T.C. TARIM VE KYLER BAKANLII Koruma ve Kontrol Genel Mdrl

AVAN NFLUENZA HASTALII ACL EYLEM PLANI ANKARA - 2010

2

NDEKLER 1-Yasal Yetki ........................................................................................................................................ 6

1.1. AI hbar ..................................................................................................................................... 61.2. Salgn Blgesinde Alnacak Genel nlemler ............................................................................ 61.3. Tazminat .................................................................................................................................... 61.4. Polis ve Dier Kiilerin Destei ................................................................................................ 7

2. Mali Hkmler .................................................................................................................................. 72.1. Personel ve Seyahat Giderleri .................................................................................................... 72.2. Kk Ekipman ......................................................................................................................... 72.3. Kesim, Karkaslarn ve Bulamaya Maruz Kalm Malzemenin mhas, Sanitasyon ................ 72.4. Acil Alama .............................................................................................................................. 7

3- Komuta Zinciri ................................................................................................................................. 74. Ulusal Hastalk Kriz Merkezi (UHKM) ........................................................................................... 8 4.1. UHKM Grev ve Sorumluluklar .............................................................................................. 8

4.2. UHKM yeleri .......................................................................................................................... 94.3. UHKMdeki mkanlar ve Fiziksel Kaynaklar ........................................................................... 9

5. Yerel Hastalk Kriz Merkezi (YHKM) ........................................................................................... 105.1. Faaliyetler ve levler: .............................................................................................................. 105.2. YHKM yeleri ........................................................................................................................ 115.3. Faaliyetler ve levler: .............................................................................................................. 125.4. YHKMde Bulunacak mkanlar ve Fiziksel Kaynaklar: ....................................................... 12

6. Uzman Grubu .................................................................................................................................. 136.1. Ulusal Uzman Grubu: .............................................................................................................. 136.2. Yerel Uzman Grubu ................................................................................................................. 14

7. Kaynaklar (Personel, Laboratuar, Ekipman) .................................................................................. 148. Uygulama Klavuzu ........................................................................................................................ 15

8.1. Giri ve Hastaln Tanm ....................................................................................................... 15 8.2. Hastaln Tehisi ..................................................................................................................... 23 8.3. Salgn Ynetimi ....................................................................................................................... 31 9. Alama ........................................................................................................................................... 75

9.1. Yasal mkanlar ......................................................................................................................... 759.2. A Stoklar .............................................................................................................................. 769.3. Alarn Datm ....................................................................................................................... 769.4. Alarn Uygulanmas .............................................................................................................. 76

10. Personel Eitimi ............................................................................................................................ 8010.1. Giri ........................................................................................................................................ 8010.2. Farkl Gruplarn Eitimi ........................................................................................................ 8010.3. Eitim Programnn Uygulanmas ......................................................................................... 8010.4. Personel Eitiminin Zaman Plan .......................................................................................... 8110.5. Bu Programla lgili Sorumluluk ............................................................................................. 81

11. Kt Durum Senaryosu in Alnacak Tedbirler ....................................................................... 8111.1. Hastaln lk k ............................................................................................................... 8111.2. kincil Mihraklar .................................................................................................................... 8211.3. Genel Epidemi (Salgn) .......................................................................................................... 8211.4. Genel Epidemi Sresinde Alnmas Gerekli Tedbirler .......................................................... 8211.5. Laboratuar Tehisi ................................................................................................................. 8211.6. Enfeksiyon Blgesindeki Durum ........................................................................................... 8311.7. Bir AI Enfeksiyonunda Prosedrler Senaryosu ..................................................................... 8411.8. Hzla Deien Hastalk Durumunun Analizi ......................................................................... 8411.9. Enfekte Srlerin tlaf Edilmesi ............................................................................................ 84

3

11.10. Enfekte Karkaslarn ve Hayvansal rnlerin mha Edilmesi .............................................. 8511.11. tlaf Edilen Hayvanlar in Tazminat denmesi ................................................................. 8511.12. Acil Alamalar .................................................................................................................... 8511.13. Dezenfektanlar ..................................................................................................................... 8511.14. Kesimhanelerin Hazrlkl Olmas ....................................................................................... 8511.15. Kmeslere Yeni Hayvan Getirilmesi ................................................................................... 8511.16. Bir AI Epidemisi Sonras zleme lemleri .......................................................................... 85

12- Hayvanlarn ve Hayvansal rnlerin mhas ............................................................................... 8512.1. Kanatllarn mha Edilmesi .................................................................................................... 8512.2. Hayvansal Maddelerin mhas ............................................................................................... 87

13. Hastalk Bilinci ve Halkla likiler ............................................................................................... 8813.1. Giri ........................................................................................................................................ 8813.2. Raporlama art ..................................................................................................................... 8813.3. Tantm ................................................................................................................................... 8813.4. Veteriner Hekimlerin Eitimi ................................................................................................ 88

Ek-1: Ulusal Hastalk Kriz Merkezi UHKM ................................................................................... 89Ek-2: l Mdrleri ve Hayvan Sal ube Mdrleri letiim Bilgileri ........................................... 90Ek-3: Ulusal Referans Laboratuarnn Fonksiyonu ve Grevleri ....................................................... 94Ek-4: Acil Eylem Plan Komuta Zinciri ............................................................................................. 95Ek-5: Trkiye Haritas ve Trkiyede Hayvan Hastalklar Tehis Hizmetleri in Blge Veteriner Kontrol Aratrma Enstitleri Sorumluluk Alanlar ........................................................................... 96Ek-6: Ruhsatl Kanatl Kesimhane/Kombinalar Listesi ...................................................................... 97Ek-7: YHKMde Bulunmas Gereken Ekipman ve Kaynaklar ......................................................... 101Ek-8: Kanatl Hastalklar in Ayrc Tehis Tablosu .................................................................. 102Ek-9: Yabani Kanatllar in Klinik Senaryolar ile Laboratuar Test Sonularna Gre Hazrlanan Vaka Tanmlar ve Uygulanacak Prosedrler ................................................................................... 103Ek-10: Ky Tavuklar in Klinik Senaryolar ile Laboratuar Test Sonularna Gre Hazrlanan Vaka Tanmlar ve Uygulanacak Prosedrler ................................................................................... 108Ek-11: Ticari Kmes Hayvanlarnda Vaka Tanmlar ve Uygulanacak Prosedrler ...................... 115Ek-12: rneklerin Toplanmas, Gnderilmesi ve lenmesi ............................................................ 124Ek-13: Avian influenza Virsnn zolasyon ve Tanmlama Metotlar ........................................... 128Ek-14: Avian influenza Virsnn Patojenitesini Deerlendirme Metotlar ................................... 129Ek-15: AI Virus Antikorlarnn Tespitinde Kullanlan Serolojik Testler ......................................... 132Ek-16: Kit No 1 ( RV ve LV in Ekipman Listesi) ......................................................................... 135Ek-17: Avian influenza Mihrak Aratrma Formu Ky Tavukuluu, Kmes Raporu ................. 136Ek-18: Avian influenza Mihrak Aratrma Formu Ticari letmeler ............................................... 143Ek-19: AI iin Yksek Riskli Olarak Bilinen Yabani Kanatl Trleri .............................................. 148Ek-20: Evcil Kanatllar ile Temas Edebilen Yabani Kanatl Trlerinin Listesi .............................. 153Ek-21: Marazi Madde Gnderme Protokol ..................................................................................... 161Ek-22: Hastalk k Raporu ........................................................................................................... 162Ek-23: Hastalk k ve Sn Raporu ............................................................................................ 163Ek-24: Kontak letmelerde veya leri Snrlandrlm Riskli Blgelerdeki Alanlarda ve letmelerde Uygulanacak Tedbirlere likin Karar iin Dikkate Alnacak Balca Kriterler ve Risk Faktrleri ........................................................................................................................................... 164Ek-25: AI Hastalnn zleme ve Surveylans lkeleri ..................................................................... 165Ek-26: Terrestrial Animals Immediate Notification of a Disease, Infection or other Significant Epidemiological Event ...................................................................................................................... 213

4

KISALTMALAR AB Avrupa Birlii ADNS Hayvan Hastalklar Bildirim Sistemi AGID Agar Jel Immnodifzyon Testi AI Avian influenza (Tavuk vebas, Ku gribi) BKA KA, GA ve Dier Kstlanm Alanlar Kapsayan Btn Kstlanm Alanlar BSL-3 Biyogvenlik Seviyesi-3 Laboratuar CBS Corafi Bilgi Sistemi OB evre ve Orman Bakanl EA Enfekte Alanlar ELISA Enzim Balantl Immnosorbent Testi FAO Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt GA Gzetim Alan GPS Evrensel Pozisyon Tespit Sistemi HA Hemagltinasyon testi HI Hemagltinasyon nhibisyon testi HPNAI hbar Mecburi Yksek Patojenik Avian influenza HS Hayvan Sal ubesi Mdrl HSZK Hayvan Sal ve Zabtas Kanunu HSZY Hayvan Sal ve Zabtas Ynetmelii HTB Hastalk Temas Blgeleri IVPI ntra Venz Patojenite ndeksi KA Koruma Alan K Kontak iletmeler KKE Kiisel Koruyucu Ekipman KKGM Koruma ve Kontrol Genel Mdrl LPNAI hbar Mecburi Dk Patojeniteli Avian influenza LV Laboratuar Veteriner Hekimi MVKAE Merkez Veteriner Kontrol ve Aratrma Enstits NAI hbar Mecburi Avian influenza NI Nrominidaz Inhibisyon Testi OB Operasyon Birimi OIE Dnya Hayvan Sal Tekilat PBS Fosfat Buffer Solsyonu PCR Polimeraz Zincir Reaksiyonu RT-PCR Real Time - Polimeraz Zincir Reaksiyonu RV Resmi Veteriner Hekim SKN Snr Kontrol Noktas SB Salk Bakanl SPF Spesifik Patojenden Ari A pheli Alanlar TKB Tarm ve Kyileri Bakanl TKBM Tarm ve Kyileri Bakanl l Mdrl UHKM Ulusal Hastalk Kriz Merkezi URL Ulusal Referans Laboratuar VKAE Veteriner Kontrol ve Aratrma Enstits VTM Viral Tama Vasat WHO Dnya Salk Tekilat YHKM Yerel Hastalk Kriz Merkezi

5

GR Bu acil eylem plan, Avian influenza (AI) hastal ile ilgili yksek dzeyde bilin ve hazrlkl olmann srdrlmesi ve evresel korumann salanmas iin gerekli ulusal nlemleri tanmlamak ve herhangi bir AI salgn karsnda uygulamak iin hazrlanmtr. Acil eylem plan ile ihbar mecburi Avian influenza (NAI) salgnnn ortaya kmas durumunda hzl ve etkin bir ekilde salgnn ortadan kaldrlmas iin gerekli btn imkanlar, ekipman, personel ve dier malzemeye uygun eriim salanacak, komu lkelerle ibirlii tevik edilecektir.

6

1-YASAL YETK hbar mecburi Avian influenza (NAI)nn kontrol iin yasal yetkiler aada belirtilen mevzuatta yer almaktadr:

-Hayvan Sal ve Zabtas Kanunu (HSZK, 3285-16.5.1986 tarih ve 19109 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.)

-Hayvan Sal ve Zabtas Ynetmelii (HSZY, 15.3.1989 tarih ve 20109 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.) - Avian influenza Hastalna Kar Korunma ve Mcadele Ynetmelii 10.04.2008 tarih ve 26843 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.)

1.1. AI hbar HSZKnun 9, 10 ve 11. Maddeleri uyarnca bilinmeyen bir hastaln ve bilinmeyen bir hastalktan dolay hayvan lmlerinin ihbar edilmesi gerekmektedir. Bir hastaln ihbar ile ilgili ayrntl kurallar HSZY nin 25-35. Maddeleri arasnda aklanmtr.

1.2. Salgn Blgesinde Alnacak Genel nlemler

Kordon ve Karantina Hareketlerin Kontrol Hayvanlarn ldrlmesi ve mhas Temizlik ve Dezenfeksiyon Alama

HSZKnun 12-20. Maddeleri ve arasndaki Maddeler ile 39. Maddesi, HSZYnin 36-60. Maddeleri ve arasndaki Maddeler ile 116. Maddesi Avian influenza Hastalna Kar Korunma ve Mcadele Ynetmeliinin 9-48. Maddeleri ve arasndaki Maddeler salgn blgesinde gerekli nlemleri almak iin yasal dayanak oluturmaktadr. HSZKnun 12. Maddesi, hastaln kontrol altna alnmas iin pheli mekanlarn evresinde kordon oluturulmas iin gerekli yasal dayana salamaktadr. HSZKnun 16. Maddesi, hastal kordon dna yayabilecek hayvan, hayvansal rnler ve dier maddelerin hareketlerinin kstlanmas iin yasal dayanak salamaktadr. Avian influenza Hastalna Kar Korunma ve Mcadele Ynetmeliinin 50. Maddesi uyarnca ilgili yerlerin ve kontamine materyallerin temizlik ve dezenfeksiyonu zorunludur. Avian influenza Hastalna Kar Korunma ve Mcadele Ynetmeliinin 54-58. Maddeleri ile arasnda kalan Maddelerde ise salgn alan ve evresinde AI phesi altndaki hayvanlara alamann yaplp yaplmayacana TKB tarafndan karar verilecei, Bakanlka alamaya karar verilmesi durumunda acil veya koruyucu alamada hangi ann ne ekilde bir programla kullanlaca ve alamada kullanlabilecek a bankalarna dair aklamalar yer almaktadr.

1.3. Tazminat Avian influenza hastal, 3285 Sayl Hayvan Sal ve Zabtas Kanuna gre tazminatl hastalklar kapsamnda bulunmamaktadr. Bu nedenle tazminatlar, Ku Gribi ve nsana Tesir Eden Salgna Kar Hazrlk ve Mcadele Projesi (AIHP) faaliyetlerinin finansman iin Dnya Bankasndan salanan ve Bakanlar Kurulunun 12/7/2006 tarihli ve 2006/10779 sayl Karar ile

7

kabul edilerek 8/8/2006 tarihli ve 26253 sayl Resmi Gazetede yaymlanan kraz Anlamas kapsamnda TKB/KKGMnin 23/02/2007 tarih ve B.12.0.KKG.0.19.01.34/17-625-006967 sayl Ku Gribi Tazminat demeleri Talimatna gre 30 Kasm 2010 tarihine kadar yaplacaktr. Ayrca bilindii gibi 2005 ylnda 2005/8503 sayl Hayvancln Desteklenmesi Hakknda Kararda 2005/9487 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile deiiklik yaplan, Hayvancln Desteklenmesi Hakknda Kararn 2 nci maddesine (m) bendinden sonra gelmek zere (n) bendi olarak Tavuk vebas hastalna kar itlaf edilecek hayvan ve imha edilecek hayvan maddeleri iin tazminat denmesi yaplr. hkm eklenmi ve bu erevede kartlan 2005/47 nolu Tazminat Uygulama Teblii yaymlanmtr.

1.4. Polis ve Dier Kiilerin Destei HSZKnun 13, 14, 15, 17b, 18 ve 23. Maddeleri Kanunun yrtlmesinde ykmll bulunanlar belirlemekte ve kanunun uygulanmasn art komaktadr.

2. MAL HKMLER 2.1. Personel ve Seyahat Giderleri

Hayvan Hastalklar Mcadele Program btesinden ve Hayvan Hastalklar Acil Fonundan karlanr.

2.2. Kk Ekipman lave kk ekipman maliyetleri Hayvan Hastalklar Mcadele Program ve Hayvan Hastalklar Acil Fonu btesinden karlanr.

2.3. Kesim, Karkaslarn ve Bulamaya Maruz Kalm (Kirlenmi) Malzemenin mhas, Sanitasyon

Bu maliyetler Hayvan Hastalklar Mcadele Program ve Hayvan Hastalklar Acil Fonu btesinden karlanr.

2.4. Acil Alama Acil alama maliyetleri Hayvan Hastalklar Mcadele Program ve Hayvan Hastalklar Acil Fonu btesinden karlanr.

3- KOMUTA ZNCR

3.1. NAInin kontrolnden TKB sorumludur. TKB, NAInin kontrol stratejilerinin ynetimi iin KKGMne yetki verir.

3.2. KKGM, AI acil eylem plann Ulusal Hastalk Kriz Merkezinde (UHKM) grevli memurun yetkisine devretmitir. (merkezin isim ve adresi Ek 1de verilmitir). NAI phesi ya da salgn durumunda bu merkez KKGMnin genel ynetimi altnda ulusal stratejiyi koordine eder. UHKM mdr Yerel Hastalk Kriz Merkezlerinin (YHKM) acil hastalk stratejilerini ynetmekle sorumludur. 81 ilde Tarm ve Kyileri Bakanl l Mdrl (TKBM) kendi blgelerinde AI kontrol tedbirlerini almakla sorumludur. TKBMleri ve Hayvan Sal ube Mdrlerinin isimleri ve irtibat bilgileri Ek 2de verilmitir.

8

3.3. Hastaln tehisinden sorumlu 8 adet Blge Veteriner Kontrol ve Aratrma Enstits mevcuttur. (Adana, Bornova, Elaz, Etlik, Erzurum, Konya, Samsun ve Pendik,)

3.4. Bornova Veteriner Kontrol ve Aratrma Enstits, Bakanlk tarafndan AI hastalnn tehisinde Ulusal Referans Laboratuar olarak belirlenmitir. Ulusal Referans Laboratuarnn fonksiyonu ve grevleri Ek 3de belirtilmitir.

3.5. Acil eylem plan komuta zinciri Ek 4te verilmitir.

3.6. Mevcut TKBMler Trkiye de 81 ili kapsamaktadr. lleri gsteren Trkiye haritas ve Blge Veteriner Kontrol Aratrma Enstitlerinin hayvan hastalklar tehis hizmetleri iin sorumluluklarna giren illeri gsteren harita Ek 5te verilmitir.

3.7. UHKM, TKBnin btn ulusal faaliyetlerini koordine eder.

4. ULUSAL HASTALIK KRZ MERKEZ (UHKM) UHKM nin iletiim bilgileri Ek 1de verilmitir. Hayvan Sal Dairesi Bakan, UHKMnin ihbar takiben ksa sre iinde yada Veteriner Epidemiyoloji ve Enformasyon ve Hayvan Hastalklar Mcadele ubesi tarafndan salanan risk verilerine gre harekete geen bir merkez olmasn salamak iin koordinatr olarak grevlendirilmitir. Koordinatrn sorumluluklar iinde kiiler, ekipman ve imkanlarla ilgili takip ve kontrol listesinin tutulmas da bulunmaktadr.

4.1. UHKMnin Faaliyetleri ve Sorumluluklar

a) Hastaln grlmedii zamanlarda hastala kar hazrlkl ve uyank olma durumunun salanmas;

YHKM uygulamalarn ynetmek, izlemek ve talimatlara uyulmasn salamak, URL ile irtibat halinde bulunmak, Tarmsal ve ticari kurulular ve medya ile irtibat halinde bulunmak, Acil eylem plannn mali hkmlerini dzenlemek, Eitim programlar dzenlemek, Simlasyon-tatbikat uygulamalar dzenlemek, Hastalk konusunda bilgilendirme almalar yapmak, SKNlar, snrlarda ve hava alanlarndaki kontrolleri ynetmek.

b) Hastalk phesi ya da salgn durumunda ulusal stratejinin ynetilmesi;

UHKM yeleri derhal toplanmal, YHKMlerinin uygulamalarn ynlendirmek, izlemek ve denetlemek, Ulusal uzman grubunun tavsiyelerinden yararlanmak suretiyle NAI kontrol stratejilerinin genel ynetimini ekillendirmek, Personel ve dier kaynaklar YHKMde plana uygun olarak yerletirmek, YHKMden, yerel uzman grubundan ve URLdan bilgi ve veri toplayarak bunlar analiz edilmek zere ulusal uzman grubuna ulatrmak,

9

Yetkili evre makam ve organlar ile veterinerlik, tarmsal ve ticari kurulu ve organlar dahil olmak zere, OIE, FAO, ABye komu lkelerin ulusal makamlarna bilgi temin etmek, Acil alama kampanyas dzenlemek, alama mntkalarnn snrlarn tayin etmek, Veteriner hizmetleri ve evre gvenlii ile ilgili ileri koordine etmek zere yetkili makamlarla irtibat halinde bulunmak, Basna verilen demeler dahil ifti bilinci ve genel kamuoyu programlarn ynetmek ve basnla srekli irtibat iin halkla ilikiler merkezi oluturmak, Eitim programlar dzenlemek, Mali konular dzenlemek, Uluslararas hastalk raporlar ve uygun zamanlarda blgesel veya ulusal lekte hastalktan ariliin tannmas iin durum raporlar hazrlamak, Mevcut personel ve dier kaynaklar ile ilgili gncel listeleri ve temin edilebilecek ilave kaynaklara ait ayrntlar tutmak, Koruma Alan (KA), Gzetim Alan (GA) ve Dier Kstlanm Alanlar ile gerektiinde alama blgeleri oluturmada YHKM ile irtibat halinde olmak, Kullanlmas gerekiyorsa alar dahil olmak zere gerekli malzemelerin sipariini vermek ve datmn yapmak, Acil Eylem Plannn bir paras olarak harekete geirilebilecek gruplar dahil, acil durum ile ilgili dier gruplarla balant halinde olmak.

4.2. UHKM yeleri

Bakan: Koruma Kontrol Genel Mdr Bakan Vekili: KKGM Yardmcs yeler:

Hayvan Sal Hizmetleri Dairesi Bakan Hayvan Hareketleri ve Karantina Dairesi Bakan Halk Sal Dairesi Bakan Ulusal Referans Laboratuar Mdr TKB Basn Maviri Ulusal Uzman Grubu Temsilcisi TKB Bte Temsilcisi TKB Personel Birimi Temsilcisi ileri Bakanl Temsilcisi

Gerek grlmesi durumunda dier kurum temsilcileri (Salk Bakanl, evre ve Orman Bakanl gibi kurumlardan) UHKMye ye alnabilir.

4.3. UHKMdeki mkanlar ve Fiziksel Kaynaklar UHKMnin, lkenin btn il ve blge yaplanmalarn ieren haritalar ve YHKMler, uzman gruplar, laboratuarlar ile telefon, cep telefonu, e-posta ve faks gibi aralardan hangisi varsa irtibat iin gerekli haberleme ekipman ile donatlm olmas gerekmektedir.

a) Tanmlayc ve tercihen bilgisayar kullanmyla hayvann yerini saptama sistemi-Corafik Bilgi Sistemi (BS),

b) Hayvan mevcudunu gsteren haritalar,

10

c) Telefon ve faks dahil btn uygun haberleme aralar ve mmkn olmas halinde medya

ile iletiim iin imkanlar,

)YHKMler, laboratuarlar ve dier ilgili kurulularla bilgi alveriine imkan salayan tercihen bilgisayarl bir haberleme sistemi,

d)NAInin ortaya kyla ilgili btn olaylar kronolojik srayla kaydetmek zere ve baka faaliyetlerle balant kurulmasna ve koordinasyona imkan salayan ortak bir gnln tutulmas,

e)NAI salgn kmasyla ilgilenen ve bu durumda temasa geilecek olan ulusal ve uluslararas kurulu ve laboratuarlarn listeleri,

f)NAI salgn kmas durumunda YHKMlerinde ya da uzman gruplarnda grev almak zere hemen arlabilecek personel ve dier kiilerin listeleri,

g)NAI salgn kmas durumunda temasa geilecek yetkili evre koruma makamlarnn ve organlarnn listeleri,

)Uygun ilemlerin yaplaca alanlar gsteren haritalar,

h)NAI salgn halinde hayvan karkaslar ve hayvan atklar zerinde muamele ve ilem iin yetki verilen yklenicilere ihale edilebilecek olan iler ve bu konuda yetki verilen yklenicilerin zellikle kapasiteleri, adresleri ve kendileriyle temas iin dier ayrntlar gsteren listeler,

)Dezenfektann ve karkas dekompozisyonu sonucu vcut dokular ve svlarnn evreye ve zellikle yzey ve yer alt sularna yaylp karmasnn izlenmesi ve kontrol iin nlemleri ieren listeler.

5. YEREL HASTALIK KRZ MERKEZ (YHKM) Yerel seviyede NAIye hazrlkl olma ve uygulama kontrol, TKBMnin Hayvan Sal ubesinin sorumluluundadr. Bir NAI salgnnn balang safhasnda Hayvan Sal ubesi YHKM olacaktr. Ancak NAI salgnlarn kontrol altna almada glk ekilmesi ihtimaline kar (birden fazla salgn olmas, TKBMden ok uzak mesafede enfekte mekanlarn bulunmas gibi) YHKMne destek salamak zere bir ya da birden fazla operasyon nitesi kurulabilir.

5.1. Faaliyetler ve levler: YHKMnin sorumluluklar ve grevleri iki balk altnda toplanabilir: a)Hazrlkl olunma safhasndaki grev ve sorumluluklar;

-Blgede hastalkla ilgili bilinlilik ve hazrlkl olma durumunun UHKMnin talimatlar dorultusunda devamllnn salanmas,

-Hastalk kontrol uygulamalarn yerel olarak dzenlemek ve ulusal simlasyon tatbikatna katlmak,

11

-Ekipman ve personel temini iin dier devlet departmanlar ile balantlar muhafaza etmek ve karkaslarn imhas,

-Canl hayvanlarn tamamnn tanmlanmas. b)Hastaln grlmesi safhasndaki sorumluluklar;

-UHKM ile devaml grerek bir salgn srasnda kontrol stratejisini ynetmek ve uygulamak,

-Bildirilen hastalk phesi ile ilgili olarak hemen inceleme yaplmasn ve yrrlkteki talimatlara uygun olarak rneklerin Blge VKAEne gnderilmesi ilemlerinin dzenlenmesini salamak,

-Hastalk phesi raporlarn UHKMne bildirmek, -Ulusal Uzman Grubu ile irtibat halinde bulunmak, -Hastalk teyidinden sonra Enfekte Mekanlar beyan etmek, -UHKM ile irtibatl olarak BKA llerinin tespiti ve blgelerin snrlarnn belirlenmesi, -KA ve GAdaki iletmeler ile epidemiyolojik olarak balantl iletmelerde en ksa zamanda

bir hayvan saym yapmak, -Enfekte Mekanlarda yaplan ilemleri denetlemek mekanlarn karantinas, hastala kar

hassas hayvanlarn deer tayini, kesim ve karkaslarn atlmas (imhas), temizlik ve dezenfeksiyon, -KA ve GAda bulunan pazarlarn kapatlmas ve hayvan hareketlerini kontrol amac ile

belediye zabtas, polis, jandarma ile irtibat salanmas, -En yksek hastalk riski bulunan yerlerdeki canl hayvan birimlerini belirlemek iin Yerel

Uzman Grubu ile irtibat salamak ve UHKMne potansiyel enfekte birimlerin kesim ilemi iin tavsiyede bulunmak,

-KA ve GAdaki canl hayvan birimlerini gzlem altnda tutmak. Hastalk teyit edilir edilmez KAdaki btn birimler denetlenmelidir. Ziyaretler Ulusal uzman grubunun tavsiyelerine gre belirlenmelidir,

-Enfekte mekanlara giri klarn, gerektiinde pazarlarn ve personel ve tat vs. hareketlerinin izlenmesi,

-Gerekli istisnalarn ve eylemlerin uygulanmas konusunda UHKM ile irtibatta bulunmak, -Epidemiyolojik incelemeler srasnda toplanan verileri, verilen hayvan hareket izinlerini,

kullanlan personel ve ekipman, enfekte iletmelerdeki ve YHKMde oluan olaylar gnlk kayt altna almak,

-Karkaslarn imhas ve dezenfektanlarn evreye etkisini en aza indirme konusunda Yerel Makamla irtibatta bulunmak.

5.2. YHKM yeleri Bakan: Vali veya grevlendirecei Vali Yardmcs Bakan Vekili: Hayvan Sal ube Mdr, yeler:

Salk l Mdr, evre ve Orman l Mdr, Salgnn belediye snrlar dnda vuku bulmas durumunda l zel daresi

Genel Sekreteri, Salgnn kt yerin Belediye Bakan/Bakanlar le/blge ya da l Mali Blm temsilcisi (Defterdar/Mal Mdr) Belediye zabtas temsilcisi (belediye snrlar iinde) Jandarma Komutan ve/veya Emniyet Mdr, Ziraat Odas Bakan, Yetitirici Birlikleri Bakanlar,

12

Gerek grlmesi durumunda dier kurum temsilcileri de YHKMne ye olarak alnabilir.

Operasyon Birimi: Aadaki kriterleri dikkate alarak, YHKM karar ile Tarm le Mdrlklerinde bir operasyon birimi oluturulabilir.

Bir blgede birden ok sayda mihrakn bulunmas, Enfekte mekanlarn TKBMden uzak mesafede olmas, Poplasyon younluunun ok yksek olmas, Poplasyonun youn olduu alanda iletmelerin ok yakn olmas.

5.3. Faaliyetler ve levler: Operasyon birimi YHKMnce alnan kararlara uygun olarak ayn grevleri yerine getirecektir.

5.4. YHKMnde Bulunacak mkanlar ve Fiziksel Kaynaklar: a) Btn izleme faaliyetlerinin tamamlanmasna kadar sadece bu ama iin kullanlmak

zere bir alma odas gereklidir, b) Bu odada haritalarn incelenmesi ve yuvarlak masa grup toplantlarnn ve tartmalarnn

yaplmasn mmkn klacak ayr bir masa mevcut olmaldr, c) Temin edilen odada en az iki kii iin yeterli masa alan ile Internet balantl masa st

bilgisayar ve telefon bulunmaldr, ) Tercihen bilgisayar tabanl, UHKM ile ve dier btn gerekli veri tabanlar, laboratuarlar

ve dier kurulularla balantl bir kayt sistemi, d) Bir NAInin ortaya kyla ilgili btn olaylar kronolojik srayla kaydetmek zere,

baka faaliyetlerle balant kurulmasna ve koordinasyona imkan salayan ortak bir gnln tutulmas,

e) Bir NAI salgn kmas durumunda temasa geilecek ve olayla ilgili olabilecek, ildeki zel kesimhane/kombina ve imha alanlarnn bir listesi, kesimhane/kombinalarn bir listesi Ek 6da verilmitir. Rutin olarak gncellenen listeye KKGMnin web sayfas www.kkgm.gov.tr den ulalabilir.

f) Ky ve kasaba yerleimlerinin, toporafik zellikleri, kamu yollarnn gsterildii ile veya daha geni anlamda il veya blgelerin ayrntl gncel haritalar (tercihen CBS formatnda),

g) NAI salgn kmas durumunda temasa geilmesi gerekli olan ve konuyla ilgili olabilecek il deki yetkili evre makamlar ile evreyle ilgili dier kurumlarn gncel listesi,

) Karkaslarn, evre ve zellikle yzey ile yer alt sular iin bir zarar riski oluturmayacak uygun tasfiye ve gmme sahalarn belirten haritalar,

h)Hayvan karkaslarnn ve hayvansal atklarn muamelesinde ihale edilebilecek iler ile bu ileri yapacak iletmelerin listesi,

) Dezenfektann ve karkas dekompozisyonu (bozulmas) sonucu vcut dokular ve svlarnn evreye ve zellikle yzey ve yer alt sularna yaylp karmasnn izlenmesi ve kontrol iin nlemleri ieren liste,

i) AI alamas, hayvanlarn sahibi ve hareketlerle ilgili il/ile dzeyinde tutulan btn kaytlara kolayca eriilebilmesi,

j)Numune alma kitleri bileenleri ve koruyucu giysiler iin gerekli depo alan, k) YHKMde bulunmas gerekli ekipman ve imkanlarn listesi Ek 7de verilmektedir.

http://www.kkgm.gov.tr/

13

6. UZMAN GRUBU 6.1. Ulusal Uzman Grubu:

Ulusal uzman grubu hastaln grlmedii zamanda da mevcuttur. Grup, AInin klinik belirtilerine, epidemiyolojisine ve bir hastalk salgnndan korunma ve salgnn yok edilmesi iin geerli metotlara ilikin beceri ve teknik bilgiye sahiptir. Konu ile ilgili bilgi ve becerileri gncel tutmak iin uygun dzenlemeler mevcuttur. Buna Uzman Grubunun eitimi ve dzenli eitim kurslar dahildir.

Grup:

URLden 2 AI uzman, MVKAEden 1 kanatl hastalklar uzman veya genel viroloji uzman, MVKAEden 1 patoloji uzman, KKGMden 1 epidemiyoloji uzman, KKGMden karkas tasfiyesi konusunda 1 uzmandan oluur.

NAI phesi bildirimi durumunda UHKM tarafndan Ulusal Uzman Grubu derhal uyarlr. Grubun grevleri unlardr:

-Klinik tablo ve epidemiyolojik durumu deerlendirmek, -NAI tehisi iin ihtiya duyulan numune alma ve analizler konusunda gerekli tavsiyelerde

bulunmak, -Alnmas gerekli ilave tedbirler konusunda tavsiyelerde bulunmak,

Bir NAI salgn durumunda Ulusal Uzman Grubunun sorumluluklar unlardr:

a) -Enfeksiyonunun kaynan,

-Enfeksiyona neden olan faktrn ortaya k tarihini, -Hastaln muhtemel yayln, belirlemek iin gerekli verileri toplamak amacyla en

azndan indeks kaytlar zerinden ve gerekiyorsa yerinde klinik tablonun bir deerlendirmesi ve epidemiyolojik soruturmann bir analizini yapmak,

b) UHKMne rapor vermek, c) Uygulanacak tarama, rnekleme, test ilemleri, kontrol ve dier nlemler ile iletmeler

veya kurulu mekanlar ve acil alama ile ilgili biyogvenlik tedbirlerine ilikin tavsiyeler dahil uygulanacak strateji konusunda tavsiyede bulunmak,

) Epidemiyolojik soruturmann takip ve klavuzluunu yapmak, d) Epidemiyolojik verileri corafi, meteorolojik ve dier gerekli bilgilerle desteklemek, e) Epidemiyolojik verileri analiz etmek ve dzenli aralklarla risk deerlendirmeleri yapmak, f) Hayvan karkaslarnn ve hayvansal atklarn evreye zararl etkisini en aza indirecek

ekilde ilem grmelerinin salanmasnda yardmc olmak. g) Ulusal hastalk durumunu ve farkl hayvan hareketlerinden kaynaklanabilecek riskleri

deerlendirmek, ) Hastalk kn ve yaylmasn nlemek amac ile geici ve kalc tavsiyelerde bulunmak, h) Farkl hareket tipleri iin gerekli ilave tedbirler konusunda UHKMne tavsiyelerde

bulunmak, ) Gelimelere paralel olarak hareket kontrollerini gzden geirmek ve UHKMne gncel

tavsiyelerde bulunmak, i) Durumun iyiye gitmesi srecinde kontrollerin gevetilmesi ve zaman plan konusunda

tavsiyelerde bulunmak,

14

j) Hayvanlarla ve/veya tarmsal alanlarla dorudan ya da dolayl temasla ilgili olabilecek eitli faaliyetlere ilikin uygulama kurallarn ve protokolleri deerlendirmek ve UHKMne tavsiyelerde bulunmak,

6.2. Yerel Uzman Grubu NAI teyit edildiinde YHKM bnyesinde bir Yerel Uzman Grubu oluturulur.

Grup: Blge VKAEden 1 epidemiyoloji veya kanatl hastalklar uzman, TKBMden 2 veteriner hekim, TKBMden1 teknik ve 1 idari personelden teekkl eder.

Grubun sorumluluklar: a) pheli vakalarda sz konusu sahaya gitmek, b) Hastaln muhtemel kaynan ve yayln aratrmak, c) letmelerdeki muhtemel enfeksiyon sresinin tahmini, ) Enfekte iletmelerin durumu, hastala kar hassas olanlar ile dier canl hayvanlarn say

ve trleri ile yetitirme eklinin belirlenmesi, d) letmenin bykl, yeri , dier iletmelerle ve kamu yollar vs. ile ilikisinin

belirlenmesi e) Risk deerlendirmesi yapmak ve temas edilen/edilecek iletmeleri kategorize etmek, f) rnek toplamak ve gndermek, g) Ulusal Uzman Grubundan uzmanlarla irtibat kurmak ve gerektiinde onlar aratrma iin

davet etmek, ) Gzlem/tetkik ve epidemiyoloji raporlarn incelemek ve deerlendirmek, h) YHKM, UHKM ve Ulusal Uzman Grubuna rapor ve tavsiyeleri iletmek, ) Koruyucu kesim ve/veya itlafla ilgili olarak YHKMne tavsiyelerde bulunmak, i) BKA snrlar ve dier kontrol tedbirleri hakknda tavsiyelerde bulunmak.

7. KAYNAKLAR (Personel, Laboratuar, Ekipman) 7.1. Bir NAI salgn srasnda ok sayda personel ve ekipmann YHKMne sevk edilmesi gerekecektir. Bu konu TKBnin Personel Genel Mdrl ve/veya KKGMnin sorumluluunda olacaktr. Gerektiinde salgn kmayan dier illerden personel temin edilebilir ve zel veteriner hekim yetkilendirilerek grevlendirilir. 7.2. UHKM NAI salgn vuku bulmas durumunda greve arabilecei veteriner hekim personel listesini hazr bulunduracaktr. 7.3. URL, AI iin numune alnmas, numunelerin nakil iin ambalajlanmas ve URLye gnderilecek numunelerin nakil ilemleri konularnda tecrbeli laboratuar personelinin bir listesini bulunduracaktr.

15

8. UYGULAMA KILAVUZU 8.1. Giri 8.1.1. Tanm

Avian influenza, tavuk, hindi, ve dier kanatl trlerinin ve zellikle gmen su kularnn asemptomatik enfeksiyondan akut ve ldrc boyuta kadar deien viral etiyolojiye sahip bir hastaldr. hbar mecburi Avian influenza hastal, kmes hayvanlarnda veya kapal tutulan kularda influenza A virsnn, H5 veya H7 alt tiplerinin kanatllarda oluturduu herhangi bir enfeksiyonu ifade eder ve bildirilmesi zorunludur. NAI olarak ksaltlr. hbar mecburi olan Avian influenza hastalnn (NAI) formlar;

a) Yksek patojeniteli Avian influenza (HPNAI): H5 ve H7 ya da AI virsnn herhangi bir alt tipinin intravenz patojenite indeks, IVPI 1.2den byk veya mortalitesi en az %75 ise influenza hastalnn ihbar mecburi yksek patojen formu,

b) Dk patojeniteli Avian influenza (LPNAI): H5 ve H7 ya da AI virsnn herhangi bir alt tipinin intravenz patojenite indeksi, IVPI 1.2den kk veya mortalitesi %75ten az ise, Avian influenza hastalnn ihbar mecburi dk patojen formu olarak tanmlanr. hbar mecburi olan Avian influenza hastalnn tespit edilerek tanmlanabilmesi iin;

a)Yksek Patojenik Avian influenza (HPAI), kmes hayvanlarnda veya kapal tutulan kularda veya kanatllardan orijin alan kanatl rnlerinden HPNAI virsnn izole ve identifiye edilmesi ya da HPNAI virsne ait spesifik viral RNA tespit edilmesi veya

b) Dk Patojenik Avian influenza (LPAI), kmes hayvanlarnda veya kapal tutulan kularda veya kanatllardan orijin alan kanatl rnlerinden LPNAI virsnn izole ve identifiye edilmesi ya da LPNAI virsne ait spesifik viral RNA tespit edilmesi veya

c) Kmes hayvanlarnda veya kapal tutulan kularda aslama yaplmad durumlarda NAI virslerinin H5 veya H7 alt tiplerine kar antikorlarn bulunmas gerekmektedir.

8.1.2. Etiyoloji Avian influenza virslar Orthomyxoviridae ailesinin A tipi virsleri iersinde yer alr. Tip A influenza virsleri serolojik olarak 16 hemagltinin (H1-H16) ve 9 nrominidaz (N1-N9) alt tipinde snflandrlrlar. Her virsn grnr ekilde herhangi bir kombinasyon iinde bulunabilen bir HA ve bir nrominidaz antijeni vardr. Avian influenza tip A virslerinin alt tiplerinin muhtemel kombinasyonlarnn ounluu kanatl trlerinden izole edilmitir. Bugne kadar yalnzca H5 ve H7 alt tiplerinin hastala kar hassas trlerde HPNAIye neden olduklar gsterilmitir, ancak H5 ve H7 virslerinin de hepsi virlent deildir.

8.1.3. Hastaln Epidemiyolojisi 8.1.3.1.Dnya zerinde Yayl

Kanatl influenza hastal, epidemiyolojisi nedeni ile dnya apnda snr tanmadan etkili olmaktadr. AI virsleri evcil kanatllarda ve dnyann her yerinde ekseriya salkl grnl gmen su kular, ky kular ve deniz kularnda grlmektedir. Dolaysyla kontrol mmkn

16

olmayan gmen kular aracl ile g gzergahnda dnemsel olarak tand iin g yollar zerinde olan lkelerde hastaln grlmemesi yada tamamen yok edilmesi mmkn deildir. HPNAI virslerinin H5 ve H7 alt tipleri Avrupada ve dier yerlerde zaman zaman serbest yaayan kanatllardan izole edilmitir. HPNAI nedeniyle 1983-84 yllarnda ABDde Pensilvanya blgesinde kan salgnlardan sonra son yllarda insanlara bulaan ilk H5N1 vakas 1997de Hong Kongda grld. Virsn bulat 18 kiiden 6s ld. Hong Kong hkmeti btn kmes hayvanlarn itlaf etti ve salgn sona erdi. Daha sonra 2000 ylnda talyada byk bir salgn yaand. 2001 ylnda Hondurasta, 2002 ylnda ABD (Virginia, Kuzey Carolina, Connecticut) ve ilide, 2003 ylnda Hollanda, Belika, Almanya ve Gney Korede salgnlar grld. 2003 ylnda Hollandada H7N7 virsnn yol at bir ku gribi salgn sonucu lkedeki kmes hayvanlarnn yaklak te biri, yani 30 milyondan fazlas itlaf edildi. Hollandada 89 insana H7N7 virs bulat, bunlardan bir veteriner hekim ld. Belikada ayn virs nedeniyle 2,7 milyon, Almanyada 400 bin kmes hayvan itlaf edildi. 2004 ylnda Gney Afrika, Honduras, Endonezya, Hong Kong, Kamboya, Laos, Malezya, Pakistan, ili, Tayland, Tayvan, Vietnamda, 2005 ylnda ise Moolistan, Kazakistan, Rusya Federasyonunda ve Trkiyede grld. 2006 ylnda 30dan fazla lke, ku gribi salgn tespit ettiini bildirdi. Bu salgnlardan ou yabani kanatllar arasnda grld. Dnya Hayvan Sal Tekilat (OIE) verilerine gre 2003-2008 yllar arasnda evcil ve yabani hayvanlarda, toplam 61 lkede 5.000 in zerinde ku gribi vakas rapor edilmitir. 2007 ylnda 27 lkede; 2008 ylnda ise in Halk Cumhuriyeti, Msr, Almanya, Hindistan, ran, Tayland, Trkiye, Ukrayna, ngiltere ve Vietnam bata olmak zere toplam 22 lkede vaka rapor edilmitir. Dnya Salk rgt verilerine gre 2003 ylndan gnmze kadar ku gribinin Eyll 2009 itibariyle dnyadaki bilanosu ise 15 lkede toplam 442 vaka ve 262 insan lm eklinde olmutur. Dnyadaki son durum iin OIE ve WHO bltenlerinin son yaynlarna baklabilir.

8.1.3.2. Trkiyedeki Son Durum lkemizde AI hastal ilk kez 07 Ekim 2005 tarihinde Balkesirin Manyas ilesi, Kzksa Beldesinde tespit edilmitir. 2005 ve 2006 yllarnda (07.10.2005-31.03.2006) toplam olarak; 49 ilde 200 merkezde ky tavuklarnda, 18 ilde 30 merkezde ise yabani kularda bireysel vaka olarak hastalk grlmtr. Yaanan salgnda 54 il etkilenmitir. Samsun ilindeki bir mihrakta dk patojeniteli ihbar mecburi Avian influenza (LPNAI) H7N1 ve ok patojen ihbar mecburi Avian influenza (HPNAI) H5N1 virs izole ve identifiye edilmitir. Dier tm vakalarda ise ok patojen ihbar mecburi Avian influenza (HPNAI) H5N1 virs izole ve identifiye edilmitir. En son vaka 31.03.2006 tarihinde km olup, 01.05.2006 tarihinde hastalk tamamen sona ermi ve durum OIEye bildirilmitir. 2007 yl ubat aynda ise Batman ve Diyarbakr ilinde toplam 17 yerleim birimindeki ky tavuklarnda ve yabani kanatllarda bir bireysel vaka olmak zere H5N1 tipi Ku gribi hastal grlmtr. 26 ubat 2007 tarihinden itibaren yeni bir hastalk vakasnn grlmedii ve 2 Nisan 2007 tarihi itibariyle lkemizde hastaln tamamen sona erdii OIEye bildirilmitir. 2008 ylnda ise hastalk Zonguldak, Samsun (2), Sakarya (2), Sinop ve Edirne illerinde grlmtr. Hastalk sadece ky tavuklarnda grlmtr. 12 Nisan 2008 tarihinde Edirne lindeki son hastalk mihrak sndrlm ve OIEye bildirilmitir. Son vakann sn tarihinden sonra 3 ay yaplan izleme almalarnn ardndan OIE ye 14.07.2008 tarihinde lkemizin hastalktan ari olduu bildirilmitir.

17

AI virsnn Trkiyeye girii ile ilgili risk deerlendirmesi G yollar Doal parklar ve gller Yaban hayat ve Avclk Su kularnn dklar ile kontamine olmu durgun ve akar sular Ky kanatl hayvanlar Enfekte kanatllarn hareketleri Enfekte blgelerdeki insan hareketleri Canl kanatl pazarlar AI enfeksiyonunun problem tekil ettii lkelerden enfekte canl kanatllarn ya da

rnlerin yasal yada yasa d yollarla ithalat.

8.1.3.3.Epidemiyolojik Grler a)Hastala kar hassas trler

AI virs neredeyse tm ticari, evcil ve yabani kanatl trleri iin enfektif zellik tar. Maymun, domuz, da gelincii, at, sr, kedi, fok ve balinada da enfeksiyon oluturduu bildirilmitir. Kanatl hayvanlar dndaki trlerin HPNAI virslerinin yaylmasndaki rolleri tam olarak anlalamam olmakla birlikte, stlendikleri rol snrl grnmektedir.

Tavuk ve hindi Tavuklar ve hindiler, enfeksiyona ve klinik hastala son derece duyarldrlar.

rdek ve kaz rdekler ve kazlar, tm AI virs sular ile enfeksiyona duyarl olmakla birlikte, bu trlerde, yalnzca baz ok virulent virsler klinik hastala neden olur. AI virs, endemik blgelerde, anlan trlerden sklkla izole edilir. Rezervuar konak olarak potansiyelleri bakmndan, su kular, kmes hayvanlar iin balca virs kaynaklarndan biridir. 2004 ylnda, H5N1 alt tipi, inde rdeklerde, kazlarda ve tavuklarda yaygn lmlere neden olmutur (WHO). Daha ncesinde, 2002 ylnda Hong Kongda su kularnda lmlere rastland da bildirilmitir. talyada ise, rdeklerde ve kazlarda az sayda lm gzlendiine dair bildirimler mevcuttur.(Capua ve Marangon 2000; Capua ve Mutinelli et al. 2002). lkemizde de benzer durumlar tespit edilmitir.

Be tavuu, bldrcn, sln ve keklik Be tavuklar, bldrcnlar, sln ve keklikler, enfeksiyona ve klinik hastala duyarldrlar. Bldrcnlar, talyada HPNAI ve LPNAI mihraklarnn sndrlmesini gletirmilerdir; yle ki, enfeksiyonun bu kanatl trnn bireyleri arasnda yava yayld dnldnden, enfeksiyonun saptanabilmesi iin, serolojiye ve virs izolasyonuna dayal surveylans programlar kapsamnda, tavuklar iin gerekenden daha yksek oranda test yaplmas gerekir(Capua ve Alexander, 2004).

Avustralya devekuu (emu), devekuu ve Gney Amerika devekuu (rhea) AI virsnn H5N2 ve H7N1 alt tipleri, Amerika Birleik Devletlerinde Avustralya devekuundan ve Gney Amerika devekuundan izole edilmi olup, bylelikle, anlan trlerin enfeksiyona duyarll ortaya konmutur. Anlan alt tipler, ayrca, 1997 ylnda New South Walesda ortaya kan salgnda da Avustralya devekuundan izole edilmitir. Ancak, AI virs, ne Amerika Birleik Devletlerinde (Panigrahy et al 1998) ne de Avustralyada hastalk veya lm nedeni olarak belirlenmemitir.

18

AInin, Gney Afrikada (Allwright et al 1993) ve Danimarkada (Jorgensen et al 1998) devekularnda grlen ve solunum sistemi bulgular, enterit, bitkinlik ve lm ile karakterize bir sendroma elik ettii belirlenmitir. Nisan 1994te OIEye mortalite oran %20nin zerinde seyreden bir mihrak bildirimi yaplmtr. 2000 ylnda, talyada, bir HPNAI salgn srasnda H7N1 virs ile enfeksiyon sonucu gen devekularnda %30 orannda mortalite gzlenmitir. Tavuklar iin virulent olduu bilinen bir AI virs, 1993 ylnda Amerika Birleik Devletlerinin Teksas eyaletinde bir Avustralya devekuundan izole edilmitir. Bu virs, devekularna inokule edildiinde klinik HPNAI bulgularna neden olmam, ancak, i organlardan yksek oranda izole edilmitir (Clavijo et al 2001). 2004 ylnda, Gney Afrikada, devekularnda yksek patojeniteli H5N2 alt tipi kaynakl bir HPNAI mihrak bildirilmitir.

Kanaryalar ve papaangiller dahil kafes kular Dnya genelinde ele alndnda, imdiye dek yaban kularndan ve egzotik kulardan izole edilen AI virsleri kafes kularndan izole edilmemitir.

Dier yabani kular AI virsleri, tm dnyada serbest uan su kularndan sklkla izole edilebilmektedir. Bu kularda, AI kaynakl ciddi hastalk sorunlar ile karlaldna dair bir bildirim yoktur. Ancak, yaplan aratrmalar, etkenin barsaklarda oald bilinen yaban kularndaki ve zellikle su kularndaki devasa virs havuzunun, yeniden genetik yaplanma yoluyla yeni H ve N alt tiplerinin aa kmasna olanak tandn dndrmektedir. Rezervuar konak olan su kularnda, AI virsleri genellikle kmes hayvanlar iin LPNAI zellikte kalr. 1917 ylnda yabani su kularnda belirlenen H1 gen sekanslar, modern kanatl hayvan H1 gen sekanslarna olaanst derecede benzerlik gstermektedir ki, bu da, son 80 yl ierisinde snrl dzeyde genetik srklenme (drifting) gerekletiine iaret etmektedir (Reid et al 2003). Saha surveyleri, ok sayda su kuu trnn ve zellikle rdeklerin, kazlarn ve kuularn AI virslerinin doal konaklar olduuna iaret etmektedir. AI virsleri ayrca martlardan, deniz krlanglarndan ve yelkovan kularndan da izole edilmitir. 1983-84 yllarnda Amerika Birleik Devletlerinin Pensilvanya eyaletinde yaanan AI salgn srasnda yaban kularnda youn olarak yrtlen surveylans almalar, su kularnn ok sayda influenza virs barndrdn dorulamtr. Su kularnda AI enfeksiyonunun prevalansna ilikin olarak, sonraki yllarda yaplan bildirimlerde, oranlar %0.6 ve %26 arasnda deimektedir (Alfonso et al 1995). Japonyada kargalarda H5N1virs alt tipi ile enfeksiyon ve enfeksiyon kaynakl lm bildirilmitir (ProMED 2004). Avustralya snrlar ierisindeki birbirinden uzak blgelerde, H ve N alt tipinde pek ok AI virs, gmen trler de dahil olmak zere, ok eitli yabani su kularndan izole edilmitir ve bu virslerin anlan kularda varl ortaya konmutur. Dolaysyla, herhangi bir zaman diliminde, yaban kularnda bulunan virs havuzundan ve zellikle H5 ve H7 alt tipinde AI virslerinden, evcil kmes hayvanlar iin virulent bir virsn ortaya kmas mmkndr. H1, H3, H4, H5, H6, H11, H12 ve H15 AI virsleri, Avustralyada yabani su kularndan izole edilmitir (Arzey 2004). Avustralyadaki H7 AI mihraklarnn virs kayna bilinmemektedir; zira, Avustralyada H7 AI virslerinin yaban kularndan izole edildiine dair bir bildirim yoktur (Cross 1987; Peroulis ve ORiley 2004; Arzey 2004).

Memeliler AI virslerinin H5 ve H7 hari eitli H alt tiplerinin inokule edildii gnll insan deneklerinde, hafif seyirli hastalk gzlenmekle birlikte, antikor yant olumamtr (Beare ve Webster 1991). 1997 ylnda Hong Kongda yaanan salgna kadar, kanatl hayvanlardan kken alan virslerin

19

insanlar enfekte edebildiine ilikin saha verisi bulunmamaktayd. Anlan tarihten bu yana, Hong Kongda H5N1 virsleri ile artan sayda enfeksiyon ve 2004 ve 2005 yllarnda, Vietnam ile Tayvanda, enfekte olanlarn yarsndan fazlasnn yaamn yitirdii vakalar bildirilmitir. 2003 ylnda, Hollandada 89 kii H7N7 virs ile enfekte olmu ve bir veteriner hekim yaamn yitirmiken, Hong Kong ve inde ise insanlarda H9N2 virs ile enfeksiyon vakalar bildirilmitir (Peiris et al 1999, Lin et al 2000). Kanadada, insanlarda virsn H7N3 alt tipi ile enfeksiyon vakalar bildirilmitir. Hong Kongda kanatl sektrnde alanlarda yaplan bir serolojik survey sonucunda, H5N1 enfeksiyonuna zg klinik bulgular gzlenmeksizin %17 orannda antikor varl saptanmtr. nsanlarda enfeksiyon oluumu, genellikle, enfekte kanatl hayvanlar ile dorudan temas gereklemesini gerektirmekle birlikte, Hollandada yaanan H7N7 salgn srasnda, enfekte iiler ile temas eden az saydaki akrabada da enfeksiyon gzlenmitir (83 kiiden 3 test edilmitir; Koopmans et al 2004). Hollandada gemie ynelik olarak yaplan bir almada, tahminen 1000 kiinin ve hatta byk olaslkla daha fazlasnn H7N7 virs ile enfekte olduu ne srlmtr. Anlan serolojik alma, enfekte kanatl hayvanlar ile temas eden kiilerin yaklak %50sinin enfekte olduunu ortaya koymu olup, kanatl sektrnde alan enfekte iilerin aile yelerinin %59unda antikor yant gelitii saptanm, bylece ilk almada ngrlenden daha yksek oranda insandan insana bulama gerekletii sonucuna varlmtr (ProMED 2004). Osteltamivir adl antiviral ila, enfeksiyona kar koruma salamakla birlikte, az ve burun maskeleri herhangi bir koruma salamamtr. Gney inde az sayda influenza vakas H9N2 enfeksiyonu ile ilikilendirilmitir. H5N1 AI virsnn insandan insana bulat Hong Kongda kaytlara gemitir (Katz et al 1999, Bridges et al 2000). Domuzlarn H7N7 alt tipi ile enfekte olduu, 2003 ylnda Hollandada yaanan salgn srasnda domuzlara ait serum rneklerinde antikor saptanmas ile ortaya konmu olup (ProMED 2003), %2.6nn zerinde pozitif seroloji oranlar belirlenen srler kesime gnderilmitir. Asyada domuzlarn H5N1 alt tipi ile enfekte olduuna dair bildirimler dorulanmtr (ProMED 2004). Taylanddaki bir hayvanat bahesinde bulunan bir kar leoparnn ve beyaz kaplann HPAI enfeksiyonu sonucu ld bildirilmi olup, ayrca, Taylandda 2004 ylnda evcil kedinin H5N1 enfeksiyonu sonucu ld bildirilmitir. Taylandda enfekte karkaslarn yedirilmesi sonucu ok sayda kaplan H5N1 virs ile enfekte olmutur (ProMED 2004). nokule edilen kediler ve enfekte tavuk eti yedirilen kediler H5N1 virs ile enfekte olmu ve bu hayvanlarda iddetli alveoler hastalk sonucu lm gzlenmitir. Sz konusu hayvanlarla temas eden kedilerde de enfeksiyon gelitii saptanmtr (Kuiken et al 2004). Tablo-1: eitli trlerde saptanan H ve N tipi AI antijenleri

Hemaglutinin (H) Antijenleri AI virs izolatlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 nsan At Domuz Leopar-Kaplan Kedi Gelincik Balina Fok Kanatl

20

Nraminidaz (N) Antijenleri AI virs izolatlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9

nsan At Domuz Leopar-Kaplan Kedi Gelincik Balina Fok Kanatl

b)Virsn dayankll

evrede; nfluenza virsleri evresel ortamda, zellikle serin ve nemli koullarda uzun zaman srelerinde canllklarn korurlar. Virsn enfektivitesi, Dkda 4 0Cde 35 gn ve 20 0

Cde 7 gn, Dkyla kirlenmi suda 17Cde 105 gn, Karkaslarda oda ssnda birka gn ve 4Cde ise 23 gn sre ile muhafaza edilmitir. Influenza virsleri ok fazla su kularnn bulunduu gllerden ve havuz sularndan da izole edilmitir.

Konakda; AI virsleri tavuklar iin olduu kadar dier trler iin de ok eitli virlens zellii gstermektedir. Kanatl trlerinde solunum, sindirim ve/veya sinirsel belirtilerin grld yksek oranda mortaliteye neden olabilen son derece bulac viral bir hastalktr. Dier kanatl trlerinde HPNAI virs enfeksiyonu klinik olarak asemptomatikden ok ldrc zellie kadar deien bir aralkta meydana gelebilir. Su kular ve deniz kular gibi yabani su kanatllar AI virsnn nemli rezervuarlar olarak bilinmektedirler ancak bu hayvanlar enfeksiyonun klinik belirtilerini ok seyrek olarak gsterirler. Hastaln klinik belirtileri virsn solunum kanalnda replikasyonu ve bunu mteakip i organlarda ve beyinde sistemik replikasyonu sonucunda meydana gelir. Nonpatojenik virs sular yalnzca solunum ve barsak kanal yzeyinde replikasyon gsterirler.

Karkaslarda; AI virs karkaslarda ortam scaklklarnda yalnzca birka gn canlln koruyabilirken buzdolab scaklklarnda 23 gne kadar canl kalr. Viremik safhada ilenen kanatllarn virs ieren kanlar veya dk materyali dier karkaslar bulatrrlar. Paketleme ve depolama srasnda oluabilen damlama da enfekte karkaslardan kontamine olmalar ihtimalinden dolay nemlidir.

Et rnlerinde; Virs kanatl et rnlerinde canl kalabilir. Piirilmi tavuk iin inaktivasyon sresi hakknda virs sularna gre farkllklar bulunmutur. Piirilmi tavuk etinde AI virslerini ldrd kabul edilen minimum scaklklar;

70 075

Cde en az 30 dakika; 0

80 Cde en az 5 dakika veya,

0Cde en az 1 dakikadr.

21

Merkez i scakln 70C ye ulat bir sl ilem uygulamasnda 1 saniyelik sre virsn inaktivasyonu iin yeterli olmaktadr.

Yemeklik yumurta ve yumurta rnlerinde; iddetli olarak etkilenen kanatllarn yumurtlamalarnn durmasna karlk salgnn erken dnemlerinde yumurtlanan yumurtalar, albmininde, sarsnda ve/veya yzeyde AI virs ierebilir. Virs atlak ya da salam kabuktan geebilir, ya da daha nemlisi yumurta kaplarn bulatrabilir. Yumurtalarda ve viyollerde canl kalma sreleri geni apta yaylma iin yeterli olmaktadr. Yumurta rnleri dier bir virs kaynadr.

Dllenmi yumurtalarda; AI virs enfekte damzlk tavuklarn yumurtlad yumurtalardan izole edilmitir.

Kanatl yan rnlerinde; Kanatl sakatat unu ve evde beslenen hayvan yemleri genellikle 1330

Cnin zerinde bir saatten fazla sl ilem grmektedir ve bu da AI virsn ldrmek iin yeterlidir. Ancak eer bu ilemler usulne uygun olarak yaplmam veya piirilmi rn daha sonra ilenmemi bir rn ile kartrlm veya kontamine edilmise, AI virs yan rnlerde birka hafta canl kalabilmektedir.

Atk rnlerde; AI virsnn atk rnlerde canl kalma potansiyeli mevcuttur ve hareket ncesinde rnler uygun ilemlere tabi tutulmad takdirde, virs bu rnlerin naklinde kullanlan aralarla evreye yaylabilir.

8.1.4. Hastaln Yaylmas AI virslerinin btn sular kanatllar iin yksek yaylma zelliinde deildir, yksek ve dk virlensli sular dk yaylma zelliine sahip olabilir, fakat srler yoluyla gei sonras konak iin tayclk kadar patojenite de sahada art gsterebilir.

Yabani kular; Gmen su kular ile dorudan ya da dolayl temas kanatllar iin en nemli enfeksiyon kaynadr.

Canl kanatllar;

Kanatllar arasnda yaylabilirlik AI virs sular arasnda ok byk farkllklar sergilemektedir. Dk ve solunum salglar ile temas nemli olurken hava yolu ile yaylma nemli grlmemektedir. Saha salgnlarnn direkt yaylma m yoksa kii, ara ve gereler yolu ile ikincil yaylma m olduu konusu karmaklk arz etmektedir.

Yumurtalar;

AI virsnn yaylma potansiyelinin olduunu gsterir ekilde yumurta kabuunda ve yumurta sars ve albminde tespit edilmesine ramen enfekte yumurtalar yolu ile dikey bulama ispat edilebilmi deildir. Embriyo geliiminin erken dneminde optimal kuluka scaklklar 37.2 - 37.7 0

C AI virs iin ldrc olabilir, ya da enfekte embriyolar kuluka esnasnda virs tarafndan ldrlebilirler. Kuluka srecinde virsn kalcl yumurta kabuu kontaminasyonuyla yksek bir olaslktr.

Ara gereler; AI uzun mesafelere ku kafesleri, peletler, yumurta doldurulan tepsiler, gbre, yem, bulak giysiler, ekipman ve tatlarla sratli bir ekilde yaylabilmektedir.

22

nsanlar; Enfekte iletmelere giri ve klarda, enfekte dk yada solunum yolu sekresyonlar ile kontamine ara, ekipman, personel ve yem malzemelerinin hareketlerinde grevli insanlar etkenin tanmasnda rol oynayabilirler.

Dier tayclar;

Omurgasz hayvanlarn, yaylmann epizootikler aras devamnda rol oynadna ilikin herhangi bir bulgu mevcut deildir. Ancak dk neme sahip olmakla birlikte, omurgasz ya da omurgal tayclarla mekanik tanma ihtimali mevcuttur.

8.1.5. Hastaln Seyri Virsn nceden temiz olan bir srye, blgeye ya da lkeye girmesi durumunda, hzl bir ekilde yaylma gsteren, yksek morbidite-hastalandrma ve mortalite-ldrme oranna sahip bir salgna yol amas olasdr. Sonular a) Halk Sal Avian influenza virsnn, genetik materyalindeki mutasyonlarla insanlara ynelik olarak da hastalk yapc nitelik kazanabilecei ve salgnlara yol aabilecei ifade edilen bilgiler arasndadr. Virsn, urayaca mutasyonlarla insandan insana bulama zellii kazanabilecei unutulmamaldr. HPAI H5N1 zoonotik bir hastalktr. nsanlar enfekte kularla yakn temas ve youn ekilde HPAI virsleri ile kontamine ortamlarda alma yoluyla rnein; enfekte kanatllarn kesimi, enfekte barnaklarn temizlik ilerinde alan kiiler enfeksiyona yakalanabilirler. Enfeksiyon et ve yumurta gibi kanatl rnlerinin ilem grmesi yada tketilmesi ile yaylmaz. Influenza virslerinin kanatllar iindeki dnmnn azaltlmas ve eliminasyonun salanmas iin acil tedbirler alnmas tavsiye edilmektedir. Hastalkta nemli olan korunma nlemleridir. Bunun iin kanatl iftliklerinde alanlarn hijyen kurallarna uymalar, eldiven ve maske gibi ekipmanlarla gerekli dier korunma nlemlerini almalar salanmal ve bu kiilerin bilgilendirilmesi ve bilinlendirilmesi konusunda hassasiyet gsterilmelidir. Ayrca, gerektiinde virslere etkili ilalarla korunma yoluna gidilebilir. b) Sosyo-ekonomik Balca kayplar yksek oranda lm ile yumurta ve et retimindeki azalma ve verimlilik dnden kaynaklanan kayplardr. Salgn yok etme politikasna bal olarak uzayan sreler nedeniyle daha baka kayplar da sz konusu olabilir. rn akndaki aksaklklar ve azalan tketim, salgnn kontrol altna alnabilmesi iin gerekli sreye bal olarak iftliklerde, hizmet sektrnde ve ilgili endstrilerde i kayplarna neden olabilir. Kk bir salgnda dahi ensdstrinin yer deitirmesi normal pazarlama ekillerinin deiiklii sz konusudur. Byk ebeveyn ve temel nitelikteki srlerde ok deerli genetik kayplar oluabilir. Salgn teyit edildiinde ihracat pazarlar kapanabilir, fakat bu sre hastalkl blge politikas uygulanarak ksaltlabilir. Bir blge politikasnn uygulanmas halinde, uygulamaya konmas ve sk ekilde yrtlmesi gerekli olan eradikasyon stratejisi ve hareket kontrolleri kstlama programlar ve yumurta, tavuk, kanatl, pili, hindi ve kanatl et sat dahil bir ok endstri uygulamalarnn iddetli ekilde aksamas sonucunu douracaktr. eitli mallarn pazarlama srelerinin tesindeki gecikmeler nemli retim maliyet

23

artlarna ve ksa zaman iinde kayplara yol aabilir ve salgnlara dorudan maruz kalmayan reticileri arz kayb ve aksaklklar nedeniyle kayba uratabilir. Pet hayvanlar sat dkkanlar, kuhaneler (ku retim yerleri) ve ku satclar da hareket kontrollerinden olumsuz etkilenebilir.

8.2. Hastaln Tehisi Bir ok veteriner hekimin gnlk almasnda kanatl hayvanlarla temas azdr. Bu nedenle sr, koyun, kpek, vb. hayvanlarn hastalklarna oranla kanatl hastalklar ile olan bilgileri snrldr. Bu durum kanatl hastalklarnn doru ve hassas tehis edilmesinde glk yaratmaktadr. En nemli kanatl hastalklarnda grlen klinik semptomlarn kombinasyonunu gsteren Ek 8deki tablo, tehise ynelmek iin bir rehber niteliindedir. Bu hastalk tablosu bu amala veya daha fazla bilgi ieren dier kaynaklar ile beraberce kullanlabilir.

8.2.1. nkbasyon Periyodu nkbasyon periyodu 3-7 gndr. OIE Kodunda dzenleyici amalar iin inkbasyon periyodu olarak 7 gn olan maksimum inkbasyon periyodunun 3 kat yani 21 gn olarak kabul edilmitir.

8.2.2. Klinik Belirtileri Virsn patojenitesine bal olarak hastalktan dolay lmler ihmal edilebilir dzeyden % 100e kadar deiebilir. Hayvanlarda grlen klinik bulgular da olduka deikendir. Klinik bulgular hafif solunum yolu infeksiyonu olan subklinikten, ok ldrc akut generalize forma kadar deikenlik gsterebilir. Klinik bulgular; itahszlk, iddetli depresyon, yumurta veriminde ani dme, yzde dem, ibik ve sakallarda siyanoz ve ikinlikler, serz mukozalarda peteiyel kanamalar ve ani lmler grlr.

8.2.3. Klinik Tehis AI enfeksiyonunda gzlenen klinik bulgular deiken olup byk lde enfeksiyona neden olan virslerin virlensine, enfekte olan kanatl hayvanlarn trne ve yana, AI enfeksiyonu ile birlikte baka bir viral ya da bakteriyel enfeksiyonun seyredip seyretmediine ve evresel unsurlara baldr. Tavuklardaki virlens, hastaln bir mihrakta gzlenme sresi ierisinde deikenlik gsterebilir.

Patojen olmayan virsler ile enfeksiyon Enfekte kanatl hayvanlarda herhangi bir klinik bulgu gzlenmemekle birlikte, serolojik deiim sz konusudur.Bu virslerin bazlar, genetik mutasyon yoluyla virulent hale gelme potansiyeline sahiptir.

Dk veya orta patojeniteli virsler ile enfeksiyon Tavuklarda ve hindilerde gzlenen klinik bulgular, belirgin olmayan veya orta dereceli ya da iddetli solunum sistemi bulgularn kapsar ve klinik tablo, enfeksiyz laringotrakeit ya dier solunum yolu enfeksiyonlar ile kartrlabilir. Mortalite, yumurtac kafes tavuklarnda %3e, etlik pililerde %15e kadar deiir. Yumurtac tavuklarda, yumurta retimi, byk srler iin beklenen yumurta veriminin %45i oranna debilir ve yumurta veriminin normal dzeye ulamas 2-4 hafta srebilir. Hastalk mihraklarnda, virlens art ile sonulanan mutasyonlar gerekleebildii saptanmtr.

24

Yksek patojeniteli virsler ile enfeksiyon Ani lmlerin gzlendii perakut vakalarda, klinik bulgu gzlenmeyebilir ve mortalite, depresyon balangcndan yalnzca birka saat sonra gerekleir. Perakut/akut vakalarda toplam lm orannn %100e varabildii bildirilmitir.

Avian influenza, kanatl hayvanlarn son derece bulac ve yksek oranda ldrc bir enfeksiyz hastaldr.

Akut vakalarda, lmler, hastala zg klinik bulgularn ortaya kmasndan sonraki ilk 24 saat gerekleebilmekle birlikte, genellikle 48 saat ierisinde gzlenir. Dier baz vakalarda ise, ok daha eitli klinik bulgular gzlenir ve lmlerin ekillenmesi bir haftaya kadar uzayabilir. Tavuklarda ve hindilerde gzlenen klinik bulgular, ar solunum sknts, gzlerde ar sulanma, sinzit, ibikte sakalda ve bacaklarda (incik) siyanoz, bata ve gzkapaklarnda dem, tylerde karklk, ishal ve sinir sistemi bulgular olarak sralanabilir.

Bir tavuun ibik ve sakalnda dem ve siyanoz

Hrltl solunum ve solunum gl

Ar gzya salgs

Hastaln balamasndan sonra kabuksuz yumurtlama grlr. Hastalktan ciddi ekilde etkilenen baz tavuklar iyileebilirse de, bu hayvanlar bir daha yumurtlayamazlar.

25

Sakalda dem Deri ve kaslarda

kanamalar Ba ve boyun blgesinde deri alt dem

Hastaln hindilerdeki seyri, tavuklardaki seyrine benzese de, tavuk koleras (Pasteurella multocida), hindi korizas (Hemophilus gallinarum) ve kolibasilloz (Escherichia coli) gibi hastalklarla sekonder bakteriyel enfeksiyonlarda ekillenebilir.

Vaka tanmlar: Vaka tanmlar bir salgn srasnda ve hastaln grlmedii srelerde farkl olmaldr. Hastaln grlmedii dnemde, herhangi bir vakann erken tehis edilmesi iin gzetim sistemi muhtemel salgna kar ok hassas olmaldr. Bu durum hem insan saln hem de kanatl saln koruyacaktr. HPAI olmas dk olaslkl seviyede bulunan hastalkda balangta yaplacak aratrma da dk seviyede olacaktr. Dier taraftan klinik olarak HPNAI gibi gzken hastaln, yalanc veba (Newcastle hastal) veya zehirlenme gibi deiik sebeplerle olabilecei nedeniyle nlemler alnmamas da keza nemlidir. Bu yzden kesin laboratuar sonularnn yokluunda alnan nlemlerin seviyesi daha dk seviyededir. Bir lkede (veya snra yakn bir komu lkede) ilk defa bir vaka tespit edildiinde halk ok vaka varm gibi reaksiyon verir ve muhtemelen ok patojen Avian influenza olmayan vakalar da huzursuzluk yaratr. Eer btn bunlar ok iyi aratrlmaz ise sahada ve laboratuarda alan personelin i yk artar, muhtemel bozuklardan ve ncelik verilme problemleri ile gecikmelerden gzetim sistemi etkilenir. Bu zellikle yabani kanatllarn lmlerinde gerekleir. Bu yzden bunlarn bazlarnn filtre edilmesi nemlidir. Bu klinik bulgular ve ilk yaplacak abuk test sonularnn kombine edilmesi ile yaplmaldr. Bu hastalk grld zaman gecikme olmamas ynnden nemlidir ve HPNAI vakas olup da benzer semptomlarn grld birka negatif vakaya bal olarak kan salgnlarda gerek anlamda imha yaplmasnda gecikme olabilir. len hayvanlarn karkaslarnda oluan post-mortem deiiklikler (zellikle pH) nakliye esnasnda virs inaktive ettiinden laboratuara gnderilmeden nce kloakal svaplarn alnmas gereklidir. Sadece laboratuardan alnan dorulayc test sonularna dayanlarak hastaln varl veya yokluu konusunda karar vermenin baz dezavantajlar (gecikme, numunenin kalitesi ve hatal pozitif laboratuar sonular gibi) bulunmaktadr. Tehis klinik senaryo, ilk yaplan hzl test sonular ve teyid iin yaplan test sonularnn kombinasyonu eklinde olmaldr. Daha sonra yaplan pozitif mi yoksa negatif mi fakat klinik bulgular yok veya ok az gibi tartmalara bylece aklk getirilebilir. Ticari kmes hayvanlar iin bu gerekten kolaydr.

26

Kuvvetle olas 24 saat iinde HPAI ye zg semptomlar ile beraber lm orannda % 10 ve daha fazla art grlmesi

Olas 24 saat iinde lm orannda % 2-10 art grlmesi

Dk ihtimal Gnlk yem ve su tketiminde %20 azalma veya 2 gnlk lm orannda %1 art grlmesi

Kafeste beslenen yumurta tavuklarnda, hastalk yava yayld iin balang seviye olduka dktr. Kafeste beslenmeyen tavuklarda ise genellikle yksek lm oran ile dramatik bir balang ve hastalk belirtileri gsteren birok hayvan bulunur. Yabani kanatllar iin klinik senaryo ve laboratuar tehis sonularna gre Bakanlk tarafndan hazrlanan vaka tanmlar ve uygulanacak prosedrler Ek 9da verilmektedir. Ticari kanatllar, ky tavuklar iin klinik senaryo ve laboratuar tehis sonularna gre Bakanlk tarafndan hazrlanan vaka tanmlar ve uygulanacak prosedrler Ek 10da verilmektedir.

8.2.4. Patoloji AI pheli durumlarda sahada otopsi yaplmayacan HATIRLAYINIZ, Karkaslar btn olarak laboratuara gnderilmelidir. Ayrca bu gnderilen karkaslardan ve dier llerden kloakal svap alarak karkaslarn beraberinde gnderilmelidir.

8.2.4.1. Makroskopik lezyonlar Birok olguda hastaln perakut formundan dolay len kanatllarda gzle grlebilen belirgin lezyonlar bulunmaz; bu tr tavuklar enfeksiyonu mteakip 1 ya da 2 gn iinde lrler. 1997 ylnda Hong Kongta ve talyada tavuklarda grlen akut enfeksiyonlarda, l tavuklarda akcierlerde iddetli hiperemi, kanama ve dem bulunmaktayd; dier organ ve dokular normal grnme sahiptiler. noklasyondan 3-5 gn sonra grlen hastaln akut formunda grlebilir lezyonlar daha deikendir. Tavuklarn tyleri kabark, ibik ve sakal hiperemik ve siyanotik, ba ikindir. bik ve sakaldaki deiiklikler ilerleyerek koyu krmzdan maviye kadar deien, iskemik nekroz oluan kntl alanlar meydana getirirler. HPNAIye neden olan virs enfeksiyonlarnda dahili karakteristik belirtiler hemorajik, nekrotik, hiperemik ve transudatif deiikliklerdir. Oviduktlarda ve barsaklarda sklkla hemorajik deiiklikler dikkati eker. Hastalk ilerledike pankreas, karacier, dalak, bbrek ve akcierler sarms nekrotik odaklar oluur. Kanamalar peteiyel ve ekimotik karakterde olup abdominal ya, serz yzeyler, periton ve perikardiumu kaplar. 7-10 gn yaayabilen kanatllarda hava keselerindeki ve peritondaki iddetli yangya bal olarak periton boluu genellikle yrtlm yumurtadan kken alan yumurta sars ile doludur. Kanamalara proventriklste ve zellikle talk ile birleme blgesinde rastlanabilir. Dk patojeniteli LPNAI enfeksiyonlarda lezyonlar kataral, serfibrinz, mukopurulent ya da kazez yang ile karakterize olarak sinslerde grlebilir. Trakeal mukoza dematz olabilir ve lumeninde serzden kazeze kadar deien bir eksudat bulunabilir. Hava keseleri kalnlam ve fibrinzden kazze kadar deiebilen bir eksudat ierebilir. Kataraldan fibrinze deien peritonitis ve yumurta sars peritonitisi grlebilir. zellikle hindilerde sekum ve/veya ince barsakta kataraldan fibrinze deien enteritis tablosuna rastlanabilir. Yumurtlayan kanatllarda oviduktlarda eksudat bulunabilir.

27

dematz sakallarn diseksiyonu nce barsak mezenterinde

kanamalar

Hava keselerinde kalnlama ekillenebilir ve hava keselerinin ii, zellii fibrinzden kazeze deiebilen eksudat ile dolu olabilir. Kataraldan fibrinze deien peritonit ve yumurta sars

Karn boluu organlarnn serozal yzeyindeki yada byk apl kanamalar

Kalp kasnda ve kalp evresindeki yada kanamalar

28

kaynakl peritonit gzlenebilir. zellikle hindilerde, sekumlarda ve/veya barsaklarda kataraldan fibrinze deien enterit geliebilir. Yumurtlayan kanatllarda oviduktda eksudata rastlanabilir (Easterday et al. 1997). Beyin ve dier organlarda vaskulit her ne kadar AI hastaln artrsa da, yukarda aklanan makroskopik deiimlerde gzlenen histopatolojik lezyonlar HPNAI iin ayrc nitelikte deildir.

8.2.4.2. Mikroskopik lezyonlar Histopatolojik lezyonlara yukarda belirtilen makroskopik deiiklikler iinde rastlanr ancak beyinde ve dier organlarda grlen vaskulitis, hastaln nemli belirtisi olabilmesine ramen bunlar HPNAI iin kesin deildir.

8.2.5. Laboratuar Tehisi 8.2.5.1. Gerekli olan numuneler / Numunelerin nakli:

AI phesi ile laboratuara gnderilecek kanatllara sahada kesinlikle otopsi yaplmaz. rnekler canl, klinik olarak hastalktan etkilenen kanatllardan ve yeni lm kanatllardan alnmaldr. Canl kanatllardan kloakal ve trakeal svaplar ve/veya taze dk ve kan serumu alnmaldr. l kanatllar btn olarak laboratuara gnderilir. rnek toplanmas, tanmas, muhafazas ve ilenmesi ile ilgili ayrntl bilgiler iin Ek 11e baknz.

8.2.5.2. Laboratuar testleri: Patolojik deiikliklerin hastalk iin kesin tanmlayc olmamasndan dolay tehisin hastalk etkeni virsn izolasyonu ve karakterizasyonu ile teyit edilmesine ihtiya bulunmaktadr. Bakteriyel septisemileri ayrc tehisten dlamak ve zellikle AInn hafif patojenik formlaryla karan enfeksiyonlar tanmlamak iin bakteriyolojik testlerde uygulanmaldr.

29

Toplanan rnekler ncelikle Blge VKAEne gnderilir. Laboratuarda l kanatllardan sindirim kanal dokular, proventrikls, ince barsak, sekal tonsil, pankreas, solunum kanal dokular, trakea, akcier ile beyin alnarak testlerde kullanlr. Etkenin izolasyonundan sonra izolatlar daha ileri karakterizasyon testleri iin URLna gnderilir. NAI teyit edildii zaman Blge VKAE ve URL sonular derhal hastaln grld yerdeki TKBM ve KKGMye gnderirler. Nihai tanmlama ise genellikle OIE, AB veya FAO Influenza referans laboratuarlar tarafndan gerekletirilir.

a) Avian nfluenza Tehisi iin Hzl Testler Bu testler, insanlarda gebeliin belirlenmesi iin evde kullanlan testlere benzer bir sistem ile alr. Piyasada ok eitli formlar mevcut olup, bunlardan en iyi bilinenleri Becton-Dickinson/Directigen testi ve Synbiotics/Flu Detect, Mega Core/FASTest AI Hzl Test kitleridir. Bunlardan Becton-Dickinson/Directigen testi insanlarda mevsimsel gribin saptanmas amacyla gelitirilmitir. Bununla beraber kanatllar iinde kullanlabilmektedir. Bu nedenle de, orofaringeal svaplar kullanlacak ekilde tasarlanmlardr. Dier test kitleri, kanatl hayvanlarda kullanlmak zere ruhsatlandrlmtr. Hzl testlerin avantajlarnn ve dezavantajlarnn bilinmesinde yarar vardr.

Avantajlar Hzl testlerin tm, antikorlardan ziyade viral antijen varln saptar; bir baka deyile, konaknn enfeksiyona kar gelitirdii baklk yantn deil asl enfeksiyonu ortaya koyarlar. Gerekten enfekte hayvanlarn saptanmasna antikor testlerinden daha erken bir dnemde olanak tanmalar bir avantajdr. Bir dier avantajlar ise, adlarndan da anlald zere hzl olmalar ve sonularnn bir saat ierisinde veya daha ksa bir srede elde edilebilmesidir.

Dezavantajlar Bu testler, tm Influenza A virslerini saptar; bir baka deyile, H5N1 gibi belirli bir tipe zg deildirler. Pozitif sonu, H ve N tiplerinin, H5 ve H7 de dahil, ou dk patojeniteli olan olas 144 kombinasyonundan herhangi biri ile elde edilebilir. Hzl testler, relatif (grece, oran) duyarszlardr. Bu da, pozitif sonu gzlenebilmesi iin nemli miktarda virs olmas gerektii anlamna gelir. Hzl testlerin, yaklak olarak, be enfeksiyondan birini saptamada baarsz olduu hesaplanmtr. Bu oran, yalnzca kloaka svaplarnn test edildii durumlarda artabilir. Trakea svaplar test edildiinde, baar oran artmaktadr. Enfeksiyonun ilk birka gnnde alnan svap rneklerinin pozitif sonu verme olasl daha dktr.

Hzl test sonularnn kullanm ve yorumlanmas Uygulamada negatif sonularn fazlaca bir tehis deeri olmazken, pozitif sonularn tehis bakmndan deeri ok daha fazla olabilir. Oysa pozitif sonu, dk patojeniteli bir AI virs ile enfeksiyonda da aa kabilir. Dolaysyla, hzl test sonular tek bana deil, rneklerin alnd hayvanlardaki klinik senaryo ile birlikte deerlendirilmelidir. Klinik senaryo HPNAIye zg ve hzl test sonucu da pozitif ise, derhal eyleme geilmesi ile elde edilecek kazanmlar, sonucun RT-PCR veya virs izolasyonu ile dorulanmasn beklemekle elde edileceklerden ok daha fazladr. Bylesi bir durumda mihrak, dorulanm bir vaka olarak kabul edilmelidir. te yandan klinik senaryo, hastal snrl dzeyde andryorsa ve hzl test sonucu da pozitif ise hzl test sonucu dorulanncaya dek ok ciddi tedbirler alnmasndan kanlmal, ancak bu arada hastalk blgesinde biyogvenlik nlemleri alnmal ve klinik tablo, ortaya kabilecek herhangi bir deiikliin saptanabilmesi iin gzlenmelidir. Klinik senaryonun HPNAI olma olaslnn dk ve hzl test sonucunun da negatif olduu durumlarda hastaln, HPNAI kaynakl olmadna dair belirli bir gven dzeyine kadar bir

30

karmda bulunulabilir. Hastaln gzlenmedii dnemde ilave testler yaplabilir ve test sonular elde edilinceye dek biyogvenlik nlemleri uygulanmaldr. Trkiyede hastaln ortaya k ile edinilen deneyime dayanlarak, bu sonularn negatif vakaya iaret ettii sylenebilir. Klinik senaryonun HPNAIye zg ve hzl test sonucunun da negatif olduu durumlarn deerlendirilmesi daha gtr. Hzl testler daha nce de belirtildii gibi, hatal negatif sonu verebilmektedir. Gerekten de rneklerin dorulayc testlerden de geirilmesi ve dorulama amal yaplan testlerin sonularnn kesin sonu olarak deerlendirilmesi gerekir. Burada asl sorun, hzl test sonular dorulanncaya dek ne yaplmas gerektiidir. Bu, sahada alan veteriner hekimlerin ve laboratuar uzmanlarnn verdikleri bilgiler dorultusunda, KKGM ve illerde oluturulan hayvan sal komisyonlarnca kararlatrlmaldr.

b) Virs izolasyonu ve tanmlanmas nfluenza virslerinin izolasyonu ve tanmlanmasnda kullanlan metotlar Ek 12de ayrntlar ile aklanmtr.

c) Virs alt tip tayini iin gerekli testler nfluenza virsleri A, B ve C olarak tiplendirilirler, ancak kanatllardan izole edilen btn AI virsleri A tipi olarak bulunmutur. AI virslerinin daha ileri alt tiplendirilmesi hemagltinin (H) ve nraminidaz (N) yapsna gre yaplr.

d) Patojenite testleri Bir kanatldan izole edilen influenza virs sularnn virlensi aadaki testlerden biri yada birka uygulanarak tespit edilir:

da) Intravenz Patojenite ndeks Testi IVPI Bakteriden yoksun allantoik sv ierisindeki virs sspansiyonu 4-6 hafta yataki spesifik patojenden ari (SPF) tavuklara intravenz yolla inokle edilir. Eer 10 gn iinde alt ya da daha fazla tavuk lrse, virs tavuklar iin yksek derecede patojenik olarak kabul edilir. nfluenza virslerinin patojenite test metotlar Ek 13de ayrntlar ile aklanmtr.

db. Plak testi Tripsinli ve tripsinsiz hcre kltrlerine virs inokule edilir. Tripsin yokluunda eer plaklar oluursa ve izolat intravenz patojenite testinde 15 civcivi ldrm ise, virs tavuklar iin yksek derecede patojenik olarak kabul edilir. nfluenza virslerinin plak test metotlar Ek 13de ayrntlar ile aklanmtr.

dc. Molekler Patotiplendirme - Dizin Analizi Krlma blgesinde virsn hemagltinin proteinini kodlayan gen dizini belirlenir. Yksek, orta, dk ve virulent olmayan virslerin gen dizinleri arasnda ok iyi bilinen farkllklar bulunmaktadr. HPNAI ile enfekte olmu tavuklardan imdiye kadar yalnzca H5 ve H7 alt tipleri izole edilmitir. Tehiste zaman ok nemli olduundan bir AI virsnn patojenitesinin belirlenmesinde molekler patotiplendirme tercih edilen bir metot olmaktadr. Bir salgnla ilgili virs karakterize edildiinde virulent enfeksiyonlar teyit etmek iin immnohistokimya, immnofloresan ve virs izolasyonu kullanlabilir. Evcil kanatllardan izole edilen btn AI virslerinin molekler patotiplendirilmesi yaplarak bunlarn mutasyonla virulent hale gelme potansiyelleri tespit edilmelidir.

d. Serolojik testler Agar jel immunodifzyon testi (AGID) veya ELISA kullanarak influenza A grup spesifik antikorlar ya da hemagltinasyon inhibisyon (HI) ya da nrominidaz inhibisyon testleri (NI) kullanarak alt tip hemagltinin ya da nraminidaz antijenlerine spesifik antikorlar aranarak nceki bir AI

31

enfeksiyonuna ilikin bulgular elde edilebilir. nfluenza virslerine ait antikor tespitine ynelik serolojik test metotlar Ek 15de ayrntl olarak aklanmtr.

8.2.6. Ayrc Tehis AI enfeksiyonu tavuk ve hindilerde eitli patojenite dzeylerindeki klinik ve otopsi muayenelerinde genellikle aada sralanan hastalklarla karabilir.

-Newcastle hastal, -Avian pneumovirs ve dier paramyxovirs hastalklar, -Enfeksiyz bronitis, -Enfeksiyz laringotrakeitis, -Tavuk koleras, -Histomoniazis, -Akut pastorellozis, -Enfeksiyz koriza, -Klamidia enfeksiyonu, -Akut zehirlenme, -Ban Escherichia coli selllitisi -Yksek lm oranna neden olan olumsuzluklar (rnein boulma, scak stresi,

dehidrasyon)

iddetli depresyon, itah kayb, sinirsel belirtiler, sulu ishal, iddetli solunum belirtileri ve/veya yumurta veriminde nemli d ve anormal ekilli yumurtalarn grlmesi gibi belirtilerle birlikte ani kanatl lmleri grldnde HPNAIden phe edilmelidir. Yzde deri alt dem, ikin ve siyanotik ibik ve sakal, serz membranlarda peteiyal kanamalar AI varl ihtimalini artran belirtilerdir. Gen tavuklar ya da hastaln perakut formundan len kanatllarda herhangi bir lezyona rastlanmayabilir. Kanatl hayvan hastalklar iin ayrc tehis tablosu Ek 8de verilmitir. Tablo 2: AInin tehisinde kullanlan mevcut test metotlar ve sreleri

Test Gerekli numuneler Testin saptayaca etken

Sonu alma sresi

mmnofloresan

Taze doku (pankreas) Viral antijen 4 saat

mmno histokimya Formolde tespit edilmi dokular

Viral antijen 2 gn

Virs izolasyonu Dokular Virs 210 gn HI, EM/mmn EM ve Nrominidaz testi ile virs tanmlamas

Virs izolat Spesifik antijenler 4 gn

Srlerde ve evre srlerde seroloji: Alt tip spesifik HI, grup spesifik ELISA/ AGID

Serum Antikor 1 gn

Patojenite testleri: kanatl eprvasyonu

Virs izolat Patojen ve virsn patojenitesi

28 gn

PCR/gen dizini tespiti virs izolat RNA genomunda virlens iaretleyicileri

2-3 gn

8.3. SALGIN YNETM Salgn ynetimi; 3285 Sayl Hayvan Sal ve Zabtas Kanunu ve bu Kanunun Ynetmelii olan Hayvan Sal ve Zabtas Ynetmeliinde yer alan ilgili maddeler ile Avian influenza Hastalna

32

Kar Korunma ve Mcadele Ynetmeliinde yer alan aklamalara ve Bakanlk tarafndan TKBM ve BVKAEne gnderilen Talimatlara gre yrtlr.

8.3.1. pheli hastalk bildirimi ve phesiyle ilgili ynetim 8.3.1.1. Sorumluluk

Kanatllarda NAI hastalndan phelenildii durumlarda ya da hastalk grldnde 3285 Sayl Hayvan Sal Zabtas Kanununun 9. ve 10. Maddelerine gre hastalk ihbarn alan makamlar illerde Bakanlk l Mdrlne, ilelerde ise le Mdrlne derhal bildirir. pheli durumlarn bildirilmesi, RVi bilgi temini asndan desteklemesi gereken irket veteriner hekimi veya zel veteriner hekimler iin de zorunludur. Eer pheli durum RVnin geliinden nce bildirilmi ise refakati veteriner hekim ya da zel veteriner hekim kendi yetkisi dahilinde enfeksiyonun yaylmasn nlemek iin gerekli hereyi yapmaldr. Resmi veteriner hekim gelinceye kadar hastalk mahallindeki ky, kasaba, ehir, iftlik ve iletmelerdeki grevli ve yetkililer tarafndan aadaki tedbirler alnr, Hasta kanatllarn bulunduu yere giri ve klar nlenir, len hayvanlar muayene ve tehis iin muhafazaya alnr, kokuma halinde ise herhangi bir ifrazat akmayacak ekilde hayvan ura olmayan bir yere srklenmeden nakledilir. ki metre derinlikteki ukurlara kirelenerek gmlr, Hastalarn temas ettii ve hastalara ait her eit eya, hayvan yemi ve hayvan maddelerinin darya karlmas yasaklanr, Hasta hayvanlarn bakm iin yeterli sayda kiiler grevlendirilir. Grevli kiinin dnda tecrit mahallerine hi kimsenin girmesine izin verilmez. Hastalarn bakm ile grevlendirilenlerin, salam hayvanlarla ve bunlara ait malzeme ile temaslar nlenir. Alnan tedbirlerin uygulanmasndan, kylerde muhtarlar ve hayvan sahipleri, ehir ve kasabalarda belediyeler, mahalle muhtar ve hayvan sahipleri, iftlik ve iletmelerde ise hayvan sahipleri, iletme sorumlusu ve bakclar sorumludur. AI phesi bildirilir bildirilmez, resmi veteriner hekim (RV) hastalk phesini bildiren kiiyi hemen tespit eder ve aadaki konularda bilgi toplar: Hastalk kan yer, iftlikteki kanatllarn ve dier hayvanlarn zellikleri ve saylar, Hastalk yerindeki personel ve tat varl, Yakn gemie ait kii, ekipman, tat ve hayvan hareketleri, Olay yerinde dezenfektan ve ilgili mekanlarn dezenfeksiyonunda kullanlacak ekipmann

bulunup bulunmad, RV iftlik dzeyinde pheli mekanlarda insanlarn, hayvanlarn, ekipman ve tatlarn

hareketlerini nlemek iin gerekli ilemleri koordine eder ve bu arada:

TKBM Hayvan Sal ube Mdrne, Hayvan Sal ube Mdr de KKGMye veya UHKM haber verir.

Blge VKAEni AI phesi konusunda bilgilendirilir, 1 Nolu kitten bir adet temin eder ( lgili ekipman listesi Ek 16), AI pheli alana en yakn gezici dezenfeksiyon birimini belirleyip grevlendirir.

33

8.3.1.2. Eriim Hayvan Sal ve Zabtas Ynetmeliinde hastalk ihbarn alan resmi veteriner hekimin her ne kadar en seri vasta ile en ge 24 saat iinde hastalk yerine gitmesi gerektii belirtilmi olsa da ilk vaka senaryosunda 2 saat ierisinde, gittike artan senaryoda ise 1 saat ierisinde pheli alana ulamak iin her trl aba sarf edilmelidir. l yada le Mdr gerekli vastay temin etmekle ykmldr. Hastalk yerine gidilmesi iin l veya le Mdrlnn imkanlarnn yeterli olmad durumlarda mlki ve mahalli idare ve zabta makamlar gereken her trl kolayl ve yardm gstermeye mecburdur, hbar alan resmi veteriner hekim olay mahalline gitmeden nce gerekli hazrlklar yaparak olay mahalline hareket eder ve gittii arac pheli alana veya iletmenin dna uygun bir mesafeye park ettirme konusunda gerekli titizlii gstermek zorundadr, pheli alanlara eriim btn giyeceklerin deitirilmesinden sonra salanmaldr. Bir kullanmlk giysiler, apkalar, ayakkab galolar, iftlie giri yapan btn personel tarafndan giyilmelidir. Bir soyunma odas veya yeri tespit edilmelidir, Konuyu aratrmak amac ile grevlendirilen laboratuar veteriner hekimi (LV) sadece Avian influenza phesi olan alanlara veya iletmelere ziyarette bulunabilir. lde birden fazla vakada grevlendirilmi ise phesi en az olan iletmeden phesi en gl olana doru ziyaretlerini yapmaldr. Bu uzman veteriner hekim pheli durum sona ermesine kadar veya pheli durumun teyit edilmesi halinde enfekte olmu iletme ile son temas gnnden sonra 3 gn boyunca dier kanatl iletmelerini baka nedenlerle dahi olsa ziyaret etmemelidir. LV, yannda enfekte mekanlarn dnda kalmas gereken ve patolojik numuneleri laboratuara ulatrmakla sorumlu bir src eliinde Ek 16da yer alan 1 nolu kit ile birlikte ilgili alana ulamaldr. LVde soyunma iin belirlenen yerde koruyucu giysileri giymelidir.

8.3.1.3.Ekipman RV ve LVnin ekipman listesi Ek 16da verilmitir. Solunum yoluyla bulaabilecek enfeksiyonlardan koruyacak drt temel kiisel koruyucu ekipman (KKE) vardr. Bunlar:

Yz maskesi (solunum sistemi bulgular sergileyen hayvanlarla veya kmes hayvanlarnda ya da yaban kularnda H5N1 AInin saptand blgelerde allrken, N-99 veya FFP3 maske kullanlmas nerilir)

Koruyucu gzlk veya maske Eldiven (steril olmas gerekmez) Uzun kollu nlk veya tulum (srama olabilecei tahmin ediliyorsa plastik nlk)

KKE kullanlaca zaman nce eller ykanmal ve aada belirtilen sraya uyularak giyilmelidir:

1) Tulum 2) Sa bonesi 3) Plastik nlk 4) Galo 5) Maske, yze skca oturduundan ve zellikle burnu kapattndan emin olunarak taklr 6) Gzlk 7) En son eldivenler giyilir. En iyisi iki ift eldiven giyilmesidir. Eldivenlerin maneti

tulumun kol azlarn rtmelidir.

34

KKEnin giyilme srasnn zellikle KKEnin kartlaca aamada nem tad unutulmamaldr. KKE bir kez giyildiinde nemli olan, KKEnin giyen kiiyi veya bakalarn potansiyel olarak enfektif maddelere maruz brakmadan karlmasdr. KKE kartlmadan nce, imha edilecek ve yeniden kullanlacak malzemelerin ayr olarak koyulaca torbalarn hazr bulundurulmas gerekir.

8.3.1.4. pheli mihraklarda ve vakalarda takip edilecek prosedrler 8.3.1.4.1. n mihrak aratrmasnn yaplmas

Ky kanatllarnda grlen pheli AI mihraklarnda; Ek 17de yer alan Mihrak Aratrma Formu, Ticari iletmelerde grlen pheli AI mihraklarnda ise Ek 18da yer alan Mihrak Aratrma Formu kullanlr. Yabani kanatllarda grlen pheli AI vakalarnda ise; Yabani kanatllar birok nedenle lebilirler. Byle mihraklarn aratrlmas evcil kanatllara oranla daha kolaydr nk ok az detay vardr ve olaydan ziyade kaynan ve yaylmann izlenmesi aklanmaya allr. Yksek riskli yabani kular ve bunlarn evcil kanatllarla potansiyel temasnn dorudan yada dklar ile bulak sularla olduunun bilinmeside nemlidir. Mihrak aratrmas formunda verilen sayfay kullanarak pheli blgenin kabaca haritasn, yabani kularn ld yeri, yaknda bulunan kmeslerin yerleimini, yabani kularn younluunu ve konakladklar yerleri gsterilerek (gl, glet, sulak alan, vb.) bir kroki eklinde belirtilmesi gerekir. Her lokasyonda len hayvanlar not ediniz. Ayrca bunlardan mmkn olduunca iyi kalitede rnek alnmas, l hayvanlarn tm karkaslarnn olduu kadar l hayvanlardan svap rnekleri alnmas da nemlidir. Ayrca etkilenen tr veya trler tannmaya allmaldr. Bunun iin yabani kanatllar hakknda deneyim ve bilgi sahibi olunmas gereklidir. Yre halk muhtemelen bu hayvanlarn yerel ismini ve hangi grup olduklarn bilebilirler fakat bazen bu trler kartrlabilir, (rnein; karabataklar ile rdek trlerinin kartrld gibi). Eer blgede ornitolog bulunuyorsa ondan yardm istenilmelidir.

35

Yabani kanatlnn tarifini yaparken llerini vermek, gvde rengini, ayak ve bacaklarnn rengini, kanatlarnn renk ve eklini ve zellikle bariz grnen zelliklerini tarif ederek yazmak ok nemlidir. Yabani kuun deiik birka pozisyonda ve kanatlar alarak fotorafn almak en idealidir. Fotoraf alnrken en nemli nokta lleri gstermektir. Bunun iin yanna bir cetvel yada ls bilinen bir kurun kalem gibi bir cisim koymak gereklidir. Ek 19 ve Ek 20de yer alan yksek riskli yabani kular ve evcil kanatllarla potansiyel temas salayan kanatl trlerinin listeside tannmaya yardmc olur. Ticari kanatllarda, ky tavuklarnda ve yaban kularnda Avian influenza mihrak aratrmas aadaki ekilde yaplr.

Mihrak aratrmasnda aada belirtilen basamaklar takip edilir. 1) Hastalk var m? 2) Hastaln tarif edilmesi ve ne kadar sreden beri grld? 3)Etkilenen nitenin tanmlanmas ve hangi hayvanlarn hastaland, hangilerinin

hastalanmad? 4) Ayn blgede etkilenen dier niteler (ticari iftlikler, kyler, vb.) hakknda detay bilgiler? 5) Hastalk nereden ve ne ekilde gelmi olabilir? (kaynan bulunmas iin izleme) 6) Hastalk nereye ve ne ekilde yaylm olabilir? (yaylmann bulunmas iin izleme)

Mihrak aratrmas basit teknik bir i olarak gzkmekle beraber pratikte zellikle tekrarlanmas asndan zor bir itir. nsan beyni yanlabilir veya baz eyleri unutulabilir. ok ksa zamanda birok ziyaret yaplmas da bir etkendir. Mihrak aratrma formlar, sorulmas gereken sorularn hatrlanmas iin tasarlanm bir rehberdir. zellikle ok patojen Avian influenza iin tasarlanm olmasna ramen birok prensipler ap, PPR ve Newcastle hastal iinde kullanlabilir. Vaka yerinde aratrma yapan ve gzlemleyici kii iin de hatrlamak ve ne olup bittiini grmek asndan nemlidir. Bazen de alnan raporlarn veya telefonla yaplan ihbarlarn her zaman doru olmadda bilinmelidir. Kk teknolojik yardmlar ile baz kk anahtar bilgilerin bir araya toplanmas daha kolaydr. lk olarak, bir dijital kamera ile alnan fotoraf lezyonlarn tarif edilmesinden daha etkilidir. Bir resim binlerce kelimeyi anlatr, kolay ve abuk bir ekilde e-posta ile gnderilebilir. kinci olarak yerleim ve konum gelmektedir. Ky ve ile ad vakann yerini belirlemede ok yardmcdr fakat kesinlik arz etmez ve yanlmalara sebep olabilir, ok doru ve hassas bir haritalama iin yeterli deildir. Bunun iin elde tanabilen GPS niteleriyle mihrak koordinatlarn tespit etmek gereklidir.

Numune alnmas ve gnderilmesi: Birok vaka da aratrmay yapan Veteriner hekim kesin tehis iin numune alp laboratuara gndermek isteyecektir. Mihrak aratrmasnda bu kritik aama hastaln doru tehisine yardmc olan bir aamadr. AI phesinin olduu vakalarda tehis iin gerekli materyal Ek 11de belirtilen ekilde toplanr. HPAI pheli durumlarda sahada otopsi yaplmayacan HATIRLAYINIZ. Karkaslar btn olarak laboratuara gnderilmelidir. Ayrca bu gnderilen karkaslardan ve dier llerden kloakal svap alarak karkaslarn beraberinde gnderiniz.

36

len hayvanlarn karkaslarnda oluan post-mortem deiiklikler (zellikle pH) nakliye esnasnda virsu inaktive