AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI · və ya bötüvlüklə Azərbaycan nəzarətində olmayan 10 seçki dairəsində (toplam 125 dairə var) seçki baş tutmayacaq. Münaqişə böyük sayda

44

Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Buumlrosu

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

NOumlVBƏDƏNKƏNAR PARLAMENT SECcedilKİLƏRİ

9 fevral 2020

DTİHB Seccedilki Muumlşahidə Missiyası

Yekun Hesabat

Varşava

17 iyul 2020

44

MUumlNDƏRİCAT

I QISA İCMAL 1

II GİRİŞ SOumlZUuml VƏ MİNNƏTDARLIQ 4

III UumlMUMİ MƏLUMAT VƏ SİYASİ KONTEKST 5

IV SECcedilKİ SİSTEMİ VƏ HUumlQUQİ CcedilƏRCcedilİVƏ 6

V SECcedilKİNİN İDARƏ EDİLMƏSİ 8

VI SECcedilİCİLƏRİN QEYDİYYATI 11

VII NAMIZƏDLƏRIN IRƏLI SUumlRUumlLMƏSI VƏ QEYDIYYATI 12

VIII TƏBLİĞAT-TƏŞVİQAT MUumlHİTİ 14

IX TƏBİLĞAT-TƏŞVİQAT KAMPANİYSIANIN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ 16

A MALIYYƏLIŞDIRMƏ MƏNBƏLƏRI VƏ TƏBLIĞAT-TƏŞVIQATIN XƏRCLƏRI 17 B ACcedilIQLAMA VƏ HESABATLAR 17 C NƏZARƏT VƏ CƏRIMƏLƏR 18

X KUumlTLƏVİ İNFORMASİYA VASİTƏLƏRİ 19

A KİV-LƏRIN FƏALIYYƏT GOumlSTƏRDIYI MUumlHIT 19 B QANUNI CcedilƏRCcedilIVƏ 20 C TƏBLIĞAT-TƏŞVIQAT KAMPANIYASININ IŞIQLANDIRILMASI VƏ MEDIA MONITORINQ XIDMƏTININ

MUumlŞAHIDƏLƏRI 21

XI ŞİKAYƏT VƏ MUumlRACİƏTLƏR 23

XII SECcedilKİ MUumlŞAHİDƏSİ 25

XIII SƏSVERMƏ GUumlNUuml 26

A MƏNTƏQƏLƏRIN ACcedilILMASI VƏ SƏSVERMƏ 26 B MƏNTƏQƏNIN BAĞLANMASI VƏ SƏSLƏRIN HESABLANMASI 27 C SƏSLƏRIN HESABLANMASI VƏ NƏTICƏLƏRIN ELAN OLUNMASI 28

XIV SECcedilKİ SONRAKI PROSESLƏRİN İNKİŞAFI 29

XV TOumlVSİYƏLƏR 31

A PRIORITET TOumlVSIYƏLƏR 32 B DIGƏR TOumlVSIYƏLƏR 33

QOŞMA I ndash SECcedilKİLƏRİN YEKUN NƏTİCƏLƏRİ 36

QOŞMA II ndash BEYNƏLXALQ SECcedilKİ MUumlŞAHİDƏ MİSSİYASININ MUumlŞAHİDƏCcedilİLƏRİNİN

SİYAHISI 37

DTİHB HAQQINDA 45

44



9 fevral 2020

DTİHB Seccedilki Muumlşahidə Missiyasının Yekun Hesabatı1

I QISA İCMAL

Azərbaycan Respublikası Houmlkumətinin dəvətini aldıqdan sonra ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və

İnsan Haqları Buumlrosu (DTİHB) 9 fevral tarixində keccediliriləcək noumlvbədənkənar parlament seccedilkilərinin

muumlşahidəsini aparmaq uumlccediluumln 7 yanvar tarixində Seccedilki Muumlşahidə Missiyasını (SMM) təsis etmişdir

DTİHB SMM seccedilki prosesinin ATƏT qarşısında goumltuumlruumllən və digər beynəlxalq oumlhdəliklərə və

demokratik seccedilkilər uumlzrə standartlara və daxili qanunvericiliyə uyğunluğunu qiymətləndirmişdir

Səsvermə guumlnuuml DTİHB SMM-in və ATƏT Parlament Assambleyasının və Avropa Şurası Parlament

Assambleyasının nuumlmayəndə heyətlərinin uumlmumi səyi olaraq Beynəlxalq Seccedilki Muumlşahidəsi Missiyası

(BSMM) yaradılmışdır DTİHB SMM seccedilkidən sonrakı prosesləri izləmək uumlccediluumln fevralın 22-dək

oumllkədə qalmışdır

BSMM-nın 10 fevral tarixində dərc etdiyi ilkin muumlşahidələr və nəticələr haqqında Bəyanatında belə

nəticəyə gəlimişdir ki ldquoMəhdudlaşdırıcı qanunverici və siyasi muumlhit namizədlərin ccedilox olmasına

baxmayaraq 9 fevral 2020-ci il tarixində Azərbaycanda keccedilirilən npvbədənkənar parlament

seccedilkilərində həqiqi rəqabətin qarşısını almışdır Bəzi potensial namizədlərin namizədlik huumlququ

tanınmamışdır lakin yerdə qalan hallarda uumlmumi qeydiyyat prosesi inkluumlziv şəraitdə təşkil

olunmuşdur Həqiqi siyasi muumlzakirələrin olmaması səbəbindən seccedilicilərə mənalı seccedilim imkanı

verilməmişdir Bir ccedilox namizəd seccedilicilərlə əlaqə yaratmaq uumlccediluumln sosial mediadan istifadə etmiş lakin

bu ənənəvi KİV-lərdə təşviqat kampaniyasının olmamasını əvəz edə bilməmişdir Seccedilicilərə

namizədlərə və onların nuumlmayəndələrinə təzyiq halları muumlşahidə olunmuşdur Seccedilkilərin idarə

edilməsi yaxşı təmin edilmişdir və qanuni muumlddətlərə cavab verirdi və Mərkəzi Seccedilki Komissiyası

şəffaf fəaliyyət goumlstərmək istiqamətində koordinasiya edilmiş səylər goumlstərmiş və beynəlxalq

muumlşahidəccedililərə qarşı muumlsbət muumlnasibət goumlstərmişdir Bununla belə səslərin hesablanması və

protokollaşdırılması zamanı baş verən muumlhuumlm prosedur pozuntuları nəticələrin duumlzguumlnluumlyuumlnə dair

narahatlıq yaratmışdırrdquo

5 dekabr 2019-cu il tarixində parlamentin buraxılması barədə muumlraciətindən sonra və Konstitusiya

Məhkəməsinin razılığı ilə Prezident parlamenti buraxmış və noumlvbəti parlament seccedilkilərinə doqquz ay

qalmış 9 fevral 2020-ci il tarixində noumlvbədənkənar parlament seccedilkilərinin keccedilirilməsini təyin etmişdir

Prezidentə goumlndərilən muumlraciətində parlament noumlvbədənkənar parlament seccedilkilərinin keccedilirilməsinin

səbəbi kimi prezidentin muumləyyən etdiyi iqtisadi məhkəmə və sosial islahatlar tempi ilə qanunvericilik

prosesinin uyğunlaşdırılması zərurətini goumlstərimişdi Houmlkuumlmət bu seccedilkiləri yeni simaların siyasi

səhnəya ccedilıxması uumlccediluumln imkan kimi təqdim etmişdir Buraxılmış parlamentin 82 uumlzvuuml (seccedilkilər zamanı

həqiqi 115 nəfərdən) seccedilkidə oumlz namizədliyini irəli suumlrmuumlşduumlr ki onların da 81 yenidən seccedililmişdir

Parlament seccedilkiləri ilk noumlvbədə Konstitusiya və Seccedilki Məcəlləsi ilə tənzimlənir Konstitusiya ifadə

toplaşma birləşmə hərəkət informasiyaya ccedilatım azadlığına siyasi həyatda iştirak huumlququna zəmanət

verir lakin qanunlar və onların icrası bu huumlquqları ciddi şəkildə məhdudlaşdırılır Avropa İnsan

Haqları Məhkəməsi azad seccedilki huumlququnun pozulmasına dair 23 iş uumlzrə qərar verib Səsvermə guumlnuumlnə

1 Bu hesabatın ingilis dilində olan suumlrəti yeganə rəsmi sənəd hesab olunur Azərbaycan dilində qeyri-rəsmi tərcuumlməsi

moumlvcuddur

Azərbaycan Respublikası Səhifə 2

Noumlvbədənkənar Parlament Seccedilkiləri 9 fevral 2020

DTİHB Seccedilki Muumlşahidə Missiyasının Yekun Hesabatı

qədər bu qərarların heccedil biri icra edilməyib ki bu da bəzi namizədlərin seccedilkidə iştirakının qarşısını

almışdır DTİHB və Avropa Şurasının Qanun vasitəsilə Demokratiya uumlzrə Avropa Komissiyasının

(Venesiya Komissiyası) bəzi toumlvsiyələri nəzərə alınsa da prioritet olanların heccedil biri tam şəkildə qəbul

olunmamışdır

125 uumlzvdən ibarət parlament birmandatlı seccedilki dairələrindən beş il muumlddətinə seccedililir 29 seccedilki

dairəsində qeydə alınmış seccedilicilərin sayı orta hesabla 15 faiz daha ccedilox olmuşdur ki bu milli

qanunvericiliyə zidd olmaqla yanaşı həm də ATƏT Avropa Şurası və digər beynəlxalq standartlar ilə

muumləyyən edilmiş səs bərabərliyini prinsipini pozmuşdur

Seccedilkiləri Mərkəzi Seccedilki Komissiyası (MSK) 125 dairə seccedilki komissiyaları (DSK) və 5704 məntəqə

seccedilki komissiyaları (MnSK) idarə edir Komissiya uumlzvlərini irəli suumlrməyə səlhaiyyəti olan oumllkə

parlamentinin tərkibində uumlccedil qrup arasında həqiqi siyasi fikir ayrılığı olmadığından seccedilki

inzibatccedilılığının formalaşdırılması duumlsturu təcruumlbədə qərəzsizliyi və muumlstəqilliyi təmin etmir

Seccedilki komissiyaları muumlvafiq resurslarla yaxşı təmin olunub və muumlddətin qısa olmasına baxmayaraq

qanunla qoyulmuş son tarixləri goumlzləməkdə hazırlıqlı olduqlarını nuumlmayiş etdirmişdirlər MSK

iclasları akkreditə olunmuş muumlşahidəccedililər və media uumlccediluumln accedilıq şəkildə keccedilirilirdi Uumlmumilikdə rəsmi

MSK iclaslarında aparılan muumlzakirələrdə bir-birinə uyğun fikirlər səslənmiş və qərarlar uumlmumilikdə

yekdilliklə qəbul olunmuşdur və şəffaflığı təmin edərək MSK-nın internet saytında vaxtında

yerləşdirilmişdir Bununla belə MSK-nın məlumatların yayımına yanaşması heccedil də hər zaman ardıcıl

və istifadəccedililər uumlccediluumln uyğun deyildi ki bu da seccedilki prosesinin şəffaflığını məhdudlaşdırmışdır Əksər

DSK-lar qeyri-muumlntəzəm iş rejimində ccedilalışırdı və iclas protokollarını dərc etmirdi bu isə işlərin və

qəbul olunan qərarların şəffalığını məhdudlaşdırmış olur MSK aşağı səviyyəli komissiyalar uumlccediluumln

təlim sessiyaları təşkil etmiş plakatlar və ictimai və doumlvlət yayımı kanallarında muumlntəzəm olaraq

yayımlanan video ccedilarxlar vasitəsilə seccedilicilər uumlccediluumln əsas məlumatlandırma kampaniyası keccedilirmişdir

Rəsmilərin verdiyi məlumata əsasən Ermənistanla davam edən muumlnaqişə nəticəsində ərazisi qismən

və ya boumltuumlvluumlklə Azərbaycan nəzarətində olmayan 10 seccedilki dairəsində (toplam 125 dairə var) seccedilki

baş tutmayacaq Muumlnaqişə boumlyuumlk sayda insanın məcburi koumlccedilkuumlnə ccedilevrilməsi ilə nəticələnmişdir MSK

məcburi koumlccedilkuumlnlərin səsvermə huumlquqlarının həyata keccedilirilməsini asanlaşdırmaq məqsədilə kifayət

qədər ciddi tədbirlər goumlrmuumlşduumlr

MSK-nın seccedilici siyahısında 340689 nəfəri məcburi koumlccedilkuumln olmaqla təxminən 52 mln seccediliccedili

qeydiyyata alınıb Seccedilicilərə oumlz məlumatlarını yoxlamaq və dəqiqləşdirmək və digər seccedilicilərə dair

məlumatlar uumlzrə muumlraciət etmək uumlccediluumln kifayət qədər imkan yaradılmışdı Qanunla seccedilicilərə hər hansı

inzibati və ya məhkəmə nəzarəti olmadan səsvermə guumlnuuml MnSK-da qeydiyyata duumlşməyə imkan

yaradılır ki bu da beynəlxalq yaxşı təcruumlbəyə ziddir Qeydə alınmış seccedilicilərin sayı ilə səsvermə yaşı

olan vətəndaşların sayı uumlzrə rəsmi statistika arasında fərq var ikinci rəqəm birincidən təxminən 2

milyon artıqdı Bu məsələyə dair ictimaiyyət uumlccediluumln accedilıq məlumatların olmaması seccedilicilərin qeydiyyat

sisteminin dəqiqliyinə inamsızlıq yaradır

Əqli və ya psixososial əlillik səbəbindən məhkəmə tərəfindən fəaliyyət qabiliyyəti olmayan şəxslər

kimi tanınan seccedilicilər səs vermək huumlququna malik deyil və bu beynəlxalq oumlhdəliklərə və standartlara

ziddir Eyni zamanda houmlkuumlmət əlilliyi olan şəxslərin səs verməsinin asanlaşdırılması işinə sadiqliyini

nuumlmayiş etdirir BSMM səsvermə guumlnuuml seccedilki məntəqələrində goumlrmə qabiliyyəti zaif olan şəxslər uumlccediluumln

yardımccedilı vasitələrin moumlvcudluğu qeyd etmişdir MSK DTİHB SMM-ə bildirmişdir ki fiziki əlilliyi

olan seccedilicilər qeydiyyatda olan seccedilki məntəqələrində rampalar quraşdırılmışdır




Namizədlərin qeydiyyatı uumlmumən inkluumlziv olmuşdur və toplam 1314 namizəd seccedilkiyə qatılmışdır ki

bunların 80 faizinin namizədliyi oumlzuuml tərəfindən irali suumlruumllmuumlş şəxslər idi Namizədliyin irəli

suumlruumllməsinin təsdiqlənməsini də ehtiva edən iki mərhələli qeydiyyat prosesi əsasən DSK-lar

tərəfindən həyata keccedilirilmişdir Namizədlərin təxminən 20 faizi qanunla nəzərdə tutulmuş muumlddət

ərzində oumlz namizədliyini geri goumltuumlrmuumlş və bunun səbəbi kimi digər məsələlərlə yanaşı partiyalar

arasında razılaşmalar və yerli səviyyədə doumlvlət rəsmilərinin təzyiqlərini goumltərmişdirlər Namizədliyini

geri goumltuumlrənlərin yarısından ccediloxu doumlvlət sektorunda ccedilalışan və namizədliyi oumlzuuml tərəfindən irəli suumlruumllən

şəxslər idi

Qeydiyyatdan keccedilmiş namizəd sayının yuumlksək olmasına rəğmən təşviqat əsasən toplaşmaq və ənənəvi

mediaya ccedilıxış imkanının məhdudiyyətləri də daxili olmaqla muumlhitin siyasi nəzarət altında olması

səbəbindən əsasən nəzərə ccedilarpmayacaq şəkildə keccedilmişdir Rəsmi 22 guumlnluumlk təşviqat doumlvruumlndə əksər

namizədlər hakim partiyanın siyasətinə alternativ proqramlar və ya fikirlər təqdim etməmişdirlər

Uumlmumilikdə kampaniya rəqabətli təşviqat muumlhiti uumlccediluumln vacib olan siyasi iştirakdan məhrum idi

ATƏT-in 1990-cı ildə qəbul etdiyi Kopenhaqen Sənədinin 77-ci bəndinə zidd olaraq seccedilicilərə

təşviqat tədbirlərində iştirak etmək məqsədilə təzyiq goumlstərilməsi halları muumlşahidə edilmişdir

Seccedilkilərdə qadın namizədləri təşviq etmək uumlccediluumln heccedil bir qanuni tələb yoxdur Qadınlar ictimai və

siyasi həyatda o cuumlmlədən seccedilki administrasiyasında kifayət qədər təmsil olunmur və nazir

vəzifələrini tutmur Qeydiyyata alınan 55 siyasi partiyanın heccedil birinə qadın rəhbərlik etmir Seccedilkilərə

qatılan namizədlərdən 21 faizi qadın idi və yalnız 21 qadın yeni parlamentə seccedililmişdir (16 faiz) Ccedilox

az sayda təşviqat tədbirində qadınların siyasi iştirakı moumlvzusuna istinad edilmişdir Kampaniyanın

mediada işiqlandırılmasında gender bərabərliyi məsələləri əks olunmamışdır

Kampaniyan maliyyələşdirilməsinin huumlquqi ccedilərccedilivəsi ianələr və xərclər uumlccediluumln məhdudiyyətlər qoyur

Qanuna uyğun olaraq namizədlər səsvermə guumlnuumlnə qədər də daxil olmaqla təşviqat kampaniyasının

maliyyələşdirilməsi barədə məlumat təqdim etmişdirlər Bununla birlikdə qanuna riayət olunmasına

effektiv nəzarət və potensial pozuntulara goumlrə muumltənasib cərimələr (cəzalar) barədə muumlddəalar dəqiq

muumləyyən edilməmişdir ki bu da təşviqat kampaniyasının maliyyələşdirilməsi prosesinin şəffaflığını

məhdudlaşdırmışdır

Konstitusiyanın ifadə azadlığına və məlumatı əldə etmək azadlığına təminat verməsinə baxmayaraq

bu azadlıqlar qanunlarla ciddi şəkildə əngəllənir Beynəlxalq standartlara zidd olaraq sosial şəbəkələr

də daxil olmaqla boumlhtan və ictimai təhqir cinayət əməli sayılır Ənənəvi media seccediliciləri namizədlər

və onların platformaları haqqında məlumatla təmin etməkdə uğursuz olmuş Prezidentin fəaliyyəti isə

geniş işıqlandırılmışdır Sosial media platformalarında alternativ siyasi məlumatların yayılmasına

baxmayaraq beynəlxalq və regional standartlara və oumlhdəliklərə zidd olaraq ictimaiyyət həqiqi siyasi

debatdan məhrum qalmış və məlumatlı seccedilim etmək uumlccediluumln kifayət qədər məlumatla təmin

olunmamışdır

Şikayət və muumlraciətlər seccedilki prosesinin buumltuumln iştirakccedilıları tərəfindən verilə bilər Səsvermə guumlnuumlnə

qədər şikayətlərə baxılması prosedurunda nəzərdə tutulan qaydalara uumlmumiyyətlə riayət edilmişdir

Bununla yanaşı MSK seccedilkidən sonra verilən şikayətləri qeyri-ardıcıl şəkildə nəzərdən keccedilirmişdir

Bir sıra hallarda işin mahiyyətinə dair həqiqi və hərtərəfli araşdırma aparılmamış qanun pozuntusuna

yol verilmiş və seccedilki huumlquqları bərpa edilməşdir Baş Prokurorluq seccedilki ilə bağlı cinayət əməllərinə

yol verilməsinə baxmayaraq heccedil bir istintaq başlamamışdır Uumlmumilikdə seccedilki nəticələrini şuumlbhə

altına alan şikayətlərin baxılması prosesi effektiv həll təqdim etməmiş və bununla da seccedilkilərin

duumlruumlstluumlyuumlnə və seccedilki prosesinə ictimai etimada xələl gətirmişdir




62 faizi namizədləri təmsil etməklə MSK və DSK tərəfindən 90 minə yaxın vətəndaş və partiya

nuumlmayəndələri muumlşahidəccedilisi qismində akkreditə olunmuşdur BSMM ilə həmsoumlhbət olan şəxslərin

bəziləri rəsmi qeydiyyata qoyulan əngəllər və xarici fondların alınmasında tətbiq olunan

məhdudiyyətlər vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının uumlmumi fəaliyyətini habelə muumlşahidəccedililərin

təlimləndirilməsi və yerləşdirilməsi imkanlarını məhdudlaşdırılmasını vurğulamışdırlar BSMM-nın

xeyli sayda həmsoumlhbəti bəzi muumlstəqil muumlşahidə qruplarının siyasi mənsubiyyəti və ya muumlstəqilliyinin

olmaması ilə bağlı narahatlıqları ifadə etmişdirlər Muumlşahidəccedililərin akkreditasiyasında heccedil bir maneə

olmasa da səsvermə guumlnuuml vətəndaş və beynəlxalq muumlşahidəccedililər tez-tez səsvermə guumlnuuml

prosedurlarının şəffaflığına ciddi xələl gətirən əngəllərlə uumlzləşmişdirlər

Səsvermə guumlnuuml BSMM muumlşahidə olunan seccedilki məntəqələrinin 8 faizində səsverməni mənfi

qiymətləndirmişdir ki bu da statistik baxımdan yuumlksək rəqəmdir və ciddi prosedur ccedilatışmazlıqlarının

olduğunu nuumlmayiş etdirir Seccedilicilərin barmaqlarının məcburi işarələnməsi tez-tez unudlmuş habelə

seccedilki qutularına topa buumllletenlərin atılması və qrup səsverməsi halları BSMM tərəfindən muumlşahidə

edilmişdir Muumlşahidə aparılan məntəqələrin yarıdan ccediloxunda səslərin sayılması əsasən saxtakarlığa

qarşı ciddi qabaqlayıcı tədbir olan səslərin və buumllletenlərin uzlaşdırılması prosedurlarına laqeyd

yanaşılması səbəbindən mənfi qiymətləndirilmişdir Əsasən prosesin zəif təşkili ilə əlaqədar olaraq

BSMM muumlşahidə apardığı DSK-ların doumlrddə birində səslərin hesablanması və protokollaşdırılmasını

mənfi qiymətləndirmişdir Ccediloxsaylı qanun pozuntularına goumlrə MSK uumlmumilikdə 4 seccedilki dairəsində

və sonradan 50 seccedilki dairəsi uumlzrə 167 seccedilki məntəqəsində seccedilki nəticələrini etibarsız elan etmişdir

Bununla belə prokurorluq orqanları heccedil bir istintaq başlamamış və bununla da seccedilki cinayətlərinə goumlrə

cəzasızlıq muumlhitinə toumlhfə vermişdir

Hazırki hesabat Azərbaycanda seccedilkilərin ATƏT və digər beynəlxalq oumlhdəliklər və demokratik seccedilkilər

standartlarına uyğunlaşdırılması səylərini dəstəkləmək uumlccediluumln toumlvsiyələr təqdim edir Prioritet toumlvsiyələr

seccedilki idarəccedililiyinin qərəzsizliyini və şəffaflığını artırmaq uumlccediluumln qanunda və təcruumlbədə sərbəst

toplaşmaq media ifadə azadlığına həmccedilinin onlayn rejimdə tam houmlrmətin təmin edilməsinin seccedilki

prosesnin duumlzguumlnluumlyuumlnuumln təmin edilməsi məqsədi ilə bir sıra tədbirlərin goumlruumllməsinin və seccedilki

kampaniyasının hədəqorxu və qisas qorxusundan azad muumlhitdə keccedilirilməsinə zəmanət verilməsinin

vacibliyinə youmlnəlmişdir DTİHB bu və əvvəlki hesabatlarındakı toumlvsiyələri yerinə yetirmək uumlccediluumln

houmlkuumlmətə dəstək goumlstərməyə hazırdır

II GİRİŞ SOumlZUuml VƏ MİNNƏTDARLIQ

9 fevral 2020-ci il tarixində keccediliriləcək noumlvbədənkənar parlament seccedilkilərini muumlşahidə etmək uumlccediluumln

Azərbaycan Respublikası Houmlkumətinin dəvətinə habelə 19-21 dekabr 2019-cu il tarixlərində

keccedilirilmiş Ehtiyacların Qiymətləndirilməsi Missiyasının toumlvsiyəsinə əsasən və oumlz mandatına uyğun

olaraq ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Buumlrosu (DTİHB) yanvarın 7-də Seccedilki

Muumlşahidəsi Missiyasını (SMM) təsis etmişdir Səfir Peter Teylerin rəhbərlik etdiyi DTİHB SMM

Bakıda yerləşən 12 nəfərlik əsas heyətdən və yanvarın 14-dən etibarən oumllkənin 12 muumlxtəlif boumllgəsinə

təhkim olunan 26 uzunmuumlddətli muumlşahidəccedilidən (LTO) ibarət idi

Səsvermə guumlnuuml DTİHB SMM-in ATƏT Parlament Assambleyasının (ATƏT PA) və Avropa Şurası

Parlament Assambleyasının (AŞPA) nuumlmayəndə heyətlərinin uumlmumi səyləri kimi Beynəlxalq Seccedilki

Muumlşahidə Missiyası təsis edilmişdir ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri tərəfindən ATƏT-in

qısamuumlddətli muumlşahidəccedililərinin Xuumlsusi Əlaqələndiricisi və rəhbəri qismində Artur Qerasimov təyin

edilmişdir ATƏT PA heyətinə Elona Hoksa-Gjebrea rəhbərlik etmişdir AŞPA nuumlmayəndə heyətinə

Frank Şvabe başccedilılıq etmişdir Cari BSMM-də iştirak edən qurumların hər biri 2005-ci ildə




Beynəlxalq Seccedilki Muumlşahidəsi Prinsipləri Bəyannaməsini rəhbər sənəd kimi qəbul etmişdir2 DTİHB

tərəfindən yerləşdirilmiş 271 uzunmuumlddətli və qısamuumlddətli muumlşahidəccedili ATƏT PA-dan 57 nəfərlik

nuumlmayəndə heyəti və AŞPA-dan 28 nəfərlik nuumlmayəndə olmaqla uumlmumilikdə 26 oumllkədən 356

muumlşahidəccedili cəlb olunmuşdur ki onların 36 faizi qadınlar idi3 BSMM 128 seccedilki məntəqəsində accedilılış

prosedurlarını 1296 seccedilki məntəqəsində səsverməni və oumllkə uumlzrə 119 seccedilki məntəqəsində səslərin

sayılmasını muumlşahidə etmişdir BSMM 99 Dairə Seccedilki Komissiyasının (DSK) 117 məntəqəsində

səslərin protokollaşdırılması prosesinin muumlşahidəsini aparmışdır DTİHB SMM seccedilkidən sonrakı

prosesləri izləmək uumlccediluumln fevralın 22-dək Azərbaycanda qalmışdır


demokratik seccedilkilər uumlzrə standartlara habelə milli qanunvericiliyə uyğunluğunu qiymətləndirmişdir

Hazırki yekun hesabat 10 fevral 2020-ci il tarixində Bakıda keccedilirilmiş mətbuat konfransında accedilıqlanan

İlkin Muumlşahidələr və Nəticələr Bəyanatından sonra dərc olunan sənəddir4

DTİHB SMM seccedilkilərin muumlşahidəsini aparmaq uumlccediluumln dəvətə goumlrə Azərbaycan Respublikası

Houmlkuumlmətinə eləcə də Mərkəzi Seccedilki Komissiyasına (MSK) və Xarici İşlər Nazirliyinə əməkdaşlıq və

koumlməklik uumlccediluumln təşəkkuumlruumlnuuml ifadə edir Eyni zamanda digər milli və yerli doumlvlət qurumlarının

nuumlmayəndələrinə məhkəmə orqanlarına siyasi partiyalara vətəndaş cəmiyyətinə KİV-lərə

beynəlxalq ictimaiyyətə və boumlyuumlk sayda həmsoumlhbətlərə goumlstərilən əməkdaşlıq və paylaşdıqları fikirlər

uumlccediluumln təşəkkuumlrlərini bildirir

III UumlMUMİ MƏLUMAT VƏ SİYASİ KONTEKST

Azərbaycanda icra hakimiyyəti parlamentə nisbətən geniş səlahiyyətlərə sahib olduğu bir prezident

sistemi moumlvcuddur Prezident houmlkumətə rəhbərlik edir və houmlkumət uumlzvlərini təyin edir mərkəzi və

regional səviyyədə icra hakimiyyəti orqanlarını habelə oumllkənin vitse-prezidentlərini təyin edir

Həmccedilinin Prezident hər biri formal olaraq parlament tərəfindən təyin olunan Konstitusiya

Məhkəməsi Ali Məhkəmə İqtisad Məhkəməsi və digər məhkəmələrin hakimlərinin o cuumlmlədən Baş

Prokurorun namizədliklərini irəli suumlruumlr


Məhkəməsinin razılığı ilə Prezident İlham Əliyev parlamenti buraxmış və 9 fevral 2020-ci il tarixinə

noumlvbədənkənar parlament seccedilkilərini təyin etmişdir5 Prezidentə uumlnvanlandırdığı muumlraciətində

parlament noumlvbədənkənar parlament seccedilkilərinin keccedilirilməsinin səbəbi kimi prezidentin muumləyyən

etdiyi iqtisadi məhkəmə və sosial islahatlar tempi ilə qanunvericilik prosesinin uyğunlaşdırılması

zərurətini goumlstərimişdi Seccedilkilər tərkibi buraxılmış parlamentdə 65 yer ccediloxluğuna sahib olan Yeni

Azərbaycan Partiyasının (YAP) dominant olduğu bir siyasi muumlhit ccedilərccedilivəsində baş tutmuşdur Formal

olaraq parlament muumlxalifətini təşkil edən lakin YAP-ı dəstəkləyən partiyalar parlamentdə 12 yer

tutur 38 yer isə adətən hakim partiya ilə eyni şəkildə səs verən muumlstəqil namizəd kimi seccedililmiş

uumlzvlərin payına duumlşuumlrduuml6

2 2005-ci il tarixli Beynəlxalq Seccedilki Muumlşahidəsi Prinsiplərinə dair Bəyanata baxın 3 DTİHB SMM-in əsas heyətinin 58 faizi və DTİHB SMM UMM-in 46 faizi qadınlardır 4 DTİHB-nin Azərbaycanda seccedilkilərlə bağlı əvvəlki hesabatlarına baxın 5 Noumlvbəti Parlament seccedilkiləri 1 noyabr 2020-ci il tarixində keccedilirilməli idi 6 Parlament stenoqramlarına baxın Digər parlament partiyaları Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası (VHP - iki deputat)

Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası Vətəndaş Birliyi Partiyası Demokratik Maarifccedililik Partiyası Boumlyuumlk Quruluş

Partiyası Ana Vətən Partiyası Milli Dirccediləliş Partiyası Demokratik İslahatlar Partiyası Sosial Rifah Partiyası

Vahid Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası və Birlik Partiyası - hər birindən bir deputatla Parlamentin

buraxılmasından əvvəl 10 yer boş idi




Houmlkuumlmət bu seccedilkilərin siyasi səhnəyə yeni insanların ccedilıxması uumlccediluumln şans olacağını qeyd etdiyi halda

DTİHB SMM-in bir neccedilə həmsoumlhbəti soumlzuumlgedən seccedilkilərin yalnız hakim elitalar arasında mandatların

yenidən boumlluumlşduumlruumllməsinə səbəb olacağını bildirmişdirlər7 Bu seccedilkilərdə toplam 19 partiya rəqabət

aparmışdır ki onlardan 12-si tərkibi buraxılan parlamentdə təmsil olunanlar idi Əvvəlki parlament

uumlzvlərindən 82 (71 faiz) nəfəri seccedilkilərə yenidən qatılmış və onların 81-i yenidən seccedililmişdir

Azərbaycanda əsas huumlquq və azadlıqların qorunması ilə bağlı vəziyyət ciddi narahatlıq doğurur8 Son

icazəli siyasi etiraz aksiyası 2019-cu ilin yanvar ayında Bakıda keccedilirilmişdir9 19 oktyabr 2019-cu ildə

Bakıda muumlxalifətin icazəsiz keccedilirdiyi mitinq hakimiyyət tərəfindən guumlc istifadə edilməklə dağıdılmış

bir ccedilox siyasi fəal və muumlxalifət lideri həbs olunmuşdur Bəzi muumlxalifət partiyaları xuumlsusən mətbuata

ccedilıxışı və təşviqat zamanı sərbəst toplaşmaq azadlığını məhdudlaşdıran muumlhit səbəbindən bu seccedilkiləri

boykot etmək qərarı vermişdirlər Bir neccedilə potensial namizəd Avropa İnsan Huumlquqları Məhkəməsinin

(AİHM) muumlvafiq qərarlarına baxmayaraq uumlzərindən məhkumluq goumltuumlruumllmədiyi uumlccediluumln seccedilkilərdə

iştirak edə bilmədi10

Qadın və kişi arasında huumlquq bərabərliyi Konstitusiyada təsbit edilmişdir Qadınların siyasi həyatda

iştirakını təşviq etmək uumlccediluumln xuumlsusi qanuni mexanizmlər moumlvcud deyil Son parlamentdə 125 yerdən 20-

sini qadınlar qazanmış 15 doumlvlət komitəsinin yalnız 2-sinin sədri qadınlardır lakin nazir vəzifəsi tutan

qadın yoxdur Yeni parlamentə iyirmi bir qadın seccedililmişdir Bir neccedilə istisna olmaqla qadınlar ictimai

həyatda az təmsil olunurlar

Houmlkuumlmətin verdiyi məlumata əsasən boumlyuumlk sayda əhalinin məcburi koumlccedilkuumln vəziyyətinə duumlşməsinə

səbəb olan Ermənistanla davam edən muumlnaqişə nəticəsində houmlkuumlmətin tam və ya qismən nəzarəti

altında olmayan ərazilərdə yerləşən 10 dairədə (125 dairədən) seccedilkilər təşkil olunmamışdır

Koumlccedilkuumlnlərin oumlz səsvermə huumlququndan istifadə etməsi uumlccediluumln MSK əhəmiyyətli tədbirlər goumlrmuumlşduumlr

IV SECcedilKİ SİSTEMİ VƏ HUumlQUQİ CcedilƏRCcedilİVƏ

125 uumlzvdən ibarət Parlament 125 birmandatlı dairələrdən sadə səs ccediloxluğu ilə beş illik muumlddətə

seccedililir

Beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş qabaqcıl təcruumlbədən irəli gələrək Seccedilki Məcəlləsi hər dairədə

qeydiyyata alınmış seccedilici sayının beş faizdən ccedilox və muumlstəsna hallarda bir dairə uumlzrə orta seccedilicilərin

sayından 10 faizdən ccedilox olmaması şərtini əks etdirir11

Bununla belə seccedilki dairələrinin yarısından

ccediloxunda goumlstərilən məhdudiyyətdən kənarlaşma 29 dairədə isə 15-lik huumlduddan da yuumlksək olduğu

7 Son bir neccedilə il ərzində və son doumlvrlərdə Prezident Administrasiyasında və Nazirlər Kabinetində uzun illər ərzində

ccedilalışan bir neccedilə rəhbər şəxslər dəyişdirilmiş və ya fərqli bir vəzifəyə keccedilirilmişdirlər

8 Beynəlxalq insan huumlquqları və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının fikrinə əsasən Azərbaycanda ccedilox sayda siyasi

məhbus var Məsələn BMT-nin İnsan Haqları Şurasının hesabatına baxın Report of the Special Rapporteur on the

situation of human rights defenders on his mission to Azerbaijan (20 February 2017) Həmccedilinin Avropa Şurasının

İnsan Huumlquqları uumlzrə Muumlvəkkilinin 2019-cu il hesabatı və 18 dekabr 2019-cu il tarixli AŞPA-nın ldquoAzərbaycanda

siyasi məhbuslara dair vəziyyətrdquo hesabatı və 30 yanvar 2020-ci tarixində eyni moumlvzuda 2322 saylı Qətnamə 9 DTİHB SMM-ə verilən məlumata əsasən 2019-cu ildə ictimai toplantılar uumlccediluumln edilmiş həmccedilinin Demokratik

Quumlvvələrin Milli Şurası Muumlsavat Partiyası və ldquoQadınlara zorakılığa qarşırdquo yuumlruumlşuumlnuuml təşkil etmək istəyən qadınlar

qrupu tərəfindən edilmiş 15 muumlraciət rədd edilmiş və ya cavabsız qalmışdır Uumlccedil halda Bakıdan 18 km aralıda

yerləşən Loumlkbatan qəsəbəsindəki alternativ məkan təklif olunmuşdur 10 Məsələn İlqar Məmmədov Azərbaycana qarşı işi No 91915 (AİHM 16 noyabr 2017) 11 Venesiya Komissiyasının Seccedilki Məsələləri uumlzrə Yaxşı Təcruumlbələr Məcəlləsinin I22 iv bəndində qeyd olunur ki

ldquoYerlər seccedilki dairələri arasında bərabər paylanmalıdır Paylanma meyarından ən maksimal kənarlaşma goumlstəricisi

[] həddən artıq olduğu muumlstəsna hallar istisna olmaqla 10 faizi aşmalı və heccedil bir halda 15 faizdən ccedilox

olmamalıdırrdquo




muumlşahidə olunmuşdur Bir dairə uumlzrə seccedilicilərin sayında əhəmiyyətli kənarlaşmalar ATƏT qarşısında

goumltuumlruumllən oumlhdəliklərdə və digər beynəlxalq standartlarda təsbit olunan səslərin bərabərliyi prinsipinə

ciddi şəkildə təsir edir12

Bundan əlavə MSK tərəfindən huumldudların yenidən nəzərdən keccedilirilməsi

qanunla muumləyyən edilmiş muumlddət ərzində baş tutmamışdır13

MSK bərabər seccedilki huumlququ prinsipinə riayət etmək uumlccediluumln seccedilki dairələrinin huumldudlarını vaxtında və

qanuna və beynəlxalq oumlhdəliklərə və standartlara uyğun olaraq yenidən muumləyyənləşdirməlidir

Soumlzuumlgedən prosesə etimadı və şəffaflığı artırmaq uumlccediluumln o ictimai nəzarətə accedilıq olmalıdır

Parlament seccedilkiləri ilk noumlvbədə Konstitusiya (sonuncu dəfə 2016-cı ildə duumlzəliş edilmiş) və Seccedilki

Məcəlləsi (sonuncu dəfə 2019-cu ilin fevralında duumlzəliş edilmiş) ilə tənzimlənir14

Konstitusiyanın

əsas huumlquq və azadlıqları o cuumlmlədən sərbəst toplaşmaq ifadə birləşmək və məlumat əldə etmək

azadlıqlarını habelə siyasi həyatda iştirak etmək huumlquqlarını təmin etməsinə baxmayaraq soumlzuuml gedən

huumlquq və azadlıqlar qanuvericilik və onun tətbiqi nəticəsində ciddi məhdudiyyətlərə məruz qalır15

Azərbaycan demokratik seccedilkilərin keccedilirilməsi ilə bağlı əsas beynəlxalq və regional sənədlərə o

cuumlmlədən Avropa İnsan Huumlquqları Konvensiyasına (AİHK) qoşulan tərəflərdən biridi16

AİHK

Avropa İnsan Huumlquqları Məhkəməsinin (AİHM) qərarlarının oumllkələr tərəfindən icra olunmasını

muumltləq şəkildə tələb edir17

2019-cu ilin dekabr ayına olan məlumata goumlrə Azərbaycan AİHM

tərəfindən qəbul edilmiş 225 qərardan 37-ni icra etmişdir Azad seccedilki huumlququnun pozulmasına dair 23

qərar qəbul olunmuşdur ki və son seccedilkilərə qədər AİHM-in muumlvafiq qərarlarının heccedil bir hələ də icra

olunmamışdır

Seccedilki Məcəlləsi təfərruumlatlıdır lakin seccedilki prosesinin bəzi məqamları məsələn seccedilkilərin KİV-lərdə

işıqlandırılması təkrar seccedilkilərin keccedilirilmə prosedurları və muumlddətləri namizədlərin qeydiyyatı uumlccediluumln

sənədlərin yoxlanılması qaydaları və təşviqat-təbliğaq kampaniyasını maliyyələşdirilməsinə dair

məlumatlarının yayımlanması mexanizmi kimi məsələlər qanunla kifayət qədər tənzimlənmir MSK

tərəfindən qəbul olunan əlavə qaydalar isə bir ccedilox hallarda əlavə izahatlar vermir

12 MSK-nın məlumat bazasından alınan məlumatlara əsasən 125 seccedilki dairəsindən 85-də 5 faizdən yuxarı bunlardan

51-də 10 faizdən yuxarı kənarlaşma baş verir 1990-cı ildə qəbul olunan ATƏT-in Kopenhaqen Sənədinin 73

bəndində qeyd olunur ki uumlzv doumlvlətlər ldquoyetkinlik yaşına ccedilatmış vətəndaşların bərabər seccedilki huumlququnu təmin

edəcəklərrdquo Həmccedilinin BMT-nın İnsan Haqları Şurasının (BMT İHŞ) MSHBP-ın 25-ci maddəsinin 25 saylı Uumlmumi

Şərhinin 21-ci bəndində qeyd olunur ki ldquobir şəxs - bir səs prinsipi tətbiq olunmalı və hər bir Doumlvlətin seccedilki sistemi

ccedilərccedilivəsində bir seccedilicinin səsi digərin səsinə bərabər tutulmalıdır Seccedilki sərhədlərinin muumləyyənləşdirilməsi və

səslərin təyin olunması metodikasi səslərin paylanmasını pozmamalı və heccedil bir qrupa qarşı ayrı-seccedilkilik tətbiq

etməməli və vətəndaşların oumlz nuumlmayəndəsini azad şəkildə seccedilmək uumlccediluumln huumlququnu əsassız şəkildə istisna etməməli

və ya məhdudlaşdırmamalıdırrdquo 13 Seccedilki Məcəlləsi dairə huumldudlarının hər beş ildən bir nəzərdən keccedilirilməsini tələb edir Huumldudların yenidən nəzərdən

keccedilirilməsi ilə bağlı MSK-nın internet səhifəsində yerləşdirilmiş ən son 2014-cuuml ilin oktyabrında qəbul olunan

qərardır 14 Digər muumlvafiq qanunlara ldquoSərbəst toplaşmaq azadlığı haqqındardquo ldquoRadio və televiziya yayımı haqqındardquo ldquoSiyasi

partiyalar haqqındardquo ldquoQeyri-houmlkumət təşkilatları haqqındardquo ldquoDoumlvlət qeydiyyatı haqqındardquo və ldquoHuumlquqi şəxslərin

doumlvlət reyestri haqqındardquo ldquoİnformasiya əldə etmək haqqındardquo qanun Cinayət İnzibati Prosessual və Muumllki

Prosessual Məcəllənin habelə MSK qaydalarının muumlvafiq muumlddəaları daxildir 15 BMT İnsan Haqları Şurasının Azərbaycan uumlzrə doumlrduumlncuuml doumlvri hesabata dair yekun muumlşahidələr (16 noyabr

2016) CCPRCAZECO4 36 38 40 və 42-ci bəndlərə baxın 16 Həmccedilinin 1966-cı il Muumllki və Siyasi Huumlquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt Qadınlara qarşı ayrı-seccedilkiliyin buumltuumln

formalarının ləğvi haqqında 1979-cu il konvensiyası 1965-ci ildə İrqi ayrı-seccedilkiliyin buumltuumln formalarının ləğvi

haqqında beynəlxalq konvensiya 2003-cuuml il korrupsiyaya qarşı konvensiya Əlillərin huumlquqları haqqında 2006-cı il

konvensiyası və Muumlstəqil Doumlvlətlər Birliyinə uumlzv oumllkələrdə demokratik seccedilkilər seccedilki huumlquqları və azadlıqları

standartları haqqında 2002-ci il konvensiyası Azərbaycan həmccedilinin Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasının və

Korrupsiyaya Qarşı Muumlbarizə uumlzrə Doumlvlətlər Qrupunun (GRECO) uumlzvuumlduumlr 17 AİHM-nin qərarlarının icrası uumlzrə şoumlbənin Azərbaycan uumlzrə faktlar sıyasına baxın




Şikayətlərin araşdırılmasının vaxtının uzadılması MSK tərəfindən vaxtında sənədlərin qəbul edilməsi

və aşağı səviyyəli seccedilki komissiyalarına muumlvafiq təlimlərin keccedilirilməsi kimi DTİHB-nin əvvəllər

verdiyi toumlvsiyələrin bir qismi tətbiq olunmuşdur Bununla birlikdə sərbəst toplaşma və ifadə azadlığı

seccedilki administrasiyasının muumlstəqilliyi və qərəzsizliyi muumlstəqil media muumlhitinin inkişafı boumlhtanın

dekriminallaşdırılması və səsvermə guumlnuuml ilə bağlı prioritet toumlvsiyələrin heccedil biri hələ də qəbul

olunmamışdır

Demokratik seccedilkilər keccedilirmək fundamental huumlquq və azadlıqlara zəmanət vermək boşluqları aradan

qaldırmaq və DTİHB və Venesiya Komissiyanın əvvəlki toumlvsiyələri habelə AİHM qərarlarını icra

etmək vasitəsilə muumlxtəlif tərəflərin iştirakı və məsləhətləşmələr yolu ilə seccedilkilərin beynəlxalq

oumlhdəliklərə və standartlara uyğunlaşdırmaq uumlccediluumln seccedilkilərin huumlquqi bazası noumlvbəti seccedilkilərdən əvvəl

ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keccedilirilməlidir

V SECcedilKİNİN İDARƏ EDİLMƏSİ

Seccedilkiləri Mərkəzi Seccedilki Komissiyası (MSK) 125 Dairə Seccedilki Komissiyaları (DSK) və 5573

Məntəqə Seccedilki Komissiyaları (MnSK) idarə edir ki onlar da muumlvafiq olaraq 18 9 və 6 komissiya

uumlzvuumlndən ibarətdir Buumltuumln seccedilki komissiyaları beş illik muumlddətə təyin edilmiş və hazırkı tərkibi 2016-

cı ildə təsdiqlənmiş daimi orqanlardır MSK uumlzvləri parlament tərəfindən DSK-lar MSK tərəfindən

MnSK-lar isə muumlvafiq DSK-lar tərəfindən seccedililir

Qadınlar seccedilkilərin idarə edilməsi prosesinin buumltuumln mərhələlərində kifayət qədər təmsil olunmur

MSK-nın 17 uumlzvuumlndən uumlccediluuml o cuumlmlədən iki MSK katibindən biri qadındı18

MSK-nın məlumatına

əsasən DSK və MnSK uumlzvlərin muumlvafiq olaraq 17 və 37 faizi qadınlardı ki onlar muumlvafiq olaraq

DSK-lara arasında 2 və MnSK-lar arasında isə komissiyaların 25 faizinə rəhbərlik edirlər19

Seccedilki komissiyalarının sədri və uumlzvuuml kimi qadınların sayının artırılması uumlccediluumln tədbirlər və mexanizmlər

nəzərdən keccedilirilməlidir

Qanuna əsasən buumltuumln seccedilki komissiyalarının tərkibi siyasi quumlvvələrin parlamentdəki təmsilccedililiyini əks

etdirir parlament ccediloxluğu parlament azlığı (parlamentdə təmsil olunan digər siyasi partiyalar kimi

muumləyyənləşdirilmiş) və muumlstəqil olan namizədlər uumlccediluumln uumlccedil bərabər kvota ayrılmışdır Parlament

uumlzvlərinin səsvermə statistikasına əsasən parlamentdəki komissiya uumlzvlərinin namizədliyini irəli suumlrən

uumlccedil qrup arasında həqiqi siyasi fərqin olmaması AİHM-in qərarlarında da qeyd olunduğu kimi

həqiqətən qərəzsiz və muumlstəqil seccedilki izbibatccedilılığını təmin etməyə imkan vermir20

Bundan əlavə

qanunvericiliyin tələbinə əsasən buumltuumln komissiyaların sədrləri parlament ccediloxluğunun namizədləridir

ki bu da onların komissiyalarda uumlstuumlnluumlyuumlnuuml daha da artırmış olur

Qeydə alınmış namizədlər muumlvafiq DSK və daha aşağı seccedilki komissiyalarına məşvərətccedili səs huumlquqlu

uumlzvlər təyin edə bilər 60-dan ccedilox seccedilki dairəsində namizədi qeydə alınan partiyalar MSK da daxil

olmaqla hər bir komissiyaya məşvərətccedili səs huumlquqlu uumlzv təyin edə bilərlər21

Son seccedilkilər uumlccediluumln yalnız

18 Muumlşahidə doumlvruumlndə MSK-da 1 yer boş qalmışdır 19 ATƏT Nazirlər Şurasının 709 saylı Qərarında iştirakccedilı doumlvlətləri ldquoQadın və kişilərin siyasi və ictimai həyatda və

xuumlsusilə qərar qəbul edilməsində daha balanslı iştirakını təmin edəcək muumlmkuumln qanunvericilik tədbirlərini nəzərdən

keccedilirməyərdquo ccedilağırır 20 Məsələn Qəhrəmanlı və digərləri Azərbaycana qarşı əzirə 3650311 (AİHM 8 oktyabr 2015) bənd 78 21 Partiyalar və namizədliyi oumlzuuml tərəfindən irəli suumlruumllmuumlş şəxslər DSK və MnSK-lara məşvərətccedili səs huumlququ olan

7206 uumlzv təyin ediblər bu uumlzvlərin iclaslarda iştirak etmək və fikir bildirmək huumlququ var və beləliklə də namizədlik

irəli suumlrən partiyalara və namizədlərə seccedilki ilə bağlı məlumatları birbaşa əldə etmək imkanı yaradır




YAP-ın buumltuumln səviyyələrdə seccedilki komissiyalarında məşvərətccedili səs huumlququ olan uumlzvləri var DTİHB

SMM ilə həmsoumlhbət olan namizədlərin əksəriyyəti seccedilki administrasiyasının səmərəliliyini etiraf etsə

də bəziləri xuumlsusən də aşağı seccedilki komissiyalarının muumlstəqil və qərəzsiz olmadığını qeyd etdilər ki

bu da cəmiyyətdə prosesin duumlruumlstluumlyuumlnə inamı aşağı salır

Seccedilki komissiyalarının qərəzsizliyini və cəmiyyət arasında onların işinə inamı artırmaq məqsədi ilə

buumltuumln səviyyələrdə seccedilki komissiyalarının tərkibinə yenidən baxılması uumlccediluumln Seccedilki Məcəlləsinə

dəyişiklik edilməlidir

MSK Ermənistanla davam edən muumlnaqişənin təsirinə məruz qalan ərazilərdən olan məcburi

koumlccedilkuumlnlərin səsvermə huumlquqlarının həyata keccedilirilməsini asanlaşdırmaq uumlccediluumln muumlvafiq tədbirlər

goumlrmuumlşduumlr Səsvermə 125 seccedilki dairəsindən 7-də təmamilə və 3-də qismən baş tutmamışdır Həmin

seccedilki dairələrindəki seccedilki məntəqələri 1993-cuuml ildən bəri məcburi koumlccedilkuumlnlərin oumllkə daxilindəki

məskunlaşdığı seccedilki məntəqələrinə koumlccediluumlruumllmuumlşduuml hazırki seccedilkilər uumlccediluumln 523 seccedilki məntəqəsi olan 14

DSK məcburi koumlccedilkuumlnlərə xidmət goumlstərəcək Bundan əlavə səsvermə guumlnuumlnə beş guumln qalmış hərbi

hissələrdə həbsxanalarda və təcridxanalarda 131 seccedilki məntəqəsi yaradılmışdır22

Ccedilox məhdud istisnalar olmaqla hərbi qulluqccediluların bir qayda olaraq adi seccedilki məntəqələrində səs

verməsini təmin etmək uumlccediluumln muumlvafiq addımlar atılmalıdır

Seccedilkilərə hazırlıq muumlddətinin qısa olmasına baxmayaraq seccedilkilərin uumlmumiyyətlə buumltuumln səviyyələrdə

idarə edilməsi təminat baxımından yaxşı səviyyədə idi və komissiyalar qanunvericiliklə tələb olunan

muumlddətlərə riayət etməkdə hazırlıqlı olduqlarını nuumlmayiş etdirmişdirlər MSK DTİHB SMM-in

vaxtında dəvət olunduğu və guumlndəliyi əvvəlcədən təqdim olunan habelə akkreditə olunmuş

muumlşahidəccedililər və media uumlccediluumln muumlntəzəm olaraq accedilıq iclaslar keccedilirmişdir İclaslarda geniş sayda media

nuumlmayəndələri beynəlxalq muumlşahidəccedililər və YAP nuumlmayəndəsi iştirak etmişdirlər DTİHB SMM-in

muumlşahidə etdiyi iclaslarda əksər komissiya uumlzvləri muumlvafiq moumlvzularda uumlst-uumlstə duumlşən fikirlərlə

yekunlaşan muumlzakirələr aparmışdırlar Qərarlar uumlmumən yekdilliklə qəbul edilmişdirlər 2010 və

2015-ci illərdə qəbul olunan muumlvafiq təlimat və qaydalara əsasən MSK bu seccedilkilər uumlccediluumln 8 təlimat və

qayda və 90 qərar qəbul etmiş və onları qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş muumlddətdə dərc etmişdir

Bundan əlavə komissiyanın fəaliyyətinə dair məlumatlar MSK-nın internet səhifəsində muumlntəzəm

qaydada yenilənmişdir Buna baxmayaraq MSK-nın məlumatların yayılmasına dair yanaşması heccedil də

hər zaman ardıcıl və istifadəccedililər uumlccediluumln əlverişli deyil ki bu da seccedilki prosesinin şəffaflığını

məhdudlarşdırmışdır23

Seccedilki prosesinin o cuumlmlədən seccedilicilərin namizədlərin və muumlşahidəccedililərin qeydiyyatı ilə bağlı

şəffaflığın daha da artırılması uumlccediluumln MSK seccedilicilərə dair muumlvafiq məcmu və boumlluumlnmuumlş məlumatlarını

internet səhifəsində vaxtında yerləşdirə bilər MSK əlilliyi olan şəxsləri təmsil edən təşkilatlarla

məsləhətləşərək məlumatları ayrı-ayrı əlilliyi olan şəxslər uumlccediluumln əlccedilatan formatlarda yayımlamalıdır

22 Venesiya Komissiyasının 2002-ci il Seccedilki Məsələləri uumlzrə Yaxşı Təcruumlbə Məcəlləsinin I32xi boumllməsində deyilir

ki ldquohərbccedililər muumlmkuumln olduqda yaşayış yerlərində səs verməlidirlər Əks təqdirdə onların xidmət goumlstərdiyi yerə ən

yaxın seccedilki məntəqəsində səs verməsi uumlccediluumln qeydiyyatdan keccedilmələri toumlvsiyə olunur 23 Namizədlər haqqında daha ətraflı məlumatların dərc olunması ictimaiyyətin məlumatlandırılması və şəffaflığın

artırılması uumlccediluumln imkan yaratmış lakin həmin məlumatların yenilənmiş suumlrəti ictimaiyyətə accedilıqlanmamışdır

Seccedilicilərin qeydiyyatı uumlzrə nəticələrdə yalnız aralıq və yekun rəqəmlər oumlz əksini tapıb lakin rəqəmlərdə ciddi

dəyişikliklər uumlccediluumln heccedil bir izahat verilməmişdir Bundan əlavə akkreditə olunmuş qurumlar haqqında keyfiyyət və

kəmiyyət məlumatları da MSK-nın internet səhifəsində yerləşdirilməmişdir Bu məlumat DTİHB SMM-ə muumlraciət

əsasında təqdim olunmuşdur Məcmu seccedilki nəticələrində seccedililən namizədlərin partiyaya mənsubiyyəti

goumlstərilməmişdir




Seccedilki Məcəlləsi buumltuumln komissiyaların iclaslarının akkreditə olunmuş muumlşahidəccedililər uumlccediluumln accedilıq olmasını

və qərarların ictimai nəzarət altında qəbul edilməsini tələb edir DTİHB SMM-in muumlşahidə apardığı

DSK-lar qərarlarını elan loumlvhələrində dərc etmiş və onların fəaliyyətinə dair bəzi uumlmumi məlumatlar

MSK-nın internet səhifəsində yerləşdirilmişdir Əksər DSK-lar sessiyalarını noumlvbədənkənar keccedilirir və

bu hal digər problemlərlə bərabər qərar qəbul edilməsinin ardıcıl muumlşahidəsini həyata keccedilirmək uumlccediluumln

imkan verməmişdir24

MSK və DSK iclaslarının protokolları dərc olunmamışdır bu qanunla tələb

olunmasa da proseslərin şəffaflığını azaltmış olur25

Şəffaflığı və hesabatlılığı artırmaq uumlccediluumln seccedilki komissiyaları buumltuumln əsas prosesləri accedilıq şəkildə

aparılmalı və muumlşahidəccedililərin qərar qəbul etmə prosesinə effektiv ccedilıxışını təmin etməlidirlər Seccedilki

Məcəlləsinə buumltuumln qərarların və MSK və DSK iclaslarının protokollarının vaxtında onlayn

yayımlanmasını tələb etmək uumlccediluumln dəyişiklik edilməlidir

MSK seccedilki komissiyaları uumlccediluumln təlimat və videolar hazırlamış və DSK və MnSK uumlzvləri uumlccediluumln kaskad

təlimlər təşkil etmişdir MSK həmccedilinin DSK-lara və apellyasiya məhkəməsinin hakimləri uumlccediluumln seccedilki

muumlbahisələrinin həlli ilə bağlı təlimlər keccedilmiş habelə həbsxanalar və hərbi hissələrdə seccedilkilərin

təşkilinə məsuliyyət daşıyan polis və muumləssisə əməkdaşlarını da təlimə cəlb etmişdir DTİHB SMM-

in muumlşahidələri goumlstərir ki MSK tərəfindən DSK-lar və səlahiyyətli doumlvlət qulluqccediluları uumlccediluumln təşkil

olunan təlimlər məlumatla zəngin tətbiq youmlnuumlmluuml interaktiv və kuumltləvi keccedilmiş lakin MnSK-lar uumlccediluumln

təlimlər isə ixtiyari və bəzən az sayda iştirakccedilı ilə təşkil olunmuşdur Uumlmumiyyətlə muumlşahidəsi

aparılan MnSK-lar uumlccediluumln keccedilirilən təlimlərdə moumlvzu ardıcıllığı təmin edilməmiş və təlimlərin yalnız

bir qismi interaktiv keccedilmişdir26

MSK seccedilicilər uumlccediluumln məlumat kampaniyası ccedilərccedilivəsidə posterlər habelə seccedilkilərdən əvvəl ictimai və

doumlvlət kanallarında yerləşdirilən video ccedilarxlar hazırlamışdır

Houmlkuumlmət əlilliyi olan seccedilicilərə səs vermək şəraitinin təmin oluması işinə sadiq qalır BSMM

muumlşahidə apardığı seccedilki məntəqəlirdə goumlrmə qabiliyyəti zəif olan seccedilicilər uumlccediluumln Brayl əlifbalı dəstin

olduğunu qeyd etmişdir MSK DTİHB SMM-ə hərəkət məhdudiyyətli seccedilicilərin qeydiyyatda olduğu

MnSK-ların girişinə rampalar quraşdırılmasına dair məlumat vermişdir

Əvvəlki seccedilkilərdə olduğu kimi və prosesin şəffaflığını artırmaq məqsədi ilə oumllkə uumlzrə əvvəlcədən

seccedililmiş 119 DSK-nın ərazisində yerləşən seccedilki məntəqələrində 1000 ədəd veb kamera

quraşdırılmışdır Fevralın 6-da MSK kameraların quraşdırıldığı seccedilki məntəqələrinin siyahısını dərc

etmişdir Səsvermə və səslərin sayılması prosesi o seccedilki məntəqələrindən canlı yayımlanmışdır27

MSK DTİHB SMM-ə səsvermə kabinələrinin kameraların goumlruumlntuumlsuuml xaricində olduğunu

bildirmişdir Bununla yanaşı BSMM-in muumlşahidəsinə əsasən kameranın quraşdırıldığı 67 seccedilki

məntəqəsində (muumlşahidə olunan MnSK-ların 5 faizi) onların yerləşməsi səsvermənin məxfiliyini poza

bilmə guumlmanı yarada bilər

24 DTİHB SMM-ə DSK-nın əksər iclasları barədə məlumat verilməmiş və buna goumlrə də onları muumlntəzəm olaraq

muumlşahidəsi muumlmkuumln olmamışdır 25 BMTİHŞ-nın MSHBP-un 2011-ci qəbul olunmuş 34 saylı Uumlmumi Şərhinin 19-cu maddəsində qeyd olunur ki

ldquoİnformasiya əldə etmək huumlququnu həyata keccedilirmək uumlccediluumln iştirakccedilı doumlvlətlər houmlkumət tərəfindən ictimai maraq kəsb

edən məlumatları fəal şəkildə ictimaiyyətə təqdim etməlidirlər İştirakccedilı doumlvlətlər bu cuumlr məlumatların asan

operativ effektiv və praktik əldə edilməsini təmin etmək uumlccediluumln səy goumlstərməlidirlər 26 Məsələn DTİHB SMM Bakı Naxccedilıvan və Sumqayıtda səsvermə nəticələrin hesablanması və yekun protokolunun

doldurulması qaydaları ilə bağlı hərtərəfli təlim məşğələləri muumlşahidə etsə belə İsmayıllı və Qubada muumlşahidə

olunan təlim məşğələləri oxşar moumlvzularda kifayət qədər məlumat təqdim etməmişdir 27 Veb kameraların istifadəsini tənzimləyən MSK təlimatında qeyd olunur ki səsvermə və səslərin hesablanmasını

əksə etdirən goumlruumlntuumllər şikayətlərin baxılması prosesində dəlil kimi istifadə oluna bilərlər




VI SECcedilİCİLƏRİN QEYDİYYATI

Qanuna əsasən seccedilki guumlnuuml 18 və ya daha yuxarı yaşı olan məhkəmə qərarı ilə huumlquqi

qabiliyyətindən məhrum olmayan vətəndaşlar səs verə bilərlər Əqli və ya psixososial əlilliyi olan

şəxslərə səsvermə huumlququnun təmin edilməməsi beynəlxalq oumlhdəliklərə və standartlara ziddir28

Azərbaycanda ən azı son beş ildə yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxslər səsvermə huumlququna

malikdirlər29

Seccedilki guumlnuuml xaricdə olan seccedilicilərin parlament seccedilkilərində səs vermək huumlququ yoxdur

Əqli və ya psixososial əlilliyi əsas goumltuumlrərək insanların səsvermə huumlququnun təmin olunmaması

muumlddəası aradan qaldırılmalıdır

Seccedilicilərin qeydiyyatı passiv prosesdir Seccedilici siyahıları seccedilicilərin vahid uumlmumxalq reyestrini aparan

MSK-ya verilən yerli yaşayış məlumatlarının ccedilıxarışlarına əsaslanır MnSK-lar hər il mayın 30-dək

DSK-lar vasitəsilə MSK-ya yenilənmiş siyahıların təqdim olunmasını təmin edir Səsvermə guumlnuumlnə ən

azı 25 guumln qalmış siyahılar bir daha yenilənir MSK və DSK-ların verdiyi məlumata əsasən onlar

yerli icra hakimiyyətlərinin ayrı-ayrı yerli nuumlmayəndəliklərindən vətəndaşlara aid məlumatların aylıq

yeniliklərini əldə etmək təcruumlbəsini tətbiq edirlər Bu təcruumlbə seccedilicilərə dair məlumatların

duumlzguumlnluumlyuumlnə oumlz toumlhfəsini versə də bu məsələ moumlvcud MSK qaydalarında kifayət qədər təfsilatlı

yazılmayıb və nəticədə məlumatların yoxlanılması prosesinin şəffaflığını məhdudlaşdırır

Seccedilicilərə oumlz qeydiyyat məlumatlarını yoxlamaq və dəqiqləşdirmək və digər seccedilicilərə dair

məlumatlar uumlzrə muumlraciət etmək uumlccediluumln kifayət qədər imkan yaradılmışdı Seccedilici siyahılarının ilkin

suumlrəti 5-15 yanvar tarixləri arasında seccedilki məntəqələrində DSK-larda və MSK-nın internet

səhifəsində ictimaiyyətə təqdim edilmişdir

15 yanvar tarixinə qeydə alınmış seccedilicilərin sayı 5238000 nəfər idi ki onların da 340689 nəfəri

məcburi koumlccedilkuumlnduumlr30

Həmin tarixdən səsvermə guumlnuumlnuumln sonuna qədər seccedilicinin məntəqə daxilində

səsvermə huumlququnun olub-olmamasını və yaşadığını təsdiqlədikdən sonra məntəqə seccedilki komissiyası

əlavə seccedilici siyahısına əlavə edilə bilər Nəticədə əsas və əlavə seccedilici siyahılarına daxil edilmiş

seccedilicilərin uumlmumi sayı 23 faiz artaraq 5395015 nəfərə ccedilatmışdır31

Seccedilicilərin qeydiyyatı ilə bağlı

MSK-nın internet səhifəsində yerləşdirilmiş ətraflı məlumat şəffaflığın artmasına xidmət etmişdir

Bununla belə bəzi DTİHB SMM-in həmsoumlhbətləri seccedilici siyahısındakı rəqəmlərdə bu dərəcədə

əhəmiyyətli dəyişikliklərin səbəbləri barədə ictimai məlumatın olmamasından narahatlıqların ifadə

etmişdirlər

28 Əlilliyi olan şəxslərin huumlquqlarına dair Konvensiyanın (ƏŞHK) 12-ci maddəsi doumlvlətlər qarşısında ldquoəlilliyi olan

şəxslərin həyatın buumltuumln sahələrində digər şəxslərlə bərabər əsasda huumlquqi qabuliyyətinirdquo tanımaqq və 29-cu maddəsi

doumlvlətləri əlilliyi olan şəxslərə siyasi huumlquqlarını və digərləri ilə bərabər şəraitdə istifadə etmək imkanlarını təmin

etməyi oumlhdəlik kimi qoyur ƏŞHK Komitəsinin 2014-cuuml ildə qəbul olunmuş 12-ci maddəsinə dair 1 noumlmrəli Uumlmumi

Şərhinin 48-ci bəndində qeyd olunur ki bir şəxsin qərar qəbul etmə qabiliyyəti əlilliyi olan şəxsin siyasi o

cuumlmlədən səsvermə və [və ya] seccedilkidə namizəd olmaq huumlquqlarını həyata keccedilirməsinin əngəllənməsi uumlccediluumln əsas kimi

ccedilıxış edə bilməzrdquo 1990-cı il ATƏT-in Kopenhaqen Sənədinin 73 bəndində qeyd olunur ki Uumlzv Doumlvlətlər ldquoyetkinlik

yaşına ccedilatmış buumltuumln vətəndaşların universal seccedilki huumlququnu təmin edəcəklərrdquo Həmccedilinin BMT-nin Əlilliyi olan

Şəxslərin Huumlquqları Komitəsi (ƏHŞK) Azərbaycanla bağlı yekun muumlşahidələr (12 may 2014)

CRPDCAZECO1 maddə 45-ə baxın 29 Rəsmi statiskaya əsasən Azərbaycanda 3500 nəfər vətəndaşlığı olmayan şəxs yaşayır 30 30 may 2019-cu il ilə 15 yanvar 2020-ci il tarixləri arasında seccedilicilərin sayı 25098 nəfər artmışdır 31 Bu əsasən hərbi hissələr və həbsxanalardakı 90 minə yaxın seccedilicinin muumlvəqqəti seccedilki məntəqələrinə daxil olması ilə

əlaqədardır




MSK-dan verilən məlumata əsasən seccedilki guumlnuuml əlavə seccedilici siyahılarına 32147 seccedilici əlavə

edilmişdir32

Bunların arasında 1079 seccedilici qeydiyyatdanccedilıxma vərəqələrindən (QCcedilV) istifadə edərək

seccedilki dairələrində olduqları yerdə səs vermişdirlər33

Yanaşmanın əhatəli olmasına baxmayaraq seccedilki

guumlnuuml məntəqə seccedilki komissiyaları tərəfindən inzibati və məhkəmə nəzarəti olmadan seccedilicilərin

qeydiyyatı beynəlxalq yaxşı praktikaya zidd hesab olunur34

Seccedilki guumlnuuml seccedilicilərin qeydiyyata alınmasının buumltoumlvluumlyuuml artırmaq uumlccediluumln əlavə təminatlar məsələn

məhkəmə nəzarəti və ya MnSK-lar tərəfindən qeydiyyata alternativlər tətbiq oluna bilər

MSK-da qeydə alınmış seccedilicilərin sayı ilə Doumlvlət Statistika Komitəsinin səsvermə yaşına ccedilatmış

vətəndaşların sayı barədə məlumatları arasında uzun illər ərzində muumlşahidə olunan fərqlər var ki

Doumlvlət Statistika Koumlmitəsinin rəqəmləri təxminən 2 milyon daha ccedilox seccedilicinin olduğunu goumlstərir

BSMM ilə uumlnsiyyətdə olan bir neccedilə həmsoumlhbət bu fərqi izah edən ictimaiyyət uumlccediluumln accedilıq

məlumatların olmamasının seccedilici qeydiyyatının dəqiqliyinə inamsızlıq yaratdığını bildirir35

İctimaiyyətə bu məsələyə dair accedilıqlamanın verilməməsi daxili qanunvericilikdə və beynəlxalq

standartlarda təsbit edilmiş şəffaflıq prinsipini də pozmuş olur

Şəffaflığı artırmaq və seccedilicilərin qeydiyyatı prosesinin duumlzguumlnluumlyuumlnə inam yaratmaq uumlccediluumln muumlvafiq

qurumlar əhali və seccedilici siyahılarının yoxlanılması ilə bağlı muumlntəzəm təfərruatlı yeniləmələrin dərc

edilməsini nəzərdən keccedilirməlidir

VII NAMIZƏDLƏRIN IRƏLI SUumlRUumlLMƏSI VƏ QEYDIYYATI

Parlamentə uumlzv olmaq huumlququ ikili vətəndaşlıq və ya digər doumlvlətlər qarşısında oumlhdəlikləri olmayan

və ağır cinayətə goumlrə daha əvvəl məhkum edilməyən və seccedilici olmaq huumlququna malik şəxslərə verilir

AİHM-nin qərarlarına baxmayaraq əvvəllər məhkum edilmiş və uumlzərilərindən məhkumluq

goumltuumlruumllməmiş doumlrd siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəalının namizədliyinin irəli suumlruumllməsindən imtina

edilmişdir36

Namizədlik şəxsin oumlzuuml tərəfindən və ya qeydə alınmış siyasi partiya partiyalar koalisiyası və ya bir

qrup seccedilici tərəfindən irəli suumlruumllə bilər37

Namizədliyinin irəli suumlruumllməsi uumlccediluumln hər bir şəxs oumlz

bildirişlərini və onun namizədliyini irəli suumlrən tərəfin sənədlərini muumlvafiq DSK-ya təqdim etməlidir

32 Bir qismi hətta səsvermə guumlnuumlndə qeydiyyata alınmaqla 105 DSK-da 1-1285 nəfərə qədər seccedilici MnSK tərəfindən

əlavə siyahılara daxil edilmişdir Doumlrd DSK-dakı bəzi seccedilki məntəqələri hər biri 1000-dən ccedilox seccedilicini qeydə

almışdır ki bu da muumlvafiq olaraq bu dairələrdə seccedilici siyahılarına daxil edilmiş buumltuumln seccedilicilərin 259 və 217 faizi

təşkil etmişdir 33 MSK-nın məlumatına əsasən 1311 və ya ccedilap edilmiş QCcedilV-lərin 087 faizi seccedilicilərə təqdim edilmişdir 34 Venesiya Komissiyasının 2002-ci ildə qəbul etdiyi Seccedilki Məsələləri uumlzrə Yaxşı Təcruumlbələr Məcəlləsinin 12 (iv)

bəndi toumlvsiyə edir ki ldquoQeydiyyatdan keccedilməyən seccedilicinin qeydiyyata alınması uumlccediluumln məhkəmə nəzarəti və ya

məhkəmə proseduru ilə təsdiqlənən inzibati prosedur olmalıdır qeydiyyat səsvermə guumlnuuml seccedilki məntəqəsində

həyata keccedilirilməməlidirrdquo 35 Doumlvlət Statistika Komitəsinin DTİHB SMM-ə verdiyi məlumata əsasən 2019-cu ilin dekabr ayına olan səsvermə

yaşlı vətəndaşların sayı 7325000 olaraq muumləyyən edilmişdir Komitənin məlumatında qeyd olunur ki bu saya

xaricdə yaşayan Azərbaycan vətəndaşları Azərbaycanda yaşayan xarici vətəndaşlar habelə 1989-cu il Sovet İttifaqı

siyahıyaalmasına əsasən Dağlıq Qarabağ əhalisi daxildir 36 Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi muumlntəzəm olaraq İlqar Məmmədov qrupu kimi tanınan Avropa İnsan Huumlquqları

Məhkəməsinin (AİHM) qarşısında səkkiz ərizəccedilinin məhkumluğunu ləğv etməyə və cinayət toumlrətməsi haqqında

qeydləri silməyə ccedilağırmışdı bununla belə 6 yanvar 2020-ci il tarixinədək quumlvvədə olan məlumata əsasən houmlkumət

AİHM qərarını icra etməməsini davam etdirmişdir 37 Namizəd oumlz namizədliyini yalnız bir dairədən irəli suumlrə bilər və həmin dairədə səs vermək uumlccediluumln qeydiyyatdan

keccedilmək oumlhdəliyi daşımır




Sənədlər toplusuna namizədliyi irəli suumlruumllmuumlş şəxsin ən azı 450 seccedilicinin dəstəyini əks etdirən imza

vərəqələri gəlir və əmlakları haqqında bəyannamələr və təbliğat-təşviqat kampaniyasının

maliyyələşdirilməsinə dair ilk maliyyə hesabatları daxil olunmalıdır Beynəlxalq qabaqcıl təcruumlbəyə

uyğun şəkildə seccedilici namizədin yaşadığı dairədə birdən ccedilox namizədin lehinə imza ata bilər

Qanunun tələblərinə cavab verən namizədlər sənədlərini 5 dekabr - 10 yanvar tarixləri arasında

qeydiyyata almaq uumlccediluumln muumlvafiq DSK-lara təqdim etməlidir ki DSK beş guumln ərzində namizədliyin

irəli suumlruumllmısini təsdiqləsin sonra yeddi guumln bəyannamələrin duumlzguumlnluumlyuumlnuuml yoxlasın imzaları

yoxlasın və namizədin qeydə alınıb-alınmaması barədə qərar versin Muumlraciət edənlərin boumlyuumlk

əksəriyyətinin namizədliyi qeydə alınmışdır38

Demək olar ki buumltuumln namizədliyi irəli suumlruumllən şəxslər

və onların nuumlmayəndələri onların qeydiyyat məsələləri muumlzakirə olunduğu DSK iclaslarına dəvət

olunmuşdur Namizədlərin qeydiyyata alınmasının iki addımlı prosesi yanvarın 17-də başa ccedilatmış və

DSK-lar tərəfindən işlənilmişdir MSK-nın işccedili qrupu isə yalnız namizədlərin DSK-nın qeydə

alınmaması barədə qərarından şikayət etdikdə imzaların yoxlanılmasında iştirak etmişdir39

BSMM-in

həmsoumlhbətləri namizədlərin qeydiyyatı prosesini uumlmumilikdə inkluziv olaraq xarakterizə etsələr də

bir neccedilə namizəd sənədlərinin işlənməsində gecikdirilməsi səbəbindən DSK-lar tərəfindən

ayrıseccedilkilik muumlnasibətinin nuumlmayiş etdirildiyini bildirmişdirlər

Qeydiyyatdan keccedilmək uumlccediluumln tələb kimi qoyulan muumllkiyyət və gəlir bəyannamələrinin yoxlanılması

dəstək imzalarının yoxlamasından daha yuumlksək prioritet kimi hesab olunmuşdur Səhvlərin qəsdən

buraxılmadığı muumləyyən edilirsə qanun onları duumlzəltmə imkanı verir DSK-lar və MSK muumllkiyyət və

gəlir bəyannaməsindəki səhvləri o cuumlmlədən əmlak və ya gəlir haqqında məlumatların qismən və ya

tam təqdim edilməməsini məqsədli kimi şərh etmiş və namizədlərə səhvləri duumlzəltməyə imkan

verməmişdir Qeydiyyata alınmamış 794 şəxsin (namizədliyi irəli suumlruumllən şəxslərin 33 faizi) yalnız

31-i DSK-nın qərarlarından MSK-ya şikayət vermişdir ki onların da 9-nun huumlquqları bərpa

olunmuşdur (bax Şikayət və Muumlraciətlər)40

MSK və DSK namizədliyin qeydə alınmamasını əsaslandırmaq uumlccediluumln ağlabatan meyarlar tətbiq

etməlidir Qeydiyyat uumlccediluumln təqdim olunmuş sənədlərdə ccedilatışmamazlıqlar və ya digər texniki səhvlər

olduqda komissiyalar namizədlərə səhvləri duumlzəltmək uumlccediluumln səmərəli imkan yaratmalıdırlar

Qanunvericiliyə əsasən namizədliyi qeydə alınmış şəxslər oumlz namizədliyini səsvermə guumlnuumlnə 10 guumln

qalmış geri goumltuumlrə bilərlər DSK və namizədliyini geri goumltuumlrən şəxslərin bir qismi səbəb kimi

partiyalar arasında razılaşmaları maliyyə vəsaitlərinin ccedilatışmazlığını maddi stimulları və yerli

səviyyədə doumlvlət qurumlarının təzyiqini goumlstərmişdirlər ki sonuncu hal 1990-cı ildə ATƏT tərəfindən

qəbul olunan Kopenhagen Sənədinin 77-ci bəndinə ziddir41

38 MSK-nın internet səhifəsinə əsasən sənədlərini təqdim etmiş 2431 ərizəccedilinin 2358-i qəbul olunmuşdur imza

vərəqələrini alan 2247 nəfərdən 1744-i digər qeydiyyat sənədləri ilə birlikdə imza vərəqələrini DSK-lara təqdim

etmişdirlər 39 DSK uumlzvuuml və ya MSK tərəfindən imzaların yoxlanılması təqdirdə MSK uumlzvuuml işccedili qrupuna sədrlik etmiş və Daxili

İşlər və Ədliyyə Nazirliyinin nuumlmayəndələri ilə birgə imzaların həqiqi yoxlanılmasını həyata keccedilirmişdirlər DTİHB

SMM-ın baş ccediləkdiyi yalnız bir neccedilə DSK imzaların muumlbahisəli olduğu təqdirdə qrafoloqun rəyi uumlccediluumln muumlraciət

etmişdirlər 40 Namizəd kimi qeydiyyatdan keccedilə bilməyən 794 nəfərdən 73 nəfəri namizədliyin irəli suumlruumllməsi mərhələsini keccedilə

bilməmiş 584 nəfəri imza vərəqələrini təqdim etməmiş 137 nəfəri isə tələb olunan buumltuumln sənədlərin təqdim

etdikdən sonra onların namizədlikləri qeydə alınmamışdır 41 DTİHB SMM tərəfindən 55 53 77 81 99 saylı DSK-larda təzyiq və hədə-qorxu namizədin həyatına qarşı

təhdidlərdən başlayaraq oumlzuumlnuumln və ya ailə uumlzvlərinin işlərini itirməsi kimi hallar muumlşahidə olunmuşdur 1990-cı

ATƏT-in Kopenhagen Sənədinin 77-ci bəndi iştirakccedilı doumlvlətlər qarşısında ldquosiyasi və təşviqat işlərinin ədalətli və

azad şəraitdə keccedilirilməsini muumlmkuumln etmək uumlccediluumln qanun və doumlvləti siyasətinin o cuumlmlədən partiyalara və

namizədlərə oumlz fikir və platformalarını sərbəst şəkildə təqdim etmək uumlccediluumln inzibati tədbirlərin zorakılığın və hədə-

qorxuların maneə toumlrətməməsini təmin edilməsirdquo oumlhdəliyi qoyurrdquo




323 (qeydə alınmış 1637 nəfərin 20 faizi) namizədin oumlz namizədliyini geri goumltuumlrməsindən və 3

nəfərin qeydiyyatının ləğvindən sonra seccedilkilərdə 1314 namizəd iştirak etmişdir42

Onlardan 1057

nəfərin (80 faizi) namizədliyi oumlzuuml tərəfindən 246 nəfərin namizədliyi on doqquz siyasi partiya və 11

nəfərin namizədliyi isə seccedilici təşəbbuumls qrupları tərəfindən irəli suumlruumllmuumlşduumlr43

Qeydiyyata alınmış

namizədlərin 21 faizini qadınlar təşkil edir

Ən ccediloxu Muumlsavat (39) noumlvbəti isə YAP (31) uumlzvuuml olmaqla namizədliyi oumlzuuml tərəfindən irəli suumlruumllmuumlş

şəxslərin təxminən 5 (beş) faizi partiya mənsubbiyyətini goumlstərmişdir Seccedilki Məcəlləsində qeyd

olunur ki siyasi partiya mənsubiyyətini bəyan edən namizəd partiya uumlzvluumlyuumlndən ccedilıxarıldığı təqdirdə

təbliğat-təşviqat doumlvruumlndə partiyanın adından istifadə etmək huumlququndan mərhum olur YAP

namizədliyini muumlstəqil şəkildə irəli suumlrən uumlzvlərinə namizədlikləri geri ccediləkməyə təklif etmiş əks

halda onların partiya sıralarından uzaqlaşdırılacaqlarını bildirmişdir Namizədliyin geri goumltuumlruumllməsinə

dair 323 muumlraciətin 250-si YAP tətəfindən edilmişdir44

Bundan əlavə YAP-ın muumlraciəti əsasında

DSK- lar bir ccedilox YAP-dan olan namizədin partiya mənsubiyyət məlumatlarını silmiş və MnSK-lara

seccedilki buumllletenində namizədliklərini muumlstəqil irəli suumlrən namizədlərin partiya mənsubiyyətinin

uumlstuumlndən xətt ccediləkmək təlimatını vermişdir DTİHB SMM-ə Muumlsavatdan verilən məlumata əsasən

partiya bir tərəfdən muumləyyən sayda uumlzvlərinin namizədliyini partiya adından irəli suumlrmuumlş eyni

zamanda da digər uumlzvlərini muumlstəqil şəkildə oumlz namizədliklrini irəli suumlrməyə soumlvq etmişdir

VIII TƏBLİĞAT-TƏŞVİQAT MUumlHİTİ

Rəsmi təbliğat-təşviqat muumlddəti yanvarın 17-də başlamış və 22 guumln davam etmişdir Bəzi namizədlər

DTİHB SMM-ə məlumat vermişdirlər ki bu muumlddət seccedilicilərlə goumlruumlşmək uumlccediluumln yeganə imkan

olduğunu nəzərə alaraq namizədlərin oumlzlərini seccedilicilərə təqdim etmək uumlccediluumln ccedilox qısa olmuşdur

Namizədlərin ccedilox olmasına baxmayaraq seccedilki kampaniyası siyasi baxımdan nəzarətdə olan bir

muumlhitin nəticəsi kimi nəzərə ccedilarpan deyildi və hakim partiya ən ccedilox goumlruumlnən iştirakccedilı idi

Uumlmumilikdə seccedilki kampaniyası seccedilicilərə həqiqi seccedilim imkanı verən rəqabətli təşviqatı muumlhiti uumlccediluumln

vacib olan siyasi fəallıqdan məhrum idi

Qeydiyyata alınmış 55 siyasi partiyadan heccedil birinə qadın rəhbərlik etmir45

DTİHB SMM muumlşahidə

etmişdir ki qeydə alınmış namizədlər partiya nuumlmayəndələri habelə seccedilkiqabağı təşviqat

mitinqlərinin iştirakccedilıları arasında qadınlar az təmsil olunurlar46

Muumlşahidəsi aparılan ccedilox az sayda

təşviqat tədbirində qadınların siyasi iştirakına dair fikirlər paylaşılmışdı KİV-lər də gender bərabərliyi

moumlvzusuna yer ayırmamışdır DTİHB SMM-in bir ccedilox həmsoumlhbətləri patriarxal muumlnasibətləri və

stereotipləri qadınların siyasi iştirakına əsas maneə kimi təsvir etdilər Qadın namizədlərin

dəstəklənməsi uumlccediluumln heccedil bir qanuni tələb yoxdur və doumlvlət gender bərabərliyi proqramı bu guumlnə qədər

hazırlanmamışdır47

42 Namizədliyini geri goumltuumlrənlərin yarısından ccediloxu doumlvlət sektorunda ccedilalışan və namizədliyini muumlstəqil irəli suumlrən

şəxslər idi 43 Ən ccedilox namizəd YAP (123) sonra Muumlsavat (23) və Uumlmid (19) partiyaları irəli suumlrmuumlşduumlr 44 25 yanvar tarixində YAP-ın icra katibinin muumlavini mətbuata rəsmi olaraq bəyan etmişdir ki partiyanın razılığı

olmadan 200-ə yaxin partiya uumlzvuuml fərdi qaydada namizədliklərini irəli suumlrmuumlş və bununla YAP-in rəsmi olaraq irəli

suumlrduumlyuuml namizədlərə rəqabət təşkil etmişdirlər

45 BMT-nin Qadınlara qarşı ayrıseccedilkilik komitəsinin beşinci doumlvri hesabatına baxın (CEDAW Beşinci doumlvri hesabatla

bağlı Yekun Muumlşahidələr (12 mart 2015) CEDAWCAZECO5 bənd 26-27 46 DTİHB SMM-in muumlşahidə apardığı 42 tədbirin 8-də qadın namizədləri iştirak edirdi 47 Gender bərabərliyinin təminatı haqqında 2006-ci ildə qəbul olunmuş qanun gender bərabərliyinin təmin olunması

uumlccediluumln doumlvlət proqramlarının işlənib hazırlanması və icra olunmasını ehtiva edir




Siyasi partiyalar oumlz strukturlarında rəhbər vəzifələrdə qadın və kişilərin bərabər iştirakını təşviq etmək

və gender məsələlərini oumlz platformalarına daxil etmək uumlccediluumln daxili tədbirləri nəzərdən keccedilirməlidirlər

Houmlkuumlmət qadın və kişilərin siyasi və ictimai həyatda xuumlsusilə də yuxarı və qərar qəbuletmə

səviyyələrində daha balanslı iştirakını təmin edən muumlmkuumln qanunvericilik tədbirlərini nəzərdən

keccedilirməlidir

Konstitusiya sərbəst toplaşmaq azadlığına zəmanət verir və səlahiyyətli quruma kuumltləvi toplantı

barədə əvvəlcədən bildirişin təqdim edilməsini nəzərdə tutur Beləliklə Sərbəst toplaşmaq azadlığı

haqqında qanun accedilıq havada keccediliriləcək tədbirə 5 guumln qalmış yerli hakimiyyət orqanlarına bildiriş

verilməsini tələb edir Bununla yanaşı qanunla ərizəccedili və səlahiyyətli quruma vaxt və məkan barədə

razılığa gəlmək oumlhdəliyinin qoyulması əslində rəsmi orqanları xəbərdar etmək deyil onlardan

icazənin alınmasını tələb edir48

Yerli icra qurumlarının toumlvsiyəsinə əsasən və DSK-lar əməkdaşlıq nəticəsində MSK oumlz səlahiyyətləri

daxilində təşviqat məqsədləri uumlccediluumln oumllkədə 136 qapalı və 136 accedilıq yer təyin etmişdir Bir neccedilə namizəd

qapalı yerlərin sayının az olmasından habelə həmin məkanların ccedilox balaca və xuumlsusilə əlilliyi olan

şəxslər uumlccediluumln əlverişli olmadığını qeyd etmişdirlər49

Bir neccedilə DSK-ya və bəzi namizədlərin verdiyi

məlumata əsasən bir sıra hallarda təbliğat-təşviqat toplantılarının keccedilirilməməsinə baxmayaraq bir

ccedilox təyin olunmuş yerlər muumləyyən namizədlər tərəfindən rəsmi olaraq buumltuumln təşviqat muumlddəti uumlccediluumln

sifariş edilmişdir50

DSK-ların təyin olunmuş yerlərdən kənarda o cuumlmlədən həyətlərdə və parklarda

goumlruumlşlərin təşkili ilə bağlı qəbul etdiyi yanaşma ardıcıl deyildi51

Seccedilkilərdə iştirak edən və siyasi rəqiblər istənilən vaxt və bərabər şərtlərdə seccedilicilərlə əlaqə qura və

siyasi toplantılar təşkil etmək imkanına malik olmalıdırlar Bu baxımdan Sərbəst toplaşmaq azadlığı

haqqında qanuna dinc toplantıların keccedilirilməsi uumlccediluumln konstitusiya ilə təmin edilmiş bildiriş

mexanizminə uyğun dəyişiklik edilməlidir Bundan əlavə təşviqat-təbliğat kampaniyasının keccedilirilməsi

uumlccediluumln yerlərin sayı və əlccedilatanlığı ilə bağlı MSK-nın məhdudlaşdırıcı yanaşması yenidən nəzərdən

keccedilirilməlidir

DTİHB SMM tətəfindən muumlşahidə olunan təşviqat tədbirləri zamanı yerli icmaya aid məsələlər və

namizədin kimliyi partiya platformalarından və siyasi xəttindən daha ccedilox yer almışdı52

YAP

namizədlərinin təbliğat mesajları islahatların davam etdirilməsi və gənclərin ictimai həyata cəlb

olunmasının vacibliyinə youmlnəldilmiş və tədbirlərdə Prezidentin siyasətini dəstəkləmiş digər

namizədlər sistem dəyişikliyi gənclər uumlccediluumln daha yaxşı imkanlar və iqtisadiyyatdakı inhisarccedilılığın

azalması uumlccediluumln muumlraciət etmişlər Bəzi muumlstəqil namizədlər də Prezidentin siyasətini təbliğ edirdilər

Siyasi bloklardan biri oumlz seccedilki kampaniyasını seccedilicilər arasında uumlmumi laqeydlik probleminin həlli

kimi seccedilkidə iştirakın artırılmasına youmlnəltmişdir Bir neccedilə namizəd təşviqat platformalarını təqdim

48 DTİHB-ın və Venesiya Komissiyasının 2010-cu ildə qəbul etdiyi Dinc Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında

Təlimatının 41-ci bəndi toumlvsiyə edir ki qanunun muumlddəası toplaşma təşkilatccedilısından icazə uumlccediluumln yox niyyət

bildirişi verməsini tələb etməlidir 49 DTİHB SMM-in əldə etdiyi məlumata əsasən bir sıra DSK-larda namizədlər ərazidə polisin olması və bunun

iştirakccedilılar arasında narahatlıq yaratması səbəbindən toplantılar uumlccediluumln nəzərdə tutulan yerlərdən istifadə etməkdən

imtina etmişdirlər 50 Bir neccedilə halda DTİHB SMM muumlşahidəccedililəri planlaşdırılmış tədbiri izləmək uumlccediluumln təyin olunan yerə baş ccediləkmişdirlər

lakin həmin tədbirin hazırlanmadığını və keccedilirilmədiyini aşkar etmişdirlər Digər hallarda DSK-lar planlaşdırılan

təşviqat işləri barədə məlumat verərkən DTİHB SMM-ə heccedil bir tədbirin keccedilirilməyəcəyi barədə məlumat

vermişdirlər 51 DTİHB SMM-in muumlşahidəsinə əsasən DSK-ların bəziləri 200-300 iştirakccedilının toplaşdığı bildirişsiz goumlruumlşlərə icazə

vermis digər DSK-lar isə iştirakccedilı sayı bir-neccedilə insanı keccedildikdən sonra bildirişin təqdim olunmasını tələb etmişdir 52 Muumlşahidəsi aparılan 42 təbliğat-təşviqat tədbirindən 26-sı muumlstəqil namizədlər 9-u YAP 7-si digər namizədlər

tərəfindən təşkil edilmişdir




etmək uumlccediluumln əlilliyi olan insanların evlərinə baş ccediləkməyə qərar vermişdir Seccedilkiləri boykot etmək

qərarına gələn siyasi quumlvvələr yeni parlamentə girəcəklərinə inandıqları namizədlərin adlarını ehtiva

edən materiallar yaymışdırlar Yeni parlamentin tərkibi onların fikrincə əvvəlcədən goumlzlənilən bir

nəticə idi

DTİHB SMM-ın əldə etdiyi etibarlı məlumatlar və apardığı birbaşa muumlşahidələr zamanı doumlvlət

qulluqccediluları da daxil olmaqla seccedilicilərlə goumlruumlşlərdə iştirak etmək və ya goumlruumlş yerini tərk etməmək

kimi edilən təzyiqlər yer almışdır53

Muumlsavat və REAL-ın (Respublikaccedilı Alternativ) dəstəklədiyi və

muumlstəqil namizədlərin DTİHB SMM-ə verdiyi məlumatda qeyd olunur ki təbliğat-təşviqat

muumlddətinin son guumlnlərində onlar polis məntəqələrinə ccedilağırılaraq səsvermə guumlnuuml və ondan sonra etiraz

aksiyaları təşkil etməməklə bağlı xəbərdalıq almışdırlar54

Seccedilki kampaniyası yerlərinin ayrılmasında

məhdudiyyətli yanaşma və siyasi toplantılarda iştirakla bağlı namizədlərə və seccedilicilərə təzyiq

goumlstərilməsi ATƏT oumlhdəliklərinə və beynəlxalq standartlara ziddir55

Hakimiyyət seccedilki kampaniyasının hədə-qorxu və təqib qorxusundan azad şəraitdə keccedilirilməsini təmin

etməlidir Səlahiyyətli qurumlar və siyasi partiyalar namizədləri doumlvlət işccedililərini tələbələri və

digərlərini təbliğat-təşviqat kampaniyasında iştiraka məcbur etməkdən ccediləkinməlidirlər

DTİHB SMM-ə bir ccedilox namizəd tərəfindən verilən məlumata əsasən toplaşmaq uumlccediluumln imkanların

məhdud olması və ənənəvi KİV-lərə ccedilıxışın olmaması nəticəsində namizədlərin əksəriyyəti oumlz

təşviqatını Facebook Instagram YouTube o cuumlmlədən onların oumldənişli xidmətləri və digər sosial

media platformalarının uumlzərindən aparmışdırlar Təbliğat-təşviqat qaydalarının pozulması hallarını

sənədləşdirmək vasitəsi kimi də daxil olmaqla şəkil və video materiallardan geniş istifadə olunmuşdur

Sosial mediadakı bəzi xəbərlərin şərh boumllmələrində təhqiramiz ifadələr digər namizədlərə qarşı

təşviqat habelə houmlkumətyoumlnuumlmluuml namizədlərə təşkil olunmuş dəstək halları muumlşahidə olunmuşdur

Təşviqat kampaniyasının digər alətləri qapı-qapı goumlruumlşlər buklet və posterləri əhatə etmişdir

IX TƏBİLĞAT-TƏŞVİQAT KAMPANİYSIANIN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ

Seccedilki Məcəlləsi təbliğat-təşviqat kampaniyasının maliyyələşdirilməsini ətraflı şəkildə tənzimləyir

Bununla belə pozuntulara goumlrə effektiv nəzarət və muumltənasib sanksiyalar dəqiq muumləyyən

edilməmişdir bu da təşviqat maliyyəsinin məhdud şəffaflığı ilə nəticələnmişdir56

53 8 saylı seccedilki dairəsində tələbələrin namizəd olan hazırki millət vəkilinin keccedilirdiyi goumlruumlşə yığılmasına dair DTİHB

SMM-ə etibarlı məlumat daxil olmuşdur 79 və 92 saylı seccedilki dairələrində əksəriyyəti qadın muumləllimlər və uşaq

bağccedilalarının işccedililərindən ibarət seccedilicilər təbliğat-təşviqat goumlruumlşuumlnə kəndlərdən avtobusla gətirilmiş və DTİHB SMM

muumlşahidələrinə əsasən onların bir hissəsinə toplantı yerini tərk etməyə imkan verilməmişdir 54 DTİHB SMM 46 47 53 74 94 saylı dairələrdə namizədlərə təzyiqlərin goumlstərilməsinə dair məlumat almışdır 55 MSHBP-ın 25-ci maddəsinin 25 saylı Uumlmumi Şərhinin 19-cu bəndində qeyd olunur ki ldquoseccedilkilər ədalətli və sərbəst

səsvermə huumlquqlarının səmərəli həyata keccedilirilməsini təmin edən qanunlar ccedilərccedilivəsində keccedilirilməlidir Səs vermək

huumlququ olan şəxslər seccedilicilərin iradəsinin sərbəst ifadə olunmasına maneə yarada biləcək hər hansı bir təsir və

məcburiyyət olmadan houmlkumətə qarşı ccedilıxmaqda azad olmalıdırlarrdquo Həmccedilinin ATƏT-in Kopenhagen Sənədinin 77-

ci bəndinə baxın 56 BMT-nin 2003-cuuml ildə qəbul etdiyi Korrupsiyaya qarşı Konvensiyasının 73 bəndində qeyd olunur ki doumlvlət

ldquoseccedilkili doumlvlət vəzifələrinə namizədlərin və uyğun gəldiyi halda siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsi prosesində

şəffaflığı artırmaq uumlccediluumln hazırki Konvensiyanın məqsədlərinə uyğun və yerli qanunvericiliyin təməl prinsiplərinə

cavab verən muumlvafiq qanunverici və inzibati tədbirlər goumlrməlidirrdquo Həmccedilinin 2002-ci ildə qəbul olunmuş MDB

Konvensiyasının 124 və 125 bəndlərinə və ldquokampaniyanın maliyələşməsinə dair bu təşkilatın verdiyi bir sıra

toumlvsiyələr tam şəkildə təmin olunmamışdırrdquo rəyini əks etdirən 2017-ci il tarixli GRECO-nun Azərbaycan uumlzrə İkinci

Uyğunluq Hesabatına ikinci əlavələsinə baxın




A MALIYYƏLIŞDIRMƏ MƏNBƏLƏRI VƏ TƏBLIĞAT-TƏŞVIQATIN XƏRCLƏRI

Hər bir namizəd kampaniyaya ən ccediloxu 500000 manat (təqribən 265000 Avro) vəsait xərcləyə bilər57

Namizədliklərini irəli suumlrən tərəfdən daxil olan potensial ianələrlə bərabər namizədlər oumlz təşviqat

kampaniyasını oumlz vəsaitləri fiziki və huumlquqi şəxslərdən daxil olan ianələr vasitəsilə maliyyələşdirə

bilərlər58

Xarici doumlvlət xeyriyyə o cuumlmlədən anonim ianələr qadağandır DTİHB SMM-in bir sıra

həmsoumlhbətlərin verdiyi məlumata əsasən seccedilki kampaniyalarının doumlvlət tərəfindən

maliyyələşdirilməməsi namizədlərin bərabər imkanlarla ccedilıxış etməsinə mənfi təsir goumlstərir Bundan

əlavə parlamentdə təmsil olunan partiyalar cari fəaliyyətləri uumlccediluumln doumlvlət buumldcəsindən dəstək alırlar59

Buumltuumln namizədlər təşviqatla bağlı buumltuumln əməliyyatlar uumlccediluumln MSK muumləyyən etdiyi doumlvlət bankında

xuumlsusi bank hesabları accedilmalı idilər

Siyasi partiyalar namizədlərin dəstəklənməsi uumlccediluumln oumlz buumldcələrindən 150000 manata qədər vəsait

xərcləyə bilərlər Alternativ olaraq 60-dan ccedilox dairədə namizədlərini irəli suumlrən YAP vahid seccedilki

fondu yaratmışdır Bu halda Seccedilki Məcəlləsi partiyaya qeydə alınmış namizədlərin hər biri uumlccediluumln

500000 manata qədər pul toplamağa və qeydə alınmış hər bir namizəd uumlccediluumln 500000 manata qədər

vəsait xərcləməyə imkan verir Siyasi partiya vahid fonduna yalnız 500000 AZN-dək fiziki və

huumlquqi şəxslər isə hər biri muumlvafiq olaraq 3000 və 50000 AZN-ə qədər ianə edə bilərlər

B ACcedilIQLAMA VƏ HESABATLAR

Seccedilki Məcəlləsi namizədlərdən muumlvafiq DSK-ya gəlir və əmlak bəyannaməsini təqdim etmələrini

tələb edir lakin bu məlumatların ictimaiyyətə accedilıqlanmasına dair heccedil bir tələb yoxdur Bu hal

ictimaiyyətin faydalı məlumatlarla təmin olunmaması səbəbindən şəffaflıq prinsipini pozmuş olur60

Namizədlər muumlvafiq DSK-ya oumlz təbliğat-təşviqat kampaniyalarının maliyyələşdirilməsi ilə əlaqədar

uumlccedil dəfə məlumat verməli və həmin hesabatları ictimaiyyət uumlccediluumln əlccedilatan məlumat loumlvhəsində

yerləşdirilməlidir61

Bir sıra hallarda DSK-lardan hesabatları aldıqdan sonra beş guumln ərzində onları

dərc etmək məqsədilə yerli mətbuata goumlndərmələri tələb olunur Hesablara xidmət goumlstərən bank

muumlvafiq DSK-lara vahid hesab olduqda MSK-ya fərdi namizədlərin hesablarının həftəlik balansını

goumlndərməlidir Səsvermə guumlnuumlnə 10 guumln qalmış başlayaraq həmin balanslar ən azı 3 guumlndə bir dəfə

verilməlidir DSK-lar iki həftədən bir namizədlərin aldıqları və xərclədikləri məbləğlər habelə fərdi

ayrıca namizədlərə və partiyalara muumlvafiq olaraq 1250 və 5000 manatdan ccedilox pul koumlccediluumlrmuumlş huumlquqi

şəxslər haqqında məlumatları mətbuata təqdim etməlidirlər Bir neccedilə DSK tərəfindən DTİHB SMM-ə

verilən məlumatda qeyd olunur ki bank onlara tələb olunan muumlvafiq məlumatı təqdim etməmişdir

Səsvermə guumlnuumlnə qədər DTİHB SMM mətbuata təqdim olunan hər hansı maliyyə hesabatı haqqında

məlumat haqqında xəbərdar olmamışdır

57 1 avro təxminən 189 manata (Azərbaycan manatı) bərabərdir 58 Fiziki şəxslərdən ən ccediloxu 3000 manat huumlquqi şəxslərdən isə 50000 manat ianə daxil ola bilər 59 2019-cu ildə siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsi uumlccediluumln doumlvlət buumldcəsindən təxminən 3 milyon manat ayrılmışdır

Bu məbləğin 10 faizi parlamentdə təmsil olunmayan lakin son parlament seccedilkilərində ən azı uumlccedil faiz səs toplamış

partiyalara muumltənasib olaraq paylanmalıdır Vəsaitin 40 faizi parlamentdə təmsil olunan partiyalar arasında bərabər

nisbətdə və qalan 50 faizi seccedililmiş millət vəkillərinin sayına goumlrə boumlluumlnməlidir 60 DTİHB-ın və Venesiya Komissiyasının 2010-cu ildə qəbul etdiyi Siyasi Partiyanın Tənzimlənməsi uumlzrə Təlimatının

169-cu maddəsi muumləyyən edir ki ldquonamizədlərdən aktiv və oumlhdəliklər barədə accedilıqlama verilməsini tələb etmək də

məqsədəuyğundur Bununla belə accedilıqlama hesabatlarındakı səhvlər namizədlikdən imtina uumlccediluumln əsas kimi istifadə

edilməməlidir 61 Qeydiyyat zamanı ilkin səsvermə guumlnuumlnə 10 ilə 20 guumln qalmış muumlddətdə aralıq və seccedilki nəticələrinin dərc edildiyi

guumlndən 10 guumlndən gec olmayaraq yekun hesabat




Namizədlərin təqdim etdiyi aralıq hesabatların əksər hissəsi DSK-ların məlumat loumlvhələrində

yerləşdirilmişdir Bunula belə ianə və xərclərlə bağlı sahələr ikinci aralıq hesabatın doldurulmasının

son tarixinə qədər vəsait toplanmaması səbəbindən boş qalmışdır YAP-ın vahid hesabı olduğunu

nəzərə alaraq MSK fevralın 3-də partiyanın xərcləri barədə məlumat təqdim etmədən əldə edilmiş

uumlmumi gəlirin məbləğini əks etdirən ikinci vahid hesabatını dərc etmişdir62

YAP eyni məcmu

hesabatı buumltuumln muumlvafiq DSK-lara təqdim etmişdir

İctimai maraq kəsb edən məlumat əldə etmək huumlququnu genişləndirmə uumlccediluumln buumltuumln namizədlərin ilkin

və son maliyyə hesabatlarının MSK-nın internet səhifəsində dərc olunması fikrini nəzərdən keccedilirmək

lazımdır Şəffaflığı artırmaq və seccedilicilərin məlumatlı seccedilimini təmin etmək uumlccediluumln səsvermə guumlnuumlnə

qədər buumltuumln qeydə alınmış namizədlərin gəlir və əmlak bəyannamələrinin dərc edilməsi tələbinə də

baxıla bilər

C NƏZARƏT VƏ CƏRIMƏLƏR

MSK və DSK-lar hər bir komissiyada yaradılmış nəzarət və audit xidmətləri vasitəsilə təbliğat-

təşviqat kampaniyasının maliyyələşdirilməsinə nəzarət edir Bununla yanaşı qanun onlardan nəzarətin

səmərəliliyini pozaraq hesabatların pro-aktiv şəkildə yoxlanılmasını tələb etmir Audit xidməti

tərəfindən hesabatların yoxlanılması muumltəxəssislərin cəlb edilməsi və əlavə sənədlər və ya

məlumatların tələb olunması yalnız komissiyaların tapşırığı ilə həyata keccedilirilir63

Kampaniyanın maliyyələşdirilməsi qaydalarının pozulmasına o cuumlmlədən hesabatların təqdim

edilməməsinə və yayımlanmamasına goumlrə maliyyə cəzaları ccediləkindirici deyil64

Namizədlər xərcləmə

həddini beş faiz aşdığına goumlrə cərimələnə və ya onların qeydiyyatı ləğv oluna bilər65

Avropa

Şurasının GRECO qrupu bu pozuntulara goumlrə təsirli muumltənasib və inandırıcı cərimələrin tətbiq

edilməsini xuumlsusən də qanunvericilikdə quumlvvədə olan sanksiyaların genişləndirilməsini daha əvvəllər

də toumlvsiyə etmişdir66

DTİHB SMM-in bir sıra həmsoumlhbətləri qeyd etmişdirlər ki potensial ianəccedililər

qorxu və təqib səbəbindən xuumlsusən də muumlxalifətə yardım etməkdən ccediləkinirlər

Muumlvafiq səlahiyyətli qurumlar namizədlərin təbliğat-təşviqat kampaniyasının maliyyələşdirilməsi

haqqında qanunvericiliyə riayət etməsinə effektiv nəzarəti təmin etməli və uyğunsuzluqla bağlı

muumltənasib və ccediləkindirici sanksiyalar tətbiq olunmalıdır

62 İkinci aralıq hesabata əsasən YAP-a fərdlərdən 453300 manat məbləğində ianələrin daxil olub 63 DTİHB-ın və Venesiya Komissiyasının 2010-cu il tarixli Siyasi Partiyanın Tənzimlənməsi haqqında Təlimatın 214-

cuuml maddəsində qeyd olunur ki ldquoTənzimləyici orqana partiyaların və namizədlərin təqdim etdiyi maliyyə

hesabatlarının uccedilotunu və auditini aparmaq səlahiyyəti verilməlidir Bu cuumlr yoxlamaların aparılması prosesi muumlvafiq

qanunvericilikdə təsbit olunmalıdır Qanunvericilik audit uumlccediluumln hansı tərəflərin hesabatlarının seccedilildiyini muumləyyən

edən proses və prosedurları goumlstərməlidir İstənilən hallar uumlzrə keccedilirilən ayuditlərin tətbiq edilməsində

ayrıseccedilkilikdən azad və obyektiv olmalıdırrdquo 64 Maliyyə hesabatlarının təqdim edilməməsi və dərc olunmaması uumlccediluumln cərimələr 1000 ilə 2000 manat arasında

dəyişir Fərdi donorlar uumlccediluumln cərimələr 100 ilə 500 manat arasında dəyişir vəzifəli şəxslər uumlccediluumln 1500 manatdan

2000 manata huumlquqi şəxs33elər uumlccediluumln 5000 ilə 7000 manata qədər cərimələrə nəzərdə tutulub 65 Xərc həddini beş faizdən artıq uumlstələyən namizədin qeydiyyatdan ccedilıxarılması uumlccediluumln məhkəmə qərarı tələb olunur 66 2017-ci il tarixli GRECO-nun Azərbaycan uumlzrə İkinci Uyğunluq Hesabatına ikinci əlavələsinə və 2010-cu il tarixli

GRECO-nun Azərbaycanda Siyasi Partiyaların Maliyyələşdirməsində Şəffaflığa dair Qiymətləndirmə Hesabatına

baxın




X KUumlTLƏVİ İNFORMASİYA VASİTƏLƏRİ

A KİV-LƏRIN FƏALIYYƏT GOumlSTƏRDIYI MUumlHIT

Televiziyanın (TV) hələ də oumllkə daxilində ən əlccedilatan mətbuat vasitəsi olmasına baxmayraq DTİHB

SMM-in bir ccedilox həmsoumlhbətləri kanalların əsasən əyləncə mənbəyi olduğunu xuumlsusən də təbliğat-

təşviqat doumlvruumlndə alternativ siyasi məlumat axtarmaq uumlccediluumln isə sosial media platformalarından istifadə

olunduğunu qeyd edir İctimai yayımccedilı İTV-ni parlament tərəfindən təyin edilmiş yayım şurası idarə

edir AzTV-nin rəhbərliyini isə birbaşa prezident təyin edir Qanunda ictimai maliyyələşmə

mexanizmi nəzərdə tutulsa da həm İTV həm də AzTV doumlvlət buumldcəsindən maliyyələşir ki bu da

onların redaksiya muumlstəqilliyini pozur67

DTİHB SMM-in bir sıra həmsoumlhbətləri İTV-nin tənqidi

analitik moumlvzulara toxunmaqdan və houmlkumətlə fikirləri ilə uumlst-uumlstə duumlşməyən ccedilıxışları ilə tanınan

şəxsləri dəvət etməkdən ccediləkindiyini bildirmişdirlər

İctimai İTV-nin muumlstəqilliyi daha da moumlhkəmləndirilməli və xuumlsusən də xəbər proqramlarında

qərəzsiz redaksiya yanaşmaları təmin edilməlidir İctimai yayım haqqında qanunda nəzərdə tutulmuş

yayım haqqının tətbiqi həyata keccedilirilməlidir

Milli Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) DTİHB SMM-ə verdiyi məlumata əsasən bir neccedilə oumlzəl

yayımccedilı maliyyə qeyri-sabitliyi və yığılmış borclar səbəbindən bağlanmışdırlar Oumlzəl yayımccedilıların

sahibkarlıq strukturları qeyri-şəffafdır Reklam bazarı məhduddur və bir neccedilə DTİHB SMM

həmsoumlhbətləri houmlkumətin təzyiqi səbəbindən reklam verənlərin oumlzəl mediaya sponsorluq etməkdən

ccediləkindiklərini qeyd etmişdirlər Eyni zamanda ən populyar qəzetlərin tirajı guumlndə 8000 nuumlsxədən ccedilox

olmamasına baxmayaraq Kuumltləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Doumlvlət Dəstəyi Fondu ayda 25

ccedilap mətbu orqanına maliyyə vəsaiti ayırır68

Houmlkumətin bu və doumlvlətin digər qurumlarının oumlzəl

yayımccedilılara və ccedilap mətbuatına təsiri onların muumlstəqilliyini potensial olaraq şuumlbhə altına qoyur

Mətbuat orqanları hakimiyyətin muumldaxiləsi olmadan oumlz redaksiya siyasətlərini qurmaqda azad

olmalıdırlar

Kuumltləvi informasiya vasitələrinin muumllkiyyətccedililəri və maliyyələşdirmə mənbələri barədə məlumatlar

iccediltimaiyyətə accedilıq olmalıdır

DTİHB SMM-in bir sıra həmsoumlhbətlərinin fikrinə əsasən muumlstəqil jurnalistlərdən fərqli olaraq

doumlvlətə bağlı mətbuat orqanları məlumat əldə etmək daha uumlstuumln moumlvqeyə malikdirlər69

Həmsoumlhbətlər

67 İctimai yayımccedilı haqqında qanun vətəndaşların oumldəməli olduğu Televiziya lisenziyası haqqı ilə maliyyələşdirilir Bu

qayda bu vaxtda qədər tətbiq olunmamışdır 2012-ci ildən etibarən Qanun həmccedilinin doumlvlət buumldcəsi hesabına əlavə

gəlir mənbəyinin olmasına icazə verir Avropa Şurasının 2012-ci ildə qəbul etdiyi İctimai xidmət goumlstərən mətbu

orqanların idarə olunması uumlzrə toumlvsiyəsi bəyan edir ki doumlvlətlərin maliyyələşdirmənin uumlsulunu və həcmini

muumləyyən etməkdə bir mənalı məsuliyyət daşımaqlarına baxmayaraq ldquomaliyyələşdirmənin həcmini muumləyyən etmək

uumlccediluumln proses ictimai yayımccedilının redaksiya siyasətinə təsir etməməlidirlərrdquo 68 Bundan əlavə fond nuumlmayəndələrinin DTİHB SMM-ə verdiyi məlumata əsasən 2020-ci ilin yay aylarında

Prezident mətbuat nuumlmayəndələrinə 250-ə yaxın yeni mənzil bağışlayacaq ATƏT MauumlN-nin 20 fevral 2019-cu il

bəyanatına baxın 69 ATƏT-in 1991-ci ildə qəbul etdiyi Moskva Sənədinin 26-cı bəndi iştirakccedilı doumlvlətlərin uumlzərinə ldquoməlumata

materiallara və məkanlara ccedilıxışın təmin olunması baxımından muumlstəqil kuumltləvi informasiya vasitələrinə qarşı ayrı-

seccedilkilik etməməyirdquo oumlhdəliyini qoyur Həmccedilinin ATƏT-in 1999-cu il İstanbul Sammitin Bəyannaməsinin 26-cı

bəndinə baxın




daha sonra qeyd etmişdirlər ki məhkəmə tərəfindən jurnalistin məlumat almaq huumlququnun lehinə

qərar verdiyi halda belə tələb olunan məlumatları accedilıqlamırlar70

Jurnalistlər və bloqqerlər qanunsuz həbslərə tutulmara məruz qalır və mahiyyət baxımından onların

peşəkar fəaliyyətinə aid olmayan cinayətlərdə ittiham olunurlar DTİHB SMM ilə uumlnsiyyətdə olan

həmsoumlhbətlər bu halları houmlkuumlməti tənqid edən şəxslərə qarşı qisas hesab edirlər 71

ATƏT-in Media

Azadlığı uumlzrə Nuumlmayəndəsi (MAuumlN) jurnalistlərin ağır cinayətlərdə ittiham olunmasından habelə

təqib qorxusu olmadan sərbəst və təhluumlkəsiz şəkildə məlumat verə bilmək imkanlarının

olmamasından narahatlığını muumlntəzəm olaraq ifadə etmişdir72

Avropa Şurasına əsasən seccedilkilər

doumlvruumlndə bir neccedilə journalist hələ də həbsdə qalmaqda idi73

Soumlz və mətbuat azadlığı prinsipinin və Konstitusiyada təsbit edilmiş məlumat əldə etmək huumlququnun

tam qorunmasını təmin etmək uumlccediluumln KİV-lərin fəaliyyətini tənzimləyən huumlquqi bazaya dəyişiklik

edilməlidir Jurnalistlər oumlz işlərini təzyiq və hədə-qorxuya məruz qalmadan sərbəst apara

bilməlidirlər

B QANUNI CcedilƏRCcedilIVƏ

Konstitusiya ifadə azadlığına məlumat əldə etmək huumlququna zəmanət verməsinə və senzuranı

qadağan etməsinə baxmayaraq bu huumlquqlar muumlxtəlif qanunlarla ciddi şəkildə məhdudlaşdırılır74

ldquoDoumlvlət qeydiyyatı və huumlquqi şəxslərin doumlvlət reyestrirdquo haqqında qanunda kommersiya məqsədli

huumlquqi şəxslərin muumllkiyyət huumlququ barədə məlumatları məxfi kimi təsnif edilir Sosial şəbəkələrdə də

daxil olmaqla boumlhtan və ictimai təhqir cinayət xarakteri daşıyır və uumlccedil ilədək prezidentə qarşı

youmlnəldildiyi təqdirdə isə beş ildək azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır75

Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq boumlhtan və təhqirlə bağlı cinayət muumlddəaları dəymiş zərərlə

muumltənasib olaraq muumllki sanksiyaların lehinə ləğv edilməlidir

70 Məsələn 2019-cu ildə Turan xəbərlər agentliyi su sayğaclarının quraşdırılmasına dair Doumlvlət proqramının və

Prezident fərmanının icrası ilə əlaqədar ldquoAzərsurdquo ASC-nin maliyyə hesabatların ccedilıxış əldə etmək muumlraciət

uumlnvanlandırmışdır Şirkət qanunda nəzərdə tutulmuş muumlddət ərzində məlumatı təqdim etməmişdir Turan məhkəmə

işini udmuşdur Buna baxmayaraq Turan-ın verdiyi məlumata əsasən şirkət məhkəmə qərarını buuml guumlnə qədər icra

etməmişdir 71

Həmccedilinin Avropa Şurasının İnsan Huumlquqları uumlzrə Muumlvəkkilinin 2019-cu il tarixli hesabatının 11-ci bəndinə baxın 72 ATƏT-in media azadlığı uumlzrə nuumlmayəndəsinin 22 dekabr 2018 22 fevral 2019 və 22 oktyabr 2019-cu il tarixli

bəyanatlara baxın 73 Avropa Şurasının jurnalistikanın qorunması və jurnalistlərin təhluumlkəsizliyini təşviq etmək uumlccediluumln platformasına baxın

Həmccedilinin ATƏT MauumlN-nin 21 noyabr 2019-cu il tarixli bəyanatına baxın 74 Bakı Apellyasiya Məhkəməsi və Ali Məhkəmə zorakılığın və dini ekstremizmin təbliğatı habelə doumlvlətin

konstitusiya quruluşunun zorla dəyişdirilməsinə youmlnələn hallarda Doumlvlətə verilən muumllahizə sərhədlərini geniş

şəkildə əsaslandırıb 75 BMT İHŞ-nın 2011-ci il tarixli MSHBP-nın 34 saylı Uumlmumi Şərhinin 47-ci bəndində qeyd olunur ki İştirakccedilı

doumlvlətlər boumlhtanın dekriminallaşdırılmasını və istənilən halda cinayət təqibinin tətbiqi yalnız ən ağır hallarda və

həbslərin heccedil zaman muumlnasib bir cəza olmamasını nəzərdən keccedilirməlidirlər MSHBP-nın 34 saylı Uumlmumi Şərhinin

38-ci bəndinə əsasən ifadə formalarının ictimai xadim uumlccediluumln təhqir hesab edildiyi faktı cəzaların tətbiq edilməsini

əsaslandırmaq uumlccediluumln kifayət deyil lakin ictimai xadimlər də MSHBP-nın muumlddəlarından faydalana bilər Bundan

əlavə buumltuumln ictimai xadimlər o cuumlmlədən doumlvlət və houmlkumət başccedilıları kimi ən yuumlksək siyasi səlahiyyətləri həyata

keccedilirənlər qanuni şəkildə tənqid və siyasi muumlxalifətə məruz qalırlar hellip [] qanunlar tənqidin youmlnəldiyi fərdin

şəxsiyyətini əsas goumltuumlrərək daha sərt cəza tətbiq edə bilməzlərrdquo Həmccedilinin iştirakccedilı doumlvlətləri ldquodefamasiya

qanunlarının jurnalistlərin təhluumlkəsizliyinə mənfi təsir goumlstərə bilən həddən artıq cəza və ya cərimələr tətbiq

etməməsini vəvə ya jurnalistləri səmərəli şəkildə senzuraya mərzu qoymamasını və onların ictimaiyyəti

məlumatlandırmaq vəzifələrinə muumldaxilə etməməsini təmin etməyə və ehtiyac olduğu təqdirdə bu kimi qanunları

yenidən nəzərdən keccedilirib dəyişdirməyərdquo ccedilağıran ATƏT Nazirlər Komitəsinin 318 saylı Qərarına baxın




İnformasiya haqqında Qanun Nəqliyyat Rabitə və Yuumlksək Texnologiyalar Nazirliyinə məhkəmə

qərarı olmadan belə məzmununa əsasən veb saytları muumlvəqqəti olaraq bloklamağa imkan verir

Məlumat haqqında qanunun 133-cuuml maddəsinin əksinə olaraq bloklanan veb saytların ictimaiyyətə

təqdim olunan vahid siyahısı yoxdur76

Jurnalistlərin və bloqqerlərin təqiblərinə goumlrə hakimiyyəti

tənqid edən sosial media platformalarının əksər saytları və səhifələri xaricdən idarə olunur 2018-ci

ildə ATƏT MAuumlN-si Azərbaycanda İnternetin bloklanması ilə bağlı ciddi narahatlıqlarını ifadə

etmişdir77

Houmlkuumlmətin mediaya təsiri siyasi məzmunlu veb saytların qanunsuz bloklanması və

jurnalistlərə ardıcıl təzyiqin goumlstərilməsinin ortaq təsiri ictimai muumlzəkirələrdə pluumlralizmi ciddi şəkildə

məhdudlaşdırır

Qanunvericilik qadağan olunmuş materialları siyasi və ictimai maraq kəsb edən digər

məlumatlardan aydın şəkildə ayırd etmək və internet səhifələrin qanunsuz bağlanmamasına zəmanət

vermək uumlccediluumln onların bloklanmasına dair dəqiq və təfərruumlatlı əsaslar təsbit etməlidir İnternet

səhifələrə girişi məhdudlaşdırmaq səlahiyyəti yalnız məhkəmə orqanlarına verilməlidir Məhkəmə

iclasları və bloklanma ilə bağlı qərarlar və bloklanmış səhifələrin reyestri ictimaiyyət uumlccediluumln accedilıq

olmalıdır

Seccedilki Məcəlləsi ictimai yayımccedilı tərəfindən pulsuz efir vaxtının və rəsmi təşviqat doumlvruumlndə mətbuatda

yerlərin yalnız 60-dan ccedilox seccedilki dairəsində qeydə alınmış namizədləri olan partiyalar uumlccediluumln ayrılmasını

nəzərdə tutur Pulsuz efir vaxtının ayrılması rəqiblər arasında bərabər imkanlar təmin etmək uumlccediluumln

nəzərdə tutulsa da hazırkı yanaşma daha boumlyuumlk partiyaların xeyrinədir və tərəflərin mediaya

ccedilıxışlarında daha da boumlyuumlk qeyri-bərabərliyin olmasına səbəb olur

Bu seccedilkilərdə yalnız YAP pulsuz efir vaxtı və ccedilap mətbuatında pulsuz yer almaq huumlququna malik idi

Yanvarın 17-də partiya elan etmişdir ki pulsuz efir vaxtından istifadə etmək niyyətində deyil

Namizədlərin oumldənişli siyasi reklam uumlccediluumln efir vaxtı almaq imkanı olmasına baxmayaraq MSK-nın

DTİHB SMM-ə verdiyi məlumata əsasən namizədlərə bu imkanı təqdim edən yeganə kanal İTV-dir

DTİHB SMM-in bir ccedilox həmsoumlhbəti təbliğat-təşviqat zamanı siyasi reklamın həddindən artıq bahalı

olması ilə bağlı narahatlıqlarını paylaşıblar və bildiriblər ki onlar kampaniyanı sosial media

platformalarında aparacaqlar78

Daha bərabər rəqabət imkanı yaratmaq və siyasi partiyaların ictimai mətbuata bərabər ccedilıxışını təmin

etmək məqsədi ilə Seccedilki Məcəlləsinə dəyişiklik edilməsi və pulsuz efir vaxtı almaq meyarlarının

genişləndirilməsi məsələsinə baxıla bilər

C TƏBLIĞAT-TƏŞVIQAT KAMPANIYASININ IŞIQLANDIRILMASI VƏ MEDIA MONITORINQ

XIDMƏTININ MUumlŞAHIDƏLƏRI

Seccedilki Məcəlləsi doumlvlət və doumlvlət tərəfindən maliyyələşdirilən KİV-lərə ldquoseccedilki kampaniyası aparmağırdquo

qadağan edir Qanun kampaniyanın ccedilox geniş huumlquqi tərifini və istənilən təşviqat materiallarını

yayımlamağı məhdudlaşdıran qaydaları muumləyyən edir Bundan əlavə ccedilıxışlar muumlsahibələr mətbuat

konfransları accedilıq muumlzakirələr debatlar dəyirmi masa muumlzakirələri mediada təşviqat metodu kimi

goumlstərilmişdir Geniş tərif və təbliğat-təşviqat kampaniyası materiallarının yayımlanması ilə

kampaniyanın işiqlandırılması arasında dəqiq bir fərqin olmaması ənənəvi medianın təşviqat haqqında

məlumat verməkdən imtina etməsinə səbəb olmuşdur

76 DTİHB SMM fəaliyyət goumlstərdiyi muumlddətdə siyasi məzmunlu 20-ə yaxın onlayn media orqanına giriş məhdud

olaraq qalmaqdadır məhkəmə isə yalnız bir neccedilə işlə əlaqədar qərar ccedilıxarıb 77 ATƏT MAuumlN-in bəyanatına baxın (10 avqust 2018) 78 İTV-də və radioda siyasi reklamın bir dəqiqəsi muumlvafiq olaraq 3900 və 1500 manata bərabərd idi




MTRŞ yayım mediasına nəzarət edir və yayım lisenziyalarını vermək və geri goumltuumlrmək səlahiyyətinə

malikdir79

MTRŞ-in seccedilki kampaniyasının mediada işıqlandırılmasına nəzarət etməkdə heccedil bir rolu

yoxdur MSK-nın himayəsində olan və MSK uumlzvuumlnuumln rəhbərlik etdiyi Media Qrupuna kampaniyanın

işıqlandırılmasına nəzarət etmək və media ilə əlaqəli məsələlərin həlli tapşırılmışdır80

Kampaniya

zamanı media ilə bağlı şikayətlər olmayıb

Monitorinqi aparılan milli və ya regional yayımccedilıların heccedil birində heccedil bir təşviqat tədbirləri və ya

kuumltləvi yığıncaqlar işıqlandırılmamışdır Bunun əvəzinə DTİHB SMM tərəfindən monitorin olunan

KİV-lər o cuumlmlədən sosial media platformalarındakı muumlvafiq səhifələr əsas diqqətini MSK-nın

fəaliyyətinə youmlnəltmişdir81

Xuumlsusilə MSK-nın fəaliyyətinə monitorinq olunan milli televiziya

kanallarında 7 - 20 faiz arasında əksər regional televiziyalarda isə 1 - 6 faiz arasında efir vaxtı

ayrılmışdır

Təbliğat-təşviqat doumlvruumlndə xəbərlər və guumlndəlik proqramlarda namizəd olmayan prezidentin və

houmlkumətin fəaliyyəti uumlstuumlnluumlk təşkil etmişdir Monitorinqi aparılmış milli televiziya kanalları 74-83

faizi regional kanalların isə 23-76 faizi yayımladıqları xəbərlərin əsas hissəsini prezident və

houmlkumətin fəaliyyəti haqqında əsasən muumlsbət olan məlumatlara həsr etmişdirlər Bunun tam əksi

olaraq monitorinq olunan telekanallar heccedil bir namizəd və ya siyasi partiyaya barədə xəbərlər

yaymamışdır

İki sahil qəzeti təbliğat-təşviqat doumlvruumlndə siyasi yayımının 42 faizini muumlsbət və ya neytral tonda YAP

tərəfindən irəli suumlruumllmuumlş namizədlərə həsr etmişdir Bənzər hal Yeni Muumlsavat qəzetində də muumlşahidə

olunmuşdur82

Monitorinqi aparılan buumltuumln onlayn mənbələr arasında yalnız apaaz xəbərlər saytı

namizədlərə oumldənişli məzmun yerləşdirmək imkanı vermişdir ki bunun da 16 faizi YAP tərəfindən

oumldənilmişdir

Uumlmumiyyətlə ənənəvi media seccedilicilərə rəqiblər barədə məlumat verə bilməmiş və ictimaiyyət həqiqi

siyasi debatdan məhrum olmuşdur Bu seccedilicilərin məlumatlı seccedilim etmək qabiliyyətini azaltmışdır83

Oumldənişli məzmunu ccedilıxmaq şərti ilə onlayn mənbələrdə APA xəbər agentliyi tərəfindən seccedilki ilə bağlı

yayımlanan məlumatlar MSK-nın fəaliyyətinə həsr olunmuşdu DTİHB SMM YouTube-dakı bəzi

media orqanlarının bir sıra namizədlərin təşviqat fəaliyyətlərini geniş şəkildə işıqlandırdığını

muumlşahidə etmişdir

Seccedilki Məcəlləsi mediada seccedilki kampaniyasının qərəzsiz işıqlandırılmasını eyni zamanda rəqiblər

arasında bərabər imkanlar fikir pluumlralizmi və jurnalist azadlığı arasındakı tarazlığı qorumalıdır

Kuumltləvi informasiya vasitələrinin təşviqat barədə əsassız məhdudiyyətlər olmadan hesabat vermək

79 MTRŞ doumlvlət tərəfindən maliyyələşdirilir və altı uumlzvuumlnuumln hər biri prezident tərəfindən təyin edilir 80 Mətbuat Qrupu MSK tərəfindən təyin olunur və 4 MSK uumlzvuuml və 14 KİV nuumlmayəndəsindən ibarətdir Turan xəbərlər

agentliyi formal olaraq qrupa daxil edilmiş lakin DTİHB SMM-ə verilən məlumata əsasən agentlik oumlzuuml bundan

xəbərsiz olmuş və praktiki olaraq təmsil olunmamışdır 81 Yanvarın 11-dən etibarən DTİHB SMM 11 KİV-in keyfiyyət və kəmiyyət monitorinqini aparmışdır Aşağıdakı

telekanalların praymtaym vaxtı AzTV (doumlvlət) İTV (ictimai) ATV Real və Xəzər (oumlzəl kanallar) habelə regional

kanallar olan ARB Kəpəz Duumlnya TV Naxccedilıvan TV və Qafqazın bir neccedilə xəbərlər blokları İki Sahil və Xalq

Qazetinin materialları da monitorinq olunmuşdur DTİHB SMM apaaz haqqinaz və turanaz internet səhifələrində

seccedilklərlə bağlı məlumatların keyfiyyət təhlilini aparmış və Facebook və Youtube-da seccedilkilərlə əlaqədar məlumatları

izləmişdir 82 İki Sahil qazetinin baş redaktoru YAP-ın siyasi şurasının uumlzvuumlduumlr Eyni şəkildə Yeni Muumlsavat qəzetinin baş

redaktoru da seccedilkidə iştirak etmiş və bu qəzetdə ona geniş yer ayrılmışdır 83 MDB Konvensiyasının 132 maddəsində qeyd olunur ki ldquokuumltləvi informasiya və telekommunikasiya vasitələrinin

əsas vəzifəsi əhalini seccedilkilər namizədlərin irəli suumlruumllməsi (namizədlər siyahısı) onların seccedilki proqramları

(platformaları) seccedilkiqabağı təbliğat-təşviqat prosesinin gedişatı seccedilici fəallığı və seccedilkilərin nəticələri haqqında

məlumatlandırmaqdırrdquo




huumlququ və seccedilicilərin xəbərlərlə bərabər ədalətli qərəzsiz və tarazlaşdırılmış şəkildə məlumat almaq

huumlququnu təmin etmək uumlccediluumln qanuna dəyişiklik edilməlidir

XI ŞİKAYƏT VƏ MUumlRACİƏTLƏR

Şikayət və muumlraciətlər seccedilicilər namizədlər siyasi partiyalar və bloklar onların nuumlmayəndələri

habelə muumlşahidəccedililər və seccedilki komissiyaları tərəfindən verilə bilər Seccedilki komissiyalarının hərəkəti

hərəkətsizliyi və ya qərarlarından yuxarı seccedilki komissiyalarına şikayət verilə bilər MSK-dan verilən

şikayətlər apellyasiya məhkəməsinə və daha sonra Ali Məhkəməyə verilə bilər Seccedilki muumlddəti ərzində

verilmiş şikayət və muumlraciətlərə 3 guumln ərzində baxılmalıdır səsvermə guumlnuumlnə 30 guumln qalmış

muumlddətdə verilən şikayətlər isə 2 guumln ərzində baxılmalıdır Səsvermə guumlnuuml və seccedilkilərin ertəsi guumlnuuml

verilən şikayətlərə dərhal baxılmalıdır84

MSK və DSK-lara daxil olan şikayətlər komissiya uumlzvlərindən və huumlquqi təhsilə malik işccedililərdən

ibarət daxili ekspert qrupları tərəfindən baxılır Şikayətin araşdırılmasına təyin olunmuş ekspert

araşdırma aparır və iclasda baxılacaq və səs veriləcək qərar layihəsini hazırlayır

2017-ci ildə qanunvericiliyə edilən dəyişikliklər seccedilki ilə əlaqədar işlər də daxil olmaqla buumltuumln

məhkəmə işlərində nuumlmayəndəliyi yalnız Vəkillər Kollegiyasının uumlzvuuml olan huumlquqşunaslarla

məhdudlaşdırmışdı 85

DTİHB SMM-in bir sıra həmsoumlhbətləri Vəkillər Kollegiyasında xuumlsusən də

boumllgələrdə vəkillərin ccedilatışmazlığının və son zamanlarda siyasi xarakterli işlərdə iştirak edən vəkillərin

Kollegiyadakı uumlzvluumlkdən ccedilıxarılmasının məhkəmələrdə seccedilki huumlquqlarının muumldafiəsinə xələl gətirə

biləcəyini qeyd etmişdirlər86

MSK namizədlərin qeydiyyatı ilə əlaqədar DSK-ların qərarlarından verilən 38 şikayətə baxmışdır87

Uumlccedil halda DSK-nın məhkumluğa əsasən namizədləri qeydə almamasına dair qərarları quumlvvədə

saxlanılmışdır88

MSK DSK-ların imza vərəqələri ilə bağlı qərarlarından verilən səkkiz şikayəti təmin

etmiş və digər iki halda isə imza vərəqələrində ccedilatışmazlıqların olması ilə əlaqədar DSK qərarlarını

quumlvvədə saxlamışdır Digər 12 halda isə MSK əmlak barədə yanlış və ya tam olmayan bəyanat

əsasında qeydiyyatdan imtina edilməsində DSK-ların məhdudlaşdırıcı və formal yanaşmasını

dəstəkləmişdir89

Təbliğat-təşviqat kampaniyası qaydalarının pozulması ilə əlaqədar MSK-ya verilən əlavə 18 və DSK-

lara verilən 40-dan ccedilox şikayət əsasən səslərin pulla alınması kampaniyaya muumldaxilə və doumlvlət

84 Araşdırma uumlccediluumln komissiya tərəfindən əlavə vaxt tələb olunarsa baxılma muumlddəti komissiyanın qərarı ilə uumlccedil guumlnə

qədər uzadıla bilər 85 Muumllki Prosessual Məcəlləyə və İnzibati Prosessual Məcəlləyə edilən dəyişikliklərdən əvvəl ldquoVəkillər və vəkillik

fəaliyyəti haqqındardquo qanun yalnız cinayət məhkəmələrində və Ali Məhkəmədə dinlənilən buumltuumln işlərdə tərəfləri

peşəkar vəkilin təmsil etməsini məcburi hal kimi qeyd edirdi 86 Həmccedilinin Avropa Şurasının İnsan Huumlquqları uumlzrə Muumlvəkkilinin 2019-cu il hesabatının 63-cuuml bəndinə baxın 87 Namizədlərin qeydiyyatdan ccedilıxarılması uumlccediluumln MSK-ya daxil olan doumlrd muumlraciət də nəzərə alınıb Bunlardan biri

başqa bir doumlvlət qarşısında oumlhdəliklərə əsaslanaraq təmin edilmmiş uumlccediluuml isə namizədlərin ikili vətəndaşlığı ilə

əlaqədar təmin edilmişdir 88 AİHM-in Rəsul Cəfərov Azərbaycana qarşı və Rəşad Huumlseynov və digərləri Azərbaycana qarşı işlər uumlzrə verdiyi

qərarlarda AİHK 5-ci maddəsi ilə əlaqə 18-ci maddəsinin pozuntusu aşkar olunmuşdur Azərbaycandan

Məhkəmənin qərəzli hesab etdiyi cəzaların tətbiq edilməsi nəticəsində yaranan mənfi nəticələri aradan qaldırmaq və

həmin şəxslərin uumlzərindən məhkumluğu qaldırmaq tələb olunmuşdur Avropa Məhkəməsinin qərarlarının icrasına

nəzarət uumlzrə 2019-cu ilin dekabr ayında Nazirlər Komitəsinin İnsan Huumlquqları uumlzrə verdiyi qeydlərə baxın 89 DSK qərarlarında şikayətlərin və ya muumlraciətlərin verilməsi uumlccediluumln digər əsaslara bunlar daxildir namizəd tərəfindən

qeydiyyat sənədlərinin son tarixini qaccedilırması DSK-ların hərəkətsizliyi ikili vətəndaşlıq və digər doumlvlətlər

qarşısında oumlhdəliyin olması




mənbələrindən sui-istifadə halları ilə əlaqədar olmuşdur90

MSK bir neccedilə namizədə o cuumlmlədən

səslərin pulla alınması və təşviqat-təbliğat huumlququndan sui-istifadə hallarına dair beş xəbərdarlıq

vermişdir lakin həmin hallarla ilə əlaqədar qanunun tələb etdiyi inzibati pozuntulara dair protokol

tərtib etməmişdir MSK Seccedilki Məcəlləsi ilə tənzimlənməyən buumltuumln təşviqat tədbirləri ilə məşğul

olmağın qadağan olunduğunu qərara alaraq təşviqatın icazə verilən formalarına muumlnasibətdə

məhdudlaşdırıcı yanaşma tətbiq etmişdir91

DTİHB SMM əsasən namizədlərin qeydiyyatı ilə bağlı MSK-dan apellyasiya məhkəmələrinə 23

onlardan sonra Ali Məhkəməyə 18 muumlraciətin daxil olduğu haqqında məlumat almışdır 41

muumlraciətdən heccedil biri təmin olunmamışdır Məhkəmə dinləmələrinin əksəriyyətində məsələ mahiyyəti

uumlzrə deyil daha ccedilox prosedur məsələlərinə və MSK qərarlarını dəstəkləməyə youmlnəlmişdir

Şikayətlərə baxılma prosesinin şəffaflığı uumlmumilikdə təmin olunmuş və muumlsbət bir hal kimi MSK oumlz

internet səhifəsində ekspert rəylərini və qərarlarını dərc etmişdir92

Muumlşahidə olunan MSK və

məhkəmə dinləmələrində adətən şikayətccedililər iştirak etmişdirlər Bununla belə bəzi məhkəmə

iclaslarında bir neccedilə şikayətccedili MSK-da şikayətlərin baxılmasına dəvət olunmadıqlarını qeyd

etmişdirlər MSK qərarları heccedil də hər zaman şikayətdə qaldırılan məsələləri əks etdirmir və ya şikayət

olunan məsələyə cavab vermir və noumlvbəti əlccedilatan vasitələrin nədən ibarət olduğunu goumlstərmir

beləliklə də bu qərarlar ATƏT tərəfindən 1990-cı ildə qəbul olunmuş Kopenhaqen Sənədinin 511-ci

bəndinin tələblərinə cavab vermir93

Seccedilki muumlbahisələrinin ərazi yurisdiksiyası prosessual qanunla muumləyyən edilmişdir lakin DTİHB

SMM bəzi məhkəmələr və iddiaccedilılar arasında muumlraciətlərin duumlzguumln yurisdiksiyası uumlzrə təqdim

olunması ilə bağlı qarışıqlıq hallarına rast gəlmişdir94

Seccedilki muumlbahisələrinin həlli uumlccediluumln qanuni muumlddətlər uumlmumiyyətlə komissiyalar və məhkəmələr

tərəfindən goumlzlənilmişdir Buna baxmayaraq ən azı 15 hal uumlzrə apellyasiya prosesi təbliğat-təşviqat

kampaniyası başladıqdan sonra belə davam edirdi95

Namizədlərin qeydiyyatı ilə bağlı muumlbahisələrin

sona ccedilatması və təşviqatın başlanması vaxtlarının uumlst-uumlstə duumlşməsi huumlquqların bərpası ilə əlaqədar

effektiv həll etmə prinsipini pozmuş olur96

Namizədlərin qeydiyyatı ilə bağlı muumlbahisələrin zaman ccedilərccedilivəsi vaxtında həll və təşviqat uumlccediluumln

bərabər imkanların təmin edilməsini baxımından yenidən nəzərdən keccedilirilməlidir Seccedilki ilə bağlı

buumltuumln şikayətlər barədə qərarlar əsaslandırılmalı və huumlquqların bərpası uumlccediluumln moumlvcud olan digər

90 DSK-lar səviyyəsində daxil olan şikayətlərə dair məcmu məlumat yoxdur 91 Məsələn MSK YouTube-da seccedilkilərdə iştirak edən namizəd Həsənova məzmunu rəqib uumlccediluumln əlverişsiz olan

videoccedilarxa goumlrə və YAP-ın yerli şoumlbəsinin sədri Heydərova namizədin lehinə təşviqat apardığı uumlccediluumln xəbərdarlıq

etmişdir 92 Qanun şikayətlərin ictimaiyyətə accedilıqlamasını tələb etmir və MSK şikayətləri dərc etməmişdir 93 1990-ci il ATƏT-in Kopenhaqen Sənədinin 511 bəndində qeyd olunur ki ldquoşəxsə qarşı inzibati qərar tam

əsaslandırılmalı və bir qayda olaraq qərarı muumlbahisələndirmək uumlccediluumln qanunla təmin olunan moumlvcud olan vasitələri

goumlstərməlidirrdquo 94 Məsələn namizədliyi Lənkəranda rədd edilmiş Bakıda yaşayan potensial namizəd Qabil Məmmədov muumlvafiq MSK

qərarından Bakı Apelyasiya Məhkəməsinə şikayət etmişdir Məhkəmə yurisdiksiyaya goumlrə işin DSK ərazisini əhatə

edən məhkəməyə aid olmasını əsas gətirərək işə baxmaqdan imtina etmişdir Qərar Ali Məhkəmə tərəfindən ləğv

edilmiş və iş Bakı Apelyasiya Məhkəməsinə qaytarılmışdır Digər bir neccedilə halda namizədlər şikayətlərini yalnış

apelyasiya məhkəmələrinə təqdim etmişdirlər 95 Məsələn Guumllər Əhmədova Elgiz Qəhrəman Muumlzadil Həsənov Zahir Rəhimov və Saleh Soltanovun işlərində 96 1990-cı il ATƏT-in Kopenhagen Sənədinin 510-cu bəndində hər kəsin əsas huumlquqlarına houmlrmətin və qanuni

buumltoumlvluumlyuumln təmin edilməsi uumlccediluumln inzibati qərarlara qarşı effektiv muumldafiə vasitəsi olacaqdır deyilir Həmccedilinin

MSHBP-ın 23 (a) maddəsinə 1989-cu il Vyana sənədinin 139-cu bəndinə və AİHM-ın Əbdəlov və başqaları

Azərbaycana qarşı işinin 103-cuuml bəndinə baxın




vasitələri goumlstərməlidir Dinləmələrdə maraqlı tərəflərin hamısının iştirak etməsi uumlccediluumln effektiv imkan

olmalıdır

XII SECcedilKİ MUumlŞAHİDƏSİ

Seccedilki Məcəlləsi ATƏT qarşısında goumltuumlruumllən oumlhdəliklərə uyğun olaraq vətəndaş və beynəlxalq seccedilki

muumlşahidəccedililiyini təmin edir Vətəndaşlar fərdi olaraq və ya seccedilki sahəsində fəaliyyət goumlstərən qeyri-

houmlkumət təşkilatlarının və ya namizədlərin və siyasi partiyaların nuumlmayəndələri kimi muumlşahidə etmək

uumlccediluumln qeydiyyatdan keccedilə bilərlər97

MSK və DSK tərəfindən akkreditə olunmuş 89676 yerli muumlşahidəccedilidən 62 faizi namizədlərin

nuumlmayəndəsi 34 faizi fərdi muumlşahidəccedililər olmuş və yalnız 4 faizi vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları

tərəfindən irəli suumlruumllmuumlşduumlr MSK 883 beynəlxalq muumlşahidəccedilini akkreditə etmişdir MSK

vətəndaşların və beynəlxalq muumlşahidəccedililərin namizədliyini irəli suumlrən təşkilatlar barədə ətraflı

məlumat dərc etməmişdir və bu hal muumlşahidəccedililərin akkreditasiya prosesinin şəffaflığına koumllgə

salmışdır

Akkreditə olunmuş muumlşahidəccedililərin seccedilki ilə bağlı buumltuumln mərhələləri o cuumlmlədən səsvermə guumlnuumlndən

əvvəl və səsvermə guumlnuuml seccedilki komissiyalarının iclaslarını və muumlşahidə etmək huumlququ olsa da

muumlstəqil muumlşahidəccedililərin komissiyaların iclaslarını izləmək imkanları məhdud olmuşdur Seccedilki

Məcəlləsində qeyd olunur ki MSK muumlşahidəccedililərin iclaslarda iştirak etmək huumlququnu puumlşk atmaqla

muumləyyən edir MSK-dan verilən məlumata goumlrə yalnız bir YAP muumlşahidəccedilisi muumlraciət etmiş və MSK

iclaslarını izləmək uumlccediluumln akkreditə olunmuş lakin DSK iclaslarını izləmək uumlccediluumln heccedil bir muumlstəqil

muumlşahidəccedilisi muumlraciət etməmişdir98

DTİHB SMM ilə həmsoumlhbət olan şəxslərin bəziləri xaricdən maliyyənin alınmasında tətbiq olunan


təlimləndirilməsi və yerləşdirilməsi imkanlarının məhdudlaşdırılmasını vurğulamışdırlar99

Seccedilkilərin

Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi mərkəzi (SMDT) Demoktarik Təşəbbuumlslər İnstitutu (DTİ) və

Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiyasiyası kimi vətəndaş cəmiyyəti

təşkilatları qısa və uzun muumlddətli muumlşahidə təşkil etmiş və səsvermə guumlnuuml bir neccedilə təşkilat qısa

muumlddətli muumlşahidə aparmışdır SMDT və DTİ hələ də qeydiyyatsız olduqlarına goumlrə huumlququ status

olmadan fəaliyyət goumlstərirlər Məhz bu səbəbdən onların muumlşahidəccedililəri fərdi qaydada akkreditə

olunmuşdurlar SMDT DTİ və AVCİYA seccedilkiqabağı muumlhitə dair aralıq hesabatları və seccedilkidən sonra

bəyanat dərc etmişdirlər

DTİHB SMM ilə həmsoumlhbət olan şəxslərin əhəmiyyətli hissəsi BSMM tərəfindən fəaliyyəti muumlşahidə

olunan bir sıra vətəndaş muumlşahidə qruplarının siyasi mənsubiyyətindən və həqiqətən muumlstəqil

97 Qanunun tələbinə əsasən MSK buumltuumln beynəlxalq muumlşahidəccedililəri habelə oumllkənin hər hansı bir məntəqəsində

muumlşahidə edə biləcək muumlstəqil muumlşahidəccedililəri akkreditə edir Bundan əlavə DSK-lar muumlvafiq seccedilki dairəsində

muumlşahidə edə biləcək vətəndaşları akkreditə edir MSK akkreditasiyasından keccedilmək uumlccediluumln səsvermə guumlnuumlnə 10 guumln

DSK tərəfindən isə 5 guumln qalmışa qədər muumlrəciət etmək lazımdır 98 Seccedilki komissiyasının iclasında eyni vaxtda ən ccedilox 10 muumlşahidəccedili iştirak edə bilər 99 DTİHB SMM-in həmsoumlhbətlərinin fikrincə hər hansı bir xarici fond QHT-lərə birbaşa vəsait koumlccediluumlrə bilməz və

vəsait əvvəlcədən xuumlsusi doumlvlət fondunda toplanmalıdır Vəsaitlərin sonradan youmlnəldilməsi artıq doumlvlətin

səlahiyyətinə aid olur




olmamasından narahatlıqlarını ifadə etmişdirlər100

Bu təcruumlbə bitərəf muumlşahidə prosesinə dair

beynəlxalq səviyyədə tanınan prinsiplərə ziddir101

Siyasi partiyalar və namizədlər oumlz fəallarını muumlstəqil muumlşahidəccedilisi kimi qeydiyyata almaqdan

ccediləkinməli muumlstəqil muumlşahidəccedililər isə bitərəf muumlşahidə prinsiplərinə houmlrmətlə yanaşmalıdırlar

XIII SƏSVERMƏ GUumlNUuml

Səsvermə guumlnuuml uumlmumilikdə sakit şəraitdə keccedilmiş lakin qaydaların pozulmasının qarşısını almaq uumlccediluumln

muumltləq hesab olunan prosedurlara geniş mənada etinasızlıq bir qismi məqsədli şəkildə toumlrədilən

ccediloxsaylı ciddi qanun pozuntuları habelə fərdi və beynəlxalq muumlşahidəccedililərin fəaliyyətini

məhdudlaşdırmaqda şəffaflığın olmaması ilə səciyyələnmişdir

A MƏNTƏQƏLƏRIN ACcedilILMASI VƏ SƏSVERMƏ

Uumlmumən muumlşahidəsi aparılan məntəqələr vaxtında accedilılmışdır 16 halda kiccedilik gecikmələrlə və 10

halda isə rəsmi accedilılış vaxtı olan 800-dan əvvəl BSMM tərəfindən seccedilki məntəqələrinin accedilılışı 128

muumlşahidə olunan məntəqələrin 19-da mənfi qiymətləndirilmişdir Bu ilk noumlvbədə qəbul edilmiş

buumllletenlərin saymaq və qeydə almaq (muumlvafiq olaraq 36 və 55 məntəqədə) və ya seccedilki qutularının

moumlhuumlrlərinin seriya noumlmrəsini qeyd etmək (39 məntəqədə) kimi prosedur ccedilatışmazlıqları ilə

əlaqədardır Qanunun tələblərinə zidd olaraq muumlşahidə olunan 21 məntəqədə QCcedilV-ların sayılması və

ləğv edilməsi baş tutmamışdır Partiya və ya namizədlərin nuumlmayəndələrinin və muumlstəqil

muumlşahidəccedililərinin iştirakı 973 (muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 87 faizi) və 962 (77 faiz) hallarda

qeyd edilmişdir ki bu da prosesin şəffaflığına koumlmək etmişdir Bununla belə accedilılış prosesinin

muumlşahidəsi aparılan 10 seccedilki məntəqəsində iştirak edənlərin heccedil də hamısı prosesi aydın muumlşahidə edə

bilməmiş və 5 məntəqədə isə BSMM accedilılış prosedurlarının muumlşahidəsini aparmaq uumlccediluumln ccedilətinliklərlə

uumlzləşmişdir

Muumlşahidə olunan əksər məntəqələrdə səsvermə prosesi uumlmumilikdə nizamlı və rəvan keccedilirilsə də

BSMM məntəqələrin tez-tez əsas prosedurları yerinə yetirməməsini şəffaflığın olmamasını və

muumlşahidəccedililərin işinə maneələrin yaradılmasını muumlşahidə etmişdir Səsvermə prosesi muumlşahidə olunan

1296 seccedilki məntəqəsinin yeddi faizində mənfi qiymətləndirilmişdir ki bu da ciddi prosedur

ccedilatışmazlıqlarının goumlstəricisidir Seccedilicilərin təkrar səsverməsinin qarşısını almaq uumlccediluumln muumlhuumlm hesab

olunan prosedurlar olan seccedilicilərin barmaqlar ccedilox vaxt moumlhuumlrlənməmişdir (məntəqələrin 8 faizində)

və ya muumlrəkkəb izləri yoxlanılmışdır (məntəqələrin 13 faizində)102

BSMM 16 seccedilki məntəqəsində

seccedilki qutularına topa buumllleten atılması və ya ona işarələri muumlşahidə etmişdir

Seccedilki administrasiyası seccedilki prosesinin duumlzguumlnluumlyuumlnuuml təmin etmək uumlccediluumln tədbirlər goumlrməli xuumlsusən də

səsvermənin məxfiliyini təmin etmək seccedilki qutularına topa buumllleten atılmasının qarşısını almaq və

seccedilki qutularını moumlhuumlrləmək və onların təhluumlkəsizliyini təmin etmək kimi muumlvafiq prosedurları həyata

keccedilirməlidir

100 Məsələn AVCİYA (sədri buraxılmış parlamentin uumlzvuuml olmuşdur) Qarabağ muumlharibəsi Əlilləri Veteranları və

Şəhid Ailələri İctimai Birliyi (sədri həmccedilinin buraxılmış parlament uumlzvuuml olmuşdur) və Azərbaycan Qırmızı Aypara

Cəmiyyəti (sədri namizəd olan) muumlstəqil muumlşahidəccedililərin 75 faizini təyin etmişdirlər 101 Vətəndaş Təşkilatları tərəfindən Muumlstəqil Seccedilki Muumlşahidəsi və Monitorinqinin Qlobal Prinsipləri Bəyannaməsinin

8-ci bəndində qeyd olunur ki ldquosiyasi iqtisadi və ya seccedilki muumlşahidə və monitorinq fəaliyyətini ayrı-seccedilkilik

etmədən qərəzsiz dəqiq və vaxtında aparmağa mane olan digər maraqlar toqquşmasında azad olmayan heccedil bir şəxs

bitərəf seccedilki muumlşahidəccedilisi və ya monitorinq aparan tərəf ola bilməzrdquo 102 BSMM 21 seccedilki məntəqəsində səhv əlin muumlrəkkəblə yoxlanıldığını və 29 məntəqədə isə yoxlamanın qəsdən

buraxıldığını qeyd etmişdir Bu hallar muumlşahidəsi aparılan buumltuumln məntəqələrin 4 faizini təşkil etmişdir




BSMM muumlşahidə apardığı məntəqələrin 2 faizində seccedilici siyahılarında zahirən eyni imzaları muumlşahidə

etmişdir Bundan əlavə muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 5 faizində qrup səsverməsi 7 faizində isə

səsvermə sirrinin pozulması muumlşahidə olunmuşdur Muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 9 faizində bir

və ya bir neccedilə seccediliciyə etibarlı şəxsiyyət vəsiqəsinin və ya adlarının muumlvafiq seccedilici siyahısında

olmaması səbəbindən səs verməyə icazə verilməmişdir Seccedilki məntəqələrinin 2 faizində BSMM

seccedilicinin seccediliminə təsir goumlstərən şəxslərin fəaliyyətini muumlşahidə etmişdir

Boumlyuumlk sayda partiya və namizədlərin muumlşahidəccedililəri muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 87 faizində

səsvermə prosesini izləmiş muumlstəqil muumlşahidəccedililəri isə muumlşahidələrin 77 faizində iştirak etmişdirlər

Muumlşahidələr aparılan məntəqələrin doumlrddə birində BSMM muumlstəqil muumlşahidəccedilisi kimi akkreditə

olunanların faktiki olaraq partiyaların və namizədlərin maraqlarını təmsil etdiyini muumlşahidə etmişdir

BSMM muumlşahidələrinin 3 faizində namizədlər və ya muumlstəqil muumlşahidəccedililəri prosesə muumldaxilə etmiş

və ya məntəqə seccedilki komissiyalarına istiqamət vermişdir Muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 7 faizində

BSMM səsvermə prosesinin heccedil də buumltuumln mərhələlərini goumlrə bilməmişdir Bundan əlavə

məntəqələrin 17 faizində BSMM digər muumlşahidəccedililərin fəaliyyətinə məhdudiyyətlər olduğunu qeyd

etmişdir Bu prosesin şəffaflığını azaltmışdır

Muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 5 faizində yaranan gərginliyin səbəbi əsasən məntəqə uumlzvləri ilə

muumlstəqil muumlşahidəccedililəri arasında fikir ayrılıqları olmuşdur Muumlşahidələrin 4 faizində məntəqə seccedilki

komissiyaları muumlşahidəccedililərlə tam əməkdaşlıq etməyib və 6 halda isə partiya və ya muumlstəqil

muumlşahidəccedililəri məntəqələrdən qovulub Muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin 4 faizində polis

təhluumlkəsizlik və hərbiccedililər habelə doumlvlət rəsmiləri də daxil olmaqla muumlvafiq səlahiyyəti olmayan

insanların olması qeyd olunmuşdur Bu muumlşahidəsi aparılan məntəqələrinin 8 faizində sıxlıqla

nəticələnmişdir Muumlşahidələrin 5 faizində seccedilki məntəqələrinin daxili tərtibatı səslərin məxfiliyinə

təmin etmək baxımından qeyri-adekvat kimi qiymətləndirilmişdir

B MƏNTƏQƏNIN BAĞLANMASI VƏ SƏSLƏRIN HESABLANMASI

Əsasən seccedilki qutularının accedilılmasından əvvəl və sonra rəqəmlərin tutuşdurulması kimi muumlhuumlm

qaydaya kobudcasına riayət edilməməsi səbəbindən seccedilki məntəqələrinin yarısından ccediloxunda səslərin

sayılması mənfi qiymətləndirilmişdir (119 məntəqənin 71-ndə)

68 məntəqədə səslərin hesablanması zamanı ciddi prosedur səhvləri və ya səhlənkarlıq halları

aşkarlanmışdır Səslərin hesablanması zamanı saxtakarlıqların qarşısını almaq uumlccediluumln tələb olunan

rəqəmlərin tutuşdurulması kimi muumlhuumlm yoxlamalar aparılmamışdır Xuumlsusilə 67 halda ccedilarpaz

yoxlamalar aparılmamış və 73 halda rəqəmlər protokola daxil edilməmişdir Muumlşahidə olunan 23

məntəqədə komissaya uumlzvləri istifadə olunmamış buumllletenləri ləğv etməmişdir Muumlşahidəsi aparılan

məntəqələrin təxminən uumlccedildə ikisində qanunla muumləyyən edilmiş qaydada buumllletenlərin arxa tərəfi

moumlhuumlrlənməmişdir Xuumlsusilə 54 halda (muumlşahidələrin demək olar ki yarısında) məntəqələr seccedilici

siyahılarında qeyd olunan imzaların sayını saymamışdır Bu hal isə qutuda olan buumllletenlərin sayının

seccedilici siyahısına imza atanların sayı ilə uzlaşdırılmasını muumlmkuumlnsuumlz etmişdir və bununla da səslərin

hesablanması zamanı saxtakarlığa qarşı təminatı aradan qaldırmışdır

Seccedilki qutularının accedilılmasından sonra BSMM 15 adi və 2 səyyar səsvermə qutusunda atılması da daxil

olmaqla seccedilki qutularına topa buumllleten atılmasının əlamətlərini qeyd etmişdir Əlavə 10 halda isə

qutudan ccedilıxan buumllletenlərin sayı seccedilici siyahısındakı seccedilici imzalarının sayından ccedilox idi lakin buna və

nəticələrin etibarsız sayılması barədə qanunun tələblərinə təmamilə əməl etmədən səslərin

hesablanması davam etdirilmişdir BSMM protokolların tərtib edilməsi mərhələsində 53 adi və 45

səyyar səsvermə qutularında seccedilki buumllletenlərinin sayının qeydə alınmadığını muumlşahidə etmişdir 17




halda isə BSMM seccedilici siyahılarındakı qeydlər nəticələr və ya protokolların qəsdən

saxtalaşdırıldığının suumlbutlarını muumlşahidə etmişdir

Səslərin hesablandığı 44 məntəqədə iştirak edən muumlşahidəccedililərin heccedil də hamısına hesablama prosesini

aydın şəkildə muumlşahidə etmək uumlccediluumln imkan yaradılmamışdır 49 halda muumlşahidəccedililər buumllletenlərdə

seccedilicilərin işarələrini aydın goumlrə bilməmiş və 51 halda isə səsvermənin nəticələri elan edilmədən

protokola daxil edilmişdir Səsvermənin nəticələrini əks etdirən protokolun surəti muumlşahidə olunan

seccedilki məntəqələrinin yarısından (68) ccediloxunda muumlvafiq loumlvhədə yerləşdirilməmiş 22 halda isə

muumlşahidəccedililərə səsvermənin nəticələrini əks etdirən protokolunun surəti verilməmişdir Muumlşahidələrin

təxminən doumlrddə birində BSMM-in muumlşahidə prosesi məhdudiyyətlərlə uumlzləşmişdir Yuxarıda

goumlstərilənlərin məcmu təsiri səslərin hesablanma prosesinin şəffaflığını xeyli dərəcədə azaltmışdır

Muumlşahidəccedililərin seccedilki prosesinin buumltuumln mərhələrinə o cuumlmlədən səsvermə sələrin hesablanması və

protokollaşdırılması zamanı buumltuumln prosedurlara aydın şəkildə maneəsiz ccedilıxışını təmin etmək uumlccediluumln

tədbirlər goumlruumllməlidir

C SƏSLƏRIN HESABLANMASI VƏ NƏTICƏLƏRIN ELAN OLUNMASI

Bir sıra DSK-da nəticələrin sistemə daxil edilməsi məlumat sisteminin işləməməsi səbəbindən

ləngimişdir Əsasən protokolların və digər materialların qəbulunun duumlzguumln təşkil edilməməsi və bəzi

hallarda DSK uumlzvləri tərəfindən təkrar təlimlərə baxmayaraq nəticələrin daxil edilməsi

prosedurlarlarına dair məhdud biliklər səbəbindən muumlşahidə olunan 99 DSK-dan 25-də proses mənfi

qiymətləndirilmişdir103

38 DSK-da əməliyyatların keccedilirilməsi uumlccediluumln yerin məhdud olması prosesə

mənfi təsir goumlstərmişdir

Muumlşahidəsi aparılan məntəqələrin doumlrddə birindən ccediloxunda (117 hadisədən 32-ndə) muumlşahidəccedililər

uumlccediluumln qəti şəkildə ayrılmış yerlər səbəbindən iştirak edənlərin heccedil də hamısı prosedurları aydın

muumlşahidə edə bilməmiş və ya maneəsiz muumlşahidəni apara bilməmişdirlər ki bu da prosesin

şəffaflığını ciddə şəkildə məhdudlaşdırmışdır BSMM muumlşahidələri goumlstərmişdir ki muumlşahidəsi

aparılan dairələrin demək olar ki yarısında (60 hal) DSK sədrləri kompuumlterə daxil etdikləri nəticələri

heccedil də həmişə elan etməmiş və 37 halda isə MnSK sədrləri daxil edilmiş protokolun ccedilap nuumlsxəsinə

imza atmamışdırlar BSMM həmccedilinin 9 halda MnSK uumlzvlərinin qanunun tələblərini pozaraq

protokoldakı rəqəmlərini dəyişdirməsini və ya yeni protokollar doldurmasını muumlşahidə etmişdirlər

Muumlşahidəsi aparılan DSK-ların uumlccedildə birində muumlstəqil və ya namizədləri təmsil edən muumlşahidəccedililərin

iştirakı qeydə alınmışdır Muumlşahidə aparılan 32 halda MnSK-da səsvermənin nəticələrini əks etdirən

protokolların elektron nuumlsxələrinin ccedilap olunmuş versiyası onları almaq huumlququ olanlara

verilməmişdir

MSK seccedilici fəallığının 478 faiz olmasını bəyan etmişdir Səsvermə guumlnuuml elan edilmiş seccedilici fəallığı

ilə bağlı ilkin məlumatlar fevralın 10-da səhər MSK-nın internet səhifəsindən silinmişdir DTİHB

SMM-in təhlilinə əsasən 18 seccedilki dairəsində səsvermə guumlnuuml rəsmi elan edilən seccedilici fəallığı MSK-nın

internet səhifəsində yerləşdirilmiş səsvermə nəticələrinə dair protokollardakı məlumatlardan

əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olmuşdur

103 Bundan əlavə MnSK protokollarının qəbulu və nəzərdən keccedilirilməsi barədə MSK-nın goumlstərişi həmccedilinin DSK-lar

uumlccediluumln əl kitabccedilası moumlvcuddur Qeyd etmək lazımdır ki DSK uumlzvlərinin əksəriyyəti bu vəzifədə artıq ən azı bir

muumlddət işləmişdirlər




MSK ilkin nəticələrini 10 fevral saat 0600-da elan etməyə başlamışdır104

Elə həmin guumln MSK oumlz

internet səhifəsində hər bir dairə və məntəqə uumlzrə səsvermənin nəticələri haqqında protokolların

nəticələrini və digər məlumatları dərc etmişdir ki bu da prosesin şəffaflığına xidmət edir

XIV SECcedilKİ SONRAKI PROSESLƏRİN İNKİŞAFI

Bir sıra namizədlər 101 DSK-da muumləyyən seccedilki məntəqələrinin seccedilki nəticələrinin ləğvi ilə bağlı

muumlraciətlər etmişdirlər Muumlzakirələr zamanı səsvermə qutularına topa buumllletenlərin atılması qrup

səsverməsi seccedilici fəallığına dair rəqəmlərin dəyişdirilməsi seccedilki qutularının moumlhuumlrlənin sındırılmas

səsvermə nəticələrinə dair protokolların məntəqələrdə doldurulmaması səsvermə nəticələrinin rəsmi

protokollarında rəqəmlərin uumlst-uumlstə gəlməməsi səsvermə nəticələrinə dair protokol surətlərinin

səsvermə guumlnuumlnuumln sonunda muumlşahidəccedililərə verilməməsi və mənalı muumlşahidəyə qoyulan

məhdudiyyətlər kimi ciddi pozuntulara istinadlar edilmişdir Muumləyyən sayda seccedilki məntəqələrinin

nəticələrinin ləğvi uumlccediluumln tələblər irəli suumlruumllmuumlşduumlr MSK səsvermə guumlnuuml ilə bağlı şikayətlərə baxılması

uumlccediluumln 11 iclas keccedilirmişdir Şikayətlərə baxılarkən şikayətccedililərin iştirakı heccedil də hər zaman təmin

olunmamışdır MSK yekdilliklə və bir mənalı şəkildə 4 seccedilki dairəsinin nəticələri ləğv etmişdir 33

(Xətai) 35 (Xətai 3) 74 (Lənkəran kənd) və 80 (İmişli-Beyləqan) və daha 50 seccedilki dairəsi daxilində

167 seccedilki məntəqəsində105

Prosesin əvvəlində MSK namizədlərə oumlz moumlvqelərini bildirmək və iddialarını dəstəkləyən əlavə

suumlbutlar təqdim etmək uumlccediluumln vaxt vermişdirsə noumlvbəti mərhələdə və vaxt məhdudiyyətinə goumlrə MSK

şikayətccedililəri qərarlarından şikayət və əlavə dəstək sənədlərini təqdim etmək uumlccediluumln məhkəməyə

muumlraciət goumlndərməyə təşviq etmişdir Şikayətlərin ccedilox olması və iddia olunan qanun pozuntularının

ciddiliyi MSK tərəfindən buumltuumln seccedilki sonrası guumlnlərdə şikayətlərin əsaslı hərtərəfli və ardıcıl

baxılmasına imkan verməmişdir Buna goumlrə bir ccedilox şikayət MSK tərəfindən qismən araşdırılmış və

ya təmamilə araşdırılmamışdır

Cinayət əməlinə şuumlbhə olduqda qanun MSK-dan muumlvafiq materialları prokurorluğa goumlndərməyi tələb

edir Bu tələbə və MSK sədrinin seccedilki qanun pozuntularına goumlrə məsuliyyət daşıyan şəxslərin və

komissiyaların cəzəlandırılacağına dair dəfələrlə verdiyi bəyantlara baxmayaraq seccedilki nəticələrinin

yekunlaşdırılmasından əvvəl MSK tərəfindən prokurorluğa heccedil bir material goumlndərilməmişdir Bunun

əvəzində MSK oumlz tədbirlərini muumlvafiq əsaslandırma olmadan komissiyaları uumlzvlərini işdən azad

etməklə məhdudlaşdırmışdır106

Bundan əlavə muumlşahidəccedililərin və səlahiyyətli nuumlmayəndələrin

huumlquqlarının pozulduğu səsvermə nəticələrinin protokollarının surətini almaq huumlququndan imtina

edilməsinə baxmayaraq inzibati xəta haqqında protokollar tərtib edilməmişdir107

104 MSK bir sıra (17 35 42 44 77 123 və 125) DSK-lardan daxil olan sənədlərlə əlaqədar əlavə araşdırma tələb

olunduğunu bildirərək 118 DSK-nın ilkin nəticələrini accedilıqlamışdır 105 Seccedilki Məcəlləsi seccedilicilərin iradəsini muumləyyənləşdirməyə muumlmkuumln etməyən pozuntular və ya bir dairədəki seccedilici

səslərinin doumlrddə birini təmsil edən seccedilki məntəqələrinin beşdə ikisindən ccediloxunda nəticələr etibarsız sayıldığı

təqdirdə DSK və ya MSK-ya birmandatlı seccedilki dairəsində səsvermə nəticələrinin ləğv olunmasına səlahiyyət verir 106 MSK seccedilkilərin hazırlanması keccedilirilməsi və nəticələrin muumləyyən olunması zamanı fəaliyyətlərində yol verdikləri

noumlqsanlara goumlrə 40 seccedilki dairəsindəki 87 məntəqə seccedilki komissiyalarının buraxılmasına qərar vermişdir Məsələn

33 seccedilki dairəsində ən azı 16 seccedilki məntəqəsində ciddi qanun pozuntuları aşkar edilmiş MSK isə yalnız 4 məntəqə

seccedilki komissiyasını buraxmışdır 35 seccedilki dairəsində ən azı 13 seccedilki məntəqəsində qanun pozuntuları eydə alınmış

lakin 3 məntəqə seccedilki komissiyası buraxılmışdır 74 seccedilki dairəsində ən azı 15 seccedilki məntəqəsində qanun

pozuntuları qeydə alınmış yalnız 5 məntəqə seccedilki komissiyası buraxılmışdır və 80 seccedilki dairəsində ən azı 19 seccedilki

məntəqəsində pozuntular qeydə alınmış yalnız 5 məntəqə seccedilki komissiyası buraxılmışdır 107 İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 167 və 178-ci maddələrinə və Prezidentin 3 may 2017-ci il tarixli 1361 noumlmrəli

sərəncamına uyğun olaraq MSK inzibati xətalara dair protokollar tərtib etmək səlahiyyətinə malikdir




Uumlmumilikdə MSK tərəfindən seccedilki nəticələrinə dair şikayətlərin baxılması qaydaları ardıcıl

olmamışdır Bir sıra hallarda işin mahiyyəti uumlzrə həqiqi və hərtərəfli araşdırılma aparılmamışdır ki bu

da qanun pozuntusunun sanksiyalaşdırılmaması və seccedilki huumlquqlarının bərpa olunmaması ilə

nəticələnmişdir Bu effektiv muumldafiə huumlququnu və seccedilkilərin duumlzguumlnluumlyuumlnuuml və seccedilki prosesinə inamı

azaltmışdır

Səslərin hesablanması zamanı pozuntular aşkar edildiyi təqdirdə səsvermə guumlnuuml materialları o

cuumlmlədən məntəqə seccedilki komissiyasının səsvermə nəticələrinə dair protokolları imzalanmış seccedilici

siyahıları buumllletenlər və veb kamera goumlruumlntuumlləri hərtərəfli və qərəzsiz araşdırılmalıdır Bu cuumlr

təcruumlbələrdə iştirak edən və ya buna qarşı tədbir goumlrməyənlər o cuumlmlədən seccedilki komissiyası uumlzvləri

məsuliyyətə cəlb edilməlidir

DTİHB SMM səsvermə guumlnuumlnə qədər rayon prokurorluq orqanlarına daxil olmuş 11 şikayət barədə

məlumatlıdır lakin heccedil bir araşdırma barədə məlumat almamışdır108

Prokurorluğun DTİHB SMM-ə

verdiyi məlumata əsasən seccedilki ilə bağlı şikayətlər baradə hər hansı tədbir goumlrməzdən əvvəl MSK-nın

rəyi tələb olunur Bir neccedilə şikayətccedili DTİHB SMM-ə 22 fevral tarixinə qədər prokurorluqdan cavab

almadıqlarını bildirmişdir

Seccedilkilərdən sonra MSK-ya verilən bəzi şikayətlər şikayətccedililər tərəfindən Baş Prokurorluğa da

goumlndərilmişdi Buna baxmayaraq DTİHB SMM-ə qanunun tələbinə baxmayaraq prokurorluq

tərəfindən bu şikayətlərlə əlaqədar hər hansı bir araşdırma başladığı haqda xəbərdar olmamışdır

Huumlquq-muumlhafizə orqanlarının hərəkətsizliyi seccedilki cinayətlərinə dair cəzasızlıq muumlhitinə şərait

yaratmışdır

Prokurorluq qanunu ardıcıl və muumlstəqil şəkildə tətbiq etməli və seccedilki ilə əlaqəli cinayətləri suumlrətlə

araşdırmaq və cavabdeh şəxsləri məsuliyyətinə cəlb etmək vətəndaşları seccedilki saxtakarlığından

qorumaq və seccedilki prosesinin duumlzguumlnluumlyuumlnuuml qorumaq uumlccediluumln oumlz səlahiyyətlərini yerinə yetirməlidir

Fevralın 11-də bir neccedilə siyasi partiya və muumlstəqil namizəd ilkin nəticələri saxta elan etmiş və

nəticələrin ləğv olunmasına ccedilağırmışdırlar DTİHB SMM-in bəzi həmsoumlhbətlərinin fikrincə MSK

binasının qarşısında spontan şəkildə təşkil olunan etiraz aksiyası zorakı qarşıdurmalarla və ccedilevik polis

quumlvvələri tərəfindən bəzi namizədlərin və jurnalistlərin saxlanılması ilə nəticələnmişdir109

DTİHB

SMM ccedilevik polis tərəfindən etirazccedilıları qeyri-muumltənasib guumlcdən istifadə edərək avtobuslara

doldurduğunu və bəzi etirazccedilıların avtobusda doumlyuumllməsi hallarını muumlşahidə etmişdir ATƏT MAuumlN

həbslər zorakı tədbirlər və jurnalistlərə qarşı pis rəftarı qınamışdır110

Fevralın 21-də Bakı polisi

DTİHB SMM-ə məlumat vermişdir ki fevralın 11-də polis quumlvvələri iştirakccedilıları MSK binasının

qarşısındakı ərazini tərk etməyə inandırmaq uumlccediluumln qabaqlayıcı tədbirlər goumlrmuumlşduumlr

Daha sonra fevralın 11-də D18 Hərəkatı Muumlsavat və REAL nuumlmayəndələri Bakı Şəhər İcra

Hakimiyyətinə fevralın 16-da kuumltləvi tədbir keccedilirmək niyyəti barədə məlumat vermiş və şəhərin

mərkəzinə yaxın altı yer uumlccediluumln seccedilim etmişdirlər111

Təklif olunan buumltuumln yerlərə rədd cavabı verilmiş

və səlahiyyətli qurum tədbirin şəhər mərkəzindən təxminən 18 km məsafədə yerləşən Loumlkbatan

qəsəbəsindəki stadionda keccedilirilməsini təklif etmişdir Buna baxmayaraq etiraz aksiyası fevralın 16-da

MSK binasının qarşısında təşkil edilmişdir DTİHB SMM polisin və 200-ə yaxın etirazccedilının o

108 Bu hallar namizədlərin doumlvlət orqanları tərəfindən saxtalaşdırıldığı iddia edilən əmlak sənədlərini geri goumltuumlrmək və

namizədliyi geri goumltuumlrmək məqsədilə edilən təzyiqlərə aiddir Seccedilki Məcəlləsində prokurorluq orqanlarına seccedilki ilə

bağlı pozuntulara baxılması uumlccediluumln uumlccedil guumlnluumlk muumlddət təyin edilir 109 Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında qanunda planlaşdırılmamış etiraz aksiya uumlccediluumln bildiriş tələb olunmur 110 ATƏT MAuumlN 12 fevral tarixli bəyanatına baxın 111 Altı yerdən ikisi son parlament seccedilkiləri uumlccediluumln MSK tərəfindən təyin edilmiş accedilıq təşviqat yerləri idi




cuumlmlədən partiya uumlzvləri və namizədlərin etiraz yerindən avtobuslarla uzaqlaşdırıldığını muumlşahidə

etmişdir Aksiya təşkilatccedilılarından bəzilərinin DTİHB SMM-ə verdiyi məlumata əsasən fevralın 16-

da səhər saatlarında polis onları paytaxtın mərkəzindən uzaq bir yerə aparmışdır ki onlar da bunu

qanunsuz həbs forması hesab etmişlər112

DTİHB SMM həmsoumlhbətlərinin bildirdiyinə goumlrə insanların

saxlanmasına baxmarayaq inzibati xətalar haqqında və ya həbs protokolları kimi prosedur sənədləri

verilməmiş və etirazccedilılara qarşı heccedil bir huumlquqi tədbir goumlruumllməmişdir113

Səlahiyyətli qurumlar dinc toplaşmaq huumlququna tam houmlrmətlə yanaşmalı və bu cuumlr toplantıların

keccedilirilməsini muumlmkuumln edən addımlar atmalıdırlar Huumlquq-muumlhafizə orqanları toplantılar zamanı

polisin fəaliyyətində insan huumlquqlarına əsaslanan yanaşma tətbiq etməli və tətbiq olunan buumltuumln

tədbirlər qanuni və muumltənasib olmalıdır

MSK seccedilki guumlnuumlndən sonrakı 20 guumln ərzində (29 fevral tarixinə qədər) digər materiallar ilə birlikdə

DSK-lardan daxil olan nəticələri əks etdirən protokolları yoxlamalı uumlmumi nəticələr barədə protokol

hazırlamalı və Konstitusiya Məhkəməsinə goumlndərməlidir Konstitusiya Məhkəməsi uzatma ehtimalı

ilə birgə seccedilkinin nəticələrini 10 guumln ərzində təsdiqləyir114

DTİHB-in əvvəlki toumlvsiyəsinə

baxmayaraq nəticələrin Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən təsdiqinin muumlvafiq məhkəmələrin

qərarları da daxil olmaqla şikayətlərin həlli prosesi başa ccedilatdıqdan sonra elan olunmasına dair heccedil bir

qanuni tələb yoxdur Fevralın 25-də MSK buumltuumln şikayətlərə baxıldığını və seccedilkinin nəticələrini

Konstitusiya Məhkəməsinə goumlndərdiyini bildirmişdir

Martın 4-də KİV-lərin verdiyi məlumata əsasən 94 seccedilki dairəsində seccedilkilərə qatılan 11 siyasi partiya

və iki bloku təmsil edən 236 namizəd nəticələrlə razılaşmadıqlarını ifadə edən birgə bəyanat

imzalamış və Konstitusiya Məhkəməsini nəticələri ləğv etməyə ccedilağırmışdırlar Bəyanata rəsmi

reaksiya verilməmiş və hələ də bir neccedilə şikayətin məhkəmələrdə baxıldığı haqda məlumat verildiyi

halda Konstitusiya Məhkəməsi yekun nəticələri təsdiqləmişdir

XV TOumlVSİYƏLƏR

Mətndə oumlz əksini tapan toumlvsiyələr Azərbaycanda seccedilkilərin keccedilirilməsini daha da təkmilləşdirmək və

onların ATƏT və demokratik seccedilkilər uumlccediluumln digər beynəlxalq oumlhdəlik və standartlara tam

uyğunlaşdırılması səylərini dəstəkləmək məqsədi ilə irəli suumlruumllmuumlşduumlr Hazırki toumlvsiyələr DTİHB-nin

daha əvvəl verdiyi və bu guumlnə qədər hələ də nəzərdən keccedilirilməmiş digər toumlvsiyələri ilə birlikdə

nəzərə alınmalıdır DTİHB Azərbaycan hakimiyyətinə seccedilki prosesini daha da təkmilləşdirməkdə bu

və əvvəlki hesabatlarındakı toumlvsiyələri yerinə yetirmək uumlccediluumln koumlmək goumlstərməy hazırdır115

112 Etirazın bir neccedilə təşkilatccedilısı DTİHB SMM-ə qeyri-qanuni həbs olunması ilə bağlı prokurorluğa şikayət etdiklərini

lakin 30 mart tarixindən şikayətlərə rəsmi reaksiya verilmədiyini bildirmişdirlər 113 Bakı polisi DTİHB SMM-ə bildirmişdir ki heccedil bir ciddi hadisə və ya qanun pozuntusu baş verməyibsə bu cuumlr

protokollar tələb olunmur 114 Konstitusiya Məhkəməsi daxili qərar əsasında nəticələrin təsdiqlənməsi mərhələsini uzada bilər Seccedilki Məcəlləsində

belə uzadılma uumlzrə muumlddət təyin olunmur 115 1999-cu il ATƏT-in İstanbul Sənədinin 25-ci bəndinə əsasən buumltuumln ATƏT iştirakccedilı doumlvlətləri DTİHB-ın seccedilki

qiymətləndirməsini və toumlvsiyələrini dərhal yerinə yetirmək oumlhdəliyini goumltuumlrmuumlşlər Əvvəlki toumlvsiyələrin izlənilməsi

DTİHB SMM tərəfindən aşağıdakı kimi qiymətləndirilir DTİHB-ın 2010-cu il parlament seccedilkiləri ilə bağlı yekun

hesabatından (2010 Yekun Hesabatı) 5 və 9 toumlvsiyələr tam yerinə yetirilmişdir 2010-cu il Yekun Hesabatından 1 2

və 10 və DTİHB-ın 2018 prezident seccedilkiləri ilə bağlı yekun hesabatından (2018 Yekun Hesabatı) toumlvsiyələr əsasən

yerinə yetirilmişdir 2010-cu il Yekun Hesabatından a f 8 15 və 17-ci və 2018-ci Yekun Hesabatından 12 16 22

və 29-cu toumlvsiyələr qismən yerinə yetirilmişdir




A PRIORITET TOumlVSIYƏLƏR

1 Seccedilkilərdə iştirak edən və siyasi rəqiblər istənilən vaxt və bərabər şəraitdə seccedilicilərlə əlaqə qura

və siyasi mitinqlər təşkil etmək imkanına malik olmalıdırlar Bu baxımdan Sərbəst toplaşmaq

azadlığı haqqında qanuna dinc toplantıların keccedilirilməsi uumlccediluumln konstitusiya ilə təmin edilmiş

bildiriş mexanizminə uyğun dəyişiklik edilməlidir Bundan əlavə təşviqat-təbliğat

kampaniyasının keccedilirilməsi uumlccediluumln yerlərin sayı və əlccedilatanlığı ilə bağlı MSK-nın məhdudlaşdırıcı

yanaşması yenidən nəzərdən keccedilirilməlidir

2 Soumlz və mətbuat azadlığı prinsipinin və Konstitusiyada təsbit edilmiş məlumat əldə etmək

huumlququnun tam qorunmasını təmin etmək uumlccediluumln KİV-lərin fəaliyyətini tənzimləyən huumlquqi

bazaya dəyişiklik edilməlidir Jurnalistlər oumlz işlərini təzyiq və hədə-qorxuya məruz qalmadan

sərbəst apara bilməlidirlər

3 Demokratik seccedilkilər keccedilirmək fundamental huumlquq və azadlıqlara zəmanət vermək boşluqları

aradan qaldırmaq və DTİHB və Venesiya Komissiyanın əvvəlki toumlvsiyələri habelə AİHM

qərarlarını icra etmək vasitəsilə muumlxtəlif tərəflərin iştirakı və məsləhətləşmələr yolu ilə

seccedilkilərin beynəlxalq oumlhdəliklərə və standartlara uyğunlaşdırmaq uumlccediluumln seccedilkilərin huumlquqi bazası

noumlvbəti seccedilkilərdən əvvəl ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keccedilirilməlidir

4 Seccedilki administrasiyası seccedilki prosesinin duumlruumlstluumlyuumlnuuml təmin etmək uumlccediluumln tədbirlər goumlrməli

xuumlsusən də səsvermənin məxfiliyini təmin etmək seccedilki qutularına topa buumllleten atılmasının

qarşısını almaq və barmaqlara muumlrəkkəb vurmaq və seccedilki qutularının təhluumlkəsizliyini təmin

etmək kimi qanun pozuntularına qarşı qoruyucu tədbirlər həyata keccedilirməlidir

5 Hakimiyyət seccedilki kampaniyasının hədə-qorxu və qisas qorxusundan azad şəraitdə keccedilirilməsini

təmin etməlidir Səlahiyyətli qurumlar və siyasi partiyalar namizədləri doumlvlət işccedililərini

tələbələri və digərlərini təbliğat-təşviqat kampaniyasında iştiraka məcbur etməkdən

ccediləkinməlidirlər

6 Qanunvericilik qadağan olunmuş materialları siyasi və ictimai maraq kəsb edən digər

məlumatlardan aydın şəkildə ayırd etmək və internet səhifələrin qanunsuz bağlanmamasına

zəmanət vermək uumlccediluumln onların bloklanmasına dair dəqiq və təfərruumlatlı əsaslar muumləyyən etməlidir

İnternet səhifələrə girişi məhdudlaşdırmaq səlahiyyəti yalnız məhkəmə orqanlarına verilməlidir

Məhkəmə iclasları və bloklanma ilə bağlı qərarlar və bloklanmış səhifələrin reyestri ictimaiyyət

uumlccediluumln accedilıq olmalıdır

7 Seccedilki komissiyalarının qərəzsizliyini və cəmiyyətdə onların işinə inamı artırmaq məqsədi ilə



8 Səslərin hesablanması zamanı pozuntular aşkar edildiyi təqdirdə səsvermə guumlnuuml materialları o

cuumlmlədən məntəqə seccedilki komissiyasının səsvermə nəticələrinə dair protokolları imzalanmış

seccedilici siyahıları buumllletenlər və veb kamera goumlruumlntuumlləri hərtərəfli və qərəzsiz araşdırılmalıdır Bu

cuumlr təcruumlbələrdə iştirak edən və ya buna qarşı tədbir goumlrməyənlər o cuumlmlədən seccedilki komissiyası

uumlzvləri məsuliyyətə cəlb edilməlidir




B DIGƏR TOumlVSIYƏLƏR

Seccedilki sistemi

9 MSK bərabər seccedilki huumlququ prinsipinə riayət etmək uumlccediluumln seccedilki dairələrinin sərhədlərini vaxtında

və qanuna və beynəlxalq oumlhdəliklərə və standartlara uyğun olaraq yenidən

muumləyyənləşdirməlidir Soumlzuumlgedən prosesə etimadı və şəffaflığı artırmaq uumlccediluumln o ictimai nəzarətə

accedilıq olmalıdır

Seccedilkilərin idarə edilməsi

10 Ccedilox məhdud istisnalar olmaqla hərbi qulluqccediluların bir qayda olaraq adı seccedilki məntəqələrində

səs verməsini təmin etmək uumlccediluumln muumlvafiq addımlar atılmalıdır

11 Seccedilki komissiyalarının sədri və uumlzvuuml kimi qadınların sayının artırılması uumlccediluumln tədbirlər və

mexanizmlər nəzərdən keccedilirilməlidir

12 Seccedilki prosesinin o cuumlmlədən seccedilicilərin namizədlərin və muumlşahidəccedililərin qeydiyyatı ilə bağlı

şəffaflığın daha da artırılması uumlccediluumln MSK seccedilicilərə dair muumlvafiq məcmu və boumlluumlnmuumlş

məlumatlarını internet səhifəsində vaxtında yerləşdirə bilər MSK əlilliyi olan şəxsləri təmsil

edən təşkilatlarla məsləhətləşərək məlumatları ayrı-ayrı əlilliyi olan şəxslər uumlccediluumln əlccedilatan

formatlarda yayımlamalıdır

13 Şəffaflığı və hesabatlılığı artırmaq uumlccediluumln seccedilki komissiyaları buumltuumln əsas prosesləri accedilıq şəkildə

aparmalı və muumlşahidəccedililərin qərar qəbul etmə prosesinə effektiv ccedilıxışını təmin etməlidirlər

Seccedilki Məcəlləsinə MSK və DSK iclaslarının protokollarının və buumltuumln qərarların vaxtında onlayn

yayımlanmasını tələb edən dəyişiklik edilməlidir

Seccedilicilərin qeydiyyatı

14 Seccedilicilərin qeydiyya alınmasının buumltoumlvluumlyuuml artırmaq uumlccediluumln əlavə təminatlar məsələn seccedilki guumlnuuml

olan qeydiyyat zamanı məhkəmə nəzarəti və ya MnSK-lar tərəfindən qeydiyyata alternativlər

tətbiq oluna bilər

15 Əqli və ya psixososial əlilliyi əsas goumltuumlrərək insanların səsvermə huumlququnun təmin olunmaması


16 Şəffaflığı artırmaq və seccedilicilərin qeydiyyatı prosesinin duumlzguumlnluumlyuumlnə inam yaratmaq uumlccediluumln

muumlvafiq qurumlar əhali və seccedilici siyahılarının yoxlanılması ilə bağlı muumlntəzəm təfərruatlı

yeniləmələrin dərc edilməsini nəzərdən keccedilirməlidir

Namizədlərin qeydiyyatı

17 MSK və DSK namizədliyin qeydə alınmamasını əsaslandırmaq uumlccediluumln ağlabatan meyarlar tətbiq

etməlidir Qeydiyyat uumlccediluumln təqdim olunmuş sənədlərdə ccedilatışmazlıqlar və ya digər texniki səhvlər

olduqda komissiyalar namizədlərə səhvləri duumlzəltmək uumlccediluumln effektiv imkan yaratmalıdırlar




Təbliğat-təşviqat muumlhiti

18 Səlahiyyətli qurumlar dinc toplaşmaq huumlququna tam houmlrmət etməli və bu cuumlr toplantıların




19 Siyasi partiyalar oumlz strukturlarında rəhbər vəzifələrdə qadın və kişilərin bərabər iştirakını təşviq

etmək və gender məsələlərini oumlz platformalarına daxil etmək uumlccediluumln daxili tədbirləri nəzərdən

keccedilirməlidirlər Houmlkuumlmət qadın və kişilərin siyasi və ictimai həyatda xuumlsusilə də yuxarı və

qərar qəbuletmə səviyyələrində daha balanslı iştirakını təmin edən muumlmkuumln qanunvericilik

tədbirlərini nəzərdən keccedilirməlidir

Təbliğat-təşviqat kampaniyasının maliyyələşdirilməsi

20 İctimai maraq kəsb edən məlumat əldə etmək huumlququnu genişləndirmək uumlccediluumln buumltuumln

namizədlərin ilkin və son maliyyə hesabatlarının MSK-nın internet səhifəsində dərc olunması

fikrini nəzərdən keccedilirmək lazımdır Şəffaflığı artırmaq və seccedilicilərin məlumatlı seccedilimini təmin

etmək uumlccediluumln səsvermə guumlnuumlnə qədər buumltuumln qeydə alınmış namizədlərin gəlir və əmlak

bəyannamələrinin dərc edilməsi tələbinə də baxıla bilər

21 Muumlvafiq səlahiyyətli qurumlar namizədlərin təbliğat-təşviqat kampaniyasının

maliyyələşdirilməsi haqqında qanunvericiliyə riayət etməsinə effektiv nəzarəti təmin etməli və

uyğunsuzluqla bağlı muumltənasib və ccediləkindirici sanksiyalar tətbiq olunmalıdır

Media

22 İctimai TV-nin muumlstəqilliyi daha da moumlhkəmləndirilməli və xuumlsusən də xəbər proqramlarında

qərəzsiz redaksiya yanaşmaları təmin edilməlidir İctimai yayım haqqında qanunda nəzərdə

tutulmuş yayım haqqının tətbiqi həyata keccedilirilməlidir

23 Mətbuat orqanları hakimiyyətin muumldaxiləsi olmadan oumlz redaksiya siyasətlərini qurmaqda azad

olmalıdırlar

24 Kuumltləvi informasiya vasitələrinin muumllkiyyətccedililəri və maliyyələşmə mənbələri barədə məlumatlar

accedilıq şəkildə təqdim olunmalıdır

25 Daha bərabər rəqabət imkanı yaratmaq və siyasi partiyaların ictimai mətbuata bərabər ccedilıxışını

təmin etmək məqsədi ilə Seccedilki Məcəlləsinə dəyişiklik edilməsi və pulsuz efir vaxtı almaq

meyarlarının genişləndirilməsi məsələsinə baxıla bilər

26 Seccedilki Məcəlləsi mediada seccedilki kampaniyasının qərəzsiz işıqlandırılmasını eyni zamanda

rəqiblər arasında bərabər imkanlar fikir pluumlralizmi və jurnalist azadlığı arasındakı tarazlığı

qorumalıdır Kuumltləvi informasiya vasitələrinin təşviqat barədə əsassız məhdudiyyətlər olmadan

hesabat vermək huumlququ və seccedilicilərin xəbərlərlə bərabər ədalətli bitərəf və tarazlaşdırılmış

şəkildə məlumat almaq huumlququnu təmin etmək uumlccediluumln qanuna dəyişiklik edilməlidir

27 Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq boumlhtan və təhqirlə bağlı cinayət muumlddəaları dəymiş

zərərlə muumltənasib olaraq muumllki sanksiyaların lehinə ləğv edilməlidir




Şikayət və muumlraciətlər

28 Namizədlərin qeydiyyatı ilə bağlı muumlbahisələrin zaman ccedilərccedilivəsi vaxtında həll və təşviqat uumlccediluumln



vasitələri goumlstərməlidir Dinləmələrdə maraqlı tərəflərin hamısının iştirak etməsi uumlccediluumln effektiv

imkan olmalıdır

29 Prokurorluq qanunu ardıcıl və muumlstəqil şəkildə tətbiq etməli və seccedilki ilə əlaqəli cinayətləri

suumlrətlə araşdırmaq və cavabdeh şəxsləri məsuliyyətinə cəlb etmək vətəndaşları seccedilki

saxtakarlığından qorumaq və seccedilki prosesinin duumlruumlstluumlyuumlnuuml qorumaq uumlccediluumln oumlz səlahiyyətlərini

yerinə yetirməlidir

Seccedilkilərin muumlşahidəsi

30 Siyasi partiyalar və namizədlər oumlz fəallarını muumlstəqil muumlşahidəccedilisi kimi qeydiyyata almaqdan


31 Muumlşahidəccedililərin seccedilki prosesinin buumltuumln mərhələlərrinə o cuumlmlədən səsvermə sələrin

hesablanması və protokollaşdırılması zamanı buumltuumln prosedurlara aydın şəkildə maneəsiz ccedilıxışını

təmin etmək uumlccediluumln tədbirlər goumlruumllməlidir




QOŞMA I ndash SECcedilKİLƏRİN YEKUN NƏTİCƏLƏRİ

DSK-ların yekun protokollarına əsasən məcmu statistika116

Sayfaiz

DSK-ların uumlmumi sayı 125

Seccedilki nəticələrinin ləğv olunduğu dairələrin uumlmumi sayı 4

Daimi seccedilki məntəqələrinin uumlmumi sayı 5573

Hərbi hissələrdə və həbsxanalarda yaradılan MnSK-ların uumlmumi sayı 131

Nəticələrin etibarsız sayıldığı MnSK-ların uumlmumi sayı 328

Seccedilicilərin uumlmumi sayı 5359015

Əlavə seccedilici siyahılarına daxil edilmiş seccedilicilərin sayı 32147

QCcedilV alan seccedilicilərin sayı 1311

QCcedilV ilə səs verənlər seccedilicilərin sayı 1081

DSK-lardan MnSK-lara verilən seccedilki buumllletenlərinin sayı 5285080

Buumllleten verilmiş seccedilicilərin sayı 2 510135

Ləğv edilmişistifadə olunmamış buumllletenlərin sayı 2772967

Korlanmış buumllletenlərinin sayı 1698

Seccedilki qutularında olan seccedilki buumllletenlərinin sayı 2506445

Etibarsız səslərin sayı 30248 (12 faiz)

Seccedilici fəallığı 4684 faiz

Namizədləri irəli suumlrən partiyanın adı Namizədliyi irəli

suumlruumllən

namizədlərin sayı

Alınan

mandatların

sayı

Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) 123 70

Muumlsavat Partiyası 23 -

Uumlmid Partiyası 19 -

Vətəndaş Birliyi Partiyası (VBP) 18 -

Buumltoumlv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası

(BAXCP) 13 1

Vahid Azərbaycan Partiyası (VAP) 12 -

Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası (VHP) 10 3

Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası (AMİP) 9 -

Ana Vətən Partiyası (AVP) 8 1

Azərbaycan Demokrat Partiyası 7 -

Milli Dirccediləliş Hərəkatı Partiyası (MDHP) 7 -

Muumlasir Muumlsavat Partiyası (MMP) 5 -

Demokratik İslahatlar Partiyası (DİP) 3 1

Boumlyuumlk Qurtuluş Partiyası (BQP) 2 1

Azərbaycan Demokratik Təhsil Partiyası (ADMP) 1 1

Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası (ALDP) 1 -

Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası (ASRP) 1 -

Vətəndaş və İnkişaf Partiyası (VIP) 1 -

Boumlyuumlk Azərbaycan Partiyası (BAP) 1 -

Vəhdət Partiyası (VP) 1 1

Muumlstəqil namizədlər 1067 42

Toplam 1314 121

116 These figures are based on the ConEC protocols and CEC aggregated results protocol





SİYAHISI

ATƏT Parlament Assembleyası

Artur Qerasimov Xuumlsusi Əlaqələndirici Ukrayna

Elona Hoksa Nuumlmayəndə heyətinin rəhbəri Albaniya

Elizabet Qrossman Parlament uumlzvuuml Avstriya

Kristian Hafeneker Parlament uumlzvuuml Avstriya

Əhməd Əhmədov Parlament uumlzvuuml Bolqarıstan

Stijn Beks Parlament uumlzvuuml Belccedilika

İmren Mehmedova Parlament uumlzvuuml Bolqarıstan

Yan Bauer Parlament uumlzvuuml Ccedilexiya Respublikası

Cozef Haccedilek Parlament uumlzvuuml Ccedilexiya Respublikası

Karla Marikova Parlament uumlzvuuml Ccedilexiya Respublikası

Zdenek Ondraccedilek Parlament uumlzvuuml Ccedilexiya Respublikası

Ladislav Vatslavets Parlament uumlzvuuml Ccedilexiya Respublikası

Yan Zaludik Parlament uumlzvuuml Ccedilexiya Respublikası

Soren Sonderqaard Parlament uumlzvuuml Danimarka

Kimmo Kilyunen Parlament uumlzvuuml Finlandiya

Kristof Noumlyman Parlament uumlzvuuml Almaniya

Pol Viktor Podolay Parlament uumlzvuuml Almaniya

Evanqelos Siriqos Parlament uumlzvuuml Yunanıstan

Qeorqios Varemenos Parlament uumlzvuuml Yunanıstan

Luigi Aujussori Parlament uumlzvuuml İtaliya

Mauro Del Barba Parlament uumlzvuuml İtaliya

Paolo Qrimoldi Parlament uumlzvuuml İtaliya

Franccedilesko Mollame Parlament uumlzvuuml İtaliya

Vito Vattuone Parlament uumlzvuuml İtaliya

Keneş Absatirov Parlament uumlzvuuml Qazaxıstan

Romans Naudins Parlament uumlzvuuml Latviya

Qustave Qraas Parlament uumlzvuuml Luumlksemburq

Barbara Bartus Parlament uumlzvuuml Polşa

Coanna Liccediloka Parlament uumlzvuuml Polşa

Dariusz Rosati Parlament uumlzvuuml Polşa

Aqnejka Soin Parlament uumlzvuuml Polşa

Katalin-Daniel Feneccediliu Parlament uumlzvuuml Rumıniya

Luccedilian Romasccedilanu Parlament uumlzvuuml Rumıniya

Aleksey Kornienko Parlament uumlzvuuml Rusiya Federasiyası

Artyom Turov Parlament uumlzvuuml Rusiya Federasiyası

Marqareta Zederfelt Parlament uumlzvuuml İsveccedil

Daq Larsson Parlament uumlzvuuml İsveccedil

Əhməd Arslan Parlament uumlzvuuml Tuumlrkiyə

Mehmet Sait Kırazoğlu Parlament uumlzvuuml Tuumlrkiyə

Antonela Veşi Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Albaniya

Silviya Andrisova Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Ccedilexiya Respublikası

Katerina Kosarikova Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Ccedilexiya Respublikası

Pia Kalifano Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı İtaliya




Massimiliano Ferrari Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı İtaliya

Laura Lai Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı İtaliya

Cuumlzeppe Trezza Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı İtaliya

İgorss Aizstrauts Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Latviya

Sergey Karseka Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Rusiya Federasiyası

Yuumlksel Atahan Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Turkey

Konur Alp Kocak Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Turkey

Zeki Hakan Sidali Nuumlmayəndə heyətinin əməkdaşı Turkey

Everett Prays ABŞ Helsinki Komissiyasının

əməkdaşı Amerika Birləşmiş Ştatları

Mark Toner ABŞ Helsinki Komissiyasının


Tim Knoblau ATƏT PA Katibliyi Almaniya

Andreas Noselle ATƏT PA Katibliyi Almaniya

Guido Almeriqoqna ATƏT PA Katibliyi İtaliya

Roberto Ferrari ATƏT PA Katibliyi İtaliya

İrina Sabaşuk ATƏT PA Katibliyi Ukrayna

Nataniel Parri ATƏT PA Katibliyi Amerika Birləşmiş Ştatları

Avropa Şurası Parlament Assambleyası

Frank Şvabe Nuumlmayəndə heyətinin rəhbəri Almaniya

Petra Bayr Parlament uumlzvuuml Avstriya

Stefan Şennax Parlament uumlzvuuml Avstriya

Kristof Lakrua Parlament uumlzvuuml Belccedilika

Ravio Tamm Parlament uumlzvuuml Estoniya

Marivon Blondin Parlament uumlzvuuml Fransa

Bernard Kazeau Parlament uumlzvuuml Fransa

Cak Le Nay Parlament uumlzvuuml Fransa

Urlix Oehme Parlament uumlzvuuml Almaniya

Sokratis Famellolar Parlament uumlzvuuml Yunanıstan

Qeorqios Katrougkalos Parlament uumlzvuuml Yunanıstan

Torhildur Sunna Aevarsdottir Parlament uumlzvuuml İslandiya

Roberto Rampi Parlament uumlzvuuml İtaliya

Alberto Ribolla Parlament uumlzvuuml İtaliya

Edite Estrela Parlament uumlzvuuml Portuqaliya

Viorel Badea Parlament uumlzvuuml Rumıniya

Alina-Stefania Qorqhiu Parlament uumlzvuuml Rumıniya

Pierre-Alain Fridez Parlament uumlzvuuml İsveccedilrə

Alfred Heer Parlament uumlzvuuml İsveccedilrə

İan Liddell-Qreynqer Parlament uumlzvuuml Birləşmiş Krallıq

Lord Simon Rassell Parlament uumlzvuuml Birləşmiş Krallıq

Oliver Kask Venesiya Komissiyası Estoniya

Qael Martin-Micallef Venesiya Komissiyası Fransa

Daniel Qastl AŞPA Katibliyi Fransa

Boqdan Torccedilatoriu AŞPA Katibliyi Rumıniya

Anne Qodfri AŞPA Katibliyi Birləşmiş Krallıq




DTİHB SMM-in qısamuumlddətli muumlşahidəccedililəri

Alfred Bratranek Avstriya

Hanna Qrinier Avstriya

Şarlotta Helletzqruber Avstriya

Rayner Raq Avstriya

Maksim Sapsay Belarusiya

İvan Jarkou Belarusiya

Kiril Apostolov Bolqarıstan

Katerina Kramesova Ccedilexiya Respublikası

Miroslav Kvasnak Ccedilexiya Respublikası

Emanuela Makova Ccedilexiya Respublikası

Martin Nekola Ccedilexiya Respublikası

Petra Netukovaacute Ccedilexiya Respublikası

Pavel Neyberq Ccedilexiya Respublikası

Marek Pavlik Ccedilexiya Respublikası

Tomas Vlaccedil Ccedilexiya Respublikası

Bo Yensen Danimarka

Kristian Yepsen Danimarka

Hans Yorqen Loritzen Danimarka

Lise Olsen Danimarka

Yanvar Şunk Danimarka

Gitte Şnefştrup Danimarka

Piter Pals Estoniya

Elina Dakaş Finlandiya

Sven Kilemet Finlandiya

Mikko Palonkorpi Finlandiya

Anu Virtanen Finlandiya

Culiuen Arnoult Fransa

Qvenola Braud Fransa

Melissa Diaqne Fransa

Paltar Mondamert-Ccedilartron Fransa

Remi Pellerin Fransa

Vanessa Risk Fransa

Nadia Yaxlaf-Lallemand Fransa

Haike Baddenhausen Almaniya

Aksel Bayer Almaniya

Ulrike Bikel Almaniya

Petra Bornhoeft Almaniya

Kristof Buumlrk Almaniya

Elmar Eberhardt Almaniya

Frank Fişer Almaniya

Oliver Fritz Almaniya

Ənn-Sofi Qast Almaniya

Katarina Gloumlckler-Fuchs Almaniya

Maykl Yelonek Almaniya

Yurqen Klimke Almaniya

Stefan Koeppe Almaniya




Dirk Neymayster Almaniya

Martin Ohlsen Almaniya

Detlev Palluk Almaniya

Karl Pammer Almaniya

Luiz Ramalho Almaniya

Yuna Rault-Dİnka Almaniya

Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya

İnqo Şiermaeyer Almaniya

Klaudiya Şuumlltse Almaniya

Ursula Şuumlltse-Abubakar Almaniya

Kristian Zeiler Almaniya

Bendjamin Şmale Almaniya

Kristin Smers Almaniya

Sabine Şmolka-Qanzam Almaniya

Barbara Ştayb Almaniya

Karsten Ştayniq Almaniya

Yan-Marius Tillmanns Almaniya

Marie Luiz fon Halem Almaniya

Rebeka Vaqner Almaniya

İştvan Bakk Macarıstan

Noacutera Baloğ Macarıstan

Aleksandra Doboli Macarıstan

Giorqi Laacuteşzloacute Erdoş Macarıstan

Zsolt İştvaacuten Hejccedilser Macarıstan

Hildur Hjordisardottir Siqurdardottir İslandiya

Terenccedile Fleminq İrlandiya

Patris Luşid İrlandiya

Quido Almeriqona İtaliya

Andrea Benedini İtaliya

Mayk Daldossi İtaliya

Matilde Frunccedilillo İtaliya

Qabriele Pedrini İtaliya

Debora Pinzana İtaliya

Maria Laura Saliccedil Di Franccedileska İtaliya

Yermek Baydjanov Qazaxıstan

İlyas Qurmanov Qazaxıstan

Kaspars Mekonlar Latviya

Vitaute Stankaitiene Litva

Valdas Steponaviccedilius Litva

Dorjsuren Bat-Erdene Monqolustan

Unurtsetseq Tsedev Monqolustan

Tamara İvanoviccedil Monteneqro

Eduard De Buter Hollandiya

Peter Hendriks Hollandiya

Josefa Lukas Hollandiya

Johanna Van Sambeek Hollandiya




Hans Diezet Norveccedil

Maren Qarberq Bredesen Norveccedil

Mari Hagen Norveccedil

Bard Thorhaym Norveccedil

Cristian Besliu Rumıniya

Mihaela Besliu Rumıniya

Luminita Ccediliobanu Rumıniya

Bogdan Nedea Rumıniya

Loredana Olarean Rumıniya

Qorinccedilioi Radu Rumıniya

Ənvər Əhmədov Rusiya Federasiyası

Svetlana Arxipova Rusiya Federasiyası

Serqey Baburkin Rusiya Federasiyası

Karina Bağıyeva Rusiya Federasiyası

Elena Balandina Rusiya Federasiyası

Aleksandr Bedritskiy Rusiya Federasiyası

Anna Belova Rusiya Federasiyası

Artyom Bobrov Rusiya Federasiyası

Boris Bodrov Rusiya Federasiyası

Kristina Boqdanova Rusiya Federasiyası

Andrey Borodin Rusiya Federasiyası

Natalia Bronnikova Rusiya Federasiyası

Boris Diakonov Rusiya Federasiyası

İqor Ermolenko Rusiya Federasiyası

Arif Hacıyev Rusiya Federasiyası

Yury Qorbatyuk Rusiya Federasiyası

Anna Qojina Rusiya Federasiyası

Aleksandr İqnatov Rusiya Federasiyası

Olqa Karsanova Rusiya Federasiyası

Sergey Xalizov Rusiya Federasiyası

Alesya Xalyapina Rusiya Federasiyası

Aleksandr Xlopianov Rusiya Federasiyası

İuliiya Korotun Rusiya Federasiyası

İrina Kulbanova Rusiya Federasiyası

Pavel Kuznetsov Rusiya Federasiyası

Aleksandr Lankeviccedil Rusiya Federasiyası

Evgeniy Loqinov Rusiya Federasiyası

Anna Lisenina Rusiya Federasiyası

Anna Makarenkova Rusiya Federasiyası

Dmitri Makarov Rusiya Federasiyası

Andrey Moloccedilkov Rusiya Federasiyası

Anatoliy Odintsov Rusiya Federasiyası

Andrey Ostvald Rusiya Federasiyası

Serqey Overccedilenko Rusiya Federasiyası

İvan Perevertov Rusiya Federasiyası

Aleksey Poqonin Rusiya Federasiyası

Vladimir Ponomarev Rusiya Federasiyası

Aleksandr Prusov Rusiya Federasiyası




İnna Romanccedilenko Rusiya Federasiyası

Aleksandr Savinov Rusiya Federasiyası

Valeriy Şageyev Rusiya Federasiyası

Raisa Şumskaya Rusiya Federasiyası

Lev Tsarskix Rusiya Federasiyası

Konstantin Tasiccedil Rusiya Federasiyası

Svyatoslav Terentyev Rusiya Federasiyası

Dmitri Trofimov Rusiya Federasiyası

Kudina Tuaeva Rusiya Federasiyası

Mariya Vilkova Rusiya Federasiyası

Aleksandr Vladiccedilenko Rusiya Federasiyası

Pyotr Volokovix Rusiya Federasiyası

İgor Zaxarov Rusiya Federasiyası

Andrey Jiujin Rusiya Federasiyası

Vladislav Fintor Slovakiya

İvana Ruttkayovaacute Slovakiya

Jerardo Arroyo Herranz İspaniya

Ola Martin Qonsales İspaniya

Luis Ponte İspaniya

Claes Yohan Aleksandersson İsveccedil

Markus Anderbrant İsveccedil

Eva Khristina Berqman İsveccedil

Rus Martina Bourke Berqlund İsveccedil

Elof Dahmeacuten İsveccedil

Linda Eriksson Baccedila İsveccedil

Lars Hols İsveccedil

Arvid Anders Liden İsveccedil

Kaysa Luunqberq İsveccedil

Aasa Luusenius İsveccedil

Marie Anna Persson İsveccedil

Eleonora Stenvall İsveccedil

Lott Toumlrnqren İsveccedil

Piter Uollberq İsveccedil

Saşa Alderisi İsveccedilrə

Sibel Arslan İsveccedilrə

Rafael Fabritsio Berqer İsveccedilrə

Juseppe Komandini İsveccedilrə

Hans-Piter Portmann İsveccedilrə

Jasmin Rubin İsveccedilrə

Nataccedilia Zullino İsveccedilrə

Ayguumln Attar Tuumlrkiyə

Mehmet Zeki Guumlnay Tuumlrkiyə

Muhammed Okumuş Tuumlrkiyə

Giray Sadiq Tuumlrkiyə

Merve Seren Yeşiltaş Tuumlrkiyə

Akinola Akinsanya Birləşmiş Krallıq

Derek Şappell Birləşmiş Krallıq

Madelin Kouli Birləşmiş Krallıq




Antoni Krombi Birləşmiş Krallıq

Ceyn Flanneri Birləşmiş Krallıq

David Qodfri Birləşmiş Krallıq

Piter Hurrell Birləşmiş Krallıq

Şaama Malik Birləşmiş Krallıq

Ccedilarlz Merritt Birləşmiş Krallıq

Piter Palmer Birləşmiş Krallıq

Kennet Piklz Birləşmiş Krallıq

Bernard Quoroll Birləşmiş Krallıq

Bujar Əjdəri Amerika Birləşmiş Ştatları

Syeda Sameera Əli Amerika Birləşmiş Ştatları

Xorxe Amador Amerika Birləşmiş Ştatları

David Ballard Amerika Birləşmiş Ştatları

Kristofer Barber Amerika Birləşmiş Ştatları

Filip Bednarccediluk Amerika Birləşmiş Ştatları

Kristen Bomenqen Amerika Birləşmiş Ştatları

Samuel Byor1ess Amerika Birləşmiş Ştatları

Karolis Butkeviccedilius Amerika Birləşmiş Ştatları

David Darrin Amerika Birləşmiş Ştatları

Cozef Dozier Amerika Birləşmiş Ştatları

Maylz Dadli Amerika Birləşmiş Ştatları

Blanş Favell Amerika Birləşmiş Ştatları

Nina Luiz Frankel Amerika Birləşmiş Ştatları

Timoti Qarille Amerika Birləşmiş Ştatları

Ceffri Qreqerson Amerika Birləşmiş Ştatları

Kelsi Harris-Smit Amerika Birləşmiş Ştatları

Robert Hyams Amerika Birləşmiş Ştatları

Marşa Kennedi Amerika Birləşmiş Ştatları

Kaye Lee Amerika Birləşmiş Ştatları

Evelin Lennon Amerika Birləşmiş Ştatları

Lesia Lozowy Amerika Birləşmiş Ştatları

Maykl Martin Amerika Birləşmiş Ştatları

Obri Menarndt Amerika Birləşmiş Ştatları

Maykl Misko Amerika Birləşmiş Ştatları

Mark Morrison Amerika Birləşmiş Ştatları

Tomas Osorio Amerika Birləşmiş Ştatları

Culi Piər Amerika Birləşmiş Ştatları

Kevin Rejent Amerika Birləşmiş Ştatları

Cenevyev Şea Amerika Birləşmiş Ştatları

Daniyel Simon Amerika Birləşmiş Ştatları

Cordan Smelli Amerika Birləşmiş Ştatları

Jenny Soury Amerika Birləşmiş Ştatları

Amanda Van Duynhoven Amerika Birləşmiş Ştatları

Ketrine Lonq Amerika Birləşmiş Ştatları

DTİHB SMM-in uzun muumlddətli muumlşahidəccedililəri

Riqers Bəna Albaniya




İvana Kratka Ccedilexiya Respublikası

Zaneta Venkurova Ccedilexiya Respublikası

Mads Yorgensen Danimarka

Veacuteronik Lazer-Fay Fransa

İngo Susanne Buettner Almaniya

Rozmari Qreyter Almaniya

Hubert Ştrobel Almaniya

Suhail Əhməd İrlandiya

Domeniko Kastellani İtaliya

Monika Luonqo İtaliya

Linda Beijlsmit Hollandiya

Toril Lund Norveccedil

Astrid Elisabet Moen Norveccedil

Elizaveta Borisova Rusiya Federasiyası

Andrey Karbovskiy Rusiya Federasiyası

Yuri Şapovalov Rusiya Federasiyası

Astrid Nunez İsveccedil

Lars Tollemark İsveccedil

Siqrid Mari Utterman İsveccedil

Diana Ferrari İsveccedilrə

Andreas Dinamik İsveccedilrə

Caner Mustafa Tuumlrkiyə

Aleksandr Anderson Birləşmiş Krallıq

Dominik Houell Birləşmiş Krallıq

Culian Nandy Birləşmiş Krallıq

DTİHB SMM-in əsas heyəti

Səfir Piter Teyler Missiya rəhbəri İsveccedil

Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova

Aleksandra Pajeviccedil

Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina

Rusiya Federasiyası

Maşa Yanyuševiccedil

Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos

Birləşmiş Krallıq

44

DTİHB HAQQINDA

Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Buumlrosu (DTİHB) ATƏT-in iştirakccedilı doumlvlətlərə insan huumlquq və

əsas azadlıqlarına tam qorunmasını təmin etmək qanunun aliliyinə əməl etmək demokratiya

prinsiplərini təşviq etmək və () demokratik təsisatları guumlcləndirmək və qorumaq həmccedilinin

cəmiyyətdə tolerantlığı təbliğ etmək proseində koumlmək etmək uumlccediluumln əsas təsisatdır (1992 Helsinki Zirvə

Sənədi) Buna ATƏT-in insan oumllccediluumlsuuml deyilir

Varşavada (Polşa) yerləşən DTİHB 1990-cı il Paris sammitində Azad Seccedilkilər Buumlrosu olaraq

yaradılmış və 1991-ci ilin mayında fəaliyyətə başlamışdır Bir il sonra ofisin adı insan haqları və

demokratikləşmə daxil olmaqla genişləndirilmiş mandatı əks etdirmək uumlccediluumln dəyişdirilmişdir Hazırda

təşkilatın 150 nəfərdən ccedilox işccedilisi var

DTİHB Avropada seccedilki muumlşahidəsi sahəsində aparıcı təsisatdır Hər il ATƏT regionunda seccedilkilərin

ATƏT oumlhdəliklərinə digər beynəlxalq oumlhdəliklərə və demokratik seccedilkilər standartlarına uyğun olub-

olmadığını qiymətləndirmək uumlccediluumln minlərlə muumlşahidəccedilinin yerləşdirilməsini əlaqələndirir və təşkil edir

Təşkilatın oumlzuumlnəməxsus metodologiyası buumltoumlvluumlkdə seccedilki prosesi barədə dərindən məlumat toplamağa

və təhlil etməyə imkan verir Dəstək layihələri vasitəsilə DTİHB iştirakccedilı doumlvlətlərə seccedilki proseslərini

təkmilləşdirməyə də koumlməklik goumlstərir

Təşkilatın demokratikləşmə fəaliyyətinə aşağıdakılar daxildir huumlququn uumlstuumlnluumlyuuml qanunvericiliyə

dəstək demokratik idarəetmə miqrasiya və hərəkət azadlığı və gender bərabərliyi DTİHB hər il

demokratik strukturları inkişaf etdirilməsinə youmlnələn bir sıra məqsədli yardım proqramları həyata

keccedilirir

DTİHB həmccedilinin iştirakccedilı doumlvlətlərin ATƏT-in insan oumllccediluumlləri oumlhdəliklərinə uyğun insan huumlquq və

əsas azadlıqlarını təşviq etmək və qorumaqla bağlı oumlhdəliklərini yerinə yetirməsinə koumlmək edir

Buna terrorizmə qarşı muumlbarizədə insan huumlquqları insan alveri qurbanı olmuş insanların insan

huumlquqlarının muumldafiəsini artırmaq insan huumlquqları sahəsində təhsili və təlim insan huumlquqlarının

monitorinqi və hesabatları habelə qadınların insan huumlquqları və təhluumlkəsizliyi kimi sahələrdə təcruumlbə

paylaşmaq uumlccediluumln muumlxtəlif tərəfdaşlarla əməkdaşlıq etməklə nail olunur

Tolerantlıq və ayrıseccedilkiliyə yol verilməməsi sahəsində DTİHB iştirakccedilı doumlvlətlərə nifrət

cinayətlərinə və irqccedililik ksenofobiya antisemitizm və digər doumlzuumlmsuumlzluumlk hallarına qarşı cavab

tədbirlərinin guumlcləndirilməsində dəstək goumlstərir DTİHB-nin tolerantlıq və ayrı-seccedilkiliyə yol

verilməməsi ilə bağlı fəaliyyəti aşağıdakı sahələrə youmlnəldilmişdir qanunvericilik huumlquq-muumlhafizə

orqanları əməkdaşlarının təlimi nifrətə əsaslanan cinayət və hadisələrə dair monitorinq hesabat və

izlənmə tolerantlıq houmlrməti və qarşılıqlı anlaşmanı təşviq edən maarifləndirici fəaliyyətlər

DTİHB iştirakccedilı doumlvlətlərə Roma və Sinti siyasətləri ilə bağlı toumlvsiyələr də verir Roma və Sinti

icmaları arasında potensialın artırılmasına və şəbəkə qurulmasına koumlmək edir və roma və sinti

nuumlmayəndələrinin siyasətlərin formalaşdırılmasına iştirakını təşviq edir

DTİHB-nin buumltuumln fəaliyyətləri ATƏT iştirakccedilı doumlvlətləri ATƏT institutları və sahə əməliyyatları o

cuumlmlədən digər beynəlxalq təşkilatlarla sıx əlaqələndirmə və əməkdaşlıq şəraitində aparılır

Daha ətraflı məlumat uumlccediluumln DTİHB-nın internet səhifəsinə muumlraciət edin (wwwosceorgodihr)

44

MUumlNDƏRİCAT

I QISA İCMAL 1

II GİRİŞ SOumlZUuml VƏ MİNNƏTDARLIQ 4

III UumlMUMİ MƏLUMAT VƏ SİYASİ KONTEKST 5

IV SECcedilKİ SİSTEMİ VƏ HUumlQUQİ CcedilƏRCcedilİVƏ 6

V SECcedilKİNİN İDARƏ EDİLMƏSİ 8

VI SECcedilİCİLƏRİN QEYDİYYATI 11

VII NAMIZƏDLƏRIN IRƏLI SUumlRUumlLMƏSI VƏ QEYDIYYATI 12

VIII TƏBLİĞAT-TƏŞVİQAT MUumlHİTİ 14

IX TƏBİLĞAT-TƏŞVİQAT KAMPANİYSIANIN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ 16

A MALIYYƏLIŞDIRMƏ MƏNBƏLƏRI VƏ TƏBLIĞAT-TƏŞVIQATIN XƏRCLƏRI 17 B ACcedilIQLAMA VƏ HESABATLAR 17 C NƏZARƏT VƏ CƏRIMƏLƏR 18

X KUumlTLƏVİ İNFORMASİYA VASİTƏLƏRİ 19

A KİV-LƏRIN FƏALIYYƏT GOumlSTƏRDIYI MUumlHIT 19 B QANUNI CcedilƏRCcedilIVƏ 20 C TƏBLIĞAT-TƏŞVIQAT KAMPANIYASININ IŞIQLANDIRILMASI VƏ MEDIA MONITORINQ XIDMƏTININ

MUumlŞAHIDƏLƏRI 21

XI ŞİKAYƏT VƏ MUumlRACİƏTLƏR 23

XII SECcedilKİ MUumlŞAHİDƏSİ 25

XIII SƏSVERMƏ GUumlNUuml 26

A MƏNTƏQƏLƏRIN ACcedilILMASI VƏ SƏSVERMƏ 26 B MƏNTƏQƏNIN BAĞLANMASI VƏ SƏSLƏRIN HESABLANMASI 27 C SƏSLƏRIN HESABLANMASI VƏ NƏTICƏLƏRIN ELAN OLUNMASI 28

XIV SECcedilKİ SONRAKI PROSESLƏRİN İNKİŞAFI 29

XV TOumlVSİYƏLƏR 31

A PRIORITET TOumlVSIYƏLƏR 32 B DIGƏR TOumlVSIYƏLƏR 33

QOŞMA I ndash SECcedilKİLƏRİN YEKUN NƏTİCƏLƏRİ 36


SİYAHISI 37

DTİHB HAQQINDA 45

44



9 fevral 2020


I QISA İCMAL





































moumlvcuddur







olunmamışdır

















































şəxslər idi



























olunmamışdır





























































































































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir



















44



9 fevral 2020


I QISA İCMAL





































moumlvcuddur







olunmamışdır

















































şəxslər idi



























olunmamışdır





























































































































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir

























olunmamışdır

















































şəxslər idi



























olunmamışdır





























































































































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir





























şəxslər idi



























olunmamışdır





























































































































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir







































































































































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir

























































































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir














































seccedililir


















olmamalıdırrdquo














Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir
































Konstitusiyanın






AİHK






olunmamışdır


































olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir



























olunmamışdır

























Bundan əlavə
















































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir























































































































malikdirlər29


























etmişdirlər











əlaqədardır





edilmişdir32























edilmişdir36




































BSMM-in






































Onlardan 1057


















































keccedilirməlidir

























YAP























nəticə idi















































bilərlər58














































YAP eyni məcmu






baxıla bilər











Avropa


















baxın





























olmalıdırlar





Həmsoumlhbətlər











bəndinə baxın









ATƏT-in Media









bilməlidirlər














etməmişdir 71



























etmişdir77



məhdudlaşdırır






olmalıdır































malikdir79




Kampaniya








ayrılmışdır






yaymamışdır



olunmuşdur82



oumldənilmişdir






















































































































olmalıdır











salmışdır











Seccedilkilərin









































uumlzləşmişdir













keccedilirməlidir

























































































verilməmişdir































































azaltmışdır
















yaratmışdır








DTİHB













































XV TOumlVSİYƏLƏR






























































Seccedilki sistemi






















































Media





olmalıdırlar





















imkan olmalıdır
















Sayfaiz


















suumlruumllən


Alınan

mandatların

sayı






(BAXCP) 13 1

















Toplam 1314 121






SİYAHISI




































































































Rayner Raq Avstriya












Bo Yensen Danimarka






Piter Pals Estoniya










Vanessa Risk Fransa
























Norbert

Hermann

Rayner Almaniya

Ekart Rode Almaniya





























































































































































































































Enira Bronitskaya

Belarus

Lela Tsaava

Guumlrcuumlstan

Marsel Naqqi

Macarıstan

Valeriu Miya

Moldova


Monteneqro

Yane Kareski

Şimali Makedoniya

Roman Raylin

Rumıniya

Kira Kalinina



Serbiya

Saşa Pokrajaccedil

Serbiya

Polina Lemos


44

DTİHB HAQQINDA



















keccedilirir



















Documents

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI · və ya bötüvlüklə Azərbaycan nəzarətində olmayan 10 seçki dairəsində (toplam 125 dairə var) seçki baş tutmayacaq. Münaqişə böyük sayda