Upload
stewe-wonderer
View
240
Download
4
Embed Size (px)
DESCRIPTION
avrupada anlaşmalar çağı
Citation preview
T.C.
ANKARA NVERSTES
TRK NKILAP TARH ENSTTS
ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ANABLM DALI
AVRUPA BRLNN TARHSEL GELM
(1951- 1995)
Yksek Lisans Tezi
Emin TATOLU
Ankara- 2006
T.C.
ANKARA NVERSTES
TRK NKILAP TARH ENSTTS
ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ANABLM DALI
AVRUPA BRLNN TARHSEL GELM
(1951- 1995)
Yksek Lisans Tezi
Emin TATOLU
00510102
Tez Danman
Prof. Dr. Cemalettin TAKIRAN
Ankara- 2006
NDEKLER
GR1
BRNC BLM
1. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN OLUUM SREC
1.1. AVRUPA BTNLEME SRECNE KATKIDA BULUNAN
YAKLAIMLAR.3
1.1.1. Federalist Yaklam...3
1.1.2. Kurumsalc Yaklam.4
1.1.3. Konfederal Yaklam.4
1.1.4. Bamllk Yaklam.....5
1.1.5. Fonksiyonel Yaklam...5
1.1.6. Neo-Fonksiyonel Yaklam...5
1.1.7. Farkllklar Yaklam6
1.2 AVRUPA EKONOMK TOPLULUU NCESNDE AVRUPADA
SYASAL DURUM..........................7
1.2.1. Birinci Dnya Sava ncesi Dnemde Avrupadaki Siyasal Durum7
1.2.2. Birinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal
Durum......9
1.2.3. kinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal Durum
....10
KNC BLM
2. AVRUPA BRLNE GDEN SRETEK TOPLULUKLAR VE
KURUCU ANTLAMALARIN TARHSEL GELM
2.1. AVRUPA KMR ve ELK TOPLULUU (AKT).13
2.1.1. Siyasi Faktrler15
iii
2.1.2. Ekonomik Faktrler.15
2.2. ROMA ANTLAMASI ...16
2.3. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET)...17
2.3.1.Avrupa Ekonomik Topluluunun Deerlendirmesi....18
2.4. AVRUPA ATOM ENERJS TOPLULUU (EURATOM)...21
2.4.1. Avrupa Ekonomik Topluluu ve Euratomun Ortak Deerlendirilmesi
21
2.5. BRKSEL (FZYON) ANTLAMASI..22
2.6. AVRUPA TEK PAZARI SRECNDEK AVRUPA TEK SENED.22
2.7. MAASTRCHT ANTLAMASI..30
2.7.1. Maastricht Antlamasna Getiren Sre.....30
2.7.2. Maastricht Antlamasnn Oluumu...31
2.7.3. Maastricht Antlamas Metninin Yaps..31
2.7.4. Maastricht Antlamas Amalar..32
2.7.5. Maastricht Antlamasnn Getirdii Deiiklikler ve Yenilikler....33
2.7.5.1. Stun Teorisi.33
2.7.5.2. Avrupa Vatandal Hakk....34
2.7.5.3. Ekonomik ve Parasal Birlik....35
2.7.5.4. Eitim ve Yeni Yetitirme Alannda Yeni Dzenlemeler..36
2.7.5.5. Kltr Alanndaki Yeni Dzenlemeler...36
2.7.5.6. Kalknmada birlii...36
2.7.5.7. Adalet ve ileri Alannda birlii...37
2.7.5.8. Tketicinin Korunmas...37
2.7.5.9. Trans-Avrupa ebekeleri ...38
2.7.5.10. Yeni rgtsel Dzenlemeler39
2.7.5.11. Parlamentonun Yeni Yetkileri ve Karar Alma Usullerinde
Deiiklikler40
2.7.5.12. nsan ve Aznlk Haklarndaki Dzenlemeler...41
2.7.5.13. kame Etme Prensibi (Subsidiarity)..41
2.7.5.14. Sanayi Alanndaki Dzenlemeler.42
iv
NC BLM
3. AVRUPA BRLNE GDEN SRETE ORTAK POLTKALARI
3.1.ORTAK TARIM POLTKASI.43
3.1.1. Karar Mekanizmas..45
3.1.2. Ortak Piyasa Dzenlemeleri45
3.1.3. Pazar ve Fiyat Mekanizmalar.46
3.1.4. Yapsal Politikalar47
3.1.5. Finansman Mekanizmas.48
3.1.5.1. 1968-1989 Dnemi..49
3.1.5.2. 1990-1995 Dnemi..50
3.2. ORTAK REKABET POLTKASI..52
3.3. ORTAK SANAY POLTKASI..52
3.4. ORTAK ENERJ POLTKASI...53
3.5. ORTAK SOSYAL POLTKA.54
3.6. ORTAK DI ve GVENLK POLTKASI....55
DRDNC BLM
4. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNDAN AVRUPA BRLNE
GENLEME
4.1. BRNC GENLEME: NGLTERE, RLANDA ve DANMARKA
(1973)...57
4.2. KNC GENLEME: YUNANSTAN (1981)..60
4.3. NC GENLEME: SPANYA ve PORTEKZ (1986)..61
4.3.1.spanya..61
4.3.2. Portekiz63
4.4. K ALMANYANIN BRLEMES..64
4.5. DRDNC GENLEME : AVUSTURYA, SVE ve FNLANDYA
(1995)...65
v
BENC BLM
5. AVRUPA BRLNN ORGANLARI
5.1. AVRUPA KONSEY ......................................................................................67
5.2. AVRUPA KOMSYONU ...............................................................................74
5.3. AVRUPA PARLAMENTOSU .......................................................................77
5.4. AVRUPA TOPLULUKLARI ADALET DVANI (ATAD) ve LK DERECE
(BDAYET) MAHKEMES ..................................................................................83
5.5. AVRUPA EKONOMK ve SOSYAL KOMTES ........................................89
5.6. AVRUPA BLGELER KOMTES ..............................................................91
5.7. SAYITAY......................................................................................................93
5.8. AVRUPA YATIRIM BANKASI ...................................................................95
5.9. AVRUPA PARA ENSTTS ve AVRUPA MERKEZ BANKASI ...........96
5.10. AVRUPA OMBUDSMANI (AVRUPA KAMU HAKEM).98
SONU.100
EKLER..102
KAYNAKA....184
vi
KISALTMALAR
AAET : Avrupa Atom Enerjisi Topluluu
AB : Avrupa Birlii
AET : Avrupa Ekonomik Topluluu
AETR : Accord Europeen sur les Transports Routiers (Avrupa Kara
Tamacl Anlamas
AEA : Avrupa Ekonomik Alan
a.g.e. : Ad Geen Eser
a.g.m. : Ad Geen Makale
AGK : Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans
AKCT : Avrupa Kmr ve elik Topluluu
AMB : Avrupa Merkez Bankas
AMBS : Avrupa Merkez Bankalar Sistemi
ASEAN : The Association of Southeast Asion Nations (Gneydou Asya
Milletler Topluluu)
APE : Avrupa Para Enstits
ASF : Avrupa Sosyal Fonu
AT : Avrupa Topluluklar
ABA : Avrupa Birlii Antlamas (Maastricht Antlamas)
ATA : Avrupa Topluluu Antlamas
ATAD : Avrupa Topluluklar Adalet Divan
ATS : Avrupa Tek Senedi
AURATOM : Avrupa Atom Enerjisi Topluluu
AYB : Avrupa Yatrm Bankas
vii
COREPER : Committee des Representans Permanents des Etats Members
(Daimi Temsilciler Komitesi)
DT : Dnya Ticaret rgt
ECU : European Currency Fund. (Avrupa Para Birimi)
EEC : European Economic Community (Avrupa Ekonomik Topluluu)
EFTA : European Free Trade Area. (Avrupa Serbest Ticaret Blgesi)
EMC : European Monetary System (Avrupa Para Sistemi Ticaret Birlii)
EPB : Ekonomik ve Parasal Birlik
ERDF : European Regional Develepment Fund (Avrupa Blgesel
Kalknma Fonu)
ESF : European Social Fund (Avrupa Sosyal Fonu)
ESK : Ekonomik ve Sosyal Komite
EUROPOL : European Police Office (Avrupa Polis Tekilat)
FAO : Food and Agriculture Organization (Gda ve Tarm Tekilat)
FEDER : Avrupa Blgesel Kalknma Fonu
FEOGA : Funds Europeen dOrientation et de Garantie Agricole
(Tarmsal Ynlendirme ve Garanti Fonu)
GATT : The General Agreement on Tariffs and Trade (Gmrk
Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlamas)
GSYH : Gayri Safi Yurt i Hasla
IATA : International Atomic Energy Agency (Uluslar aras Atom
Enerjisi Dernei)
ILO : International Labour Organization (Uluslar aras alma rgt)
KOMSYON : Avrupa Komisyonu
KONSEY : Avrupa Konseyi
KOBI : Kk ve Orta Boylu letmeler
viii
LEADER : Krsal ekonomilerin eitlendirilmesi ve sosyo-ekonomik
yaplarnn gelitirilmesine ynelik topluluk program
md : Madde
NATO : North Atlantic Treaty Organization
OECD : Organization for Economic Co-Operation and Development
(Ekonomik birlii ve Kalknma rgt)
OEEC : Organization for European Economic Cooperation (Avrupa
Ekonomik birlii rgt)
NATO : North Atlantic Treaty Organization
OGT : Ortak Gmrk Tarifesi
ODSP : Ortak D ve Gvenlik Politikas
OTP : Ortak Tarm Politikas
PARLAMENTO : Avrupa Parlamentosu
PASOK : Panhelenic Socialist Movement (Birleik Yunan Sosyal
Hareketi simli Parti)
PHARE : Pologne-Hongrie; Assistance a la Restructuration des
Economies (Polonya Macristan Ekonomilerinin Yeniden
Yaplanmasna likin Yardm)
UEF : Union of European Federalists (Avrupa Federalistler Birlii)
UNCTAD : United Nations Conference on Trade and Development
(Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans)
ix
GR
Avrupada bir Birlik kurmaya ynelik dnceler, bu ktada milli devletlerin
ortaya kmas ile e zamanldr. Kta Avrupasndaki lkelerin kendi aralarndaki
sava sonucunda imzalanan bar antlamalarnda, Avrupada bir Birlik veya
Federasyon kurma dnceleri gndeme gelmitir.
Ancak, Avrupada bir Birlik yaratma dncesi, ciddi olarak ancak
kinci Dnya Sava iinde ortaya kmtr. nk Avrupadaki milli devletler
arasndaki kar atmalar, Avrupada yeni bir genel savan kmasna yol
amtr. Sava sonrasnda Fransa Planlama Tekilatnn Bakan Jean MONNET,
Avrupa Kmr ve elik Topluluu isimli rgt kurma dncesini gndeme
getirmitir. Avrupa Birliinin kurulmasnda fikir babal yapan MONNETin
dncelerinden esinlenen dnemin Fransz Dileri Bakan Robert SCHUMAN, 9
Mays 1950 tarihinde, Fransa ile Almanya arasndaki kmr ve elik kaynaklarnn
birletirilmesini, sava sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin retim ve
kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluuna braklmasn nermi ve
Avrupa Birliinin maceras bylece balamtr.
Avrupa Birlii zaman ierisinde gelimi, nceleri ekonomik bir nitelik
tayan rgt, zamanla siyasi bir kimlie brnmtr. Bu sre ierisinde Topluluk,
akademisyenlerin ift vitesli bisiklet hareketi olarak nitelendirdikleri bir hareket tarz
izlemi, sorunlar kendi ierisinde almaya allmtr.
Avrupa Birliinin balangtan itibaren tarihsel geliimi incelemek
istediimizde, aslnda Avrupa Topluluklarn oluturan kurumlarn ve Topluluun
var oluunu, devamn salayan antlamalarn incelenmesi gerekmektedir.
Balangta kurucularnn bile bu kadar gelieceini tahmin edemedikleri Topluluk,
gnmzde bu kadar yol kat etmesine ramen yine de yetersiz kabul edilmektedir.
Avrupa Birliinin gelecei; aslnda tarihsel sre ierisindeki geliimi ile
dorudan ilgilidir. nk Avrupa Birlii ne kadar kendi ierisinde sorunlar yaam
olsa da; dnyada, halihazrda Avrupa Birlii ats altnda btnleme abalarna en
iyi rnek olma konumunu srdrmektedir.
1
Trkiyenin de yesi olmak iin gayret gsterdii ve tam yelik
mzakerelerini srdrd Avrupa Birlii aslnda geriye dnlp bakldnda ;
gerek kurumsal bazda, gerekse ekonomik ve siyasi btnlk abalar ierisinde ok
byk yol almtr.
MONNET ve SCHUMANn balangta hayal ettikleri bir Avrupa
Ekonomik Topluluu olmutur. Ancak, bu Topluluun, gnmzdeki Avrupa Birlii
olup olamad konusunda tahminde bulunmak zordur. Ayrca, gnmzn Avrupal
liderleri de; bu Topluluun ne amala yola kt konusunda o gnk artlar
ierisinde objektif deerlendirmelerde de bulunamaz. Deerlendirilebilecek tek
somut gelime, Avrupa Birliindeki kurumsal ilerlemeler ve genilemesidir.
Tarihsel geliimi kapsamnda incelenmeye allan Avrupa Ekonomik
Topluluu, belki de gemile gnmz arasnda bir kpr kurmamz salayacak,
yesi olmak istediimiz Avrupa Birliinin bir stunu olarak bizim Avrupa Birliini
tanmamza yardmc olacaktr.
Maastricht Antlamas ile birlikte Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa
Birlii olarak yeni bir ekil alm ve ekonomik birlikten siyasi birlie geen sre
balamtr. Bu nedenle, anlan srenin tam olarak tamamland 1995 ylna kadar
olan sre bu tezde ele alnmtr.
Sonu olarak, bu tez Trk nklap Tarihi Enstit bnyesinde yaplm bir
alma niteliinde olup, okuyucularna; balangta Avrupa Ekonomik
Topluluunun,1991 yl ve sonrasnda ise Avrupa Birliinin tarihsel gelimelerini
kronolojik olarak ortaya koyarak gnmzdeki Avrupa Birliinin 1995 yl sonu
itibariyle varm olduu aamalar sistematik bir tarihsel btnlk ak iinde ifade
etme amacn tamaktadr.
Unutulmaldr ki, 1995 yl sonras Avrupa Birliinin tarihsel geliimi
incelendiinde, Avrupa Topluluklar olarak ye olamadmz Avrupa Birliinin
zet geliimine bu kronolojiden faydalanarak ulamak mmkn olacaktr.
2
BRNC BLM
1. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN OLUUM SREC
1.1. AVRUPA BTNLEME SRECNE KATKIDA BULUNAN
YAKLAIMLAR
Avrupa Birliinin tarihsel geliimini incelemeden nce, Avrupada
btnleme srecine ivme kazandran yaklamlar incelemekte fayda vardr. Avrupa
Ekonomik Topluluu terimi kullanldnda, genel olarak siyasi balamda
anlalmas gerekenin ne olduuna ilikin deiik temel yaklamlar mevcuttur.
Bunlar aada ana hatlar ile incelenmeye allmtr.
1.1.1. Federalist Yaklam
Bu yaklamda, federal dzenleme; ulus-devletlerin baz politika belirleme
haklarnn kendilerinde kalmak zere merkezdeki ynetime balanmalarn ngrr.
Federal yaklamda yetki devri anayasal temellidir. Federal yaklamda ama, federe
devletlerin karlarn gzetmek kaydyla Birliin belirlenmi olan yasalara dayal bir
mekanizmasnn olumasn salamaktr. Federasyon yanls yaklam; yerel,
blgesel, ulusal ve Avrupa leindeki g odaklar arasnda diyaloga ve
tamamlayc bir iliki kurulmasna dayanr. Yasama organ, btnlemi federe
birimlerin temsil edildii bir ortak yaplanma eklindedir. Yrtme gc ise, ye
lkelerin katlmlar ile ortaya kmaktadr.
Federalist yaklam, ulus-devlet modeline bir alternatif olarak sunulmaktadr.
Federalistler, Amerika Birleik Devletlerini rnek olarak gstererek Avrupa Birleik
Devletlerinin de olabileceini savunmaktadrlar. Buna gre, Avrupada savalar
3
ancak bu ekilde bir btnleme ile sona erecektir. Bu yap; dengeli katlm,
demokratik temsil, sosyal oulculuk ve siyasi dzen zerine kurulmutur.1
1.1.2. Kurumsalc Yaklam
Kurumsalc teoride, ulus-devletlerin korunmas ve glendirilmesi esas
alnmaktadr. Bu modelde, ulus-devletlerin uluslararas politika belirleyicisi olduu
kabul edilmektedir. Bu modeli savunanlara gre, ulus-devletlerin tek bir btnleme
sreci ile yetkilerinin kstlanmas uygun olmayacaktr.
Bunlara gre Avrupa Ktas tarihsel olarak zaten oulcu bir yapya sahiptir.
Bu modele gre btnleme, farkl siyasi topluluklarn kendi varlklarn ve
zerkliliklerini koruduu bir iliki biimidir.2
Bu model, Avrupa Topluluklarnn mekanizmalarn 1960l yllarn
sonlarndan itibaren youn olarak etkilemeye balamtr.
1.1.3. Konfederal Yaklam
Sz konusu yaklam, federal yaklamn kart grn ifade etmektedir.
Bu model, hukuki temeli ulus-devletlerce uygun bulunan antlamalara dayandrlr.
Egemen bamsz devletler, nceden belirlenmi usuller ierisinde etkileim
halindedirler. Konfederal tartmann Avrupa entegrasyonunun merkezine oturmas,
birlik organlarnn etkinliklerini artrma abalarn gndeme getirmitir. Konsey
Bakanl kurumunun oluturulmas, Avrupa siyasi i birlii kavramlar Topluluun
uluslararas konumuna kayda deer katklar salamtr.
Siyasi birlii salayacak sert bir oluum, geiken tarihsel sreci olumsuz
etkileyebileceinden; sz konusu teori, bu noktada esnek geiinin hazrlaycs
olarak dnlmelidir.3
1Bertil Emrah Oder, Avrupa Birliinde Anayasa ve Anayasaclk, Anahtar Yaynlar, stanbul, 2004,s.459. 2Beril.Dedeolu, Adm Adm Avrupa Birlii, nar Yaynlar, stanbul, 1996,s.28. 3 a.g.e., s.140.
4
1.1.4. Bamllk Yaklam
Bu yaklam, Avrupa btnleme srecinin kontrol ve ynetiminin ulus-
devletler baml ilikiler sistematii merkezli olduu varsaymna dayanmaktadr.
Modele gre, devletlerin ulusal tercihlerini gerekletirme serbestisi konusunda
mutlak zerklikleri snrlandrlmtr. Buna gre, yaklamn; ekonomik verilerinin
kresel dngnn sonular ile birlikte yorumlamas ve siyasi entegrasyon srecine
dahil etmesi nemlidir. 4
1.1.5. Fonksiyonel Yaklam
Bu model, ye lkeler arasnda siyasi uyumlatrma ve etkin ibirlii amal
bir modeldir. ncelikleri; siyasi anlamalar ve kurumsal yaplanmalar yerine,
btnleme idealine ynelik rgtl ilevsel uygulamalarla mevcut ihtiyalarn
karlanmasna ilikin ortaklklarn kurulmasdr.
Modele gre, uluslararas rgtler deiken artlara uygun grevler stlenerek
kapsaml dzen ve istikrarn gerekletirilmesini salayacaklardr.
Fonksiyonalist teorinin Avrupa btnlemesi tarihinde en gzel rneini
Avrupa Kmr ve elik Topluluu oluturmutur. Avrupa Kmr ve elik
Topluluunda yetkiler; ancak grevlerin yerine getirebilecei oranda tutulmu,
ulus-devlet tesi nitelik belli bir kesim (kmr ve elik) ile snrl tutulmutur.5
1.1.6. Neo-Fonksiyonel Yaklam
Bu model, srdrlebilir kalknma ve ekonomik refah iin pozitif
entegrasyonu gerekli grmektedir. Modele gre, entegrasyon; Topluluk ats altnda
birbirleriyle elien karlarn dengelendii, sosyal farklklarn uzlatrld siyasi
sretir. Federalizmin aksine, ncelikte; anayasal dzenleme deil, etkili siyasal
yaplanmann bulunduu ilevsel ortaklklar amalanmaktadr. Bu modeli
savunanlara gre, her karar aamasnda ortak bir deerlendirme yaplmaldr.
4 Yusuf Karaka, Avrupa Birliinde Siyasal Entegrasyon, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2002.s.34. 5 Armaan Emre akr, Avrupa Btnlemesinin Siyasal Kuramlar, Beta, stanbul, 2001, s.27-28.
5
Neo-Fonksiyonalizm Avrupa btnlemesinin farkl dinamiklerini ortaya koymasnn
yan sra, hem var olan durumu aklamakta hem de ilerisi iin yol gstermektedir.6
1.1.7. Farkllklar Yaklam
Bu yaklam, son dnem Avrupa Birlii entegrasyonunun gndemini
oluturmaktadr. Bu modeli savunanlar, Kta devletlerinin byklk, tarihi deneyim,
siyasi sistem ve ekonomik ynetim farkllklar nedeni ile Avrupann tmne
ynelik tek dzen bir entegrasyon modeli gereki olamayacaktr. Avrupa iin
ngrlen btnleme biimleri; la carte Avrupa, ki Vitesli Avrupa,
Derecelendirilmi Entegrasyon, Deiebilir Geometri, Ortak Merkezli Daireler
yaklamlar olarak snflandrlabilir.
la carte Avrupa modelinde, yaygnlatrlacak ortak politikalar devletlerin
tercihlerine braklmaktadr.7
ki vitesli Avrupada ise; Birlik yesi lkeler ekonomik durumlar ve
gelimilik esasna gre snflandrlmakta, ye lkelerin benzer geliim dzeylerine
gre snflandrlmalar ibirlii alannda ortaya kan farkllklarn engelleyici olma
risklerini ortadan kaldrmaktadr.8
Derecelendirilmi entegrasyonda ama; Topluluk temel politikalarna zarar
vermeden bunlarn korunmalarn salamaktr. Birlik kurallarnn devlet gruplar
dikkate alnarak derecelendirilmesi ve farkl younluk dzeylerinde hayata
geirilmesi entegrasyon iin gereklidir.
Deiebilir geometri anlaynda ama; zellikle enerji, endstri ve teknoloji
politikalarnda Topluluun artan siyasi sorumluluklar edinebilmesidir.
Ortak merkezli daireler anlayna gre; Topluluk i birliinin merkezi
konumundadr. Bunun iin en gzel rnekler Avrupa Para Birlii oluumu ve ye
olmayan devletlerle ilikilerdir. 9
6 a.g.e, s.39. 7 S.Rdvan Karluk, Avrupa Birlii ve Trkiye, Beta, stanbul, 2002, s.35. 8 a.g.e., s.36. 9Sanem Baykal, Avrupa Birliinin Gelecei:Meruiyet Sorunu, Anayasalama Sreci ve Btnlemenin Nihai Hedefi zerine, Uluslararas likiler, Cilt 1,Say:1,2004.s.130.
6
Avrupa entegrasyon teorileri deerlendirildiinde, hibirinin tek bana
belirleyici olmad grlmektedir. Deiik modeller; farkl entegrasyon modelleri
ile aklanmaktadr. Federal teori bunlarn en kapsaycs ve en son eklini almas
dnlen halidir.
1.2. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU NCESNDE AVRUPADA
SYASAL DURUM
1.2.1 Birinci Dnya Sava ncesi Dnemde Avrupadaki Siyasal Durum
Ekonomik ve askeri g merkezlerinin eitliliine bal olarak, Avrupada
her zaman bir siyasal blnmlk grlmtr. Avrupadaki bu siyasal oulculuk
ya da eitlilik, sz konusu blgenin corafi koullarnn da bir sonucu olmutur.10
Ancak buna karlk, Avrupann birletirilmesi ve ktasal tek bir devlet
olmas dncesi, tarihin zamanlarnda var olmu ve gelierek gnmze kadar
gelmitir. Bu dncenin kkeni Eski Yunana kadar uzanmaktadr.11
Orta ada Avrupa iin birletirici etki Hristiyanlk dini ve bunun temsilcisi
olan Papalk olmakla birlikte, o dnemin siyasal niteleri olan dkalklar, prenslikler
ve kale-kentler btnyle papalarn denetiminde deildi. Ancak, tm yerel
yneticiler Papann temsilcisi ve Avrupada Manga Civitas Christiana (Byk
Hristiyan Vatanda) olarak kabul ediliyordu.
Orta ada Avrupadaki siyasal ynetim birimlerinin i ve d tehditlere kar
korunmalar amacyla oluturulan askeri rgtlenmeler; daha sonra Kilisenin bu
ynetim birimleri zerindeki etkisinin zayflamas ile birlikte, yerini yava yava
modern devlet sistemine hazrlayacaktr.12
10brahim S.Canbolat, Uluslarst Sistem Avrupa Birlii, Alfa, stanbul, 1998, s.41. 11Enis Cokun, Btnleme Srecinde Avrupa Birlii ve Trkiye, Beta,stanbul,2001, s.15. 12Mehmet Gen, Avrupa rgtlenmesindeki Evreler, Uluda niv.ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt:X, Say,1-2,Nisan-Kasm 1989, s.90.
7
15. yzyl Avrupas iin byk bir tehdit olarak grlen Osmanl Devletine
kar Bohemya Kral Podebrad ile Papa II. Pius birleme ars yapm ve Kral
Podebrad stanbulun geri alnmas iin bir Konfederasyon oluturulmasn
nermitir. 13
1618-1648 yllar arasnda yaanan Otuz Yl Savalar, Fransz Devrimi
ncesinde Avrupay etkileyen nemli bir gelime olmutur. Westphalia Antlamas
ile Avrupada savaanlar arasnda ilk kez bir konferans dzenlenmitir. Bu Antlama
ile Avrupa devletlerinin snrlar belirlenmitir. Westphalia Antlamas, Avrupa
tarihinde egemen devlet esasna dayal ktasal diplomatik dzen kuran ilk baarl
giriimi oluturmutur.14
18. yzylda, ok sayda yazar, dnr ve politikac Avrupada Birlik
projeleri retmilerdir. Avrupann eitli kentlerinde, Avrupada birlik iin ok
sayda irili ufakl toplantlar yaplmtr. Bunlarn en nlleri; 1848de Brkselde,
1849ta Pariste, 1850de Frankfurtta, 1851de Londrada yaplmtr. Avrupa
Birleik Devletleri Konferanslar ad altnda yaplan bu toplantlarda Avrupada
birlik iin almalar yapl, planlar tartlmtr.15
19. yzylda, Avrupa Birlii dncesinde en etkili isim Victor Hugo
olmutur. Victor Hugo, Avrupa Parlamentosu, Alman Dietinin, Fransz Yasama
Meclisinin ve ngiliz Parlamentosunun yerini alacak ve ulusal oylarn sz konusu
olduu bir yasama organ oluturulacaktr. ngrsnde bulunmutur.16
20. yzyla kadar Avrupada Birlik dncesi fikri uygulamaya
geirilememitir. Buna karlk, 1861de talya, 1871de Almanya bir araya gelerek
birliklerini salamlardr.
1870-1914 dneminde Avrupa devletleri kendi ilerine kapanmtr. 17
13Dedeolu, a.g.e, s.26. 14brahim S.Canbolat, Avrupa Birlii: Uluslarst Bir Sistemin Tarihsel, Teorik, Kurumsal ve Jeopolitik Analizi ve Genileme Srecinde Trkiye ile likiler, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002,s.63 15 Haydar akmak, Avrupa Birlii Trkiye likileri, Platin Yaynlar, Ankara, 2005,s.15. 16Cokun, a.g.e,s.20. 17 Karluk, a.g.e, s.2.
8
1.2.2. Birinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal
Durum
Avrupa btnlemesini hazrlayan koular incelendiinde, Avrupadaki
btnleme abalarnn; savalarn, atmalarn ve ekonomik krizlerin sonrasnda
hz kazand grlmektedir.18
Avrupada iki sava arasndaki dnem; glenme yar, bunalmlar ve
ekonomik kriz kavramlar ile nitelendirilebilir. Bu dnemde, toprak dzenine ilikin
deiiklikler meydana gelmi, Almanyann stratejik ve ekonomik neme haiz
kayplar olmutu.19
Fransa; nce Belika, Polonya ve daha sonra baz orta ve dou Avrupa
lkeleri ile Almanyann olas bir saldrsna kar antlamalar imzalad.20
1919 sonrasnda Avrupa devletleri abucak bozulabilir bir yap zerinde
bulunuyorlard. Avrupada ekonomik byme durmu, retim endstrisi ve tarm
retimi gerilemiti.
Birinci Dnya Sava sonrasnda Avrupada Almanyaya kar ittifak
politikas yrtlm, Almanyada uzlac politika izlememitir.
Birinci Dnya Savann hemen ardndan BRLEK AVRUPA fikri,
siyasiler tarafndan dile getirilmeye balanmtr. Bunun nde gelen rnekleri
unlardr:
- Avusturya Kontu ve Pan-Avrupa Hareketinin Lideri Caudenhove- Kalergi.
- Fransa Dileri Bakan Anistide Briand (1925 - 32).
- Alman Dileri Bakan Gustav Streseman (1923-29).
1923 ylnda Pan-Avrupa hareketi ile btnleme giriimleri tekrar
balamtr. Kont Richard Coudenhove-Kalergi (1894-1972) Pan-Avrupa isimli
kitab yaynlam ve Avrupada bir birliin olumas iin projeler nermitir. Pan
Avrupa rgtlenmesi, 1932de Fransa Babakan Briandn lmesiyle kapanmtr.
18Beril Dedeolu, Avrupa Birliinin Btnleme Sreci I, Tarihsel Birikimler, Dnden Bugne Avrupa Birlii, Boyut Kitaplar, stanbul, 2001,s.41. 19Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.53. 20Fahir Armaolu,20.Yzyl Siyasi Tarihi, Trkiye s Bankas Kltr Yay., Ankara, 1983,s.154.
9
1930lu yllarn sonunda Avrupa tekrar gergin bir dneme girmitir. Her ne
kadar ngiltere, Almanya ile Fransa arasnda uzlatrc bir rol oynamaya alsa da;
Hitlerin iktidara gelmesinden sonra kendisinin de olaylarn iine ekilmemesini
arzulamtr.
ki sava arasnda 1922de Mussolininin, 1933de de Hitlerin iktidar olmas
Avrupada birlik fikrinin askya alnmasna neden olmutur.21
1.2.3. kinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal
Durum
1940 ylnda Fransz Jean Monnet ve ngiliz Toynbee, Fransa ile ngilterenin
egemenliklerini birletirmelerini, savunma ve ekonomilerini ortak yrtmelerini ve
Avrupa vatandaln tesis etmelerini teklif etmilerdir.
talyan Federalist Altiero Spinelli; 1941 ylnda Ventonete Manifestosu adyla
bir Federal Avrupa tasla yaynlamtr.
Ardndan, talyan Federalistlerin Cenevrede yaptklar toplantlar ve
srdrdkleri dier faaliyetler; 1944 ylnda Avrupa Direni Hareketleri Taslak
Deklarasyonunu ortaya karmtr. Bu deklarasyon, bir supranational (ulus-st)
hkmeti, tek bir federal ordusu ve bir sper federal mahkemesi olan sava sonras
bir Federal Avrupa Birliinin kurulmasn nermekteydi.
kinci Dnya Sava sonras, Avrupaclk hareketi zel bir ivme kazanmtr.
Avrupaclk tartmas bu defa geni bir kamuoyu desteini arkasna almaya
balamtr. Souk sava sonras Avrupadaki yaygn anlay; Avrupada kurulacak
lkeler st federal bir yap ya da federal bir hkmet ile Avrupa lkeleri arasnda
ok teden beri devam ede gelen savalara ve dmanla bir son verecei
dncesiydi. Ancak tartmalarn yn daha ok belirsiz bir havada idi.22
Hollanda, ngiltere, Belika, talya, Lksemburg, svire ve Fransadaki
federal hareket temsilcileri, Aralk 1946 tarihinde Avrupa Federalistleri Birlii
21akmak, a.g.e.,s.17. 22a.g.e., s.17-18.
10
(UEF)ni oluturdular. UEFnin amac bir Federal Avrupa kampanyas yrtmekti.
Ayrca Eyll 1946da ise Uluslararas Avrupa Sorunlar alma Komitesi
kuruldu. Komiteyi, Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda ve Norveten
gelen parlamenterler oluturdu. Komite bir rapor yaynlayarak ekonomik iyilemeyi
hzlandracak ve Sovyet Komnizmine kar kalkan olacak ekilde iki amaca hizmet
eden "Gevek Bir Konfederal Avrupa Birliinin" kurulmasn nerdi.
Belki bunun da etkisiyle dnemin ngiltere Babakan, Winston Churchill,
Eyll 1946 tarihinde Zrihte yapt mehur konumasnda Bir eit Avrupa
Birleik Devleti nerisini yapmtr. yle ki, bu tarihten itibaren Avrupa
entegrasyonu srecinde bu neri srekli olarak temel bir referans olarak
gsterilmektedir.23
Avrupaclk hareketleri artarak devam etti. Birleik Avrupa iin federalist ve
fonksiyonalist birok rgt ortaya kt. Bunlar;
- Avrupa Federalistler Birlii
- Churchill Birleik Avrupa Hareketi,
- Birleik Avrupa iin Fransz Konseyi,
- Sosyalist Avrupa Birleik Devletleri,
- Avrupa Ekonomik birlii Ligi,
- Hristiyan Demokrat Hareket (Les Nouvelles Equipes Internationates). Daha
sonra bu rgtler 1947de birleerek Avrupa Birlii Hareketi Uluslararas
Komitesini kurmulardr.24
Bu oluumlar ortak olarak, 7-11 Mays 1948 ylnda Hollandann Lahey
ehrinde Avrupa Kongresini topladlar. Bu kongreye 800 delege katld.
23Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.67. 24Veysel Bozkurt, Avrupa Birlii ve Trkiye, Uluda niversitesi Glendirem Vakf Yaynlar, Yayn No:177. Bursa, 2001, s.56.
11
Kongreye katlanlar;
- Avrupa lkelerinin siyasi ve ekonomik btnlemelerine ynelik hazrlklar
yapmakla grevli bir Avrupa Danma Meclisi ve Avrupa zel Konseyinin
oluturulmasn,
- nsan haklar artnn kabul edilmesini ve bunun iin bir Adalet Divan
kurulmasn nerdiler.25
Sonu bildirgesindeki nerileri uygulamak zere hemen ardndan, Ekim 1948
tarihinde bu Avrupa Kongresi dorultusunda 4 devlet bakannn bakanlnda bir
yrtme komitesi oluturuldu.
Komite almalarnda; Fransz, talyan ve Belika Bakanlar bir ulus-st
Avrupa organizasyonu isterken, ngilizler bir hkmetler aras oluumu istemitir.
Sonuta, ngilizlerin nerisine yakn olan bir Avrupa Konseyi Mart 1949da
kuruldu. Avrupa Konseyi, federal bir yap olmayp, hkmetlerin gnll ibirliine
dayanan bir oluumdur.
Avrupa Konseyi, Avrupal devletlerin istedikleri sonucu vermemi, istenildii
gibi bir birlik iin gerekli artlarn salanabilmesinde yetersiz kalmtr.26
25 Devlet Planlama Tekilat , Avrupa Birlii Kronolojisi 1946-2002, Douum Matbaaclk, Ankara, 2002, s.4. 26 Taner Berksoy-A.Kadir Ik, Avrupa Birlii zerine Yazlar, SPK Yaynlar No 177,Ankara, 2006,s.17.
12
KNC BLM
2. AVRUPA BRLNE GDEN SRETEK TOPLULUKLAR VE
KURUCU ANTLAMALARIN TARHSEL GELM
2.1. AVRUPA KMR ve ELK TOPLULUU (AKT)
Bugn Avrupa Birlii olarak bilinen yapy oluturan ve Topluluktan ilki
olan Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmas ynndeki ilk giriim, 9
Mays 1950 tarihinde Fransz Dileri Bakan Robert Schumandan gelmitir.
Avrupa lkelerine yaplan arda, sava sanayinin ana maddeleri olan kmr
ve eliin retim ve kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluunda
ynetilmesi teklif edilmitir.27
Schuman Plan esas alnarak yaplan grmeler sonucunda, Topluluk;
Federal Almanya, talya, Lksemburg, Hollanda, Belika ve Fransa arasnda 18
Nisan 1951 tarihinde Pariste bir antlama imzalanmtr.28
1951 tarihli Paris Antlamas ile kurulan AKTnin asl amac; Avrupadaki
gler ve bunlar arasndaki ihtilaflar ve Fransa ile Almanya arasndaki
anlamazlklar zmek, bunlarn sahip olduklar kmr ve elik gibi stratejik
endstri alanlarn ortak kontrol altna almak ve sava olasln ortadan
kaldrmaktr. Ekonomik entegrasyon, siyasi entegrasyona giden yolda en nemli
basamak olduu dnldnde; AKTyi oluturan asl nedenin siyasi olduu
sonucunu karmak olasdr. 29
27Babakanlk D Ticaret Mstearl, Avrupa Birlii Genel Mdrl, Avrupa Birlii ve Trkiye,Douum Matbaaclk, Ankara, 1999, s.10. 28 Berksoy-Ik, a.g.e., s.17. 29Enver Bozkurt-Mahmut zcan-Arif Kkta,Avrupa Birlii Hukuku, Asil Yaynlar, Ankara, 2004.,s.15.
13
AKT kurulduunda be organa sahipti Bunlar; Yksek Otorite, Bakanlar
Konseyi, Danma Komitesi, Ortak Meclis ve Adalet Divandr. Gnmzde
AKTnin sadece Danma Meclisi bulunmaktadr.30
ngiltere bu antlamay imzalamaya davet edildii halde katlmad. Bunun
iin u sebepler ileri srlmektedir.
-ngiltere, kinci Dnya Savandan Fransa ve Almanyann aksine
glenerek kt. Bu ise, ngiltere hkmeti ve halknn milli gururunu daha da
artrd.
-ngilterede Churchillin erevesini izdii d politika hakimdi. Buna gre;
ngilterenin d politikas, i ie gemi 3 halkadan oluuyordu.
* ABD ile olan yakn ilikiler,
* Bamsz Devletler Topluluunun glendirilmesi.
* Avrupa ile etkin ilikiler.
Churchillin kendi ifadesine gre "ngiltere Avrupa ile beraberdir, ancak
Avrupann iinde deildir". Dolaysyla bu anlay, ngilterenin, Avrupada byle
bir antlamay imzalamasna engel tekil ediyordu.31
AKTnin sahip olduu ulus-st yaps ve hukuki yaptrm yetkileri, ona
esiz bir zellik kazandryordu. AKTnin en nemli hedefi, ye lkeler arasnda
kmr ve elikte ortak bir pazar oluturmak, etkili gmrk tarifelerini kaldrmak,
miktar kstlamalarn kaldrmak, karlkl kontrolleri yapmak ve ifte
fiyatlandrmay ortadan kaldrmakt. Bu ise ye lkelerin sanayi politikalarnn
harmonizasyonu ve koordinasyonunu gerektiriyordu.32
Robert Schuman, AKTnin kurulmasn, Avrupada bar gerekletirecek
olan bir Avrupa Federasyonunun kurulmasnda ilk somut adm olarak nitelemitir.
30Karluk, a.g.e, s.8. 31 Canbolat, Uluslarst Sistem Avrupa Birlii, s.67. 32Mustafa Fine, Avrupa Birliinin Douu ve Geliimi, Avrupa Birlii Ortak Politikalar ve Trkiye, Der:Muhsin Kar ve Harun Arkan, Beta, stanbul, 2003, s.59.
14
Schuman, AKT ile i birliini deil, birlikte ynetmeyi teklif
etmitir.33
Topluluun kurulmasnda, birok nemli faktr rol oynamtr. Ancak
bunlarn belli ballarn, siyasi ve ekonomik faktrler eklinde ikiye ayrmak
mmkndr.
2.1.1.Siyasi Faktrler
Ykc kinci Dnya Sava, Dnyada ve zellikle Avrupada nemli bir
gereklii dourmutur.
Dnyada, 1944 ylnda Birlemi Milletler kurulmutur. Avrupada ise 1949
ylnda Avrupa Konseyi kurulmutur. Ayn tarihte NATO kurulmutur.
Demir Perde ve Souk Savan ortaya kmas; dou ve bat arasnda
kamplamalarn netlemesine neden olmutur.
ABD, Avrupann kalknmas iin Marshall yardm gibi yardmlar yapmtr.
ABD, Avrupann; ekonomik ynden kalknmasn salayacak ve Sovyetlere kar
gvenlii artracak derin bir ibirlii iine girmesini istemitir.
Fransa-Almanya ekseninde bar temin etmek, Avrupada teden beri kavgal
olan ve byk sonulara nclk eden Almanya ve Fransann bir eksende
dengelenmesi ve uyumlu hale gelmesi ncelik arz eden bir problem olarak ortaya
kmtr.34
2.1.2. Ekonomik Faktrler
Avrupada ekonomik geliimin salamas iin 1948 ylnda OEEC (Avrupa
Ekonomik birlii rgt) kurulmutur. Hkmetler aras ibirliini ngren bu
kurulu, beklentileri ve byk projeleri gerekletirecek yapda deildi. Avrupada
ortaya kan problem, beklenti ve gereksinimleri karlamaktan uzak olmutur.
33 V.Bozkurt, a.g.e, s.63. 34 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e. s.36.
15
Paris Antlamas sonunda oluan AKT, baz ekonomik alanlarla snrl
kalm olsa da; Antlamay imzalayan ye lkelerin ksmen de olsa
bamszlklarndan vazgeerek uluslar st bir otoritenin ynetimi ve denetimini
kabul etmeleri ynnden ileriki yllarda Avrupa Birliine doru atlm nemli bir
adm olmutur. ye devletler, egemenlik anlaylarn rahatsz etmeyecek ekilde
kk bir alanda baarl bir btnleme rnei ortaya koymular, bu durumla
sonraki yllarda daha geni birlemelerin gereklemesi amalanmtr.
AKTnin baarl olmasndan sonra, Avrupa Savunmas kapsamnda
balatlan Avrupa Savunma Topluluu kurulmasna ilikin Fransz Parlamentosunun
ret karar; bir dnem Avrupada btnleme konusunda hayal krkl yaratmtr.35
2.2. ROMA ANTLAMASI
AKTnin kurulmasndan sonra AKTye taraf olan lkeler; ekonomik
btnlemeyi gerekletirmeden siyasi btnleme abalarnn baarszla
urayacan anlamlar ve bu dorultuda ekonomik btnleme abalar younluk
kazanmtr.36
1955 ylnda Messinada toplanan AKTye ye alt lkenin Dileri
Bakanlar, kendi aralarnda bakanln Belika Dileri Bakan Paul Henry
Spaakn yapt bir komiteyi kurarak; Avrupa inasnda yeni admlarn atlmas iin
almalar yaplmasn kararlatrdlar.
AKTnin Danma Komitesi; 1956 ylnda Spaak Raporu diye bilinen
stratejisini aklad. Spaak Raporu, iki alanda daha entegrasyona gidilmesini nerdi.
1) Nkleer Enerji retimi.
2) Ortak bir pazarn oluturulmas.37
Hazrlanan rapor, bu lkeler tarafndan olumlu olarak karland. Bunun
sonucunda AKTye ye alt lke 25 Mart 1957 tarihinde talyann bakenti
Romada bir araya gelerek, Roma Antlamasn imzaladlar.38
35Mehmet zcan, Avusturya Seimleri Inda Avrupa Birlii Btnlemesi Hakknda Bir Deerlendirme, Yeni Trkiye Dergisi, Say 35, Eyll-Ekim 2000), s.561. 36 Bozkurt-zcan-Gkta, a.g.e, s.17-18. 37 www.ikv.org.tr/pdf/kronoloji1.pdf
16
Bu konferansta alnan kararlar nda, 1957 yl Mart aynda Roma
Antlamalar olarak bilinen, biri Avrupa Ekonomik Topluluunu (AET), biri
Avrupa Atom Enerjisi Topluluunu (EURATOM) yaratan antlamalar
imzalanmtr. 248 madde ve protokollerden oluan Roma Antlamas
1 Ocak 1958'de yrrle girdi ve AET'ye hukuken uluslar st bir kurulu olma
nitelii kazandrd.39
2.3. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET)
AET'nin hedefi; mallarn, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolat bir
ortak pazarn kurulmas idi. Nihai hedef ise, AET'nin siyasi btnle ulamasyd.
Roma Antlamas'nn 2. maddesi AET'nin hedefini u ekilde aklar:
'Topluluun grevi, ortak pazarn kurulmas ve ye lkelerin ekonomik
politikalarnn giderek yaknlatrlmas suretiyle Topluluun btn ierisindeki
ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak gelimesini, srekli ve dengeli bir yaylmay,
yaam dzeyinin hzla ykseltilmesini ve birletirdii devletler arasnda daha sk
ilikileri gerekletirmektir.40
AETnin amac, zetle; ulam, enerji, ticaretin nndeki engellerin kaldrlp
ortak pazarn kurulmasn, ekonomik politikalarn harmonizasyonunu, Avrupa
yatrm fonunun kurulmasn, baz sosyal politikalarn (alma saatleri, fazla mesai,
cretli tatiller) harmonizasyonunu gerekletirmekti.
AET Antlamas, Paris Antlamas'na olduka benzer bir yaklam zerine
ina edilmitir.
Topluluun hedef ve grevleri ise unlardr:41
- Bir ortak Avrupa Pazarn kurmak,
- yelerin ekonomi politikalarn yaklatrmak,
38 Berksoy-Ik,a.g.e, s.17. 39 http://www.ikv.org.tr/sozluk2.php?ID=1260 40http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=0&pId=3&fId=12&prnId=2&hnd=1&docId=334&ord=1&fop=0 41 http://www.foreigntrade.gov.tr/ab/AB%20Sayfasi/tarhsel.htm
17
- yeler arasndaki ilikilerin ve yaam dzeylerinin dengeli ve devaml
gelimesini salamak,
- Ekonomik ve parasal birlik oluturmak,
- Birlik vatandal kavramn oluturmak,
- Hukuk ve i ileri alannda daha sk ibirliini gerekletirmek,
- nsan haklarn topluluk hukukunun genel ilkesi olarak kabul etmek.
Topluluun Faaliyetleri:
Hedeflere ulaabilmek zere;
- ye lkeler arasndaki ticarette vergi ve resimlerden arnmak;
- Miktar kstlamalarn kaldrmak;
- Bir ortak gmrk tarifesi (OGT) tesis etmek;
- retim faktrlerinin serbest dolamn salamak.
- Tarm, balklk, ulatrma, evre alanlarnda ortak politika belirlemek,
- Ortak pazarda rekabet ortam yaratmak,
- Ulusal mevzuatlarn uyumunu salamak,
- Bir Avrupa Yatrm Bankas kurmak,
- ye lkelerin ekonomi politikalarnda sk koordinasyonu salamak
amalanmtr.
2.3.1.Avrupa Ekonomik Topluluunun Deerlendirmesi
AET Antlamas'nda ekonomik amalarn alt izilirken, politik hedefler;
ulusalc engellere taklmamak kaygsyla olsa gerek, st kapal geitirilmeye
allmtr. Ancak buna ramen yine de, federalistlerin topyas, birlik fikrinden
sz etmeden de durulamamtr. Antlama'nn Dibacesi'nde; tm taraflar "Avrupa
halklar arasnda her zamankinden daha yakn bir birlik oluturmann temellerini ina
etmek" kararln da kabul etmilerdir. Gerekte ise bu hedef, bu Antlamay
hazrlayanlar iin; sadece byle bir atfla geitirilemeyecek kadar nemlidir.
18
Bu konuyu, P. Henry Spaak daha sonra ok ak bir biimde dile getirir.
Spaak'a gre, "Roma Antlamasn hazrlayanlar bunu esas olarak ekonomik belge
olarak dnmediler. Onlar iin, bu politik birlik yolunda sadece bir aama idi".
Onlar byle bir antlamann yaplmas ve yrrle konulmas ile, ekonomik
entegrasyonun yaylma iletkisi (spill-over effect) sayesinde, nihayetinde politik
birlie ulalacan dnmekteydiler.42
Fakat, tm bu abalar balangcndan beri yakn bir ilgiyle takip eden dier
Avrupa lkeleri ise aslnda olduka kayglydlar. zellikle de, bylesi bir
organizasyona hi katlmay dnmeyen baz lkeler AET'nin kendi konumlarna
olas etkileri konusunda pek de rahat deillerdi. Dou bir kenara, Bat Avrupa;
aslnda ta AKT'nin kurulmas ile birlikte kendi iinde de ayrmaya balamt.
1951'de Paris Antlamas'nn imzalanmasyla da resmen Altlar ve dierleri olmak
zere ikiye paralanmt. Fakat, AKT Antlamas ile oluturulan 1951'deki
organizasyon; daha nce de ifade edildii zere hem ok snrl bir alan iermekte,
hem de biraz fazla ie dnk bir yap arz etmekteydi. Oysaki 1957 Roma
Antlamalar; sadece entegrasyonun ieriini deitirmekle kalmyor, alann ve
boyutlarn da geniletiyordu. En bata da gmrk birlii oluturmakla, ortak gmrk
ve ticaret politikas takip etmeye ynelmek; pratikte Altlar ile dierleri arasnda ak
bir ayrmclk yapmay da kanlmaz olarak gndeme getirmiti.
zellikle bu konudan Altlar dnda kalan dier OEEC lkeleri rahatsz
olmular ve daha Roma Antlamalar henz imzalanmadan da bu konuyu ele almak
zere 1956 ylnda OEEC bnyesinde bir alma Grubu oluturmulard. Bu Grubu
oluturmann amac da; kurulmas dnlen, o dnemin tabiri ile Mterek Pazar'n
(Common Market) muhtemel etkilerini aratrmak ve Altlarla dierleri arasnda
ilerlik kazanabilecek bir ibirlii forml bulmakt.
Bu balamda, ne Altlara katlan, ne de serbest kalmaya niyetli olmayan
ngiliz Hkmeti; ba eken giriimlerde bulunmaya balamt. Neticede de
ngiltere, Londrada Altlar da dahil olmak zere tm OEEC lkelerini iine alacak
bir Avrupa Serbest Blgesi (Eurapean Free Trade Area-EFTA) kurulmas teklifinde
bulundu. Fakat ngilizlerin bu giriimleri iin banda baarszla mahkum bir 42aban H. al, Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Kimlik Aray, Politik Aktrler ve Deiim, Nobel Yaynlar, Ankara, 2006, s.45.
19
teebbs olarak grnyordu. nk, teklifi yapanlarn bu hareketlerinde hi de
samimi olmadklar ve bu teklifin de zaten Altlarn giriimlerini baltalamak amacna
ynelik olduu iin bandan beri bilinen bir hakikatti. Samimiyetin yannda,
projenin iinin de bo olduu akt, ngilizlerin teklif ettikleri ey; uluslar st tm
zelliklerinden syrlm, kurumsal ve ilevsel ynleri bertaraf edilmi AET
Antlamas'nn ok kt bir kopyesi idi aslnda. Eer OEEC yesi lkeler bu teklife
itibar edip de EFTA'y kurmu olsalard byle bir rgtn olabileceinin en iyisi,
herhalde Avrupa Konseyi benzeri bir rgt olurdu.43
Bu yzden de bu teklife ilk kar kanlar; o dnemlerde en ateli entegrasyon
savunucusu lkelerden Fransa, talya ve Almanya'da da etkili bir evre oluturan
Federalist Pan-Avrupaclar oldu. Elbette Fransa'nn entegrasyon yolunda ngiltere'ye
liderlii kaptrmama gibi bir kaygyla hareket ettii iddia edilebilirdi. Fakat o
dnemlerde, etkili pek ok evrede; Londra'nn ii sulandrmaktan baka bir ama
tamad kanaati hakimdi. te yandan, sadece Altlarn iinde yer alan lkeler
deil, AET'nin dnda kalan dier lkeler de EFTA teklifine, kendilerine hi
sorulmad ve sadece ngiliz karlarna uygun grnd iin ok da scak
bakmadlar.
Sonuta da OEEC erevesinde yaplan grmelere Aralk 1958 ylnda son
verilmek zorunda kalnd. Bu arada da Altlar hi duraksamadan yollarna devam
etmi ve 1957'de Roma Antlamalarn imzalamlard. Antlamalar 1958'de
yrrle girdi. AET'nin 1 Ocak 1959 ylnda ilk defa olmak zere gmrk indi-
rimlerine balamas EFTAya son darbeyi vurdu.
Bu tarihten sonra ise, Marshall Yardm'ndan bu yana birlikte olan OEEC
lkeleri arasnda; bir tarafta "Altlar", dier tarafta da ngiltere'nin ban ektii
"dardaki yediler" adyla kesin bir ikilik domu oldu. AET karsndaki ikinci grup
da daha fazla dayanamayp kendi aralarnda gmrk indirimleri uygulamay
amaladklar bir rgt, (EFTA) ayn yln Kasm aynda Stockholm'de kurdular. 44
43 a.g.e. s.46-47. 44 a.g.e. s.48.
20
2.4. AVRUPA ATOM ENERJS TOPLULUU (EURATOM)
Paris Antlamasn imzalayan alt lke arasnda, Avrupa Kmr ve elik
Topluluu ile snrl bir alanda balatlan btnleme abalarn eitli alanlara
yaygnlatrma giriimleri kapsamnda, dier bir giriim de Avrupa Atom Enerjisi
Topluluunu kurma giriimi olmutur. Topluluk, atom enerjisinin bar amalar
iin kullanlmasn amalamtr.
Messinada, 1-2 Haziran 1955 tarihlerinde dzenlenen konferansta Avrupa
Ekonomik Topluluunun yan sra, kurulmas kararlatrlan ikinci topluluk olan
EURATOMun kuruluu; uzun sre grmeler ve teknik almalardan sonra 25
Mart 1957 tarihinde bu kez Romada imzalanan Antlama ile salanmtr.
EURATOMun amac, atom enerjisinin barl amalar ile kullanmn gelitirmek
olarak belirlenmitir. Antlamann 1 nci maddesi erevesinde EURATOMun temel
hedefi, nkleer endstrinin sratle kurulmas ve gelimesi iin gerekli artlarn
gerekletirilmesi yolu ile ye lkelerin hayat seviyelerinin ykseltilmesi ve dier
lkeler ile ilikilerin gelitirilmesi olarak zetlenmektedir.45
2.4.1. Avrupa Ekonomik Topluluu ve Euratomun Ortak Deerlendirilmesi
AET ve EURATOMun kurumsal yaps, AKTye benzemekle birlikte tek
bir nemli fark getirmitir. AKTdeki Yksek Otorite yerine Komisyon
kurulmutur. Bu komisyon, bugnk komisyonun zn tekil etmektedir.
Paris Antlamas ile iki Roma Antlamas, Avrupa Ekonomik Topluluklar
(AET)nin kurucu antlamalardr. Bu antlamalar bugn bile genel olarak geerlidir
ve etkindirler.
Avrupa Federalistleri; AKT, AET ve EURATOM kurumlarnn ulus-st
yaplarndan etkilenerek daha ileri ve kapsaml bir entegrasyon iin cesaretlendiler.
Bu antlamalara; anayasal yapnn gelitirilmesi, metinlerin basitletirilmesi,
akla kavuturulmas, geniletilmesi, demokratikletirilmesi, glendirilmesi
amacyla sre ierisinde dzenlemeler ve ilaveler yaplmtr.
45 Treaty Establishing the European Atomic Energy Community.
21
2.5. BRKSEL (FZYON) ANTLAMASI
8 Nisan 1965 tarihinde Brkselde AET kurumlarnn birletirilmesine
ilikin bir antlama imzalanmtr. Bu antlama sonucunda, AKT, AET ve
EURATOM birletirilerek halihazrda kullanlan tek bir AET Konseyi, AET
Komisyonu ve AET Parlamentosu ihdas edilmitir.
Bu antlama ile ayrca, Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER-I,
COREPER-II) kurulmutur. Bu kurum, AET Konseyinin almalarna son eklinin
verilmesi grevini srdrmektedir.46
2.6. AVRUPA TEK PAZARI SRECNDEK AVRUPA TEK SENED
Avrupa Tek Pazarnn oluum seyri ile ilgili hukuki anlama, belge ve
raporlar srasyla;
- Roma Anlamas (25 Mart 1957, imzalanmas)
- Beyaz Kitap (28-29 Haziran 1985, onaylanmas)
- Avrupa Tek Senedi (1 Temmuz 1987, yrrle girmesi)
- Cecchini Raporu (1988de yaynland)
- Avrupa Komisyonu Raporu (1997de yaynland) dur.47
Tezde, Avrupa Tek Senedi bu geliim seyri ierisinde detayl olarak
incelenmitir.
ABnin gemideki en byk sorunu; milli pazarlarnn blnml ve bu
durumun maliyetlere olan arttrc etkisidir. Avrupada bir i pazarn yaratlmas,
Avrupa Topluluklarn kuran Roma Antlamasnn 2nci maddesinde (sayfa 17de)
belirtilmesine ramen, amaca hemen ulaamamtr.48
Avrupa Topluluklar, 1 Temmuz 1968de Roma Antlamasnda nceden
ngrlen takvimden 18 ay nce gmrk vergilerini ye lkeleri arasnda kaldrm,
nc lkelere kar da ortak gmrk tarifesini (OGT) uygulamaya koymutur.49
Balangta belirlenen programdan daha hzl ilerleme salanrken, 1970li
yllarda Avrupa Topluluklarnn ekonomilerinde belirgin yavalamalar olmutur.
46 Cokun, a.g.e, s.62. 47 Dura-Atk a.g.e. s.46 48 Karluk a.g.e., s.43. 49 Devlet Planlama Tekilat Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, Avrupa Kronolojisi (1946-2002), Ankara, 2002, s.32.
22
1973 ylndaki petrol krizi, skntl Avrupa Topluluklar ekonomisinin daha da
geriye gitmesine ve ye lkelerin birbirlerinden yaptklar ithalatlarn; endstrilerini
korumak amacyla nleme yoluna gitmeleri, kurduklar gmrk birliini olumsuz
etkilemitir.
Dier taraftan, sadece ABDnin rekabeti ile kar karya kalan Topluluk;
1970lerden sonra Japonya ile de rekabet etmek zorunda kalmtr.
Avrupa Topluluklarnda verimliliin artmamas, hzla gelien ve katma
deeri yksek olan elektronik donanm ve iletiim gibi sektrlerde pazar payn
koruyamamas, ABD ve Japonyaya gre eitli lkelerden olumasnn dezavantaj
da eklendiinde; 1980li yllara gelindiinde Avrupa Topluluklar ekonomik olarak
rakiplerinin gerisinde kalmtr. Avrupa Topluluklar, ayn zamanda da kendi i
pazarlarn ABD ve Japonyaya kar koruyamamtr.
Bu durumda yaplacak ncelikli ve etkili bir karar; blnm 12 ye lkenin
piyasalarn btnletirmek suretiyle Topluluk ekonomisine hz kazandrmak
olacaktr. Avrupa Tek Pazar gerekletirildii takdirde; 12 ye lkenin 320 milyon
nfusu iin byk lekte retim yaplacak, ayn zamanda rekabet asndan
Topluluk i pazarna sahip kacaktr.
Avrupa Topluluklarnn ekonomik skntlarn gidermede yetersiz kalan
Roma Antlamasnn gnn art ve ihtiyalarn karlayacak ekilde
uyumlandrlmas ve uygulanmas zorunluluu ortaya km, bu durum ise Avrupa
Tek Pazarnn ana amacn oluturmutur. Bu kapsamda, hukuki bir belge olan
Avrupa Tek Senedi (ATS) ile ilgili faaliyetler; zmn bir aamas olarak takip
eden aamada aklanacaktr.50
1981den itibaren Almanya ve talya Genscher/Colombo nsiyatifi olarak
bilinen Avrupa Siyasi birliini canlandrmaya alrlar. Bu giriim Avrupa
Senedini gndeme getirir. Ama, Avrupa Siyasal birlii araclyla Avrupa
btnlemesinin temellendirilmesidir. Giriim olumlu sonu verince Avrupa
Topluluu yesi lkeler, Avrupa Birliine ynelik olarak 1983de Stuttgart
Deklarasyonu ile; d politika, iktisat ve para politikas, kltr, ye lkeler arasnda
ilgili Topluluk mevzuatlarnn uyumlatrlmas ve gvenlik alanlarnda daha sk
ibirlii yapacaklarn ilan ederler. 14 ubat 1984de Avrupa Parlamentosu; ABnin
50 Dura-Atik, a.g.e., s. 41-45.
23
Kurulmasna Ynelik Antlama Taslan onaylar. Spinelli nisiyatifi diye
adlandrlan bu taslak Avrupa Anayasasnn temeli olarak grlr.51
Akabinde 4 ay sonra, 7 Haziran 1984de Konsey ve ye devletlerin hkmet
temsilcileri; kiilere uygulanan snr kontrollerinin azaltlmasna ilikin bir ilke
kararn kabul ederler. Devamnda, snr kontrollerinin aamal olarak kaldrlmasna
ilikin Antlama; Saarbrckende (Almanya), Fransa ve Almanya arasnda 13
Temmuz 1984de imzalanr.52
pazarn oluturulmas gerei ilk defa 1983 Stuttgart Zirvesinde gndeme
gelmitir. pazar, bu zirvede alnan ekonomik reform programnn en nemli
unsurlarndan biri idi. Bu kararla, Avrupa Topluluklar Konseyi, Komisyondan i
pazarn 1992 yl sonuna kadar gerekletirilmesi iin somut nerilerde bulunmasn
istemitir. Komisyon, bu istek zerine; 14 Haziran 1985 tarihinde i pazarn
tamamlanmas ile ilgili olarak Komisyondan Avrupa Konseyine Beyaz Kitap
balkl raporunu Avrupa Konseyine (zirve) sundu.53
Ayn tarihte, snr kontrollerinin kaldrlmasna ilikin Schengen Antlamas;
Belika, Almanya, Fransa, Lksemburg ve Hollanda tarafndan Schengende
(Lksemburg) imzaland.
Komisyonun i pazarn oluumu ile ilgili Beyaz Kitap 28-29 Haziran
1985te Milanoda (talya) toplanan Avrupa Konseyindeki devlet ve hkmet
bakanlar zirvesinde onayland. Zirvede, bu konuda yaplacak kurumsal reform iin
Hkmetleraras Konferans toplanmas kararlatrld. 54
Beyaz Kitap olarak bilinen rapor ile; Avrupa Topluluuna ye lkeler
arasnda i snrlardan tamamen arndrlm gerek bir Topluluk i pazarnn 1992
yl sonuna kadar oluturulmas amacyla mal, hizmet, kii ve sermayenin serbest
dolam nndeki;
- Fiziki engellerin (Topluluk i snrnda kiiye uygulanan pasaport, bagaj ve
polis kontrolleri ile mallara uygulanan saysal kstlamalar; bunlarn zaman almas,
maliyetleri ykselterek rekabet gcn olumsuz etkilemesidir.),
51 Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.93-94. 52 Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, a.g.e., s.76-77. 53 Karluk, a.g.e., s.45. 54 Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, a.g.e., s. 80.
24
- Teknik engellerin (Mallarn, kiilerin, hizmetlerin, sermayenin serbest
dolamn engelleyen ye lkelerin farkl milli standartlardr.),
- Mali engellerin (ye lkelerin katma deer vergisi, zel tketim vergisi gibi
dolayl vergileme sistemleri arasndaki farkllklardan kaynaklanan engellerdir.)
kaldrlmasna ynelik 300 civarnda yasa nerisi (sonra 279a drlmtr)
hazrlanm, i pazar oluumu dorultusunda kaydedilen ilerlemeleri lmek iin de;
her bir yasa nerisinin Komisyon tarafndan Konseye sunuluu ve Konsey
tarafndan kabul edilii ile ilgili bir takvim belirlenmitir.
Avrupa Topluluklar Komisyonu, Beyaz Kitaptan sonra; 26 Mays 1986, 11
Mays 1987, 21 Mart 1988, 20 Haziran 1989 ve 28 Mart 1990 tarihlerinde olmak
zere her yl i pazarn oluum srecindeki ilerlemeleri gsteren be rapor daha
yaynlanmtr. 55
pazarn oluumu asndan en az Beyaz Kitap kadar nem tayan bir baka
belge de Avrupa Tek Senedi (ATS) dir.
2-4 Aralk 1985 tarihinde Lksembourgdaki Avrupa Konseyi Zirvesinde, on
ye devlet; Avrupa entegrasyon srecinin canlandrlmas konusunda Roma
Antlamasnda deiiklik yaplmas ve bir Avrupa Tek Senedi hazrlanmas
konusunda anlamaya vardlar.
Roma Antlamasna deiiklik getiren ATS; 17-28 ubat 1986 tarihleri
arasnda Lksemburg ve Laheyde imzaland.
29-30 Haziran 1987de Brkselde yaplan Avrupa Konseyi Zirvesinde; ATS
ile ilgili bildirimin eitli ynleri ele alndktan sonra 1 Temmuz 1987 tarihinde
Avrupa Tek Senedi yrrle girdi.
4-5 Aralk 1987de Kopenhagda yaplan Avrupa Konseyi Zirvesinde,
ATSnin uygulamaya geirilmesi kapsamnda ngrlen plann eitli alardan
incelenmesine ubat 1988de devam edilmesi ynnde karar alnmtr.
11-13 ubat 1988de Brkselde yaplan Avrupa Konseyi Zirvesinde de;
Tek Senet: Yeni Bir Avrupa Perspektifi dosyas ile ilgili konularn tamam
zerinde anlama saland.56
55 Karluk, a.g.e., s. 43-45. 56 Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, a.g.e., s.81-86.
25
Avrupa Topluluklarn kuran Roma Antlamas, genileyen Topluluun
salkl ilemesi asndan yetersiz kalmtr. Roma Antlamas, Avrupa Tek
Senedinde dzenlenen maddeler ile Topluluun ihtiyalarna uygun hale
getirilmitir.
Bu kapsamda, ATS ile birlikte aada belirtilen dzenlemeler ve
deiiklikler yaplmtr;
Avrupa Tek Pazarnn (i pazar) tamamlanmas ve ekonomik
btnleme ile ilgili dzenlemeler;
Roma Antlamasnn 236nc maddesine dayanlarak, Avrupa Tek Senedi
ile i pazarn 31 Aralk 1992ye kadar tamamlanmasnn hukuki yaps ve srkleyici
gc oluturulmutur.
Avrupa Tek Senedi; Roma Antlamasnn 8A, 8B ve 8C (ATS; madde
13,14,15) maddelerini deitirerek i pazarn tanmn yapm, pazarn kuruluu ile
ilgili prensipleri dzenlemitir.57
ATSnin 13nc maddesinde; Topluluun amacnn 31 Aralk 1992
tarihinde sona erecek dnem ierisinde Avrupa Tek Pazarnn (i pazar) aamal
olarak kuruluunu salamak olduu ifade edilmi ve Tek Pazarn; Mal ve
hizmetlerin, insan gc ve sermayenin serbest dolamna kavuturulduu i
snrlardan arndrlm bir alan olduunun tanm yaplmtr. ATSnin 14 ve
15inci maddelerinde ise; Komisyondan belirli tarihten nce bu tarihe kadar olan
gelimeler hakknda Konseye rapor sunmas istenmitir.58
Konseyde nitelikli ounlukla karar alma ilkesi kapsamnda baz
konularda yaplan deiiklikler;
Belirlenen hedeflerin gerekletirilmesi maksadyla Konsey tarafndan alnan
kararlarda oybirlii art;
- Tam yelik,
- Mali Konular,
- Kiilerin serbest dolam,
- ye lkelerde alanlarn hak ve karlar,
57 Karluk, a.g.e., s. 46. 58 Dura-Atik, a.g.e., s. 47-48.
26
konular dnda kalan alanlarda kaldrlarak nitelikli ounluk kural
getirilmitir.59
Roma Antlamasnn i pazar, sosyal politika, ekonomik ve sosyal birleme,
aratrma ve teknolojik gelime ve evre ile ilgili konularn ieren ilgili maddeleri
zerinde; ATS ile yaplan deiiklikle, artk Konseye bu konularda da nitelikli
ounlukla karar alma yolu almtr.60
Burada hedeflenen ama, genileyen Toplulukta Konsey tarafndan alnacak
kararlarda; oybirlii ynetimi yerine, kolay olmasa da nitelikli ounluk yntemini
kullanarak Topluluun karar alma srecini daha hzl bir ekilde etkinletirmektir.
Avrupa Parlamentosu ve Konsey arasnda yeni bir ibirlii srecinin
balatlmas ve Avrupa Parlamentosunun Topluluk mevzuatnn
yaratlmasndaki etkinliinin arttrlmas;
Her iki topluluk organ arasndaki ibirlii; i pazarn sorgulanmas, sosyal,
siyasal, ekonomik ve sosyal birleme, aratrma ve teknolojik gelime zerinedir.
Avrupa Parlamentosunun grev alannn geniletilmesi, yetkilerinin
arttrlmas,
Tek Senet Parlamentonun Konsey zerindeki yetkilerini artrmtr. Buna
gre, Konsey baz konularda Parlamento ile ibirlii ierinde bulunacak, baz
konularda Parlamentonun onayn alacaktr.
Konsey, iilerin serbest dolam konusunda Parlamento ile ibirlii iinde
bulunacak, tam yelik bavurularnda ise Parlamentonun mutlak ounluunun
onayn olacaktr.61
ATS ile getirilen deiiklikler kapsamsnda;
Roma Antlamasnn 237inci maddesi kapsamndaki, Topluluun
geniletilmesi ve 238inci maddesi kapsamndaki ortaklk antlamalar konularnda;
Konseye kesin karar almadan nce, Parlamentonun grn almas art
getirilmitir.62
D Politika konusunda Avrupa ibirliinin salanmas;
59 Dura-Atik, a.g.e., s. 46. 60 Karluk, a.g.e., s. 53. 61 Dura-Atik, a.g.e., s. 47. 62 Karluk, a.g.e., s. 52.
27
ATSnin Roma Antlamasna getirdii dzenlemeler kapsamnda; Topluluk
yelerinin Avrupann d politikasnn oluturulmas ve uygulanmasnda ortaklaa
hareketlerinin tevik edilmesini (md. 30/1) gndeme getirilmitir. Bunun iin
danma ve enformasyon hkmleri belirlenmitir. Bu konuda ortak ama ve ilkeler
gelitirilecektir. ye lkelerin Dileri Bakanlar ile bir Komisyon yesi; Avrupa
Siyasi birlii konusunda ylda 4 defa toplanacaktr. Konsey Bakan ve Komisyon
uygulamalardan sorumludur. Bu ortak politika; uluslararas konferans ve kurulularla
olan ilikilerde de izlenecektir.
Tek Senet, siyasi ibirlii konusunda bir Bakanlk yaratm ve Konseye liderlik
eden lkenin bunu gerekletirmesini benimsemitir. yenin talebi zerine Siyasi
Komite (gerekirse bakanlar) talebin yapld andan itibaren 48 saat iinde toplanacaktr.
Brkselde bakanla yardm edecek bir sekreterya kurulacaktr.63
Sz konusu senedin 30uncu maddesinin 4nc paragraf; Avrupa
Parlamentosunun d politika alannda Avrupa ibirliine katlmasn ngrmektedir
(Yksek akit taraftarlar Avrupa Parlamentosunun Avrupa Siyasal birliine etkin
bir biimde katlmasn salar).
Bu amala Bakanlk, Avrupa Siyasal birlii erevesinde incelenen d politika
ile ilgili konularda Avrupa Parlamentosunu dzenli olarak bilgilendirir ve Avrupa
Parlamentosunun grlerini bu almalarda gerei gibi dikkate alnmasn salar.
Avrupa Siyasal birlii erevesi iinde; Parlamentonun d politika
alannda grlerini bildirmesi ve bu grlerin Avrupa Siyasal birlii (Kurulu)
tarafndan dikkatle gzetileceinin belirtilmi olmas; Parlamentonun ulusal
parlamentolara benzeme ynnde ve onlarn stnde bir adm daha ilerlemesini
gstermektedir.64
Genel olarak zetlersek, ATS ile alt yeni alanda yeni hedeflere ulalmas
amalanmtr. Bunlar;
- Snrlarn serbest bir pazar ierisinde kaldrlarak mal, hizmet ve sermaye
gibi alanda serbest dolamn salanmas,
- Ekonomik ve sosyal btnlemenin gerekletirilmesi,
- ilerin salk ve gvenlik artlarnn iyiletirilmesi,
- evrenin korunmas, 63 Karluk, a.g.e., s. 53. 64 Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.95.
28
- Aratrma ve teknolojik gelimelerin hzlandrlmas,
- Ekonomik ve parasal birliin salanmasdr.
ATSnin getirdii uygulamalar kapsamnda ye lkelerin snrlarn
birbirlerine amalarndan dolay balca drt yararn gereklemesi beklenmektedir.
- Tm tarife ve tarife d engellerin kaldrlmasndan doan kazanlar,
- Optimum iletme byklklerinin oluturulmas dolaysyla lek
ekonomilerine salad yararlar,
- Rekabetin artmas ile tekel karlarnn azalmasndan ortaya kan tketicilere
ilikin faydalar,
- Toplam retimi etkileyen engellerin kaldrlmas sayesinde ekonomide
meydana gelecek refah artlar.65
1988 ylnda, Paola Cecchini Tek Pazardan beklenen yukardaki yararlar
mikro ekonomik adan beklenen kazanlar olarak analiz etmitir. Paola Cecchini
ayrca;
- Topluluun haslasndaki art,
- Tketici genel fiyatlarndaki dmeyi,
- Topluluktaki toplam istihdam artn,
- Topluluun D Ticaret dengesindeki iyilemeyi,
makro ekonomik adan beklenen kazanlar olarak ATSne ait uygulamalarn
salad imkanlar ortaya koyan bir rapor hazrlamtr.
Ayrca, Avrupa Komisyonu; ileriki tarihte, Tek Pazarn onuncu yl sonunda,
1997de, elde edilen kazanlar ortaya koyan bir aratrma raporu hazrlamtr.
Aratrmada elde edilen bulgular; makroekonomik faydalar, tketicilere salanan
faydalar ve iletmelere salanan faydalar balklar altnda toplanmtr.66
Bu kapsamda, tek para birimi EUROnun uygulamaya geecei 1 Ocak 1999
tarihine kadar; Tek Pazarn ileyiini iyiletirmek iin gerekli olan ncelikli
eylemlerin ayrntlarn ieren ve 4 Haziran 1997 tarihindeki Avrupa Komisyonu
toplantsnda kabul edilen eylem plannn hazrlanmasnda67; Avrupa
Komisyonunun bu aratrma raporundan faydaland deerlendirilmektedir.
65 Karluk, a.g.e., s. 53. 66 Dura-Atik, a.g.e., s. 48-49. 67 Karluk, a.g.e., s. 54.
29
2.7. MAASTRCHT ANLAMASI (AVRUPA BRL ANTLAMASI)
AETnin drdnc kurucu antlamas, ABnin Tarihsel Geliimi (1951-
1995) konulu bu tezin son antlamas olmas ve stun teorisinin birinci
stunu kapsamnda daha nceki AKT, AET ve EURATOM ile ilgili antlamalarn
daha salam temellere oturtularak gelitirilmesi ve Topluluk mevzuatna ilave dier
yenilikler getirmesi, Avrupa Birliini Kuran Antlama olmas nedeniyle
Maastricht Anlamas daha kapsaml incelenmitir.
2.7.1. Maastricht Antlamasna Gtren Sre
Topluluu Maastricht Anlamasna gtren nemli neden vardr.
Bunlardan ilki, Avrupann btnletirilmesi kapsamnda; Avrupa
Topluluklarnn kurumsal ve siyasal bakmdan yeniden canlandrlmasna ynelik
1980lerin ortalarndan sonra balatlan giriimlerdir. Akabinde, Berlin Duvarnn
yklmasndan sonra iki Almanyann 3 Kasm 1990da birden birlemesi, merkezi ve
dou Avrupa lkelerinin Sovyet denetiminden kurtularak demokratiklemeleri,
Aralk 1991de Sovyetler Birliinin zlmesi Avrupann siyasi yapsn batan
aa etkilemitir. ye lkeler arasnda ekonomik ve siyasal btnlemeleri ieren
Avrupa Tek Senedi bylece yetersiz kalmtr. Avrupada meydana gelen bu
gelimeler karsnda, Toplulua ye devletler ileri derecede btnleme iin siyasal
basklarn artrmaya balamlardr.
kincisi, 1980lerin ortalarnda Avrupa Topluluklarnn ekonomisi istikrarl
ve nemli gelimelere sahne olduysa da; Tek Pazarn tanmlanmas iin mali ve
sosyal koordinasyona ihtiya duyulduu ye lkeler tarafndan belirtiliyordu.
Bylece, ekonomik ve mali birlik alannda Hkmetleraras Konferans
gerekletirilmesi fikri dodu.
ncs ise, ye lke vatandalarnn gelinen aamadan memnun
olmamalar, daha baarl sonular veren bir btnlemeden yana tavr koyarak
hkmetlerine kamuoyu basks yaratmalardr.68
68 Bozkurt- zcan-Kkta, a.g.e. s.25-26.
30
2.7.2. Maastricht Anlamasnn Oluumu
Maastricht Anlamasn oluturan ilkeler, 1991 yl boyunca sren topluluk
yesi lkelerin katld hkmetler aras konferanslarda belirlenmitir. Bunlardan
biri Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB), dieri siyasi birliktir. Hkmetleraras
Konferanslar, hukuki adan; ye devletlerarasnda yaplan ok tarafl mzakereler
eklinde gerekletirilmi, Avrupada btnlemenin ilerlemesi dorultusunda ulusal
karlar arasnda uzlama noktalar belirlenmeye allmtr. 1984 ylnda Altiero
Spinellinin giriimiyle Avrupa Parlamentosunda kabul edilen Avrupa Birlii
Projesi bir yana braklrsa, Avrupa Birliinin gelimesi konusunda en nemli unsur
Bakan Delorsun nderliindeki Topluluklar Komisyonu olmutur.69
10 ubat 1991 tarihinde kabul edilen ve 7 ubat 1992 tarihinde ABne ye
lkelerin Dileri ve Maliye Bakanlar tarafndan imzalanan Maastricht Antlamas,
1 Kasm 1993 tarihinde yrrle girmitir. Anlan Antlama; tek bir Avrupa
parasnn hayata geirilmesinin takvim ve koullarn saptamtr. Antlama da
ayrca, Avrupa Topluluklarnn bundan sonra da Avrupa Topluluu olarak
anlmas, ancak Antlama ile balatlan politik entegrasyon sreci vurgulanmak
istenildiinde, sz konusu kavramn Avrupa Birlii olarak ifade edilmesi
kararlatrlmtr. Avrupa Birlii Antlamas olarak da anlan Maastricht Antlamas,
drdnc kurucu antlama olarak kabul edilmektedir.70
2.7.3. Maastricht Antlamas Metninin Yaps
Antlama metni, bir ynden Roma ve Paris Antlamalarnda mevcut
hkmlerde yaplan deiiklikleri, dier yandan eklenen yeni blmleri ve hkmleri
iermektedir.
Anlama DBACEsinde;
- 1. Balk; A-F maddeleri; Bu ilk alt madde de antlamann bir tr zetini
veren genel hkmler yer almaktadr. Burada, Avrupa Birliinin; bu
antlama ile getirilen politikalar ve ibirlii trleriyle mkemmelletirilmi
69mer Bozkurt, Maastricht Antlamas ve Avrupa Btnlemesi, Amme daresi Dergisi Cilt 26, Say 1, Ankara, 1993, s. 9-10. 70 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s.9-13.
31
Avrupa Topluluklar zerine kurulduu belirtilmekte, tek paraya
kavuacak ekonomik ve parasal birlik, ortak bir savunma politikas ve d
politika, Avrupa Birlii yurttal, adalet ve iileri alannda ibirlii
saptanmakta, ilk kez ATS de yer alm olan Avrupa Kuruluna (Zirve)
birliin genel siyasi yneliini saptama ve gerekli ivmeyi kazandrma
grevi vermektedir.
- II. Balk, G Maddesi; 86. Fkra ile AET Antlamasnn yeniden
dzenlenmesini,
- III. Balk, H Maddesi; 21 fkra ile AKT Antlamasnn yeniden
dzenlenmesini,
- IV. Balk, I Maddesi; 29 fkra ile EURATOM Antlamasnn yeniden
dzenlemesini iermektedir.
- V. Balk, J Maddeleri (J1-J11); lk kez ATS ile 1987 de ortaya konulan
d politika alannda Avrupa Birliine ait hkmleri ortadan kaldrmakta,
yerine Ortak D ve Gvenlik Politikasna ilikin hkmleri
getirmektedir.
- VI Balk, K Maddeleri (K1-K9); 9 madde ile adalet ve iileri alannda
ibirlii sreci dzenlenmektedir.71 Bunlar; iltica politikas, kiilerin
serbest dolam, Avrupa Birliinin d snrlarnn korunmas, g
politikas, uyuturucu baml ve uluslar aras sahtecilikle mcadele, ye
devletlerarasnda adli, gmrk ve polis yetkilileri arasnda ibirliini
yapmay kapsar.72
- VII Balk, L-S Maddeleri; son hkmleri iermektedir.
2.7.4. Maastricht Anlamasnn Amalar
Maastrich anlamasndan sonra topluluun amalarn yle sralayabiliriz.
- Dengeli ve srdrlebilir ekonomik ve sosyal ilerlemeyi salamak, bunun
iin zellikle i snrlardan arndrlm bir alan yaratmak, ekonomik ve 71 .Bozkurt, a.g.m., s. 10-11. 72 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 29.
32
sosyal kaynamay glendirmek ve sonunda tek para birimini ierecek
ekonomik ve parasal birlii kurmak.
- Ortak bir d politika ve gvenlik politikas uygulayarak sonunda ortak bir
savunma politikas oluturmak ve bu konuda Avrupa Birliinin
uluslararas alana kendi kimlii ile kmasn salamak.
- Avrupa Birlii yurttal ile; ye devletlerde yaayanlarn hak ve
karlarnn daha gl biimde korunmasn salamak.
- Adalet ve iilerinde daha sk ibirliini gelitirmek.
- Topluluk mktesabatn eksiksiz muhafaza etmek ve gelitirmek.73
2.7.5. Maastricht Anlamasnn Getirdii Deiiklikler ve Yenilikler
2.7.5.1. Stun Teorisi
Maastricht Anlamasnn ortaya kard Avrupa Birliinin temelini Avrupa
Topluluklar oluturmasna ramen; Avrupa Birlii stun zerine oturtulmutur.
Avrupa Birlii; mevcut olan AKT, AET ve EURATOMu ortadan kaldrp onlarn
yerine gememi, aksine topluluun oluturduu stn ve ilave iki yeni stn
zerine kurulmutur. Buna stun teorisi denir.74
Bu stunlar;
1. Stun; Topluluk kurumlar olan ve ilgili politikalarn yrten AKT, AET
ve EURATOMun daha salam temellere oturtulmas, bunlara ilave olarak ekonomik
ve parasal birlik (EPB) konular eklenmitir.
2. Stun; ye devletler arasnda ortak bir d politika ve gvenlik politikas
(ODGP) zerinde ibirliinin gerekletirilmesi belirtilmitir. Bu politika ile, Avrupa
Birlii; kendi savunmasn salamada Bat Avrupa Birliinin glendirilmesini,
ilaveten d politikasn NATO ile birlikte yrtmeyi ilke edinmitir. ODGP ile ilgili
bilgiler tezin 3. blmnde aklanmtr. 73 Ayn yer. 74 Tekinalp/Tekinalp, Avrupa Birlii Hukuku, Beta Yaynlar, 2 Bask, stanbul, 2000, s. 15.
33
3. Stun; Adalet ve iileri konusunda ye devletler arasnda ibirliinin
gerekletirilmesi belirtilmitir.75
2.7.5.2. Avrupa Vatandal Hakk
Maastricht antlamasna gre AB vatandaln kazanabilmek iin ye devlet
vatandalna sahip bulunmak (bamllk ilkesi) gerekli ve yeterlidir. Bu
antlamann md 17(1)in ikinci cmlesinde Birlik vatandal, ulusal vatandal
tanmlar, fakat onun yerine gemez eklinde ifade edilmitir. Bu ilke, AB
vatandalnn; bamsz nitelikte olmadn, ulusal vatandalktan soyutlanm
birlik vatandalnn mmkn olmadn, yani sadece AB vatandalna sahip
olunamayacan gstermektedir.76
AB vatandal ile kiilere;
- ye lkeler arasnda serbeste dolama ve baka lkeye yerleme hakk
(md. 18)
- Baka lkelerde yaayanlara, yerel ve Avrupa Parlamentosu seimlerinde
ev sahibi lke vatandalar ile ayn koullarda aday olma ve oy kullanma
hakk. (Md. 19)
- AB vatanda olan bir kiinin yaad veya bulunduu lkede; kendi
lkesinin diplomatik temsilcisi yoksa, o lkedeki herhangi bir ye lkenin
diplomatik veya konsolosluk korumasndan yararlanma hakk (m. 20). Bu
hak tzel kiileri de kapsar.
- Toplulukla ilgili gerek ve tzel kiilerin dorudan menfi etkilendii
durumlarda, Avrupa Parlamentosu Ombudsmanna bavuru hakk
getirilmitir.77
75 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 29-30. 76 Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s. 21. 77 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 31
34
2.7.5.3. Ekonomik ve Parasal Birlik
Maastricht Antlamasnn 105-109 uncu maddeleri para politikasn
dzenlemektedir. Para politikasnn temel hedefi fiyat istikrarn salamaktr.78
Para birliinin 1999 sonuna kadar aamada gerekletirilmesi
ngrlmtr.
- 1990-1993 yllarn kapsayan ilk aamadan itibaren, lkeler parasal
politikalarnda uyumlatrma kriterlerine uygun tedbirlerini almlar, Avrupa Merkez
Bankas (AMB) etrafnda bamsz ulusal merkez bankalarndan oluan sistemi
kurmulardr.
- Ekonomik ve parasal birliin 1994-1998 yllarn kapsayan ikinci aamas 1
Ocak 1994te balamtr. lk i olarak; nc aama iin gerekli koullar
oluturmak iin merkezi Frankfurtta bulunan Avrupa Para Enstitsn (APE)
kurulmutur. APE; bir yandan milli merkez bankalar arasndaki ibirliini
glendirmek, dier taraftan ye lkelerin para politikalarn koordine etmek ve
Avrupa Para Sistemi (European Manetary System-EMS)nin ileyiini denetlemek,
ECUnun kullanm ve banknot haline getirilmesi hazrlklarn devam ettirmek,
danmanlk yapmak, zellikle ylda bir defa nc aamaya geile ilgili almalar
hakknda Avrupa Konseyine rapor sunmak, nc aama iin AMBSnin ve tek
para biriminin oluturulmas iin gerekli hazrlklar yapmakla grevlendirilmitir.
- Ekonomik parasal birliin 1996 yl sonundaki nc aamasna geilip
geilmeyeceine hkmetleraras konferanslarda alnan kararlar nda yaplan
deerlendirmeler ile karar verilecek, bundan sonra parasal birliin ileriki
aamalarnda, 1999 tarihinden itibaren; 11 ye lke EURO olarak adlandrlacak
ortak paray; kayd deer olarak ulusal paralarnn yannda 31.12.2002 tarihine kadar
kullanacak ve bu tarihten sonra EUROnun madeni para ve banknot olarak tedavle
kmas salanacaktr.79
78 rfan Kaya lger, Avrupa Birliinin ABCsi, Sinemis Yaynlar, Ankara, 2003, s.39. 79 Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s. 18-20
35
2.7.5.4. Eitim ve Yetitirme Alanndaki Yeni Dzenlemeler
Evvelce, Roma Antlamasnda; Avrupa Sosyal fonu (ASF) erevesinde
mesleki eitim ve iilerin yeniden eitimi konusunda hkmler vard.
Maastricht Antlamasnn 126 ve 127 nci maddeleri, eitim, mesleki
yetitirme ve genlik balklar altnda yeniden dzenlenmitir. Buna gre Avrupa
Birlii;
- Yksek nitelikli eitimin gelimesine katkda bulunacak,
- Bunun iin ye devletler arasndaki ibirliini destekleyecek,
- Gerekirse retimin ierii ve eitim sisteminin rgtlenmesi kapsamnda
dil ve kltr farkllklarna btnyle saygl kalarak ye lkelerin faaliyetlerini
destekleyecek,
- renci ve reticilerin corafi hareketliini eitim kurumlar arasnda
kolaylatracaktr.80
2.7.5.5. Kltr Alanndaki Yeni Dzenlemeler
Maastricht Antlamasnn yeni 128. maddesi, kltr alanna baz hkmler
getirmektedir. Buna gre, Avrupa Birlii; ortak kltrel miras vurgularken ulusal ve
blgesel eitlilie sayg gstererek ye devletlerin kltrlerinin geliimine katkda
bulunur ve bu konudaki faaliyetlerine destek olur.
- Avrupa halklarnn tarih ve kltrlerinin daha iyi renilmesi ve yaylmas,
- Avrupa apnda nemli kltrel mirasn saklanmas ve korunmas,
- Ticari olmayan kltrel deiimlerin, sanatsal ve edebi eserlerin yaratlmas;
bu konuda Avrupa Birlii faaliyetlerinin ynelecei alanlar belirtilmitir.81
2.7.5.6. Kalknmada birlii
Maastricht Antlamas, kalknmada ibirliine ait alandaki AB politikasnn;
ayn alandaki ye devletlerin politikalarn tamamladn belirterek, bu politikann
80 . Bozkurt, a.g.m., s.14. 81 Ayn Yer.
36
kalknmakta olan lkelerde; srekli bir ekonomik ve toplumsal kalknmay, bu
lkelerin dnya ekonomisiyle btnlemelerini, bu lkelerde fakirlikle mcadeleyi
desteklemeye ynelecei hkmn getirmektedir.82
2.7.5.7. Adalet ve ileri Alannda birlii
Bu alandaki faaliyetlerde, ye devletler; zellikle kiilerin serbest dolam
asndan, baz alanlarn kendilerini ortaklaa ilgilendirdiini kabul etmektedirler.
Bunlar unlardr.
- Snma politikas.
- Topluluun d snrlarndan kiilerin geiine ve bu geilerin denetimine
ilikin kurallar.
- ABnin nc lke uyruklarna uygulayaca g politikas.
- Zehirleyici madde alkanl ile mcadele.
- Uluslararas boyutta kaaklkla mcadele.
- Medeni hukuk alannda adli ibirlii.
- Ceza hukuku alannda adli ibirlii.
- Gmrk konusunda ibirlii.
- Birlik leinde, EUROPOL (Avrupa Polis rgt) bnyesinde bir bilgi
alveri sistemi kurulmas, gerekiyorsa gmrk ibirliinin baz ynleri de
dahil, terrizm, uyuturucu kaakl ve dier nemli uluslar aras
sularn nlenmesi ve bunlarla mcadele iin polis ibirlii (md. K.1).83
2.7.5.8. Tketicinin Korunmas
Roma Antlamasnda tketiciyi koruyan hkm bulunmamaktadr. AETde
tketicinin korunmasnda en nemli adm 1972 Paris Zirvesinde alnm, yaynlanan
bildiride ekonomik gelimenin temel amacnn hayat seviyesini ykseltmek olduu
82 a.g.m., s. 15 83 a.g.m., s. 17-18
37
bildirilmitir. Daha sonra 1975de Tketiciyi Korumaya Ynelik Eylem Program
kabul edilmi, 1981 ylnda benzer ikinci eylem plan da kabul edilmitir. 7 ubat
1992de kabul edilen Maastricht Antlamasnn 129/a maddesi ile tketicilerin
korunmas belirli bir ekilde korunmas ngrlmtr.
1993de i pazarn tamamlanmas ile birlikte tm mallarn AB iinde
dolam fiili olarak serbest hale gelmitir. pazarn oluumu, tketicilerin
korunmasnda en nemli fiili aamay simgelemektedir.84
2.7.5.9. Trans-Avrupa ebekeleri
Daha nceki antlamalarda, Avrupadaki ortak ulatrma politikas;
- ye devletlerin topraklarndan geen uluslararas tamalarda ortak
kurallarn tesisini,
- lke yurtta olmayan tamaclarn i tamalarda grev almalarn,
- Navlun fiyatlar trnden dzenlemeleri kapsamaktayd.
Maastricht Antlamas ile, Avrupa Birliinin; i snrlar kaldrlm bir
ekonomik alanda Trans-Avrupa ebekelerinin fiziki yapsna artk mdahalesi sz
konusu olacaktr. Maastricht Antlamasnn 129 B/1-2 maddesi gereince, AB;
ulatrma, haberleme ve enerji altyap alanlarnda Trans-Avrupa alarnn
kurulmasna ve gelitirilmesine katkda bulunmay stlenmekte, bu amala ulusal
sistemlerin birbirine balanmasn ve birlikte ileyebilirliklerini kolaylatrmay
hedeflemektedir.
Bunu gerekletirmek iin, AB; Maastricht Antlamasnn 129 C maddesi
kapsamnda, bir yandan ortak karlara hizmet eden hedef ve ncelikleri
belirleyecek, dier taraftan ye devletlerin bu tr profilleri iin mali abalarn
destekleyecek, bir sre sonra kurulacak Uyum Fonu kanalyla ye lkelerin
ulatrma altyapsnn finansmanna katlacaktr.85
84 lger, a.g.e., s.50-51. 85 . Bozkurt, a.g.m., s. 15
38
2.7.5.10. Yeni rgtsel Dzenlemeler
Maastricht Anlamasyla topluluun rgtsel yapsnda aadaki baz
deiikliklere gidilmitir.
lk olarak Hesap Divan (Saytay); Maastricht Anlamas ile birlikte Avrupa
Parlamentosu, Konseyi, Komisyonu ve Adalet Divanna ilaveten Topluluk
kurumlarnn beinci organ olmutur. Bu, ye devletlerden bazlarnn ABnin
faaliyetleri zerinde daha etkin bir denetim istediinin bir sonucudur.
Ayrca, Konsey ve Komisyona yardmc olmak zere bir Blgeler Komitesi
kurulmaktadr.
Avrupa vatandalar iin; bireysel ve tzel olarak ABnin kurumlar ve
ynetimi hakknda ikayette bulunma olana salayan bir ombudsman sistemi
kurulmu, Avrupa Parlementosu seildikten sonra kendi grev sresi boyunca bir
ombdusmann atanmasn salamtr.
Dier yeni rgtsel yap unsurlarndan bir de Adalet ve ileri Alannda
ibirlii ile ilgili kurulan Egdm Komitesidir. Bu komite, Avrupa Konseyi veya
kendi tarafndan; ye devletlerin ortak ilgi alanna giren konuda Avrupa Konseyi
almalar iin hazrlk yapmakla grevlidir.
Maastricht Antlamas ile AB Komisyonunda da baz deiiklikler olmutur.
Komisyonun Bakan Yardmclarnn says azaltlmakta (6 dan 1 veya 2ye
indirilmekte), Komisyonun grev sresi be yla karlarak Parlamentonun grev
sresiyle uyumlatrlmaktadr. Bu konudaki en nemli deiiklik Komisyonun
bakan ve yelerinin atanmasnda Parlamentoya verilen yetkilerdir. Bu kapsamda,
nce ye devletlerin hkmetleri; aralarnda anlaarak Komisyon Bakanlna
atamay ngrdkleri kiiyi Parlamentoya dantktan sonra belirleyecekler,
ardndan hkmetler tarafndan belirlenmi Bakana danarak Komisyona
atayacaklar dier yeleri belirleyeceklerdir. Bylece, Bakan ve yeler bir btn
halinde Parlamentonun onayna tabi olacaklardr.86
86 a.g.m., s. 19-21.
39
2.7.5.11. Parlamentonun Yeni Yetkileri ve Karar Alma Usullerinde
Deiiklikler
Maastricht Antlamas ile yetkilerinde nemli art olan kurum Avrupa
Parlamentosudur.
AET Antlamasnn kendisine verdii oylama ve denetim yetkilerine sahip
olan Parlamento, Maastricht Antlamasnn kendisine tand ilave yetkilerle; kural
koymaya katlma, mevzuatn yaratlmasnda yasamaya katlma eklinde bu
yetkilerini kullanacaktr.
Parlamentonun; Ombudsman, Komisyon Bakann ve yelerini
atamasnda elde ettii yeni yetkilerine bir nceki maddede deinilmitir.
Maastricht Anlamas ile; bir yandan Konsey-Parlamento ibirlii ile
dzenlenen alanlar geniletilmekte, dier yandan da Konsey-Parlamento ile birlikte
karar alma usul tesis edilmektedir.
Ayrca Parlamento, Komisyondan; antlamalarn tatbik edilebilmesi
kapsamnda gerekli grd konularda AB mevzuat yaratlmas iin teklif
hazrlanmasn isteyebilecek yetkiye kavumutur. Byle, Parlamento; yasamaya
katlmann yannda, giriim talebinde bulunma yetkisini de elde etmitir.
Maastricht Antlamas kapsamnda Parlamentoya salanan, Konsey-
Parlamento ortak karar alma usul kapsamnda, Parlamento Konseyin kural koyma
yetkisini belli koullarda kesin olarak snrlamakta, paylaabilmekte, dier yandan
Konsey'in kendi iradesine uymad durumlarda oybirlii ile karar alarak AB
iindeki yerini glendirmektedir.
Bu Anlama ile Parlamentoya salanan dier bir yenilik, ODGP konusunda
Topluluk Konseyine soru sorma ve tavsiyede bulunma yetkileri verilmesidir.
Bylece Maastricht Anlamas sayesinde Parlamentonun yetkileri artrlm,
Avrupa Birlii dzeyindeki demokratik ak biraz daha kapatlm saylmaktadr.87
87 a.g.m., s. 21-23.
40
2.7.5.12. nsan ve Aznlk Haklarndaki Dzenlemeler
Maastricht Antlamasnn F(2) maddesi gereinde; insan haklar Avrupa
Birlii Hukukunun genel ilkesi olarak kabul edilmi ve ye lkelerin ortak anayasal
geleneklerinden kaynakland hali ile insan haklarna sayg gsterilecei
belirtilmitir.
nsan ve aznlk haklar soyut bir kavram olarak ele alnmakta, bunlara
Avrupa Birlii vatandalarnn haklar gz ile baklmaktadr.88
2.7.5.13. kame Etme Prensibi (Subsidiarity)
Subsidiarty (ikame etme) ilkesi, esas olarak kararlarn vatandaa en yakn
ynetsel dzlemde alnmas ilkesidir.89
Bu kelimenin sfat olarak anlam; bir kiiyi, kurumu glendirmeye yaryan,
ona destek ve yardmc olan; yerel, yedek, ikincil kavramlarla zdetir.
Bu ilke, AET bnyesinde 1970 ylnda ortaya kmasna ramen, ancak
Maastricht anlamas ile Avrupa Birlii Hukuku ierisinde tam anlamyla kendine
yer bulmutur.90
Maastricht Antlamasyla eklenen ve Subsidiarity lkesini tanmlayan
Avrupa Topluluu Antlamasnn 3B maddesinin 2 ve 3nc maddeleri aadadr.
- Topluluk, mnhasran kendi yetkisine girmeyen alanlarda, Subsidiarity
lkesine uygun olarak; tasarlanan eylemin hedefleri ye devletler
tarafndan yeterince gerekletirilemeyecekse, tasarlanan eylemin
boyutlar ve sonular Topluluk dzeyinde daha iyi
gerekletirilebilecekse mdahalede bulunur.
- Topululuun hedefi, bu Antlamann hedeflerine ulamak iin gerekli
olan dzeyi aamaz.
Hedeflerin yeterli bir biimde ye lkeler tarafnda gerekletirilebilmelerinin
belirgin bir lsnn olmamas, hangi eylem hedeflerinin hangi dzlemde 88 Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s. 20. 89 . Bozkurt, a.g.m., s. 23. 90 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 32.
41
(Topluluk veya ye devlet dzlemlerinde) en etkin sonucu verecei, genel alan ile
blgesel ya da yerel alan arasndaki ayrmn nereden getii konularndan dolay bu
ilkenin yeterince ak saylmad ve allmadk kadar esnek olduu sylenebilir.91
2.7.5.14. Sanayi Alannda Yaplan Dzenlemeler
Maastricht Anlamasndan nce, Avrupa Topluluklarnda dorudan sanayi
alanna ilikin hkmler yoktu. Sanayi konusu, rekabet ve devlet yardmlarnn
denetimi balklar altnda ele alnmaktayd.
Maastricht Antlamasnn 130 uncu maddesi kapsamnda, Topluluk ve ye
devletler; Topluluk sanayisinin rekabeti iin gerekli artlarn salanmasn
gzetlemekle grevlendirilmitir. Bu erevede;
- Sanayinin yapsal deiikliklere uyumunun hzlandrlmas,
- KOBler bata olmak zere tm sanayi ve topluluk iletmelerinin
desteklenmesi,
- letmeler aras ibirliine uygun ortamlarn hazrlanmas,
- Teknolojik yeniliklerin, aratrma ve kalknma faaliyetlerinin ve sanayi
potansiyelinin harekete geirilmesi iin tevikler verilmesi gndemdeki
yerlerini almtr.92
Sonu olarak Maastricht Antlamas ile Topluluun derinlii hissedilir
biimde artmakta, eylem alan genilemektedir.
Evvelce ye devletler dzeyinde Topluluk tarafndan korunan ve kollanan
demokratik yap, bu kez uluslarst dzeyde korunur ve kollanr hale geldi. stelik
Avrupa Parlamentosunun da Avrupa Konseyi karsndaki yetkileri, ncesine gre
daha da artrlarak; uluslarst dzeydeki demokratik ak biraz daha kapatlm
oldu. AB kurumlarnda; Blgeler Komitesi, Hesap Divan (Saytay), Ombudsman,
Egdm Komitesi gibi yeni kurumlar yerlerini yasal olarak aldlar.
91 . Bozkurt, a.g.m., s. 19-20. 92 lger, a.g.e., s.46.
42
NC BLM
3. AVRUPA BRLNE GDEN SRETE ORTAK POLTKALAR
Avrupa Ekonomik Topluluuna ye lkeler, entegrasyona geii
kolaylatrabilmek amac ile ortak politikalar gelitirmilerdir. Bu konudaki esaslar
Roma Antlamas ile ortaya koyulmutur. ye lkeler, ortak politika
uygulamalarnda bir takm egemenlik haklarn devretmeyi kabul etmek zorunda
kalmlardr.
ye lkeler, bir anlamda ortak politikalar benimseyerek; uluslar st hukuk
kurallarnn geerli olduunu kabul etmilerdir93
Bu blm ierisinde ortaya koyulmaya allan ve ABnin tarihsel geliimi
ierisindeki ortak politikalarndan nemli olanlar;
Ortak Tarm Politikas, Ortak Rekabet Politikas, Ortak Sanayi Politikas,
Ortak Enerji Politikas, Ortak Sosyal Politika, Ortak D ve Gvenlik Politikas vb.
olarak nitelendirilebilir.
Tarm arlk bir lke olmamz ve Avrupa Birlii Tam yelik
Mzakerelerinde, karmza kacak en ciddi konulardan biri olacandan hareketle;
Ortak Tarm Politikasnn (OTP) tarihsel geliimine daha geni deinilmitir.
3.1. ORTAK TARIM POLTKASI
25 Mart 1957 tarihinde AETyi kuran Roma Antlamasnn 38 ile 47 nci
maddeleri, OTPye ilikin hkmleri ierir.94
Avrupa Birlii yesi lkelerin tarm politikalarnn; gerek ekonomik gerek
siyasi anlamda ortak bir erevede ynetilmesi esasna dayanan Ortak Tarm
Politikas (OTP), AET'nin ilk ortak politikasdr. Halen Birlik btesinin yarsn
oluturan OTP'nin, Avrupa Birlii'nin en nemli politikalarndan biri olduunu
93 a.g.e., s.38. 94 a.g.e., s.42.
43
sylemek mmkndr. Tarm giderleri, Topluluk btesinin % 45ini
olutur