu mes të rinjve dhe përfaqësuesve

vendorë, duke nxitur shkëmbimin e ideve mes brezave dhe duke rritur angazhimin

qytetar të të rinjve në proceset e demokracisë lokale. Organizata ka një traditë dhe

kontribut të spikatur në ide dhe programe të përmirësimit të qeverisjes elektronike

“e-government”, si dhe në ngritjen e komisioneve këshillimore qytetare.

USAID, së bashku me Delegacionin e Bashkimit Evropian dhe Këshillin e Evropës ka

mbështetur Inspektoratin e Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe të

Konfliktit të Interesave (ILDKPKI), në përgatitjen e një sistemi të ri elektronik për

deklarimin dhe publikimin e interesave private të nëpunësve publike.


68 Botime 2019

USAID bashkëpunon edhe me Qendrën për Ekselencën në Auditim të GAO-s

amerikane, Zyrës së Llogaridhënies Qeveritare të SHBA-ve, e cila është partnerja më

e vyer dhe potente e KLSH-së. Më 25 prill 2016, USAID dhe Qendra për Ekselencë në

Auditim e GAO-s nënshkruan Memorandumin e Mirëkuptimit në selinë e USAID-it

në Washington D.C. Kjo marrëveshje synon rritjen e kapaciteteve të organizatave të

auditimit në mbarë globin dhe krijon një kornizë për bashkëpunim në trajnimin dhe

përpjekjet për asistencë teknike. "Institucionet e pavarura profesionale të auditimit

janë një pjesë jetike e sistemeve të shëndosha të menaxhimit financiar publik. Kjo

marrëveshje do të forcojë bashkëpunimin më të ngushtë midis dy organizatave

tona, në mënyrë që të ndihmojë zhvillimin e institucioneve të auditimit që janë në

gjendje të luftojnë korrupsionin, të sigurojnë transparencën dhe të promovojnë

besimin e publikut ", deklaroi Gene L. Dodaro, Presidenti i GAO-s dhe Kontrollori i

Përgjithshëm i SHBA-ve, mik i KLSH dhe i shqiptareve1.

Kam patur fatin, në cilësinë e Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, të

bashkëpunoj prej më shumë se dy vitesh (mars 2017 - korrik 2019) me projektin e

USAID-it “Transparenca në Sistemin Shëndetësor”, i cili ndihmoi në përmirësimin e

shërbimeve shëndetësore për qytetarët shqiptarë, me fokus luftën ndaj

korrupsionit, përmirësimin e transparencës për funksionet qeveritare dhe nxitjen e

bashkëpunimit ndërmjet institucioneve të pavarura, organizatave të shoqërisë civile

dhe medias. Nga ky projekt realisht kemi mësuar. Ai i ka rritur aftësitë e tre

institucioneve mbikëqyrëse të pavarura shqiptare: Inspektoriatit të Lartë të

Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Parandalimit të Konfliktit të Interesit,

Avokatit të Popullit dhe ne, Kontrollit të Lartë të Shtetit.

Veçoj profesionalizmin dhe përkushtimin e drejtueses së projektit zj. Darcie Nilsen,

një kontribuuese me eksperiencë e shumë projekteve të USAID në Shqipëri dhe në

rajon.

Specialistët e USAID na pajisen si institucion me katër instrumente të rinj të

teknologjisë së informacionit, si më poshtë:

1. Instrumenti sinjalizues “Famujt e Kuq” Red flags

Algoritmi Red Flags po përdoret nga ne gjerësisht për vlerësimin dhe skanimin e

procedurave të prokurimeve që auditojmë. Ky algoritëm analizon bazën e të

1 (https://www.gao.gov/about/press-center/press-releases/cae_and_usaid_sign_agreement.htm).

https://www.gao.gov/about/press-center/press-releases/cae_and_usaid_sign_agreement.htm

Bujar LESKAJ


dhënave dhe i klasifikon ato automatikisht në problematike ose jo. Në këtë mënyrë

ai na mundësojë indicie në kohë reale mbi procedura me probabilitet për sjellje të

papajtueshme me kuadrin ligjor apo mos respektimin e kornizës anti-korrupsion.

Instrument mundëson filtrim të detajuar të procedurave në bazë të fushave të

ndryshme si: Autoriteti Prokurues, Institucion Tenderues, Operator Ekonomik

Kontraktues, Vlera/Fondi Limit, Statusi i Tenderit, Lloji i Kontratës Publike, Lloji i

Procedurës, Data e Njoftimit të Tenderit, Data e Mbajtjes së Tenderit, ankesat

eventuale të operatorëve të skualifikuar, etj.

2. Trajtimi dixhital i ankesave të qytetarëve

Duke marrë në konsideratë numrin e lartë të ankesave drejtuar Kontrollit të Lartë të

Shtetit, jo vetëm me postë zyrtare por edhe nëpërmjet portalit zyrtar, në kuadër të

Projektit dakordësuam me specialistet e tij zhvillimin e mekanizmit dixhital të

ankesave. Ky mekanizëm pranon ankesa nga qytetarët, të cilët duhet të plotësojnë

të gjitha fushat e informacionit. Në këtë mënyrë shmangen ankesat anonime, të

cilat mund të jenë pa përmbajtje ose mund të përmbajnë supozime të përgjithshme

të pabaza për t’u shqyrtuar më tej. Ky mekanizëm është testuar dhe po

implementohet në faqen zyrtare të KLSH, duke rritur transparencën jo vetëm

kundrejt qytetarit, por edhe brenda institucionit. Qytetari merr informacion në

portalin tonë mbi statusin e ankesës së tij shumë me shpejt se deri pak kohe me

parë, nëse ankesa është në shqyrtim, është jashtë kompetencës së institucionit apo

është zgjidhur. Punonjësi i KLSH njoftohet me email automatik për ankesat që

dërgohen nga qytetarët dhe mund aksesojë listën e plotë të ankesave, dokumentet

që mund të ketë zgjedhur qytetari t’i bashkëngjisë rastit të tij, si dhe të pasqyrojë

përgjigjen përfundimtare të rastit në momentin që zgjidhet. Po ashtu, punonjësi i

KLSH mund të shkarkojë në format excel listën e ankesave për të nxjerrë më tej

statistika për raporte të ndryshme.

3. Instrumenti për publikimin e raporteve në formatin “Open Data”

Publikimi i raporteve në instrumentin e zhvilluar me ndihmën e Projektit të USAID

po na mundëson një paraqitje më koncize dhe më të lexueshme të objektivave dhe

konkluzioneve të auditimeve, për të gjithë nivelet e qytetarëve të interesuar apo

median. Në këtë instrument, krahas publikimit të raporteve sipas kategorive

Performancë, Rregullshmërie, Teknologjie Informacioni apo raporte vjetore, ato

klasifikohen dhe sipas fushave të ndryshme si Shëndetësi, Arsim, Financë, Qeverisje

Lokale, etj. Një raport auditimi në këtë instrument është menduar të përmbajë


70 Botime 2019

informacion për ‘Kontekstin e Problemit Social’, ‘Subjektet nën Auditim’, ‘Objektivi i

Auditimit’ dhe ‘Konkluzionet’. Krahas kësaj përmbledhjeje, bashkëngjitur do të

vendoset raporti i plotë si dhe dokumente të tjera me të dhëna që janë përdorur në

raport në formë tabelash apo grafikësh/imazhesh. në formë të aksesueshme nga

publiku.

4. Instrumenti “Data Mining”

Transparenca e aktivitetit të KLSH-së është një nga aspektet e funksionimit te

institucionit tone, bazuar në standardin e INTOSAI-t, ISSAI 12 “si institucion që

udhëheq nëpërmjet shembullit”, si dhe përbën një nga objektivat e Strategjisë së

komunikimit të institucionit. Instrumenti “Data mining” po mundëson nxjerrjen e të

dhënave të ndryshme nga mediat online, si artikuj të përgatitur nga stafi i KLSH,

apo që citojnë gjetje të auditimeve të KLSH-së. Ai bazohet në fjalë kyçe në fokus të

KLSH si efektivitet, efiçiencë, ekonomicitet, dëm ekonomik, auditim, të ardhura të

munguara, përmirësime ligjore, abuzim, korrupsion, etj. Ky instrument është

vendosur në portalin zyrtar www.klsh.org.al dhe aksesohet për një afat të

papërcaktuar, pavarësisht së çfarë zgjedhin të bëjnë mediat online me artikujt

origjinalë.

Është fakt që asistenca teknike e projektit të USAID “Transparenca në sistemin

shëndetësor” ka ndikuar në përmirësimin e auditimeve tona të performancës në

sektorin e shëndetësisë, në rritjen e aksesit të qytetareve tek informacioni, futjen e

disa zgjidhjeve teknologjike për sistemin e ankesave nga qytetarët, si dhe

përdorimin me efektivitet të të dhënave të hapura dhe treguesve të alarmit të kuq

“red flags” për fusha me risk të lartë për korrupsion. Gjatë dy viteve të fundit, KLSH

ka zhvilluar auditimin e performancës në Shërbimin e Urgjencës Mjekësore në

Shqipëri, në Kostimin e Shërbimeve Spitalore dhe në Recetën Elektronike

Mjekësore, krahas auditimit në Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit

Shëndetësor.

Mbajtja në eficiencë të vazhdueshme e këtyre instrumenteve ka marrë të gjithë

vëmendjen e menaxhimit institucional, nëpërmjet investimeve në infrastrukturën

mbështetëse të teknologjisë së informacionit në KLSH, në planin afat-shkurtët dhe

në atë afat-gjatë.

Falenderoj në veçanti drejtoreshën e USAID Shqipëri, zj.Mikaela Meredith, për

kujdesin dhe këmbënguljen në realizimin jo vetëm të projektit me KLSH, por të

gjithë atyre dhjetëra projekteve të tanishme me vlerë të shtuar të

http://www.klsh.org.al/

Bujar LESKAJ


jashtëzakonshme në fushën e reformës në drejtësi, në qeverisjen vendore, në

zhvillim e qëndrueshëm ekonomik, në pjesëmarrjen qytetare në qeverisje dhe në

barazinë gjinore.

Qeveria e SHBA-ve dhe institucioni zbatues i parave të taksapaguesve amerikanë

për asistencë dhe zhvillim, USAID-i janë të investuar fuqishëm në të ardhmen e

integrimit evropian të Shqipërisë. Kjo e ardhme mund të realizohet me sukses

vetëm nëpërmjet zbatimit të reformës në drejtësi dhe reformimit rrënjësor të

administratës publike. Si reforma në drejtësi dhe reforma e thellë në administratën

publike janë dy anë të së njëjtës gjë, të ndërtimit të Shtetit të së Drejtës në

Shqipëri. Në shërbim të thellimit të llogaridhënies së administratorëve publikë,

gjatë këtyre viteve kemi rekomanduar me forcë përgatitjen dhe miratimin e Ligjit

për Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik dhe do të vijojmë ta kërkojmë edhe

në të ardhmen.


72 Botime 2019

RAPORTI I AUDITIMIT, MJET KOMUNIKIMI MES KLSH DHE QYTETARËVE

nga Joana TROQE – Audituese, KLSH,

botuar në gazetën “Sot”, më 10 korrik 2019.

Auditimi konsiderohet si aktiviteti parësor i një institucioni suprem auditimi, por ai

nuk do të ishte i plotë, nëse nuk do të mbështetej nga faktorë të tjerë jo më pak të

rëndësishëm, siç janë komunikimi i jashtëm me palët e interesit dhe përmirësimi i

besueshmërisë në sektorin publik. INTOSAI 12 nën parimin “Të bësh një ndryshim në

jetët e qytetarëve” ka përcaktuar rëndësinë e krijimit të vlerës së shtuar për publikun,

e cila arrihet nëpërmjet rezultateve të auditimeve të kryera nga ky institucion.

Paraqitja vizuale e raportit të auditimit, gjuha e përdorur dhe përcjellja e tij sa më

pranë qytetarit të thjeshtë, ishin disa nga temat kryesore të diskutuara gjatë

workshop-it mbi auditimin financiar zhvilluar në Zyrën Kombëtare të Auditimit të

Suedisë, me pjesëmarrës Institucionet Supreme të Auditimit të Ballkanit

Perëndimor. Në këtë takim u prezantuan raporte konkrete të auditimeve financiare,

të përgatitura nga këto institucione, ku u analizua përmbajtja e tyre dhe opinioni i

dhënë i auditimit. Përfaqësuesit e SAI-ve theksuan rëndësinë e raportimit konciz të

gjetjeve dhe rekomandimeve, duke patur në vëmendje përdoruesit e këtyre

raporteve, të cilët jo gjithmonë kanë eksperiencën dhe formimin në fushat e

audituara nga institucionet supreme, por politikat e trajtuara në gjetjet e

identifikuara kanë impakt tek ta. Në përfundim, të pranishmit ranë dakord se

pavarësisht vlerësimeve pozitive për prezantimin e qartë të opinionit të auditimit,

strukturës sistematike dhe mënyrës së të shkruarit të gjetjeve, ende ka vend për

përmirësim në rrugën drejt raportimit reader friendly të materialeve të auditimit.

Në këtë drejtim, u rekomandua përgatitja e raporteve më të shkurtra; prezantim

më konciz i mesazhit kryesor të rezultatit të auditimit duke ruajtur konsistencën në

të gjithë seksionet e materialit; shtimi i paraqitjeve grafike dhe tabelare, etj.

Rishikimi i rregullores së procedurave të brendshme të KLSH-së, pas përfundimit me

sukses të projektit të binjakëzimit me SAI-n Polak, konkludoi në përgatitjen e

Joana TROQE


formateve për raportimin e gjetjeve dhe dokumentacioneve standarde të auditimit.

Aplikimi i tyre nga audituesit, ka bërë të mundur identifikimin e qartë për çdo gjetje

të: situatës së konstatuar; kriterin apo bazën ligjore të thyer; shkakun i cili identifikon

përgjegjësit; impaktin i cili sjell në vëmendje pasojat e veprimit apo mos veprimit,

nivelin e rëndësisë dhe rekomandimin për përmirësimin e situatës. Megjithatë,

formulimi i gjetjeve në një formë sa më të kuptueshme nga publiku i gjerë, mbetet

një nga sfidat për institucionin e KLSH-së, pasi vetë dobishmëria dhe efektiviteti i një

auditimi matet nëpërmjet impaktit që rekomandimet e lëna sjellin për publikun e

gjerë dhe përmirësimin e situatës së identifikuar. Audituesit e KLSH-së kanë në

vëmendjen e tyre të shkruarin e gjetjeve në mënyrë të thjeshtë, të lexueshme dhe të

aksesueshme nga publiku i gjerë, duke konsideruar gjithmonë kërkesat e ISSAI 12 për

përgatitjen e raporteve të auditimit, ku komunikimi interaktiv që mundësohet nga

publikimi i raporteve dhe vendimeve të auditimit në faqen zyrtare të KLSH, apo kthimi

i përgjigjeve të ankesave të ndryshme të qytetarëve, e lehtëson këtë proces.

Gjithashtu, Strategjia e Zhvillimit të KLSH për periudhën 2018-2022 me moton

“KLSH shërbestar i qytetarit” ka si qëllim thelbësor informimin e publikut për

përdorimin me ekonomicitet, efektivitet dhe eficiencë të fondeve publike. Për

përmbushjen e këtij objektivi, KLSH është e angazhuar për rritjen e bashkëveprimit

me qytetarët me qëllim maksimizimin e vlerës së produkteve që ajo ofron, pra

raporteve të auditimit. Kuptimi i duhur i rekomandimeve të institucionit suprem të

auditimit është hapi i parë për garantimin e implementimit të tyre, dhe

përmirësimin e procedurave/sistemeve. Në vijim, Kontrolli i Lartë i Shtetit është

duke punuar në mënyrë të vazhdueshme nëpërmjet trajnimeve dhe grupeve të

punës të ngritura për rishikimin e rregulloreve, për përmirësimin e cilësisë së

raporteve të auditimit dhe opinioneve të dhëna mbi përputhshmërinë dhe

rregullshmërinë financiare të subjekteve të audituara, duke synuar përforcimin

bashkëveprues dhe gjithëpërfshirës me palët e interesit, nëpërmjet perceptimit të

veprimtarisë së institucionit nga publiku i gjerë.

Raporti i auditimit, mbështetur edhe në Strategjisë së Komunikimit të KLSH-së për

periudhën 2017-2019, Objektivi nr.1: Rritja e profilit publik të KLSH-së dhe e të

kuptuarit të misionit, vizionit dhe rolit të tij në shoqëri, për të forcuar besimin e

qytetarëve tek institucioni, nuk konsiderohet nga KLSH si përfundim i punës së saj,

por si pikënisje për identifikimin e problematikave në sektorin publik, me qëllim

përdorimin e këtyre informacioneve nga qytetarët dhe përfaqësuesit e

institucioneve publike, për të ndikuar në administrimin më të mirë të politikave

qeverisëse kundrejt përmirësimit të shërbimeve që u ofrohen qytetarëve.


74 Botime 2019

MARRËZIA E PPP-ve TONA


botuar në gazetën “Shqiptare”, më 16 korrik 2019.

Departamenti Amerikan i Shtetit publikoi të enjten datë 11 korrik raportin mbi

klimën e biznesit në botë për vitin 2019. Në pjesën për Shqipërinë, ndërsa vlerëson

kuadrin ligjor si tërheqës për investimet e huaja të drejtpërdrejta, raporti qorton

praktikat e deritanishme të ndjekura nga autoritetet tona, si edhe paaftësinë e

sistemit tonë të drejtësisë për t’i mbrojtur këto investime. Ai nënvizoi se

investitorëve e huaj tek ne përmendin si probleme të tyre në vijimësi (që nuk

zgjidhen) korrupsionin në gjykata dhe në administratën shtetërore, mungesën e

transparencës në prokurimet publike dhe zbatimin e dobët të kontratave. Raporti i

cilëson të 200 kontratat koncensionare të lidhura nga qeveria qendrore deri në fund

të vitit 2018, me formën e partneritetit publik-privat (PPP-një partneritet publik-

privat ndryshon nga kontrata klasike e koncesionit, pse nëse tek e dyta rreziku i

mbetet tërësisht privatit dhe shteti nuk angazhon para të taksapaguesve, por

thjesht jep një leje-koncesion- të shfrytëzimit të një pasurie publike, tek e para

rreziku ndahet dhe shteti paguan nga buxheti), si mjete që kanë pakësuar

mundësitë për konkurrencë reale mes investitorëve vendas dhe të huaj në garën

për fitimin e fondeve të shtetit shqiptar. Më parë, për programin e investimeve

madhore (sidomos në infrastrukturë) të qeverisë nëpërmjet kontratave PPP, kanë

shprehur shqetësimet dhe dhënë këshillat e rekomandimet e tyre institucione të

ndryshme vendase dhe të huaja. Në vend, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka kërkuar,

nëpërmjet kryetarit të tij Bujar Leskaj ndërprerjen e përkohshme të dhënies së

kontratave PPP, me qëllim realizimin e studimeve të thelluara të raportit kosto-

përfitime prej tyre. Banka e Shqipërisë ka kërkuar që Ministria e Financave dhe e

Ekonomisë të zbatojë standardet ndërkombëtare në raportimin dhe regjistrimin e

detyrimeve që lindin nga marrëveshjet PPP, duke i përfshirë detyrimet e tyre për

buxhetin e Shtetit në borxhin publik.

Fatos ÇOÇOLI


Fondi Monetar Ndërkombëtar ka reaguar në dy rrugë. Nëpërmjet përfaqësuesit të

zyrës së tij në Shqipëri, në prill 2018, duke kërkuar ndërprerjen e pranimit nga

qeveria të ofertave të pakërkuara të biznesit për kontratat PPP. Sikurse edhe me

gjetjet dhe rekomandimet e misioneve të tij në nëntor 2018, maj 2019, si dhe të

diskutimeve për Monitorimin e Dytë Pas-Programit të financimit të butë të Fondit

ndaj Shqipërisë 2014-2017, të publikuara më 3 korrik 2019. Në materialet e 3

korrikut 2019, FMN thekson: “Shqipëria përballet me boshllëqe të konsiderueshme

në infrastrukturë, në krahasim me vendet e ngjashme si ajo në rajon, të cilat

aktualisht po trajtohen përmes përdorimit të gjerë të PPP-ve. Më shumë se 200

projekte PPP (31% e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) të vendit, ose mbi 3.4

miliardë euro) janë kontraktuar, me rreth 15% të PBB-së në investim e sipër.

Megjithatë, PPP-të nuk janë të integruara mirë në kuadrin e përgjithshëm të

menaxhimit të investimeve publike, për të përfituar nga një proces i veçantë –

krahasuar me projektet e prokurimit tradicional- për vlerësimin e leverdishmërisë,

përballueshmërisë dhe rreziqeve. Në të njëjtën kohë, pagesat buxhetore vjetore të

projektuara për PPP-të (të financuara nga qeveria) po i afrohen tashmë kufirit të

ligjshëm të 5% të të ardhurave fiskale të vitit të kaluar”. (faqe 12 e raportit, në fund.

https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2019/07/03/Albania-Second-Post-

Program-Monitoring-Discussions-Press-Release-and-Staff-Report-47082). Ç’ duan të

thonë këto shqetësime të institucionit më të njohur dhe të besuar në botë për

mirëmenaxhimin e financave publike të një vendi? Duan të thonë se për PPP-të

shqiptare po afrohet vija e kuqe. Pra gati po cekim tavanin prej 5 për qind të të

ardhurave nga taksat dhe tatimet e vitit të kaluar, si pagesa vjetore të buxhetit tonë

të shtetit për të përballuar detyrimet nga PPP-të.

Pra, nuk mund të marrim përsipër kontrata të reja PPP, pse nuk do të kishim

mundësi pagimi nga buxheti i të gjithë shqiptarëve. Kjo tregon se marrëzia e këtyre

200 kontratave, të cilësuara tre ditë më parë si problematike nga Departamenti

Amerikan i Shtetit, të rekomanduara për ndërprerje apo përmirësim në

menaxhimin e tyre muaj e muaj më parë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, nga Banka e

Shqipërisë, nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, nga Banka Botërore e deri tek

Ambasada Amerikane në Tiranë, jo vetëm na kanë rrezikuar jo vetëm të ardhmen e

fëmijëve tanë, duke rënduar buxhetin e shtetit me taksa të reja te domosdoshme

për vitet që vijnë, për të përballuar pagesën e tyre. Përveç kësaj, sot ato na kanë

lënë edhe pa miell fare (pra pa mundësi nga buxheti i Shtetit), për të nënshkruar

ndonjë kontratë të re investimi PPP, që mund të jetë i domosdoshëm për vendin

https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2019/07/03/Albania-Second-Post-Program-Monitoring-Discussions-Press-Release-and-Staff-Report-47082

https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2019/07/03/Albania-Second-Post-Program-Monitoring-Discussions-Press-Release-and-Staff-Report-47082


76 Botime 2019

për muajt dhe vitet që vijnë. Këtë rezultat ka patur kjo bredhje si pulë kokëprerë e

drejtuesve të mëparshëm të ministrive tona të Financave dhe të Energjetikës pas

“magjisë” së koncesioneve me formulën partneritet publik-privat. Sikurse e thekson

Fondi Monetar Ndërkombëtar dhjetë ditë më parë, ministria jonë e Financave dhe

Ekonomisë duhet të luajë rolin e “portierit” të “derës” së PPP-ve (në anglisht “PPP’s

gatekeeper”), për të mos lejuar më autogola kaq të kushtueshëm për të ardhmen e

fëmijëve tanë. Qeveria duhet urgjentisht të miratojë ndryshimet në ligjin e

Koncesioneve dhe të Partneriteteve Publikë-Privatë, që krahas ndalimit të pranimit të

ofertave të pakërkuara nga biznesi, të sigurojë një drejtim më cilësor të investimeve

publike nëpërmjet tyre. Duke i mbrojtur financat publike, veçanërisht në fazën e

studimit të leverdishmërisë së këtyre kontratave, kaq të ndërlikuara dhe që kërkojnë

njohuri tejet specifike. Këto kontrata deri tani kanë rezultuar të rrezikshme, duke e

futur buxhetin e të gjithë shqiptarëve në detyrime për të financuar projekte

infrastrukturore me kosto nganjëherë të tejfryrë, deri në 200% (rasti i aksit rrugor

Vorë-Kashar që fatmirësisht u kthye mbrapsht nga qeveria), ose me shërbime të

dështuara ndaj popullatës (rasti i kontrollit mjekësor falas “Check-up”).

Eriola HOXHA


RISTRUKTURIMET E INSTITUCIONEVE PUBLIKE, NJË FATURË JO VETËM ME KOSTO FINANCIARE

nga Eriola HOXHA – Audituese, KLSH,


Proverbi i vjetër “Njerëzit janë pasuria më e çmuar” rezultoi i gabuar!

Të paktën për pjesën më të madhe të titullarëve të administratës shqiptare që

vetëm me një term fare të thjeshtë, një term modern të njohur me emrin

“Ristrukturim”, shpesh këtë “pasuri”, pra punonjësit e tyre, i shndërrojnë në kosto.

Kosto në buxhetin e shtetit nga ana financiare, në sistemin e drejtësisë nga

zvarritjet nëpër dyert e gjykatave, në mirëfunksionimin e punës nga largimet e

mijërave specialistëve, kosto në kohën që vendimi i një çasti “largim nga puna”

përkthehet në vite pritje për rikthim sërish. Dhe jo vetëm kaq por dhe kosto në

rehabilitimin emocional me statusin e ri si të papunë, që tashmë e gëzojnë mijëra

ish-nëpunës të administratës publike.

Ristrukturimi i institucioneve lindi si një model i ri organizimi dhe qeverisje në

kuadër të plotësimit të kritereve të vendosura nga Bashkimi Evropian për integrimin

dhe rritjen e kapaciteteve në administratën publike. Por çfarë fshihet në anën tjetër

të medaljes është pyetja që shpeshherë i drejtojmë vetes dhe njëri tjetrit, si qytetar

jo pak skeptikë dhe me të drejtë.

Kontrolli i Lartë i Shtetit, si institucioni më i lartë auditues për Institucionet Publike

ngre shqetësimin se si mund të ndërtohet një shërbim civil modern, i aftë për t’i

shërbyer qytetarëve dhe ekonomisë nëse do të vazhdojmë të përballemi gjithmonë

me ndryshime kaq të shpeshta të strukturave dhe punonjësve. Raportet audituese

flasin për problematika me risk të lartë në mirëfunksionimin e Institucioneve pasi

ajo që nis si ndryshim organike dhe që duhet të ketë për qëllim alokimin e gjithë

punonjësve për t’i përshtatur me organikën e re përfundon me shkarkimin e qindra-

mijëra punonjësve.


78 Botime 2019

Paradoksi vijon me punësimin e punonjësve me kontratë të përkohshme, si një

nevojë imediate për plotësimin e nevojave të punës, në një kohë që këto vakanca

dhe mangësi janë shkaktuar pikërisht nga vendimmarrja e largimit të specialistëve

me statusin e nëpunësve civil. Mekanizmat e justifikimit të këtyre shkarkimeve janë

të larmishme, duke nisur nga ndryshimi i përshkrimit të detyrave, ndryshimi i

kritereve apo kualifikimit që kërkon pozicioni i punës deri tek ndryshimi i emërtimit

të sektorit, drejtorisë apo departamentit, por që në thelb asgjë s’ka ndryshuar në

funksionet e tyre.

A është dhënë ndonjëherë shpjegim publik për arsyet përse ndodhin këto

Ristrukturime?

A është marr ndonjëherë masë kundrejt titullarëve që marrin këto vendime, kostoja

e të cilave rëndon në buxhetin e shtetit?

Sjellim në vëmendje se në një masë të konsiderueshme ish-punonjësit e shërbimit

civil që janë larguar nga puna me justifikimin e suprimimit të vendit të punës nga

ristrukturimi kanë fituar me vendim gjykate të formës së prerë për rikthim në punë

dhe pavarësisht kësaj, ripunësimi i tyre zgjat me vite listë-pritje, duke e rënduar

edhe më tej dëmin e shkaktuar në buxhetin e shtetit. Nga ana tjetër konstatohet se

kuadri jonë ligjor përjashton disa institucione apo pozicione nga ligji i shërbimit civil,

duke trajtuar në këtë mënyrë një kategori të caktuar punonjësish brenda

administratës me kod pune dhe kjo jo vetëm në personelin mbështetës, duke e

bërë dhe më të lehtë largimin dhe zëvendësimin e tyre të herëpashershëm me

punonjës të rinj. Me një llogaritje të thjeshtë dhe lehtësisht të kuptueshme, nga

buxheti i shtetit paguhen 2 punonjës për të njëjtin vend pune, ish-punonjësi i

larguar dhe punonjësi i punësuar rishtazi në vendin e tij.

KLSH në raportin e përcjellë në Kuvend për Zbatimin e Buxhetit të Shtetit për vitin

2017 ka konstatuar se vendimet gjyqësore të formës së prerë nuk raportohen dhe

nuk deklarohen si shpenzim në kundërshtim me nenin 61 të Ligjit Nr. 9936 datë

26.06.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, i

ndryshuar, duke krijuar në këtë mënyrë kushte për akumulimin e kamatë-vonesave

si pasojë e vonesave në shlyerjen e tyre, nënvlerësimin e shpenzimeve të vitit dhe

deficitit të vitit buxhetor, pagesën e tarifave përmbarimore si pasojë e

mosekzekutimit vullnetar të vendimeve dhe thyerje të radhës së shlyerjeve së tyre.

Efekti i pagesave të kryera nga Buxheti i Shtetit për vitin 2017 për largim të padrejtë

nga puna nëpërmjet llogarive të shpenzimeve operative vlerësohet në rreth 2

Eriola HOXHA


miliardë lekë, prej të cilave vlera prej 208 milionë lekë rezulton pagesë për ish-

punonjësit e Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve.

KLSH në raportet audituese përveç efekteve financiare që padyshim janë në vlera të

konsiderueshme, përcjell dhe një shqetësim tjetër jo të vogël për nga rëndësia.

Ristrukturimet e shpeshta kanë krijuar vakum, fshirje të gjurmëve institucionale dhe

praktikave administrative duke shkaktuar probleme domethënëse në funksionimin

e Institucioneve.

Padyshim këto ndryshime kanë dhe një anë tjetër negative në marrëdhëniet me

donatorët apo ndërkombëtarët të cilët investojnë dhe shpenzojnë miliona euro në

vit për trajnimet e punonjësve dhe bashkëpunimin me institucionet tona publike,

investime këto që nuk përkthehen në zhvillim dhe qëndrueshmëri të mëtejshme.

Padiskutim që gjithë kjo situatë kaotike reflektohet në cilësinë e shërbimeve publike,

në cilësinë e hartimit dhe zbatimit të politikave, në besueshmërinë ndaj organeve

publike dhe qeverisjes, në zhvillimin ekonomik të individëve në veçanti dhe të

vendit në përgjithësi.

Pavarësisht thirrjeve Evropiane dhe rekomandimeve të vazhdueshme të KLSH për

ndërtimin e një shërbimi civil modern, historia e viteve të fundit na ka treguar se

jemi ende pas dhe kemi ende shumë për të bërë. Kemi ende për të kuptuar se

detyra e shtetit nuk është të dominojë, detyra e shtetit është të shërbejë!


80 Botime 2019

KLSH DHE REGËTIMET E SKEMËS SË PENSIONEVE

422 mijë të punësuar nuk paguajnë kontributet! 182 milionë euro deficit të skemës fundosin buxhetin e shqiptarëve çdo vit



Në auditimin e tij të fundit pranë Institutit të Sigurimeve Shoqërore, institucioni i

auditimit më të lartë publik në vend, KLSH vëren se zbatimi i skemës së re të

pensioneve, të nisur që nga viti 2014, ka dështuar. Nëse, sipas Institutit Kombëtar

të Statistikave (INSTAT), numri i të punësuarve në vitin 2017 ka qenë 1 milion e 195

mijë, ndërsa sipas, ISSH numri i kontribuesve ka qenë 752 mijë, KLSH gjen se 442

mijë të punësuar nuk paguajnë kontributet e sigurimeve shoqërore! Kjo është e

rëndë. Strategjia për reformën radikale në pensione kërkonte, si objektiv madhor të

saj, uljen e deficitit të skemës së pensioneve për vitin 2018 në 1% të prodhimit të

brendshëm bruto të vendit. Duke qenë se ky prodhim është rreth 12 miliardë euro,

deficiti duhet të ishte 120 milionë euro. Në fakt, KLSH konstaton se deficiti i skemës

së pensioneve (pra subvencioni, paratë që për pensionistët duhet të kontribuojmë

të gjithë nga buxheti, jashtë pagesës së sigurimeve shoqërore) është sa një e pesta

e të ardhurave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, ose 5% e të gjitha parave të

buxhetit të Shtetit, ose 1.6% e prodhimit të brendshëm bruto të vendit. Pra 60%

shumë nga objektivi strategjik!. KLSH thotë se aktualisht në Shqipëri përfitojnë

pensione 621 mijë pensionistë dhe paguajnë kontribute 752 mijë kontribues.

Norma e varësisë së sistemit është 1,22 që do të thotë se 122 kontribues mbulojnë

100 pensionistë. Në Maqedoni ky raport është 2.3 (pra 230 kontribues, 100

përfitues), në Itali është 3.9 dhe në Gjermani 4.5. Nëse në Itali dhe Gjermani skema

e pensioneve del me fitim, tek ne të ardhurat e mbledhura nga kontributet e

sigurimeve shoqërore janë të pamjaftueshme për të mbuluar pensionet. Për

rrjedhojë, diferenca mbulohet nga buxheti i shtetit. Ka 29 vite që mbulohet ky

deficit, ose rreth 4 miliardë euro në gati tre dekada. Defiçitin kronik e “furnizon”

evazioni i lartë i kontributeve, për shkak të përqindjes së ulët të pjesëmarrjes së të

Fatos ÇOÇOLI


punësuarve në skemën e sigurimeve shoqërore. Një tjetër “furnizues” (ndoshta zë

vendin e parë në dëmin që sjell në skemë) e përbëjnë, sipas KLSH, deklarimet jo

reale të pagave mbi të cilat më pas llogariten kontributet e pensioneve. Ndoshta

mund të jenë 30 milionë euro që çdo vit i mungojnë skemës, për shkak të fshehjes

së nivelit real të pagës që punonjësi merr në sektorin privat, për të paguar më pak

detyrim ndaj shtetit. KLSH thotë së përveç këtyre, faktorë të tjerë në përkeqësimin

e skemës së pensioneve janë niveli i lartë i emigracionit, niveli i ulët i lindshmërisë

dhe plakja e popullsisë. Gjatë katër viteve të fundit kanë emigruar 152 mijë

persona, ku pothuajse të gjithë janë në moshë pune, ndërkohë që norma e

lindshmërisë ka ardhur në ulje nga viti në vit, duke pësuar një rënie prej 6.3% në

vitin 2018, krahasuar me një vit më parë. Norma e ulët e lindshmërisë dhe emigrimi

i të rinjve po ndikojnë në plakjen e popullsisë. "Nëse shohim shkallën e

zëvendësimit të pensioneve, e cila llogaritet si raport i pensionit mesatar me pagën

mesatare, ajo është në nivele të ulëta, që do të thotë se pensionistët përfitojnë një

pension shumë më të vogël sesa paga mesatare. Një pensionist rural që merr

pension familjar, përfiton një pension në vlerën e 11,3% të pagës mesatare në vitin

2017, e nëse merr pension pleqërie e përfiton në vlerën e 40% të pagës mesatare",

cilëson raporti i Kontrollit të Lartë të Shtetit. Duket se skema e pensioneve është në

regëtim të shpeshtë. KLSH i bie fort këmbanës së raportit shumë të ulët kontribues-

përfitues. Mesazhi i institucionit më të lartë të auditimit publik është i qartë. “Nëse

vazhdojnë këto nivele të ulëta të pjesëmarrjes, një përqindje e konsiderueshme e

popullatës nuk do të mund të përfitojë nga pensionet derisa të mbushin moshën 70

vjeç për të përfituar pension social". Me fjalë të tjera, me këtë evazion kaq të lartë

të detyrimeve për sigurimet shoqërore dhe me fshehjen kaq të madhe të nivelit real

të pagave në sektorin privat, do të vijë shpejt dita kur shteti ynë nuk do të jetë në

gjendje të paguajë pensionin për të moshuar përpara moshës 70 vjeçare! Kjo është

e frikshme.


82 Botime 2019

KLSH DHE SFIDA PËR MIRADMINISTRIMIN E TAKSAVE DHE TARIFAVE VENDORE

nga Niko NAKO – Kyeaudituese, KLSH,

botuar në gazetën “Telegraf”, më 20 korrik 2019.

Realiteti i drejtimit brenda pak javëve të pothuajse të 61 bashkive të vendit nga një

parti e vetme politike do të kërkojë mbikëqyrje të shtuar të Njësive të

Vetëqeverisjes Vendore. Lind domosdoshmëria që përgjegjshmëria e menaxhimit të

tyre të garantohet, po ashtu edhe llogaridhënia, në kushtet anormale të kostituimit

të këshillave bashkiake gati krejtësisht njëngjyrësh.

Financat e bashkive sot flasin për një qasje ku kryetarët e Bashkive, më shumë

presin nga fondet e qeverisë qendrore, se sa punojnë për të shtuar ato ekzistuese

që kanë dhe për të gjetur burime të tjera të ardhurash, nga vënia në eficiencë e

pasurive që u janë dhënë. Vetë sistemi i taksave dhe tarifave vendore kërkon një

reformim, si pjesë e rëndësishme e zbatimit të Reformës Territoriale dhe

Administrative. Nga ana e saj, kjo reformë nuk po jep frytet e duhura, në drejtim të

shtimit të të ardhurave, si dhe të mirë menaxhimit të aseteve dhe burimeve

ekonomike që u janë vënë në dispozicion të 61 bashkive.

Nga auditimet që kemi kryer, kemi konstatuar se administrimi i taksave dhe të

ardhurave të veta nga bashkitë reflekton mangësi të mëdha, për të cilat si KLSH kemi

rekomanduar vëmendje të shtuar për përmirësim të treguesve financiarë të njësive të

vetëqeverisjes vendore. Në 36 Bashkitë e audituara për vitin 2018, audituesit tanë

kanë vërejtur nivele të larta të borxhit tatimor, prej 2,791,193 mijë lekë (ose 22.8

milionë euro) dhe fatura të palikujduara në shumën 10,491,193 mijë lekë (ose 85

milionë euro), gjë që dëshmon për një situatë financiare të bashkive tejet

problematike, me pikëpyetje të mëdha për të ardhmen e tyre të qendrueshme.

Audituesit tanë kanë vërejtur po ashtu pasaktësi të vlerës reale të detyrimeve fiskale

të pashlyera, në mungesë të transferimit të të drejtave nga ish-komunat në bashki, si

dhe mosndjekje e procedurave tatimore ligjore për arkëtimin e tyre.

Niko NAKO


Tabelë me të dhëna për faturat e palikujduara dhe borxhin tatimor për 36

Bashkitë e audituara, për të cilat auditimi ka përfunduar në vitin 2018.

Nr. Emërtimi

i Bashkive

Fatura të pa likujduara

në 000/ lekë

Borxhi Tatimor

në 000/lekë

1 Bashkia Kamëz 504,748 335,035

2 Bashkia Rrogozhinë 54,596 101,445

3 Bashkia Përrenjas 11,681

4 Bashkia Vlorë 369,943 244,945

5 Bashkia Belsh 12,780 75,048

6 Bashkia Kuçovë 147,775 50,946

7 Bashkia Lezhë 460,000 154,404

8 Bashkia Lezhë ish-komunat – 18,963

9 Bashkia Lushnjë 203,308 460,870

10 Bashkia Fier 152,107 143,035

11 Bashkia Mallakastër 10,540

12 Bashkia Konispol 93,395 35,460

13 Bashkia Këlcyrë 1,185 37,803

14 Bashkia Korçë 96,156 188,143

15 Bashkia Dibër 160,840 23,178

16 Bashkia Kolonjë 131,367 31,911

17 Bashkia Pustec 6,191 3,623

18 Bashkia Poliçan 18,307 17,923

19 Bashkia Vau -Dejës 140,083 24,155

20 Bashkia Maliq 17,317 41,207

21 Bashkai Has 45,000 24,204

22 Bashkia Malësi e Madhe 240,000 73,418

23 Bashkia Gjirokastër 6 40,900

24 Bashkia Memaliaj 24,510

25 Bashkia Përmet 11,158 14,879

26 Bashkia Mirditë 142,476

27 Bashkia Vorë 12,303 124,000

28 Bashkia Shijak 1,700 20,698

29 Bashkia Pogradec 405,424

30 Bashkia Selenicë 64,315 260,000


84 Botime 2019

31 Bashkia Elbasan 176,106 245,000

32 Bashkia Devoll 14,572

33 Drejtoria e Përgjithshme e Taksave dhe Tarifave Vendore, Bashkia Tiranë

7,700,000

GJITHËSEJ 3,735,883 10,491,193

Shënim: Burim i të dhënave nga secila bashki dhe Raportet Përfundimtare të

Auditimit të KLSH.

KLSH ka kërkuar një strategji sektoriale për vënien nën kontroll të nivelit të borxhit

në bashkitë më problematike dhe uljen e tij përmes konsolidimit fiskal në nivel

bashkie. Një pjesë e bashkive janë në faza të konsolidimit të strukturave të

brendshme, të shtrirjes së shërbimeve të munguara në gjithë territorin e tyre. Edhe

pse po mbushen dy vjet nga miratimi i Ligjit nr. 68/2017 datë 27.04.2015 “Për

financat e Vetëqeverisjes Vendore”, puna po çalon në krijimin e burimeve

financiare e njerëzore të bashkive, çka në të vërtetë nevojitet për shërbime më të

mira vendore, veçanërisht në përmirësimin e infrastrukturës, zbatimin e projekteve

të reja, shërbimeve sociale, etj. Në kuadrin e reformës së sistemit tatimor dhe

zgjerimit të kompetencave për bashkitë, nga pushteti vendor mblidhen rreth 20 lloj

taksash dhe tarifash. Ndër më kryesoret përmendim: taksa mbi pasurinë (ndërtesat

dhe tokës bujqësore), taksa mbi kalimin e pronësisë, taksa e ndikimit në

infrastrukturë, taksa e regjistrimit të automjeteve, taksa për zënien e hapësirave

publike, tarifa e pastrimit, taksa e truallit, taksa e tabelës dhe reklamës, tarifa e

shërbimit (pastrimit, ndriçimit dhe gjelbërimit), etj.

Ajo që kemi konstatuar nga auditimet e ushtruara në Njësitë e Vetëqeverisjes

Vendore është mungesa e planifikimit të drejtë të të ardhurave. Vihen re rezerva të

ndjeshme në planin që bashkitë bëjnë për disa lloj taksash e tarifash vendore, duke

mos mbajtur parasysh as realizimin e vitit të mëparshëm. Nuk ka procedura të

shkruara për ndjekjen e debitorëve të periudhave të mëparshme, dhe në shumë

raste nuk ka një transferim të saktë të listës së këtyre debitorëve gjatë procesit të

transferimit të kompetencave nga ish komunat drejt bashkive. Problemi i borxhit

tatimor edhe për njësitë e vetëqeverisjes është sensitiv, pavarësisht mungesës së

një shifre të saktë për të mundësuar rritjen e sensibilizimit për këtë lloj

problematike.

Në disa bashki nuk është ndërtuar një sistem i informatizuar dhe cilësor me qëllim

që të sigurojë administrim të drejtë të të ardhurave dhe të mundësojë siguri të

Niko NAKO


mjaftueshëm operacionale për trajtim të njëjtë të subjekteve objekt të taksave dhe

tarifave vendore.

Audituesit e KLSH kanë konstatuar se pas kryerjes së reformës administrative dhe

kalimit të aktivitetit të bizneseve në Bashkitë të mëdha nga punonjësit e ish-

Komunave, nuk është bërë dorëzimi i detyrës dhe listat apo dosjet e bizneseve me

proces verbal.

Pra, nuk janë dorëzuar me inventar, dosjet e bizneseve, regjistrat e tatimpaguesve,

pasqyra e debitorëve të krijuar sipas viteve, llojit të aktivitetit, detyrimet dhe

arkëtimet, veçanërisht debitorët e taksës së tokës të cilët nuk disponohen me lista

emër për emër, detyrimi dhe pagesa për secilin vit, të cilët zëne një volum të madh

pune (edhe kur janë dorëzuar janë dorëzuar në total). Nga auditimet e kryera, kemi

vërejtur se dokumentacioni për pagesën e taksës së tokës dhe taksat e bizneseve në

njësitë administrative, aktualisht nuk ndodhet në Bashki, por në njësitë

administrative përkatëse, veprime këto në kundërshtim me kërkesat e VKM nr. 510,

datë 10.06.2015 “Për miratimin e procedurave për transferimin e të drejtave dhe

detyrimeve, personelit, aktiviteteve dhe çdo dokumentacion tjetër zyrtar në njësitë

e qeverisjes vendore, të prekura nga riorganizimi administrativo-territorial”,

Urdhrin e Ministrit të Financave nr. 47, datë 30.06.2015 “Për procedurat e mbylljes

së llogarive të njësive të qeverisjes vendore që do të shkrihen” dhe Udhëzimi i

përbashkët i ministrit për çështjet vendore dhe Ministrit të Financave nr. 3237, datë

16.07.2015 “Për procedurat, afatet kohore, standardet dhe kriteret e plotësimit të

dokumentacionit të nevojshëm, për riorganizimin administrativo-territorial”.

Gjithashtu, kemi konstatuar se disa bashki në regjistrat e kontabilitetit nuk i kanë të

pasqyruara vlerat e debitorëve për këtë taksë, veprim në kundërshtim me ligjin nr.

9228, dt. 29.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat financiare” dhe me

Udhëzimin e Ministrisë Financave nr. 8, datë 09.03.2018 “Për Paraqitjen e

Pasqyrave Financiare në Njësitë e Qeverisjes Përgjithshme ” Ende pse disa bashki

strukturën e tatimeve e kanë të organizuar në shkallë drejtorie, sektori apo zyre,

bashkia ka në organikë edhe 1 punonjës, i cili ndjek taksat, por inspektorët e

taksave në Njësi varen dhe raportojnë tek administratori (kryetari i bashkisë), në

vend që të kenë vartësi dyfishe, edhe nga Drejtori apo Përgjegjësi i Sektorit të

Taksave në bashki. Kështu, punonjësit e taksave në njësitë administrative të

Bashkisë Gramsh, edhe pse nuk e kanë në kompetence, kanë nxjerrë njoftim-

vlerësimet tatimore ndaj subjekteve juridike/fizike, etj. Një problem i mprehtë

është se, edhe pse pothuajse të gjitha bashkitë kanë krijuar njësitë e auditimit të


86 Botime 2019

brendshëm publik me 1 deri në 3 punonjës, ende këto njësi nuk po përqendrohen

tek rritja e eficiencës së zyrës së taksave, me qëllim rritjen e të ardhurave tatimore

si nga taksat dhe tarifat vendore, pasi mos realizimet e theksuara të këtyre të

ardhurave nga mjaft bashki po sjellin një disbalancim të fortë të buxhetit vendor.

Për përmirësimin e gjendjes dhe rritjen e nivelit të arkëtimit të taksave dhe

tarifave vendore në Bashkitë e audituara, nga KLSH janë dhënë rekomandime

konkrete si më poshtë:

Bazuar në nenin 70 pika 3 “E drejta për të nxjerrë njoftimin e vlerësimit tatimor”, të

Ligjit nr. 9920, datë 19.05.2008 “Për Procedurat tatimore në Republikën e

Shqipërisë”, i ndryshuar, KLSH ka rekomanduar që të nxirren njoftim vlerësimet

tatimore për debitorët dhe të ndiqen rrugët e mëposhtme:

1-T’u ridërgohen bankave urdhrat e bllokimit të llogarive në banka, bazuar në

nenin 90, të Ligjit nr. 9920, datë 19.05.2008 “Për Procedurat Tatimore në

Republikën e Shqipërisë”, duke shtuar edhe debitorët e taksave te ish komunave.

2-T’i dërgohen Drejtorisë Rajonale të Transportit, kërkesa për vendosjen e barrës

siguruese (për mjetet) dhe Zyrës Vendore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme

(për pasuritë e paluajtshme), bazuar në nenin 91 të Ligjit nr. 9920, datë 19.05.2008

”Për Procedurat Tatimore në Republikën e Shqipërisë”. i ndryshuar.

3-Për subjektet të cilët nuk kanë paguar detyrimet tatimore në afat, të aplikohet

llogaritja e gjobës në masën 0,06% të shumës së detyrimit të papaguar për çdo ditë

gjatë së cilës pagesa nuk është kryer, por jo më tepër se 365 ditë (gjobë), bazuar në

nenin 114, të Ligjit nr. 9920, datë 19.05.2008, “Për Procedurat tatimore në

Republikën e Shqipërisë” të ndryshuar, me Ligjin nr. 164/2014, datë 15.12.2014.

4- Edhe pas njoftimeve zyrtare, nëse bizneset nuk pranojnë të paguajnë detyrimet

ndër vite, nga Bashkia (Sektori i Taksave dhe Drejtoria Juridike), pasi të merren

masat administrative apo sekuestro, të bëhet kallëzim penal, bazuar në Kodin

Penal, miratuar me Ligjin nr. 7895, datë 27.01.1995 me ndryshimet e mëvonshme,

neni 181 “Mospagimi i taksave dhe tatimeve”.

5- Sektori i Taksave në bashkëpunim me Njësitë Administrative të audituara, të

evidentojnë listat emërore të debitorëve në mënyre elektronike dhe te printuar

dhe, në zbatim të udhëzimit plotësues të Ministrisë Financave nr. 01, datë

17.01.2019 “Për zbatimin e buxhetit të vitit 2019”, pika 98, ku përcaktohet se: Të

gjitha Njësitë e vetëqeverisjes vendore të marrin masat e nevojshme për zbatimin e

Niko NAKO


kërkesës ligjore,për njoftimin paraprak të detyrimit tatimor të miratuar me vendim

të Këshillit Vendor,për gjithë tatimpaguesit (tatimpaguesit familjarë dhe bizneset,në

territorin përkatës), të njoftojnë nëpërmjet postës familjarët të cilët nuk kanë

paguar detyrimet për taksën e tokës, tarifën e pastrimit, ndriçimit, banesave dhe

gjelbërimit.

6-Bashkitë të cilat nuk kanë lidhur një aktmarrëveshje me Ujësjellësit sh.a, për

pagesën e taksave vendore, nëpërmjet vendimmarrjes në Këshillat Bashkiake të

mundësojnë realizimin e lidhjes së një marrëveshje, në të cilën Ujësjellësi sh.a. të

përcaktohet si agjent tatimor për arkëtimin e taksave vendore së bashku me faturat

e ujit të pijshëm,bazuar në Ligjin nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave

vendore” i ndryshuar, neni 5 shkronja (ii), neni 7,të Ligjit nr. 9920,datë 19.05.2008

“Për Procedurat Tatimore” i ndryshuar, pikës 7.1 të UMF nr. 24, datë 02.09.2008

“Për Procedurat Tatimore” i ndryshuar, marrëveshje e cila do të rriste arkëtimin e

taksave vendore dhe do rigjenerojë të ardhura shtesë për Bashkitë.

7-Njësitë e auditimit të brendshëm publik në bashkitë të auditojnë në mënyrë

permanente organizimin dhe funksionimin e zyrave të taksave.

8-KLSH në rekomandimet e dërguara në Bashkive ka vendosur edhe një

rekomandim konkret ku konsiston në atë që, Kryetari i Bashkisë, në mbledhjen e

radhës të Këshillit Bashkiak, të analizojë Raportin Përfundimtar të Auditimit të kryer

në Bashki, duke evidentuar të gjitha shkeljet dhe rekomandimet e dhëna nga KLSH

për analizimin e përgjegjësive të personave përkatës dhe marrjen e masave për

zbatimin e rekomandimeve dhe përmirësimin e punës në të ardhmen. Kjo, bazuar

në kërkesat e Ligjit nr. 68/2017, datë 27.04.2017 “Për financat e vetëqeverisjes

vendore”, Neni 50-Auditimi i jashtëm, pika 5 përcaktohet se “Për të gjitha raportet e

auditimit të jashtëm, të kryera nga Kontrolli i Lartë i Shtetit apo auditues të tjerë

ligjorë, kryetari i njësisë së vetëqeverisjes vendore përgatit një plan veprimi për

zbatimin e rekomandimeve të raportit të auditimit dhe raporton rregullisht në

këshillin e njësisë për progresin në zbatimin”.

Në realitetin e ri të krijuar, KLSH vijon të jetë e përkushtuar në përmirësimin e

financave vendore të bashkive të reja, si kusht i domosdoshëm për të ulur borxhin

në rritje të njësive vendore dhe për të shtuar dhe përmirësuar cilësisht shërbimet

ndaj qytetarëve,por ka vend për rishikimin e kompetencave të Njësive

administrative të cilat janë mjaft të cunguara duke u “lidhur”duart për

vendimmarrje të administratorëve të Njësive (Njësitë administrative kanë

trashëguar kufijtë territoriale të ish-komunave), pasi bazuar në Ligjin nr. 139/2015,


88 Botime 2019

dt. 17.12.2015 “Për vetëqeverisjen vendore”, neni 66 “Detyrat e administratës së

njësisë administrative: Administrata e njësisë administrative.

Administrata e njësisë administrative kryen këto detyra:

- shërbimin për të gjitha procedurat administrative në kompetencën e

bashkisë;

- mbikëqyr territorin për zbatimin e ligjit në të gjitha fushat në kompetencën

e bashkisë dhe njofton strukturat kompetente të bashkisë në rast të

konstatimit të veprimeve në kundërshtim me ligjin;

- mbështet punën e strukturave kompetente të bashkisë;

- bazuar në vendimmarrjen e kryetarit të bashkisë, mund të administrojë

parqet, lulishtet dhe zonat e gjelbëruara;


tregjet publike;


këndet e lojërave, terrenet sportive, bibliotekat, shtëpitë dhe klubet e rinisë;

- 7. përgatit dhe i propozon kryetarit të bashkisë planin për investimet nën

juridiksionin e saj territorial, si dhe mbikëqyr, pas miratimit, zbatimin e tyre,

sipas ligjit;

- propozon, sipas ligjit, emërtimin e rrugëve, shesheve, institucioneve dhe

objekteve që janë nën juridiksionin e saj territorial;

- mbështet, koordinon dhe mbikëqyr veprimtarinë e kryetarëve e të kryesive

të fshatrave;

- i propozon kryetarit të bashkisë dhënien e titujve të nderit dhe stimujve për

personat nën juridiksionin e saj territorial;

- propozon marrjen e nismave në dobi të komunitetit me mundësi të

barabarta dhe përfitime nga të gjithë brenda juridiksionit të saj territorial;

- kryen çdo funksion tjetër të deleguar nga kryetari i bashkisë.

Gjykoj se është e domosdoshme qe më shumë informacion dhe opinione duhet të

japin në mediat vizive dhe të shkruara të vendit për taksat dhe tarifat vendore,

sidomos ekspertet e Ministrisë së Financave, Drejtorisë së Përgjithshme të

Niko NAKO


Tatimeve, drejtoritë apo zyrat e taksave të pushtetit vendor, OJQ-të, etj. Mediat

dhe opinionistët kanë 3 muaj që kanë pushtuar ekranet e TV dhe prodhojnë vetëm

politikë për zgjedhjet lokale dhe asnjë nuk flet për nivelin e realizimit të të

ardhurave, për thirrjen bizneseve dhe qytetarëve për pagimin e taksave, si një nga

kolonat ku mbështetet organizimi dhe funksionimi i shtetit në demokraci.

Shënim: Problematika e këtij shkrimi shpreh opinionet individuale dhe jo zyrtare të

KLSH-së.


90 Botime 2019

KLSH: STOP ABUZIMEVE ME ILAÇET PËR QYTETARËT!



Miratimi i Ligjit të Barnave në vitin 2014 i parapriu reformës në shërbimin

farmaceutik. Kjo reformë kërkon mënyrën më efektive të sigurimit të barnave nga

importi dhe rregullimit të tregut të brendshëm farmaceutik. Kërkesat kryesore të

qytetarëve për ilaçet orientohen tek nevoja e uljes së çmimit të tyre, si mundësi për

t’i marrë edhe ata qytetarë me të ardhura të pakta, por edhe tek garantimi i cilësisë

dhe sigurisë së barnave. Jo rrallë herë qytetarët janë ankuar për ilaçe të skaduara

ose me efekt shërues shumë më të dobët se sa i klasifikon receta e mjekut. Për të

matur realizimin e këtyre kërkesave nga politikat qeveritare të fushës, Kontrolli i

Lartë i Shtetit përfundoi kohët e fundit auditimin e performancës me temë “Cilësia

dhe siguria e barnave në rrjetin e hapur farmaceutik dhe në shërbimin spitalor”.

Audituesit e KLSH vërejtën mungesën e gjurmimit të barnave përgjatë gjithë

zinxhirit të qarkullimit të tyre deri tek konsumatori shqiptar. Ata konstatuan po

ashtu mungesën e akreditimit të laboratorit të Agjencisë Kombëtarë të Kontrollit të

Barnave dhe Pajisjeve Mjekësore, si dhe të investimeve në pajisjet e tij. Nga ana

tjetër, KLSH konkludoi se ka edhe mungesë të theksuar të plotësimit të kuadrit

rregullator dhe përafrimit të tij, sipas direktivave të BE-së, me impakt të qartë

negativ në cilësinë dhe sigurinë e barnave që qarkullojnë në Shqipëri. Ligji për

barnat i vitit 2014 përcaktonte se kompani farmaceutike të Ballkanit mund të

tregtonin medikamente në Shqipëri, vetëm në rastet kur ato eksportoheshin në një

vend të Bashkimit Evropian, pra pasi kishin kaluar filtra të kontrollit të cilësisë sipas

standardeve të BE-së. Por pa kaluar ende një vit nga hyrja në fuqi e ligjit të ri të

barnave, pra në vitin 2015, Ministria përkatëse çon propozimin dhe Kuvendi

miraton ndryshime të nenit 12 të ligjit, duke u mjaftuar vetëm me detyrimin që

barnat e importuara nga vendet e Ballkanit të kenë regjistrim lokal në vendin e

origjinës. Kjo nënkupton që qeveritarët tanë kanë pranuar që të importohen barna

me një nivel më të ulët të filtrave të kontrollit për garantimin e cilësisë dhe sigurisë

Fatos ÇOÇOLI


së tyre, nga ato të Bashkimit Evropian. Dhe kuptohen arsyet abuzive pse e kanë

pranuar! KLSH thekson në raportin e auditimit se mungesa e objektivave strategjikë

për shërbimin farmaceutik në vend, ka bërë që politikat e ndërmarra nga qeveria

për këtë sektor të mos jenë efektive në drejtim të garantimit të cilësisë dhe sigurisë

së barnave. Ndërkohë, heqja e detyrimit ligjor për importin e medikamenteve të

prodhuara në vendet e Ballkanit, "që ato të qarkullojnë në një nga vendet e BE",

duke u mjaftuar vetëm që të ato të kenë regjistrim lokal në vendet e origjinës, e

kanë ekspozuar qytetarin shqiptar ndaj barnave të cilat vijnë nga vende që nuk kanë

standardet e BE-së. Nga ana tjetër, Agjencia Kombëtare e Kontrollit të Barnave dhe

Pajisjeve Mjekësore, si një institucion përgjegjës për garantimin e cilësisë dhe

sigurisë së barnave vijon të mos bëjë certifikimin dhe akreditimin e laboratorit të saj

të analizave. Madje ajo bën thjesht diçka më shumë se një të dhjetën e analizave që

duhet të bëjë! Vetëm për periudhën 2017-2018, kjo agjenci ka analizuar 12% të

barnave që duheshin analizuar. Sistemi i gatishmërisë ndaj rreziqeve të barnave

(farmakovigjilenca) është pothuajse inekzistent në veprimtarinë e agjencisë, duke

mos patur fare ndikim në garantimin e sigurisë së barnave në vend. KLSH thotë se

shërbimet farmaceutike pranë spitaleve vazhdojnë të jenë të pa-akredituara dhe në

kushte jo optimale, përsa i përket praktikave të mira të ruajtjes dhe qarkullimit të

barnave. Spitalet publike vijojnë të akumulojnë barna jashtë afatit të skadencës, si

rezultat i planifikimeve të gabuara dhe keqmenaxhimit të tyre. Cilësia dhe siguria

barnave mbeten ende ndër shqetësimet kryesore të qytetarëve shqiptarë dhe një

problem i vazhdueshëm i sistemit shëndetësor tek ne. Perceptimi i qytetareve është

që cilësia dhe siguria e ilaçeve që marrin është e pa garantuar nga institucionet

përgjegjëse. Audituesit e KLSH rekomandojnë me forcë që të plotësohet dhe

përafrohet kuadri rregullator sipas direktivave të BE-së. Të garantohet zbatimi i tij

nga Ministria përgjegjëse për shëndetësinë. Agjencia Kombëtare e Kontrollit të

Barnave dhe Pajisjeve Mjekësore duhet urgjentisht të fuqizojë inspektimin dhe

kapacitetet e laboratorit të saj. KLSH kërkon që institucionet shtetërore përgjegjëse

të kryejnë planifikim të saktë të nevojave spitalore për barna, duke shmangur

krijimin e stokut të barnave të skaduara dhe evituar rritjen e mundësisë për t’i

vendosur ato në rrjetin e hapur farmaceutik, përkundrejt përfitimeve abuzive të

disa palëve, në këtë lojë të shëmtuar dhe me pasoja për jetën e pacientëve dhe

qytetarëve që blejnë në tregun privat farmaceutik.


92 Botime 2019

(MOS)REHABILITIMI I TË PËRNDJEKURVE POLITIKË

nga Xhesika XHUVELI – Audituese, KLSH,


Kanë kaluar pothuaj 30 vjet nga rrëzimi i diktaturës në Shqipëri dhe shumë pak

është bërë deri sot për rehabilitimin e ish të përndjekurve politikë. Sot drejtësi e

vonuar është drejtësi e mohuar. Kjo padrejtësi thellohet edhe më tej kur sheh se

fondi i miratuar për dëmshpërblimin e kësaj shtrese shoqërore përgjysmohet nga

viti në vit. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka trajtuar në raportet e auditimit problematikat

e shumta që ka pasur fondi për dëmshpërblimin e kësaj shtrese duke lënë

rekomandime të shumta për përmirësimin e situatës. Sipas Institutit të ish të

Përndjekurve Politikë, gëzojnë statusin e ish të përndjekurit 42.772 persona, ndërsa

sipas Institutit të Studimit të Krimeve të Komunizmit kjo shifër pretendohet të jetë

dy herë më e lartë. Shteti shqiptar i ka sot borxh kësaj shtrese rreth 32 miliardë

lekë. Por ky nuk është detyrimi final ndaj ish të përndjekurve politikë, pasi nga

Ministria e Drejtësisë pretendohet se ka akoma rreth 300 dosje të kategorisë

parësore dhe rreth 24,000 dosje të kategorisë joparësore, të cilat presin të

shqyrtohen në rrugë administrative. Deri në vitin 2018 është miratuar

dëmshpërblim për rreth 7.524 dosje çka na bën të kuptojmë se mund të flitet për

trajtimin e më pak se 30% të totalit të dosjeve.

Procesi i shlyerjes së dëmshpërblimeve të miratuara ndër vite, ka ecur me hapa

tejet të ngadaltë. Fondi i miratuar ndër vite që prej 2009 ka variuar në një interval

nga 1.4 miliardë lekë në 3.1 miliard lekë. Deri në fund të vitit 2018 shteti ka shlyer

detyrimet e njohura ndaj kësaj shtrese në vlerën 18.45 miliardë lekë. Ky fond ka

pasur një vlerë mesatare miratimi dhe realizimi prej 2 miliardë lekë. Nëse fondi i

miratuar vjetor për ish të përndjekurit politik do të mbante ritmin e viteve të fundit

me një përllogaritje të thjeshtë kupton se, vetëm për likuidimin e detyrimit të

njohur tashmë dhe të papaguar prej 32 miliardë lekë do të duhen 16 vjet.

Xhesika XHUVELI


Ndryshimet e herë pas hershme në disa nga nenet më të rëndësishme të Ligjit

nr.9831, datë 11.12.2007, “Për dëmshpërblimin e ish të dënuarve politikë të

regjimit komunist”, të pa shoqëruara me hartimin dhe miratimin e akteve

nënligjore përkatëse në periudha të gjata kohore, e kanë ndërlikuar edhe më tej

këtë proces, duke krijuar konfuzion dhe vonesa të panevojshme.

Mungesa e bashkëveprimit institucional midis institucioneve shtetërore që janë të

përfshira në implementimin e këtij ligji Ministria e Drejtësisë, Ministria e

Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, Ministria e Financave dhe Ekonomisë ka

ndërlikuar edhe më tej procesin, duke cenuar performancën e tij. Sot mungon një

databazë qendrore e aksesueshme nga publiku dhe të interesuarit, e cila në kuadër

të programeve të transparencës së këtyre institucioneve si dhe rritjes së

performancës, do të duhej të përmbante informacion të plotë mbi statusin e

dosjeve, llogaritjen e saktë të dëmshpërblimit, ndarjen e kësteve, mangësitë në

dokumentacion, përfituesit dhe linjën e trashëgimisë etj.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë thotë se organet e pushtetit publik, në

përmbushje të detyrave të tyre, duhet të respektojnë të drejtat dhe liritë themelore

të njeriut, si dhe të kontribuojnë në realizimin e tyre. Duket se kontributi i këtyre

institucioneve ka qenë minimal në përmbushjen e këtij detyrimi kushtetues.

Të gjithë jemi të vetëdijshëm se ky problem është shumë i madh, se mundësitë janë

të kufizuara dhe buxheti i shtetit gjendet në pamundësi për ta shpërndarë

detyrimin e njohur ndaj ish të përndjekurve brenda një viti buxhetor. Askush nuk e

pret këtë, askush nuk pret që ky problem të zgjidhet sot, sepse është problem i

krijuar në gjysmë shekulli diktaturë i zvarritur për pothuaj 30 vjet me radhe pa një

trajtim serioz dhe i shpërndarë në mënyrë të panevojshme në 3 ministri, të cilat jo

gjithmonë gjejnë gjuhën e përbashkët me njëra tjetrën për të bërë më të mirën për

këtë shtresë. Megjithatë gjithkush pret që nga viti në vit të përmirësohet diçka në të

gjithë këtë rrëmujë institucionale dhe sociale.

Kontrolli i Lartë Shtetit, në Raportet e Zbatimit të Buxhetit të Shtetit, në kuadër të

rivendosjes së drejtësisë dhe dinjitetit shoqëror të kësaj shtrese, si dhe krijimit të

kushteve favorizuese për riintegrimin shoqëror të tyre, bazuar në lidhjen e fortë

historike që ekziston midis pronave që privatizohen sot, me shtresën e ish të

përndjekurve politikë ka rekomanduar dhe propozuar ndryshime ligjore qysh nga

viti 2013, që krahas planifikimit buxhetor të përvitshëm për shpërndarje


94 Botime 2019

dëmshpërblimi për këtë shtresë, të shtohet edhe një burim i dytë financimi që vjen

nga të ardhurat nga privatizimi, e konkretisht jo më pak se 20% e kësaj vlere.

KLSH ka rekomanduar gjithashtu indeksimin me normën e inflaicionit të pagesave të

këtij “borxhi pa interes”, që qeveria i ka ish të përndjekurve politikë, në mënyrë që

të sigurohet mbrojtja e interesave të kësaj shtrese vulnerabël të shoqërisë

shqiptare.

KLSH me qëllim rritjen e performancës së menaxhimit të fondit të ish të

përndjekurve politikë ka rekomanduar që menaxhimi i të gjitha fazave të procesit të

shpërndarjes së dëmshpërblimeve të përqendrohet në një institucion të vetëm, si

dhe shumë rekomandime të tjera edhe më teknike.

Sot lajmi i keq nuk është vetëm se për këto rekomandime nuk është bërë asgjë, por

se edhe vet fondi i miratuar për dëmshpërblimin e ish të përndjekurve politikë, i cili

ka qenë mesatarisht 2 miliardë lekë në vitet e fundit, në buxhetin e vitit 2018 dhe

2019 pothuajse është përgjysmuar në rreth 1 miliardë lekë, duke bërë që edhe vet

borxhi i njohur prej rreth 32 miliardë lekësh, të kërkojë një afat likuidimi prej 32

vjetësh, të mjaftueshme këto për mos rehabilitimin e kësaj shtrese shoqërore.

Është e paqartë se mbi ç’ bazë është bërë planifikimi buxhetor për këtë fond nga

Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, i rezultuar me përgjysmim fondi,

kur vetëm gjatë vitit 2018 është miratuar dëmshpërblim me vendim të Këshillit të

Ministrave për 142 dosje të reja.

Një pjesë e shoqërisë së sotme, në përpjekje jo të sinqertë për të harruar të

kaluarën, e konsideron si barrë faturën financiare që po dëmshpërblehet duke lënë

në harresë kontributin e kësaj shtrese në të kaluarën si dhe pasojat aktuale të

parikuperueshme të vendimmarrjes komuniste.

Kjo shtresë ndeshet përditë me një indiferencë të dukshme dhe mungesë vullneti

politik e shtetëror. Ky proces i keq menaxhuar ndër vite ka nevojë sot të trajtohet

në thelb nga një frymë e re në qasjen ndaj rehabilitimit të ish përndjekurve politikë

të regjimit komunist, ka nevojë për koordinim eficient ndërmjet institucioneve

shtetërore dhe për transparencë me publikun, dhe grupet e interesit.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH KËRKON FOKUSIM NË PROGRAMET SOCIALE TË STREHIMIT



Në ditët e fundit, Kontrolli i Lartë i Shtetit përfundoi auditimin e performancës me

temë “Efektiviteti i Programeve Sociale të Strehimit”, i kryer në disa nga bashkitë

kryesore të vendit, si në Tiranë, Korçë, Shkodër, Vlorë dhe në Ministrinë e

Financave dhe Ekonomisë. Audituesit e KLSH sollën një shumatore të përvojave

evropiane mbi banesat sociale, të sintetizuar në dy modele kryesore. Në të parin,

vendet me traditë të gjatë në programet sociale të strehimit kanë zhvilluar

mekanizma inovativë, duke krijuar bashkëpunim me sektorin privat, me qëllim

strehimin e më të varfërve, ndërsa vendet me traditë modeste në programet

sociale të strehimit, ku fondet publike janë edhe më të kufizuara, janë angazhuar

drejt shtresave më nevojtare. Në rastin e Shqipërisë, audituesit konstatuan se

skema e banesave sociale është një ndërthurje mes modelit të kategorizimit të

shtresave dhe modelit të kompensimit. Blerja e një banesë në Shqipëri në raport

me të ardhurat, përfshirë mesataren e pagave, është plotësisht e papërballueshme

dhe në kontekstin e strehimit social, përbën riskun madhor të rritjes të kontingjentit

të të pastrehëve. KLSH vëren se kuadri rregullator dhe analizat e bëra në këtë

drejtim, nuk marrin parasysh faktorin “përballueshmëri” të banesave, por edhe

problematika të tjera që shoqërojnë strehimin në Shqipëri, të cilat janë evidentuar

nga organizata ndërkombëtare. P.sh. sipas anketës së realizuar nga Eurofound,

Shqipëria renditet e fundit në Evropë për nga hapësira për banor në banesës.

Krahasuar me mesataren evropiane, ku vetëm 17% e të anketuarave janë shprehur

se kanë hapësira të pamjaftueshme në banesat e tyre, në Shqipëri rreth 43% e të

anketuarve janë përgjigjur se kanë probleme me dhe përjetojnë mungesë të

ndjeshme të hapësirës në banesë. Audituesit gjetën se programet sociale të

strehimit nuk janë zbatuar plotësisht si politika sociale, duke adresuar vetëm raste

individuale, por jo dukurinë sociale të të pastrehëve. Këto programe kanë dështuar

të luajnë një rol proaktiv në zbutjen deri në eliminimin e numrit të të pastrehëve.


96 Botime 2019

Tek ne mungon regjistri kombëtar mbi numrin e të pastrehëve dhe investimet e

kryera në banesa sociale. Stoku i banesave sociale është inekzistent në shumicën e

bashkive dhe i pamjaftueshëm në disa të tjera. Aksesi në programet sociale është

mjaft i kufizuar. Bashkitë stepen në ofrimin e një informacioni të plotë për qytetarët

nga risku i dyndjeve të papërballueshme në skemën e strehimit social. KLSH

thekson se Ligji i ri Nr. 22/2018 “Për strehimin social”, ndonëse ndjek modele të

mira evropiane, rrezikon të mos ofrojë një zgjidhje reale për zbatimin e plotë të

programeve sociale të strehimit, pasi shtrihet përtej asaj që përballojnë kapacitetet

e bashkive. Në kushtet kur burimet financiare në dispozicion për skemën e

mëparshme të strehimit me 3 programe janë të kufizuara, dinamika që ofron ligji i ri

për zbatimin e një skeme strehimi me 5 programe rrit nivelin e riskut në arritjen e

objektivave të këtyre programeve. Më konkretisht, nisur nga fakti se legjislacioni i

vjetër ka qenë shterues në programet sociale të strehimit, burimi i mosfunksionimit

të plotë të tyre nuk ka qenë baza ligjore, por moszbatimi i vetë ligjit. Audituesit

kanë konstatuar se përcaktimi i objektivave nga Qeveria Qendrore dhe bashkitë për

strehimin social janë përtej kapaciteteve financiare dhe njerëzore të bashkive.

Mungon një statistikë reale mbi numrin e të pastrehëve, si dhe një strukturë e

konsoliduar dedikuar çështjeve të strehimit në shumicën e bashkive. Kapacitete

njerëzore të bashkive janë të pamjaftueshme për të përthithur dhe ushtruar në

mënyrë të plotë kompetencat e ligjit. Problemi i strehimit pozicionohet në periferi

të polikë-bërjes, si nga bashkitë ashtu edhe nga strukturat qendrore. KLSH cilëson

se zbatimi i plotë dhe efektiv i programeve sociale të strehimit has vështirësi, pasi

realizohet pa patur të përcaktuar bazën e formulës së përfitimit, që janë të ardhurat

mesatare në rang kombëtar dhe vendor. INSTAT-i nuk disponon të dhëna se cilat

janë të ardhurat mesatare. Mungesa e këtij elementi pengon zbatimin e plotë të

programeve sociale të strehimit. Në lidhje me zbatimin e ligjit të ri, është i

rëndësishëm angazhimi i bashkive për t’u kërkuar subjekteve private dorëzimin e

3% të sipërfaqes së ndërtimit, për rastet kur është mbi 2000 m2, sipërfaqe që do të

shkojë në favor të programeve sociale të strehimit. KLSH konstaton se gjatë 10

viteve të fundit asnjë bashki nuk ka ndërtuar vetë banesa sociale apo të ketë blerë

nga tregu për t’i ofruar si banesë me kosto të ulët. Për më tepër, ky funksion social i

bashkisë nuk ndodhet i inkuadruar as në planifikimet urbane apo planet e detajuara

vendore, për ndërtimin e banesave sociale, për të përfshirë konceptin e Zonave me

Interes Social. Është planifikuar i njëjti nivel shpenzimesh për të gjithë periudhën

2018-2020. Buxheti për strehimin është 550 milionë lekë për çdo vit përgjatë kësaj

periudhe dhe totalisht i pamjaftueshëm. Në vitet 2017-2018, edhe pse buxheti për

Fatos ÇOÇOLI


strehimin financuar nga qeveria qendrore ka qenë në rritje krahasuar me vitet e

mëparshme, përkatësisht në 13 dhe 10%, fondet e alokuara nuk arrijnë të mbulojnë

nevojat financiare për programet sociale të strehimit sipas strategjisë së strehimit

social. Në Vendimin e Kryetarit të KLSH Bujar Leskaj për auditimin e performancës

“Efektiviteti i Programeve Sociale të Strehimit”, KLSH ka dhënë 38 rekomandime për

organet e qeverisjes qendrore dhe vendore të cilat adresojnë eliminimin e

mangësive dhe përmirësimin në të ardhmen të sistemit të strehimit social në

vendin tonë.


98 Botime 2019

PROJEKTIZIMI DHE PAAFTËSIA JONË


botuar në gazetën “Panorama”, më 28 korrik2019.

Deri tani zhvillimi ynë si përparim shoqëror dhe ekonomik i është lënë në dorë në

shumë aspekte spontanitetit. Projektet janë mënyra më e sigurtë për të sjellë

ndryshime të parashikueshme dhe të qëndrueshme në jetën e një vendi. Projekti

nënkupton aftësitë menaxheriale për të parashikuar ndryshimin, kostot, kohën, si

dhe gjithçka që ka të bëjë me rezultatin e një projekti. Sikurse ka cilësuar

matematicieni i njohur, Profesor Dr. Skënder Osmani, babai i Stokastikës shqiptare

“Projektizimi i vendit, në kuadër të realizimit me efektivitet të bisedimeve për

anëtarësimin e plotë të Shqipërisë në BE, është një çështje e madhe që lidhet me

performancën dhe që në gjendjen e tanishme të vendit tonë, kërkon studime në

radhë të parë për strategjinë e variantet e saj, për të dhënat, metodat, teknologjitë,

vlerësimin, matematikën, strukturat, riskun, standardizimet etj. madje edhe për

struktura të veçanta që mund të jenë: qendra zhvillimi, departamente menaxhimi,

qendra e të dhënave, instituti kombëtar i menaxhimit, etj.” 1

Tek ne, në përgjithësi, strategjitë dhe planet e veprimit na i kanë injektuar të huajte.

Vullneti dhe energjia për ndryshim nuk është gjeneruar nga brenda, por nga jashtë.

Projektet dhe programet e ndryshme të zhvillimit nga donatorët janë kujdesur ta

bëjnë rrugën e shtruar për drejtuesit e dikastereve ose institucioneve tona të tjera

qendrore në nivel të vizionit, objektivave strategjike dhe parametrave të produktit

apo shërbimit që ofrojnë.

Shumë pak angazhime projektesh kanë dalë nga dëshira dhe vullneti i drejtuesve

tanë. Kjo është arsyeja kryesore pse objektivat kryesisht sasiore dhe ambicioze të

shumë planeve afatgjata të zhvillimit në sektorë të ndryshëm nuk janë realizuar

fare, ose në një masë shumë të vogël.

1 Artikull shkencor “Kategoria matematike, strategjia e projektit dhe analogjia”, Revista shkencore

“Auditimi Publik”, Nr. 19, janar-prill 2018, fq. 37, paragrafi i dytë.

Bujar LESKAJ


Shkalla e projektizimit të aktivitetit publik në Shqipëri paraqitet ende edhe sot

shumë e ulet. Ajo vuan nga:

Mungesa e një strategjie afatgjatë 2021-2030;

Mungesa e strukturave të përshtatshme që të prodhojnë mendim strategjik

dhe programe e projekte;

Mungesa e eksperteve dhe e njohurive;

Mungesa e vizionit dhe dëshirës për të punuar me plane afatgjata veprimi.

Gjatë tranzicionit tonë të gjatë, Bashkimi Evropian na ka ndihmuar me fonde dhe

projekte asistence teknike që e kalojnë shifrën e 1 miliard eurove. Aftësia jonë si

shoqëri, shtet dhe administratë publike, nëpërmjet një trupe ekspertesh të

përzgjedhur me kujdes dhe të motivuar, për të përthithur fondet në dispozicion nga

BE dhe donatore të tjerë ka qenë shumë e kufizuar. Potenciali i vendit tonë për

absorbimin e asistencës teknike të BE-së është i lartë, me ekspertët në fushat e

ndryshme që ende vijojmë t’i kemi, si në naftë, energji elektrike, bujqësi, etj., por

rezultatet e rendisin vendin tonë në nivelin më të ulët ndër vendet e Ballkanit, në

fonde të akorduara të BE-së për frymë. Jemi ndër vendet e pakta evropiane

kandidate për anëtarësim në BE që nuk kemi ngritur një zyrë të përhershme

përfaqësimi në Bruksel, të specializuar për lobim për projekte me Komisionin

Evropian. Mundësitë aty paraqiten të gjera dhe shtetet e tjera të rajonit janë

treguar syçelët për ta ngritur një përfaqësi të tillë prej dekadash tashmë.

Mungesa e një strategjie afatgjatë 2021-2030

Të gjitha programet dhe strategjitë e qeverisë dhe të pushtetit vendor për zhvillimin

e vendit në sektorë të ndryshëm përfundojnë në vitin 2020. Ky vit po troket në derë

dhe ende nuk është bërë asgjë, madje as nuk është ngritur edhe një grup i vetëm

pune, për të përcaktuar drejtimet strategjike për zhvillimin e vendit për

dhjetëvjeçarin e ri 2021-2030. Kujtoj se drafti i parë strategjik (“Wite Paper”) i

strategjisë së re dhjetëvjeçare për zhvillimin e Evropës së Bashkuar 2030 u paraqit

nga Komisioni Evropian që në muajin mars 2017, ndërsa projekti i plotë “Drejt një

Evrope të Qëndrueshme në vitin 2030” me 30 janar 20192.

2 Projekti “Drejt një Evropë të qëndrueshme 2030”,

https://ec.europa.eu/commission/publications/reflection-paper-towards-sustainable-europe-2030_en


100 Botime 2019

Mungesa e strukturave të përshtatshme që të prodhojnë mendim strategjik

dhe programe e projekte

Sikurse përmend me të drejtë Prof. Osmani, vendit tonë i mungon një institut

kombëtar i menaxhimit dhe vlerësimit të projekteve. Realizohen me dhjetëra e

dhjetëra projekte në kuadër të programeve të shumta të asistencës teknike si të

Bashkimit Evropian, ashtu edhe të bashkëpunimeve dypalëshe me vende aleate

strategjike të Shqipërisë, si Italia, Gjermania, SHBA-të (nëpërmjet USAID-it), etj.,

harxhohen me dhjetëra milionë euro në fonde të livruara, por nga ana e strukturave

tona përgjegjëse shtetërore nuk kryhet një vlerësim i pavarur profesional dhe

shkencor i rezultateve të arritura dhe i mangësive të vërejtura.

Në artikullin e tij shkencor “Burimet, performanca, optimizimi, projekti dhe

mirëqeverisja”3, Prof. Dr. Skënder Osmani thekson se “ Duke patur parasysh që

projektet janë promotorri i zhvillimit të shoqërisë, performanca e tyre është një

çështje komplekse, me shumë përmasa, madje në vijën e parë të strategjisë

kombëtare. Vlerësimi i performancës, para së gjithash e mbi të gjitha kërkon që t’i

jepet përgjigje e saktë pyetjeve që bëjnë baballarët e menaxhimit: çfarë është

veprimtaria?, kush e bën atë?, pse bëhet?, si bëhet?, sa (burime etj.)kërkon?, sa

fiton? etj., ku bëhet?, kur bëhet? e shumë e shumë pyetje të tjera apo nënvariante

të pyetjeve të mësipërme. Pra, nuk ka performancë pa projekt e vlerësim të

përgjithshëm të tij. Problemi i projektit, i formatit të tij, normave juridike (p.sh. i

riskut), varianteve, vendimeve të shndërrimeve paraprake të vetë projektit, të

zbatimit, monitorimit e vlerësimit etj., janë çështje themelore, veçanërisht kur

investimet janë të mëdha”.

Si KLSH kemi katër vjet që kërkojmë rithemelimin e Institutit të Kërkimeve në Naftë,

për shembull, si institucioni që do t’i paraprinte projekteve të reja për këtë pasuri

kombëtar dhe do të ofronte një oponence profesionale dhe të pavarur. Megjithëse

është marrë një vendim nga strukturat përgjegjëse për krijimin e tij, ende asnjë tullë

nuk është vënë, madje as edhe një bërthamë fillestare specialistesh për ringritjen e

tij nuk është konsultuar. Ndërkohë që vendi ka me dhjetëra e dhjetëra inxhinierë e

specialistë shumë të zotë të fushës.

Ende institucionet tona kryesore (në nivele ministrish dhe drejtorish të përgjithshme)

që përthithin projekte të rëndësishme donatoresh nuk kanë një bërthamë me

3 Artikull i publikuar në Revistën shkencore “Auditimi Publik”, Nr. 17, maj-gusht 2017, fq. 28, paragrafi i

tretë.

Bujar LESKAJ


specialistë të zotë, që të punojnë me kohë të plotë për ideimin dhe realizimin e

projekteve. Njësitë e menaxhimit të projekteve krijohen vetëm pasi një projekt është

miratuar dhe duhet të fillojë të zbatohet, dhe jo përpara. Ato janë individuale dhe

nuk mbulojnë aktivitetin e të gjithë strukturës publike ku ndodhen.

Mungesa e eksperteve dhe e njohurive

Specialistët shqiptar që kanë punuar në projektet e BE-së që në vitet e para të

tranzicionit (programet Phare, Erasmus, Fondet Strukturore, EuropeAid, Horizon

1990-2000, për të ardhur tek projekti më i fundit i asistencës teknike Horizon 2012-

2020, INTERREG, IPARD, etj.) nuk janë konsideruar nga politikëbërësit e shtetit

tonë. Ata, në rastin më të mirë, janë larguar për në emigracion ose punësuar në

sektorin privat, duke marrë me vete të gjithë bazën e të dhënave të programeve që

kishin aplikuar ose zbatuar. Në rastin më të keq, janë larguar pa motiv real nga

administrata, për shkak të rotacionit politik, ose thjesht pse partia në pushtet

ndërroi drejtorin e radhës në institucionin publik ku kontribuonin. Në asnjë rast

atyre nuk iu është kërkuar taksative të linin të paprekur bazën e të dhënave të

punës së tyre, projektet, kontaktet, fazat e negocimit për projektet e reja, e kështu

me radhë. Në këto 28 vite tranzicion është realizuar një masakër me këta qindra e

qindra specialistë të aftë të administratës sonë. Dhe të mendosh që pas

kualifikimeve të tyre janë me dhjetëra e dhjetëra milionë euro të harxhuara ose nga

fonde donatoresh, ose edhe nga para të buxhetit të shtetit tonë, ose nga të dyja

burimet të ndërthurura së bashku.

Ende, pas gati tre dekadash, administrata jonë nuk disponon një bazë të dhënash të

kush di çfarë në strukturat tona publike. Ideimi dhe zbatimi i programeve përbën

një nga sfidat më të vështira në procesin tonë të integrimit, pasi renditemi ndër

vendet e fundit në Ballkan për aftësinë ideuese dhe thithëse të fondeve të

asistencës teknike të Bashkimit Evropian. Praktika e derisotme e dështimeve të

shumta dhe e projekteve pa rezultate të qenësishme dhe të qëndrueshme na

mëson se ideimi dhe menaxhimi i një projekti është një detyrë që kërkon shumë

përvojë, njohuri dhe praktikë pune. Shpesh kjo detyrë paraqitet tejet e vështirë për

t’u kuptuar, ndjekur dhe zbatuar me sukses.

Mungesa e vizionit dhe dëshirës për të punuar me plane afatgjata veprimi

Në përgjithësi, gjatë gjithë këtyre 28 viteve të bashkëpunimeve për projekte të

asistencës teknike të BE-së dhe donatorëve dypalësh (1992-2019), pala jonë ka qenë

në shumicën dërrmuese të rasteve në pozicionin e palës pritëse. Një qasje e tille ka


102 Botime 2019

krijuar në Bruksel për vendin tonë imazhin e një vendi me kapacitete të dobëta

ideimi, menaxhimi dhe realizimi projektesh. E kemi në dorë ta ndryshojmë kryekëput

këtë situatë dhe imazh.

Koordinimi në nivel kombëtar i programeve dhe projekteve që mund të përfitojnë

fonde të asistencës teknike, kryesisht të Bashkimit Evropian, por edhe të donatoreve

të tjerë, ka nevojë, madje e ka domosdoshmëri realizimin e idesë se Prof. Osmanit,

themelimin e institutit kombëtar të menaxhimit dhe të realizimit të projekteve. Ky

institut duhet të ketë njësi ose bërthama me specialistë të tij në çdo dikaster dhe

institucion tjetër të rëndësishëm në nivel kombëtar.

Është po ashtu me rëndësi parësore që Kuvendi dhe qeveria të shikojnë mundësinë e

krijimit të një Zyre të Përhershme të përfaqësimit të shtetit shqiptar në Bruksel,

përsa i përket projekteve të zhvillimit, me ndihmën e institucioneve donatore dhe

programeve të menaxhuara nga Komisioni Evropian.

Ndërkohë, si qeveria, ashtu edhe strukturat e shoqërisë civile duhet të lëvizin për

krijimin e grupeve të përbashkëta për draftimin e një strategjie gjithëpërfshirëse të

zhvillimit të vendit 2021-2030. Me standardet evropiane që duam të arrijmë, nuk

është aspak herët. Përkundrazi, jemi vonë!

Qeram CIBAKU


PËRGJEGJSHMËRIA MENAXHERIALE, PËRGJEGJËSIA MATERIALE DHE AUDITIMI SHTETËROR

nga Qeram CIBAKU – Drejtor Drejtorie, KLSH,

botuar në gazetën “Mapo”, më 1 gusht 2019.

1. Konceptet e përgjegjësisë materiale dhe përgjegjshmërisë publike në kohë.

Nëse shfleton Fjalorin e Shqipes së Sotme (botim i Akademisë së Shkencave të

Shqipërisë, Tiranë 1984,) do të ndeshësh vetëm me shpjegimin semantik e gjuhësor

të fjalës “përgjegjësi” me zbërthimet e mëposhtme: detyra e përgjegjësit; detyrimi

që ka dikush për tu përgjigjur për punët a veprimet e veta apo për diçka që ka

ndodhur; Përgjegjësi e përbashkët (kolektive, vetjake). Përgjegjësi morale

(materiale). Përgjegjësi penale. Përgjegjësi shtetërore (zyrtare), etj...

Nga kjo fjalë ka rrjedhur dhe termi “përgjegjshmëri”, me zbërthimin “që është

përgjegjës për veprimet e veta, që mban përgjegjësi”,- term ky që ndjek dhe

rreshtohet menjëherë në Fjalor pas konceptit të përgjegjësisë. Por, në Fjalor

mungon një shpjegim a definicion i togfjalëshit “përgjegjshmëri menaxheriale a

publike”.

Dispozitivi i ri mbi kontrollin e brendshëm financiar publik (përkatësisht ligji nr.

10296/2010) futi konceptin e “përgjegjshmërisë menaxheriale”, si detyrimi i

menaxherëve të njësive, që në kryerjen e veprimtarive, të respektojnë parimet e

menaxhimit të shëndoshë financiar, të ligjshmërisë e të transparencës në

administrim, si dhe të përgjigjen për veprimet e tyre. Termat e mësipërm na

qartësojnë sheshpamjen duke na dhënë çelësin e kuptimit të veprimeve në

“dërzhavën”/ (shtetin) tonë, ku shumëkush untshëm demonstron dogmën “dhëmbi

i qenit, në mish të derrit!”.

Nëse kthehemi pas në kohë, që në vitin 1934 takojmë norma juridike dhe rregulla

strikte që disiplinojnë administrimin, përgjegjësinë materiale të rrogëtarëve të

shtetit. Kështu, mund të përmendim Dekret –Rregulloren e Zogut “Mbi gjestionimin

e gjanave me vlerë nga ana e nëpunësit kujdestar të magazinës qendrore pranë


104 Botime 2019

Ministrisë së Financave dhe arkëtarëve të zyrave financiare” (miratuar me Dekretin

e datës 24 Nëntor 1934). Jo vetëm kaq, aspekte të rregullave të ngurta mbi

përgjegjësinë e drejtuesve për veprimet dhe mosveprimet e tyre që sjellin pasoja në

arkën e shtetit, i ndeshim dhe më herët në Mbretërinë Shqiptare. Kështu, në

Qarkoren e Kryesisë së Këshillit Kontrollues (shkresa me nr. 825/III, datë 31.5.1929),

nënvizohej se ky autoritet shtetëror “konstaton nëse prej veprimeve të

funksionarëve i është shkaktuar një dëm shtetit. Në rast afirmativ, Këshilli

Kontrollues mbasi të ketë çmuar përgjegjësit respektiv mundet me vënë në ngarkim

të funksionarëve të gjithë ose një pjesë të dëmit të konstatuar. Gjithashtu, në rastet

kur një dëm nuk i është shkaktuar administratës, Këshilli Kontrollues mundet me e

vënë në ngarkim të funksionarëve, një gjobitje në të holla, të cilën ka me e ndaluar

nga rroga”1.

Edhe në sistemin e centralizuar të ekonomisë shtetërore (periudha 1945-1990),

mekanizmat dhe instrumentet represiv që konfiguronin institutin e përgjegjësisë

materiale ishin prezent dhe aktivë në shërbim të atij regjimi. VKM-ja nr. 227, datë

10.12.1973 fiksonte përgjegjësinë materiale të personelit drejtues e administrativ,

inxhiniero-teknik dhe ekonomik, ku sanksionohej zhdëmtimi i arkës së shtetit nga

paga ose ndëshkimi me gjoba, “për dëmet e shkaktuara gjatë punës nga punonjësit

e tjerë që ndodhen në drejtimin e tij, në rast se këto dëme, kanë ardhur dhe për faj

të veprimtarisë drejtuese”- (Përmbledhje e legjislacionit në fuqi 1945-1985, Volumi I,

faqe 535).

Së fundmi, në dokumentin e Letër Politikave për Kontrollin e Brendshëm Financiar

Publik (miratuar me VKM e datës 12.6.2009), nënvizohet se, për t’i përmirësuar

sistemet e KBFP-së, në detyrat prioritare të listuara që duhet të zbatojë Qeveria e

Shqipërisë, dhe në veçanti Ministria e Financave, e para është shënuar “Përmirësimi

i përgjegjshmërisë menaxheriale, i kontrolleve të brendshme, i menaxhimit të

riskut, i shërbimit të kontabilitetit dhe i monitorimit”.

I. Përgjegjshmëria publike, (sa afër e sa larg) dhe për kë bien këto këmbana?

Pavarësisht përgatitjes dhe hartimit të gjithë këtij kuadri dispozitash ligjore dhe

aktesh nënligjore, rezultatet e matshme në praktikë nga auditimet e KLSH-së

tregojnë për konfuzion në zbatimin e përgjegjshmërisë publike dhe perceptimin e

saj si të ndarë nga përgjegjësia materiale. Kjo mund të jetë dhe një nga arsyet që në

shumë raste angazhimet e auditimit ndeshen me parregullsi financiare, shkelje

1 Neni 31 i ligjit për organizimin dhe funksionimin e Këshillit Kontrollues

Qeram CIBAKU


ligjore dhe shpërdorime të pasurisë. Në funksion dhe ilustrim të kësaj analize do të

sjellim disa shembuj:

Janë miratuar rregulla e kritere mbi përgjegjshmërinë menaxheriale publike, por

nuk është shoqëruar kjo nga themelimi i institutit të përgjegjësisë materiale.

(Përpara kësaj situate me precedentët e mungesës së disa ligjeve bazike, vështirë të

përzgjedhësh midis kredencialeve të aforizmës së Charles de Mentesquie se “shteti

ka domethënien e një shoqëri që ka ligje” dhe dilemës në pohimin e Aristotelit se,

“një shtet qeveriset më mirë nga një njeri i shkëlqyer, sesa nga një ligj i shkëlqyer”)...

Cila është tabloja aktuale rreth dispozitivit të përgjegjësisë materiale?

Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, me Vendimin Nr. 2907/728 i Regj. Themeltar dhe Nr.

1354 i Vendimit, në kuadër të një gjykimi specifik ka theksuar se , “Instituti i

përgjegjësisë materiale nuk gjen rregullim ligjor në Kodin e Punës”. Megjithatë, së

paku në tre nene të Kodit Civil rregullohen shpërblimi i dëmit pasuror të shkaktuar:

Neni 608/1 i Kodit Civil: “Personi që, në mënyrë të paligjshme dhe me faj, i

shkakton tjetrit një dëm në personin ose në pasurinë e tij, detyrohet të shpërblejë

dëmin e shkaktuar.”

Neni 618 i Kodit Civil: “Punëdhënësi është përgjegjës për dëmet e shkaktuara

të tretëve për fajin e punonjësve që janë në shërbim të tij, gjatë ushtrimit të

detyrave që u janë besuar prej tij.”

Neni 640 i Kodit Civil: “Dëmi pasuror që shpërblehet përbëhet nga humbja e

pësuar dhe fitimi i munguar, etj.”.

Në lidhje jo vetëm me mungesën, por edhe me domosdoshmërinë e institutit të

përgjegjësisë materiale, qëndrimi i KLSH-së është dukshëm i mirë adresuar:

a. Gjatë diskutimeve mbi veprimtarinë e KLSH-së për vitin 2015 në Komisionin e

Ekonomisë të Kuvendit të Shqipërisë, Kryetari i KLSH-së ka kërkuar që “Qeveria të

hartojë ligjin për përgjegjësinë materiale, si ligj ku autoritetet dhe institucionet të

mbajnë përgjegjësi” (Gazeta “Panorama”, 28.6.2016).

b. Komisioni për Ekonominë dhe Financat ka analizuar aktivitetin e KLSH për

vitin 2017 dhe ka regjistruar qëndrimin zyrtar të titullarit të institucionit: “ne

insistojmë në kërkesën që kemi bërë para 5 vjetësh, që në Shqipëri duhet të

hartohet ligji për përgjegjësinë materiale të zyrtarëve të lartë. (shiko: Procesverbali i

mbledhjes së Komisionit, i datës 6.6.2018, faqe 26). Po më tej? U angazhuan


106 Botime 2019

deputetët e Kuvendit se do ta detyronin Qeverinë të dërgonte për miratim ligjin e

përgjegjësisë materiale, të cilin dhe sot nuk e kemi, por ata e dhanë fjalën... (Kam

dëgjuar Mirditorët që përdorin një urti mes veti kur thonë se, “fjala të lëshon

peng!”).

i. Në konstatimin e bërë publik nga Komisioni Evropian më 29 maj 2019

përmes dokumentit të Progres Raportit për vitin 2019 ekspozohet dhe roli i KLSH-së

në forcimin e përgjegjshmërisë publike. Në analizën vetëm të njërës nga shtyllat me

predispozitën më të lartë të flamujve të kuq të parregullsive dhe mashtrimeve

financiare, të prokurimit publik, KE ka nënvizuar dhe certifikuar ndër të tjera faktin

se, “Institucioni i Auditimit Shtetëror (KLSH) ka raportuar një numër të

konsiderueshëm të parregullsive në prokurimin publik me një humbje të vlerësuar

financiare për buxhetin e shtetit prej rreth 3.7 milionë euro në vitin 2018 krahasuar

me 12 milionë euro në vitin 2017 dhe 25.6 milionë euro në vitin 2016”2, (Progres

Raporti 2019, faqe 60, paragrafi i parë). Shtrohet pyetja: Në çfarë nivelesh janë

përgjegjshmëria menaxheriale dhe përgjegjësia materiale e zyrtarëve të shtetit, kur

parregullsitë dhe shkeljet financiare te evidentuara nga KLSH vetëm në auditimet e

përfunduara gjatë vitit 2018, vazhdojnë të thellohen dhe se ato ekspozojnë në të

ardhurat dhe në shpenzimet e kryera, dëmin ekonomik në shumën e përgjithshme

prej 193 milionë euro3, përveç shkeljeve të disiplinës financiare me ndikim negativ

në performancën e subjekteve të audituara, afërsisht prej 1,518 milionë euro? Për

të ngritur stekën e përgjegjshmërisë, KLSH gjatë vitit 2018, ka adresuar një numër

rekomandimesh (4232 masa e rekomandime për periudhën Janar - Dhjetor 2018)

për institucionet publike të audituara, si masa për përmirësime ligjore, organizative,

administrative dhe disiplinore, por duhet pranuar se niveli i rikuperimit te dëmeve

financiare dhe kundër pasurisë publike është ende i ulët. Nëse do të marrim kazusin

e dhënë nga Vendimi Gjykatës së Lartë Nr. 00-2015-1341 i Vendimit (170), “Dëmi

pasuror sjell si pasojë cënimin e pasurisë së të dëmtuarit në kuptimin e ngushtë

ekonomik, pra humbjen e pasurisë (deminutio patrimonii) në mënyrë të paligjshme.

Prandaj edhe dëmshpërblimi i dëmit pasuror ka për qëllim të rikthejë pasurinë e të

dëmtuarit në gjendjen e mëparshme, duke “mbushur” diferencën e krijuar

ndërmjet gjendjes ekonomike aktuale të tij me atë në të cilin do të ndodhej nëse

nuk vërtetohej fakti i paligjshëm”.

2- https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/20190529-albania-report.pdf )

3 - Përmbledhje /Buletini nr.4 KLSH për periudhën Janar -Dhjetor 2018, faqe 2.


Qeram CIBAKU


ii. Po si mundet që KLSH-ja ti shërbejë më mirë forcimit të llogaridhënies

dhe përgjegjshmërisë?

Që kjo të ndodhë, lypset që qeveritarët dhe funksionarët e shtetit të lexojnë dhe

shqyrtojnë raportet e auditimit të jashtëm e të brendshëm.

Dakord. Ekziston një Urdhëresë e Këshillit të Ministrave për ngarkim të

institucioneve shtetërore që të zbatojnë me përpikmëri rekomandimet e auditimit

shtetëror. Ndonëse është ende në fuqi, (i ka rënë boja asaj urdhërese që kur është

hartuar, mirë që s’është harruar...), Urdhri i Kryeministrit me nr. 70, datë

18.04.2006 “Për masat në zbatimin e rekomandimeve të KLSH-së, auditimit të

brendshëm dhe Departamentit të Kontrollit të Brendshëm Administrativ e

Antikorrupsion”, ka kaluar më shumë se një dekadë. Në vitet 2013, 2014, 2015, etj.,

Kryetari i KLSH-së i kërkoi rregullisht Këshillit të Ministrave (duke iu ”përfalur”,- siç

shqipëron shpesh Kadareja, edhe Kuvendit), që kjo normë të riformulohej, mirëpo

kërkesa nuk ra në një vesh që mund ta dëgjojë...

Edhe këtu pyesim: Si nuk u bë asnjë demarsh nga Qeveria për ta rishkruar,

plotësuar me saktësimin e termit “dëm financiar” kundrejt “shkelje e disiplinës

financiare pa dëm”; përditësuar dhe ngritur nivelin e aktit (së paku të hartohej një

VKM apo Ligj me këtë përmbajtje), duke i shërbyer kësisoj ndëshkimit dhe pa

tolerueshmërisë në zbatimin e këtyre masave e rekomandimeve dhe rikuperimit të

vlerës së dëmeve në arkën e shtetit, që indirekt ngjizin bazamentin e institutit të

përgjegjësisë materiale?

iii. Dakord. Duhen shkundur zyrtarët dhe nxjerrë përgjegjësitë për “histori të

mbuluara nga harresa” por që kanë krijuar gropa financiare ose që nuk kanë

garantuar mbrojtje shoqërore. Të tilla mund të referojmë jo pak, si p.sh efektet në

buxhetin e shtetit nga prishja e njëanshme e kontratës me CEZ sh.a. (ku 95 milionë

euro është pagesa e dakordësuar në marrëveshje, por e pa bazuar në

dokumentacionin financiar-shiko vendimi i Kryetarit të KLSH-së, nr. 139, datë

30.9.2015); kostot financiare të prishjes së mbikalimit tek “Zogu i Zi”, (për të cilin

është shprehur përmes një vendimi dhe Gjykata Kushtetuese në vitin 2006); lista e

gjatë e vendimeve të gjykatave ndërkombëtare dhe çështjet që janë në shqyrtim

pranë Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg; fatura e kripur e

Francesco Becchettit ku referuar mediave, Gjykata e Arbitrazhit në Uashington më

datë 24 prill 2019 aludohet se i ka dhënë të drejtë biznesmenit italian përsa i takon

padive të ngritura rreth kompanive energjetike dhe investimeve të bëra prej tij për

një shifër mbi 100 milionë euro që Shqipëria duhet t’i paguajë atij (Newsbomb, datë


108 Botime 2019

16.5.2019); fatura e prishjes se pallatit tek “Uji i Ftohtë” në Vlorë, ku Gjykata

Evropiane e të Drejtave të Njeriut dënoi Qeverinë shqiptare të paguajë mbi 13

milionë euro për të kompensuar pronarët e ish-kompleksit “Jon”, që u prish nga

Inspektorati Kombëtar i Territorit në dhjetor të 2013-ës. (Top Channel, dt

11.1.2018). Ku është përgjegjshmëria menaxheriale e zyrtarëve të shtetit, kur nga

konstatimet e KLSH-së rezulton se në vitin 2017 kanë hyrë për autorizim

(riautorizim) 572 barna dhe i janë nënshtruar analizave laboratorike 0 barna, (shiko

raportin e auditimit të performancës të datës 30 .6.2019 mbi cilësinë dhe sigurinë e

barnave në rrjetin e hapur farmaceutik dhe shërbimin shëndetësor), etj., etj.

iv. Titullarët, ministrat, sekretarët e përgjithshëm apo drejtorët ekzekutiv

nënshkruajnë shpeshherë akte kryekëput në kundërvënie të ligjit dhe mbi ata nuk

shkarkon asnjë rrufe përgjegjësie. Të sjellim një episod nga raportet e auditimit të

KLSH. Referuar të dhënave të bilancit kontabël të vitit 2017 në njërën nga Ministritë

e audituara, del se, stoku i vendimeve gjyqësore të formës së prerë në pritje për t’u

likuiduar, në total përfshin 399 raste të vendimmarrjes gjyqësore për largim të

padrejtë nga puna ndër vite, në vlerën totale 378 milionë lekë. Pra, i takon

mesatarisht që shteti të paguajë pothuajse 3 persona për çdo pozicion të punësuari

në institucion apo njësitë e varësisë. Nga ana tjetër, 40% e likuidimeve të vitit 2016

dhe 80 % e likuidimeve të vitit 2017 janë ekzekutuar me përmbarues gjyqësorë,

duke shtuar artificialisht koston e shërbimit me 5.4%, një shpenzim pa efektivitet i

fondeve të buxhetit të shtetit. Për këto kosto të mëdha nga efektet e vendimeve

gjyqësore, nuk është nxjerrë përgjegjësia.

v. Nuk mendoj se rritet niveli i përgjegjshmërisë publike, nëse me miratimin

e Lgjit nr. 25, datë 10.5.2018 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, është

lënë “jetim” dhe pa ligj rregullimi i kontabilitetit të institucioneve buxhetore pasi, e

gjithë “ngrehina” e rregullave mbi kontabilitetin publik është zvetënuar vetëm një

Udhëzim të Ministrit të Financave.

vi. Po tu hedhësh një sy Buletineve të Agjencisë së Prokurimeve Publike

(posaçërisht numrave që publikohen në muajin dhjetor të çdo viti), dallohet një

dukuri atipike: shpallja e kërkesave për blerje të një nomenklature të madhe

investimesh në makineri, pajisje, mallra e punime. Veçanërisht vlerat e fondeve që

prokurohen gjatë muajit të fundit të vitit është shumë e lartë. Datat e zhvillimit të

tenderave janë në shumë raste pas gjysmës së dytë të dhjetorit dhe (çuditshëm)

afati i furnizimit të mallrave brenda 30 ditëve (!!). Kuptohet që ky është një “triblim

Qeram CIBAKU


teknikësh”, pasi dhe vetë titullarët apo zyrtarët e autoritetit kontraktor qëkur e

nisin procesin janë të bindur që investimi nuk mund të realizohet... Atëherë, për të

shpëtuar limitet kohore, akrobacitë ndjekin njëra-tjetrën: lidhen kontratat, kryhen

pagesat në një llogari të furnitorit ose bankës duke ngurtësuar fondet (futja në lojë

e mekanizmit të letër kredive). Rezultati: Situata ekspozohet OK si me realizimin e

prokurimeve, ashtu dhe me zbatimin e buxhetit (duke i shpëtuar mos djegies së

fondeve). KLSH nëpërmjet raporteve të angazhimeve profesionale disa herë ka

sjellë në vëmendje se, ngurtësimi i fondeve dhe kryerja e pagesave për furnitura që

konsiderohen të realizuara brenda vitit ushtrimor (sipas Regjistrit të Realizimit të

Prokurimeve Publike të AK), por që në fakt bëhen hyrje në njësinë shpenzuese vitin

pasardhës, tregon për procese që nuk janë planifikuar siç duhet nga ana e

strukturës përgjegjëse në institucionin e qeverisjes së përgjithshme dhe cënon

parimet e zbatimit të buxhetit.

II. Si kontribuon KLSH për forcimin e përgjegjësisë materiale dhe

përgjegjshmërisë publike?

Nëpërmjet auditimeve dhe ekspertizës, KLSH skanon dhe diagnostikon integritetin e

zyrtarëve, përgjegjshmërinë në shpenzimin e parasë publike dhe kontribuon me

ngarkimin e zyrtarëve për dëmshpërblimet nëpërmjet instrumentit të përgjegjësisë

materiale, kjo në funksion të rolit të tij si “watchdog” për qytetarët dhe si agjent i

Kuvendit. Me rekomandimet e auditimeve cilësore e profesionale të KLSH-së, i

shërben sigurimit të shenjtërisë së ligjit mbi financat e shtetit si dhe jetëzimit të

filozofisë:” shpërblim dëmi nga kushdo që dëmton financat e shtetit”. Vetëm

kështu mund të ruhen vertebrat e sistemit të kontrollit të brendshëm. Përgjigjja

mbi kontributin e institucioneve kombëtare të auditimit është sinkronizuar në

Standardin Ndërkombëtar të Auditimit ISSAI 12 “Vlera dhe Përfitimet e

Institucioneve më të Larta të Auditimit - të bësh ndryshim në jetën e qytetarëve

dhe realisht funksionimi i Zyrës Kombëtare te Auditimit si organizatë model që

udhëheq përmes shembullit. Në fakt, këto standarde të llogaridhënies,

përgjegjshmërisë publike dhe të udhëheqjes nëpërmjet shembullit nuk duhet të

mishërohen vetëm në filozofinë e aksionit dhe veprimit të KLSH-së, por duhen

pranuar si dimension i përgjegjshmërisë publike dhe për më tej. Këto kritere dhe

norma duhen pranuar, asimiluar e kultivuar nga çdo institucion shtetëror dhe njësi

shpenzuese në vend.


110 Botime 2019

RRITJA E NDIKIMIT TË AUDITIMEVE TË KLSH-së MBI ÇËSHTJET E MJEDISIT

nga Ermira VOJKA – Audituese, KLSH,

botuar në gazetën “Sot”, më 1 gusht 2019.

Problemet e mjedisit janë probleme reale që kanë ndikim në jetën dhe mirëqenien

e qytetarëve, në ekosisteme dhe në ekonominë e vendit. Programi i Organizatës së

Kombeve të Bashkuara për Mjedisin pranon që auditimet e mjedisit veçanërisht ato

që kryhen nga Institucionet Supreme të Auditimit luajnë një rol domethënës në

implementimin e politikave dhe objektivave të mjedisit. KLSH ashtu si SAI-t e tjerë e

njeh rëndësinë që kanë auditimet e mjedisit në mirëqenien e qytetarëve dhe në

ekonominë e vendit dhe si rezultat vazhdimisht kryen auditime që kanë në fokus

problematikat e mjedisit në vendin tonë. Duke i konsideruar auditimet e mjedisit si

një sfidë, KLSH në çdo vit ka të përfshirë në planin vjetor të auditimeve temat e

mjedisit dhe punon për të përmirësuar teknikat dhe metodologjitë në kryerjen e

këtyre auditimeve. Rëndësia e këtyre auditimeve shprehet në numrin e auditimeve

të performancës mbi çështjet e mjedisit që kanë ardhur duke u rritur nga viti në vit,

apo në kryerjen e tyre bazuar në: standardet ndërkombëtare të auditimit për

mjedisin (ISSAI 510-5140) të cilat janë të përkthyera dhe të botuara në gjuhën

shqipe nga KLSH dhe në udhëzuesit e Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve

Supreme të Auditimit (INTOSAI) për çështje specifike si pyjet, peshkimi dhe

akuakultura, përmbytjet, etj.

Për periudhën 2012-2018 KLSH ka kryer 12 auditime performance me fokus në

problematikat e mjedisit të cilët përbëjnë 16 % të auditimeve totale të zhvilluara

nga Departamenti i Auditimit të Performancës dhe ka mbuluar tema të tilla si:

Menaxhimi i Mbetjeve; Implementimi i Politikave Mjedisore; Menaxhimi i Parqeve

Kombëtare; Siguria Ushqimore; Ndotja e ajrit; Cilësia e ujit të pijshëm; Zonat e

Mbrojtura Detare; Përmbytjet, Ndotja Akustike, etj. Auditime të shumta

përputhshmërie në këtë fushë janë kryer edhe nga Departamenti i Auditimit të

Aseteve dhe Mjedisit.

Ermira VOJKA


Synimi i KLSH për të ardhmen është që të përmirësojë cilësinë e auditimeve të

mjedisit dhe të rrisë ndikimin e tyre duke mësuar nga praktikat më të mira

ndërkombëtare siç janë ato të Zyrës së Auditimit të Qeverisë së SHBA-së (GAO) apo

zbatimi i standardeve ndërkombëtare dhe udhëzuesve të INTOSAI-t. Në këtë kuadër

në periudhën mars–korrik 2019 si përfaqësuese e KLSH-së mora pjesë në programin

ndërkombëtar të fellowship-it të organizuar nga Zyra e Auditimit të Qeverisë së

SHBA (GAO). International Auditor Fellowship Program (IAFP) që organizohet nga

GAO është një program 4-mujor, i cili përfshin 640 orë trajnimi në total. Ai është i

organizuar në trajnime, seminare, konferenca, e-learning si dhe studim dhe pune e

pavarur për të përgatitur një dokument strategjik organizativ nga audituesit

pjesëmarrës. Tema e përgatitur ishte “Rritja e Ndikimit të Auditimeve të Mjedisit-Të

mësosh nga eksperienca e GAO-s”.

Standardet Ndërkombëtare gjithashtu shprehin rëndësinë që kanë auditimet e

mjedisit dhe se SAI-t duhet të auditojnë çështje që lidhen dhe prekin qytetarët.

Audituesit duhet të shkojnë në rrënjët e problemit kur të japin rekomandime për

përmirësim si dhe çështje të caktuara me ndikim të lartë duhet të auditohen më

shumë se një herë për të parë progresin e bërë nga institucionet përkatëse në

zbatimin e rekomandimeve. Kjo është e vetmja mënyrë për t’u siguruar që

përmirësimet që vijnë nga auditimi do të jenë të qëndrueshme.

Çështjet e mjedisit kanë karakteristika të veçanta krahasuar me fushat e tjera sepse

ato kanë një natyrë komplekse dhe ndikim afat-gjatë. Qeveritë kanë përgjegjësinë

të mbrojnë mjedisin në vendin e tyre duke hartuar politika mjedisore, miratuar

strategji kombëtare, ndërmarrë projekte mjedisore, miratuar dhe zbatuar ligje dhe

Ajo që duhet të veçohet nga politikat që ndjek GAO në çështjet e mjedisit është:

GAO i konsideron çështjet e mjedisit si një fushë me risk të lartë dhe me ndikim në

jetën dhe mirëqenien e qytetarëve dhe ekonominë e vendit, dhe për këtë në Planin

Strategjik 2018-2023 ka objektiva specifike që lidhen me çështjet e mjedisit. Për të

arritur këto objektiva ka një departament të auditimit të mjedisit i cili kryen

auditime në fusha të tilla si: menaxhimi i tokës dhe i ujërave, mbrojtja e mjedisit,

siguria ushqimore, programet e bujqësisë, energjia etj. Gjithashtu shumë i

rëndësishëm është edhe sistemi i ndjekjes së rekomandimeve ku zbatimi i

rekomandimeve që jepen në institucionet e audituara ndiqet për 4 vjet me radhë

ose edhe më shumë në raste të caktuara. Kjo ndjekje për një periudhe të gjatë

lidhet me rëndësinë që ka zbatimi i rekomandimeve në përmirësimin e gjendjes dhe

që ky përmirësim të jetë i qëndrueshëm.


112 Botime 2019

rregullore mjedisore. Institucionet e Auditimit kanë përgjegjësinë të monitorojnë

dhe të auditojë implementimin e këtyre politikave, projekteve, ligjeve dhe

rregulloreve si dhe progresin e bërë nga qeveria kundrejt objektivave të vendosura.

Gjithashtu auditimet e kryera nga institucionet e auditimit japin një ndihmë të

madhe në implementimin e Agjendës 2030 të Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin

e Qëndrueshëm. Duke kryer këto lloj auditimesh SAI-t vlerësojnë gatishmërinë e

qeverive në implementimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm dhe

“edukojnë” qeveritë se si të punojnë në të ardhmen.

Duke konsideruar praktikat që ndiqen nga Zyra e Auditimit të Qeverisë së SHBA

(GAO) si praktika më të mira, si dhe zhvillimet në komitetin ndërkombëtar të

Institucioneve Supreme të Auditimit në fushën e mjedisit KLSH tashmë ka objektiva

të qarta për përmirësimin e cilësisë dhe rritjen e ndikimit të auditimeve të saj. KLSH

po punon për të përmbushur objektivat e saj për rritjen e fokusit në auditimet e

performancës, përfshirë këtu dhe auditimet e çështjeve të mjedisit, të forcojë

monitorimin dhe zbatimin e rekomandimeve duke rritur numrin e rekomandimeve

të pranuara dhe të zbatuara nga institucionet e audituara, si dhe është angazhuar

për të dhënë kontributin e saj në zbatimin e Agjendës 2030 të OKB-së.

Sali AGAJ


SFIDAT E PROGRAMEVE SOCIALE TË STREHIMIT

nga Sali AGAJ – Auditues, KLSH,


Së fundmi Kontrolli i Lartë i Shtetit ka përfunduar auditimin e performancës me

temë “Efektiviteti i Programeve Sociale të Strehimit” të ushtruar në bashkitë Tiranë,

Korçë, Shkodër, Vlorë dhe Ministrinë e Financave e Ekonomisë; auditim ky i

miratuar nga Kryetari z. Bujar Leskaj me Vendimin nr. 11, datë 22.07.2019.

Duke marrë parasysh faktorët e ndryshëm socialë dhe ekonomikë, përfshirë

luhatjet financiare, nga përvoja më evropiane mbi strehimin social, sintetizohen dy

modele kryesore1:

Vendet me traditë të gjatë në programet sociale të strehimit kanë zhvilluar

mekanizma inovativë, duke krijuar bashkëpunim me sektorin privat, me

qëllim strehimin e më të varfërve;

Vendet me traditë modeste në programet sociale të strehimit, ku fondet

publike janë edhe më të kufizuara, janë angazhuar drejt shtresave më në

nevojë.

Në rastin e Shqipërisë, skema e banesave sociale është një ndërthurje mes modelit

të kategorizimit të shtresave dhe modelit të kompensimit.

Blerja e një banesë në Shqipëri në raport me të ardhurat, përfshirë mesataren e

pagave, është plotësisht e papërballueshme dhe në kontekstin e strehimit social,

përbën riskun madhor të rritjes të kontingjentit të të pastrehëve. Sipas anketës së

realizuar nga Eurofound, Shqipëria renditet e fundit në Evropë për nga mungesa e

hapësirës së banesës. Krahasuar me mesataren evropiane, ku vetëm 17% e të

anketuarave janë shprehur se kanë hapësira të pamjaftueshme në banesat e tyre,

në Shqipëri rreth 43% e të anketuarve janë përgjigjur se kanë probleme me

1Social housing in Europe: legacies, new trends and the crisis. (http://www.housing-critical.com/home-

page-1/social-housing-in-europe-legacies-new-trends-an)


114 Botime 2019

mungesën e hapësirës. Problemi i aksesit në përfitime publike nga njerëzit në

nevojë është mjaft kritik edhe në vendet e zhvilluara. Kështu nga një anketë e

zhvilluar nga OECD në vitin 2018 rezulton se në vendin e parë qëndron Holanda ku

38% e të anketuarve (njerëz në nevojë) kanë lehtësisht akses në përfitimet publike

dhe më pak me 5% në Slloveni, ndërkohë që mesatarja për vendet e OECD

vlerësohet 21%. Në vendin tonë nuk ka vëzhgime të tilla as nga organet përgjegjëse

të Qeverisjes Qendrore dhe as nga Njësitë e Qeverisjes Vendore, por presupozohet

që ky tregues të jetë shumë më ulët se në çdo vend tjetër të BE, ku funksionimi i

shtetit të së drejtës është në nivele më të larta. Aksesi në programet sociale është

mjaft i kufizuar. Bashkitë stepen në ofrimin e një informacioni të plotë për qytetarët

nga risku i dyndjeve të papërballueshme në skemën e strehimit social. Nga auditimi

rezulton se programet sociale të strehimit nuk janë zbatuar plotësisht si politika

sociale, duke adresuar vetëm raste individuale, por jo fenomenin social të të

pastrehëve. Mungojnë regjistri kombëtar mbi numrin e të pastrehëve dhe

investimet në banesa sociale, stoku i të cilave është inekzistent në shumicën e

bashkive dhe i pamjaftueshëm në disa të tjera.

Bashkitë dhe organet e qeverisjes qendrore duhet të kenë një qasje proaktive, jo

pasive, ndaj strehimit social duke filluar me inkuadrimin e strehimit social në

planifikimet urbane dhe duke aplikuar metoda bashkëkohore evropiane, në

bashkëpunim me sektorin privat të ndërtimit, për të kultivuar banesa sociale.

“Asgjësimi” i strehimit në nivel qendror bashkë me Ministrinë e Zhvillimit Urban, në

një kohë kur kjo ministri kishte krijuar një profil institucional mbi çështjet e

strehimit dhe kishte përgatitur një strategji për strehimin 2016-2025, ka ndikuar

negativisht në financimin dhe zbatimin e programeve sociale.

Ligji i ri nr. 22/2018 “Për strehimin social”, ndonëse ndjek modele të mira

europiane, rrezikon të mos ofrojë një zgjidhje reale për zbatimin e plotë të

programeve sociale të strehimit, pasi shtrihet përtej asaj që përballojnë kapacitetet

e bashkive. Në kushtet kur burimet financiare dispozicion për skemën e

mëparshme të strehimit me 3 programe janë të kufizuara, dinamika që ofron ligji i ri

për zbatimin e një skeme strehimi me 5 programe rrit nivelin e riskut në arritjen e

objektivave të këtyre programeve. Më konkretisht, nisur nga fakti se legjislacioni i

vjetër ka qenë shterues në programet sociale të strehimit, burimi i mosfunksionimit

të plotë të tyre nuk ka qenë baza ligjore, por moszbatimi i vet ligjit.

Sali AGAJ


Në mënyrë të sintetizuar, problematikat kryesore të konstatuara nga ky auditim

performance janë:

Përcaktimi i objektivave nga Qeverisja Qendrore dhe Njësitë e Qeverisjes

Vendore për strehimin social, përtej kapaciteteve financiare dhe njerëzore

të bashkive;

Mungesa e një statistike reale mbi numrin e të pastrehëve;

Mungesa e një strukture të konsoliduar dedikuar çështjeve të strehimit në

shumicën e bashkive;

Kapacitete njerëzore të pamjaftueshme të bashkive për të përthithur dhe

ushtruar në mënyrë të plotë kompetencat e ligjit;

Pozicionimi i strehimit në periferi të police-bërjes dhe politikë-zbatimit, si

nga bashkitë ashtu edhe nga strukturat qendrore.

Zbatimi i plotë dhe efektiv i programeve sociale të strehimit has në vështirësi, pasi

realizohet pa patur të përcaktuar, bazën e formulës së përfitimit, që janë të

ardhurat mesatare në rang kombëtar dhe vendor. INSTAT-i nuk disponon të dhëna

se cilat janë të ardhurat mesatare dhe mungesa e këtij elementi pengon zbatimin e

plotë të programeve sociale të strehimit.

Në lidhje me zbatimin e ligjit të ri, është i rëndësishëm angazhimi të bashkive për

t’u kërkuar subjekteve private dorëzimin e 3% të sipërfaqes së ndërtimit, për rastet

kur është mbi 2000m2 , sipërfaqe që do të shkojnë favor të programeve sociale të

strehimit.

Duke marrë parasysh se ky detyrim është një nga shtyllat kryesore ku do të bazohet

kultivimi i banesave sociale, ndjekja dhe monitorimi i këtij procesi duhet të

realizohet nga Drejtoria e Strehimit në Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë, me

qëllim që të krijohet një regjistër i veçantë në nivel kombëtar mbi këto prurje që do

u shtohen banesave sociale.

Bashkëpunimi mes bashkive dhe EKB-së nuk është në atë nivel ku mund të krijohet

një sinergji bashkëpunimi. Evidentohen raste jo të rralla ku bashkitë nuk i ofrojnë

truall për ndërtim EKB-së, kryesisht nga:

Moszotërimi i trojeve të lira;

Probleme pronësie. Prona shtetërore të privatizuar, për të cilat ndodhen

në çështje gjyqësore;


116 Botime 2019

Në rastet kur ofrohen, konsiderohen të papërshtatshme nga EKB;

Në bashkitë ku ka truall të lirë, jepen leje ndërtimi për subjektet private.

Gjatë 10 viteve të fundit asnjë bashki nuk ka ndërtuar vet banesa sociale apo të

ketë blerë nga tregu për t’i ofruar si banesë me kosto të ulët. Për më tepër, ky

funksion social i bashkisë s’është i inkuadruar as në planifikimet urbane apo planet

e detajuara vendore, për ndërtimin e banesave sociale, për të përfshirë konceptin e

Zonave me Interes Social.

Pjesa më e madhe e vëmendjes nga organet shtetërore fokusohet në sigurimin e

strehimit social. Pas kësaj, pak dihet rreth impaktit që kanë programet e strehimit

social në mirëqenien e familjeve. Është planifikuar i njëjtin nivel shpenzimesh për të

gjithë periudhën 2018-2020. Buxheti për strehimin është 550 milion lekë për çdo vit

përgjatë kësaj periudhe. Në vitin 2017, 2018 buxheti për strehimin financuar nga

Qeverisja Qendrore ka qenë me rritje krahasuar me vitet e mëparshme,

përkatësisht 13 dhe 10%. Fondet e alokuara nuk arrijnë të mbulojnë nevojat

financiare për programet sociale të strehimit sipas strategjisë së strehimit social. Në

mungesë të një regjistri kombëtar mbi personat e pastrehë, të mungesës së

përllogaritjes së çmimeve të tregut mbi qiratë e shtëpive dhe të mospasjes së të

dhënave mbi të ardhurat mesatare në rang bashkie (s’i disponon INSTAT)si dhe të

korrelacionit që bart strehimi me rehabilitimin social që varet nga politika të tjera

sociale (si punësimi i personave të pastrehë, përcaktimi i minimumit jetik etj.;

objektivat strategjikë të vendosur kërkojnë një mekanizëm të qartë dhe solid

financiar për pushtetin vendor, me qëllim që ky funksion i bashkive dhe programet

sociale të strehimit të kenë mbështetjen e duhur në fonde për të adresuar çështjen

e strehimit.

Në Vendimin e Kryetarit të KLSH-së për auditimin e performancës “Efektiviteti i

Programeve Sociale të Strehimit” janë dhënë 38 rekomandime për organet e

qeverisjes qendrore dhe vendore të cilat adresojnë eleminin e mangësive dhe

përmirësimin në të ardhmen të sistemit të strehimit social në vendin tonë.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH JEP OPINION KUNDËRSHTUES PËR LLOGARITË E ALBPETROL



Në auditimin e zhvilluar muaj më parë tek kompania shtetërore Albpetrol, Kontrolli

i Lartë i Shtetit ka vënë re se deri në fund të muajit qershor 2018 (sipas të dhënave

të vetë Albpetrol sh.a.), detyrimet e kontraktorëve private të Marrëveshjeve

Hidrokarbure (marrëveshjet koncesionare për shfrytëzimin e naftës shqiptare) ndaj

Albpetrol, pra ndaj Shtetit tonë ishin në vlerën 28,9 milionë dollarë (Vendimi i

Kryetarit të KLSH mbi auditimin e zhvilluar në Albpetrol, publikuar në faqen në

internet të institucionit1, gjetja 17 nga auditimi, faqe 28-29 e Vendimit). Pjesa më e

madhe e këtyre detyrimeve të pashlyera vinte nga ndarja e prodhimit pjesë e

“Albpetrol” sh.a., sipas marrëveshjes hidrokarbure. Pra nga moszbatimi korrekt i

marrëveshjes. KLSH i ka rekomanduar kompanisë “Albpetrol” të kërkojë në rrugë

administrative duke ndjekur të gjitha procedurat e nevojshme ligjore dhe të gjitha

shkallët e gjykimit, vjeljen e detyrimit të mësipërm nga kontraktorët privatë. Si dhe,

në rast të mos shlyerjes dhe vazhdimit të akumulimit më tej të detyrimeve (për

marrëveshjet aktive), Albpetrol të bëjë njoftime sipas përcaktimeve në

marrëveshjet hidrokarbure për thyerje të marrëveshjeve dhe të marrë masat

përkatëse sipas afateve që përcaktohet në to, me synim vjeljen e detyrimeve, të

cilat do të përmirësonin dukshëm treguesit ekonomiko-financiarë të kompanise

shtetërore. Syri kontrollues i auditit superm shtetëror ka gjetur se nga testimi i

puseve tek një kontraktor privat, testim i zhvilluar në periudhën qeshor-korrik 2018,

janë konstatuar probleme që kanë ndikuar negativisht në përfundimin e testimit.

Audituesit kanë konstatuar se për periudhën si më sipër, prodhimi i naftës ka qenë

në sasinë 30 mijë e 226 tonë, ndërsa raportimi për muajt qershor-korrik 2019 ishte

25 mijë e 267 tonë, me diferencë 4.959 tonë ose rreth 20%! Në këto kushte, duket

qartë një devijim material i konsiderueshëm (1/5 e prodhimit e pa raportuar) nga

1 http://www.klsh.org.al/web/vendim_albpetrol_2018_web_2_4775.pdf

http://www.klsh.org.al/web/vendim_albpetrol_2018_web_2_4775.pdf


118 Botime 2019

kushtet e marrëveshjes hidrokarbure. Kompania Albpetrol është mjaftuar vetëm me

konstatimin e ngjarjes dhe nuk ka vazhduar të monitoronte fort operacionet

hidrokarbure me këtë kontraktor2. KLSH ka gjetur se nga nënshkrimi i gabuar i një

marrëveshje hidrokarbure në vitin 2004 me një kompani të huaj të rregjistruar në

parajsën fiskale Ishujt Kajman (rregjistruar vetëm dy muaj përpara nënshkrimit,

duke mos plotësuar fare kushtet teknike, financiare, njerëzore dhe organizative si

kontraktor), pjesa e prodhimit që i takonte Albpetrol sh.a. (pra Shtetit shqiptar)

ishte 15 herë më e vogël, në krahasim me një marrëveshje të ngjashme lidhur në

vitin 1994. Si rezultat, nga përllogaritjet e grupit të auditimit të KLSH, shteti ynë ka

humbur në të ardhura të munguara afro 440 milionë dollarë! Audituesit kanë gjetur

se Albpetrol ka ndryshuar vitet e fundit politikën e tij kontabël, lidhur me njohjen e

detyrimeve për produktin naftë të kompanive koncesionare. Si rezultat, kompania

ka raportuar për vitin 2016 një fitim prej 1,5 miliardë lekë (afro 14 milionë dollarë),

ndërsa për vitin 2017 Albpetrol ka dalë me humbje mbi 3.5 milionë dollarë.

Ndryshimi i politikave kontabël ka sjellë ndryshime në rezultatin e kompanisë, në

kundërshtim me Standartin Kombëtar Kontabël 1, pika 86, i cili thekson se:

Qëndrueshmëria në politikat kontabël dhe në formatin e paraqitjes së pasqyrave

financiare, është e nevojshme për një krahasim objektiv të treguesve të

performancës financiare të njësisë ekonomike në vite”.

Për këto dhe për shumë arsye të tjera të përmbajtura në Vendimin prej 57 faqe të

Kryetarit të KLSH mbi auditimin e zhvilluar në Albpetrol sh.a., KLSH jep një opinion

kundërshtues ndaj rezultatit financiar dhe pasqyrave financiare të kompanisë

shtetërore më të rëndësishme që kemi, e cila menaxhon një pjesë të arit të zi

shqiptar. KLSH ka konstatuar po ashtu se Albpetrol nuk ka hartuar dhe miratuar

planin strategjik të zhvillimit, i cili përmban objektivat strategjike, prioritetet e

institucionit dhe planet e veprimit. Nuk ka miratuar Grupin e Menaxhimit Strategjik,

nuk ka hartuar strategjinë e riskut dhe nuk ka krijuar regjistrin e riskut. Për pasojë,

drejtuesit e një kompanie që menaxhon në emër të Shtetit një pasuri me qindra

milionë dollarë nuk janë të vetëdijshëm për përgjegjësinë që kanë në menaxhimin e

riskut. Nuk kanë krijuar një sistem monitorimi për vlerësimin e efektivitetit dhe

progresit të sistemeve të menaxhimit financiar dhe kontrollit të brendshëm, për

arritjen e objektivave të institucionit.

2 http://www.klsh.org.al/web/vendim_albpetrol_2018_web_2_4775.pdf, po aty, faqe 40, paragrafi i

fundit.

http://www.klsh.org.al/web/vendim_albpetrol_2018_web_2_4775.pdf

Aldo KITA


SIGURIA E INFORMACIONIT DHE RËNDËSIA E AUDITIMIT TË SAJ

nga Aldo KITA – Përgjegjës Sektori, KLSH,


Termi “Siguri e Informacionit” nënkupton mbrojtjen e informacionit dhe sistemeve

të informacionit nga aksesi, përdorimi, shpërndarja, thyerja, modifikimi ose

shkatërrrimi i paautorizuar. Siç është përcaktuar dhe në Strategjinë e Sigurisë

Kombëtare: Rritja e komunikimit përbën një vlerë të shtuar në zhvillimin ekonomik

dhe shoqëror të vendit por, në të njëjtën kohë, ajo e ekspozon atë ndaj rreziqeve të

natyrës kibernetike me aktorë shtetërorë dhe jo shtetërore.1

E për sa më sipër, Kontrolli i Lartë i Shtetit, ka qenë në sinkron të plotë me

zhvillimet e Teknologjisë së Informacionit, ku pas implementimin me sukses në vitin

2012 të auditimeve të perfomancës, prej vitit 2014 po kryen auditime të IT, në

përmbushje të misionit të tij si një institucion kushtetues, kontribues për qeverisjen

e mirë, si një “watchdog” i përdorimit të financave publike.

Jo pa qëllim, Strategjia e Zhvillimit KLSH 2018-20222, ndër të tjera ka fokus të

veçantë edhe në auditimin e Teknologjisë së Informacionit.

Po çfarë lidhje ka ky auditim me mirmenaxhimin dhe mirpërdorimin e taksave që

qytetari paguan?

Përse u intereson qytetarëve mirëfunksionimi i sistemeve kompjuterike të një

institucioni që financohet nga buxheti i shtetit Shqiptar, ndërkohë që pasqyrat e tij

financiare janë të rregullta dhe fondet e tij buxhetore janë përdorur me

ekonomicitet eficiencë dhe efektivitet?

Auditimi i Teknologjisë së Informacionit, ndër të tjera synon të sigurojë se

informacioni publik plotëson të gjithë kushtet dhe ndjek praktikat më të mira të

menaxhimit të tij.

1 Strategjia e Sigurisë Kombëtare, Tiranë, Korrik 2014

2 http://www.klsh.org.al/web/strategjia_okok_copy_1_3868.pdf

http://www.klsh.org.al/web/strategjia_okok_copy_1_3868.pdf


120 Botime 2019

Institucionet publike në sektorë të ndryshëm të cilët, krijojnë, menaxhojnë dhe

ruajnë sasi të mëdha të dhënash dhe informacioni po automatizojnë gjithnjë e më

tepër proceset e punës së tyre, dhe po priren gjithnjë e më shumë drejt menaxhimit

të informacionit përmes sistemeve kompjuterike. Këto institucione për nga sasia

dhe rëndësia e informacionit që menaxhojnë mund të cilësohen me rëndësi kritike

për qytetarët shqiptarë.

Në projektet e auditimit të Teknologjisë së Informacionit të kryera nga Kontrolli i

Lartë i Shtetit në këto institucione, i është kushtuar një rëndësi e veçantë vlerësimit

nëse sistemet kompjuterike në pronësi të këtyre institucioneve, garantojnë

konfidencialitetin, integritetin dhe disponueshmërinë e informacionit që ato vetë

menaxhojnë. Në përfundim të këtyre auditimeve Kontrolli i Lartë i Shtetit ka dhënë

rekomandime për përmirësimin e gjendjes në lidhje me sigurinë e informacionit.

Ndër të tjera, nga problematikat e konstatuara mund të përmendim: mungesën e

politikave adekuate që lidhen me sigurinë e informacionit dhe mosmarrjen e

masave të duhura teknike për të siguruar një mbrojtje të plotë të një aseti të

çmuar, siç është informacioni.

Këto problematika të konstatuara derivojnë rezultatin se informacioni që

menaxhojnë këto sisteme kompjuterike është i riskuar dhe nuk garanton parimet

bazë të sigurisë së informacionit.

Investimi në zhvillimin e burimeve njerëzore, ambicia për zhvillim dhe zgjerim të

kapaciteteve profesionale në bashkëpunim me kolegët ekspertë nga vendet më te

specializuara dhe me më tepër eksperiencë të fushës si Polonia, Estonia, Portugalia

etj., investimet në Teknologjinë e Informacionit si dhe trefishimi i numrit të

projekteve të auditimit të IT që nga momenti i nisjes së tyre, tregojnë qartësisht

seriozitetin, vëmendjen dhe rëndësinë që KLSH i jep këtij lloji të ri auditimi.

Ashtu siç Teknologjia e Informacionit zhvillohet çdo ditë, edhe nevoja për

përditësim të njohurive mbi auditimin e saj është e domosdoshme, përditësim ky i

cili nuk mund të jetë kurrsesi i plotë pa shkëmbimin e eksperiencave midis

audituesve të Teknologjisë së Informacionit, ashtu siç edhe vetë moto e INTOSAI-t

cilëson “Experientia Mutua Omnibus Prodest” (Nga Eksperienca e Përbashkët

Përfitojmë të Gjithë).

KLSH ka qenë në vitet e fundit pjesëmarrëse pro-aktive pothuajse në të gjithë

takimet e grupit të punës së auditimit IT të EUROSAI-t, më së fundi, në atë të

zhvilluar në Maltë, takim në të cilin, ndër çështje të tjera të diskutuara midis

Aldo KITA


përfaqësuesve të institucioneve supreme të auditimit, auditimi i sigurisë së

informacionit kishte një fokus të veçantë.

Në këtë takim, pjesëmarrësit i kushtuan një vëmendje të veçantë, teknikave dhe

metodave që ndiqen për një auditim të thelluar dhe të specializuar të sigurisë

kompjuterike.

Kontrolli i Lartë i Shtetit, që nga momenti i krijimit të Drejtorisë së Auditimit IT

mbështetur në Vendimin e Kryetarit të KLSH-së datë 15.10.2014, duke pasur një

vizion të qartë mbi rëndësinë dhe domosdoshmërinë e cilësisë së auditimit të

Teknologjisë së Informacionit, ka synuar të jetë i hapur ndaj institucioneve supreme

të auditimit homologe dhe të përfitojë sa më shumë eksperiencë të jetë e mundur

në këto takime pune të zhvilluara nga EUROSAI.

Kjo eksperincë e fituar nga këto takime ka qenë një ndër faktorët kryesorë që kanë

ndikuar në zhvillimin e kapaciteteve audituese të Teknologjisë së Informacionit,

zhvillim i cili ka bërë të mundur që KLSH të trefishojë numrin e projekteve të

auditimit të IT në periudhën 2015-2018. Konkretisht në vitin 2015 janë kryer 2

auditime, në vitin 2016 janë kryer 2 auditime dhe 1 në proces, për t’u përfunduar

në vitin 2017, në vitin 2017 janë kryer 4 auditime dhe në vitin 2018 janë kryer 6

auditime. Ndërkohë për vitin 2019 janë planifikuar të kryhen 8 auditime të

Teknologjisë së Informacionit.

Por, ashtu si për të gjithë institucionet supreme të auditimit të Evropës e më gjerë,

dinamika dhe ritmi i zhvillimit të Teknologjisë së Informacionit sjell edhe për KLSH, e

veçanërisht për auditimin e Teknologjisë së Informacionit sfida të mëdha, sfida për

të cilat Kontrolli i Lartë i Shtetit ka marrë dhe vazhdon të marrë të gjithë masat e

duhura për t’i përballuar dhe për të realizuar misionin e tij në funksion të mbrojtjes

së interesit të qytetarëve shqiptarë.


122 Botime 2019

NGA MENAXHIMI I MBETJEVE TEK EKONOMIA QARKULLUESE – ROLI I SAI-ve

nga Keida MUÇA, Redina KARAPICI, Joniada GOCAJ – Audituese, KLSH,


Çfarë është Ekonomia Qarkulluese?

Sipas përkufizimit, ekonomia qarkulluese është një sistem ekonomik që synon

minimizimin e mbetjeve nëpërmjet përdorimit të vazhdueshëm të burimeve. Në një

ekonomi qarkulluese, mbetjet minimizohen dhe burimet përdoren më shumë

ekonomikisht, në mënyrë afatgjatë, nëpërmjet ripërdorimit, riparimit dhe riciklimit

të tyre.

Në mënyrë që të kuptohet ndryshimi, kujtojmë se në një ekonomi lineare, lëndët e

para futen në përdorim në një proces të caktuar prodhimi, në fund të të cilit

gjenerohen mbetje. Skema e ekonomisë lineare është si më poshtë:

Keida MUÇA, Redina KARAPICI dhe Joniada GOCAJ


Prej më shumë se tre dekadash, BE-ja në planet e veprimit për mjedisin ka synuar

gjithmonë:

parandalimin, reduktimin dhe mbajtjen nën kontroll të dëmit mjedisor;

ruajtjen e një ekuilibri ekologjik;

përdorimin racional e me kriter të burimeve natyrore.

Që në vitin 1966, Keneth Boulding1 tërhoqi vëmendjen me termin “ekonomi e

hapur” me input-e të pashterueshme dhe me output-e të vazhdueshme, ndryshe

nga “ekonomia e mbyllur”, në të cilën input-et dhe output-et janë të kufizuara dhe

mbeten pjesë përbërëse e ekonomisë vetëm për aq kohë sa është e mundur. Eseja

e Boulding-ut “Ekonomiksi i Anijes Tokë në të ardhmen”2 citohet si burimi i parë i

termit “ekonomia qarkulluese”, edhe pse në fakt nuk përdoret ky term ekzakt.

Ekonomia qarkulluese u modelua më tej nga ekonomistët britanikë të mjedisit

David W. Pearce dhe R. Kerry Turner në vitin 1989. Në librin e tyre “Ekonomia e

burimeve natyrore dhe mjedisi”vihej në dukje se ekonomia tradicionale me fund të

hapur (jo qarkulluese) e zhvilluar deri në atë kohë në Evropë nuk kishte tendencë të

brendshme për të ricikluar, gjë që reflektohet nga trajtimi i mjedisit si një rezervuar

mbetjesh.

Shembulli aktual i kësaj ekonomie të vjetëruar në Evropë, është pa dyshim

Shqipëria, e cila aktualisht i depoziton mbetjet në landfille (të cilët nuk plotësojnë

as kushtet e një landfilli të mirëfilltë), ka një legjislacion që synon ripërdorimin dhe

riciklimin, por në realitet është duke ndërtuar inceneratorë për djegien e tyre, duke

mos përfshirë kësisoj në skemën reale as ripërdorimin e as riciklimin, por vetëm

reduktimin e sasisë që do të depozitohet në landfill ose venddepozitim të

kontrolluar. Depozitimi i mbetjeve përbën dhe fundin e hapur të ekonomisë, të

përmendur në paragrafin më sipër. Theksojmë se një tjetër paraqitje e ekonomisë

lineare është dhe piramida e menaxhimit të mbetjeve, të cilën në Shqipëri akoma

nuk kemi mundur ta vëmë në zbatim sipas opsionit më shumë të preferuar, që

është reduktimi (figura më poshtë). Opsioni më i preferuar është në majë të

piramidës (reduktimi) dhe ai më pak i preferuar, në bazën e saj (hedhja e mbetjeve

në venddepozitim).

1Keneth Boulding (18 janar 1910 - 18 mars 1993) ekonomist Amerikan, edukator, aktivist i paqes dhe

filozof ndërdisiplinor. 2 The Economics of the Coming Spaceship Earth.


124 Botime 2019

Ekonomia Qarkulluese synon të çojë një hap më tej të gjitha përpjekjet e

deritanishme në fushën e menaxhimit të mbetjeve dhe ruajtjes së burimeve

natyrore, duke i parë këto si pjesë përbërëse të zhvillimit ekonomik, brenda

kontekstit të zhvillimit të qëndrueshëm. Ekonomia Qarkulluese synon të

promovojë:

përdorimin me eficiencë të burimeve: vënien në përdorim të sa më pak

lëndëve të para, të papërpunuara;

parandalimin e mbetjeve: reduktimin e prodhimit të mbetjeve;

përdorimin e mbetjeve të prodhimit si burime të dorës së

dytë(nënprodukte);

rikuperimin e materialeve nga mbetjet (riciklimi) dhe përdorimin e tyre si

burime të dorës së dytë (fundi i mbetjeve)3.

Roli i SAI-ve

SAI-t janë akoma në fazën teorike në këtë fushë, pasi asnjë auditim nuk është

ushtruar akoma nga ndonjë SAI me temë direkte mbi Ekonominë Qarkulluese, duke

qenë se ky është një koncept akoma i ri në lidhje me menaxhimin e mbetjeve dhe

lidhjen me ekonominë.

Në Sesionin Pranveror të Grupit të Punës të EUROSAI-t për Auditimin e Mjedisit, në

Qipro, u prezantuan qasjet ndaj këtyre auditimeve që janë planifikuar të kryhen së

shpejti. Konkretisht përmendim:

3 End of Waste “EOW”

Keida MUÇA, Redina KARAPICI dhe Joniada GOCAJ


Qasjen e SAI-t Finlandez për kryerjen e auditimeve në fushën e prokurimit

publik, në drejtim të prokurimit të teknologjisë së pastër, si rruga më e

shkurtër për të siguruar zgjidhje të problemeve në mënyrë miqësore me

mjedisin në kuadrin e zhvillimit të qëndrueshëm, si pjesë e politikave të

këtij vendi.

Qasjen e SAI-t Spanjoll për të bërë udhërrëfyesin ndaj institucioneve

përgjegjëse në drejtim të ndërmarrjes së hapave konkrete drejt ekonomisë

qarkulluese dhe duke përcaktuar indikatorët e duhur të performancës për

matjen e këtyre hapave.

Qasjen e SAI-t të Estonisë për të udhëzuar autoritetet përgjegjëse të

përfshijnë standardet e ekonomisë qarkulluese në procesin e dhënies së

lejeve të ndryshme subjekteve, si dhe t’i kujtojnë atyre se metoda të tilla si

incenerimi i mbetjeve, si dhe rimbushja apo rehabilitimi i sipërfaqeve të

shfrytëzuara nuk janë pjesë e procesit të riciklimit të burimeve.

Gjatë gjithë kësaj kohe, vendet e zhvilluara janë përpjekur të gjejnë dhe vënë në

jetë mënyra sa më eficiente të përdorimit të burimeve në dispozicion dhe

shfrytëzimin e zonave të pafundme si landfille për depozitimin e tonelatave të tëra

të mbetjeve në mbarë botën, por nëse fillojmë të mbështetemi në ekonominë

qarkulluese, me shumë mundësi, do të lëmë pas shumë përpjekje të kota për

përmirësimin e padobishëm të ekonomisë lineare, sepse “nuk ka gjë më të

padobishme se sa të përpiqesh të bësh me eficiencë të madhe diçka që nuk duhet

bërë fare”.4

4 “There is nothing quite so useless as doing with great efficiency something that should not be done at

all” Peter Drucker


126 Botime 2019

RRITJA E EFEKTIVITETIT TË ZBATIMIT TË REKOMANDIMEVE

nga Erjola MEÇAJ – Audituese, KLSH,


Zbatimi i rekomandimeve është një nga komponentët më të rëndësishëm të një

procesi auditues. Sipas Deklaratës së Meksikos, ISSAI 10, theksohet rëndësia e

mekanizmit të follow up për SAI-t, dhe kërkohet nga SAI-t që të kenë mekanizmin e

tyre të brendshëm për ndjekjen dhe zbatimin e rekomandimeve për t’u siguruar që

njësitë e audituara i kanë vlerësuar dhe adresuar siç duhet rekomandimet e lëna.

Gjithashtu vlen të përmendim dhe ISSAI 12, i cili trajton “auditimin e jashtëm

publik” si një faktor i rëndësishëm që sjell ndryshimin në jetën e qytetarëve dhe

nënvizon se nisur nga rëndësia e ndjekjes së rekomandimeve SAI duhet të ketë

mekanizma për ndjekjen e rekomandimeve. Ndërsa praktika të tjera të mira si ato

të GAO-s na udhëzojnë se, kërkesa për zbatimin e rekomandimeve duhet të ngrihet

në mënyrë progresive në nivele më të larta menaxheriale.

Gjatë workshop-it mbi auditimin financiar zhvilluar në Zyrën Kombëtare të

Auditimit të Suedisë, me pjesëmarrës Institucionet Supreme të Auditimit të

Ballkanit Perëndimor, u trajtua i gjithë procesi i auditimit ku një nga pikat kryesore

ishte dhe zbatimi i rekomandimeve. Në këtë aktivitet, u evidentua praktika e punës

së SAI-ve respektive mbi ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve sipas rregulloreve

përkatëse dhe sfidat që institucionet ndeshin gjatë këtij procesi. Shkalla e pranimit

të gjetjeve, dhe zbatimi i tyre nga institucionet e audituara mbetet një nga

prioritetet për institucionet supreme të auditimit në periudhat në vijim. Gjatë

aktivitetit SAI-t pjesëmarrëse ndanë eksperiencën e tyre dhe u propozuan

përmirësime në hartimin e rekomandimeve dhe në ndjekjen e zbatimit të tyre.

Puna themelore për auditime efektive janë rekomandimet të cilat, kur zbatohen në

mënyrë korrekte, arrijnë një rezultat të përcaktuar, prandaj ato duhet të jenë të qarta

për mangësitë e konstatuara dhe bindëse për mënyrën se si duhet të përmirësohen.

Standardet e auditimit kërkojnë që gjatë kryerjes së një raporti auditimi, audituesi

Erjola MEÇAJ


duhet të përqendrohet që gjetjet dhe rekomandimet të jenë relevante në kohën e

përcjelljes dhe të adoptojnë një qasje të paanshme dhe të pavarur.

Bërja e rekomandimeve me cilësi rrit në masë të madhe gjasat që ato të zbatohen

siç duhet.

Arritja e objektivave të auditimit varet nga cilësia e rekomandimeve që janë bërë.

Një rekomandim që nuk është bindës, nuk do të zbatohet. Një rekomandim që nuk

korrigjon shkakun themelor të një mangësie nuk mund të arrijë rezultatin e synuar.

Një numër i madh rekomandimesh trajtojnë një seri çështjesh komplekse, të cilat

kërkojnë konsultime dhe negociata të gjera, shoqëruar me miratime që përfshijnë

aktorë të ndryshëm në një institucion.

Rekomandimet duhet të etiketohen qarta, jo të fshehura në tekst, të jenë lehtësisht

të identifikueshme dhe të përcaktohen në raport.

Gjetja dhe rekomandimi duhet të dëshmojnë qartë se veprimi në bazë të

rekomandimit do të përmirësojë operacionet, ruajtjen e aseteve, ose sjelljen e

situatës në përputhje me ligjet dhe rregulloret. Audituesit duhet të jenë të qartë se

kush është përgjegjës me qëllim që përgjegjësia për zbatimin e rekomandimit ti

drejtohet zyrtarit të saktë.

Audituesit dhe institucionet e auditimit duhet të angazhohen për identifikimin dhe

sjelljen e ndryshimeve të nevojshme. Angazhimi i audituesit duhet të jetë personal

dhe profesional gjithashtu institucionet e auditimit duhet të jenë përkrahëse dhe të

përforcojnë përkushtimin ndaj stafit të tyre.

Nga auditimi mbi zbatimin e masave të rekomanduara nga KLSH, sipas Vendimit të

Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit nr. 33, datë 03.08.2019, “Për evadimin e

materialeve të auditimit të ushtruar në 22 Subjekte “Për zbatimin e rekomandimeve

të lëna në auditimet e mëparshme të evaduara gjatë 6-mujorit të dytë të vitit

2018”, në institucionet qendrore”, rezultoi se: në 22 subjekte të audituar, janë

rekomanduar gjithsej 454 masa, nga të cilat janë pranuar 436 masa dhe nuk janë

pranuar 18 masa. U konstatua se nga 436 masat e rekomanduara dhe të pranuara

janë zbatuar plotësisht 212 prej tyre ose 49%, zbatuar pjesërisht 5 masa, ose 1% e

totalit të masave të pranuara, dhe konsiderohen në proces zbatimi 168 masa ose

39%, pa zbatuar rezultuan 51 masa, ose 12%.

Nëse i paraqesim sipas llojit të rekomandimeve janë:


128 Botime 2019

- Masa për përmirësime ligjore janë rekomanduar 14, nga të cilat janë pranuar

14 masa. Rezulton se nga masat e pranuara janë zbatuar 7 rekomandime, dhe

në proces zbatimi 7;

- Masa organizative janë rekomanduar 290 nga të cilat janë pranuar 288 masa

dhe pa pranuar 2. Nga masat e pranuara, janë zbatuar 153 rekomandime, kanë

nisur procedurat për zbatim 94 rekomandime, janë zbatuar pjesërisht 3, dhe

nuk janë zbatuar 38 rekomandime;

- Masa zhdëmtimi janë rekomanduar 52, për vlerën 407,934 mijë lekë, nga të

cilat janë pranuar 39 masa në vlerën 314,617 mijë lekë, pa pranuar 13 masë në

vlerën 62,065 mijë lekë. Nga masat e pranuara, janë zbatuar 7 rekomandime

në shumën 373 mijë lekë, në proces zbatimi 29 rekomandime për vlerën

333,467 mijë lekë, zbatuar pjesërisht 1 rekomandim në shumën 152 mijë lekë

dhe nuk janë zbatuar 2 rekomandime, për vlerën 1,375 mijë lekë;

- Masa disiplinore janë rekomanduar 37, nga të cilat në 5 subjekte lënë në

kompetencë të titullarit; nga këto janë pranuar 37 masa. Nga masat disiplinore

të rekomanduara dhe pranuara 29 janë zbatuar plotësisht, 2 masa janë në

proces zbatimi dhe 6 janë pa zbatuar;

- Masa administrative janë rekomanduar 16, të cilat janë pranuar dhe janë në

proces zbatimi;

- Masa për eliminimin e efekteve negative në administrimin e fondeve publike

janë rekomanduar gjithsej 45, në shumën 22,809,330 mijë lekë, nga të cilat

janë pranuar 41 masa, në shumën 11,718,327 mijë lekë; nga 41 masat e

pranuara janë zbatuar 15, në shumën 18,039 mijë lekë; janë në proces zbatimi

20 masa, në shumën 11,560,443 mijë lekë, zbatuar pjesërisht 1 masë, në

shumën 15,059 mijë lekë, dhe pa zbatuar 6 masa, në shumën 115,301 mijë

lekë.

Rekomandimet e auditimit nuk tregojnë se si të zhvillohet një sistem, por ato duhet

të jenë specifike për sistemin që ka nevojë për përmirësim dhe objektivat që duhet

të arrihen nga ndryshimi.

Efekti real i aktivitetit të një institucioni auditues matet me nivelin e zbatimit të

rekomandimeve nga subjektet publike të audituara. Kontrolli i Lartë i Shtetit është

angazhuar në mënyrë të vazhdueshme për përmirësimin e cilësisë së auditimeve

duke identifikuar dhe aplikuar instrumentat e duhur, duke ndërtuar dhe

implementuar sistemin e procedurave dhe infrastrukturën e duhur brenda

institucionit, për të siguruar gjurmimin sistemik dhe periodik të zbatimit të

Erjola MEÇAJ


rekomandimeve, krijimin e një baze të dhënash për identifikimin dhe ndjekjen e

rekomandimeve dhe marrëveshjet e bashkëpunimit me aktorë të tjerë për

zhvillimin e instrumenteve të duhur me përfitim të përbashkët. Nëpërmjet politikës

së edukimit të vazhdueshëm dhe zhvillimit profesional KLSH synon të sigurojë që

stafi auditues të zotërojë aftësitë dhe dijet e kërkuara për të realizuar me

profesionalizëm çdo aspekt të punës audituese gjithashtu të aplikojë sistemin e

trajnimit të vazhdueshëm të hartuar në përputhje me nevojat individuale të

audituesit .


130 Botime 2019

SFIDAT TEKNOLOGJIKE DHE ROLI I KLSH-së

nga Benard HAKA – Kryeauditues, KLSH,


Zhvillimi i teknologjive të shpërndarjes së informacionit ndërmjet institucioneve të

ndryshme, shtetërore apo private me publikun dhe zhvillimet teknologjike ka qenë

dhe do të jetë një sfidë për shoqëritë në të gjithë vendet e botës për të kaluar në

ato që quhen shoqëri të informatizuara. Përdorimi i teknologjisë së informacionit në

vitet e fundit tregon dobishmërinë e lartë publike të këtyre mjeteve dhe

mbështetjen që ato i japin rritjes së cilësisë dhe efektivitetit në kryerjen e

funksioneve publike.

Përdorimi masiv i teknologjisë së informacionit bazohet në modelin e ngritjes së

rrjeteve të integruara me të gjitha garancitë e sigurisë së ruajtjes dhe përpunimit të

informacionit sipas përcaktimeve ligjore të së drejtës së informimit, mbrojtjes së të

dhënave personale dhe informacionit të klasifikuar, etj. Zhvillimet në teknologjinë e

komunikimit dhe informacionit dhe ndërlidhjes kompjuterike këto dy dekadat e

fundit i kanë dhënë kuptim nocionit të qeverisjes elektronike, që në shumicën e

rasteve është përdorur për t’ju referuar ofrimit të shërbimeve nëpërmjet përdorimit

të teknologjisë. Sektori publik bëhet kështu më transparent dhe i hapur, forcohet

demokracia, rritet si përgjegjshmëria ndaj qytetarëve ashtu dhe pjesëmarrja e tyre

në procesin e politikë bërjes, administrata orientohet duke vënë në qendër

qytetarin, duke i siguruar shërbime online 24 orë ditë, 7 ditë të javës.

Përkufizimi i “qeverisjes elektronike” në teknologji konsiston në zgjerimin e

informacionit qeverisës – informacionit që transmetohet në publik, ndërmjet

sektorit publik dhe publikut, si një mënyrë për të kuptuar natyrën e ndryshueshme

të qeverisësve me qeverisjen në një shoqëri të informatizuar.

E-Qeverisja ose qeverisja elektronike nënkupton:

- modernizimin e administratës publike;

Benard HAKA


- dixhitalizimin e administratës publike, arsimit, shëndetësisë, sigurisë;

zhvillimin e biznesit, tregtisë dhe bujqësisë;

- rritjen e demokracisë; zhvillimin e kulturës, kërkimeve shkencore,

qeverisjes lokale; si dhe shumë shërbimeve të tjera.

E-shërbimet (e-services) ose shërbimet elektronike nënkupton përdorimin e

teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) në ofrimin e shërbimit. Tri janë

komponentët kryesorë të shërbimeve elektronike, ofruesi i shërbimit, marrësi i

shërbimit dhe kanalet e ofrimit të shërbimit, ku interneti është kanali kryesor i

ofrimit të shërbimit elektronik.

Shërbimi elektronik (ose e-service) është një term shumë i përgjithshëm, që

zakonisht i referohet “Ofrimit të shërbimeve me anë të Internetit, të cilat zakonisht

mund të ofrohen nga institucionet shtetërore por dhe nga ato private”.

Zhvillimi dhe aplikimi i qeverisjes elektronike dhe shërbimeve elektronike në

institucionet e administratës publike, institucionet e pavarura dhe të gjitha

institucionet e tjera, për të pasur shërbime më cilësore, efektive dhe shumë të

shpejta, të cilat drejtpërsëdrejti do të ndikojnë në zhvillimin social-ekonomik;

njëherazi të nevojshme edhe si standarde për integrimin drejt Evropës. Ofrimi i këtij

shërbimi nga çdo distancë ndikon në nxitjen e zhvillimit ekonomik dhe shoqëror,

mundësi të ngritjes së aftësive, shërbime të përhershme në çdo kohë, prezantim të

arritjeve kombëtare, etj.

Centralizimi

Në kohët e sotme lind pyetja disi çorientuese nëse duhet të centralizojmë apo

decentralizojmë strukturat IT? "Centralizimi" dhe "Decentralizimi" janë dy skajet

fundorë në spektrin organizativ, dhe shumica e institucioneve apo kompanive

ndodhen diku në mes të tyre.

Me fillimin e shpikjeve të para në fushën e teknologjisë të gjitha rrjetet e

komunikimit ishin të centralizuara. Koncepti i një rrjeti të decentralizuar u

prezantua për herë të parë nga studiuesi Paul Baran në vitin 1964, në lidhje me

përmirësimin e komunikimeve telefonike. Në një nga periudhat më të tensionuara

të Luftës së Ftohtë, studiuesit po kërkonin një alternative të strukturës tradicionale,

të centralizuar të rrjetit. Frika ishte se një sulm i vetëm në qendër të njërës prej

këtyre rrjeteve do ta bënte të padobishëm të gjithë sistemin e komunikimeve

telefonike, edhe nëse shumica e linjave dhe stacioneve të rrjetit do të ishin të

padëmtuar. Baran propozoi "shpërndarjen" e pajisjeve kritike komutuese


132 Botime 2019

(ndërlidhëse) dhe të kontrollit përreth rrjetit. Në këtë mënyrë të tillë, nëse një pjesë

e rrjetit do të dëmtohej, pjesët e tjera të padëmtuara do të vazhdojnë të punojnë

siç normalisht. Në kohët e sotme kjo lidhje quhet Redundante (Do të thotë nëse bie

një pjesë e sistemit ngrihet pjesa tjetër për të mos ndërprerë shërbimin).

Në ditët e sotme koncepti i centralizimit është kthyer në një domosdoshmëri pasi

përfitimet janë të shumta si, Ulje e shpenzimeve mbi hardware-in; Përmirësimi i

produktivitetit për stafin e IT; Rritja e fuqisë blerëse; Lehtësi në përmbushjen e

kërkesave ligjore për sigurinë e të dhënave me sistemet e centralizuara të TI;

Përmirëson rrjedhën e informacionit.

Strukturat e centralizuara të TI zakonisht ofrojnë reduktime të kostove, veçanërisht

për institucione, organizata apo kompani të mëdha. Centralizimi bën të mundur që

të gjitha institucionet apo kompanitë të veprojnë në unison. Strukturat organizative

të decentralizuara janë zakonisht më të mirat për kompanitë e reja, të vogla

(startup) dhe janë të vështira në menaxhim. Kombinimi i këtyre tre elementëve

(e-Qeverisja, e-shërbimet, Centralizimi) me zhvillimet e shpejta të teknologjisë së

informacionit si dhe shtrirja e përdorimit të saj, pothuajse në të gjitha fushat e

veprimtarisë së shoqërisë, bëjnë evidente kërkesat për shërbime të sigurta dhe të

besueshme, me qëllim fundor, lehtësimin dhe përmirësimin e proceseve të

aktiviteteve ditore të shoqërisë njerëzore. Zhvillimi i TIK dhe i qeverisjes elektronike

në shërbimet e administratës publike do të ulë kostot për qytetarët, biznesin,

institucionet shtetërore dhe do të nxisë konkurrencën.

Qeverisja elektronike aplikohet kudo në vendet më të zhvilluara të botës, e

posaçërisht në shumë vende të BE-së. Me funksionimin e qeverisjes elektronike në

këto vende, qytetarët marrin shërbimet nga administrata publike në mënyrë

elektronike përmes e-Portaleve ose portaleve elektronike shtetërore në internet,

nga çdo distancë, pa pasur nevojë të presin para sporteleve të administratës. Në

vazhdën e këtij zhvillimi edhe situata në Shqipëri po kalon një zhvillim të vrullshëm

por në një ambient jo të konsoliduar. Përgjatë dekadës së fundit në institucionet e

Republikës së Shqipërisë kanë implementuar sisteme të ndryshme të menaxhimit të

informacioneve. Këto shërbime kanë rritur ndjeshëm aksesin, lehtësinë,

transparencën dhe kanë ulur kostot e marrjes së këtyre shërbimeve nga qytetarët

dhe bizneset.

Benard HAKA


Në kuadër të këtyre zhvillimeve janë miratuar dhe update-uar edhe legjislacioni për

shërbimet elektronike në Republikën e Shqipërisë duke iu përafruar ligjeve dhe

rregullave të Bashkimit Evropian.

Së fundmi një akt ligjor i futur në fuqi saktësisht VKM nr. 673, datë 22.112.07 “Për

riorganizimin e Agjencisë Kombëtarë të Shoqërisë së Informacionit”, i ndryshuar, ka

ndryshuar mënyrën e administrimit të sistemeve dhe infrastrukturën hardware dhe

software në fushën TIK, për institucionet dhe organet e administratës buxhetore

nën përgjegjësinë e Këshillit të Ministrave, si dhe institucionet jobuxhetore.

Nisur nga sa më sipër e-Qeverisja (e-governance) dhe e-shërbimet (e-services) po

shkojnë drejt konceptit të Centralizimit të cilin e shqyrtuam më lart. Në këto kushte

nevoja për auditimin e këtyre projekteve apo sistemeve është e domosdoshme.

Kontrolli i Lartë i Shtetit, si institucioni më i lartë Kushtetues i kontrollit ekonomik e

financiar, që prej vitit 2011 ka iniciuar proceset e informatizimit dhe unifikimin e

burimeve njerëzore nën frymën inovacionit. Kjo do të thotë që është investuar në

futjen e teknologjive dhe metodave të reja evropiane në mënyrën e auditimit por

edhe në mënyrën e kryerjes së proceseve të punës.

Aftësimin e burimeve njerëzore me anë të zhvillimit të trajnimeve të shumta,

shkëmbimit të eksperiencave më të mira me institucionet të tjera simotra të KLSH-s

në Evropë dhe në Botë.

Kontrolli i Lartë i Shtetit është anëtar në Organizatat Ndërkombëtare dhe Evropiane

të Institucioneve Supreme të Auditimit, siç janë: INTOSAI dhe EUROSAI. Në kuadër

të këtyre zhvillimeve zbatimi dhe implementimi i standardeve INTOSAI janë

prioritet kryesor në Kontrollin e Lartë të Shtetit. Stafi i KLSH inkurajohet dhe nxitet

vazhdimisht për pajisjen dhe marrjen e sa më shumë certifikatave, kualifikimeve

dhe trajnimeve online.

Në ligjin e ri të Kontrollit të Lartë të Shtetit, Ligjin Nr. 154/2014 datë 27.11.2014

“Për Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, Auditimi i

Teknologjisë së Informacionit ka zënë një pjesë të veçantë në llojin e auditimeve që

realizohen nga KLSH.

“Në Auditimet e IT-së, Kontrolli i Lartë i Shtetit mbledh dhe vlerëson provat, për të

përcaktuar nëse një sistem kompjuterik mbron asetet, ruan integritetin e të

dhënave, lejon që synimet e subjektit që auditohet të arrihen në mënyrë efektive

dhe përdor burimet në mënyrë eficiente. (Neni 14 Auditimi i teknologjisë së

informacionit)”.


134 Botime 2019

Auditimi i Teknologjisë së Informacionit (IT) si një nga llojet më të reja e të vështira

të auditimit, përbën pa dyshim sot sfidën institucioneve të auditimit jo vetëm të

rajonit tonë, por edhe institucioneve me të zhvilluara të auditimit, anëtare të

INTOSAI-t. Në tetor 2012 u themelua Departamenti i Auditimit të Performancës si

një risi absolute në aktivitetin e KLSH dhe dy vite më vonë, në tetor 2014 u ngrit

Drejtoria e Auditimit të TI si risia e dytë në llojin e auditimeve që KLSH kryen.

Gjatë vitit 2018 në përmbushje të objektivit strategjik si dhe rekomandimit të

kuvendit struktura e audititimit të teknologjisë së informacionit në KLSH, pësoi

ndryshim në dy faza:

- Ndarjen nga Departamenti i Auditimit të Investimeve të Huaja dhe daljen si

drejtori në varësi direkte nga Drejtori i Përgjithshëm;

- Krijimin e Departamentit të Auditimit të Teknologjisë së Informacionit.

Nisur nga zhvillimet e mësipërme përgjatë vitit 2018 KLSH ka zhvilluar një seri

auditimesh të sistemeve të teknologjisë së informacionit në subjektet e mëposhtme:

1. Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (AKSHI);

2. Ministria e Punëve të Brendshme , Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile;

3. Departamenti i Administratës Publike (DAP);

4. Qendra Kombëtare e Biznesit (QKB);

5. Bashkia Elbasan;

6. Agjencia e Prokurimit Publik (APP).

Në këto auditime janë zbuluar 120 gjetje dhe janë rekomanduar masat respektive

për përmirësimin e gjendjes. Në shumicën e institucioneve të audituara përgjatë

viteve (2015-2018) janë më evidente, mungesa e Strategjisë së Teknologjisë së

Informacionit, Identifikimi dhe administrimi i elementëve kritikë në ofrimin

shërbimeve si dhe mënyra e ofrimit të shërbimeve. Mungesa e Strategjisë në

drejtim të teknologjisë, mbart riskun e keq adresimit të burimeve të nevojshme për

mbështetjen e veprimtarive të institucioneve të cilave u ofrohet suport. Identifikimi

dhe administrimi i elementëve kritikë në ofrimin shërbimeve dhe garantimin e

sigurisë së të dhënave si dhe vazhdimësisë në ofrimin e shërbimit nëpërmjet

teknologjisë së informacionit është i pa pamjaftueshëm, çfarë mbart një risk të lartë

në mbarëvajtjen e funksionaliteteve të ndërtuara në shërbim të qëllimit dhe

objektivave institucionale. Mënyra e organizimit të veprimtarisë së ofrimit të

Benard HAKA


shërbimeve me rëndësi të veçantë për sistemet, sigurinë, vazhdimësinë e biznesit

dhe teknologjinë e informacionit nuk është e konsoliduar.

Duke e lidhur me konceptin e centralizimit, mund të themi se futja e akteve të reja

në fuqi në lidhje me administrimin e sistemeve dhe infrastrukturës IT në përgjithësi

ka krijuar një kaos ligjor. Kanë qenë të shumta rastet kur KLSH-s i është dashur të

propozojë rekomandime për ndryshime ligjore për arsye të mbivendosjes së bazës

rregullatore ligjore.

Në vazhdën e këtij zhvillimi të vrullshëm teknologjik sfida e KLSH-së është të

vazhdojë të jetë pararojë mbi këto investime teknologjike në sistemet dhe

infrastrukturën IT dhe të shqyrtojë në mënyrë të pavarur nëse këto sisteme

kompjuterike mbrojnë asetet, ruajnë integritetin e të dhënave dhe me synim

identifikimin e përmirësimeve në mënyrën e organizimit, administrimit dhe

funksionimit të tyre, me anë të auditimeve të sistemeve të teknologjisë së

informacionit. Të përcaktojë eficiencën dhe efektivitetin e sipërmarrjeve qeveritare,

programeve dhe organizatave publike, duke iu përmbajtur ekonomicitetit. Të jetë

guardiani i financave publike, duke i ofruar në radhë të parë qytetarëve

transparencës e duhur mbi shpenzimet e Qeverisë dhe duke vazhduar të ushtrojë

aktivitetet për të cilat është ndërtuar, duke iu nënshtruar Kushtetutës dhe Ligjeve.

Ajo që institucionet e Republikës së Shqipërisë duhet të konsiderojnë është të

huazojnë nga më të mirët dhe në mënyrën e duhur për arritur standardet e

vendeve të cilat synojmë dhe aspirojmë të integrohemi.


136 Botime 2019

“DILEMAT” E NJË OPINIONI

nga Valbona GAXHA – Kryeaudituese, KLSH,


Në një rrugëtim të fundit trajnues, organizuar nga Institucioni Suprem i Auditimit

Suedez ku u mblodhën auditues nga vendet e Ballkanit Perëndimor, në diskutimin

mbi rëndësinë e qartësisë së komunikimit, organizimit dhe mënyrës së të shkruarit

të një raporti auditimi, një vëmendje të veçantë mori dhe çështja mbi Opinion e

Auditimit, shpjegimi i bazës për opinion, si një mesazh konkludues i punës

audituese. Të japësh një opinion është një mënyrë e zakonshme ndërveprimi

njerëzor, e bërë kjo në rrugë formale dhe joformale. Si individ, dita jonë nis me një

opinion, i çdo lloji, qoftë ai politik, ekonomik, apo social. I lexojmë, i dëgjojmë, i (na

i) diskutojnë ato dhe më pas japim dhe vetë një opinion. Kjo, pa u kujdesur shumë

nëse kemi dhënë një opinion mbi fakte, apo kemi dhënë një opinion mbi opinionet.

Dhënia e një opinioni gjithashtu është formalizuar në nivel profesioni, atë të

opinionistit ku prej të cilit ka një pritshmëri të analizës së disa fakteve, një grup të

paracaktuar impakti dhe një audiencë qytetare. Ndërkohë, për një auditues

shtetëror, të japësh një opinion është detyrë dhe përgjegjësi ligjore e parashikuar

kjo në Ligjin organik të Kontrollit të Lartë të Shtetit.

KLSH ka kompetencën dhe çdo vit, auditon dhe jep opinion mbi zbatimin e buxhetit

të konsoliduar të shtetit. Gjithashtu, sipas llojit të auditimeve që realizon, në Ligj

është përcaktuar se në auditimet financiare, KLSH duhet të përcaktojë nëse

rezultatet dhe gjendja financiare e raportuar e subjektit që auditohet, si dhe

përdorimi i burimeve janë paraqitur saktë dhe në përputhje me rregullat e

raportimit financiar (neni 11), dhe të konkludojë me dhënien e Opinionit të

Auditimit për to.

E thënë thjeshtë, opinioni i auditimit është një formë komunikimi formal, deri diku

shterues (për sa kohë i ngritur mbi një siguri të arsyeshme), midis dy palëve: KLSH

dhe institucionit të audituar mbi të cilin opinioni i dhënë pritet që të ketë një

Valbona GAXHA


impakt të drejtpërdrejtë. Sigurisht, ky opinion, në kuadër të strategjisë së

transparencës, publikohet në një audiencë shumë të gjerë qytetare e cila mund

edhe ajo të ngrejë një opinion të saj për punën e bërë nga secila palë në varësi të

njohurive dhe interesave. Kështu mënyra e të shprehurit e bazës për Opinion merr

një rëndësi të veçantë për të përcjellë mesazhin e duhur, kompetencën dhe sigurinë

e arsyeshme në konkluzionin e dhënë pasi për qytetarin ky opinion mund të

interpretohet si një notë kaluese ose jo për institucionin e audituar. Ndryshe, ai

është thjeshtë një raport teknicienësh i radhës që shfletohet shpejtë për arritur në

fund të raportit ku citohen përgjegjësitë disiplinore dhe dëmet materiale, nëse ka.

Pavarësisht këtij zinxhiri të gjatë të opinion-dhënësve dhe marrësve, në kontekstin

formal, mbështetur në Standardet Ndërkombëtare të Auditimit një opinion është

një deklaratë e qartë, e shkruar, e shprehur në një format të standardizuar, i

modifikuar ose jo. Standardet e auditimit kornizojnë formën dhe përmbajtjen e këtij

“mesazhi konkludues” me një impakt shumë të rëndësishëm për subjektin e

audituar (të paktën kështu duhet të jetë), detajuar më tej në rekomandimet

përkatëse. E thënë kështu, duket se dhënia e një opinioni është lehtësisht e

formulueshme, si rrjedhojë e sintetizimit të konkluzioneve të arritura mbi

evidencat e auditimit. Në mandatin e saj, KLSH që prej vitit 2016, në mënyrë

progresive ka vendosur dhe arritur objektivin e rritjes së numrit të auditimeve

financiare të shoqëruara me opinion mbi rregullshmërinë financiare nga 7 auditime

në vitin 2016 në 29 auditime financiare në vitin 2018. Nëse do ti shqyrtonim këto

opinione të dhëna në numër dhe në korrelacion me cilësinë e të dhënave nga

subjekti për përdorimin e tyre si bazë për dhënien e vlerësimit të raportimit

financiar, në kushtet kur vetë institucionet publike përgjegjëse për menaxhimi

financiar nuk arrijnë të përpilojnë pasqyra financiare të konsoliduara, kur projektet

e huaja të dedikuara për hartimin e standardeve të raportimit financiar në sektorin

publik vijojnë të rishikojnë afatet e implementimit, atëherë konkludimi në një formë

opinioni për veprimtarinë financiare të njësisë publike, duket se i gjen këto

institucione të papërgatitura për të kuptuar saktë opinionin, rëndësinë e tij dhe

impaktin që ai ka. Shqipëria gjendet në kushtet kur ende nuk ka kryer një analizë të

plotë të pasqyrave financiare të shtetit, p.sh. sa asete disponojnë realisht

institucionet publike dhe ato ku shteti shqiptar është aksioner?

Një nga sfidat e ndeshura edhe nga institucionet e Ballkanit Perëndimor, ishte

identifikimi i qartë i elementëve të përputhshmërisë me ato financiar në dhënien e

opinionit, në kushtet kur vetë auditimet e njësive ekonomike janë një ndërthurje


138 Botime 2019

mes këtyre të dyjave. Gjithashtu, kur në shumë prej institucioneve nuk referohet

kuadri ligjor dhe korniza e parimeve përgjithësisht të pranuara mbi bazën e të cilave

këto pasqyra financiare janë përpiluar, nëse audituesi identifikon parregullsi apo

mospërputhje me standardet e kontabilitetit, ai gjendet në dilemën nëse duhet ti

raportojë këto problematika si baza për opinionin e përputhshmërisë, apo nën atë

financiar. Situata bëhet edhe më kritike, nëse më pas do të analizojmë efektet që

një gjetje materiale e aspektit financiar të njësisë, bëhet shkak për krijimin e

impaktit përsëri material në vlerësimin e përputhshmërisë së aktivitetit të saj. Si do

të kryhet raportimi i kësaj problematike, një çështje vetëm për modifikimin e

opinionit financiar, apo edhe të përputhshmërisë? Për më tepër, nëse një njësi

rezulton me një opinion të modifikuar në aspektin financiar, a mund të jemi të

sigurt se këto parregullsi nuk kanë patur efekt mbi çështje të përputhshmërisë së

aktivitetit, për të rezultuar në një opinion të pamodifikuar për përputhshmërinë?

Në këto raste, ekspertiza e vetë audituesit, për vetë kompleksitetin e kësaj

çështjeje, është vendimtare në garantimin e rezultateve të drejta në përputhje me

kriterin ligjor, dhe për të arritur këtë audituesit në profesionion financier, mund të

përballet me sfidën për të bërë dhe një “interpretim paraprak” juridik. Në anën

tjetër KLSH për të disatin vit radhazi vijon të diskutojë në raportin e buxhetit faktik,

se çfarë është borxh apo jo; nëse investimet e shtetit në konsulenca, trajnime dhe

dieta duhet të raportohen në të njëjtin zë me investimet për rrugë, ndërtime dhe

blerje pajisjesh? Kryesisht mendohet së gjatë një auditimi financiar lihen jashtë

vlerësimi i procedurave të prokurimet, por faktikisht janë pikërisht prokurimet dhe

lidhja e një kontrate (angazhimi) transaksione financiare të përkthyera në

angazhime dhe obligime, të cilat duhet të gjejnë pasqyrim sipas SNRF-ve, dhe nëse

auditimi identifikon këtu parregullsi, a do të shërbejë kjo si bazë për dhënien e një

opinioni të modifikuar financiar, përputhshmërie apo për të dyja? Këto çështje

pavarësisht se nga publiku mund të jenë në dukje si problematika financiare, që u

përkasin vetëm kontabilistëve dhe financiarëve, në fund të ditës impakti që ato sot

kanë në modifikimin e opinionit financiar, përkthehet në pasoja për përdorimin ose

jo të duhur të fondeve publike në shërbim të qytetarëve, një aspekt ky i vlerësimit

tanimë të përputhshmërisë së aktivitetit të njësisë.

Në konkluzion, pavarësisht nga pozicioni, në procesin e dhënies së një opinion

duhen patur parasysh tre komponentët e tij: bazën për opinion (vlefshmëria),

impakti (institucioni publik) dhe audienca (qytetari). Për të vlerësuar impaktin që

një opinion ka për institucionin publik dhe vetë qytetarin, duhet të analizojmë se si i

Valbona GAXHA


shërben ky opinion institucionit, një ministrie apo një Bashkie? A kanë marrë

vëmendjen e duhur nga njësitë publike raportet e auditimit që kanë rezultuar me

opinion të modifikuar, apo edhe të kundërta? Nëse për një korporatë jo publike, një

opinion i modifikuar rëndon dhe përkeqëson imazhin e saj, rrezikon burimet e

financimit nga investitorë të tjerë dhe institucionet kredidhënëse, një opinion i

modifikuar sa e shqetëson një njësi ekonomike të qeverisjes qendrore apo

vendore?

Zhvillimi i auditimeve financiare, dhënia e opinionit për pasqyrat financiare si një

hap më tej drejt përmbushjes së objektivit ligjor dhe strategjik, për dhënien e

opinionit për pasqyrat financiare të konsoliduara të Shtetit është një sfidë e

vazhdueshme. Impakti i KLSH-së për një pasqyrim të drejtë se sa e ka vlerën shteti

shqiptar është ende modest dhe kërkon një bashkëpunim ndërinstitucional të

vazhdueshëm por mbi të gjitha kërkon një rritje të brendshme të vetë audituesit në

lidhje jo vetëm me aftësinë teknike që do të shfaq në analizën e fakteve por për të

kuptuar dhe arritur të aplikojë një gjykim profesional dhe etik si bazë për zgjidhje

korrekte dhe etike të dilemave që ai has në identifikimin e gjetjeve, interpretimin

dhe përkthimin e tyre në një deklaratë të vetme siç është Opinioni i Auditimit.


140 Botime 2019

SIPAS KLSH, SË SHPEJTI, OPSIONI I KEQQEVERISJES DO TË JETË VETËM, INDIETRO!

nga Muhamed KAVAJA – Kryeauditues, KLSH,


Në punën e saj, KLSH nuk ka nevojë për aplikim standardesh ndërkombëtare

auditimi me qëllim që të luftojë keqmenaxhimin dhe abuzimin me fondet publike,

apo të kontribuojë në mirëqeverisje duke ndikuar në parandalimin e korrupsionit,

kjo pasi, në vendin tonë, keqmenaxhimi dhe abuzimi me fondet publike bëhen aq

trashë sa më tepër shërben shprehja e popullit “fshati që duket nuk ka nevojë për

kallauz”. Aplikimi i standardeve ndërkombëtare të auditimit u parashikuan të

adaptoheshin, në punën e saj, nga vetë KLSH-ja, duke i përfshirë në legjislacionin

organik të këtij institucioni, të miratuar në vitin 2014, duke menduar e shpresuar se,

do ti shërbejnë rritjes së besimit të qeverisjes në konkluzionet e rekomandimet e

auditimit. Kjo pasi publiku shkallën e besimit në punën e këtij institucioni e ka në

nivelin më të lartë. Por besimi ndaj institucioneve dhe punës së tyre sidomos punës

së auditimit, nuk varet nga standardet. Besimi në vendin tonë ka të bëjë me

vullnetin politik dhe me vendimmarrjen e strukturave që piketojnë e udhëheqin

rrugën nga do të kalojë qeverisja por që fatkeqësisht kjo gjë bëhet nga ata pa e

“vrarë” mendjen për garantimin e kalimit të kësaj rruge nëpërmjet mirëqeverisjes.

Kjo është e qartë përsa kohë që mirëqeverisja është objekt i punës së KLSH dhe

rekomandimet e konkluzionet e dala nga puna audituese pothuaj nuk merren

parasysh nga qeverisja.

Të paktën për këto shtatë vjet institucioni i KLSH ia arriti të mbante pozicionim të

baraslarguar nga politika dhe interesat partiake. Duke u rezistuar presioneve

djathtas dhe majtas. Duke u udhëhequr në punën e saj në kompetencë, skepticizëm

e profesionalizëm, duke u mbështetur e ndihmuar nga institucionet homologe të

EUROSAI e INTOSAI (institucioni që ka si anëtarë 192 “KLSH” të botës). Kjo me

qëllim garantimin e një pavarësie dhe bazueshmërie të punës në standardet

ndërkombëtare të auditimit duke e konsideruar këtë si një ADN të re të institucionit

të KLSH. Nga kjo rrugë e ndjekur KLSH solli një kallëzim penal çdo javë për shtatë

Muhamed KAVAJA


vjet. Sot të 300 dosjet e kallëzimeve penale të KLSH janë për institucionet e reja të

reformës në drejtësi, për SPAK dhe Byronë e Hetimit, që pritet të formohen. Aty ka

jo vetëm indicie (gjurmë), por edhe prova konkrete për të inkriminuar e shumë

abuzues shtetërorë të viteve të fundit. Gjithashtu në Raportet e Auditimeve ka

mijëra rekomandime që do të duheshin të ishin studiuar e marrë parasysh nga

qeverisja me qëllim mirëqeverisjen.

Ajo që fatkeqësisht konstatohet është fakti se vendit tim, për këtë periudhë që

përfshinë kohën e një brezi, i kanë munguar “burrat e shtetit”. Në këto kushte

flasim për udhëheqës të shtetit të cilët në fillim mundohen të hiqen si burra shteti.

Të gjithë pësojnë një metamorfozë përgjatë rrugës së pushtetit. E përbashkëta për

mendimin tim tek këta udhëheqës ngelet metamorfoza e “Ëndrrës”.

Ajo fillon me: “unë kam një ëndërr për Shtetin, Shqipërinë e Shqiptarët”, ndryshon

rrugës së pushtetit duke u kthyer: “kam një ëndërr për partinë”, vazhdon ndryshimi

me: “unë pashë një ëndërr”, përfundon me: “më del gjumi se shoh ëndërr” dhe në

fund, si rregull, të gjithë duhet të urojnë veten: “ishalla të jem në ëndërr”. Për hir të

së vërtetës kjo e fundit akoma nuk ka ndodhur por shpresohet që të ndodhë. Kjo si

produkt i kësaj reforme në drejtësi që po kalon vendi e që publiku pikërisht këtë po

pret e shpreson. Me qëllim që udhëheqësit e drejtuesit e çdo kategorie që kanë

futur duart apo shpërdoruar si arkën e shtetit por dhe besimin e publikut, kur të

vendosen përpara forcës së ligjit, me të cilën shpresojmë të ballafaqohen sa më

parë, të urojnë veten me fabulën e njohur që përfundon me thënien: “Shpresoj të

jem në ëndërr”.

Në këtë kohë po duket qartë, si nga ana politike por mbi të gjitha financiare, që

makina e shtetit ka të domosdoshme të ecë indietro e për këtë shoferit do të duhet

ti shërbejnë pasqyrat një nga të cilat është institucioni i KLSH, të cilit nuk i mbetet

tjetër veç të nxjerrë nga arkivat e saj, të këtyre shtatë vjetëve Raportet e Auditimit

me rekomandimet e dhëna e të cilat do të duhet që ti rilexojnë me përgjegjësi me

qëllim që ti shërbejnë korrigjimit të qeverisjes.

Përsa kohë “shoferi” kur drejtonte makinën me vendosmëri përpara, nuk ndoqi

udhëzimet e navigatorit duke u futur në shtigje ku nuk do duhej të hynte, të paktën

të përdor pasqyrat në indietro. Një gjë e tillë nuk ka gjasa të realizohet pasi bërja e

hapave pas, me qëllimin në të mirë të publikut, kërkon vetëmohim prandaj dhe

është tipar i “burrave të shtetit”. Ajo për të cilën vërtet më vjen keq është fakti se,

edhe një udhëheqës tjetër përbën tashmë jo vetëm një rast të pa shpresë për tu

regjistruar si burrë shteti, por si shprehen kosovarët, “parashihet se do të përbëjë


142 Botime 2019

lëndë për drejtësinë”. Populli thotë se, “shpresa vdes e fundit” , kjo nënkupton se,

burra shteti do të vijnë, në krye të vendit pikërisht për tu dalluar nga këta që

kaluam. Shpresoj se, nuk është ëndërrim por produkt i pritshëm si rezultat i bërjes

efektiv të sistemit të drejtësisë, pas përfundimit të kësaj reforme që po kalon ky

sistem e për të cilën janë garant miqtë e popullit tim. Ky proces do të jetë i

dhimbshëm për një pakicë por shpresëdhënës për shumicën ku dhe KLSH me punën

e produktin e saj ashtu si dhe ka vepruar prej shtatë vjetësh do ti shërbejë dhe në të

ardhmen krahut të shpresës. Për KLSH nuk ka kthim pas, kjo për të garantuar që

abuzuesit e shpërdoruesit e fondeve publike, në çdo cep pushteti kudo ku ndodhen

e të çdo lloji, duke përfshirë “kalorës” a “shofer”, të “gëzojnë” më së paku vetëm

opsionin “indietro”.

Redi AMETLLARI


“STREHIMI SOCIAL” OSE DERA ME BOJNA, SHTËPIA PA PULLAZ

nga Redi AMETLLARI – Auditues, KLSH,


KLSH përfundoi auditimin e performancës me temë “Efektiviteti i Programeve

Sociale të Strehimit” të ushtruar në bashkitë Tiranë, Korçë, Shkodër, Vlorë dhe

Ministrinë e Financave e Ekonomisë, auditim ky i miratuar nga Kryetari Bujar Leskaj,

me Vendimin nr. 11 datë 22.07.2019. Auditimi ka zbuluar se programet e strehimit

nuk janë zbatuar plotësisht, duke adresuar vetëm raste individuale, por jo

fenomenin social të të pastrehëve. Mungojnë regjistri kombëtar mbi numrin e të

pastrehëve dhe investimet në banesa sociale, stoku i të cilave është inekzistent në

shumicën e bashkive dhe i pamjaftueshëm në disa të tjera. I gjithë strehimi social

ngrihet mbi prezumimin e ekzistencës së një stoku të banesave shtetërore dhe të

qenies së bashkisë një “prodhues” i banesave sociale. Por, gjatë 10 viteve të fundit

asnjë bashki nuk ka ndërtuar banesa sociale apo të ketë blerë nga tregu për t’i

ofruar si banesë sociale. Për më tepër, ky funksion social i bashkisë s’është i

inkuadruar as në planifikimet urbane apo planet e detajuara vendore për ndërtimin

e banesave sociale, për të përfshirë konceptin e Zonave me Interes Social.

Ndonëse kuadri rregullator ka përbërë një bazë të shëndosh ligjore për strehimin

social, ajo nuk ka mundur të konvergojë plotësisht me dy faktorë:

1. Tregu i banesave;

2. Niveli i të ardhurave.

Tregu i banesave: Për të analizuar “përballueshmërinë” e banesave përdoret

koncepti i “Median Multiple” (çmimi mesatar i banesës s’duhet të jetë 3 fish më i

lartë se të ardhurat vjetore bruto). Kjo metodologji përdoret për të vlerësuar risqet

në tregun e banesave dhe rekomandohet për t’u përdorur nga Banka Botërore dhe

nga Qendra për Studimet e Banesave të Universitetit të Harvardit. Në Shqipëri dhe

veçanërisht në Tiranë, çmimet e banesave kapërcejnë dhe nivelin ekstrem të të

qenit “plotësisht e papërballueshëm”, duke qenë 2 deri në 10 herë më i lartë se ky


144 Botime 2019

nivel (5.1). Më konkretisht për të qenë e përballueshme, për një banesë madje

periferike në Tiranë, qytetari duhet të disponojë rreth 1,166 euro të ardhura në

muaj që çmimi i banesës të mos kapërcejë 3-fishin e të ardhurave bruto. Nëse do t’i

referohemi statistikave të nivelit mesatar të pagave, kjo shumë është sa dyfishi i

pagës mesatare mujore bruto për vitin 2018 e cila është 50,568 lekë (INSTAT). Ose

thënë ndryshe, vetëm të punësuarit si drejtues administrativë dhe komercialë

mund të përballojnë blerjen e një banese. Nëse do ta lidhim me një tjetër statistikë,

sipas Drejtorisë së Tatimeve, vetëm 9,050 (1.3%) nga 600 mijë të punësuar kanë 2

milionë lekë të ardhura në vit.

Niveli i të ardhurave: Përbën komponentin kryesor të përfitimit dhe kategorizimit

të programeve sociale të strehimit. Parimisht, legjislacioni, përfshirë Ligji i ri

22/2018 “Për strehimin social” vendos një përshkallëzim të programeve bazuar në

nivelin e të ardhurave, duke mundësuar që çdo shtresë sociale të gjejë përkatësinë

e vet të “përballueshmërisë” në programet sociale të strehimit. “Përballueshmëria”

përkufizohet si pagesë jo më shumë se 30% të të ardhurave për shpenzimet e

strehimit. Origjina e këtij standardi buron nga një aforizëm e shekullit XIX se “paga e

një javë për qiranë e një muaji”. INSTAT-i nuk disponon të dhëna se cilat janë të

ardhurat mesatare dhe mungesa e këtij elementi pengon zbatimin e plotë të

programeve sociale të strehimit. Kjo sjell problematikat si vijojnë: Së pari, e bën të

vështirë identifikimin e nevojtarëve realë që hyjnë apo dalin nga skemat e

programeve sociale të strehimit. Së dyti, humbet qëllimi i programeve sociale të

strehimit dhe avantazhohen individët me të ardhura të larta, pasi nuk mund të

filtrohen në mungesë të nivelit tavan që janë të ardhurat mesatare. Në programin

“banesa me kosto të ulët” (përfshirë kredinë e butë), nga evidencat rezulton se

individët e përfshirë kanë të ardhura mbi 60,000 lekë . Në banesat sociale me qira,

ndonëse ka një nivel dysheme përcaktuar si [0%-100%] të të ardhurave mesatare,

në mungesë të nivelit tavan, mund të përfshihen në skemë edhe persona me të

ardhura të larta. Nga tre programet sociale të strehimit, programet “Banesat me

kosto të ulët” dhe “Banesa sociale me qira” kanë funksionuar pjesërisht, ndërsa

programi “Pajisjes së truallit për infrastrukturë” nuk ka funksionuar.

Banesat me Kosto të ulët(BKU) nuk ka funksionuar plotësisht dhe është më pak

fleksibël për t’u aksesuar nga qytetarë. Ndonëse ky është një program që kërkon një

nivel të ardhurash dhe rrjedhimisht disa shtresa si komuniteti rom, nëna me shumë

fëmijë, persona me statusin e jetimit, etj., kufizohen që të aplikojnë, zbatimi i tij,

ndonëse shumë i pakët, ka ngushtuar më tej rrethin e përfituesve, duke sjellë që ky

Redi AMETLLARI


program të aksesohet nga persona me të ardhura të larta, të cilët nuk janë

prioritarë dhe të cilët mund të përballojnë alternativa të tjera strehuese, si qiranë e

tregut apo një kredi hipotekore nga banka në tregun e lirë.

Banesat sociale me qira : Ky program është më i zhdërvjellët apo më fleksibël, si në

kategori sociale ashtu edhe në nivel të ardhurash dhe pothuajse lejon që të

përfitojnë të gjithë kategoritë sociale dhe shtresat nevojë, përfshirë ata pa të

ardhura në rastin e bonusit të qirasë. Megjithëse programi i banesave sociale është

më i disiplinuar dhe i menaxhueshëm nga bashkitë, stoku i tyre është shumë i pakët

dhe adreson në nivele minimaliste kërkesat e aplikantëve, veçanërisht në bashkitë

urbane. Kjo i ka shtyrë bashkitë që të mbështeten tek bonusi i strehimit, i cili

financiarisht përbën kosto për bashkitë dhe është më pak i menaxhueshëm prej

tyre, duke qenë se ky nënprogram ndikohet nga disa faktorë të jashtëm si: çmimet

e qirave në treg (mungesa e studimeve për qiranë minimale dhe maksimale);

disponueshmëria e banesave me qira në tregun e lirë (refuzimi i subjektit privat);

paqëndrueshmëria e banesës (subjekti privat kërkon lirimin e banesës).

Bashkitë duhet të kenë një qasje proaktive, jo pasive, ndaj strehimit social duke

filluar me inkuadrimin e strehimi social në planifikimet urbane dhe duke aplikuar

metoda bashkëkohore evropiane, në bashkëpunim me sektorin privat të ndërtimit,

për të kultivuar banesa sociale. Përpos detyrimit ligjor për t’u kërkuar subjekteve

private dorëzimin e 3% të sipërfaqes së ndërtimit si stok banese sociale, për rastet

kur është mbi 2000m2, për të cilën KLSH u ka lënë detyrë bashkive që mbledhja e

këtyre aseteve të fillojë për çdo leje të dhënë që nga 30 nëntori 2018), ndër

praktikat e mira që mund të ndiqen janë :

Detyrimin e sektorit privat për përfshirjen e banesave me kosto të ulët në

projektin e banesave që investon, e “subvencionuar” me ulje të taksës së

ndikimit në infrastrukturë dhe/ose mase tjetër;

Sektorit privat i lejohet të blejë truallin me një çmim “social” dhe të

ndërtojë banesa sociale. Kjo shihet si një nga skemat më të suksesshme

përgjatë vendeve të Evropës;

Rreth 20% dhe 50% e banesave të ndërtuara duhet të jenë të

përballueshme;

Ndërtimin vet të banesave sociale, duke prokuruar investimin.


146 Botime 2019

Sa i përket ndryshimeve të reja ligjore, Ligji i ri Nr. 22/2018 “Për strehimin social”,

ndonëse ndjek modele të mira evropiane, rrezikon të mos ofrojë një zgjidhje reale

për zbatimin e plotë të programeve sociale të strehimit, pasi shtrihet përtej asaj që

përballojnë kapacitetet e bashkive. Në kushtet kur burimet e tyre financiare qenë të

kufizuara për të menaxhuar një skemë strehimi me 3 programe, dinamika që ofron

ligji i ri e bën më riskoz zbatimin e një skeme strehimi të ngarkuar me 5 programe.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH DHE ZBATIMI I REKOMANDIMEVE TË BE-së



KLSH është ndër institucionet e pakta publike të përgjegjshme të vendit, që ndërton

plane pune për zbatimin e rekomandimeve të Progres-Raporteve të Komisionit

Evropian, menjëherë pasi këto bëhen publike. Kjo qasje pune është bërë tashmë një

traditë në këtë institucion. Sikur një e dhjeta e institucioneve tona shtetërore të

ndiqnin shembullin e Kontrollit të Lartë të Shtetit, do të kishim si vend një

trajektore krejtësisht tjetër integruese për në BE. Shumë më të lartë nga sa e kemi.

Kjo, për shkak të seriozitetit dhe përkushtimit që auditi i jashtëm publik vendos në

respektimin e këshillave dhe orientimeve të Bashkimit Evropian. Në Kapitullin 32

“Kontrolli Financiar” të Progres-Raportit për Shqipërinë 2018, Komisioni Evropian

rekomandon se: Shqipëria duhet në veçanti të miratojë një qasje të bazuar në risk të

auditimit të jashtëm që do të përshkruajë si të reduktojë gradualisht numrin e

auditimeve të përputhshmërisë dhe të rrisë numrin e auditimeve financiare dhe të

performancës.

Rekomandimi i Komisionit Evropian është në koherencë të plotë me Strategjinë e

Zhvillimit të KLSH 2018-2022, e cila përcakton drejtimet kryesore të zhvillimit

institucional për periudhën 2019-2022. Menjëherë pas marrjes së rekomandimit,

duke u bazuar edhe në eksperiencën ndërkombëtare, sidomos në Udhëzuesin e

Programit SIGMA/OECD “Mbi vlerësimin e riskut në planifikimin e auditimit si dhe

zbatimin e kërkesave të Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit”, institucioni

rishikoi planin e auditimeve, duke ndryshuar në rritje numrin e auditimeve

financiare dhe auditimeve të performancës. E gjitha kjo u bë me një dokument

institucional, në zbatim të objektivave të veta të zhvillimit, si dhe të rekomandimit

të adresuar nga Komisioni Evropian. Institucioni përgatiti dokumentin


148 Botime 2019

”Metodologjia e hartimit të planit strategjik dhe vjetor të auditimit”, i cili u miratua

me vendim të kryetarit Bujar Leskaj. Ky dokument, i bazuar në eksperiencat më të

mira të auditimit të institucioneve të zhvilluara të auditimit suprem dhe

standardeve ndërkombëtare të fushës ISSAI, ofron një proces profesional dhe të

thellë të planifikimit të auditimeve, mbi analizën e gjerë dhe të plotë të riskut. Pas

ndryshimeve në qasjen e planifikimit të punës audituese, numri i auditimeve

financiare në vit nga 20 u rrit në 28. Po ashtu edhe numri i auditimeve të

performancës nga 18 u rrit në 20 auditime. KLSH po konsolidon qasjen strategjike të

planifikimit të veprimtarisë audituese, bazuar në analizën e riskut. Po zvogëlon

gradualisht numrin e auditimeve të përputhshmërisë dhe po rrit numrin e

auditimeve të performancës dhe të auditimeve financiare, në funksion të zbatimit

të parimeve të qeverisjes së mirë. Përsa i përket rekomandimit në Kapitullin 5

“Prokurimi Publik” të Progres-Raportit 2018, i dhënë si për KLSH dhe për ILDKPKI,

“Shqipëria në vitet në vijim në veçanti duhet të ndjekë sistematikisht konfliktet e

interesit dhe forcojë kapacitetet e auditimit publik në këtë drejtim”, Kryetari i KLSH-

së dhe Inspektori i Përgjithshëm i ILDKPKI-së, në tetor të vitit të kaluar rinovuan

urat e bashkëpunimit mes tyre (www.klsh.org.al), duke plotësuar marrëveshjen e

nënshkruar në vitin 2012. Në këtë dokument të ri, si KLSH dhe ILDKPKI, në bazë të

rekomandimeve të BE-së, angazhohen ndër të tjera, që të bashkëpunojnë për

organizimin e aktiviteteve të përbashkëta. Të dyja institucionet, kyçe në luftën ndaj

korrupsionit tek ne, zotohen që t’i ofrojnë njëri-tjetrit shërbime të ekspertizës dhe

trajnimit të audituesve të KLSH dhe inspektorëve të ILDKPKI, në lidhje me çështje të

parandalimit, trajtimit dhe sanksionimit të konfliktit të interesave gjatë

procedurave të prokurimeve publike. Në këto bashkëpunime, KLSH bazohet në

moton e INTOSAI-t, organizatës botërore të institucioneve supreme të auditimit

“Nga eksperienca e përbashkët përfitojnë të gjithë”, si dhe ofron një eksperiencë të

gjerë të vetën, të fituar nga bashkëpunimi dhe partneriteti institucional me

ekspertë të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Polonisë (NIK) dhe të Zyrës Shtetërore

të Auditimit të Kroacisë, në kuadrin e projektit të Binjakëzimit IPA 2013 “Forcimi i

kapaciteteve të Auditimit të Jashtëm Publik në Shqipëri”, financuar nga Bashkimi

Evropian. Zbatimi i rekomandimeve të Komisionit Evropian ndihmon jo vetëm KLSH

në integrimin dhe ngjasimin gjithnjë e më të fortë të saj me institucionet evropiane

të zhvilluara të auditimit suprem, por edhe integrimin e vendit në tërësi.

http://www.klsh.org.al/

Alban POLOVINA


SIGURIMI I KONTROLLIT TË CILËSISË NË SHËRBIM TË MISIONIT TË KLSH-së

nga Alban POLOVINA – Auditues, KLSH,


KLSH si institucioni garantues i miradministrimit të fondeve publike është i

ndërgjegjshëm që cilësia është thelbësore për arritjen e objektivave dhe

përmbushjen e misionit në kontribuimin e mirëqeverisjes duke sjellë vlerë të shtuar

si në aspektin e përgjegjshmërisë institucionale ashtu dhe në transparencë e

integritet.

Kontrolli i cilësisë përfaqëson, në kontekstin e procesit të auditimit, një nga etapat

që duhet të kryhen në përputhje me ISSAI 40, referuar kërkesave të standardeve

ndërkombëtare që mbështesin domosdoshmërinë e kontrollit të cilësisë. Për këtë

qëllim, KLSH ka krijuar një sistem kontrolli, për të arritur një siguri të arsyeshme që

puna e kryer nga audituesit të përputhet me parimet profesionale dhe dispozitat

ligjore.

Kontrolli i cilësisë fokusohet në aspektet organizative të auditimit, ku sipas parimit

bazë të ISQC (International Standart on Quality Control) cilësia e punës së kryer

gjatë auditimit është thelbësore. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka vendosur politika dhe

procedura me qëllim arritjen e një cilësie sa më të lartë në të gjithë veprimtarinë

audituese në mënyrë që rrethanat e jashtme (politike, ekonomike, shoqërore) të

mos komprometojnë cilësinë e punës së kryer.

Në kuadër të këtyre proceseve që lidhen me kërkesat e sigurimit të kontrollit të

cilësisë, si një nga prioritetet e Strategjisë së Zhvillimit 2018–2022, me qëllim

shkëmbimin e eksperiencave dhe shfrytëzimin e përvojave të suksesshme të

institucioneve homologe, KLSH mori pjesë në workshopin e zhvilluar në Suedi në

datat 11-14 qershor 2019, me temë “Raportimi në auditimin financiar”. Ky ishte

workshopi i katërt i organizuar në kuadrin e planit të punës të rrjetit të

institucioneve më të larta të auditimit të vendeve kandidate dhe vendeve

potenciale kandidate të BE, ku zyra shtetërore e auditimit të Suedisë ka ofruar


150 Botime 2019

mbështetje profesionale që në fazat e para të këtij projekti. Pjesëmarrësit e

seminarit të SAI-t të Shqipërisë, Bosnje-Hercegovinës, Malit të Zi, Maqedonisë,

Serbisë dhe Turqisë ndanë eksperiencat praktike në fazën e raportimit në auditimin

financiar, kontrollin e cilësisë së auditimit dhe sigurimin e cilësisë, si dhe përcjelljen

e rekomandimeve të auditimit.

Ky takim ishte një mundësi shumë e mirë për grupin e audituesve pjesëmarrës për

të paraqitur midis të tjerave dhe Matricën e Sigurimit dhe Kontrollit të Cilësisë,

shoqëruar me shembuj konkret për institucionin e KLSH duke u ndaluar në

komponentët përbërës (strategjia e drejtimit, kodi etik, pranimi dhe

vazhdueshmëria, burimet njerëzore, performanca e angazhimit dhe monitorimi).

Në lidhje me strategjinë e drejtimit, u prezantuan masat e marra nga ana e KLSH në

këtë drejtim me qëllim të përgjithshëm përmirësimin e sigurimit të cilësisë së

auditimeve. Në këtë komponent u cilësuan si të suksesshme praktikat e

implementuara në lidhje me krijimin e Departamenti i Metodologjisë, Standardeve

dhe Sigurimit të Cilësisë së Auditimit, miratimin e rregullores së re të procedurave

të auditimit; rritjen e numrit të audituesve të IT, procedurat e auditimit “peer

review” nga auditues që nuk janë pjesë e grupit të auditmit që kryen auditimin, etj.

Gjatë periudhës 2012-2018 KLSH, në kuadrin e rritjes së cilësisë audituese ka

prezantuar miratimin e Ligjit të ri të KLSH 154/2014 "Për Organizimin dhe

Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit" në përputhje me praktikat më të mira

ndërkombëtare, për garantimin e objektivitetit, paanshmërisë dhe integritetit.

Në lidhje me komponentin e tretë pranimi dhe vazhdueshmëria, siç përcaktohet në

kërkesat për ofrimin e vazhdueshëm të auditimeve me cilësi të lartë, për ruajtjen e

reputacionit dhe besueshmërisë KLSH në mënyrë të vazhdueshme ka realizuar

auditime pilot me institucione homologe në kuadër të projektit të binjakëzimit sipas

marrëveshjeve për forcimin e kapaciteteve audituese. Ka përmirësuar imazhin e saj

dhe ka rritur frymën e bashkëpunimit me institucionet e audituara, dukë bërë që

rezultatet e punës audituese të përfshijnë një shkallë më të gjerë pranueshmërie.

Rritja e besueshmërisë ka ndikuar drejtpërdrejt në reputacionin e KLSH nëpërmjet

thellimit të marrëdhënieve edhe me institucione të tjera publike, siç janë Kuvendi

dhe Presidenca.

Audituesit e KLSH kanë siguruar një mesatare prej 29 ditë trajnimi/auditues, duke

arritur nivelin më të lartë të këtij treguesi përgjatë gjithë zhvillimit të këtij

institucioni ndër vite, që nga krijimi i tij. Treguesit e perfomancës së trajnimeve për

Alban POLOVINA


vitin 2018 konfirmojnë një trend të stabilizuar dhe dëshmojnë se ndër vite struktura

e trajnimeve ka ndryshuar në gjithë derivatet e saj, në përputhje me kërkesat e stafit

për ndryshim e zhvillim dhe ka ndjekur prioritetet bashkëkohore të avancimit

profesional.

Drejtoria e Standardeve dhe Sigurimit të Cilësisë në kuadër të monitorimit të punës

audituese ka kryer kontrolle “në të nxehtë” të dosjeve të auditimit përpara evadimit

të tyre, duke shqyrtuar dhe dhënë mendime për rreth 150 dosje të auditimeve, në

disa raste edhe nga dy herë për të verifikuar reflektimin e vërejtjeve dhe

sugjerimeve për Raportin Përfundimtar të Auditimit dhe Projektvendimin. Në vitin

2018, në aspektin e kuadrit rregullativ është konsoliduar Rregullorja e Procedurave

të Auditimit, e cila duhet konsideruar si një nga elementët me ndikim në

përmirësimin e cilësisë së auditimit. Në të njëjtën kohë KLSH vitet e fundit ka rritur

në mënyrë të ndjeshme rishikimet e pavarura të dosjeve të auditimit “në të ftohtë”,

të cilat realizohen në bazë të vlerësimit të faktorëve të riskut.

Në kuadër të vazhdimësisë së bashkëpunimit, këto lloj seminaresh paraqesin një

kanal të shkëlqyer komunikimi, pasi krijojnë nga njëra anë mundësinë e njohjes me

praktikat më të mira të institucioneve homologe të auditimit dhe nga ana tjetër

prezantimin e punës së kryer nga KLSH duke paraqitur alternativa për zgjidhjen e

problematikave dhe sfidave që ndeshen gjatë punës audituese.


152 Botime 2019

GJYKATA E LLOGARIVE E BE-së NË BASHKËPUNIM SERIOZ ME KLSH-në

nga Dorel BALLIU – Auditues, KLSH,

botuar në gazetën “Mapo”, më 23 gusht 2019.

Që prej vitit 2012, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka farkëtuar një partneritet të çmuar me

institucionin prestigjioz të BE-së, Gjykatën Evropiane të Llogarive (ECA). Prej rreth 6

vitesh, ECA ka kontribuuar në krijimin e një gjenerate të re audituesish në KLSH,

duke i mirëpritur audituesit shqiptarë në programin internship që organizon dy herë

në vit. Për 5 muaj, audituesit e KLSH-së janë të barabartë me homologët e tyre

evropianë, duke u bërë pjesë e grupeve audituese. Për periudhën Mars-Korrik 2019

pata nderin dhe kënaqësinë të isha pjesë pikërisht e këtij programi.

Ky partneritet nuk duhet të shihet me syrin lokalist si një bashkëpunim i rëndom, në

letër, mes dy institucionesh, pasi ajo çka KLSH-ja dhe Gjykata Evropiane e

Audituesve ka kultivuar deri më tani ka qenë kryekëput në dobi të integrimit të

Shqipërisë në BE, ku, në fakt, kontributi i KLSH-së në këtë kauzë të madhe ka më

pak vëmendje mediatike sesa institucionet e ngritura për këtë qëllim, të cilat KLSH-

ja i ka parakaluar.

Misioni i ECA-s është të kontribuojë në përmirësimin e menaxhimit financiar të

Bashkimit Evropian, të promovojë përgjegjshmërinë, llogaridhënien dhe

transparencën, si dhe të veprojë si një auditues i jashtëm i pavarur dhe rojtar i

interesave financiare të qytetarëve të BE-së. Me një staf prej afro 1000 personash,

“KLSH-ja e Evropës” kontrollon nëse buxheti i BE-së është implementuar në mënyrë

korrekte dhe nëse fondet e saj janë shpenzuar në mënyrë të ligjshme dhe në

përputhje me parimet e efektivitetit, eficiencës dhe ekonomicitetit.

Ndërkohë që kontinenti ynë po përballet me sfida gjithnjë e më të mëdha dhe po

shton trysninë mbi financat e saj publike, roli i ECA-s bëhet gjithmonë e më shumë i

rëndësishëm dhe vendimtar. Institucioni kryesor i audituar është Komisioni

Evropian, si politikëbërësi i BE-së, por edhe agjencitë e tjera të Unionit, si dhe

Dorel BALLIU


Vendet Anëtare për pjesën e fondeve apo projekteve të akorduara nga BE.

Watchdog-u financiar i Evropës raporton në Parlamentin Evropian me anë të:

Raportit Vjetor për zbatimin e buxhetit (Annual Report);

Raporteve Speciale (në më të shumtën e rasteve janë raporte performance)

të tematikave të ndryshme (Special Reports);

Raporteve Vjetore Specifike të llogarive financiare të institucioneve dhe

agjencive të tjera evropiane (Specific Annual Reports);

Opinioneve mbi ligjet e reja apo të përditësuara të menaxhimit financiar

(Opinions);

si dhe produkteve të tjera më të reja. Ato janë:

- Shqyrtimi i Peisazhit (Lanscape Review),

- Studimet e Shkurtra (Briefing Paper),

- Shqyrtimet e Shpejta të Çështjes (Rapid Case Review) dhe

- Studimet e Kontekstit (Background Paper).

Aktualisht, Gjykata Evropiane e Audituesve është e përbërë nga 28 pjesëtarë nga 28

vendet anëtare të Bashkimit Evropian, ku njëri prej tyre zgjidhet si President i

Gjykatës dhe luan rolin e primus inter pares (i pari midis të barabartëve). Presidenti

aktual i Gjykatës është Anëtari gjerman Klaus-Heiner Lehne, ndërsa Sekretar i

Përgjithshëm është Eduardo Ruiz García nga Spanja. ECA është e ndarë, gjithashtu,

në 5 Dhoma (Chambers) ku secila prej tyre mbulon fusha të ndryshme të jetës

ekonomike e sociale të qytetarëve evropianë. Në çdo dhomë ushtrojnë detyrat e

veta disa nga Anëtarët e Gjykatës dhe kryesohet nga një Drejtor (Director) dhe disa

Krye-menaxherë (Principal Managers).

Po të shohim misionin, strukturën dhe kompetencat e ECA-s, vërejmë si ngjashmëri

me KLSH-në dhe SAI-t e tjera kombëtare, ashtu edhe ndryshime. Kështu, ajo vepron

si një auditues i jashtëm publik dhe i pavarur, por që kontrollon shpenzimin e

financave të një shumësie shtetesh dhe një organizate ndërkombëtare sikundër

është Bashkimi Evropian. Si palë auditimi, Komisioni dhe agjencitë e tjera

zëvendësojnë qeveritë dhe entet publike kombëtare, ndërsa Parlamenti Evropian i

ngjason një Kuvendi ku (duhet të) diskutohen raportet e auditimit. Megjithëse

Court-i nuk ka funksionet gjykuese të një gjykate, ajo sërish është e ndarë në


154 Botime 2019

Dhoma (Seksione, sikurse Cour des Comptes Européenne franceze apo Corte dei

Conti italiane) sipas fushave të ndryshme ekonomiko-sociale.

Pozicionimi im në “Chamber II – Investment for growth, cohesion and inclusion”

(Investimet për rritje, kohezion dhe përfshirje) bëri që të përfshihesha aktivisht në

dy auditime të ndryshme, të cilat janë ende në proces: “Lëvizshmëria Urbane”

Urban Mobility dhe “Digjitalizimi i Industrisë Evropiane” Digitising European

Industry. Mbikëqyrëse e fundit e sigurimit të cilësisë të këtyre auditimeve ishte

Anëtarja bullgare e Gjykatës Iliana Ivanova, me të cilën pata rastin të njihem dhe të

shkëmbej mendime profesionale dhe “evropiane” mbi rëndësinë e integrimit të

Ballkanit perëndimor në BE.

Dy mentorët e caktuar për të bashkëpunuar në mënyrë të drejtpërdrejtë ishin

Enrico Grassi, Kryeauditues, dhe Paolo Pesce, Auditues, ku secili prej tyre ishte

përgjegjës grupi për dy auditimet e sipërpërmendura. Kryemenaxheri për

koordinimin e këtyre dy auditimeve, pjesë e kontrollit dhe sigurimit të cilësisë, ishte

Niels-Erik Brokopp nga Danimarka. Të tre zyrtarët e mësipërm kanë shprehur

dëshirën dhe dakordësinë e tyre për të marrë pjesë e prezantuar, në funksion të

shkëmbimit të eksperiencave dhe ngritjes së kapaciteteve, në konferenca a

seminare që KLSH do të organizojë e drejtojë.

Një nga dy auditimet e performancës ku u angazhova njëkohësisht ishte “Urban

Mobility”. Një auditim performance në ECA zgjat rreth 18 muaj dhe ky i fundit ishte

në fazën e dytë: atë të terrenit. Subjekti i audituar ishte, natyrisht, Komisioni

Evropian dhe vendet anëtare që do të vëzhgoheshin (me anë të misioneve

“missions”, vizita në terren) ishin Spanja, Italia, Gjermania dhe Italia. Vizitat në

terren ishin kryer tashmë dhe iu bashkova grupit të auditimit në momentin e

intervistave me subjektin (me DG MOVE – Directorate General for Mobility and

Transport – Drejtoria e Përgjithshme për Lëvizshmëri dhe Transport e Komisionit

Evropian; DG REGIO – Directorate General for Regional and Urban Policy – Drejtoria

e Përgjithshme për Politikat Rajonale dhe Urbane; DG CLIMA – Directorate General

for Climate Action – Drejtoria e Përgjithshme për Aksionin mbi Klimën).

Lëvizshmëria Urbane lidhet më të gjitha opsionet dhe aktivitetet e

transportit/udhëtimit brenda një qyteti ose zone urbane. Ajo përballet me shumë

sfida ku më të rëndësishmet janë trafiku rrugor dhe ndotja e ajrit. Për këtë arsye,

grupi i audtimit në Chamber II e ndërmori këtë auditim me objektivin për të

Dorel BALLIU


vlerësuar politikat dhe udhëzimet e Komisionit dhe nëse planet e transportit urban

dhe përdorimi i fondeve të BE-së kanë qenë në përputhje me to.

Auditimi tjetër në të cilin u përfshiva ishte ai mbi Digjitalizimin e Industrisë

Evropiane “Digitising European Industry” (ose “Industry versioni 4.0” sikurse quhet

rëndom revolucioni i katërt industrial: ai digjital). Auditimi kishte pak muaj që kishte

filluar dhe ishte ende në fazë studimore. Ai u shtri edhe në Portugali, Gjermani,

Poloni, Hungari dhe Suedi.

Pas përfudimit të fazës studimore, në ECA publikohet “Audit Planning

Memorandum” (APM – Memorandumi i Planit të Auditimit, në të njëjtën linjë me

Programin e Auditimit të KLSH-së). Objektivi i këtij auditimi është të vlerësojë nëse

Bashkimi Evropian ka qenë efektiv në mbështetjen e tij të dhënë për strategjitë

kombëtare mbi digjitalizimin e industrisë dhe Qendrat e Inovacionit Digjital.

Qëndrimi në ECA ishte edhe një arsye më shumë për mua për të ndjekur më nga afër

jetën politiko-ekonomike dhe sociale të vendeve të përparuara evropiane e të

Unionit. Nga ana e vet, KLSH ka patur vlerësime nga Komisioni Evropian në Progres-

Raportin e tij të muajit Maj për Shqipërinë, duke theksuar pavarësinë e Institucionit

Suprem të Auditimit (KLSH-së), sasinë e konsiderueshme të parregullsive të

raportuara dhe masave të ndërmarra, si dhe kontributin tonë në drejtim të Reformës

Administrative-Territoriale me anë të auditimit të performancës. KLSH e ka kaluar me

sukses testin e ecurisë dhe progresit për plotësimin e kritereve për anëtarësim në BE

nga vendi ynë, duke parakaluar madje edhe institucionet e tjera dhe ekzekutivin.

Edhe pse Shqipëria ka marrë statusin zyrtar “kandidat për BE” që në vitin 2014, as

këtë vit nuk arriti të çelte negociatat për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Gjatë

ditëve 17-18 Qershor, Këshilli Evropian për Politikat e Fqinjësisë dhe Negociatat për

Zgjerim me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut u mblodh në selinë e tij në

Luksemburg. Kjo mbledhje, vetëm 100m larg godinës së Gjykatës, dhe kjo datë

historike (eventuale) ishte një shans i mirë për mua, si shqiptar në krye të herës,

pastaj si auditues praktikant i vetë BE-së, që të ndiqja punimet më nga afër.

Dhe ishte pikërisht kombësia ajo që mbizotëroi mbi profesionin aktual: megjithëse

çdo punonjës i Gjykatës mund të aksesojë çdo institucion të Bashkimit Evropian, atë

ditë nuk arrita të aksesoja mbledhjen e Këshillit pasi hyrja ishte strikt dhe

specifikisht e ndaluar për shqiptarët dhe maqedonasit e Veriut. Sidoqoftë, përgjigja

për çelje negociatash ishte negative e nuk na mbetet gjë tjetër veçse të shpresojmë

që muaji Tetor të jetë ai i duhuri.


156 Botime 2019

INXHINIERAT, NJË DOMOSDOSHMËRI NË AUDITIMET E KLSH-së

nga Altin TAFILAJ – Auditues, KLSH,


Kontrolli i Lartë i Shtetit, si institucioni më i lartë shtetëror i auditimit të jashtëm në

Republikën e Shqipërisë, gjatë viteve 2011-2019, vazhdimisht ka fuqizuar

kapacitetet audituese në funksion të përmirësimit të cilësisë dhe produktivitetit të

auditimeve. Një rëndësi të veçantë, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit z. Bujar

Leskaj, i ka dhënë rekrutimit në stafin e KLSH-së, të audituesve të rinj me profesion

inxhinier. Përfshirja në grupet e auditimit e audituesve me profesione të ndryshme

të fushave inxhinierike si inxhinierë IT, ose nafte, elektro-mekanike, elektronike apo

ndërtimore, kanë përmirësuar dukshëm cilësinë e auditimeve në ekzaminimin e

zbatimit të sistemeve. Një nga fushat kryesore ku Kryetari i Kontrollit të Lartë të

Shtetit, ka dhënë përparësi vitet e fundit, është auditimi i sistemeve IT për vet faktin

e prirjes së zhvillimit ekonomik të vendit drejt implementimit të sistemeve IT. KLSH

synon që auditimi i sistemeve dhe praktikave që kanë lidhje direkte me fushat

inxhinierike, të jetë një veprimtari e konsoliduar nëpërmjet të cilës, të arrihet

qëllimi final i përmbushjes së nevojave të subjekteve të audituara për sigurinë dhe

privatësinë e sistemeve të tyre IT.

Nga auditimet e procedurave të prokurimit të kryera në institucionet publike si

Spitali Shkodër, Albcontrol sh.a., Ujësjellës Kanalizime Lushnje sh.a., etj, KLSH ka

konstatuar se këto institucione, mirëmbajtjen e sistemeve IT, impianteve të

ndryshme apo makinerive dhe pajisjeve, e kryejnë me procedura prokurimi duke

lidhur kontrata shumëvjeçare me operatorë ekonomik që si objekt veprimtarie kanë

kryesisht tregtimin dhe jo mirëmbajtjen e pajisjeve, makinerive apo sistemeve. Për

më tepër, stafet inxhinierike të institucioneve të audituara, kryejnë vetëm hartimin

e specifikimeve teknike të procedurave të prokurimit dhe asnjë detyrë tjetër lidhur

me evidentimin e defektit të mosfunksionimit të sistemeve IT apo impianteve

industriale e jo më mirëmbajtjen e tyre. Edhe evidentimi i defekteve, në shumicën e

rasteve, u lihet operatorëve ekonomik fitues të tenderit të mirëmbajtjes. Rastet e

Altin TAFILAJ


konstatuara nga KLSH, në sajë të audituesve me profesion inxhinier në përbërje të

grupeve të auditimit, kanë evidentuar se në Spitalin e Shkodrës, mirëmbajtja

mujore e makinerive dhe pajisjeve mjekësore, kryhej nga të tretë dhe jo nga stafi i

inxhinierëve klinik të cilët e kanë si detyrë parësore mirëmbajtjen e pajisjeve

spitalore. Gjithashtu, instalimi i një “software” të ri apo edhe mirëmbajtja e

sistemeve IT tek Albcontrol sh.a., kryhet nga të tretë nëpërmjet kontratave

shumëvjeçare duke u dhënë ekskluzivitetin e kryerjes së shërbimit operatorëve

ekonomik në të njëjtën kohë që stafi inxhinierik i institucionit paguhet normalisht

për detyrën e përcaktuar në rregulloren e brendshme lidhur me mirëmbajtjen e

sistemeve IT. I njëjti fenomen përsëritet edhe nëpër ndërmarrjet e Ujësjellës

Kanalizimeve të cilat edhe pse stafin inxhinierik e kanë të kualifikuar për kryerjen e

mirëmbajtjeve të makinerive dhe pajisjeve, përsëri këtë procedurë e kryejnë me

tendera publik. Nga auditimet e procedurave të prokurimit me objekt “Përmirësimi i

sistemit të telefonisë IP, IT, network system faza-II, blerja e 8 copë switch, support

për mirëmbajtjen e rrjetit për shërbimin IT si dhe mbështetje teknike për VOIP,

wireless dhe telekonferencë” zhvilluar tek Albcontrol sh.a., me objekt “Mirëmbajtje

e pajisjeve të hemodializës” zhvilluar në Spitalin e Shkodrës apo “Mirëmbajtje

elektropompash” zhvilluar nëpër Ujësjellës Kanalizime sh.a., etj, ka rezultuar se

stafet inxhinierike, hartojnë vetëm kërkesat për mirëmbajtje duke përcaktuar

kriteret e kualifikimit të cilat pothuajse në të gjitha rastet, favorizojnë operatorë

ekonomik të paracaktuar pasi ato përshkruajnë kodet apo markat e zërave që

prokurohen duke shmangur në këtë mënyrë një garë të hapur.

Nga auditimet e zbatimit të këtyre procedurave, ka rezultuar se kryerja e

mirëmbajtjes së sistemeve IT, në të gjitha rastet është e pa dokumentuar duke mos

përshkruar veprimet konkrete të mirëmbajtjes apo mungesë të zërave që janë

mirëmbajtur duke krijuar edhe mbivendosje e në këtë mënyrë zëvendësohet e

mirëmbahet 2 apo 3 herë i njëjti zë në kundërshtim me kushtet e kontratës. Për më

tepër, institucionet publike, nuk nxjerrin përgjegjësitë për ndodhjen e defekteve

duke e konsideruar të mirëqenë defektin. Është kultura e mosndëshkimit arsyeja

kryesore që stafet inxhinierike të institucioneve publike nuk kryejnë detyrat e tyre

sipas përcaktimeve të rregulloreve të brendshme për mirëmbajtjen e sistemeve IT.

Mirëmbajtja e sistemeve IT, ka lidhje të drejtpërdrejtë me sigurinë dhe privatësinë e

institucioneve shtetërore. Kontrolli i Lartë i Shtetit, nga auditimet IT, ka konstatuar

se një nga arsyet e monopolizimit të tenderave publik me objekt “Mirëmbajtjen e

sistemeve IT”, është vendosja si kriter dhe dhënia e të drejtës operatorit ekonomik

të disponojë të ashtuquajturin “kod në burim” që në vetvete nuk është gjë tjetër


158 Botime 2019

veçse një password me anë të të cilit, operatori ekonomik që e disponon, ka qenë,

është dhe do të jetë i vetmi që mirëmban sistemin IT dhe serverat e si i tillë, është i

vetmi që disponon dhe administron të dhëna “sekrete” nga serverat e institucionit

që kanë të bëjnë në shumë raste me sigurinë e institucionit dhe të vendit siç është

rasti tek Albcontrol sh.a., apo me të dhëna personale të publikut i cili operon dhe

kryen veprime me Ujësjellës Kanalizime, me OSHEE apo edhe me Universitete

Shtetërore tek të cilat janë depozituar e regjistruar nëpër kartelat përkatëse të

dhënat personale të kujtdo që ka marrëdhënie me këto institucione.

Kohët e fundit, gjithnjë e më shumë, janë duke u implementuar sisteme IT për

dixhitalizimin e procedurave administrative e menaxheriale të institucioneve

publike. Me këtë, nënkuptohet domosdoshmëria e inxhinierave IT jo vetëm në

stafet e institucioneve që janë objekt auditimi por edhe në stafet apo grupet e

auditimit të KLSH.

Një nga përparësitë, ka qenë dhe është rekrutimi në stafin auditues i inxhinierave e

sidomos atyre IT. Faktet kanë treguar se grupet e auditimit që në përbërje të tyre

kanë pasur auditues me profesion inxhinier, kanë arritur të auditojnë projekte

komplekse në fushat inxhinierike duke rezultuar me gjetje me dëm ekonomik apo

efekte negative financiare për fondet publike. Një rast i tillë, është procedura e

prokurimit me objekt “Blerje e pajisjes ILS për implementimin e procedurës RW 36”,

zhvilluar tek Albcontrol sh.a., implementim i cili nuk u bë kurrë sipas përcaktimeve

teknike dhe që ka rezultuar jo vetëm me penalitete për vonesat e pa justifikuara në

vlerën 33,435,330 lekë por edhe një investim me efekt negativ financiar për

Albcontrol sh.a., në vlerën 133,741,320 lekë me TVSH. Një rast tjetër ku KLSH ka

konstatuar dëm ekonomik për procedurat e prokurimit me objekt implementimin e

sistemeve IT, është procedura e prokurimit me objekt “Programi i shitjes, blerja e

aparaturave në funksion të këtij programi dhe shërbimi i mirëmbajtjes për 4 vjet”

zhvilluar tek Ujësjellës Kanalizime Lushnje sh.a., sistem i cili nuk ka arritur të

implementohet sipas përcaktimeve të kontratës as në afat dhe as në cilësi shërbimi

dhe grupi i auditimit ka konstatuar një dëm ekonomik në vlerën e 2,592,000 lekë aq

sa është dhe vlera e likuiduar deri në momentin e kryerjes së auditimit.

KLSH, jo vetëm për rastet e mësipërme por për çdo rast të konstatimit të dëmit

ekonomik në implementimin e sistemeve IT në institucionet publike, ka dhënë

rekomandime të shumta të karakterit organizativ me fokus përmirësimin e

performancës së stafeve inxhinierike dhe të sistemeve IT të cilat janë e ardhmja e

menaxhimit të institucioneve publike dhe jo vetëm.

Fatos ÇOÇOLI


KLSH: PROKURIMET VENDORE ME RISK TË LARTË



Nga auditimet e realizuara në 36 njësi vendore, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka vërejtur

se të ardhurat e munguara dhe dëmi ekonomik në tërësi arrijnë në 15,342 milionë

lekë, ose 125 milionë euro. Një shifër tejet shqetësuese kjo, duke pasur parasysh

borxhin në rritje të bashkive tona. Pjesën e luanit të kësaj shifre e përbëjnë të

ardhurat e munguara, paaftësia dhe mungesa e organizimit të bashkive tona për të

mbledhur detyrimet fiskale që u takojnë. Dëmi ekonomik i zbuluar nga KLSH

paraqitej 719 milionë lekë, ose 5.9 milionë euro. Dëmi ekonomik qëndron gati i

gjithi në prokurimet vendore. Auditi më i lartë i Shtetit konstaton se, megjithëse

prej 8 vitesh zhvillimi i procedurave të prokurimit publik realizohet në rrugë

elektronike (online), shkeljet në zhvillimin e tenderëve janë të shumta. Ato i

dedikohen jo vetëm mungesës së kapaciteteve profesionale (për arsye të mos

trajnimit mjaftueshëm të stafit bashkiak që merret me procedurat e prokurimi

publik), por edhe shkeljeve të kërkesave ligjore nga njësitë e prokurimeve të

bashkive, gjatë hartimit të dokumenteve standarde të tenderëve. Shkeljet më

flagrante janë vërejtur nga anëtarët e komisioneve të vlerësimit të ofertave, në

përzgjedhjen e kompanive fituese të tenderëve, në kundërshtim të hapur me

kërkesat e Ligjit nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik si dhe me kuadrin

rregullator mbështetës. Nga auditimet e realizuara nga KLSH gjatë gjithë vitit 2018,

për periudha auditimi me kohështrirje nga viti 2016 deri në 30 shtator 2018, njësitë

e vetëqeverisjes vendore kanë zhvilluar 1, 257 procedura prokurimi me vlerë 26,

815 milionë lekë, ose 219 milionë euro. Nga 1257 procedurat e prokurimit të

zhvilluara nga të 61 bashkitë tona, KLSH ka audituar 720 prej tyre. Pra më shumë se

gjysmën. Ka përzgjedhur për auditim prokurimet me vlerë më të madhe, duke

mbuluar me kontroll 21, 075 milionë lekë të parave të qytetarëve të prokuruara

nga pushteti vendor, ose mbi 172 milionë euro. Ose 79 për qind të totalit të parasë

publike të kontraktuar nga bashkitë nëpërmjet tenderëve që kanë kryer. Institucioni


160 Botime 2019

më i lartë i auditimit publik në vend, nga 720 procedura prokurimi të audituara, ka

gjetur në të 33 njësitë vendore që ka kontrolluar shkelje financiare në 300

procedura prokurimi. Pra në mbi 40 për qind të tyre. Kjo është e rëndë dhe tejet

shqetësuese. Audituesit e KLSH shprehen se prokurimet publike në njësitë e

vetëqeverisjes vendore janë me risk të lartë. Ky risk sot shtohet nga gjendja e

turbullt e menaxhimit të bashkive tona, ku të gjitha këshillat bashkiake

(parlamentet vendore) janë njëngjyrësh. Kush do të denoncojë në këshillat

bashkiake parregullsitë dhe shkeljet me tenderët bashkiakë? A mund ta bëjnë këtë

këshilltarët bashkiakë të së njëjtës parti që qeveris bashkinë? KLSH thotë se dëmi

ekonomik prej 490 milionë lekë (ose 4 milionë euro) në prokurime përbëhet nga

shkelje të procedurave të prokurimit në kualifikimin/s`kualifikimin e padrejtë të

operatorëve ekonomikë, në vlerë 273 milionë lekë, si dhe nga mos zbatimi i

rregullave në fushën e ndërtimit, kolaudimit dhe marrjes në dorëzim të punimeve

të ndërtimit në vlerën 217 milion lekë. Në mënyrë të detajuar, KLSH përmend

Bashkinë Dibër me 16 procedura me parregullsi dhe probleme në zbatimin e ligjit

dhe rregulloreve të tenderimit publik, me dëm ekonomik prej 52 milionë lekë;

Bashkinë Belsh në 20 procedura, Bashkinë Konispol me 14 procedura me një dëm

prej 25 milionë lekë; Bashkinë Kolonjë me 7 procedura, me një dëm prej 25 milionë

lekë; Bashkinë Fier me 6 procedura me një dëm prej 27 milionë lekë; Bashkinë

Këlcyrë me 12 procedura, Bashkinë Korçë në 2 ish komunat me 15 procedura të

parregullta, me një dëm prej 21 milionë lekë, etj. Në fushën e zbatimit të punimeve

nga kontratat e prokuruara, KLSH ka konstatuar shkelje me pagesa dhënë

kompanive për punime të pakryera, me shkelje financiare në vlerën 216 milionë

lekë ose 1.9 milionë euro, duke përmendur bashkitë Belsh në vlerën 67 milionë

lekë; Dibër në vlerën 20 milionë lekë; Mirditë në vlerën 8.7 milionë lekë; Rrogozhinë

në vlerën 8 milionë lekë dhe Vau i Dejës në vlerën 6.7 milionë lekë. Për shkeljet e

konstatuara, në zbatim të nenit 13 të Ligjit nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për

Prokurimin Publik”, KLSH i ka rekomanduar Agjencisë së Prokurimit Publik

vlerësimin e tyre. Si rezultat, Agjencia e Prokurimit Publik ka vendosur në 21 bashki

gjoba për 210 persona, në vlerën prej 31 milionë lekë.

Elsona PAPADHIMA


ZHVILLIMI I AUDITIMEVE TË TI-së NGA KLSH, GARANCI PËR RRITJEN E INTEGRITETIT TË SISTEMEVE TË INFORMACIONIT

nga Elsona PAPADHIMA – Audituese, KLSH,


Në ditët e sotme, institucionet e sektorit publik dhe organizatat private mbështeten

në sistemet e informacionit për të mundësuar funksionimin operacional, për të

rritur produktivitetin dhe për të mbështetur shpërndarjen efikase të produkteve

dhe shërbimeve. Përdorimi efektiv i teknologjisë së informacionit nxit ecurinë

ekonomike, inovacionin, dhe luan rol të madh në funksionimin, reformimin dhe

qeverisjen e sektorit publik. Përdorimi i saj ndihmon në përmirësimin e

transparencës dhe efikasitetit të sektorit publik, krijimin e lidhjeve me agjencitë e

ofrimit të shërbimeve, shkurtimin e procedurave burokratike dhe realizimin e

kursimeve të mëdha në buxhetin publik.

Ofrimi i shërbimeve publike është bërë çështje shqetësuese në nivel global për

shumë qeveri dhe agjenci të zhvillimit ndërkombëtar. Me zhvillimin e qeverisjes

elektronike auditimi përqendrohet në efektivitetin dhe efikasitetin e aktiviteteve të

shërbimit publik, çfarë ngre më tej pyetjen: a garantojnë institucionet publike

integritet të lartë të sistemeve të informacionit për të siguruar rrjedhimisht ofrimin

me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet të shërbimeve publike?

KLSH, në misionin e saj për kryerjen e auditimeve të sistemeve të teknologjisë së

informacionit, mbështetet në Standardet ndërkombëtare të Auditimit ISSAI 100,

ISSAI 5300, ISSAI 5310, dhe praktikat më të mira ndërkombëtare, me qëllim

përcaktimin nëse objektivat e subjektit arrihen në mënyrë efektive duke përdorur

burimet IT, duke përfshirë përputhshmërinë me kërkesat ligjore dhe rregullative,

nëse sistemet e informacionit ruajnë konfidencialitetin, integritetin si dhe

disponueshmërinë e të dhënave që ndodhen në to.

Nga auditimet e kryera vihet re se në vendin tonë menaxhimi i sistemeve të

informacionit në administratën publike ka evoluar në një përzierje të vetë-


162 Botime 2019

menaxhimit dhe dhënies së detyrave teknike drejt shërbimeve të mirëmbajtës. Sa

efektive është kjo mënyrë?

Së pari, ajo që vihet re nga auditimet e funksionimit të qeverisjes TIK në

institucionet publike është mangësia në drejtim të Planeve Strategjike të

Teknologjisë së Informacionit, ku konstatohet se nuk adresohen në mënyrë të

përshtatshme objektivat e institucionit sa i takon TI-së, rolit kritik të sigurisë së

informacionit dhe nuk merren në konsideratë planet e TI-së, klasifikimi i të

dhënave, standardet teknologjike, politikat e kontrollit dhe menaxhimit të riskut.

Në institucione nuk krijohen facilitetet e nevojshme për vënien në dispozicion të

rregulloreve dhe politikave drejt të gjithë punonjësve përgjegjës mbi sigurinë e

informacionit, përfshirë edhe përdoruesit e sistemeve, të cilët kanë rol po aq të

rëndësishëm në mbrojtjen e informacionit.

Së dyti, shumica e institucioneve përballen me mungesën e personelit të kualifikuar

të TI-së, mungesën në njësinë TIK të një specialisti mbi sigurinë dhe ndryshime të

vazhdueshme të personelit TIK. Rreziku i fshehur në këto raste lind si pasojë e

reagimit me vonesë apo mungesës së menaxhimit të akseseve të personelit të

larguar nga puna, duke ekspozuar të dhënat ndaj akseseve të paautorizuara.

Së treti, audituesit konstatojnë shpeshherë mungesë të planit për menaxhimin e

risqeve të lidhura me projektet e investuara, ku të përcaktohet lista e risqeve,

detyrat dhe përgjegjësitë për menaxhimin e tyre. Risqe të paadresuara lidhen me

faktin që shërbimet e sistemeve janë rregulluar me marrëveshje të nivelit të

shërbimit me palë të treta. Shpeshherë nënkontraktorët janë “zot” të sistemeve

dhe stafi i TI-së i institucioneve “kërkues të bindur” të shërbimeve.

Shërbimet e kontraktuara prej Institucioneve gjenden shpesh të postuara në

qendrat e të dhënave të operatorëve ekonomik, duke mos garantuar sigurinë dhe

monitorimin e aksesit në të dhëna, madje duke rrezikuar informacionin

konfidencial. Kjo rrjedh nga fakti se nuk janë hartuar politika adekuate të sigurisë që

të mbrojnë të gjithë informacionin, konfidencial ose jo, ndaj palëve të brendshme

dhe të jashtme. Ka raste kur aksesi në bazën e të dhënave mbahet nga vetë

kompanitë duke kompromentuar kështu drejtpërdrejtë sigurinë e sistemeve të cilat

përpunojnë të dhëna sensitive dhe kanë rëndësi të lartë kombëtare.

Së katërti, vlen për tu theksuar edhe fakti se në hartimin e planeve të sigurisë së TI-së,

institucionet nuk identifikojnë qartë detyrat dhe përgjegjësitë (menaxhimit

ekzekutiv, menaxhimit të linjës, personelit dhe të gjithë përdoruesve të sistemeve

Elsona PAPADHIMA


të TI-së), kërkesat e stafit, ndërgjegjësimin dhe trajnimin mbi sigurinë, dokumentet

e raportimit të incidenteve të sigurisë dhe ndjekja e tyre për të përcaktuar se çfarë

veprimesh ndërmerren në rastet kur individët abuzojnë me politikat e sigurisë; duke

mos zbatuar kështu detyrimet ligjore të përcaktuara në dispozitat e Ligjit nr. 2/2017

“Për Sigurinë Kibernetike”, dhe si rrjedhojë duke rritur riskun e kërcënimeve mbi

sistemet e informacionit.

Mungesat e theksuara drejt sigurisë së sistemeve të informacionit prekin në mënyrë

të drejtpërdrejtë integritetin e tyre dhe disponueshmërinë e të dhënave që

përpunojnë, të dhëna të cilat gjithmonë e më shumë po lidhen me ofrimin e

shërbimeve publike në ndihmë të qytetarëve.

Me hyrjen në fuqi të VKM nr. 673 datë 22.11.2017 “Për riorganizimin e Agjencisë

Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit”, i ndryshuar, AKSHI do të jetë

administrues i çdo sistemi TIK që ka si përdorues institucionet e administratës

shtetërore dhe vihet re se gradualisht ai ka marrë nën administrim disa nga këto

sisteme të cilat kanë mbartur me vete shërbimet ekzistuese të mirëmbajtjes dhe

problematikat e tyre. Tashmë si institucion qendror qeveritar, i cili përgjigjet për

ngritjen, mirëmbajtjen dhe administrimin e sistemeve dhe aplikacioneve të

teknologjisë së informacionit dhe komunikimit, për infrastrukturën e qendërzuar

dhe infrastrukturën TIK, për të gjitha institucionet, është detyra e tij të ketë në

fokus sigurinë e të dhënave të sistemeve të rregulluara me marrëveshje të nivelit të

shërbimit ose jo, si element kyç për vazhdueshmërinë e funksionimit të tyre dhe

ruajtjen e integritetit.

Në zbatim të Strategjisë së Zhvillimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit 2018-2022, nën

moton “Auditimi në shërbim të qytetarit”, Departamenti i Auditimit të TI-së ka kryer

dhe ka në fokus kryerjen e auditimeve të sistemeve të teknologjisë së informacionit

me impakt të lartë në ofrimin e shërbimeve ndaj qytetarëve shqiptarë, duke adresuar

risqet që mbart mungesa e politikave të sigurisë në vetë-menaxhimin e sistemeve të

informacionit apo edhe nënkontraktimin e shërbimeve të mirëmbajtjes, rrjedhimisht

duke rekomanduar marrjen e masave konkrete organizative dhe duke adresuar

përgjegjësitë përkatëse në drejtim të ruajtjes së konfidencialitetit, integritetit si dhe

disponueshmërisë e të dhënave që ndodhen në to.

Shënim: Për arsye konfidencialiteti dhe vulnerabiliteti në cënim të integriteteve të sistemeve

të teknologjisë së informacionit që KLSH auditon, emrat e sistemeve nuk janë bërë të njohura

në këtë material.


164 Botime 2019

AUDITIMI FINANCIAR I INSTITUCIONEVE PUBLIKE, NJË NEVOJË E SË ARDHMES EVROPIANE

nga Enea CAUSHAJ – Auditues, KLSH,


Nën strehën e motos “Experentia mutual omnibus prodest” (nga eksperienca e

përbashkët përfitojnë të gjithë) dhe nën profilin e një institucioni modern evropian

suprem të auditimit publik, i cili ushtron veprimtarinë e tij në përputhje me

standardet ndërkombëtare ISSAI të INTOSAIT-t, Kontrolli i Lartë i Shtetit, përveç

detyrimit kushtetues në përmbushjen e misionit auditues me tagrin e institucionit

më të lartë të auditimit të financave publike në vend, ka hartuar dhe implementuar

strategjinë e zhvillimit të tij, ku theksi vihet në dokumentet e strategjisë “Plani

Strategjik 2013-2017” si dhe “Strategjia e Zhvillimit KLSH 2018–2022”. Parë në

këndvështrimin retrospektiv, strategjia e zhvillimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit,

në thelb e ka fillesën në bazën ligjore dhe detyrimin kushtetues të institucionit,

ndërsa në aspektin prospektiv dhe vizionit afatgjatë të tij, strategjia konkretizohet

nga tre qëllime kryesore, siç citohet dhe në dokumentin e Strategjisë së Zhvillimit të

KLSH 2018–2022:

1. Rritja e impaktit të punës audituese me fokus 6E-të;

2. Optimizimi i kapaciteteve profesionale, aftësive audituese, procedurave të

punës, logjistikës dhe funksioneve të tjera mbështetëse;

3. Përmirësimi i kanaleve të komunikimit dhe bashkëpunimit.

Qëllimi i parë, i cili në vetvete arrihet me përmbushjen e 10 objektivave që e

kompozojnë atë, ka si element kryesor të tij edhe objektivin e kryerjes së

auditimeve financiare në përputhje me standardet ndërkombëtare të auditimit.

Por si paraqitet aktualiteti i bazës ligjore, raportimit financiar të institucioneve

publike dhe evidentimi i vazhdueshëm që Kontrolli i Lartë i Shtetit i ka bërë

problematikës së kuadrit rregullator mbi raportimin financiar?

Enea CAUSHAJ


Aktualisht raportimi financiar nga institucionet e qeverisjes së përgjithshme në

Shqipëri realizohet mbi bazën e mjeteve monetare, por me elementë të

administrimit të aktiveve, të angazhimeve, debitorëve dhe kreditorëve. Raportimi

financiar në sektorin publik është i orientuar drejt mënyrës së buxhetimit dhe

kontrollit të zbatimit të buxhetit të shtetit. Si rrjedhojë opinioni i KLSH mbi

raportimin financiar në sektorin publik, ka qenë i fokusuar vetëm në këto aspekte

dhe mbi Treguesit Fiskal të Konsoliduar të Shtetit, por jo mbi Pasqyrat Financiare të

Konsoliduara të Shtetit, pasi këto të fundit nuk janë arritur të përpilohen vitet e

fundit nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë.

Kjo mungesë disavjeçare e Pasqyrave Financiare të Konsoliduara të Shtetit, sjell

problematika jo vetëm për sa i përket transparencës, por edhe analizës që i bëhet

treguesve makroekonomik.

Siç citohet dhe në Strategjinë e Zhvillimit të KLSH-së 2018–2022, institucioni suprem

i auditimit ka rekomanduar në mënyrë të përsëritur nevojën që raportimi financiar

në sektorin publik të kryhet në përputhje me Standardet Ndërkombëtare të

Kontabilitetit të Sektorit Publik (SNKSP), të cilat janë një grup standardesh të

kontabilitetit të miratuara nga Bordi i SNKSP-së me qëllim që të përdoren nga

institucionet e sektorit publik në të gjithë botën për të përgatitur pasqyrat

financiare. Standardet bazohen në Standardet Ndërkombëtare të Raportimit

Financiar (SNRF) dhe qëllimi i tyre është të përmirësojnë cilësinë e raportimit të

përgjithshëm financiar nga institucionet e sektorit publik, duke çuar në vlerësime

më të informuara të vendimeve të Qeverive për alokimin e burimeve, dhe duke

rritur në këtë mënyrë transparencën dhe përgjegjshmërinë. Komisioni Evropian

vendosi të përgatisë Standardet Evropiane të Kontabilitetit Publik, (SEKP) bazuar në

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik (SNKSP). SEKP mund

të bëhen të detyrueshme për të gjitha shtetet anëtare të BE-së duke filluar nga viti

2021. Duke pasur një kornizë të tillë rregullative dhe për ti paraprirë aderimit në BE,

qeveria është e angazhuar të rishikojë gradualisht parimet e kontabilitetit dhe

standardet e raportimit në hap me zhvillimin e SEKP me objektivin afatgjatë të

përputhjes së plotë me SEKP të vendosur në mënyrë përfundimtare.

Paralelisht me këto zhvillime të standardeve, të cituara dhe në Strategjinë e

Menaxhimit të Financave Publike 2014–2020, një strategji ku Kontrolli i Lartë i

Shtetit është përfshirë në mënyrë aktive në hartimin e saj, duke marrë dhe një rol

kryesor në Komitetin Drejtues për reformën e Menaxhimit të Financave Publike,

institucioni suprem i auditimit po merr masat e nevojshme për rritjen e


166 Botime 2019

kapaciteteve audituese për të mbështetur auditimet financiare në përputhje me

standardet ndërkombëtarë të auditimit (SNA) mbi pasqyrat financiare të sektorit

publik të përgatitura në përputhje me SNKSP.

Zhvillimi i kapaciteteve audituese mbështetet nga trajnimet e vazhdueshme nga

menaxhimi i lartë i Kontrolli i Lartë i Shtetit ndaj audituesve të vet institucionit si

dhe nga organizimet e workshopeve për auditimet financiare që zhvillohen nga

vendet anëtare të INTOSAIT-t, organizatë në të cilën KLSH është anëtar aktiv që prej

vitit 1992. Këto workshope kanë si qëllim identifikimin e problematikave në qasjet e

auditimeve financiare, zhvillimin e të menduarit kritik dhe strategjik, shkëmbimin e

eksperiencave ndërmjet audituesve si dhe krijimin një metodologjie bashkëkohore

të auditimit financiar, auditim ky ku pasqyrat financiare objekt i të cilit përgatiten

në bazë të standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit në sektorin publik.

Në një prej workshopeve mbi auditimin financiar të zhvilluar në Ankara të Turqisë,

në zyrat e Gjykatës Turke të Llogarive, audituesit e Kontrollit të Lartë të Shtetit

diskutuan mbi metodologjinë e vlerësimit të gjetjeve dhe raportimin e auditimit

financiar në sektorin publik. Ekipet e tjera pjesëmarrëse përfaqësonin përkatësisht

Zyrën Kombëtare të Auditimit të Suedisë, Gjykatën Turke të Llogarive, Zyrën e

Auditimit të Institucioneve të Bosnje-Hercegovinës, Zyrën Kombëtare të Auditimit

të Maqedonisë, Institucionin Shtetëror të Auditimit të Malit të Zi dhe Institucionin

Shtetëror të Auditimit të Serbisë.

Qëllimi i këtij Workshop-i ishte shkëmbimi i eksperiencës dhe praktikave më të mira

për sa i përket formulimit dhe vlerësimit të gjetjeve dhe raportimit të auditimit

financiar në sektorin publik. Kjo qasje bëri të mundur nxjerrjen në pah të pikave të

forta dhe pikave ku shihet mundësia për përmirësime, në aspektin raportues dhe në

aspektin e mangësive në kuadrin rregullator të raportimit financiar. Si çështje u

diskutua edhe shtylla 4 “Raportim transparent financiar qeveritar” e Strategjisë së

Reformës në Menaxhimin e Financave Publike, dhe përkatësisht objektivi

“Kontabiliteti dhe raportimi kryhen në përputhje me SEKP” me afat përmbushjeje

deri në vitin 2021 nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë. Për arritjen e këtij

objektivi ishin parashikuar marrja e disa masave nga Ministria e Financave dhe

Ekonomisë, cituar si më poshtë:

1. Krijimi i një funksioni të veçantë kontabiliteti pranë MF-së;

2. Përgatitja e raporteve financiare në bazë të manualit statistikor financiar të

integruar qeveritar SELL 2010;

Enea CAUSHAJ


3. Zbatimi gradual i standardeve evropiane të raportimit dhe kontabilitetit në

sektorin publik (SEKP).

Me qëllim zbatimin e SEKP do të merren disa hapa, duke përfshirë:

Përshkrimi i qeverisjes së përgjithshme për qëllime të raportimit financiar

dhe kontabilitetit;

Përgatitjen e legjislacionit dytësor mbi kontabilitetin dhe raportimin;

Përgatitjen e manualëve dhe materialeve trajnuese;

Ndryshimin e sistemit (eve) të kontabilitetit dhe programeve kompjuterike;

Inventarizimin dhe vlerësimin e aseteve;

Vendimin mbi karakterin e kontrolleve buxhetore mbi bazë angazhimi;

Përgatitjen e modeleve të raportimit.

4. Projektimi dhe implementimi i portalit dixhital për përdoruesit e SIFQ-it dhe

sistemi i menaxhimit të dokumenteve (arkiva dixhitale) për përdoruesit on-

line të buxhetit të SIFQ –it”.

Duhet thënë se në lidhje me këto masa, edhe pse afati i përmbushjes së këtij

objektivi është viti 2021, Ministria e Financave dhe Ekonomisë është në hapat e

para të zbatimit të tyre, ndërkohë në lidhje me përgatitjen e legjislacionit dytësor

mbi kontabilitetin dhe raportimin, kjo masë nuk është ndërmarrë ende. Pra

aktualisht institucionet buxhetore operojnë pa standarde kombëtare të

kontabilitetit në sektorin publik, duke vështirësuar raportimin e pasqyrave

financiare nga ana e vet institucioneve të qeverisjes qendrore dhe vendore, dhe për

rrjedhojë, mungesa e kuadrit rregullativ të raportimit vështirëson dhe auditimin

fianciar të tyre nga ana e institucionit suprem të auditimit. Gjithashtu plani kontabël

i përdorur nga institucionet buxhetore, është një plan i miratuar me Ligjin nr. 7661,

datë 19.01.1993 “Për kontabilitetin”, një ligj tashmë i shfuqizuar me hyrjen në fuqi

të ligjit nr. 9228 datë 29.04.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” në

datën 1 janar 2006. Ky i fundit përbën ligjin dhe njëkohësisht standardin mbi të cilin

është mbështetur raportimi financiar i sektorit publik deri në 1 janar 2019, pas

hyrjes në fuqi të Ligjit të ri të kontabilitetit me nr. 25, datë 10.05.2018 “ Për

kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”.


168 Botime 2019

Kontrolli i Lartë i Shtetit, përveç rolit monitorues së reformës së menaxhimit të

financave publike, ka sjell në vëmendje, nëpërmjet rekomandimeve të dhëna në

auditimet financiare, përmirësimin e bazës ligjore të raportimit financiar.

Paralelisht, institucioni suprem i auditimit , sheh të nevojshme që, për tu

harmonizuar me zhvillimet e raportimit financiar në sektorin publik dhe me

kërkesën e Komisionit Evropian për raportimin në bazë të Standardeve Evropiane

të Kontabilitetit Publik për të gjitha vendet anëtarë të Bashkimit Evropian pas vitit

2021, të vazhdojë me zhvillimin e kapaciteteve audituese për ti paraprirë një kuadri

të ri rregullativ brenda Bashkimit Evropian, ndaj të cilit kemi marrë angazhimin për

të aderuar në të ardhmen e afërt.

Fatos ÇOÇOLI


REFORMA NË ARSIMIN E LARTË DHE KLSH



Kur ngelet më pak se një muaj e gjysmë nga nisja e vitit akademik 2019-2020,

sistemi i arsimit të lartë universitar publik tek ne përpëlitet mes ndjeshmërisë së

lartë qeveritare pas protestave të studentëve në dhjetor 2018 dhe paaftësisë së

Ministrisë së Arsimit dhe universiteteve publike, për të realizuar një reformë të

thellë në arsimin universitar. Në auditimin e performancës të zhvilluar pak kohë më

parë, Kontrolli i Lartë i Shtetit thekson se universitetet publike e kanë

domosdoshmëri t’ju përgjigjen, përshtaten dhe t’ju paraprijnë ndryshimeve në

tregun e punës dhe në zhvillimin e vendit. Qëllimi i reformës në arsim, me Ligjin për

Arsimin e Lartë në vitin 2015, ishte krijimi i një arsimi të lartë cilësor. I aftë t’ju

përgjigjet nevojave të tregut të punës sot në Shqipëri, si dhe drejtimeve të zhvillimit

strategjik të vendit. Ligji synonte krijimin e mekanizmave të qëndrueshëm të

brendshëm dhe të jashtëm të kontrollit, për të siguruar standarde evropiane në

sistemin e arsimit tonë të lartë. Kërkonte njësimin dhe standardizimin e sistemit

arsimor. Edhe pse nuk e përmendte shprehimisht, nënkuptonte rritjen e gamës dhe

të cilësisë së shërbimeve që universitetet publike ofrojnë ndaj studentëve,

vendosjen e arsimit të lartë mbi baza financiare të qëndrueshme dhe të

shëndetshme. Kjo nuk u arrit në këto katër vite të zbatimit të ligjit të ri dhe përbën

një vëmendje dhe shqetësim të rritur të institucionit të auditimit më të lartë publik

në vend. Audituesit e KLSH konstatuan se, të ardhurat e universiteteve publike nga

tarifat e studentëve kanë përbërë një të ardhur të konsiderueshme për buxhetin e

tyre, por asnjëherë nuk janë përdorur në drejtim të rritjes së cilësisë së shërbimeve

ndaj studentit. Universitetet kanë bërë pak ose aspak për një kërkim shkencor

konkret dhe të thelluar, duke përfshirë studentët më të mirë në të. Aktualisht,

universitetet publike vazhdojnë të ofrojnë të njëjtat shërbime studentore që janë

ofruar edhe vitet përpara hyrjes në fuqi të ligjit të arsimit të lartë më 2015-ën, që i

jep autonomi të plotë universiteteve. Mesazhi qendror i auditimit të performancës


170 Botime 2019

së KLSH ishte se, ligji i ri i vitit 2015, i konceptuar me kujdes për t’iu dhënë

autonominë e nevojshme universiteteve publike dhe rivitalizuar rolin e tyre në

kërkim shkencor e arsim bashkëkohor, nuk është zbatuar si duhet nga ministria

përgjegjëse dhe universitetet. Ministria e Arsimit vijon të veprojë kundër frymës

dhe objektivave të ligjit, përmes centralizimit të panevojshëm që i bën nga njëra

anë me akte të panevojshme nënligjore funksioneve që në fakt ligji ua njeh

universiteteve publike. Kjo ministri nuk i ka bërë funksionale strukturat e

parashikuara nga Ligji, për financimin dhe rregullimin e arsimit të lartë. KLSH gjen se

anëtarët përfaqësues të ministrisë në bordet e administrimit të universiteteve

publike, ku përfaqësojnë shumicën vendimmarrëse, nuk i kanë kryer me

përgjegjshmëri detyrat e tyre, duke mos garantuar qëndrueshmërinë financiare të

universiteteve. Madje kanë shkuar më tej, duke marrë vendime financiare, pa

analiza kostoje për tarifimin e shërbimeve që universitetet ofrojnë. Këto të fundit,

për shkak të protagonizmit të panevojshëm të ministrisë, vijojnë të mbeten pasive

në marrjen përsipër të përgjegjësive për të ofruar një arsim cilësor ndaj studentëve

të tyre, kërkim shkencor real (jofiktiv dhe aplikativ) dhe tarifa konkurruese, për të

financuar me kosto optimale shërbimet e tyre. Mendësia e drejtuesve të

universiteteve publike nuk është përshtatur ende me vizionin dhe kompetencat e

Ligjit të ri të Arsimit të Lartë të vitit 2015. Ndërkohë që, mendësia e pedagogëve

vijon të jetë më afër asaj të mësuesit, sesa kërkuesit shkencor. Audituesit e KLSH

zhvilluan pyetësorë me studentët. Nën perceptimin e studentëve, universitetet

kujdesen pak ose aspak për cilësinë e shërbimeve që ofrojnë tek ta. Sipas

audituesve, menaxhimi i këtyre shërbimeve sot paraqet vështirësi, për shkak të

rritjes së numrit të studentëve dhe nevojave të tyre. Shërbimet ndihmojnë në

zvogëlimin e shkallës së braktisjes së universitetit dhe në rritjen e diversitetit të

përvojave të studentëve. Pa shërbime efektive studentore, studentët që nuk kanë

lidhje akademike, emocionale dhe shoqërore me institucionin në nivel kulturor,

kanë më shumë gjasa të heqin dorë nga studimet e tyre. KLSH thekson se një rol i

rëndësishëm i shërbimeve studentore është përgatitja e studentëve për

pjesëmarrje aktive në shoqëri, prandaj dhe rekomandon që universitetet publike të

bashkëpunojnë më ngushtësisht me organizatat joqeveritare, duke kontribuar në

rritjen e mundësive të mësimdhënies dhe përfshirjes së komunitetit, duke

organizuar ose promovuar praktika, njësi veprimi ose përvoja afatshkurtra, të

integruara në kurrikula.

Media për KLSH


MEDIA E SHKRUAR DHE VIZIVE PËR KLSH-në,

JANAR – Gusht 2019

11 Janar 2019

1. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Mirëmbajtja e helikopterëve kushton

shtrenjtë. (faqe 15)

2. Gazeta “Dita”: Bujar Leskaj, një shembull i integritetit të lartë të një

shtetari. (faqe 6)

21 Janar 2019

3. Gazeta “Standard”: KLSH: Politika qeveritare ndaj arsimit të lartë

është e dështuar. (faqe 10)

4. Gazeta “Dita”: KLSH: Tarifat e shkollimit nuk bazohen në kosto dhe

kushtet social ekonomike të vendit. (faqe 8)

5. Gazeta “Albanian Daily News”: Changes needed in quality, tariffs of

higher education. (faqe 4)

6. Gazeta “Telegraf”: Tarifat e shkollimit nuk bazohen në kosto dhe

kushtet social-ekonomike të vendit. (faqe 4)

7. Gazeta “Shekulli”: KLSH, tarifat e shkollimit kundër logjikës

ekonomike. (faqe 6)

23 Janar 2019

8. Gazeta “Tema”: KLSH zbulon defektet në universitete: Drejtuesit e

tyre kanë dështuar prej vitit 2015. (faqe 7)

9. Gazeta “Shqiptare”: Tenderat e spitalit, KLSH kallëzon në prokurori

dy ish-drejtorët e Durrësit. (faqe 10)

26 Janar 2019

10. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj, themeluesi i KLSH-së moderne. (faqe 15)


172 Botime 2019

1 Shkurt 2019

11. Gazeta “Sot”: KESH 100 milionë euro dëm buxhetit të shtetit, KLSH

zbardh abuzimet me shitje-blerjen e energjisë, prokurimet dhe

largimet nga puna. (faqe 11)

12. Gazeta “Standard”: KLSH: Miliarda lekë dëm në Korporatën

Energjetike Shqiptare. Detajet. (faqe 10)

4 Shkurt 2019

13. Gazeta “Standard”: Tenderi 600 mijë euro për motoçikletat e

Policisë, një shpërdorim kolosal. (faqe 10)

5 Shkurt 2019

14. Gazeta “Albanian Free Press”: Shoqëritë publike e projektet e huaja,

10.2 miliardë lekë dëme financiare. (faqe 4)

15. Gazeta “Standard”: KLSH nxjerr zbuluar Kumbaron! Shkelje në zonën

e shpallur të mbrojtur në Butrint. (faqe 12)

16. Gazeta “Albanian Free Press”: Reforma në drejtësi, KLSH: Gjyqtarët,

të ngarkuar me dosje.(faqe 4)

7 Shkurt 2019

17. Gazeta “Telegraf”: Auditimi i KLSH: Albcontrol ka probleme me

tenderat. Media zvicerane: Ministrja Balluku, a mund të sqarojë

shqiptarët, si u menaxhuan. (faqe 6)

18. Gazeta “Standard”: Auditimi i Albcontrol nga KLSH, zbulon shkeljet

me tenderat! Ish-drejtuesja tani ministre. (faqe 12)

8 Shkurt 2019

19. Gazeta “Albanian Free Press ”: KLSH: Të ardhurat e munguara, 12.3

miliard lekë dëm buxhetit të shtetit. (faqe 5)

9 Shkurt 2019

20. Gazeta Shqiptarja.com KLSH: Tatimet abuzojnë me rimbursimet e

TVSH për bizneset. (faqe 10)

Media për KLSH


14 Shkurt 2019

21. Gazeta “Albanian Free Press ”: Edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit e ka

kritikuar mosrimbursimin e tvsh-së.(faqe 3)

22. Gazeta “Telegraf”: Plazhet shqiptare në situatë kaotike menaxhimi –

Të pisët, të pasigurt e pa certifikuar. (faqe 8)

23. Gazeta “Standard”: KLSH: Bregdeti mbetet pa u rregulluar me një ligj

të veçantë. (faqe 11)

15 Shkurt 2019

24. Gazeta “Telegraf”: Rimbursimi i TVSH për koncesionarët, KLSH: Ka

precedentë që paraqesin risk të lartë. (faqe 4)

25. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH-së: Strategjia antikorrupsion e

qeverisë ka dështuar. (faqe 10)

26. Gazeta “Sot”: Raporti i KLSH, vendimet e gjykatave për largimet nga

puna i kushtojnë rreth 20 milionë euro në vit buxhetit të shtetit,

koncesionet/PPP jashtë kontrollit.(faqe 11)

19 Shkurt 2019

27. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Abuzimet në shtet, dëmet arrijnë 1.5

miliardë dollarë. (faqe 4)

28. Gazeta “Shekulli”: KLSH duhet të jetë organ suprem i auditit. (faqe 10)

29. Gazeta “Telegraf”: Abuzimet me financat e shtetit gjatë vitit 2018

kapin shumën e 159805535000 lekë ose 1.5 miliardë dollarë. (faqe 8)

22 Shkurt 2019

30. Gazeta “Albanian Daily News”: Unfair dismissals cost USD 20 mln

annually. (faqe 4)

31. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Dëmi ekonomik me shkelje financiare sipas

fushave për periudhën janar – shtator 2018 ne total kap shumën e

957.3 milionë euro. (faqe 11)

32. Gazeta “Standard”: Në 6 vjet, qeveria Rama ka paguar 120 mln euro

për largime politike nga puna. (faqe 10)


174 Botime 2019

33. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH-se: Shkeljet me këndet e lojërave

në Tiranë. (faqe 11)

34. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Këndet e lojërave, investimet pa standarde.

(faqe 12)

27 Shkurt 2019

35. Gazeta “Telegraf”: Dështon “Shkolla e Administratës Publike”. (faqe 8)

28 Shkurt 2019

36. Gazeta “Telegraf”: Këndet e lojërave në Tiranë, KLSH: Investimet pa

planifikim, nuk plotësojnë kushtet. (faqe 9)

37. Gazeta “Sot”: Skandalet e ALUIZNI-t, ja si janë dhënë leje legalizimi

buzë deteve, lumenjve, liqeneve dhe kanaleve kulluese. (faqe 9)

7 Mars 2019

38. Gazeta “Sot”: KLSH zbulon keqmenaxhimin e Albpetrol, ja shkeljet e

ligjit me ankandet e naftës, qiratë dhe monitorimin e marrëveshjeve

hidrokarbure. (faqe 10)

39. Gazeta “Panorama”: KLSH, presion qeverisë: Llogarisni minimumin

jetik. (faqe 9)

8 Mars 2019

40. Gazeta “Shekulli”: Tenderët e Belshit, 800 mln lekë dëme. (faqe 5)

41. Gazeta “Standard”: Shkelje e abuzime, raporti i KLSH-së për drejtorin

e Albpetrolit: Dëmi në total llogaritet 4 milionë euro. (faqe 10)

13 Mars 2019

42. Gazeta “Sot”: ALUIZNI i “mbytur” nga skandalet, ja si janë dhënë leje

legalizimi pranë rrugëve nacionale dhe shtyllave të tensionit të lartë.

(faqe 10)

15 Mars 2019

43. Gazeta “Sot”: ALUIZNI i mbërthyer nga skandalet, 17 mijë objekte në

Tiranë u s’kualifikuan në shkelje të ligjit, miliona lekë dëme nga taksa

e infrastrukturës. (faqe 10)

Media për KLSH


44. Gazeta “Sot”: Prokuroria heton zyrtarët e QSUT-së për stokun e

barnave. (faqe 11)

45. Gazeta “Standard”: Thellohet skandali me tenderat e barnave,

shumica janë blerë në prag të skadimit. (faqe 12)

19 Mars 2019

46. Gazeta “Shqiptare”: KLSH: Tarifat e shkollimit, nuk ka analizë të

kostove e kushteve sociale. (faqe 6)

47. Gazeta “Sot”: Thellohen skandalet e ALUIZNI-t, ja si janë dhënë leje

legalizimi në mungesë të dokumentacionit dhe si janë shkelur afatet.

(faqe 10)

20 Mars 2019

48. Gazeta “Sot”: Nuk kanë fund skandalet e ALUIZNI-t, janë legalizuar

objekte mbi normën e sipërfaqes dhe me mungesë të theksuar

dokumentacioni. (faqe 6)

26 Mars 2019

49. Gazeta “Sot”: Të tjera skandale nga Artan Lame, ja si shtëpitë janë

legalizuar si objekte biznesi dhe favoret që u janë bërë biznesmenëve

me tarifat. (faqe 8)

27 Mars 2019

50. Gazeta “Sot”: Skandalet e ALUIZNI-t, ja si janë mbajtur lejet e

legalizimit me vite të tëra në sirtar për banorët e Shkodrës, në Dibër

shkelje me tarifat dhe afatet. (faqe 9)

28 Mars 2019

51. Gazeta “Sot”: Nuk kanë fund shkeljet e ALUIZNI-t, ja si janë legalizuar

ndërtesa fantazmë, në pronësi të shtetit dhe pa përfunduar punimet.

(faqe 10)

29 Mars 2019

52. Gazeta “Sot”: Thellohen skandalet e ALUIZNI-t, ja si është abuzuar

me fondin limit në tenderë, batërdi me legalizimet në bregdetin e

Sarandës. (faqe 10)


176 Botime 2019

30 Mars 2019

53. Gazeta “Sot”: Skandalet e ALUIZNI-t, ja si inspektorët kanë dështuar

me verifikimet në terren, shkelje afatesh e mungesë dokumentacioni

në drejtoritë rajonale. (faqe 10)

3 Prill 2019

54. Gazeta “Sot”: Artan Lame i zhytur në skandale, ka legalizuar prona në

zotërim të bashkive, në dhjetëra raste nuk është verifikuar statusi

juridik i pronës. (faqe 10)

4 Prill 2019

55. Gazeta “Sot”: Artan Lame masakër në krye të ALUIZNI-t, janë

legalizuar objekte pa deklaruar periudhën e ndërtimit, s’janë

respektuar distancat mes parcelave. (faqe 10)

9 Prill 2019

56. Gazeta “Sot”: Abuzimet e ALUIZNI-t, inspektorët verifikime në

kundërshtim me rregullat, legalizime në territore publike. (faqe 9)

10 Prill 2019

57. Gazeta “Sot”: Thellohen skandalet e Artan Lames, në 7 drejtori

rajonale ligji është shkelur rreth 4000 herë, ja rastet abuzive. (faqe 10)

11 Prill 2019

58. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Zbatimi i vonuar i vendimeve po krijon

kushtet e akumulimit te kamatëvonesave. (faqe 9)

59. Gazeta “Sot”: ALUIZNI ka deklaruar 1431 objekte te përjashtuara,

KLSH gjen 2598 objekte me shume. (faqe 9)

60. Gazeta “Sot”: KLSH: Vendimet gjyqësore krijojnë kushte për

akumulimin e kamatëvonesave. (faqe 6)

12 Prill 2019

61. Gazeta “Tirana Times”: Supreme Audit report estimates 1.71 billion

euros financial damage. (faqe 16)

Media për KLSH


62. Gazeta “Sot”: Artan Lame i zhytur në paligjshmëri, ja si ka refuzuar të

ndëshkojë punonjësit e përfshirë në afera, ka dështuar me masat për

shpërblim dëmi. (faqe 11)

16 Prill 2019

63. Gazeta “Telegraf”: Pse nuk hetohen dhe ndiqen penalisht edhe

kryebashkiakët socialistë që janë proceduar nga KLSH. (faqe 3)

17 Prill 2019

64. Gazeta “Shqiptare”: Zbardhen shifrat tronditëse, ja si shpenzohen

paratë e studentëve. (faqe 6)

30 Prill 2019

65. Gazeta “Standard”: KLSH: Vjedhjet dhe shpërdorimet janë 5-fishuar

gjatë qeverisjes socialiste. (faqe 10)

66. Gazeta “Telegraf”: Raporti alarmant i KLSH: Vjedhjet në shtet janë

pesëfishuar pas 2013-ës. (faqe 9)

29 Maj 2019

67. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Mungesë gare, zarfe në dorë dhe lumë

kontratash. (faqe 10)

30 Maj 2019

68. Gazeta “Sot”: KLSH zbardh skandalet e Akademisë së Shkencave,

abuzime të shumta me financat, ja batërdia me honoraret që kanë

marrë anëtarët. (faqe 10)

31 Maj 2019

69. Gazeta “Sot”: Progres Raporti i BE për Shqipërinë vlerëson KLSH:

Zbuloi miliona euro abuzime në prokurimet publike. (faqe 9)

25 Qershor 2019

70. Gazeta “Shekulli”: KLSH: Institucionet nuk kanë zbatuar ligjin për

rojat bregdetare. (faqe 2)

71. Gazeta “Shekulli”: Tokat në bregdet, ndarjet abuzive me ligjin 7501.

(faqe 13)


178 Botime 2019

28 Qershor 2019

72. Gazeta “Mapo”: Takimi me Leskajn, presidenti polak shfleton MAPO-n.

(faqe 5)

73. Gazeta “Standard”: Kontrolli i Shtetit: Pasiguria e jetës së pushuesve

në bregdet, neglizhencë skandaloze nga qeveria. (faqe 10)

8 Korrik 2019

74. Gazeta “Telegraf”: Qeveria dështoi në garantimin e sigurisë së

barnave. (faqe 9)

10 Korrik 2019

75. Gazeta “Telegraf”: Abuzimi me barnat, në spitale porositen dhe lihen

te skadojnë. (faqe 8)

76. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH - Abuzimi me barnat, ne spitale

porositen dhe nuk përdoren, dem prej 2 milionë eurosh. (faqe 8)

77. Gazeta “Koha Jonë”: Siguria e plazheve. (faqe 10)

12 Korrik 2019

78. Gazeta “Sot”: Konferenca e USAID, Bujar Leskaj: SHBA mbështetje për

të rritur cilësinë e auditimeve dhe transparencën. (faqe 11)

16 Korrik 2019

79.Gazeta “Shqiptare”: Kontrolli i Lartë i Shtetit: Deficiti i skemës së

pensioneve, s’ janë përmbushur objektivat. (faqe 8)

18 Korrik 2019

80. Gazeta “Tema”: Ilir Meta propozon ish-këshilltarin e Berishës në krye

të KLSH-së. (faqe 3)

81. Gazeta “Shqiptare”: Meta propozon Petraq Milon për kreun e KLSH:

Kandidati më i përshtatshëm. (faqe 3)

82. Gazeta “Koha Jonë”: Petraq Milo për kreun e KLSH. (faqe 8)

83. Gazeta “Shekulli”: Në krye të KLSH propozohet Petraq Milo. (faqe 2)

84. Gazeta “Panorama”: Pas rrëzimit të Tushës e Shaqirit, Meta propozon

Milon për kreun e KLSH. (faqe 4)

Media për KLSH


85. Gazeta “Telegraf”: Presidenti i Republikës Ilir Meta propozon emrin e

ri për kreun e KLSH-së, profesorin e njohur. (faqe 5)

86. Gazeta “Shqiptarja.com”: Meta propozon ish-këshilltarin e Berishës

në krye të KLSH-së. (faqe 4)

87. Gazeta “Sot”: Fillon pazari, pas zvarritjes së shkarkimit përmes

Venecias, Meta propozon për kryetar të KLSH ish-këshilltarin e Sali

Berishës. (faqe 4)

88. Gazeta “Albanian Daily News”: President proposes Petraq Milo for

ALSAI Head. (faqe 5)

23 Korrik 2019

89. Gazeta “Sot”: Raporti i KLSH, 12 mld lekë sigurime të papaguara.

(faqe 11)

90. Gazeta “Telegraf”: Auditi i KLSH: tatimet nuk kanë dërguar në ISSH 1.4

milionë liste-pagesa. (faqe 6)

27 Korrik 2019

91. Gazeta “Sot”: KLSH jep alarmin për strehimin social, bashkitë asnjë

mase ne 10 vite, ja si është abuzuar me çmimet e apartamenteve.

(faqe 10)

92. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH: Të blesh shtëpi në Shqipëri, mision i

pamundur. (faqe 14)

93. Gazeta “Shekulli”: Strehimi joefektiv, mungojnë statistikat për të

pastrehët. KLSH mbyll auditin për bashkitë Tirane, Korçë, Shkodër e

Vlorë. (faqe 13)

94. Gazeta “Shqiptare”: KLSH: Mungojnë statistikat reale mbi numrin e të

pastrehëve. (faqe 10)

95. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH .Të blesh shtëpi në Shqipëri mision i

pamundur, nuk janë zbatuar programet sociale te strehimit. (faqe 14-15)

96. Gazeta “Tema”: Raporti i KLSH. Blerja e një shtëpie në Shqipëri është

plotësisht e papërballueshme. (faqe 6)


180 Botime 2019

30 Korrik 2019

97. Gazeta “Sot”: KLSH merr pjesë në Programin Ndërkombëtar të

Fellowship-it në SHBA. (faqe 6)

98. Gazeta “Mapo”: KLSH: Vetëm 1.3% e të punësuarave mund të blejnë

shtëpi të re. (faqe 10)

31 Korrik 2019

99. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Çmimet e banesave në Tiranë, kalojnë nivelin

ekstrem të “të qenit të përballueshëm”. (faqe 8)

3 Gusht 2019

100. Gazeta “Standard”: Raporti i KLSH: Pesticidet që vijnë në vendin tonë

si nënshtrohen analizave. Në rrezik shëndeti i konsumatorëve. (faqe 8)

101. Gazeta “Tirana Times Albania”: Overuses controversial negotation in

public procurement, watchdog sars. . (faqe 18)

102. Gazeta “Sot”: Abuzime me regjistrimin e pronave, KLSH kallëzon në

prokurori 12 punonjës të Hipotekës së Fierit. (faqe 10)

103. Gazeta “Sot”: KLSH, kërkesë Kryeregjistruesit të vlerësojë

përgjegjësinë e punonjësve. (faqe 10)

104. Gazeta “Shekulli”: Abuzime me hipotekën. (faqe 17)

105. Gazeta “Dita”: KLSH kallëzon ne prokurori 3 ish krerët e Hipotekës

dhe tre vartësit e tyre, abuzime me dosjet e pronave. (faqe 11)

106. Gazeta “Telegraf”: KLSH kallëzon në prokurori 3 ish regjistrues, 3

përgjegjës sektori dhe 32 specialiste te ZVRPP, Fier. (faqe 5)

107. Gazeta “Shqiptare”: KLSH kallëzon në prokurori 12 punonjës të

hipotekës. (faqe 5)

108. Gazeta “Panorama”: KLSH çon për ndjekje penale 6 punonjës të

ZVRPP së Fierit. (faqe 4)

109. Gazeta “Ballkan”: Shkelje në hipotekën e Fierit-KLSH kallëzon në

prokurori 12 punonjës për shpërdorim detyre. (faqe 6)

Media për KLSH


5 Gusht 2019

110. Gazeta “Telegraf”: AKU lejon importin e 2.000 kg pesticide te

rrezikshme nga Kina, Evropa i ndalon me ligj. (faqe 7)

6 Gusht 2019

111. Gazeta “Shekulli”: 7 vjet projekte për ndihmën sociale, KLSH: 1.6 mln

euro dëm.

Banka Botërore njofton se projekti modern i ndihmës ekonomike do

të nisë zbatimin në nëntor.

Deri me tani janë lëvruar dy kredi me vlerë 49 milionë euro dhe nuk

ka analizë për dështim.

Raporti i KLSH: Qeveria shpërdoroi 1.6 milionë euro. (faqe 14-15)

12 Gusht 2019

112. Revista Monitor KLSH: Çmimet e larta keqalokojnë burimet dhe

shfaqin flluskat. (faqe 9)

14 Gusht 2019

113. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH: Qeveria s'ka investuar për pyjet,

moratoriumi nuk funksionoi, asnjë gjobë s'u arkëtua (faqe 16)

114. Gazeta “Sot”: KLSH jep alarmin: Prej 3 dekadash asnjë inventarizim

për pyjet, moratoriumi dështoi. Problem arkëtimi i gjobave dhe

hartimi i strategjive. (faqe 10)

15 Gusht 2019

115. Gazeta “Shekulli”: OBSH, pajisjet mjekësore në Shqipëri të vitit 1918.

(faqe 15)

16 Gusht 2019

116. Gazeta “Mapo”: KLSH konstaton shkelje në administrimin e pyjeve

dhe kullotave, dështoi strategjia. (faqe 4)

19 Gusht 2019

117. Gazeta “Shekulli”: KLSH: 24 miliardë lekë dëm ekonomik në vitet

2014-2018. (faqe 10)


182 Botime 2019

118. Gazeta “Shekulli”: Auditi/Nëpunësit publike dhe zyrtarët e Lartë të

Shtetit kane shkaktuar dëme rekord ndaj buxhetit të Shtetit. (faqe 10)

119. Gazeta “Shekulli”: Efekti negativ në buxhet në vitin 2018, 193

milionë euro, me rritje 36% nga viti paraardhës. Ja abuzimet sipas

institucioneve. (faqe 10)

120. Gazeta “Shekulli”: Drejtoria e Tatimeve mban rekord, 13 miliardë

lekë dëm. (faqe 10)

121. Gazeta “Shekulli”: Humultimi Vitin e kaluar u krye auditim në 162

institucione. (faqe 10)

122. Gazeta “Shekulli”: Korporata Elektroenergjitike është konstatuar që

ka shkaktuar një dëm prej 1.68 miliardë lekë. (faqe 10)

20 Gusht 2019

123. Gazeta “Telegraf”: Dyshimet ndaj AKU për korrupsion: Iu pagua

Primalat-it 3.3 mld lekë, KLSH çon AKU në prokurori. (faqe 3)

21 Gusht 2019

124. Gazeta “Telegraf”: Opozita: Qeveria i ka shkaktuar buxhetit një dëm

prej 1.7 mld euro. (faqe 4)

125. Gazeta “Shqiptare”: Basha: Rama është artist i mashtrimit, 1.7 mld

euro dëm në 2018. “6 mld euro dëm në buxhet nga 2014 në 2018”.

(faqe 3).

126. Gazeta “Shqiptarja.com”: E vërteta e largimit nga puna e 66

punonjësve të bashkisë Selenicë”. Pëllumb Binaj: Ishin të punësuar

me kontrata fiktive që kanë skaduar. (faqe 2).

127. Gazeta “Albanian Daily News”: DP: Govt Causes Budget Damage of

Euro 1.7 bln. (faqe 5)

22 Gusht 2019

128. Gazeta “Sot”: KLSH jep alarmin për ndotjen akustike, institucionet

asnjë plan masash, Këshilli për zhurmat inekzistent. (faqe 8)

129. Gazeta “Sot”: Ja shkeljet e gjetura nga KLSH në disa institucione.

(faqe 8).

Media për KLSH


130. Gazeta “Sot”: Ja shkeljet e gjetura nga KLSH në Ministrinë e Turizmit.

(faqe 8)

23 Gusht 2019

131. Gazeta “Sot”: Ushtria e tatimorëve, përgjegjëse përballë pesëdhjetë

përqindëshit informal. (faqe 16)

25 Gusht 2019

132. Gazeta “Sot”: Ish kryebashkiakët valë tenderash në prag të largimit,

26.084 kontrata u firmosen ne 4 vite nga pushteti vendor. (faqe 10)

26 Gusht 2019

133. Revista “Scan”: Pensionet mbi “paterica” Deficiti i skemës në vitin

2018 përbën 20% të fondit të ISSH-së dhe 5.12% të total buxhetit te

shtetit 1.6% te PBB-se. Sipas raportit te KLSH, reforma e vitit 2014 ne

sistemin e sigurimeve shoqërore nuk ka realizuar e suksesshme në

përmbushjen e objektivit për uljen e deficitit të skemës. (faqe 30-32)

27 Gusht 2019

134. Gazeta “Dita”: Hekurudha në kolaps ekonomik i kushton buxhetit

miliona euro për pagat. (faqe 11)

28 Gusht 2019

135. Gazeta “Mapo”: Hekurudha në kolaps, i kushton buxhetit miliona

euro për paga. (faqe 2)


184 Botime 2019

Faksimile


FAKSIMILE TË PASQYRIMIT TË AKTIVITETIT TË KLSH-së DHE SHKRIMEVE TË STAFIT,

JANAR – GUSHT 2019


186 Botime KLSH 2019

Faksimile




Faksimile




Faksimile




Faksimile




Faksimile




Faksimile




Faksimile


CIP Katalogimi në botim BK Tiranë

RSH. Kontrolli i Lartë i Shtetit

Audituesit e KLSH-së në shtypin e përditshëm / RSH. Kontrolli i

Lartë i Shtetit ; përgat. Amantja Patozi. - Tiranë : KLSH, 2019

V. XII ; ... cm.

V. 10 : Janar-gusht 2019. - ... f. : me foto (seria e botimeve KLSH)

ISBN 978-9928-159-87-8

1.Kontrolli i Lartë i Shtetit 2.Shtypi periodik shqiptar

3.Shkrime, korrespondenca për shtypin

351.95(496.5) :050/070 "2019"

Documents

AUDITUESIT E KLSH-së...disa volume dhe konkretisht ne po sjellim tek publiku volumin e XII-të të këtyre botimeve, ose ndryshe “Enciklopedinë” me 12 volume të punës së Audituesve