Avrupa Birliği Türkiye İlerleme Raporu 2010

8/6/2019 Avrupa Birlii Trkiye lerleme Raporu 2010

1/104

TR


2/104

AVRUPA KOMSYONU

Brksel, 09 Kasm 2010SEC(2010) 1327

KOMSYON TARAFINDAN AVRUPA PARLAMENTOSUNA VEKONSEYE SUNULAN BLDRM

Genileme Stratejisi ve Balca Zorluklar 2010-2011

{COM(2010) 660}

ekindeki

KOMSYON ALIMA DOKMANI

TRKYE 2010 YILI LERLEME RAPORU


3/104

NDEKLER

1. GR .................................................................................................................................................. 41.1. nsz............................................................................................................................................ 4

1.2. ereve......................................................................................................................................... 4

1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler ............................................................................................... 5

2. SYAS KRTERLER ......................................................................................................................... 6

2.1. Demokrasi ve hukukun stnl................................................................................................ 6

2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas ..................................................................................... 16

2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler ........................................................................ 36

3. EKONOMK KRTERLER .............................................................................................................. 38

3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl...................................................................................... 38

3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi ............................... 42

4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE.............................................. 44

4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam ............................................................................................. 45

4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam.............................................................................................. 48

4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi ............................................................... 48

4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam........................................................................................ 49

4.5. Fasl 5: Kamu Almlar............................................................................................................... 50

4.6. Fasl 6: irketler Hukuku ........................................................................................................... 51

4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku.................................................................................................. 52

4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas .......................................................................................................... 54

4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler............................................................................................................... 55

4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya........................................................................................... 56


4/104

4.18. Fasl 18: statistik ..................................................................................................................... 68

4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam ....................................................................................... 68

4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas....................................................................................... 72

4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar.................................................................................................. 73

4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu............................................ 73

4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar .............................................................................................. 75

4.24. Fasl 24 Adalet, zgrlk ve Gvenlik.................................................................................... 80

4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma .................................................................................................... 87

4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr ........................................................................................................ 88

4.27. Fasl 27: evre.......................................................................................................................... 89

4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas ........................................................................... 91

4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii .......................................................................................................... 93

4.30. Fasl 30: Dlikiler ................................................................................................................ 94

4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas ........................................................................ 95

4.32. Fasl 32. Mali Kontrol .............................................................................................................. 97

4.33. Fas

l 33: Mali ve Btesel Hkmler....................................................................................... 98STATSTK EK.................................................................................................................................. 99


5/104

KOMSYON ALIMA DOKMANI

TRKYE 2010 YILI LERLEME RAPORU1. GR

1.1. nsz

Aralk 1997 tarihli Lksemburg Zirvesi Sonu Bildirgesini takiben, Komisyon, Konseye veParlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr.

Trkiyenin AB yeliine hazrlk srecinde kaydettii ilerleme hakkndaki bu Rapor, byklde nceki raporlardaki yapy takip etmektedir. Rapor:

- Birlik ve Trkiye arasndaki ilikilere ksaca deinmekte;- yelik iin karlanmas gerekli siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu

incelemekte;

- yelik iin karlanmas gerekli ekonomik kriterler asndan Trkiyedeki durumuincelemekte;

- Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir ifadeyle, Antlamalar, ikincil mevzuat veBirlik politikalarndan oluan AB mktesebatn stlenme kapasitesini gzdengeirmektedir.

Bu Rapor, 2009 ylnn Ekim aynn bandan 2010 ylnn Ekim ayna kadar olan dnemikapsamaktadr. lerleme, alnan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirlertemelinde deerlendirilmektedir. Kural olarak, hazrlk aamasnda olan veya Parlamentodakabul edilmeyi bekleyen mevzuat ve tedbirler dikkate alnmamtr. Bu yaklam, tmraporlarn eit ve objektif birekilde deerlendirilmesine imkan salamaktadr.

Rapor, Komisyon tarafndan toplanan ve incelenen bilgilere dayanmaktadr. Buna ilaveten,

Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin ve ye devletlerin katklar, Avrupa Parlamentosuraporlar1 ve eitli uluslararas kurululardan ve sivil toplum kurulularndan gelen bilgilerdhil olmak zere, pek ok kaynaktan faydalanlmtr.

Komisyon, bu Rapordaki teknik incelemeye dayanarak, genilemeye ilikin ayr birBildirimde2 Trkiye hakknda ayrntl sonulara varmtr.


6/104

1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler

Trkiye ile katlm mzakereleri devam etmitir. Hazrlk niteliindeki analitik evrede,mnferit fasllarda mzakerelere balamak iin gerekli hazr olma dzeyi tarama raporlarnadayanarak deerlendirilmitir. Toplam 33 tarama raporundan biri Komisyon tarafndanKonseye sunulmay beklerken, dokuzu Konseyde grlmektedir.

Bugne kadar on fasl (Bilim ve Aratrma, letme ve Sanayi Politikas, statistik, MaliKontrol, Trans-Avrupa Alar , Tketicinin ve Saln Korunmas , Fikri Mlkiyet Hukuku,

irketler Hukuku, Bilgi Toplumu ve Medya, Sermayenin Serbest Dolam , Vergilendirme,evre ve Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas) mzakereye alm olup,

bunlardan biri (Bilim ve Aratrma) geici olarak kapatlmtr. Aralk 2006 tarihli KonseyKarar3 hl yrrlktedir.

AB ile Trkiye arasndakiglendirilmi siyasi diyalogdevam etmitir. 26 Kasm 2009 ve 13Temmuz 2010 tarihlerinde bakanlar seviyesinde siyasi diyalog toplantlar yaplmtr. 10

ubat 2010 tarihinde ise siyasi direktrler seviyesinde bir toplant

yap

lm

t

r. Butoplantlarda, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterleri erevesinde karlat balcazorluklara odaklanlm, Katlm Ortakl Belgesi nceliklerini yerine getirme ynndekaydedilen ilerleme deerlendirilmitir. Irak, ran, Orta Dou ve Kafkaslar gibi AB veTrkiyenin ortak ilgi alanna giren blgelere ilikin d politika konular da dzenli olarakgrlmtr. Ekonomik diyalog, Komisyon ve Trkiyeden st dzey yetkililerinkatlmyla ubat 2010da yaplan ikili bir toplant erevesinde gerekletirilmitir. Bunailaveten, ok tarafl ekonomik diyalog, Mays aynda Brkselde bakanlar seviyesinde yaplan

bir toplant da dhil olmak zere, Komisyon ile ABye ye lkeler ve aday lkeler arasndakatlm ncesi mali gzetim erevesinde devam etmitir. Ayrca, Rapor dneminde,Trkiyeden Avrupa kurumlarna bir dizi st dzey ziyaret gerekletirilmitir.

AB-Trkiye Gmrk Birlii, 2009 ylnda 80 milyar avro olarak gerekleen AB-Trkiye ikiliticaretinin daha fazla gelitirilmesine katkda bulunmaya devam etmitir. Trkiye ABninyedinci en byk ticari orta, AB ise Trkiyenin en byk ticari ortadr. Trkiyenintoplam ticaretinin yarya yakn AB ile gereklemekte iken, dorudan yabanc yatrmlarnte ikiden fazlas da ABden gelmektedir. Ancak, Trkiye gmrk birliinden kaynaklananykmllklerini ihlal eden mevzuat ve kstlamalar muhafaza etmekte ve yenilerinigetirmektedir. Trkiyenin, uygunluk deerlendirmesi kontrolleri, ithalat ve ihracat lisansuygulamalar, ABde serbest dolamda olan nc lke meneli mallarn ithalat zerindekikstlamalar, devlet destekleri, fikri mlkiyet haklarnn etkili biimde uygulanmas ve yeniil l ili i i k k ll ibi i lik k ik ll i k ld l


7/104

AB, ubat 2008de kabul edilen Katlm Ortakl Belgesi vastasyla reform nceliklerine

ilikin olarak yetkili otoritelere rehberlik yapmaktadr. Sz konusu reform nceliklerindekiilerleme, Ortaklk Anlamas uyarnca oluturulan yaplar araclyla desteklenmekte veizlenmektedir. Ortaklk Komitesi 27 Mart 2010, Ortaklk Konseyi ise 19 Mays 2010tarihlerinde toplanmtr. Kasm 2009dan bu yana sekiz sektrel alt komite toplantsyaplmtr.

Mali yardm konusunda, Trkiyeye, 2010 ylnda Katlm ncesi Mali Yardm Aracndan(IPA) yaklak 654 milyon avro tahsis edilmitir. Ulusal dzeydeki btn programlar (be

IPA bileeninin tmn kapsayan) iin stratejik ok yll ereveyi belirleyen 2011-2013 okYll Endikatif Planlama Belgesi tasla, Trk kurumlarndan salanacak girdilere dayanarakhazrlanacak ve 2011 yl banda IPA Ynetim Komitesine sunulacaktr. Mali yardm; temelhaklar ve hukukun stnl, kamu ynetimi reformu, rekabet edebilirlik, evre, ulatrma,enerji, sosyal kalknma ve tarm ve krsal kalknma konularna odaklanacaktr. AyrcaTrkiye, IPA kapsamnda snr tesi ibirlii desteinden ve bir dizi blgesel ve yatay

programdan istifade etmektedir.

zellikle sivil toplum kurulularnn kapasitelerinin artrlmas iin, Sivil Toplum mknlarkapsamnda sivil toplumun gelitirilmesine ynelik AB mali destei salanmtr. Ayrca,Trk kamu ynetimine aktif vatandal destekleme konusunda iyi uygulamalar tevik iinteknik yardm salanmtr. 2010 ylnda siyasi kriterler ve medya alanlarnda Trkiye ve ABarasnda sivil toplum diyalounu desteklemek iin de finansman ayrlmtr. Buna ilaveten,Trkiyenin AB programlarna katlm ortaklaa finanse edilmi ve medya, genlik,akademik kurumlar, yerel ynetimler, kltr kurulular/merkezleri ve sivil toplum kurulular

gibi alanlardaki projeler desteklenmitir.

IPA kapsamndaki yardm, merkezi olmayan ynetim vastasyla uygulanm, bir bakaifadeyle Komisyon tarafndan yrtlen ve 2009 ylnda IPA I-IV bileenleri iin tamamlananakreditasyon sreci neticesinde Trk otoritelerince ynetilmitir. 2010 ylnda, arlkl olarak

bu bileenler altndaki uygulamann balatlmasna odaklanlmtr. Trkiyenin, fonlarnkullanlmas, netice alnmas ve I-IV bileenlerin zamannda uygulanmas iin kapasitesiniartrmas gerekmektedir. Ayrca, krsal kalknmaya ilikin bileen (V) altndaki ynetimyetkisinin devri iin yaplan hazrlklarn tamamlanmas gerekmektedir. Ulusal YetkilendirmeGrevlisi tarafndan yaplan kontrol; izleme ve denetim de dahil, sistemin zayf ynlerini elealmal ve proje ve program dnglerinin kalitesini ve etkinliini artrmaldr.

2. SYAS KRTERLER


8/104

Hkmet arasnda diyalog ve uzla ruhu eksikliinin damgasn vurduu kutuplam bir siyasiortam hkim olmutur.

Ordu mensuplarnca hazrland iddia edilen darbe planlar hakknda yeni adli soruturmalaralmtr. Askeri hiyerari dnda bir yap kurmak, Hkmeti devirmeye ve anayasal dzeniykmaya almakla sulanan 19 emekli ve 28 muvazzaf general ve amirali de kapsayan 196 sankhakkndaki iddianame, Temmuz aynda stanbuldaki bir ceza mahkemesi tarafndan kabuledilmitir. ddialara gre, Balyoz olarak adlandrlan darbe plan, 2003 ylnda Birinci Orduhimayesinde hazrlanmtr. 16 Aralk 2010 tarihindeki durumaya kadar btn sanklar serbestkalmtr.

Su rgt olduu iddia edilen Ergenekona kar soruturmalar geniletilmi olup, dava devametmektedir. Yedi ayr iddianameyle, aralarnda 116 ordu grevlisi ve alt gazeteci bulunan toplam270 kii Hkmeti devirmeye almak ve silahl isyanlar tevik etmekle sulanmtr. Kdemli

bir hkimin lmyle sonulanan 2006 Dantay saldrsyla ilgili dava, Ergenekon davasylabirletirilmitir. Ergenekon phelilerinde Kafes olarak adlandrlan 2009 tarihli bir darbe plantahkikat yrtenler tarafndan ele geirilmitir. Gayrimslim aznlk mensuplarnn ldrlmesiyoluyla lkeyi istikrarszlatrmay amalad iddia edilen Kafes Plan davasnda Hava, Deniz

ve Kara Kuvvetleri eski komutanlar ifade vermi ve ilk kez aktif grevde bulunan bir generalolan nc Ordu Komutan, Erzincandaki Ergenekon oluumunun bir yesi olarak ifadevermeye celbedilmitir. 2009 ylnda balayan, rtica ile Mcadele Eylem Plan olarakadlandrlan darbe plan soruturmas devam etmitir.

Bu soruturmalarda tutuklamalarla iddianamelerin mahkemeye sunulmas arasnda geen zaman,tm phelilerin etkili yargsal gvencelerden yararlanabilmesi konusunda endielere yol amtr.Yarglama ncesi tutukluluk sresinin uzunluu endieye sebebiyet vermektedir.

Anayasa Mahkemesi, Aralk aynda oybirliiyle Demokratik Toplum Partisinin (DTP)kapatlmasna karar vermi ve aralarnda TBMMdeki koltuklarn bu kararla kaybeden ikimilletvekilinin bulunduu otuz yedi parti yesine be yllk siyaset yasa getirmitir. Bu karar,Hkmetin demokratik alm abalar asndan nemli bir gerileme tekil etmitir. Anayasann68. ve 69. maddeleri ve Siyasi Partiler Kanununun ilgili hkmleri gereince, partinin Devletin

blnmez btnlne aykr eylemlerin odak noktas haline geldiine hkmedilmitir. EskiDTP milletvekilleri yeni kurulan Bar ve Demokrasi Partisine (BDP) katlm ve BDP olarak

yeni bir meclis grubu oluturmulardr.

Sonu olarak, su rgt olduu iddia edilen Ergenekon adl oluuma ilikin soruturma ve birokbaka darbe plannn aratrlmas, demokratik kurumlarn dzgn ileyiine ve hukukunstnlne duyulan gvenin glendirilmesi bakmndan Trkiye iin bir frsat olmaysrdrmektedir. Ancak, tm phelilerin yargsal gvenceleri konusunda endieler mevcuttur.


9/104

toplu szleme hakk getirmekte ve kadn, ocuk ve yallar iin pozitif ayrmclk tedbirlerineimkn salamaktadr.

Hkmet, Anayasa deiikliklerinin uygulanmas iin gerekli mevzuata ilikin bir eylem planoluturmu ve ilgili paydalarla istiarede bulunma niyetini beyan etmitir. Avrupa KonseyiVenedik Komisyonu ile yargya ilikin Anayasa deiiklikleri konusunda istiarelersrdrlmektedir.

Ancak, balangta pakette yer alan ve siyasi partilerin kapatlmasn daha da zorlatran kilithkmlerden biri TBMMde yeterli oyu alamaynca paketten karlmtr.

Anayasa reform taslann hazrlanmas ve kabul edilmesi srecinde, siyasi partiler ve siviltoplumla istiarede bulunulmamtr.

Ana muhalefet partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Anayasa Mahkemesine tmpaketin iptali iin bavuruda bulunmutur. Mahkeme iptal bavurusunu kabul etmemi, ancakAnayasa Mahkemesi ile Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun yelerinin atanmasna

ilikin iki hkm deitirmitir.Sonu olarak, Anayasa deiiklikleri doru ynde atlm bir admdr. Sz konusudeiiklikler, yarg, temel haklar ve kamu ynetimi alannda Katlm Ortakl Belgesindeyer alan bir dizi ncelii karlamaktadr. Ancak, anayasa reformuna verilen desteinglendirilmesi iin, tm siyasi partiler ve sivil toplumu da ierecekekilde kamuoyuyla tamkatlml geni istiarelerde bulunulmas gerekmektedir. Anayasa deiikliklerinin hukukidzenlemeler yoluyla Avrupa standartlarna uygun ekilde uygulanmas anahtar unsurdur.

Parlamento

Balca siyasi partiler arasndaki siyasi uzlamazlk ortam siyasi reform almalarnyavalatmaya devam etmitir. Ana muhalefet partisi CHP, Mays aynda yeni bir parti bakansemitir. TBMM, Anayasann Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanundnda, Kopenhag Siyasi Kriterlerine ilikin alanlarda snrl sayda kanun kabul etmitir.

Ekim aynda, milletvekili seimlerine ilikin kanunda bir deiiklik yaplmtr. Buna gremilletvekili seimleri, Anayasada yl iinde daha nce yaplan bir deiiklie uygun olarakher be ylda bir yerine her drt ylda bir yaplacaktr.

Mart aynda, seimlere ve semen ktklerine ilikin kanun deitirilerek, seimk l d l l l k k d d ki dill i k ll i i il i i


10/104

Anayasann 14. maddesinin yorumuna dayanarak mahkeme nne karlmlardr (Bkz.Yolsuzlukla mcadele politikas).

TBMM Tznn iyiletirilmesi ynnde ilerleme salanamamtr. Bu konuda TzkUzlama Komisyonu tarafndan ubat 2009da nihai hale getirilen taslak, siyasi partilerarasnda uzlama olmamas nedeniyle hl beklemektedir.

TBMMnin idari kapasitesine ynelik kayglar, yrtme-yasama ilikileri ve meclis denetimigibi eitli alanlarda devam etmektedir. TBMM, Trkiyenin ABye katlm stratejisinin

belirlenmesi ve uygulanmasnda snrl bir rol oynamaktadr.

Cumhurbakan

Cumhurbakan balca siyasi partiler arasndaki diyaloun tevik edilmesi ve devletorganlarnn gl bir ekilde ilemesi ynnde aktif bir uzlatrc rol oynamaya devametmitir. Ancak, Cumhurbakannn zellikle yarg ve niversiteler gibi baz kilit kamukurumlarna yapt atamalara ilikin kayglar dile getirilmitir. Cumhurbakan, Krtmeselesiyle ilgilenmekte kararl olduunu beyan etmi ve d politikadaki aktif roln

srdrmtr.

Hkmet

Ocak aynda, Trkiyenin ABye katlm mzakerelerini hzlandrmak ve katlm konusundakamuoyunun farkndaln ve desteini artrmak amacyla, Trkiyenin Katlm Sreci inAvrupa Birlii Stratejisi hazrlanmtr. Bu balamda, Bakanlar Kurulu her bir mzakerefaslnda karlacak mevzuatn ve yaplacak almalarn yer ald 2010-2011 Eylem Plann15 Martta kabul etmitir.

Dileri Bakan, Devlet Bakan ve Bamzakereci, Adalet Bakan ve ileri Bakanndanoluan ve 2003 ylnda kurulan Reform zleme Grubu (RG), ilk defa ubat ayndaBabakann bakanlnda toplanm ve Hkmetin AB katlm srecine olan ballnifade edilmitir. RG dzenli olarak lkenin farkl blgelerinde toplanmaya devam etmi,Hkmetin, halk katlm srecine daha fazla dhil etme kararllnn altn izmitir.

RGin nerilerinden bazlar hayata geirilmitir. Siyasi alandaki reform almalarnhzlandrmak amacyla st dzey brokratlardan oluan siyasi ilerle ilgili bir alt komiteoluturulmutur. Her ilde bir vali yardmcs AB temas noktas olarak grevlendirilmitir.Katlm srecine ilikin kilit reformlar Anayasa deiiklikleri paketine eklenmitir.


11/104

effafln, hesap verebilirliin ve katlmc mekanizmalarn, zellikle daha fazla kaynak vesorumluluk aktarlan yerel ynetimlerde glendirilmesi gerekmektedir. Stratejik planlar,

performans gstergeleri, mali kontrol sistemleri, proje ynetimi, kriz ynetimi, evre ynetimi vebilgi teknolojileri ynetimi yerel dzeyde henz oluturulmamtr.

Sonu olarak, son birka yldr reform gndemindeki belirgin yavalamadan sonra, Hkmetkapsam snrl da olsa birtakm kilit anayasal reformlar ve spesifik tedbirler ortaya koymutur.Kilit devlet organlar arasndaki gergin ilikiler siyasi kurumlarn dzgn ekilde ilemesi

bakmndan olumsuz bir etki yaratmaya devam etmektedir.

Kamu ynetimi

Kamu hizmetleri konusunda Hkmet tarafndan bir envanter almas gerekletirilmitir.Prosedrler, kalite, uygunluk kriterleri ve ikyetler hakknda belirli kamu hizmet standartlargelitirilmitir. Temel kamu hizmetlerinin kalitesini, effafln ve hesap verebilirliini arttrmakamacyla, sz konusu hizmetlerin internet zerinden salanmas (e-devlet) konusunda almalar,devam etmektedir.

Anayasa reformu, Kamu Denetilii Kurumu kurulmas iin zemin tekil etmektedir.

Anayasa deiiklikleri ile, kiisel verilerin korunmas ve bilgiye eriim anayasal hak olarakdzenlenmitir.

Ancak, kamu hizmetleri sisteminin reformu kapsamnda, bata brokrasinin azaltlmas,dzenleyici etki analizlerinin (DEA) hayata geirilmesi, effafln salanmas konusunda vezellikle st dzey grevlerde liyakate dayal ilerleme ve atamalar bakmndan ilerlemesalanmamtr. Ayn zamanda, politika ve mevzuat hazrlanmasnda kamu ile ilgili paydalar

arasnda istiare eksiklii mevcuttur. Tm kamu grevlileri arasnda ortak standartlar ve yeknesakkurallarn uygulanmasnn salanmas gerekmektedir.

Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun uygulanmasna ynelik olarak, tm kamu kurumlarbnyesinde zerk birimlereklinde oluturulan etkili i denetim sistemi henz operasyonel halegelmemitir.

Belediyeler tarafndan kamu hizmeti sunmak zere birirketin ya da tzel kiiliin kurulmas iin

net kurallar hl belirlenmemitir. Bu kurallar, parti yanllarna istihdam salanmas ve etkili birkontrol olmakszn kamu harcamalar yaplmas imknlarn azaltacaktr.

Sonu olarak, zellikle Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas, kiisel verilerin korunmas ve bilgiye eriim konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. zellikle Kamu Mali Ynetimi veKontrol Kanununun uygulanmas ve kamu hizmetleri reformu konularnda daha fazla aba


12/104

Mstearlnn kurulmas amacyla ubat aynda TBMM tarafndan bir kanun kabul edilmitir.Sz konusu Kanun uyarnca, ilgili gvenlik kurumlar arasnda istihbarat paylamn

glendirmek iin stihbarat Deerlendirme Merkezi kurulmutur.

Anayasa reformu, askeri mahkemelerin yetki alann, askerlik hizmet ve grevleriylesnrlandrmaktadr. Yeni sistemle birlikte, devlet gvenlii, anayasal dzen ve anayasaldzenin ilemesine kar sulara ilikin davalar sivil mahkemelerce grlecektir.

Anayasada yaplan deiiklikler, Yksek Askeri urann (YA) askeri personelin orduylailiiini kesen kararlarn yarg denetimine amtr. 1980 darbesini gerekletirenlere

dokunulmazlk salayan hkm Anayasadan kartlmtr. Ayrca, Genelkurmay Bakan,Kara, Hava, Deniz ve Jandarma Kuvvetleri Komutanlar resmi grevleri srasnda ilediklerisulardan tr Yce Divanda yarglanabileceklerdir.

Trk Silahl Kuvvetleri, Milli stihbarat Tekilat ve Emniyet Genel Mdrlnn TanrMal Ynetmeliinin Temmuz aynda kabuln takiben, gvenlik kurumlarnda Kamu MaliYnetimi ve Kontrol Kanununun getirdii i denetimler konusunda ilerleme kaydedilmitir.Saytay, bte d nitelikli Savunma Sanayii Destekleme Fonunun (SSDF) denetlenmesineilikin planlama aamasn balatmtr.

emdinlideki4 bir kitapnn bombalanmasna ilikin olarak iki astsubay ve bir PKK terrrgt muhbiri aleyhine alan dava hl devam etmektedir. Dava, Van askeri mahkemesinindavallarn adam ldrmeyle sulanmalar gerektii ve Trk Ceza Kanununun 302.maddesinde dzenlenen devletin birliini bozma suunu ilediklerine dair herhangi bir delil

bulunmad kararn takiben Hakkarideki bir ceza mahkemesinde grlmektedir. Askeri

mahkeme davallarn tutuksuz yarglanmasna karar vermitir.

Polis ve jandarmann kentsel ve krsal alanlarda sahip olduu yetkilerin dzenlenmesineilikin ynetmeliin uygulanmasna devam edilmitir. 31 ildeki, toplam bir milyon civarndasivilin yaad meskn alan jandarmann kontrolnden sivil denetim altndaki poliskontrolne gemitir. Ancak, jandarmann kolluk faaliyetleri zerinde sivil denetimoluturulmas konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir.

1990larda Gneydouda yargsz infazlara kart iddia edilen ve halihazrda grevyapmakta olan bir jandarma albaynn yarglanmasna devam edilmitir. Sz konusuyarglamann dzgn yaplmas, suun cezasz kalmasyla mcadele asndan hayati nemtamaktadr.

Sil hl K tl i l l k l l d d ki i i k l i i i


13/104

Kanununda deiiklik yaplmamtr. Milli Gvenlik Kurulu Kanunu ise, yoruma balolarak neredeyse tm politika alanlarn kapsayacak ekilde geni bir gvenlik kavram

iermektedir.

Savunma btesinin TBMM tarafndan denetimi ve Saytayn Silahl Kuvvetlerin sahipolduu mallar zerindeki denetimi konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Saytay KanunTasars, TBMM Plan ve Bte Komisyonu tarafndan Mays aynda kabul edilmi olup,Genel Kurul tarafndan onaylanmay beklemektedir.

Sonu olarak, gvenlik glerinin sivil denetimi konusunda ilerleme salanmtr. Askeri

mahkemelerin yarg yetkisi snrlandrlm, YA kararlarna kar temyiz yolu alm veyksek rtbeli subaylarn sivil mahkemelerde yarglanabilmeleri konusunda dzenlemeleryaplmtr. Ancak, Silahl Kuvvetlerin kdemli mensuplar, zellikle yarg ile ilgili konulardaolmak zere, sorumluluk alanlarnn dnda bir dizi aklama yapmlardr. TBMMnin bted askeri fonlar zerindeki denetimi konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Yarg sistemi

Yarg reformu konusunda ilerleme kaydedilmitir. 2009 yl Yarg Reformu Stratejisininuygulanmasna devam edilmektedir. Sz konusu Stratejinin baz temel unsurlar, Anayasadayaplan deiikliklerle tesis edilmitir.

Yarg bamszl konusunda, Anayasa deiiklikleri Hkimler ve Savclar YksekKurulunun (HSYK) asil yelerinin saysn 7den 22ye karmtr. Yeni yeler, Yargtay veDantay yelerinin yan sra, birinci snf hkimleri, Adalet Akademisi ve hukuk faklteleri

temsilcilerini ve avukatlar da iermektedir. Bu yeni yelik sistemi, HSYKnn yargnntmn temsil etmesinin temelini oluturmaktadr.

Yeni Anayasa deiiklikleri, HSYKnn yarg mensuplarna ynelik meslekten ihrakararlarn yarg denetimine amaktadr. Bu, HSYKnn kararlarna kar etkili bir yolun tesisiynnde atlm bir admdr. HSYKnn bnyesinde kurulan Genel Sekreterlik, Kurulamesleki destek ve sekreterya destei salayacaktr. HSYKya mesleki destek ve sekreteryadestei daha nce Adalet Bakanl tarafndan salanmaktayd. Sz konusu GenelSekreterlie hkim ve savc atamalar ise HSYK tarafndan yaplacaktr. Bu, yrtmeninHSYKnn idaresine mdahale imkann azaltacaktr.

Hkim ve savclarn performansn deerlendiren adalet mfettileri bundan sonra AdaletBakanlna deil, HSYKya rapor verecektir; bylece HSYK grevlerini siyasi mdahalei ki l k i i bil k i k d l k h l b k d


14/104

HSYKnn bamszl konusunda baz tereddtler oluturmaktadr.6

Tarafs

zl

k a

s

ndan, askeri mahkemelerin sivilleri yarg

lamas

na imkan veren hkmlerAnayasadan kartlm olup, yeni hkmler bu tr yarglamay aka yasaklamaktadr.Devletin gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin ileyiine kar ilenen sulara aitdavalar artk sivil mahkemelerde grlecektir. Bu, Anayasa Mahkemesinin Ocak 2010daCeza Muhakemesi Kanununun rgtl su ve devlete kar su hallerinde Silahl Kuvvetlermensuplarnn sivil mahkemelerde yarglanmasna izin veren hkmlerini o dnemdekianayasal hkmlerle elitii gerekesiyle iptalinin ardndan gereklemitir. Bu tr davalarnsivil mahkemelerde grlmesine ilikin yeni hkmler olumludur.

Anayasada yaplan deiikliklerin kabulyle birlikte, Anayasa Mahkemesi 17 yedenoluacaktr. Cumhurbakan, on yeyi Yargtay, Dantay, Askeri Yksek dare Mahkemesi,Askeri Yargtay ve YK tarafndan gsterilen adaylar arasndan, drt yeyi st kademeyneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hakim ve savclar ile Anayasa Mahkemesiraportrleri arasndan seecektir. TBMM, Anayasa Mahkemesinin yesini Saytay veBarolar tarafndan gsterilen adaylar arasndan seecektir. TBMMde tur oylamayaplacaktr. nc turda adaylar basit ounlukla seilmektedir. Yedek yelikngrlmemektedir. Anayasa Mahkemesi hkimlerinin seimine TBMMnin dahil olmas,Trkiyedeki uygulamay AB yesi devletlerdeki uygulamalara yaklatrmtr. Bununla

birlikte, hkimlerden ikisi hl askeri hkimdir. Demokratik bir sistemde anayasa itihad sivilbir mesele olduundan, askeri hkimlerin mevcudiyeti tartmaldr. Ayrca, yeni deitirilmiAnayasaya gre, Anayasa mahkemesi yeleri bir kereliine on iki yl iin seilmekte ve en az45 yanda olmalar gerekmektedir. Bu, askeri hkimlerin grev srelerinin bitiminde tekraraskeri yarg sistemine dnebilecekleri anlamna gelmekte olup, Anayasa Mahkemesi

hkimleri olarak tarafszlklar hakknda tereddt oluturabilecektir.

st dzey yarg ve ordu mensuplar, nemli davalarda yarg bamszln tehlikeyedrebilecek aklamalar yapmlardr.

Yargnn etkinliiyle ilgili olarak, yarg sisteminde bilgi teknolojisinden faydalanlmas adliilemleri hzlandrm ve nc taraflarn adli ilemlere eriimini kolaylatrmtr. Yargmensuplarnn says artmaya devam etmektedir. 20 Eyll 2010 tarihi itibaryla toplam 11.394hkim ve savc bulunmaktadr (1 Mays 2009 itibaryla 11.121 hkim ve savc). ocuklarnyarglanmas konusunda gelime kaydedilmitir(Bkz. ocuk haklar).

Bununla birlikte, 20 Eyll 2010 tarihi itibaryla 3.299 olan toplam hkim ve savc a hlkayda deer bir seviyededir. (1 Mays 2009da bu say 3.875 idi).


15/104

Erzincan Cumhuriyet Basavcsnn rgtl sua kart iddiasyla tutuklanmas, tutuklamakararn veren zel yetkili Cumhuriyet savcsnn yetkilerinin HSYK tarafndan alnmasyla

neticelenmitir. Yksek yarg

mensuplar

, HSYKn

n bu karar

n

destekleyen a

klamalardabulunmulardr. Bu durum, yarg iinde ve HSYK ile Adalet Bakanl arasnda gerginlikyaratm ve yargnn adil yarglama yapabilme ehliyeti konusunda tereddtler yaratmtr.

Kamuoyu tarafndan bilinen baz davalardaki soruturmalar endie yaratmaya devametmektedir. Bu durum, polis ve jandarmann almalarnn gelitirmesi ihtiyacnn yan sra,

polis ve jandarma ile yarg arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ihtiyacna da iaret etmektedir.AHM, Dink / Trkiye davasna7 ilikin 14 Eyll 2010 tarihli daire kararnda, Trk

makamlarnn Dinke suikast nlemek amacyla makul ller erevesinde kendilerinden beklenebilecek hereyi yapmadklarn ve Dinkin hayatnn korunmas konusundakibaarszla ilikin etkili bir soruturma srdrlmediini deerlendirmitir. Dolaysyla,AHSnin 2. maddesinin (yaama hakk) ihlali sz konusudur. Buna ilaveten, AHM, 10.madde (ifade zgrl) ve 2. maddeyle balant olarak, 13. maddenin (etkili bavuru hakk)ihlal edildiini tespit etmitir. Trkiye, sz konusu daire kararn temyiz etmeyeceini

bildirmitir.

Arabuluculuk ynteminin hukuk yarglamasna dahil edilmesinde ilerleme kaydedilmemitir.Ceza yarglamasna 2005de eklenen uzlama yntemi etkili birekilde kullanlmamaktadr.Adli yardm temini, kapsam ve sunulan hizmetlerin kalitesi bakmndan yetersizdir.Yarglama ncesi tutukluluk uygulamas, kamu yarar bakmndan kesin gereklilik ierendurumlarla snrl deildir. Bu, tutuklularn yardan fazlasnn durumalar beklediicezaevlerinde ar kalabalklamay artrmaktadr. Hkimler, artl tahliye sistemini etkinekilde kullanmamaktadr.

Adli Tp Kurumunun ileyiine dair endieler bulunmaktadr. Kurum, birka kez ayn davaiin deiik tarihlerde birbiriyle elien raporlar yaymlamtr. Ayrca Kurumun birikmi iyk, adli soruturmalarda gecikmelere sebep olmaktadr.

2009 tarihli bir Dantay karar, hizmet ii eitim salanmas konusunda Adalet BakanlEitim Dairesi ile Adalet Akademisinin akan yetkilerine dikkat ekmitir. Hizmet ncesive hizmet ii eitim Adalet Akademisinin sorumluluundadr.

Sonu olarak, yarg alannda ilerleme kaydedilmitir. HSYKnn oluumu ve askerimahkemelerin yetkilerinin kstlanmasna ilikin Anayasa deiikliklerinin kabul olumlu biradmdr. Bununla birlikte, Adalet Bakan hl HSYKya bakanlk etmekte ve soruturmalarkonusunda son sz sylemektedir. Tm paydalar arasnda etkin bir diyaloun tesisine ve bureformlarn Avrupa standartlarna uygun ve ak effaf ve kapsayc ekilde uygulanmasna


16/104

temsilcilerinin katlmyla bir yrtme kurulu oluturulmutur.

Strateji, kamu idaresinde daha fazla effafl

k, hesap verebilirlik ve gvenilirlik salayarakkamu ynetiiminin ve yolsuzlukla mcadeleye kar nleyici ve caydrc tedbirleringelitirilmesini amalamaktadr.

Nisan 2010da her bir tedbirin kabul ve uygulanmasna ilikin takvimin yer ald bir eylemplan bakanlar seviyesindeki komisyon tarafndan onaylanmtr. Etkili bir uygulama, kamuidaresinin deien ynlerine katk salayabilir, bylece drstlk tevik edilmi ve korunmuve yolsuz uygulamalara frsat veren durumlar azaltlm olacaktr. Ancak, sivil toplumun

katlmnn ve yrtme kurulunda ve stratejinin uygulanmasnda oynad rolnglendirilmesi gerekmektedir.

Trkiye, Haziran 2010 itibaryla, Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) 2005deerlendirme raporundaki 21 tavsiyeden 15ini uygulamaya koymutur. GRECO raporunda,zellikle yolsuzlukla mcadele denetim organnda temsilin geniletilmesi, yarg

bamszlnn gelitirilmesi, dokunulmazlk sisteminin reformu ve son olarak KamuDenetilii Kurumunun kurulmas konular bata olmak zere daha fazla aba gsterilmesinerilmektedir. Anayasa deiiklikleri, yarg bamszlnn glendirilmesi ve KamuDenetilii Kurumu bakmndan ilerlemeye zemin oluturmaktadr.

Aralk 2009da, Babakanlk Tefti Kurulu, Avrupa Yolsuzlukla Mcadele Brosunun(OLAF) muadil kurumu olarak tayin edilmi ve AB-Trkiye mali ibirlii kapsamndakidzensizliklerin teftiinden sorumlu Yolsuzlukla Mcadele Koordinasyon Yaps (AFCOS)olarak grevlendirilmitir(Bkz. Fasl 32- Mali Kontrol).

ubat 2010da, Anayasa Mahkemesi, Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kanununun etikdavran ilkeleri ihlal eden kamu grevlilerinin isimlerinin yaymlanmasna dair hkmn,yarg karar olmakszn isimlerin yaymlanmasnn masumiyet karinesini tehlikeye soktuugerekesiyle iptal etmitir. Etik eitimi halen devam etmekte olup, merkezi ve yerelynetimlerde alan 7.000 kamu grevlisi Ekim 2009-Eyll 2010 tarihleri arasnda eitimalmtr. Hkmet, Eyll aynda Denetim Grevlilerinin Uyacaklar Mesleki Etik Davranlkeleri Hakknda Ynetmelii kabul etmitir. Buna ramen, etik davran ilkelerinin

akademisyenlere, askeri personele ve yarg mensuplarna geniletilmesi konusunda ilerlemekaydedilmemitir.

Milletvekillerinin yolsuzlukla ilikili sularda dokunulmazlklarnn snrlandrlmasndailerleme kaydedilmemitir.


17/104

Almanyada alan dolandrclk davasyla ilgili olarak, Deniz Feneri adl yardm derneihakknda 2009 ylnda balatlan soruturma devam etmektedir. Polis, dernek binalarnda ve

phelilerin evlerinde incelemelerde bulunmutur. Ancak, henz mahkemeye bir iddianamesunulmamtr.

Saytayn glendirilmesini ve yetkilerinin geniletilmesini ngren Saytay KanunuTasars, TBMM Plan ve Bte Komisyonu tarafndan Mays aynda kabul edilmi olup, genelkurul gndemindedir(Bkz. Fasl 23- Yarg ve Temel Haklar).

Sonu olarak, kapsaml bir yolsuzlukla mcadele stratejisi ve eylem plannn gelitirilmesi,

bunun uygulanmasn denetleyecek ve izleyecek bir kurulun oluturulmas ve bylelikleKatlm Ortakl Belgesinde yer alan nceliklerin yerine getirilmesinde ilerlemekaydedilmitir. Bununla birlikte, sz konusu stratejinin pek ok alanda yaygn olmaya devameden olsuzluun azaltlmas iin etkili bir ekilde uygulanmas gerekmektedir. Trkiyeninsoruturma, iddianame ve mahkmiyet kararlarna ilikin bir izleme mekanizmas oluturmasgerekmektedir.

2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas

Uluslararas insan haklar hukukuna riayet

nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas ile ilgili olarak, BM kenceyi nlemeSzlemesinin htiyari Protokol (OPCAT) hl TBMMde beklemektedir. Trkiye, Avrupansan Haklar Szlemesinin (AHS) ek protokoln onaylamamtr9.

Avrupansan Haklar Mahkemesinin (AHM) Trkiyenin AHSyi ihlal ettiine dair kararlarnn

says artmaya devam etmitir. Rapor dnemi boyunca Mahkeme, Trkiyenin AHSyi ihlal ettiiynnde 553 karar vermitir. AHMye yaplan yeni bavurularn says birbirini izleyen drdncylda da artmtr. Ekim 2009dan bu yana, AHMye toplam 5.728 yeni bavuru yaplmtr.Bunlarn byk bir ksm, adil yarglama hakk ve mlkiyet haklarnn korunmasna ilikindir.Eyll 2010 itibaryla, Trkiyeye ilikin 16.093 dava AHMde beklemektedir. AnayasaMahkemesine bireysel bavuru hakk getiren Anayasa deiiklii, AHMye yaplacak bavurusaysn azaltacak nemli bir admdr.

Trkiye, 2009 ylnda toplam 6,1 milyon avro tutarnda tazminat demesi dhil olmak zere,AHM kararlarnn ouna uymutur. Mahkeme kararlarnn uygulanmasyla ilgili Kanundayaplan deiiklikler, Trkiye aleyhine hkmedilen eitli AHM kararlarnda tespit edilen yargsrecindeki eksiklikleri ele almaktadr. Bununla birlikte, Trkiye baz kararlar birka yldruygulamamaktadr10. Hkmet, bu konularn ele alnacana dair aklamalar sonrasnda tedbiralmamtr


18/104

konularn incelenmesinin 2010 yl Aralk ayna kadar ertelenmesine karar vermitir. AHM,Demopoulos / Trkiye davas hakkndaki 5 Mart 2010 tarihli Byk Daire Kararnda, AHSninamalar dorultusunda, mevcut zm yollarnn, AHMye yaplan bavurularn kabuledilebilmesi iin bavurudan nce tketilmi olmas gereken etkili ve eriilebilir i hukuk yollarolarak deerlendirilebileceine hkmetmitir. Bununla birlikte, Mahkeme bu kararn, bavurusahiplerinin Tanmaz Mal Komisyonu usuln kullanmak zorunda olduu eklindeyorumlanmamas gerektiini vurgulamtr. Bavuru sahipleri bu ekilde hareket etmemeyi vesiyasi bir zm beklemeyi seebilirler. Mart ayndan bu yana, Tanmaz Mal Komisyonunayaplan bavurularn saysnda kayda deer art olmutur.

nsan haklar

n

gelitirme ve uygulama konusunda, Hkmet eitli insan haklar

kurumlar

kurmay planlamaktadr. Bamsz bir Trkiye nsan Haklar Kurumunun Kurulmasna likinKanun Tasars, ubat 2010da TBMMye sunulmutur. STKlarn grleri TBMMnin ilgili altkomisyonunda ele alnmtr. Sz konusu Kanun Tasarsnn, BM erevesi ile uyumlu halegetirilmesi iin, zellikle bu yeni kurumun bamszl ve ilevsel zerklii asndandeitirilmesi gerekmektedir. Bu srecin STKlar ile yakn istiare halinde yrtlmesi nemtamaktadr.

Anayasa reformu Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas

iin zemin oluturmutur.

Kamu grevlileri, hkimler, savclar ve polis memurlarna insan haklar konusunda eitimverilmesine devam edilmitir. Jandarmaya ynelik hizmet ii eitim ve iba eitimi, insanhaklar ihlali iddialarnn incelenmesi teknikleri konusunda uzman eitimi dhil, insan haklareitimini kapsamaktadr.

TBMM nsan Haklarnnceleme Komisyonu 13 rapor yaymlamtr. Ancak, Komisyon politika

oluturma ve yasama srecine odaklanmaktadr.

nsan haklar savunucular cezai takibatlarla karlamaya devam etmektedir. Terrlemcadelenin bir paras olarak yrtlen soruturmalar, sendika ve insan haklar eylemcilerinintutuklanmalarn takiben endie yaratmtr. Terrizmin, Terrle Mcadele Kanunundaki genikapsaml tanm endie yaratmaya devam etmektedir (Bkz. Gneydou Anadolu Blgesindekidurum).

nsan haklar kurumlar kaynak, bamszlk ve etkiden yoksundur.

Sonu olarak, uluslararas insan haklar hukukuna riayet konusunda baz ilerlemelerkaydedilmitir. Bununla birlikte, bir dizi reform birka yldr beklemededir. nsan haklarkurumlarna ilikin mevzuatn BM ilkeleriyle tamamen uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir.


19/104

Kolluk Gzetim Komisyonu kurulmasna ilikin kanun tasars Ekim aynda TBMMyesunulmutur. Tasar, kolluk kuvveti mensuplarna uygulanacak disiplin usulleri ve tedbirlerininkaydedilmesi ve denetlenmesini teminen bir Kolluk Gzetim Komisyonu kurulmasnngrmektedir.

Bununla birlikte, kolluk kuvvetleri tarafndan orantsz g kullanm devam etmitir. Gvenlikgleri tarafndan ateli silahlarn lmle sonulanan orantsz kullanmna ilikin olarak STKlarayaplan bildirimler artmtr.

OPCATn onaylanmas 2005ten beri beklemektedir(Bkz. Uluslararas insan haklar hukukunariayet).

Kolluk kuvvetleri, ikence ve kt muamele iddiasnda bulunan ahslara kar sklkla davaamaktadr. Bu tr davalar ikyetler bakmndan caydrc olabilir. Birok durumda Trkmahkemeleri tarafndan bu davalara ncelik verilmektedir.

Adalet Bakanlna bal bulunan Adli T p Kurumu haricindeki hibir adli t p hekimimahkemeler tarafndan tannmamaktadr. Kolluk kuvvetleri bazen mahkmlarn tbbi muayeneleri

s

ras

nda mevcut bulunmaktad

r.

nsan haklar ihlallerinin cezas z kalmas yla mcadele ile ilgili olarak, Engin eberin12gzaltnda lmne ilikin dava 2010 ylnn Haziran aynda karara balanmtr. Mahkeme, gardiyan ve cezaevi mdr yardmcsn, cinayetten tr mebbet hapse mahkm etmitir. ki

polis memuru 7,5 yl ve bir polis memuru ise 2,5 yl hapis cezas almtr. Bu, bir mahkemenin stdzey bir cezaevi yetkilisini mahkm ettii ilk karardr. Ancak, insan haklar ihlallerinin cezaszkalmasyla mcadele abalar, adli yargda birikmi i yk konusunu yeterince dikkate

almam

t

r. AHM, Diyarbak

r Cezaevinde gerekletirilen ve sekiz mahkmun lmne vealtsnn yaralanmasna neden olan 24 Eyll 1996 tarihli operasyonda yer alan gvenlik glerihakkndaki ceza davasnn henz sonulanmadn tespit etmitir. AHM, bu davaya yneliketkili bir soruturmann eksiklii nedeniyle, Trkiyeyi birka kere mahkum etmitir (AHSnin 3.maddesi). 2009 ylnda, TBMM nsan Haklarnnceleme Komisyonu, polis memurlar hakkndakt muamele ve ikenceden alan davalarn ok aznn mahkmiyetle sonulandn tespitetmitir.13 kence veya kt muamele sulamalarna ilikin idar soruturmalar hl sulanan

polislerin alma arkadalar tarafndan yaplmaktadr.

Sonu olarak, ikence ve kt muamelenin nlenmesine ynelik olumlu eilim devam etmitir.nsan haklar ihlallerine dair kamuoyu tarafndan bilinen baz davalar, mahkmiyetlesonulanmtr. Bununla birlikte, kolluk kuvvetleri yetkililerince orantsz g kullanmnnsrmesi endie yaratmaktadr. nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele abalar, adliyargda birikmi i yk konusunu yeterince dikkate almamtr.


20/104

2009dan Mart 2010a kadar adli yardm plann boykot etmi ve bu dnemde stanbulmahkemelerinde avukat grevlendirilmemitir. ok sayda tutuklunun, herhangi bir yasal yardmalmadna ve talep ettii takdirde bir avukatn hizmetlerinden yararlanabileceini bilmediinedair veriler mevcuttur. lgili mevzuatn uygulanmas konusunda, gerek kapsam, gerek adliyardmla grevlendirilen avukatlarn sunduu hizmetlerin kalitesi bakmndan denetim

bulunmamaktadr. Dolaysyla, kullanlabilecek kaynaklarn ve uygulanan cretlerin yeterli olupolmad konusunda bir deerlendirme bulunmamaktadr. lave olarak, bu konuyu izlemeklesorumlu, bamsz veya Hkmete bal bir yap mevcut deildir.

Sonu olarak, ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Adli yardm imknlar, kapsam ve salananhizmetin kalitesi bakmndan yetersizdir. Sorunlarn ele alnmasn salayacak etkili bir izlememekanizmas bulunmamaktadr.

Cezaevi reform program devam etmitir. 2009da drt eitim merkezinde 8.249 cezaevigrevlisine ynelik eitim kurslar dzenlenmi ve ilave 4.929 personel atanmtr.

Cezaevlerinde Trke dndaki dillerin kullanm geniletilmitir. Tutuklu veya ziyaretisininTrke bilmedii hallerde, baka bir dilin kullanmna izin verilmektedir. nfaz Hkimlii Kanunu

mahkmlara kar

disiplin cezalar

n

n uygulanmas

durumunda daval

n

n haklar

n

glendirmektedir.

Adalet Bakanl, ncelikle reit olmayanlara, ardndan btn cezaevlerinde uygulanmak zere birdava ynetimi modeli gelitirmektedir. Bu, rehabilitasyon hizmetlerini iyiletirmektedir.

Baz yksek gvenlikli cezaevlerine getirilen mimari deiikliklerle, daha ok sayda toplufaaliyet dzenlenebilmesi salanmtr. Adalet Bakanl, ocuk cezaevleri ina etmeye

balam

t

r.

Bununla birlikte, duruma ncesi tutuklu olanlarn orannn yksek olmas hl nemli birsorundur. Trkiyede tutuklu bulunanlarn yarsna yakn durumann yaplmasn veyadavalarna ilikin niha karar beklemektedir.14 Durum, cezaevinde bulunan ocuklar asndandaha da endie vericidir. Bunlarn yalnzca % 12si mahkm olup, kalan durumann yaplmasn

beklemektedir.

ocuk eitim evlerinin says yetersizdir. ocuklarn yetikinlerden tamamen ayr tutulmalar btn cezaevlerinde salanamamaktadr. Bu, zellikle, cezaevinde genelde kadnlarla birliktebulunan kz ocuklar iin geerlidir.

Cezaevlerinin yetersiz kaynaklar endie yaratmaya devam etmektedir. Birka yl iinde ikiyekatlanan tutuklularn saysndaki hzl art, byyen bir ar kalabalklama sorununa yol


21/104

Sonu olarak, cezaevi reform programnn uygulanmasna devam edilmektedir. Buna ramen,duruma ncesi tutuklu bulunanlarn yksek oran en nemli sorunlardan biri olmaysrdrmektedir. Cezaevlerindeki salk hizmetleri gelitirilmelidir.

fade zgrl konusunda, Krt meselesi, aznlk haklar, Ermeni meselesi ve ordunun rol gibihassas addedilen konularda giderek daha ak ve serbest hale gelen tartmalar medya vetoplumda geni lekte srmtr.

Trk Ceza Kanununun (TCK) Mays 2008de deitirilmesi sonrasnda, Kanunun 301.maddesine dayanlarak alan az sayda dava bulunmaktadr.15

te yandan, ifade zgrlnn ihlaline ilikin olarak Trkiyeden AHMye hl ok saydabavuru yaplmaktadr.

Hakaret, Trk hukukuna gre ceza gerektiren bir sutur. TCKnn 125. maddesi, hakaretin hapisveya para cezasyla cezalandrlabileceine hkmetmektedir. Bu hkm uyarnca devam eden

birok dava ve mahkmiyet karar mevcuttur. Trk milletine hakaret, TCKnn 301. maddesinegre hl sutur. fade zgrlnn kstlanmasnda, TCKnn dier hkmleri16, Terrle

Mcadele Kanunu ve Bas

n Kanunu da kullan

lmaktad

r.Ergenekon davas hakknda yayn yapan gazetecilere kar alan ok sayda dava endiesebebidir.17 Sz konusu gazeteciler, devam eden yarg srecinin gizliliini ihlal sulamasylatakibat ve davalarla kar karya kalmaktadrlar. Bu, oto sansrle sonulanabilir.

Krt meselesini tartan veya Krte yayn yapan gazeteler zerindeki bask artmtr. Yl boyunca, Diyarbakrdaki Azadiya Welat gazetesinin yaym birka kez yasaklanm ve bu

gazetede al

an gazeteciler terrizm propagandas

yapmak sulamas

yla hapis cezas

naarptrlmtr. AHM, rper ve dierleri/Trkiye davasnda, Trkiyenin Terrle McadeleKanununun 6(5). maddesini revize etmesi gerektiine hkmetmitir.

Adalet Bakanl tarafndan ifade zgrlnn hukuki erevesine ilikin olarak srdrlengzden geirme almas henz tamamlanmamtr.

Nefret sylemleri ile ilgili olarak, Avrupa Konseyi Trkiyeye, medyay dini aznlklara sayg

konusunda bir etik davran kodu gelitirmeye tevik etmesini ve medya araclyla nefretinkkrtlmasnn kovuturulmasn tavsiye etmitir. 18


22/104

Yargtay, Ekim aynda, Krt ve Ermeni meseleleri hakknda 2005 ylnda sarf ettii ve birsviredergisinde yer alan szleri nedeniyle Nobel dl sahibi Orhan Pamukun dava edilebileceinehkmetmitir.

Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun baz maddelerininyorumlan tarz ve yaynclara uygulanan yaptrmlar endie uyandrmtr (Bkz. Fasl 10- BilgiToplumu ve Medya).

nternet siteleri sk sk yasaklanmakta olup, bu yasaklar kapsam ve sre bakmndan orantszdr.Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanunu ihlal ettii iddia edilen videolarnyaymlanmasn takiben, Mays 2008-Kasm 2010 arasnda Trkiyeden Youtubea resm eriimsalanamamtr. Sz konusu video paylam sitesine dair dier davalar hl devam etmekte olup,

baka ana internet portallar birka yldr yasakldr. 5651 sayl nternet Ortamnda YaplanYaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi HakkndaKanun, ifade zgrln snrlamakta ve vatandalarn bilgiye eriim hakkn kstlamaktadr.

Basn zgrl ile ilgili olarak, basna ynelik siyas saldrlarla ilgili endieler devametmektedir. Hkmeti eletiren Doan Medya Grubuna 2009 ylnda verilen vergi cezasyla ilgili

dava srmektedir. Bas

n, bu davan

n balamas

n

n ard

ndan haber yaparken kendi kendinisnrlamaktadr.

Asker yetkililer de dahil, st dzey yetkililer ve siyasetiler tarafndan gazeteciler hakkndaalmalaryla ilgili davalar almtr.

Sonu olarak, ak ve serbest tartma devam etmi ve genilemitir. Bununla birlikte, gazetecilerhakknda alan davalarn saysnn fazlal ve medya zerindeki gereksiz bask, basn zgrlnuygulamada zayflatmaktadr. Trk hukuku, AHSye ve AHM itihadna uygun ekilde ifadezgrln yeterli lde gvence altna almamaktadr. nternet sitelerinin sk sk yasaklanmasendie sebebidir.

Toplant dzenleme zgrl konusunda, baz olumlu gelimeler kaydedilmitir. Nevruz (KrtlerinYeni Yl) ve 1 Mays gsterileri, rapor dneminde ou yerde olaysz bir ekilde gemitir. 24ubatta Szde Ermeni Soykrmn Anma Gn adyla bir dizi sembolik toplu etkinlikgerekletirilmitir. Toplananlar iin gerekli durumlarda polis gvenlii salanmtr.

Bununla birlikte, Krt meselesiyle ilgili olarak lkenin Gneydou Anadolu Blgesinde yaplan bazgsterileriddetle glgelenmitir.

2007 ylnda kabul edilen Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun uygulanmasna ilikin olarak,zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde olmak zere, hl skntlar bildirilmektedir.


23/104

Pembe gen LGBTT Dernei hakknda ahlaka aykrlk iddiasyla yeni bir kapatma davasamtr. Mahkeme, savcnn davann drlmesi istemini kabul etmitir.

nsan Haklar Dernei stanbul ubesine hakknda stanbul Valiliinin ikyeti zerine alanadli soruturma geen yldan bu yana beklemektedir. Dnce zgrl ve Eitim HakkDernei zgr-Der aleyhinde alan kapatma davas mahkeme tarafndan reddedilmitir.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), Ankarada Kurtulu Protestan Kilisesi Vakfnnkurulmas konusunda verdii zbek ve dierleri / Trkiye kararyla Trkiyenin 11. maddeyi ihlalettiine hkmetmitir. Mahkeme, ortak karlar dorultusunda topluca hareket etmek amacylatzel kiilik kazanma imkannn, rgtlenme zgrlnn en nemli vehelerinden biri olduunahkmetmitir.

lke iinde yerinden olma ve g konusunda faaliyetler yrten Diyarbakr G-Der`inyneticileri hakknda alan dava dernein kapatlmasyla sonulanm olup, temyizaamasndadr.

Sivil toplum kurulularnn, ABye katlm sreci de dhil, oynadklar rol konusunda kamukurumlarnda ve kamuoyunda bilin artrma faaliyetleri devam etmitir. Hkmet (Avrupa BirliiGenel Sekreterlii), ABye katlm sreci konusunda sivil toplum temsilcileriyle istiari toplantlardzenlemitir.

Bununla birlikte, sivil toplum kurulular orantsz idari denetim ve para cezalar ile karlamayadevam etmektedirler. Ayrca, ba toplama iin gerekli brokratik koullar, kamu yarar statskazanma ve kk ve orta byklkteki dernekler iin basitletirilmi kurallarn eksiklii,dernekler iin daha elverili bir ortamn olumasn engellemektedir. Yabanc dernekler iin dahakstlayc kurallar uygulanmaktadr.

Sonu olarak, rgtlenme zgrlne ilikin hukuki ereve byk lde AB standartlarylauyumludur. Bununla birlikte, dernekler, yasal koullar yerine getirmede zorluklarla karlamaktave bazlar orantsz denetimlere maruz kalmaktadr. Siyasi partilerin kapatlmasna ilikin yasalkurallarn deitirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmitir. LGBTT dernekleri hakknda alankapatma davalar rgtlenme zgrlnn tam olarak uygulanmasn snrlamaktadr. Toplantdzenleme zgrl konusunda uygulamada ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, lkeninGneydou Anadolu Blgesinde Krt meselesiyle ilgili olarak yaplan baz gsterilerde polisiddeti devam etmitir.

Din zgrlkonusunda, ibadet zgrlne genel olarak sayg gsterilmektedir. EkmenikPatrik Bartholomeos, yaklak doksan yl sonra 15 Austos tarihinde Karadenizin Trabzonilindeki Smela Manastrnda ayin (Theotokosun lm Kutsal Litrjisini) gerekletirmitir.


24/104

Genelge, kontrol belediyelere gemi gayrimslim mezarlklarnn korunmas ve bakmnnyaplmas, gayrimslim cemaat vakflar lehine verilen mahkeme kararlarnn tapu sicilmdrlklerinde uygulanmas ve gayrimslim cemaatlere kar kin ve dmanl tevik ediciyaynlar konusunda yasal ilemlerin derhal balatlmas konularn iermektedir.

Alevitoplumuna ynelik alm devam etmitir. Balangta planland zere, farkl sosyal vemeslek gruplar ve Alevi temsilcileri ile yedi altay yaplmtr.

ubat 2008 tarihli Vakflar Kanununun uygulanmasna, baz gecikmeler ve prosedrelsorunlara ramen devam edilmitir(Bkz. Mlkiyet hakk).

Bununla birlikte, Anayasann 24. maddesi ve Milli Eitim Temel Kanununun 12. maddesiuyarnca, din kltr ve ahlak bilgisi dersleri ilk ve ortaretimde zorunlu olmaya devametmektedir. AHMnin, bu derslerin sadece dinler hakknda genel bilgi vermeyip, slamdininin ynlendirici ilkeleri konusunda eitim verdiini tespit ettii ve Trkiyeden eitimsistemini ve i mevzuatn AHSye ekli 1 Nolu Protokoln 2. maddesiyle uyumlu halegetirmesini talep ettii Ekim 2007 tarihli karar hl uygulanmamtr.

Protestan rencilerin sz konusu din derslerini almas zorunlu klnmtr. Yehova ahitleritopluluu, muafiyet taleplerinin reddedilmesi sonrasnda il milli eitim mdrlklerine ikiyeni idari dava amtr. Yehova ahitleri ailelerinin ayn konuda am olduu davalarDantayda devam etmektedir.

Gayrimslim cemaatler, rgtl dini gruplar olarak, tzel kiiliklerinin olmamasndan dolayhl sorunlar yaamaktadrlar. Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu, Mart aynda, AHSnin

9. maddesiyle korunan din zgrl hakknn, 11. maddeyle balantl olarakdeerlendirildiinde, dini topluluklarn tzel kiilik kazanabilmesini de kapsad sonucunavarmtr19.

Din adam eitimine ilikin kstlamalar srmektedir. Trk mevzuatnda cemaatler iin dinkonusunda zel yksek renime yer verilmemekte ve kamu eitim sisteminde de bu imkan

bulunmamaktadr. Heybeliada Ruhban Okulu, st dzey devlet yetkililerinin tekraralabilmesine ynelik olumlu beyanlarna ramen, hl kapal kalmaya devam etmektedir.

Ermeni Patriinin, Ermeni dili ve din adamlar iin bir niversite blm almas nerisi yldr beklemektedir. Sryaniler, eitimlerini resmi okullarn dnda ancak informel olaraksalayabilmektedir.

Ekmenik Patrik, Ekmenik unvann her durumda kullanma konusunda serbest deildir.dik i d b h kk h h i bi kild d h l dil i i


25/104

Yargtay, Temmuz 2007de, Patrikhanede yaplan dini seimlere katlan ve seilen kiilerinTrk vatanda olmas ve seim srasnda Trkiyede istihdam ediliyor olmas gerektiinehkmetmitir. Ancak, AHSye ve AHM itihadna uygun olarak, rgtl dini cemaatlerinfaaliyetlerine katlarak din zgrl haklarn kullanma imkan bakmndan Trklere veyabanclara eit muamelede bulunulmas gerekmektedir.

Nfus czdan gibi ahsi belgelerde, ayrmc uygulamalara neden olabilecek dine ilikin bilgiler yer almaktadr. Ocak aynda AHM, Sinan Ik/Trkiye davasnda, nfusczdanlarnda din hanesinin bulunmasnn AHSnin ihlali anlamna geldiine karar vermitir.

badet yerleri konusunda, gayrimslim cemaatler sk sk ayrmclk ve idari belirsizlikvakalar bildirmektedir. badet yerleri tahsisi konusunda yetkili makamlara yaplanbavurularn reddedilmesi devam etmitir. Alevi ibadethaneleri (Cem Evleri) ile ilgili olarak,iki dava sonulanm ve bavurular reddedilmitir. Mays 2010da, bir Cem Evi tm i hukukyollarn tkettikten sonra AHM`ye bavurmutur. Cem Evlerinin baz belediye meclisleritarafndan fiilen ibadet yeri olarak tannmasna ramen, bunlarn ibadet yeri olaraktannmamas ynndeki genel politika deimemitir.

Protestan ve dier kiliseler (Ankaradaki Kurtulu ve Batkent Kiliseleri gibi) bulunduklar ilsnrlar dahilinde ibadet yeri iin izin alamamtr. Yehova ahitleri de benzer sorunlarlakarlam olup, mahkemeler Mersindeki ibadet yerlerini mar Kanununa aykr bulmutur.Bu dava AHMye gtrlmtr. Ayn dini topluluun zmirdeki bir ibadet yeriyle ilgili

benzer bir davas mahkemede grlmektedir.

Yehova ahitleri stanbul ve Ankara belediyelerinin vergi talepleriyle kar karyadr.

Belediyeler, Yarg

tay

n Yehova ahitlerini H

ristiyan dini kapsam

nda kabul eden karar

dorultusunda ilke olarak vergiden muaf olmalarna ramen, bu topluluun ibadet yerlerineait emlak vergisinin denmesi talebinde bulunmutur. Vergi konusunda birka dava hlsrmektedir.

Misyonerler, toplumun geni bir kesimi tarafndan lkenin btnlne ve slam dinineynelik bir tehdit olarak alglanmaktadr. Silivride iki misyonere kar alan dava devametmektedir.

Nisan 2007de Malatyada Protestann ldrlmesiyle ilgili dava srmektedir. stanbulCumhuriyet Basavcsnn talebi dorultusunda hazrlanan bir polis raporu, protestanlarnldrlmesiyle Ergenekon davas arasndaki balantya dikkat ekmitir.

i lli i d i il lik dli l d i i i d i h kk


26/104

yerine getirilmemitir. Aznlk dinlerine mensup olanlar, arlk yanls kiilerin tehdidinemaruz kalmaya devam etmektedir. Din adamlarnn eitimi de dahil, tm gayrimslimcemaatlerin ve Alevilerin gereksiz kstlamalar olmakszn faaliyet gstermelerine ynelikAHS ile uyumlu bir hukuki ereve henz oluturulmamtr.

Ekonomik ve sosyal haklar

Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir.Anayasada yaplan bir deiiklik, kadnlar lehine pozitif ayrmclk tedbirleri alnabilmesiningrmektedir. zellikle igc piyasasnda, kadnlarn istihdamn ve frsat eitliini tevik

etmeyi amalayan bir Babakanlk genelgesi yaymlanmtr. Genelge, kadnlarn istihdamnnizlenmesi ve koordinasyonun salanmas iin ulusal bir kurulun kurulmasn, sosyal taraflarve STKlarn kurul almalarna katlmasn ve ilgili mevzuat ve politikalarn hazrlanmas veuygulanmasnda toplumsal cinsiyet eitliinin gzetilmesini ngrmektedir.

TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu almalarna devam etmitir. Komisyonkadna kariddet, erken evlilikler ve okulda kklere ynelik cinsel taciz gibi konularda

baz aratrmalar yrtm, raporlar hazrlam ve STKlar da dahil, ilgili kurulularla

istiarelerde bulunmutur.

Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu, Kadnn Stats Genel Mdrl ve EmniyetGenel Mdrl arasnda, aile ii iddet maduru kadn ve ocuklara ynelik hizmetleringelitirilmesi amacyla l bir protokol imzalanmtr. Polis, risk deerlendirmesi vemteakip sevkler iin madurlardan standart kabul formlar almaya balamtr. Polismemurlarnn eitimine devam edilmitir. zellikle yerel dzeyde, kamu grevlilerine ynelik

fark

ndal

k yaratma faaliyetlerine devam edilmitir.

lkretimde cinsiyetler arasndaki fark azalmaya devam etmi ve ulusal dzeyde neredeysekapanmtr.20 Bu durum, krsal alanlarda kzlarn okula kaydnn tevikine devam edilmesi veokulu brakmalarnn nne geilmesiyle srdrlmelidir.

Bununla birlikte, toplumsal cinsiyet eitlii ve kadna ynelikiddetle mcadele Trkiye iinbalca meseleler olmaya devam etmektedir.

Kadnlarn siyasette, kamuda st dzey grevlerde ve sendikalarda temsili ok dktr.21

Kadnlarn igc piyasasna katlm ile ilgili olarak, yeterli ocuk bakm imknlarnnyokluu, orta ve daha st renime eriimde zorluklar ve nyarglarn varl bu durumak k d b l k d i lik d i i ilik k d k d i ihd


27/104

konu basnda tartlmtr. Sistemin effaf ve objektif bir ekilde gzden geirilmesigerekmektedir. Orta retim ve dier eitim kademelerinde, cinsiyetler arasndaki farksrmektedir.

Okul kitaplar hl kadnlarn rol ve statlerine ilikin nyarglar iermektedir.

Tre cinayetlerinde art olduuna dair emareler bulunmaktadr. Kadnlar iin snma evlerininsays22 ve dier nleyici ve koruyucu hizmetler snrl kalmaktadr. Snma evleri ve

belediyelerin yrtt almalara ilikin olarak etkili devlet denetimi mevcut deildir. Kurumlararasnda ibirliinin glendirilmesi gerekmektedir. Kolluk kuvvetlerinin ve kamu kurumlarnn,zellikle kadna ynelikiddet alannda eitimlerinin srdrlmesi gerekmektedir.

Aile ii iddete ilikin olarak, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin (AHM) Opuz/Trkiyedavasnda verdii karar henz uygulanmamtr. Aile mahkemeleri, aile ii iddet ve trecinayetlerine ilikin davalarda sert yaptrmlar uygulamaktadr. Ancak, bu uygulamann tutarl

biimde tatbik edilmesi gerekmektedir. Yargtay, tre cinayetine ilikin bir davada haksz tahriknedeniyle cezay indirmitir.

Erken yata ve zorla yapt

r

lan evlilikler endie sebebi olmaya devam etmektedir. Bu tip evliliklerreme sal risklerine ve aile ii istismara da yol aabilmektedir. Bu tip evlilikler hakkndagvenilir rakamlar mevcut deildir.

Kadn rgtleri, ilgili kamu kurulularyla olan diyalog ve i birliklerinde, merkezi ve yereldzeyde gerileme olduunu bildirmektedir.

Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plannn uygulanmasna ynelik yeterli insan kayna

ve mali kaynak bulunmamaktad

r. Eylem plan

, kesin ve llebilir hedefler iermemektedir. Baz

yarg mensuplar, Kadnn Stats Genel Mdrl ile Adalet Bakanl arasnda imzalanan protokol uyarnca toplumsal cinsiyet eitlii konusunda eitim almlardr. Ancak, bu eitiminsrdrlebilmesi iin ilave ulusal kaynaklara ihtiya bulunmaktadr. Kadn haklar konusunda,kadn rgtlerinin katlmyla oluturulan kapsayc bir yaklam henz kabul edilmemitir.

Sonu olarak, kadn haklarn ve toplumsal cinsiyet eitliini gvence altna alan hukuki ereve esasitibaryla mevcuttur. Bu ereve, kadnlar iin pozitif ayrmclk tedbirlerinin kabul edilmesine imkan

veren Anayasa deiikliiyle glendirilmitir. Bununla birlikte, kad

n haklar

n

n ve toplumsalcinsiyet eitliinin hayata geirilmesinin salanmas, Trkiye iin kilit meseleler olmaya devametmektedir. zellikle, sz konusu yasal ereveyi siyasi, sosyal ve ekonomik gereklie dntreceksrekli ilave abalara ihtiya bulunmaktadr. Tre cinayetleri, erken yata ve zorla yaptrlan evliliklerve kadna ynelik aile ii iddet ciddi sorunlar olmaya devam etmektedir. Mevzuatn lke genelindetutarl olarak uygulanmas gerekmektedir. Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konularnda


28/104

renciler iin artm ve ulusal dzeyde ilkretimdeki cinsiyetler aras fark neredeysekapanmtr. Milli Eitim Bakanl, okulu brakma riski bulunan ocuklar iin bir erken uyarsistemi gelitirmitir. Orta retimde (9-12. snflar) 2008-2009da % 59 olan net kayt oran,

2009-2010da % 65e ykselmitir.

Devlet dk gelirli ailelerin ocuklarnn ve baklmakla ykml olarak sosyal gvenlik sistemikapsamnda olmayan ocuklarn salk masraflarn karlamaktadr. Aile hekimlii sistemitedricen geniletilmekte ve daha fazla sayda ili kapsamaktadr. Bu, gerekli uygulamakapasitesinin gelitirilmesi halinde, ocuklarn salnn daha iyi izlenmesini salayacaktr.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde Dezavantajl Gruplar Daire Bakanlkurulmutur. Dairenin grevlerinden biri, ocuk iiliiyle ilgilenen kurumlarn almalararasnda koordinasyon salamaktr.

TBMM ocuk Haklar zleme Komitesi daha aktif hale gelmitir. Bu erevede, ocuklarnKomite yeleriyle grlerini paylaabilecekleri interaktif bir internet sitesi kurulmutur. Hermesaj deerlendirilmekte ve cevaplanmaktadr. Ancak, Komite hl gayriresmidir ve nerilen tmmevzuatn ocuk haklarna uygunluunun incelenmesinden sorumlu deildir.

Kay p ocuklar ve ocuklarn madur olduu dier vakalar iin TBMMde bir aratrmakomisyonu kurulmutur. Komisyonun raporunun TBMMde 2010 yl iinde grlmesi

beklenmektedir.

ocuklar iin daha iyi eitim ve salk hizmetlerine eriimin salanmas da dahil, mevsimlikgezici tarm iileri ile ailelerinin durumlarnn iyiletirilmesi amacyla Babakanlk genelgesiyaymlanmtr.

Trkiye, ocuk Haklar Szlemesinin uygulanmasna ynelik ikinci ve nc birletirilmidevlet raporlarn Birlemi Milletlere sunmutur.

ocuk adaleti konusunda, Temmuz 2010 tarihli Terrle Mcadele Kanununda ve BazKanunlarda Deiiklik Yapan Kanun, terr suu iledii iddia edilen ocuklarn ocukmahkemelerinde yarglanmasn ngrmektedir23. Bu Kanun, benzer sularn yetikinlerle

birlikte ilenmesi durumunda dahi uygulanmaktadr. Buna ilaveten, terr rgt propagandas

yapmaktan veya toplant ve gsteri yryleri srasnda gvenlik glerine direnmektenmahkm olan ocuklar, bundan byle terr rgt yesi olmaktan dolay ayrca mahkmolmayacaklardr. Genel olarak, sz konusu Kanun, Terrle Mcadele Kanununda yer alan

baz arlatrc durumlarn ocuklar iin uygulanmamasn ngrmektedir. Uygulamada, bunun toplant ve gsteri yrylerine katlan ocuklara verilen hapis cezalarn nemlilde azaltmas beklenmektedir Son olarak Kanun ocuk mahkemelerine hkmn


29/104

Ancak, yaklak 200.000 ocuk zellikle dou ve gneydou illerindeki kz ocuklar hlokula devam etmemektedir. Orta retime devam konusunda corafi farkllklar vardr.Ayrca, erkek ocuklar iin % 68, kz ocuklar iin % 62 olan okula net kayt oranyla,cinsiyetler arasnda nemli fark mevcuttur. Eitim kurumlarnda iddetle mcadelestratejisinin uygulanmas snrl kalmakta ve denetim gerektirmektedir. ocuk evleri ve yatlokullardaki baziddet ve/veya istismar vakalar basn organlarnda kapsaml olarak yer almve kamuoyunda eletirilmitir. ocuklara ynelikiddetle etkin biimde mcadele edebilmekiin, ilgili kurumlarn sorumluluk stlenmesine ve aralarnda koordinasyon salanmasnaihtiya bulunmaktadr.

ocuk iiliinin nlenmesinde snrl ilerleme kaydedilmitir. Hl etkili bir izleme sistemibulunmamaktadr.

15 ya altndaki ocuklar arasnda yoksulluk oran % 24,4e dmtr. Ancak, bu oran hlgenel yoksulluk oranndan % 7,3 daha yksektir. Krsal alanlarda, bu oran % 44,9akabilmektedir. Krsal blgelerdeki ocuklarn yoksulluuyla mcadele iin zel tedbirlerinalnmasna ihtiya bulunmaktadr.

Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu (SHEK) tarafndan salanan hizmetlerinkurum dna tanmas abalarna ilikin olarak, z ve manevi ebeveynlere ynelikdanmanlk, rehberlik ve mali destein artrlmasna ihtiya bulunmaktadr. SHEKin idarikapasitesi snrl kalmaya devam etmektedir.

2008 yl nfus ve salk aratrmas24 5 yan altndaki ocuklarn % 6snn (nfusa) kaytlolmadn gstermektedir. Bu oran, dou blgelerinde % 11e ykselmektedir.

ocuk haklarna ilikin temel uluslararas hukuki belgelere ilikin ekincelerin kaldrlmasnaynelik hibir ilerleme kaydedilmemitir25.

ocuklar, ounlukla, hl ocuklar (veya ocuklar ve genler) iin ayrlmam cezaevleri vegzalt merkezlerinde tutulmaktadrlar. ocuklarn gzaltna alnd birok kurumda, sreklideien vasfsz personel oran yksektir.

ocuk Koruma Kanunu 81 ilde ocuk mahkemelerinin kurulmasn gerektirmektedir. Eyll2010 itibaryla, sadece 30 ilde 95 adet ocuk mahkemesi kurulmu olup, bu mahkemelerinyalnzca 72si faaliyettedir.

Sonu olarak, ocuk haklar, ocuk adaleti ve ilkretimde cinsiyetler arasndaki farka ilikinh k ki d li l k i i k i ili i l k k d l i id i


30/104

kiilere ynelik pozitif ayrmcln yolunu amtr. 2010, Herkes iin Ulalabilirlik EylemYl olarak ilan edilmitir. Ancak, ulalabilirlik stratejisi ve eylem plan henz kabuledilmemitir. Engelli kiiler haklar hakknda Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesive htiyari Protokolnn uygulanmasn izlemeye ynelik ulusal mekanizma henzoluturulmamtr.

Engelli kiilerin kamu kurumlarnda istihdam, btedeki personel kstlamalarndan muaftutulmu, bylece bu kiilerin istihdam imkanlarnn iyilemesinin yolu almtr. Farklistihdam yntemlerinin tevik edilmesi de dahil, kamuda ve zel sektrde engelli kiilerinistihdam edilebilirliklerini artrmak iin ilave tedbirlerin alnmas gerekmektedir.

Engelli kiiler ve akl hastalar hakknda bilgi ve aratrma eksiklii, bilgiye dayal politikaoluturma nnde bir engel olarak kalmay srdrmektedir.

Bu alandaki mevzuata ramen, engelli kiilerin eitim, salk, sosyal ve kamu hizmetlerineeriimi hl kritik meselelerdir. Kamu binalarna eriimde karlalan fiziksel engeller nemli

bir sorun tekil etmektedir26. Sosyal ve ekonomik hayata katlmlarn artrmak amacyla,engelli kiiler hakkndaki nyarglarla mcadeleye ynelik farkndalk yaratma abalar

younlatrlmaldr.

Akl hastalarnn bakm koullar, endie sebebi olmaya devam etmektedir.

i haklar ve sendikalar konusunda, Anayasal deiikliklerle, kamu grevlileri ve dierkamu alanlarna toplu szleme hakk tannm ve kamu grevlilerine kar disiplinkararlar yarg denetimine tabi tutulmutur. Siyasi amal grev ve lokavt, dayanma grev ve

lokavt

, genel grev ve lokavt, iyeri igali, ii yavalatma, verim drme ve dier direnilerzerindeki yasaklar kaldrlmtr. Ayn zamanda ve ayn ikolunda birden fazla sendikayayelik mmkn hale getirilmitir. Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal bir temelkazanmtr. Babakanlk tarafndan yaymlanan bir genelge, kamu sektrndeki sendikalhaklarn uygulanmasnn kolaylatrlmasn ngrmtr. 1 Mays kutlama yryleri

barl ekilde gerekletirilmitir. Taksim Meydan, i Bayram gsterilerinde 34 kiininld ve birok kiinin yaraland 1977den beri ilk kez kutlamalar iin almtr.

Bununla birlikte, sendikal haklar halen AB standartlaryla ve ILO Szlemeleriyle uyumludeildir. ILO ikili st dzey misyonu, Hkmet ile iveren ve ii sendikalar dhil sosyaltaraflar uzlama salamaya arm, ayn zamanda, bunun Hkmetin uluslararasykmllklerini yerine getirmesini gvence altna almaya ynelik olduu vurgulanmtr.

i il i f d l l ll i d l f d i i


31/104

eksiklii yeni mevzuatn benimsenmesi nnde bir engel tekil etmektedir. Anayasadeiiklik paketi, kamu alanlar iin grev hakkn getirmemitir.

Ayrmcln nlenmesi ilkesi Anayasada gvence altna alnmtr ve bu ilke eitlikanunlarla da teyit edilmektedir. Hkmet, ayrmcln nlenmesi ve eitlik kurulu tesisedilmesine ynelik taslak Kanun hakknda sivil toplum kurulular, niversiteler ve ilgilimakamlarla danmalarda bulunmutur.

Bununla birlikte, mevcut yasal ereve AB mktesebatyla yeterince uyumlu deildir (Bkz.Fasl 19- Sosyal Politika ve stihdam). Lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transeksellerin

(LGBTT) cinsel tercihleri nedeniyle iten karld ayrmclk vakalar grlmtr. Alenentehircilik ve genel ahlaka kar ilenen sular hakkndaki Trk Ceza Kanunu hkmlerizaman zaman LGBTTye kar ayrmclk yapmak amacyla kullanlmaktadr. KabahatlerKanunu sk sk travesti ve transsekselleri para cezasna arptrmak iin kullanlmaktadr.

Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakannn ecinselliin bir hastalk olduuna dairifadeleri, LGBTT toplumu ve insan haklar rgtlerinde tepki yaratmtr. Siyasi ahsiyetlertarafndan yaplan olumsuz yndeki bu klieletirmeler, LGBTT kiilerine kar ayrmcla

daha fazla yol aabilir.

LGBTT derneklerinin kapatlmas ynndeki mahkeme davalar, rapor dnemi boyuncaolumlu ynde sonulandrlmtr(Bkz. rgtlenme zgrl).

Homofobi fiziksel ve cinsel iddet vakalaryla sonulanmtr. Son zamanlarda, Ankaradatransseksel kiilere kar polis tarafndan uygulanan iddetin yan sra, travesti ve

transseksellerin ldrlmesi endie verici bir durumdur. Mahkemeler, transseksel vetravestilere kar ilenen sularn faillerine haksz tahrik ilkesini uygulamtr.

Trk Silahl Kuvvetleri salk ynetmelii, hala, ecinsellii psikoseksel bozukluk olaraktanmlamakta ve ecinselleri askerlie elverisiz olarak addetmektedir. Askere arlankiilerin, ecinsel olduklarn beyan etmeleri halinde fotorafa dayal kant sunmalargerekmektedir. Baz kiilerin aalayc tbbi testlerden gemeleri gerekmitir.

Sonu olarak, sosyal olarak savunmasz ve/veya engelli kiilerin durumunu gelitirme,sendika haklarn glendirme ve ayrmclkla mcadele etme abalar devam etmektedir.Ancak, uygulamada bu alanlarda birok sorunun ele alnmas gerekmektedir.

Mlkiyet haklarna ilikin olarak, rapor dneminde ubat 2008 tarihli Vakflar Kanunununl b ik l d l l d i i i li


32/104

943 bavuru hakknda Vakflar Meclisi, dosyalarn tamamlanmas iin gereken sreyi 16Temmuza kadar iki ay uzatmtr. Dier 347 bavuruda ise olumsuz karara varlmtr.

Ekmenik Patrik/Trkiye27 davas ve adil tazmin meselesi ile ilgili olarak, 15 Haziran 2010tarihli AHM karar, Trkiyenin, daval adna kaytl sz konusu mlk bavuran adna tesciletmesi gerektiine hkm klmtr. Bykada Asliye Hukuk Mahkemesi, AHMin kararnve Vakflar Meclisinin tutumunu yanstacak ekilde, Ekmenik Patrikhane lehine kararvermitir.

Ancak, yasal ereve, el konulduktan sonra nc kiilere satlan mlklerin veya ubat

2008de yeni mevzuat

n kabul edilmesinden nce birletirilen vak

flara ait mlklerindurumunu ele almamaktadr.

Sryaniler mlkiyet ve tapu ilemleri konusunda glklerle karlamaya devam etmektedir.zel ahslar ve dini kurumlar ilgilendiren birka dava devam etmektedir. zellikle MorGabriel Sryani Ortodoks Manastr arazi mlkiyeti konusunda rapor dnemi boyuncasorunlarla karlamaya devam etmitir.

Trkiye, Bozcaadadaki (Tenedos) Rum Ortodoks Kilisesinin mlkiyet haklarna ilikinMart2009 tarihli AHM kararn28 henz uygulamamtr.

Yunan vatandalarnca mlkiyet miras ve tescilinde, zellikle deitirilmi Tapu Kanunununkarlkllk hkmnn yorumlanmas da dahil olmak zere, Trk makamlarnca uygulanmasalannda sorunlar bildirilmeye devam edilmektedir. Bu konuda, AHM, AHSnin1.Protokolnn 1. Maddesinin ihlal edildiine hkmetmi ve mlkn iadesi veya

bavuranlar

n mali olarak tazmin edilmesine karar vermitir.Sonu olarak, Vakflar Kanunu, baz gecikmeler ve prosedrel sorunlar olsa da,uygulanmtr. Vakflar Meclisi bu sorunlarn varln kabul etmekle beraber, gerekliilemleri hzlandrmaya almtr. Ancak, el konulan ve nc kiilere satlan veya yenimevzuatn kabul edilmesinden nce birletirilen vakflarn mlkleri hususu szkonusu Kanuntarafndan ele alnmamaktadr. Trkiyenin tm gayrimslim cemaatlerin mlkiyet haklarnntam olarak korunmasn gvence altna almas gerekmektedir.

Aznlk haklar, kltrel haklar ve aznlklarn korunmas

lkede aznlklara ilikin konularn tartma ortam, hkmetin himayesi altnda gelimi vernein Mart ayndaki Roman bulumas gibi birka sembolik faaliyet gerekletirilmitir.

ki l d if d l i k ld k l l l d k di


33/104

Ancak, Trkiyenin aznlk haklarna ynelik yaklam kstlayc kalmaktadr. Trkiye, BMMedeni ve Siyasi Haklar Szlemesine taraftr. Ancak, aznlklarn haklar konusunda ve BMEkonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine eitim hakk konusunda koyduu ekinceler

endie sebebidir. Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesiniimzalamamtr.

Trkiye ile AGT Milli Aznlklar Yksek Komiseri arasnda, aznlklarn kamu hayatna katlmve aznlk dillerinde yayn konularnda tesis edilecek yapc bir diyalog, uluslararas standartlarave AB lkelerindeki en iyi uygulamaya daha iyi uyum salanmasn kolaylatracaktr.

Rum aznln durumu deimemitir. Gkeada (Imvros) ve Bozcaada (Tenedos) adalar dahil

olmak zere, eitim ve mlkiyet haklaryla ilgili sorunlarla karlamaya devam etmektedir. iftmdrlk29 uygulamas da dahil olmak zere aznlk okullarnn ynetimi, uygulamaya ilikin birdzenleme yaplmasn bekleyen bir sorun tekil etmektedir. Okullar, renci saysna (aynaznlktan olmas art koularak kanun tarafndan snrlandrlmtr) bal srdrlebilirlieilikin sorunlara ilave olarak idari meseleler ve eitime ilikin sorunlar nedeniyle usule ilikinzorluklarla ve kayt, bte sorunlar ve brokratik sorunlarla kar karyadr.

Antisemitizm zellikle slamc ve ar milliyeti basnda yer alan nefret ierikli sylemlebalantl olarak kayg verici bir mesele olmay srdrmektedir.

Ermeni gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesi davas nemli ilerleme olmakszn devam etmektedir.Silivrideki iki protestana kar alan dava, Adalet Bakanlndan alnan izinle, Trk CezaKanununun 301. maddesi uyarnca devam etmektedir. Malatya cinayeti davas devam etmektedir.Gayrimslim aznlklar hedef alan kafes plan olarak da ifade edilen darbe planna kar alandava, Haziranda balamtr(Bkz. Gvenlik glerinin sivil denetimi).

Sonu olarak, Trkiyenin aznlklara yaklam kstlayc kalmaktadr. Avrupa standartlarylauyumlu ekilde, dil, kltr ve temel haklara, tam olarak sayg gsterilmesi ve bu haklarnkorunmas henz tam olarak salanmamtr. Trkiye, aznlklara ilikin olarak hogrnngelitirilmesi ve aznlklarn topluma dahil edilmesi hususlarnda daha ok aba gstermelidir.

Kltrel haklarla ilgili olarak, Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) Ynetmelii, Kasmaynda, yerel dzeyde zel ve kamu kanallar tarafndan Krte ve dier dillerde yayn yapmanndeki tm engelleri kaldracak ekilde deitirilmitir. 14 radyo istasyonu ve TV kanalnaKrte ve Arapa yayn yapma izni verilmitir. Snrlamalar kaldrlmtr (Bkz. Fasl 10- BilgiToplumu ve Medya).

lk kez, Diyarbakr Belediye Tiyatrosunda Krte bir oyun sahnelenmitir. Haziran aynda, ABlerinden Sorumlu Devlet Bakan tm AB Bykeliliklerini Vann Bahesaray kynde


34/104

Deitirilen Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakkndaki Kanun 10 Nisan2010da yrrle girmi, seim kampanyalarnda Krte kullanlmasnfiilen mmkn halegetirmitir.

Ancak, siyasi hayatta Trkeden baka bir dil kullanm Seimler ve Siyasi Partiler Kanununagre halen yasaddr. Mahkemeler Krt politikaclara kar alan davalarda birbiriyle elienkararlar vermektedirler.

Diyarbakr 4. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan Bahar Kltr Merkezinin (BKM) 13 yesine biryl sresince sanatsal faaliyette bulunma yasa getirilmitir. Mahkeme 13 sanatnn hibirsosyal ve sanatsal etkinlie katlamayaca" kararn vermitir. BKM Mzik ve Tiyatro Grubu

yeleri, Batman Kltr Festivalinde, Nevruz kutlamalarnda ve basn toplantlarnda gsteriyaptklar gerekesiyle cezalandrlmtr. Mzisyenler ve sanatlar, 'Toplant ve GsteriYryleri Kanununun ihlaliyle' sulanmlardr. Bir mzisyen gzaltndadr. 13 sanat vemzisyenin her birine 10'ar ay hapis cezas verilmitir.

Uygulamada, anadilleri Trke olmayan ocuklar gerek zel gerek devlet okullarnda anadillerinirenememektedirler.

Trke konumayan kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin tedbirleralnmamtr. Yrrlkteki mevzuat gerei soruturma safhas ve duruma sresince sank,madur ve tanklar iin eviri imkn bulunmasna ramen, tutarl birekilde uygulanmamaktadr.

Cezaevlerinde Krtenin kullanmnda ilerleme kaydedilmitir. Ancak bu, gvenlikmlahazalaryla halen kstl durumdadr ve uygulama cezaevi ynetimleri arasnda farkllkgstermektedir(Bkz. Cezaevleri blm).

Romanlara ilikin olarak, hkmet bir altay ile Mart aynda Ba bakanla gerekletirilen birtoplanty da ieren bir alm balatmtr.

Hkmet, Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanunda30 ileriBakanlna vatanszlar, Trk olmayan ingeneleri ve Trk kltrne bal olmayan yabanclarsnrd etme yetkisini tanyan ayrmc hkmle ilgili parlamentoya deiiklik tasarssunmutur.

Haziran aynda, ileri Bakanl tm valilerden her ildeki Roman nfusun barnmaihtiyalar hakknda bilgi talep etmitir. Ayrca yaymlad bir genelge ile valilerden NfusMdrlnde kayd bulunmayan kiilerin kayt ilemlerinin kolaylatrlmas istenmitir.Romanlarn nfus ktne kayd, kamu hizmetlerine eriimlerini gvence altna almaasndan nemli bir admdr


35/104

aynda, Batdaki illerden Manisada Romanlar ile dier vatandalar arasnda Romanlarnyerlerinden olmasyla sonulanan pek ok olay yaanmtr.

Trkiye, Roman toplumunun Hkmete bu yndeki arlarna ramen, 2005-2015 UluslararasRoman Katlmnn On Yl Giriimine katlmamaktadr.

Sonu olarak, Trkiye, zellikle Krtenin zel televizyon ve radyo yaynlar ile cezaevlerindekullanmn biraz daha serbestletirmek suretiyle, kltrel haklar alannda ilerleme kaydetmitir.2010 ylnda, nceki yl Krt dilinde yayn yapmaya balam TV kanalna ilaveten 24 saatArapa yayn yapan bir TV kanal yayn faaliyetlerine balamtr. Ancak, Trke dndakidillerin zellikle siyasi hayat, eitim ve kamu hizmetleriyle temas alanlarnda kullanmndakstlamalar devam etmektedir. Trke dndaki dillerin kullanmna ilikin mevzuat kstlaycyorumlara aktr ve uygulama tutarszdr. Romanlara ilikin konularn daha ak tartlr halegelmesiyle birlikte Romanlarn durumunda birtakm ilerlemeler kaydedilmitir ve baz nlemlerinuygulanmas iin almalar devam etmektedir. Romanlar sk sk ayrmc muameleye tabi olmayadevam etmektedirler.

Dou ve Gneydou Anadolu Blgesindeki durum

Hkmetin, blgenin sosyo-ekonomik kalknmasna katkda bulunacak nemli bir proje olanGneydou Anadolu Projesini (GAP) 2012ye kadar tamamlamaya ynelik plannn uygulanmasdevam etmitir. Resmi istatistiklere gre, GAPn toplam kamu yatrmlar iindeki oran (2008ylnda % 12den) 2009 ylnda % 14,4e ykselmitir. gelitirme, insan kaynaklar gelitirmeve kadnn glendirilmesine ynelik zel programlarn yan sra sulama, karayolu tamacl,salk ve eitim alanlarnda yaplan yatrmlar devam etmitir. Tekrar canlandrlan GAPndeerlendirilmesine ynelik ilk toplant, ubat 2010da gerekletirilmi ve 2009 yl izlemeraporu yaynlanmtr.

Hkmetin zellikle Krt meselesini ele almaya ynelik demokratik almna dair tartmalarmteakip, yaynclkta Krte dilinin ve blgede otlak arazilerinin kullanmna ynelik bazkstlamalar kaldrlmtr. Kamuoyunun talepleri dorultusunda baz yerlere eski isimleri geriverilmitir31.

Ancak, ABnin terr rgtleri listesinde yer alan PKKnn terr saldrlar sadece Gneydouda

deil, tm Trkiyede birok can almaya devam etmitir. Yaz boyunca terrist sald

r

lar bykehir merkezleri de dhil olmak zere tm Trkiyede nemli lde artmtr. Trkiye,TBMMnin 2007de Hkmete vermi olduu TSKy snr tesi harekt iin grevlendirmeyetkisini uzatmasnn ardndan, Mays aynda Kuzey Iraktaki terrist snaklarna havasaldrlar dzenlemitir. Ayn zamanda, eitli illerde sivillerin eriimini kstlayan geicigvenlik blgeleri oluturulmutur.


36/104

Seilmi BDP belediye bakanlar da dhil olmak zere ok sayda idareci ve politikac, KCK-PKKya kar yaplan operasyonlar kapsamnda tutuklanmtr. nsan Haklar Dernei ile GderDiyarbakr yeleri de tutuklanmtr.

Terrle Mcadele Kanununda terrizmin tanmnn geni kapsaml yaplmasndan kaynaklanan,ifade zgrl bata olmak zere temel zgrlklerin kullanmndaki kstlamalar endie kaynaolmay srdrmektedir.

Kara maynlar pek ok yaralanmaya sebebiyet vermesinin ardndan, askeri personel ve sivilleriin gvenlik asndan endie kayna olmay srdrmektedir. Hkmet anti-personelmaynlarnn PKK tarafndan kullanmnn devam ettiini bildirmitir. Trkiye, anti-personel

maynlarn kullanmnn, depolanmasnn, retiminin ve devredilmesinin yasaklanmas vebunlarn imhas ile ilgili Ottava Szlemesi uyarnca, maynl alanlardaki anti-personelmaynlarn, 1 Mart 2014 tarihinden sonra olmamak kaydyla, en ksa srede temizlemeyi taahhtetmitir.

Snr blgelerindeki kara maynlarnn temizlenmesi bir ncelik olmay srdrmektedir. Trkiyeile Suriye Arasndaki Kara Snr Boyunca Yaplacak Mayn Temizleme Faaliyetleri ile halelemleri Hakknda Kanunun kabuln mteakiben, Milli Savunma Bakanlnda zellikleTrkiye-Suriye snrnn yeniden belirlenmesi konusu zerinde alan bir proje ynetim grubuoluturulmutur. zellikle Irak ve ranla snrlar bata olmak zere, lkedeki snr alanlarnnmayndan arndrlmas iin ilave eylemler gerekmektedir.

Devletten maa ve silah alan ky korucular sorunuyla ilgili olarak hibir adm atlmamtr.

Genel olarak, kamuoyu nnde verilen taahhtlere ramen, zellikle Krt meselesini ele almakamacyla 2009 yl Austos aynda ilan edilen demokratik alm ksmen uygulanmtr. Terristsaldrlar artmtr. Krt meselesine ynelik yrtlen abalarn srdrlmesi nemlidir. TerrleMcadele mevzuatnn geni bir terr tanmndan kanacak, blgede insan haklaryla ilgilidurumu iyiletirecek ve iddia edilen terr eylemleriyle balantl olarak gzaltna alnanlarnorantsz lde yksek saysn azaltacakekilde deitirilmesi gereklidir. Kara maynlar ve kykoruculuu sistemi endie kayna olmay srdrmektedir.

Mlteciler ve yerlerinden olmu kiiler

Terr ve terrle mcadele nedeniyle ortaya kan kayplarn tazmin edilmesi srecinde 2004tenbu yana aralksz ilerleme kaydedilmitir. Yasann 2008 yl Mart aynda yrrle girmesinden bu yana, 360.660 bavurunun 247.729u sonulandrlmtr. Bu bavurularn 139.832sindeolumlu karar verilmi ve 106.887si reddedilmitir. Bugne kadar bavuruda bulunanlara toplam2.096.521.347 Trk Liras deme yaplmtr. Bavurular reddedilenlerce idare mahkemelerinde


37/104

2010 yl Mart aynda, iltica ilemleri ve yasad gle mcadele srelerine daha iyi eriimile srele ilgili bilgi salama amacyla iki genelge kabul edilmitir. Bunlar, olumlunlemlerdir ve baz gelimeler gzlenmektedir.

UNICEF, snmaclarn ocuklarnn salk ve eitim haklarnn korunmasna ynelik bazabalarn sarfedildiini belirtmitir32.

Bununla birlikte, mlteciler ve snmaclarla ilgili kapsaml bir yasal ereveninbulunmamas, bu kiilerin ocuklar iin hizmet salanmasnn nn kesmektedir. Mali, dilkaynakl, brokratik engeller ile talep yetersizliinden dolay, snmac ve mlteci

ocuklar

ndan 7 ile 14 ya aras

nda bulunanlar

n yaln

zca drtte biri dzenli olarak okuladevam etmektedir. Refakatsiz snmac ocuklar Sosyal Hizmetler ve ocuk EsirgemeKurumunun (SHEK) bakm hizmetlerinden yararlanmaktadr. Refakatsiz snmacocuklarnn ailelerinin yerlerinin belirlenmesine dair almalar BM Mlteciler YksekKomiserlii (UNHCR) ve Trk Kzlay tarafndan yrtlmektedir.

Genel olarak,yerlerinden olmu kiilerin zararlarnn tazmin edilmesi srmtr. Ancak, etkiliuygulama salanamamtr. Hkmetin yerlerinden olmu kiilerin durumunu ele alan genel

bir ulusal stratejisi mevcut deildir. Hkmetin yerlerinden olmu kiilerin ihtiyalarnkarlamak iin gsterdii abay arttrmas gerekmektedir. Mlteci ve snmaclara ynelikyasal ereve ile bavuru srecine ilikin genelgelerin uygulamasnn glendirilmesigerekmektedir. Geri gnderme merkezlerindeki genel koullarn daha da gelitirilmesi denem arz etmektedir.

2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler

Kbrs

Trkiye, BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu erevesinde iki toplum lideri arasndakimzakerelere ynelik ak desteini beyan etmeyi srdrmtr. Mzakere ereveBelgesinde ve Konsey bildirilerinde vurguland gibi, Trkiyenin, ilgili BMGK kararlar veABnin zerine kurulduu ilkeler dorultusunda, Kbrs sorununa BM erevesinde adil,kapsaml ve srdrlebilir bir zm getirilmesini hedefleyen mzakereleri aktif olarak

desteklemesi beklenmektedir. Trkiyenin kapsaml bir zme somut anlamda ballhayati nemi haizdir.

Konsey ve Komisyonun mteaddit arlarna ramen, Trkiye, Avrupa Topluluu ve yedevletlerin 21 Eyll 2005 tarihli deklarasyonunda ve Aralk 2006 ve Aralk 2009 tarihli sonubildi l i d hil K bildi l i d b li til k llkl i i hl i


38/104

Buna ilaveten, Trkiye, GKRY ile ikili ilikilerin normalletirilmesi hususunda ilerlemekaydetmemitir. Trkiye, GKRYnin, OECD ve konvansiyonel silahlarn ihracatna ynelik

ihracat denetimi ve ift kullanml malzemeler konusundaki Wassenaar Dzenlemesi dahil,muhtelif uluslararas rgtlere yeliini veto etmeye devam etmektedir. Komisyon, Aralk 2006tarihli Konsey sonu bildirgesine uygun ekilde, 21 Eyll 2005 tarihli deklarasyondaki tmkonular yakndan izlemeye ve bunlar hakknda zel olarak rapor sunmaya devam edecektir.

GKRY, karasularnda ve hava sahasnda Trkiye tarafndan ihlaller gerekletirildiinibildirmitir.

Snr uyumazlklarnn barl yollardan zm

Trkiye ve Yunanistan, ikili ilikilerin gelitirilmesine ynelik abalarn younlatrmlardr. 13-15 Mays tarihlerinde Ba bakan Erdoan Atinada Yunanistan Babakan Papandreou ilegrmtr. Ticaret, eitim, ulatrma, enerji, kltr ve evre alanlarnda birok ibirliianlamas imzalanmtr. Belli sayda yasad gmenin Trkiyeye geri kabul konusunda ikilianlamaya varlm, ancak anlama henz uygulamaya geirilmemitir.

stikafi grmelerin 47. turu 2010 ylnn yaz aylarnda Atinada yaplmtr. stikafigrmeler 2002den beri srmekte olup, younlamtr. Yunan karasularnn geniletilmesiihtimali karsnda TBMM tarafndan 1995 ylnda kabul edilen kararda yer alan casus bellitehdidi geerliliini korumaktadr. Mzakere erevesi Belgesine uygun olarak, Aralk 2009Konsey sonu bildirgesi u ifadeleri iermektedir: Trkiyenin koulsuz biimde, gerekirseUluslararas Adalet Divanna bavuru dahil, BM artyla uyumlu olarak, iyi komuluk ilikilerive sorunlarn barl ekilde zmne bal kalmas gerekmektedir. Bu kapsamda, Birlik, iyikomuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zmn olumsuz etkileyebilecek tehdit,gerginlik veya eylemlerden kanlmas arsnda bulunmaktadr. Yunan adalar zerindekiuular dahil, Trkiyenin devam eden hava sahas ihlalleri konusunda Yunanistan tarafndannemli sayda resmi ikayette bulunulmutur. Yunanistan, ayrca karasularnn ihlaline dairikyetlerde bulunmutur.

Blgesel ibirlii

Trkiye, blgesel inisiyatiflere aktif olarak katlmaya devam etmektedir. Blgesel birliiKonseyi (RCC) yesi olup, Haziran aynda stanbulda gerekletirilen bir zirve toplantsyla sonaeren Gney Dou Avrupa birlii Srecinin bir yllk dnem bakanln yrtmtr.

Dier genileme lkeleri ve komu ye devletlerle ikili ilikilerolumlu biimde gelimektedir.Trkiye Bat Balkanlarda bar ve istikrarn gelitirilmesine olan balln gsteren eitli


39/104

konusunda mutabakata varmlardr. Bilahare, Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan Eyllaynda Bosna-Herseke ziyarette bulunmutur.

Ayrca, Arnavutluk, Makedonya, Kosova33, Karada ve Srbistanla st dzey ikili grmelergerekletirilmitir. Bu balamda, Trkiye Cumhuriyeti Babakan 2010 yl Temmuz ayndaSrbistan ziyaret etmitir. Srbistan ile Trkiye arasnda Serbest Ticaret Anlamas ise Eyll2010dayrrle girmitir.

20 Kasmda, Trkiyeye seyahat edecek Arnavutluk vatandalar iin vize uygulamalarnkaldran bir anlama imzalanmtr.

Bulgaristanla ilikiler olumlu ekilde srmtr.

Uluslararas Ceza Divan (UCD)hakkndaBkz. Fasl 31- Ortak Gvenlik ve D Politika.

3. EKONOMK KRTERLER

Komisyonun Trkiyedeki ekonomik gelimeleri tahlil ederken benimsedii yaklamda, Birlieyeliin, ileyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini ve Birlik iinde reka

Documents

Avrupa Birliği Türkiye İlerleme Raporu 2010