Braco Kova~evi}

NOVE RELIGIJE

1

Braco KovačevićNOVE RELIGIJE

2

Izdavač:Evropski defendologija centar za naučna, politička, ekonomska, socijalna, bezbjednosna, sociološka i

kriminološka istraživanjaBanja Luka

Za izdavača:Dr Duško Vejnović

Recenzenti:Dr Zoran Milošević

Dr Lazo RistićDr Duško Vejnović

3

Braco Kovačević

NOVE RELIGIJE

Banja Luka, 2012.

4

5

SADRŽAJ

PREDGOVOR .......................................................... 7

1. NOVE RELIGIJE ............................................... 9 Nastanak i pojam ................................................ 11Vrste ..................................................................... 21Razlozi pristupanja ............................................. 25

2. ODNOS PREMA NOVIM RELIGIJAMA ..... 43

LITERATURA ......................................................... 57

6

7

PREDGOVOR

Od šezdesetih i sedamdesetih godina XX vijeka u Zapadnom svijetu je nastao veliki broj raznih novih religija, religijskih pokreta, sekti, kultova i alternativnih duhovnih pokreta. Sociolozi pokazuju veliko interesovanje za njih ne samo zato što se masovno pojavljuju i što su interesantni za analizu, nego i zato što imaju značajnu ulogu u društvu i istoriji religije i što su kontroverzni.

Postojanje novih religija, religijskih pokreta, sekti i alternativnih duhovnih pokreta i nije nekakva novost, jer ih je u istoriji religija uvijek i bilo. Novo je to što se u savremenom dobu izrazitog postojanja pluralizma načina života i postojanja religijskog pluralizma, pojavio veliki broj „novih“ i „obnovljenih“ religija i pokreta i, u dobroj mjeri, kao rezultat susreta kultura i religija, sjedinjavanja religijskih tradicija, pa i otpora prema stranim kulturama i religijskim tradicijama.

8

9

1.NOVE RELIGIJE

10

11

Nastanak i pojam

Prve sekte su se pojavile još u doba ranog hri-šćanstva zbog nezadovoljstva prema religijskim dogmama. Crkva je u srednjem vijeku koristila izraz „sekta“ da stigmatizira sva jeretička uče-nja koja su joj se suprotstavljala, a kasnije je na-ziv „sekta“ predstavljao oznaku za odvojenost od neke vjere.

Pojava novih religijskih pokreta posebno se veže za period nakon Drugog svjetskog rata.

Da li su novi vjerski i novi religijski pokreti – sekte?

Neki teoretičari potvrdno odgovaraju na pret-hodno pitanje, i veoma često pojmove novih reli-gija i sekti izjednačavaju, ali to je previše simplifi -cirajuće stajalište. S druge strane, smatra se da se između novih religijskih zajednica i pokreta i sekti ne može stavljati znak jednakosti; smatraju da novi vjerski pokreti predstavljaju grupe i udruženja koji su se od 60-tih godina prošlog stoljeća pojavili na Zapadu, i koji ne odgovaraju pojmu sekti, i da je za njih karakteristično egzotično porijeklo, novi kulturološki stil života, veći nivo harizmatičnosti, veće prisustvo mladih, obrazovanijih i „kultivisa-nijih“ osoba srednjeg staleža.1

1 J. Vernette, Sekte: sve o novim religioznim pokretima i sljedbama, Split, „Verbum“, 2006, str. 111.

12

Pod pojmom „sekte“ (latinski secta od sequi – pratiti načela kojih se neko drži, stranka, škola) se „u običnom govoru“ određuje vjerska i religijska grupa koja se odvojila od neke vjerske zajednice.

Teško je precizno defi nisati pojam sekte, a da je to tako, navešćemo nekoliko gledišta koja ističu da je sekta:

mala grupa istomišljenika koja se odvoji-la od neke religijske zajednice u samostalnu reli-gijsku grupu u kojoj zahtijeva potpunu pokornost svojih članova; ona ima neprijateljski odnos pre-ma tradicionalnim religijskim zajednicama;

manja vjerska stranka, ili manje udruženje koje se odvojilo od neke veće vladajuće vjerske stranke ili religije, kao neko ko slijedi, prati načela kojih se drži;

skup vjernika neke institucionalizovane re-ligije koja je zauzela posebno gledište o pitanjima učenja, obreda, života;

manja društvena grupa koja slijedi neku ličnost, učenje, neki pravac učenja ili školu, s ci-ljem odbacivanja opšteprihvaćenih društvenih ili crkvenih ciljeva, normi i sredstava društvene sre-dine čiji dio predstavlja i, suprostavljajući se po-stojećem vrijednosnom sistemu i normama, stvara svoje vlastite smatrajući ih jedino ispravnim;

zajednica koja izgrađuje vlastite norme i vrijednosti, sa strogim obrascem ponašanja; od-bacuje mnoge norme i vrijednosti društva (kontra-kultura) mijenjajući ih svojima „koja se nevjerni-ku ponekad čine neobičnim“;

13

posebni, autonomni i manjinski religijski pokret koji obuhvata grupu sljedbenika određenog vjerskog shvatanja ili pravca;

naprijateljski raspoložena zajednica pre-ma tradicionalnoj religijskoj zajednici koja, uz to, snažno pokorava svoje sljedbenike i doslijedno slijedi svoga osnivača, odnosno vođu;

zajednica koje je formirana na nekoj tota-litarnoj ideologiji, a čije ponašanje njenih članova dovodi u pitanje slobode ljudi i stabilnost društva;

svaki oblik ideološkog i političkog ma-njinskog grupisanja sa elementima zastrašivanja; zatvorena i nepristupačna grupa zasnovana na lo-jalnosti i prisnom odnosu u grupi;

zajednica koja raskida sa ranijim vjerova-njima i načinom života, odbacuja crkvene istitu-cije, hijerarhiju i simbole, bez birokratske mreže službenika, odbacuju hijerarhiju plaćenih službe-nika i institucionalnu birokratsku organizaciju.2

U teološkom pogledu, sekte predstavljaju odvajanje neke manje religiozne grupe od veće, manjinske grupe od tradicionalne većinske crkvene 2 I. Cvitković, Rječnik religijskih pojmova, Sarajevo, 1991, str. 249; M. Vujaklija, Leksikon stranih reči i izraza, Beograd “Prosveta”, 1970, str. 860 ; Rječnik sociologije i socijalne psihologije, Zagreb, „Informator“, 1977, str. 568; Sociološki leksikon, Beograd, „Savremena administracija“, 1982, str. 575; Sociološki rečnik, Beograd, „Zavod za udžbenike“, 2007, str. 507; V. Pavićević, Sociologija religije sa elementima fi lozofi je religije, Beograd, „BIGZ“, 1980, str. 161; E. Gidens, Sociologija, Beograd, „Ekonomski fakultet“, 2003, str. 552; Z. Milošević, Sekte i demokratija, Šabac, VHTŠ, 1999.

14

organizacije; pod pojmom sekte se podrazumijeva „religijska grupa koja osporava (negira) tradicionalnu crkvu i cijelo društveno uređenje i kulturu, nastojeći da odvajanjem pojedinaca od istih stvore nešto drugo ili bar da razore postojeće. Sekte nastaju odvajanjem od veće religijske zajednice, a u novije vrijeme i samofi nansiranjem od nekog živog ’mesije-proroka’, a koji je to jer je sam sebe proglasio za takvog. Otuda sekta, zajedno sa kultom, ima duboko destruktivno značenje i ulogu kada je u pitanju tradicionalna crkva, država, kultura, tj. sistem vrijednosti.“ Suština sekte se upravo sastoji u njenoj opoziciji prema Crkvi, u poricanju crkvene vjere, crkvene organizacije i crkvene vlasti.3

Evo odredbe koja pojam sekte dovodi jedino u vezu sa „iskrivljenim biblijskih hrišćanstvom“: „sekta je izopačeno, iskrivljeno biblijsko hrišćanstvo i kao takvo odbacuje istorijsko učenje hrišćanske crkve.“4

I naredna defi nicija pojam sekte dovodi u odnos sa „odstupanjem od pravovjernog hrišćan-stva“: „sekta je, dakle, grupa ljudi okupljenih oko nečijeg tumačenja Biblije, karakteriše se velikim odstupanjem od pravovjernog hrišćanstva u vezi sa bitnim doktrinama hrišćanske vjere, naročito či-njenice da je Bog postao čovjek u Isusu Hristu.“ Za sekte je karakteristično skretanje od “biblijskog 3 Z. Milošević, Verske sekte i kultovi (Rasprava o nekim hrišćanskim, istočnjačkim i okultnim sektama i kultovima), Šabac, „Beli anđeo“, 1997, str. 45; L. Milin, Naučno oprav-danje religije, knj. 6, Crkva i sekte, Beograd, 1982, str. 33. 4 Dž. Mekdauel, D. Stjuart, Kako razumeti sekte: Priručnik o današnjim religijama, s.l., „LDI Veternik“, 1997, str. 15.

15

hrišćanstva”, a “znak raspoznavanja” sekti je ono što propovijedaju o ličnosti Isusa Hrista. Sve sekte sigurno poriču činjenicu da je Isus Hrist Božji Sin, druga osoba Trojstva i jedina nada čovječanstva.5

Što je karakteristično za sekte i po čemu se one razlikuju od nekih drugih religija i vjerskih pokreta?

Ono što je za njih karakteristično i što ih bitno odvaja od drugih religija i vjerskih pokreta je uče-nje o “novoj istini”, novo tumačenje Biblije, uče-nje o neobiblijskom izvoru autoriteta, “drugom Isusu”, odbacivanje pravovjernog hrišćanstva, ne-obiblijsko učenje o Božijoj prirodi (Trojstvu), pro-mjena teologije, snažno vođstvo, spasenje djelima, lažno proročanstvo.

Mnogi smatraju da su novi religijski pokreti marginalni u odnosu na velike religije. Iako je teš-ko osloniti se na tačnost statističkih podataka kada je u pitanju broj novih religijskih pokreta, sekti i alternativnih pokreta u svijetu, ipak ćemo, sa odre-đenom manjom rezervom, navesti neke podatke kako bi predstava o ovim društvenim pojavama bila potpunija.

Preko10.000 novih religija i pokreta ima među plemenskim narodima, u Japanu nekoliko hiljada, u Evropi 2.000 i isto toliko u SAD. U SAD ima preko 20.000 sekti, malih vjerskih zajednica, no-vih religijskih pokreta. U SAD djeluje preko 450 hrišćanskih zajednica i denominacija, a u toku svog života Amerikanci prosječno tri puta pro-mijene svoje religijsko opredjeljenje. Veliki broj 5 W. Martin, The Rise of the Cult; Cit. prema: Dž. Mekdauel, D. Stjuart, op. cit. p. 15, 26.

16

osoba pripada vjerskim zajednicama jer religija zauzima „središnju ulogu“ kako u privatnom, tako i u političkom životu Amerikanaca.6 U Velikoj Britaniji svakih sedam dana hiljadu osoba pređe u neku religijsku grupu, a najčešće u islam, budizam i New Age.7

U Austriji broj članova koji okupljaju različite sekte do sredine 90-tih iznosio je oko 200.000, sa tendencijom porasta broja pripadnika; u Francu-skoj deluje 1.300 sekti i njihovih ogranaka, a broj pripadnika iznosi i do 700.000. Sekte su prisutne i u Njemačkj, Belgiji, Švajcarskoj, Albaniji, Japa-nu, Ukrajini, Srbiji, Bosni i Hercegovini, Rusiji (prema podacima Ministarstva pravosuđa, počet-kom 1994. godine registrovano je čak 9.000 reli-gijskih grupa u okviru 40 različitih vjeroispovesti, a kao najznačajniji uzroci povećanja broja sekti i njihovih pristalica navode se teška ekonomska i politička situacija, rat u Čečeniji, bijeda i porast kriminaliteta, ali i materijalna sigurnost koju neke sekte nude svojim članovima, i određeni nedostaci važećih propisa koji onemogućavaju efi kasnu bor-bu sa sektama).8

Kao što se iz naznačenih statističkih podata-ka moglo vidjeti, broj članova u novim religijskim pokretima nije velik da bi se moglo zaključiti da je riječ o „ugroženosti“ velikih svjetskih i tradi-cionalnih religija. Ali vratimo se - pojmu novih religija.6 A. Semprini, Multikulturalizam, Beograd, „CLIO“, 1999, str. 15.7 M. Vukomanović, Sveto i mnoštvo: izazovi religijskog pluralizma, Beograd, „Čigoja štampa“, 2001, str. 111.8 V. Petković, Verske sekte u sociološkoj perspektivi, „Smisao“, br. 4-5/1998, str. 167.

17

Pojmovi kao što su: male vjerske zajednice, sekte, nove religije, novi religijski pokreti su u li-teraturi - kontroverzni. Pogledajmo kako i na koji način.

Termin “novi pokreti” zapravo se odnosi na viđenje svijeta čiji su nosioci pokreti koji posebno “dolaze sa Istoka: riječ je o kosmologiji u kojoj je svijet sačinjen od božanske materije, o antropo-logiji u kojoj je čovjek nosilac kosmičke iskre, o shvatanju egzistencije u kome reinkarnacija zauzi-ma glavno mjesto i o predstavi o trajanju u kojoj je vrijeme ciklično, a vjerska istorija ne-istorična.”9

Zbog „derogativne i ‚maglovite‚ upotrebe reči ‚sekta‚ - kao nečeg što tobože odstupa od ‚pra-ve‚ ili ‚pravoverne‚ crkve (nešto poput ‚jeresi“‚) – Vukomanović je, kako kaže, nekako skloniji da koristi „neutralniji izraz ‚male verske (religijske) zajednice‚.“10

Sa prethodnim određenjem se ne slaže Luko-vić koji dovodi u pitanje izjednačavanje pojmova „sekte“ i „male vjerske zajednice“. Ističe da su male vjerske zajednice u Srbiji jevrejska vjerska zajednica, Slovačka evangelistička crkva, Rumun-ska pravoslavna crkva, Luterani, Ruska pravoslav-na crkva. „Iako po broju male, one su zvanične, tradicionalne, domaće verske zajednice i, što je najvažnije, ništa zlonamerno spram drugih naroda i religija u našoj zemlji ne rade. Ništa od onog što je do sada rečeno o sektama ne odnosi se, naravno, na njih. Ovakvu zamenu teza ne prihvatamo.“11

9 Ž. Vernet, Sekte, Beograd, „Plato/XX vek“, 1997, str. 91-92.10 M. Vukomanović, op. cit., str. 124 f (podvukao B.K).11 Z. D. Luković, Sekte: priručnik za samoodbranu, Beograd, „Draganić“, 2003, str. 99.

18

Iako u svijetu nastaju tzv. nove religije, ipak nauka o religiji nije do sada njima posvećivala nešto značajniju teorijsku pažnju. Do sada je ona svoje interesovanje usmjeravala na „klasične istorijske religije“, odnosno na šest „velikih religija“: judaizam, hrišćanstvo, islam, hinduizam, budizam i taoizam. Među njima, hrišćanska teologija čak i ignoriše nove religije i osporava mogućnost njihovog nastajanja. Ali, njihovo nastajanje, brojnost i privlačnost su upravo izazvali određenu teorijsku pažnju.12

Bitno pitanje koje se postavlja glasilo bi: da li su nove religije – nove? Ili, samo predstavljaju varijante glavnih tipova religija?

Pitanja su opravdana zato „što unutar religije“ ne postoje potpuno nove religije sa do sada nepoznatim formama religijskog iskustva i shvatanja. Pa, ipak, moglo bi se govoriti o novim religijama iz nekoliko razloga:

pozivaju se na nova otkrivenja koja dovode do novih liturgijskih formi izražavanja simbola i sakremenata;

postavljaju zahtjeve da se pruže odgovori na religiozna pitanja koja se javljaju u uslovima nove situacije u svijetu (akulturacije i integracije naroda i kultura, razvoja naučno-tehničke civilizacije, globalizacijskih procesa);

pojave mesijanskih ličnosti koje su u kriznim situacijama uspjele da oko sebe okupe pristalice.13

12 E. Benc, Nove religije, Beograd, „Čigoja štampa“, 2005, str. 7. 13 E. Benc, op. cit., str. 107-109.

19

Ono što je za nauku i načnike interesantno, a i razumljivo da je to tako, jeste oduševljenost stva-ranjem kategorija, pojmova i njihovih vrsta kako bi se uspostavio „neki red među mnoštvom razli-čitih novih religija, sekti i alternativnih duhovnih pokreta.“14

Ali, iako je sasvim razumljivo nastojanje teo-retičara da odrede pojmove, ipak je teško precizno odrediti mnoge religijske pojmove, a među njima svakako treba pomenuti i vjere manjina, manjin-ske vjere, nove religije, manjinske vjerske zajed-nice, male vjerske zajednice, alternativne duhovne pokrete i sekte.15

Tako se, na primjer, termin i naziv novi religij-ski pokreti koristi kao oznaka za religijske organi-zacije od kojih se većina pojavila pedesetih godi-na prošlog stoljeća.16 Međutim, problem se javlja upravo što se u te pokrete svrstavaju i oni koji su ranije nastali, ali su intenzivirali rad u periodu po-lovine prošlog vijeka.

Pored izraza „novi religijski pokreti“ („new religions movements“) i „sekte“ u istom ili slič-nom smislu koriste se kao sinonimi i nazivi kao što su: nove religije, novi vjerski pokreti, novi re-ligijski pokreti, rubne religije, nevidljive religije, alternativne religije, male vjerske stranke, male

14 C. Patrige, Uvod, u: Enciklopedija novih religija: Nove religije, sekte i alternativni duhovni pokreti, - (Ur. C. Partrige), [u daljem tekstu ENR] , Zagreb, “Naklada Ljevak”, 2005, str. 21 15 D.B. Đorđević, Nekoliko pitanja sociologije religije i sociologu religije, „Sociološki godišnjak“, br. 4, 2009, str. 35.16 A. Barker, Novi religijski pokreti. Praktični uvod, Niš, „Zograf“, 2004, str. 23.

20

vjerske zajednice, otpadnici od vjerske zajednice, vjerske enklave, alternativni pokreti, „destruktivni kultovi“, „bazične zajednice“, i slično.

Sve ove terminološke razlike ukazuju na pro-blem defi nisanja sekti, te novih religijskih pokreta. Jedna takva defi nicija ističe da su novi religijski pokreti i grupe primarne religijske grupe i pokre-ti koji djeluju izvan dominantne kulture, ali traže pristalice „iz kulture domaćina“ (Gordon Melton).

Na teškoće defi nisanja novih religijskih pok-treta ukazuje i broj pristalica i njihovih članova. Iako podaci nisu u potunosti tačni, gupe Lather-Day Saints ističe da ima 5 miliona članova u SAD; Jehovini svjedoci tvrde da imaju milion članova; pristalice New Age – između 4 i 5 miliona članova; Sajentološka crkva – preko 5 milion članova, itd.

Alternativni duhovni pokreti su „vjerovanje bez pripadnosti“ (Devi), i mogu se defi nisati više kao „duhovnost“ nego kao „religija“. Oni podra-zumijevaju otklon od „religije“ koja je usmjerena na stvari a odvojene od „sektstva“ (Bog, Biblija, Crkva) prema „duhovnosti“ koja je usmjerena na „sebe“ i zato je lična i unutrašnja. „Duhovnost“ je neka vrsta „staze“ koja se, iako okrenuta sebi, na-stoji proširiti na sav život, a svakako izvan granica institucionalne religije.17

Prema Vilsonovom mišljenju, za nove reli-gijske pokrete je karakteristično: egzotično po-rijeklo, nova kultura i stil života, drugačiji oblici angažovanosti u odnosu na one u tradicionalnom hrišćanstvu, harizmatske vođe, mlađe osobe, obra-zovanije, pretežno iz srednje klase, međunarodno

17 ENR, str. 17.

21

djelovanje, nastanak u 60-tim godinama prošlog stoljeća.18

Što reći o defi nicijama?One su nam potrebne, ali ih je teško precizno

formulisati i napraviti. „Idealne defi nicije mogu-će su u logici, matematici i geometriji, ali ne i u naukama o čoveku.“19 Defi nisanje novih religija, religijskih pokreta, sekti i alternativnih pokreta je „zamršeno“. Jer, grupe za koje se smatra da su sekte, mogu postati denominacije i crkve, kao što i labavo organizovani pokreti mogu postati orga-nizovani. Upravo, zato „treba izbjegavati isključi-vost“ i shvatiti da su razvrstavanje, klasifi kacija i tipologija „samo pomoćno sredstvo za razumije-vanje i analizu.“20

Vrste Postoji zaista veliki broj novih religija, novih

vjerskih pokreta, alternativnih religija, malih vjerskih stranaka i zajednica i alternativnih pokreta.

Prema kriteriju odnosa prema svijetu, odnosno društvu postoje slijedeće vrste novih religija, odnosno novih vjerskih pokreta i sekti tj. onih koje svijet:

priznaju – afi rmativne, ne priznaju, tj. odbacuju – negatorske, i prilagođavaju se svijetu - prilagođene.

18 A. Barker, op. cit., str. 23.19 Đ. Šušnjić, Religija, t. I, Beograd, “Čigoja štampa”, 1998, str. 44. 20 C. Patrige, Uvod, u: ENR, str. 20.

22

U prvu grupu spadaju religije koje imaju afi rmativni odnos prema svijetu i društvu, one koje prihvataju mnoge vrijednosti, ciljeve i težnje društva smatrajući da mogu ponuditi bolja rješenja za njihovo ostvarenje kako bi ljudi bili sretniji i uspješniji. U ovu grupu Volis svrstava transcendentalnu medicinu (Landmark forum) i scijentološku crkvu.

U drugu grupu spadaju oni koji imaju negatorski odnos prema svijetu i društvu ističući da su izopačeni i štetni za razvoj duhovnosti. Pristalice ovih religija i članovi pokreta se izdvajaju iz društva, često odvajaju od porodice i prijatelja. Unutrašnja organizacija ovih grupa temelji se na apsolutnoj predanosti, poslušnosti i pokornosti, čak i na celibatu. Njihovi članovi vjeruju u apokalipsu koja će dovesti do „kraja svijeta“. U ovu grupu spadaju: Davidova grana, Federacija porodice za svjetski mir i ujedinjenje (Crkva ujedinjenja), Djeca Božja (Porodica), Hram naroda.

U treću grupu spadaju pokreti i religije koje se svijetu prilagođavaju. Riječ je o grupama koje doista svijet kritikuju ističući da se „vratio grijehu“ i da ne živi prema Božjim namjerama, ali se svijetu prilagođavaju s ciljem da se u njemu obnovi duhovni život. U ovu grupu spadaju nepentekostalne i harizmatično hrišćanstvo.21

Navešćemo i podjelu novih religijskih pokreta na: azijske i kontrakulturne pokrete – koje su

osnovali i širili ne samo imigranti iz Azije, nego pristalice kontrakulturnih pokreta 60-tih godina, 21 Ovo je podjela koju je napravio Volis u knjizi Osnovni oblici religioznog života. Vidjeti u: ENR, str. 22.

23

a u ovu grupu spadaju Zen budizam, Hinduizam, Transcendentalna medicina, Internacionalno društvo za svjesnost Krišne, Unifi kaciona crkva, Sajentološka crkva;

„obožavanje boginja“ – kao pokreti koji su nastali fuzijom feminizma i magijskog vještiča-renja;

neohrišćanske i harizmatske – koje su orijentisane prema izučavanju onih segmenata hri-šćanske religije koji su „zapostavljeni“ u zvanič-nim religijama (Crkva podmornica – Submarine Church).22

Melton i Mur svrstavaju nove religije, sekte i alternativne duhovne pokrete u osam grupa, tzv. „porodica“ od kojih svaka predstavlja „zajedničko razmišljanje o svijetu, životu i naslijeđu“:

„Porodica Svetaca posljednjih dana“ – koja uključuje Mormonsku crkvu;

Zajednička porodica – je nastala od alter-nativnih religija koje zagovaraju alternativni oblik zajedničkog života u komunama;

Metafi zička porodica – svoje učenje teme-lji na idejama koje je u XIX vijeku razvio pokret Nova misao u SAD; osporava postojanje zla i isti-če moć uma i ispravnog razmišljanja nad materi-jom i ličnim zdravljem;

Psiho-spiritistička porodica – okrenuta je prema paranormalnom i okultnom i obuhvata veći broj grupa;22 Kurtz, Lester, Gods in Global Village, Thousand Oaks, California, Press 1995.

24

Porodica drevne mudrosti – ističe važnost starih kultura i tradicija;

Magijska porodica – takođe svoje djelova-nje temelji na isticanju značaja drevne mudrosti i paranormalnog;

Istočna porodica – svoje djelovanje takođe temelji na „religijama Istoka“ (budizmu, hinduiz-mu, daoizmu, sikizmu), ima svog gurua, učitelja;

Srednjoistočna porodica – svoje ideje crpi iz religija „srednjeg Istoka“ (jevrejstva, hrišćan-stva, islama).23

Iako se nastoji tipologizovati i klasifi kovati različite nove religije, religijske grupe i pokrete, ipak se mora reći da je taj posao težak, a i – pro-blematičan. Ali, on je i izazovan i zato dobar jer nužno zahtijeva daljnje kategorizacije „kako bi se nekako smjestile mnogobrojne nove religije, sekte i alternativni duhovni pokreti.“24

Zašto je teško klasifi kovati religije i pokrete u „nove“ i „alternativne“, mada je to nužno?

Prije svega, zato što većina njih predstavlja stare religije „u novom kontekstu“. Najčešće su to religijske „nove varijacije na stare teme“. Među-tim, pošto su se pojavile poslije Drugog svjetskog rata, smatra se da se onda može govoriti o novim religijama i religijskim pokretima. Drugo, alterna-tivne religijske tradicije su se na Zapadu pojavile od XVI vijeka (okultizam, danas zapadni ezote-rizam koji je prepoznatljiv u formi rozenkrojcera

23 ENR., str. 21-22.24 ENR, str. 23.

25

koji su proizveli masonstvo, spiritualizam, teozo-fi ju, „Vika“ - „Wicca, i Novo doba - New Age). Treće, nove religije su proizvod stalnih promjena koje su se dešavale u svim religijama a u skladu sa vremenom.25

Teško je kategorizovati i napraviti naki jasan sistem koji bi odgovarao naučnim zahtjevima pa se, zato, „okvirno razlikuju neke od glavnih vrsta verskih organizacija.“26 Kao što je pojam religije kontroverzan i širok, možemo reći i da je pojam novih religijskih pokreta kontroverzan, odnosno da se ti pokreti mogu shvatiti na različite načine i da je sve to šarenilo teško situirati u jednu defi nici-ju. Zato je “široko tumačenje”, što i jeste paradok-salno, potpuniji način objašnjenja.

Razlozi pristupanja

Značajno pitanje koje se postavlja jeste: zašto ljudi prilaze novim religijama? Iz kojih razloga ljudi pristupaju novim religijama, religijskim po-kretima, pa i sektama? Da li je to zbog nezadovolj-stva, razočarenja, inata, potrebe za promjenom, „snobizma“, otuđenosti, usamljenosti, potrage za izgubljenim identitetom, razočaranosti u Crkvu, i tome slično?

Kada postavlja pitanje „zašto ljudi prilaze no-vim religijama“ Gordon Melton istovremeno ističe

25 ENR, str. 70, 71.26 M. Haralambos, M. Holborn, Sociologija – teme i perspektive, Zagreb, „Golden marketing“, 2002. str. 453.

26

da je zanimanje za njih posljedica postojanja al-ternativa u društvu a, prije svega, onih koje se od-nose na ozakonjenost religijskih sloboda. S druge strane, ističe da je možda još važnije postaviti pi-tanje koje se odnosi na to zašto i neke države, kao i kulture, odbijaju moderna kretanja koja ljudima daju mogućnost izbora kada su u pitanju duhovna i vjerska opredjeljenja.27

Prethodno postavljeno pitanje o razlozima ši-renja novih vjerskih pokreta je postavila i katolič-ka crkva i iz 75 nacionalnih biskupijskih konferen-cija stigli su odgovori koji su istaknuli da su mno-gobrojni razlozi pojave i širenja vjerskih pokreta i sekti. Navešćemo i njih, ali i druge razloge njihove pojave i širenja.

Razlozi zbog kojih ljudi ulaze u nove religij-ske pokrete se mogu tražiti u mnogobrojnim lič-nim, religijskim i društvenim činjenicama, kao što su:

lično nezadovoljstvo crkvom; liberaliza-cija i sekularizacija, te kriza tradicionalne orga-nizacije religijskog života u crkvama; psihološka potreba za grupom i vođom; vjerovanje u dolazak Apokalipse;

duhovna privlačnost, grupna interaktiv-nost, solidarnost, sloboda religijskog izražavanja;

imigracija sa Istoka u zapadne zemlje (pri-liv novih religijskih shvatanja); postojanje mnogih etničkih, kulturnih i jezičkih grupa, kao i neposto-janje čvrste tradicije (npr. u SAD);

27 ENR, str. 13.

27

nastavak okultnog misticizma i istočnjač-ke misli od početka XIX vijeka i njihovo ponovno oživljavanje s kraja 60-tih godina i početkom 70-tih godina prošlog stoljeća razvili su ubjeđenja i oduševljenje o novom misionarstvu;

društveni uslovi i društvene promjene koje sa sobom nose nestabilnost i neizvjesnost, i koje izazivaju potrebu za utjehom; nagle društvene promjene koje razaraju tradicionalne dominantne sisteme vrijednosti i normi;

društvena kriza i kriza društvenih vrijed-nosti i normi, krizna i ratna stanja društava koja izazivaju osjećanja emocionalne nesigurnosti i besperspektivnosti, te krizu identiteta;

promjene u ekonomskom položaju, osta-janje nekih društvenih grupa izvan procesa indu-strijalizacije i urbanizacije izazivaju nesigurnost i zabrinutost kod osoba što podstiče nastanak sekti i religijskih pokreta;

raspadanje malih društvenih grupa, porodi-ce i braka, nepostojanje prijatelja, otuđenje, poro-dični problemi;28

društvena marginalizacija, segregacija i socijalne ekskluzija, kultura siromaštva, bijeda;28 “Angažovanost u nekom pokretu i članstvo u nekoj grupaciji mogu da pruže taj osećaj zajedništva. Za mnoge mlade ljude, čvrste veze, druženje i osećanje zajedništva, koje mnogi od tih pokreta pružaju, naročito oni koji zastupaju zajednički život, imaju veliku privlačnost”. I, zato oni mogu poslužiti kao “zamjena” za porodice. M. Hamilton, Sociologija religije (teorijski i uporedni pristup), Beograd, „CLIO“, 2003, str. 414.

28

nacionalne i rasne frustracije koje ugroža-vaju identitet;

psihičke i duhovne frustracije, otuđenost i usamljenost, anonimnost i osjećaj besmisla;

uticaj masmedija (novi religijski pokreti su vješti u korištenju medija u širenju svojih poruka);

učvršćenje civilnog društva, povećanje ži-votnog standarda, razvoj potrošačkog društva, ra-zvoj tržišta;

antimaterijalizam i protest protiv american way of life (američkog načina života); novi reli-gijski pokreti su uspješni nasljednik kontrarevolu-cije iz 60-tih godina prošlog stoljeća koja je bila usmjerena protiv “materijalističkog i utilitaristič-kog individualizma savremenog potrošačkog druš-tva i tehničke racionalističke naučno orijentisane kulture” (Hamilton);

mladost; traganja (za pripadnošću, odgovorima na

složena lična i društvena pitanja, za ličnim i kultur-nim identitetom - mnoge osobe, tragajući za vla-stitim identitetom u birokratizovanom, otuđenom i bezličnom svijetu priklanjaju se novim religijskim pokretima, sektama i alternativnim duhovnim po-kretima, neki od tih pokreta se prikazuju kao ho-listički nastojeći da ostvare terapeutske i mističke efekte);

ostali razlozi (pokreti i sekte svojim člano-vima daju zaposlenje i društveni položaj, podstiču razvoj samodiscipline za postizanje uspjeha u ži-

29

votu, neke odbacuju devijantna ponašanja, pružaju podršku u situacijama neizvjesnosti i ugroženosti, neki ostaju na marginama u društvu – komune - neke učestvuju u prekidu korištenja droge pre-usmjeravajući njihove aktivnosti u produktivnom opravcu, itd.).

Navešćemo neke od tih razloga i ukratko ih objasniti.

Protest prema društvu

Brze društvene promjene su dovele u pitanje tradicionalne vrijednosti i norme tako da mnoge osobe nastoje da u manjim zajednicama afi rmišu svoje vrijednosti i norme. Savremeno doba je doba nestabilnosti koje osobe tjera da budu prepušteni sami sebi. Protest prema društvu i njegovim vri-jednostima, kao i političkoj orijentaciji, te sukob između ideologije grupe, tj. religijska zajednice i vrijednosti društvene zajednice, mogu predsta-vljati bitan uslov nastanka i razvoja novih religija, religijskih pokreta i sekti, kao i ulaska osoba njih.

Društvene podjele, sukobi i krize su povoljni uslovi pojave novih religijskih pokreta i sekti. U takvom društvenom okruženju ti pokreti nastoje da izgrade drugačije društvo utemeljeno na drugačijim vrijednostima. Dakle, na neki problem pokreti nastoje odgovoriti kompenzacijom i različitim kompenzatorima.

30

Društvene krize

Sekte nastaju u kriznim i anomičnim društvenim situacijama u okviru kojih je doveden u pitanje ili nestaje jedan sistem društvenih vrijednosti i institucija, dok se drugi sistem društvenih vrijednosti još nije uspio legitimirati. U takvom stanju prelegitimiteta i anomije, sekte nude svoj svijet zaštite i utočišta. Brajan Vilson je pokazao da je metodizam upravo nastao kao reakcija nove urbane radničke klase na haos i nesigurnost življenja u novim industrijskim društvima.

Slično se pokazalo i na našem području. Tako su se na području Vojne Krajine (nekadašnjeg dijela Austro-Ugarske) pojavile sekte kao posljedica postojanja snažne društvene i ekonomske krize, sloma tradicionalnih vrijednosti i slabljenja uticaja Pravoslavne crkve. Pa, i u posljednjem ratu na prostorima bivše Jugoslavije (u posljednjoj deceniji prošlog stoljeća i drugog milenijuma), a i poslije rata, sekte su se pojavljivale i kao izraz duboke društveno-ekonomske, političke, etničke i konfesionalne krize.

Kriza porodice i porodičnih vrijednosti

Zadnjih nekoliko decenija je došlo do naglog prelaska iz patrijarhalne u potrošačku porodicu, što je za posljedicu stvorilo popucale veze sa porodicom i društvenom zajednicom, te krizu roditeljskog autoriteta.

31

Kao značajan faktor ulaska u nove religije i sekte upravo treba pomenuti krizu i raspadanje porodice i porodičnih vrijednosti. „Neki komentatori tvrde da je upravo raspadanje moderne porodice to što navodi pojedince na potragu za porodičnim vrijednostima u novim religijskim pokretima a to, drugim riječima, znači da privučenost mladih ljudi pokretima predstavlja simptom, a ne uzrok, dezintegracije porodičnog života.“29

Nove religije i novi religijski pokreti osobama pružaju osjećaj zajedništva, pripadnosti i sigurnosti, međusobnu naklonost, pažnju i pomoć, lični i grupni identitet i osjećaj uzvišenosti.

Rigidnost crkve, modernizacija i sekularizacija

Ubrzani razvoj sektaštva i sektaških pokreta može nastati kao rezultat odnosa između crkve i države, onda kada crkva pravi određene kompromise sa svjetovnim vrijednostima države. A to se najčešće dešava kada se nadležnosti crkve i države podudaraju, odnosno kada je crkva nacionalna, „zvanična“ (Stark).

Procesi liberalizacije i sekularizacije su doveli u pitanje autoritet tradicionalne crkve. Mnogi smatraju da su crkve postale obične ritualističke institucije u kojima je izražena otuđenost i nedostatak duhovnih sadržaja koje neki pokušavaju da nađu u novim religijskim pokretima. Za sebe satanisti govore da su „revolucionari“ upravo zato 29 A. Barker, op. cit., str. 128.

32

što tvrde da „oslobađaju čovječanstvo od crkve“. Sekte obično zauzimaju negativne stavove prema Crkvi, protive se njenom bogatstvu i pohlepnosti te odbacuju ideje koje ona zagovara.

Na nastanak novih religijskih pokreta, a sekti posebno, može uticati i sektaški protest prema crkvi i crkvenom poretku, te njenom monopolu nad natprirodnim. Rigidnost i nedostaci unutrašnjeg života u tradicionalnim crkvama guše duhovnost i dovode do slabljenja uticaja crkve. U takvim uslovima traže se alternativni oblici religioznog ispoljavanja. „Pojava novih i različitih grupa unutar velikih vjerskih zajednica svjedoči pojavu novog tipa religioznosti, želje za istinskijim i produbljenijim življenjem religioznosti. Prva oznaka te nove religioznosti je iskustvo. Boga treba doživjeti, a ne samo (ili uopšte) shvatiti. Religiju valja živjeti, a ne samo (ili uopšte) poznavati. Religioznost postaje neodređenija, subjektivnija, podložnija potrebama i očekivanjima samog čovjeka.“30

Religijski pluralizam, multikulturalnost i multireligioznost su u izvjesnoj mjeri postojali i ranije (ne toliko u Evropi, koliko u drugim sredinama, npr. Indiji), ali je dvadeseto stoljeće dovelo u pitanje hegemoniju i ekskluzivnost tradicionalnih religija i njihovih institucija donijevši veće razumijevanje kada je u pitanju vjerovanje drugih. Mogućnost izbora u situaciji postojanja duhovne krize doveo je do pojave mnogih religijskih pokreta i sekti. Danas postoje 30 S. Zrinščak, Sociologija religije (Hrvatsko iskustvo), Zagreb, 1999, str. 142 (podvukao B.K.).

33

hiljade religijskih grupa u kojima ljudi mogu da izaberu ne samo religiju, već i nivo vjerskih aktivnosti.31

Da li religija i religioznost slabe u procesu modernizacije?

Postojala su gledišta koja su isticala da ekonomska i društvena modernizacija dovodi do slabljenja uticaja religije. Ali, druga polovina XX vijeka je pokazala da su ta gledišta neosnovana. Ekonomska i društvena modernizacija su postale globalnom pojavom a, istovremeno sa njom, “dogodila se globalna revivalizacija religije.”32

Hamiltonov kaže: „Može se reći da je ključno pitanje ove rasprave defi nisanje religije. Da li je moderno društvo sekularizovano, ili je zahvaćeno prosecom sekularizacije, u znatnoj meri zavisi od toga šta se podrazumeva pod religijom, te, stoga, i pod sekularizacijom. Veliki deo rasprave o sekularizaciji rezultat je činjenice da postoje različita mišljenja o tome šta je religija.“33 Zato se danas „više ne uči, što je molitva, nego se uči moliti“ i „ne postavlja se pitanje‚ postoji li Bog‚

31 ENR., str. 12.32 S. Hantington, Sukob civilizacija (i preoblikovanje svetskog poretka), Podgorica, “CID”, 1998, str. 105. Kao primjer Hantington navodi da se u Latinskoj Americi broj protstanata od 1960. do 1990. popeo sa 7 na 50 miliona. Razlog ovog uspjeha se nalazi u “sporosti Katoličke crkve u slaganju sa tehnologijama urbanog života” i sposobnosti protestantske crkve da odgovori na “osnovne potrebe ličnosti – ljudsku toplinu, isceljenje, duboko duhovno isceljenje” (str. 108).33 M. Hamilton, op. cit., str. 306.

34

nego jednostavno kako se Bog može iskustveno doživjeti, kako se može doći s njim u dodir.“34

Neki ističu da je sekularizacija pojava koja dovodi u pitanje religioznost ljudi umanjujući značaj religije za njih. I, kada je riječ o novim religijskim pokretima, oni koji brane stav o sekularizaciji, ističu da, iako snažno utiču na život svojih sljedbenika, ipak novi religijski pokreti postaju društveno perifernim i marginalnim društvenim pojavama.

S druge strane, kritičari sekularizacije ističu da religioznost i duhovnost ostaju i dalje bitni elementi života savremenog čovjeka. Doista, tradicionalne religije dolaze u krizu, ali religija ne nestaje, nego se „preusmjerava“ pa i kroz djelovanje novih religijskih pokreta.35

Mnogi novi religijski pokreti odbacuju sekularnost, univerzalizam i zapadni način života, njegovu kulturu i duhovnost.

Otuđenje

Članovi novih religijskih pokreta su najčešće samci, privremeno nezaposleni, osobe koje traže posao, osobe koje nemaju stalno mjesto prebivališta, adolescenti, osobe krize srednjih godina, iz „srednjeg sloja“, labilne i otuđene osobe.

34 Lj. Plačko, Religioznost u malim vjerskim zajednicama Zagreba, Zagreb, „IDIS“, 1991, str. 69.35 E. Gidens, op. cit., str. 566.

35

Otuđenost je takođe bitna determinanta i poja-ve sekti, odnosno ulaska ljudi u njih. A, kako mno-ge sekte razvijaju kolektivni, lokalni, komunalni pristup organizovanja i djelovanja, razumljivo je da je taj osjećaj pripadanja lokalnoj zajednici zna-čajan faktor opredjeljivanja ljudi za sekte i njiho-vom okretanju prema njima.

Otuđenje (alijenacija) između ljudi može biti uzrok pristupanja osoba novim religijskima za-jednicama, vjerskim pokretima, sektama. From se bavio subjektivnim problemom otuđenja odre-đujući ga kao nemogućnost osobe da postane ono što jeste – ljudsko biće koje bi ostvarilo temeljne ljudske potrebe za identitetom, integracijom, stva-ralaštvom (dakle, one potrebe zbog čijeg nedo-statka treba objasniti razloge pristupanja vjerskim zajednicama). Egzistencijalistički fi lozofi su ista-kli da je ovaj život – život „apsurda“, „mučnine“ i „straha“ od besmisla i kratkoće trajanja, što navodi osobe da se priklanjaju nekim izazovnim grupama koje „obećavaju spas“ i „rješenje“ ezistencijalnih problema. Lipovecki je isticao da je ovo doba – „doba praznine“, što je takođe bitan uslov nastan-ka vjerskih zajednica.

Danas postoji „sve više usamljenika“ (Pol Valeri) koji lutaju u potrazi za duhovnošću, ljud-skom toplinom što neke navede i na put koji vodi u nove religije, sekte i alternativne duhovne pokrete. Jer čovjek ne može samo da živi od materijalnih sredstava obezbjeđenja egzistencije; njemu su ne-ophodni “i razlozi za život” i, kada bi ti razlozi izostali, “sekte bi imale lijepu budućnost”.36

36 Ž. Vernet, op. cit., str. 123-124.

36

U odnosu na religijsku pripadnost iz koje do-laze, najviše je onih koji su pripadali jevrejskoj re-ligiji, a zatim oni koji su pripadali protestantizmu i katoličanstvu (Rimokatoličkoj crkvi). Upravo, je-dan od značajnih razloga zbog kojih se osobe pri-klanjaju sektama, vjerskim zajednicama i novim religiskim pokretima odnosi se i na rigidnost crkvi i njihovu nesposobnost da zadovolje religijske po-trebe vjernika, posebno emocionalne i afektivne.

Deprivacija i socijalna ekskluzija

Pod pojmom deprivacije ili uskraćenosti (l. deprivatio – lišenost, uskraćenost, lišavanje, izu-zimanje) podrazumijeva se isključenost iz poželj-nih vrijednosti, odnosno stanje nezadovoljenja ljudskih potreba, stanje u okviru kojeg društvena dobra nisu svima podjednako dostupna kako bi se njima mogle zadovoljiti potrebe. Dakle, pojam „deprivacije“ ili „uskraćenosti“ („lišenosti“) se koristi kada je riječ o nepovoljnom položaju u ko-jem osobe ostaju sa nezado voljenim ili nepodmi-renim potrebama, interesima, očekivanjima. Bez obzira na vrstu uskraćenosti (ekonomsku, politič-ku, društvenu, fi zičku, psihičku, etičku), svaka od njih može dovesti do nastanka različitih vjerskih organizacija i religijskih pokreta i uključivanja osoba u njih. Mnogi “religijski pokreti u obliku sekti nastaju tamo gde je prisutan podsticaj eko-nomske uskraćenosti, u obliku crkvi tamo gde je ta

37

uskraćenost društvene prirode, dok kultovi nastaju u uslovima psihičke uskraćenosti.”37

Teško bi se moglo prihvatiti prethodno sta-novište o uticaju posebnog tipa uskraćenosti na oblik vjerske organizacije jer jedan tip uskraćeno-sti ne mora da bude isključivo determinantan fak-tor pojave nekog posebnog oblika vjerskog orga-nizovanja jer on može isto tako da uslovi nastanak vjerske organizacije i ulazak osoba u neku drugu organizaciju. Ekonomska ili psihička uskraćenost može istovremeno da bude podsticajan faktor cr-kvene ili “sektaške” organizacije, kao i organizo-vanja alternativnih duhovnih pokreta.

Obično se smatra da je nedostatak - korijen fundamentalističkih (pa i sektaških) pokreta i da se taj nedostatak ne može lako objasniti fi zičkim ili ekonomskim lišavanjem, nego nedostatkom starih društvenih struktura koje su ranije pružale sigur-nost i ulijevale povjerenje. Novi oblici komuni-kacija i porast stanovništva izazivaju velike pore-mećaje, ličnu nesigurnost, izolaciju, razočaranost i napetost koja vodi u fundamentalističke pokrete. S druge strane posmatrano, ne mora sirotinjsko liša-vanje samo da dovede do vjerskog fundamentaliz-ma; to može da bude i relativno lagodan i luksuzan život.38

37 Cf. M. Hamilton, op.cit., str. 392 (podvukao B. K.).38 M. Daglas, S. Nej, Osobe koje nedostaju (kritika društvenih nauka), Beograd, „Samizdat B92“, 2003, str. 125-126.

38

Reakcija na kontrakulturu

Novi religijski pokreti su predstavljali reak-ciju na kontrakulturu. Odbacivanje „normalnog“ pristojnog društva od strane kontrakulture su novi religijski pokreti preinačili u novi stav odbacivanja anarhičnog, nedisciplinovanog i samouništavaju-ćeg načina života koji je zastupala kontrakultura.

Kontrakultura je dovela do haosa i poremeća-ja ličnog života i ličnih odnosa, lošeg iskustva sa drogom, duševnih oboljenja, društvene izolacije, nepovjerenja i usamljenosti. Početni radikalistič-ki zanos pretvoren je u komercijalizaciju i isko-rištavanje kontrakulture i njeno izopačavanje u pomodnost. Bio je to kraj kontrakulture a početak dramatičnog rasta novih religija, alternativnih du-hovnih pokreta i sekti.

Na fenomen sveopšte otuđenosti, kontrakul-tura je odgovarala isticanjem značaja tolerancije, neposrednosti, zajedništva, slobode i ljubavi. No, i pored plediranja na tim vrijednostima, kontrakul-tura je „dovela do poremećaja ličnog života, lošeg iskustva sa drogom, haosa i kontrakulturnog po-remećaja u ličnim odnosima, duševnih oboljenja i potpune društvene izolacije, nepoverenja i usa-mljenosti. Najveću ironiju predstavljala je sveop-šta komercijalizacija i iskorištavanje kontrakulture i njeno izopačavanje u običnu pomodnost. Tada je broj novih članova sekti počeo dramatično da raste.“39

39 M. Hamilton, op. cit., str. 421.

39

Sekte su zadržale nešto od kontrakulture: antimaterijalizam, antibirokratizam, „komuni-tarizam“. Ali, dok je kontrakultura glorifi kovala zaštitu individualnosti, ono što je kod sekti bilo drugačije upravo se odnosilo na potpuno potčinja-vanje i podređivanje ličnosti vrijednostima disci-pline, reda, načina života zajednice, prihvatanje harizmatične uloge duhovnog vođe. Sekte su pre-okrenule vrijednosti kontrakulture dajući im novo značenje. Sloboda i neposrednost su stvarni samo ako podrazumijevaju dobrovoljno potčinjavanje redu i disciplini. Slobodu u stilu hipija smatrale su prividnom i nedovoljnom. U hegelijanskom stilu da se „sloboda ostvaruje u državi“, sekte su smatrale da se sloboda ostvaruje potčinjavanjem određenom autoritetu i da se potvrđuje odricanjem prava na nju samu. Potčinjavanje primjerenom ha-rizmatičnom autoritetu u suštini nije potčinjavanje već najviši stepen oslobađanja. Samoostvarenje se postiže posvećenošću ciljevima grupe, a ne zado-voljavanju ćudi pojedinca.40

Neke „kontrakulturne“ rok grupe i njihovi tek-stovi su podražavali sektaške ideje. Poruke nekih kompozicija rok grupa su satanističke. Poznate svjetske grupe za koje se smatra da pripadaju sa-tanizmu su: Led Cepelin, KISS (Kings in Service to Satan), Rolingstounsi, ABBA, Bee Gees, Queen, Blek Sabat, Venom, Slejer, Sodom, Mersiful fejt.

Rok muzika je u dobroj mjeri eksploatisala potrebe mladih i tako ih odvajala od porodice i za-jednice.41

40 M. Hamilton, op. cit., str. 421-422.41 S. Frit, Sociologija roka, Beograd, 1987, str. 248-249.

40

U 1968. godini Bitlsi borave u Indiji odušev-ljavajući se istočnjačkim duhom. Džordž Harison je 1969. godine snimio maha-mantru i album Go-dess of Fortune (Boginja sreće). Pjesme, kao što su All Things Must Pass, Living in a Material World i My Sveet Lord imale su krišnaistički prizvuk. Pol Makartni je ploču This One obložio omotom na kojem Krišna svira a labud ga nosi. Od kada su Džon Lenon i Džordž Harison, kao i njihova rok grupa Bitlsi podržali i propagirali sektu Hare Kriš-na, ona je postala „miljenik rok muzičara“. Bitlsi su bili opredjeljeni i za transcendentalnu medita-ciju od kada je ona i zadobila „svetsku promociju i popularnost.“42 Krišnaisti su imali uticaj i na Eni Lenoks, Ninu Hagen, Boj Džordža, i druge.

U kompoziciji Revolution se Bitlsi distanciraju od pobune i revolucije zagovarajući konformistič-ko prihvatanje Ustava i Institucija. I to je naznaka početka kraja kontrakulture, ali i grupe Bitsli. U pjesmi Imagine (Zamisli) Džon Lenon šalje Mar-ksove poruke za kojeg se smatra da je bio satani-sta, a marksizam u funkciji satanizma u ostvarenju projekta novog svjetskog poretka.43

Pristalice okultističkih i satanističkih sekti vole da slušaju muziku koja ismijava hrišćansku tradiciju, naročito hevi metal grupe i potkulture hevi metal i blek metal u koje spadaju grupe: Blek sabat, Venom, Slejer, Sodom, Mersiful fajt. Dio teksta jedne pjesme glasi: „Ja sam prokleti anti-hrist, vjerujem samo u zlo, pljujem na crkvu“.

42 Z. Milošević, op. cit., str. 92.43 Cf. Eperson R., Nevidljiva ruka, Beograd, „Plavi krug“, 1999, str. 226-228.

41

Na ovom mjestu treba pomenuti i - New Age (Novo doba). On „predstavlja skup teorija ili meto-da kojima se na nestandardizovane načine traže re-šenja čovekovih problema i, u okviru globalne vi-zije svijeta, ističu veze između sveta i pojedinca.“44

Ima više razloga zbog kojih je New Age ob-novljen u periodu kontrakulture. Prije svega, riječ je o razočaranosti u industrijsko društvo koje je ne-moćno da zadovolji autentične potrebe ljudi i riješi civilizacijske probleme. Takođe, riječ je i o odba-civanju nauke i naučnih dostignuća na Zapadu, a naročito kartezijanizma čiji je razum saveznik ka-pitalističkog sistema koji je doprinio materijalnom napretku, ali ne i razvoju ličnosti. I razočaranost hrišćanstvom, koje nije uspjelo da pojedincima pomogne u rješavanju njihovih konkretnih proble-ma, je jedan od tih značajnih razloga obnavljanja New Age-a. Upravo je zato New Age bio sklon da se prikloni pobunjenicima kontrakulture kojima su bila interesantnija neka nova i živopisnija vjerova-nja, kao i interesovanja za neke naučne aktivnosti (npr. astrologiju).45

Osim prethodnih razloga, ima mišljenja da, s obzirom da projektanti “novog svjetskog pore-tka“ nastoje da stvore svjetske institucije kao što su svjetska vlada, banka, sud, armija, obrazovne institucije, oni nastoje da stvore i svjetsku religiju. Ta nova religija „novog svjetskog poretka“ je po-kret New Age koja će ukinuti tradicionalne crkve.46

44 K. Sen-Žen-Polen, Kontrakultura, Beograd, „CLIO“, 1999, str.159.45 K. Sen-Žen-Polen, op. cit., str. 160-161.46 Z. Milošević, Politika i teologija, Niš, „Gradina/JUNIR“, 1994, str. 119.

42

43

2.ODNOS PREMA NOVIM

RELIGIJAMA

44

45

Hrišćanstvo na Zapadu doživljava pad, pokre-ti kao Jehovini svjedoci i Crkva Isusa Hrista po-sljednjih dana, te alternativni pokreti i paganstvo – porast. Od Konstantinovog doba pa do danas, hrišćanstvo je izgubilo ekskluzivnost i hegemo-niju Zapadnog religijskog djelovanja jer je znatno porastao broj nehrišćanskih i neortodoksnih hri-šćanskih religija koji nastoje pridobiti javnost i pristalice.

Neki su proglašavali godinu nestanka religije te je, tako, Toma Vulston još 1710. godine pisao da će hrišćanstvo nestati 1900. godine. Ali, prema anketi o vjeri u Boga, obavljenoj s kraja XX vije-ka, ispitanici su u jednom dijelu Evrope potvrdno odgovorili, i to: 96% u Irskoj; 83% u Italiji; 81% u Španiji; 80% u Portugalu; 76% u Finskoj; 71% u Engleskoj; 63% u Belgiji; 57% u Francuskoj; 45% u Švedskoj.47

Iako je zapadalo u krizu i stagnaciju, hrišćan-ska religija nije nestala. Danas i ona, kao i druge religije, imaju nove religijske izraze.

Kriza religije u zapadnim društvima druge polovine XX vijeka iznjedrila je mnoge religije, religijske i alternativne duhovne pokrete i sekte. Svojim devijantnim djelovanjem neke sekte su uznamirile javnost. Nisu sve miroljubive i takve da se bave svojom „normalnom“ duhovnošću. U

47 G. Davie, Religion in Modern Europe (A Memory Mutates), Oxford, „Oxford University Press“, 2000, p. 3.

46

nekima su prevladavali pokvarenost, gramzivost, prostitucija, prosjačenje, homoseksualizam, nar-komanija, kolektivna histerija i ludilo, pa čak i zlo-čini. Neke sekte su optuživane za razne nelegalne aktivnosti: prodaju droge i trgovinu narkoticima i oružja, ugrožavanje zdravlja, nasilje, ubistva, sa-moubistva, podsticanje na samoubistvo i ubistvo, ugrožavanje javnog reda i mira, terorizam, pro-sjačenje, prostituciju, utaju poreza, kontrolu uma, fi nansijsku megalomaniju i prevare, obmane, trgo-vinu bijelim robljem, političke intrige, zlostavlja-nje djece, itd.

Različite su sekte, a i različite su im forme i metode djelovanja i to zavisi od situacije, obrazo-vanosti, mentaliteta osoba, itd. Bez obzira na sve te razlike, neke sekte zavode, upotrebljavaju i zlo-upotrebljavaju ljude, uzimaju imovinu ističući da je bogatstvo veliki porok. Za vođe nekih vjerskih sekti se ističe da su najčešće „prevaranti“ koji sti-ču veliko bogatstvo od svojih vjernika postajući tako veoma imućni ljudi. Za mnoge vođe se sma-tra da su mentalno poremećene osobe koje, kad se ili zasite takvog života ili shvate da su im ne-poštene namjere od strane masa shvaćene, obično sebi oduzimaju život zahtijevajući to isto od svojih vjernika.48

Određeni nivo devijantnosti, pa i kriminalite-ta, su prisutni kod pripadnika nekih sekti, ali su oni „niži među pripadnicima sekti nego inače.“49 Čla-novi radikalnih sekti apokaliptičkih ubjeđenja vje-ruju da su obuzeti demonima i demonskim silama, 48 V. Petković, Verske sekte, „Vaseljenja“, br. 4, str. 31.49 M. Ivanović, Religioznost i kriminalitet, Beograd, „Institut za kriminološka i sociološka istraživanja“, 2008, str. 47.

47

da je kraj svijeta blizu, i zato moraju da budu spre-mni za žrtvu, pa i gubitak života, kako bi otklonili strah. Mnogi tako žive u strahu utemeljenom na osjećaju paranoične manije proganjanja i zato pri-kupljaju oružje kojim, kako misle, postaju spre-mni za ubijanje i „ratovanje“. Posljedica ovakvih ubjeđenja su evidentni u strašnim bilansima – ma-sovnim ubistvima, pa i samoubistvima.

Neke sekte propagiraju terorizam, suicid, šire ideje o besmoslenosti življenja. Mali je broj sekti koje koriste nasilje u svojim vjerskim ceremonija-ma i ritualima a, ako ga i koriste, onda to nasilje ima teroristička svojstva. Zato je „jedina savreme-na sekta koja je sprovodila terorizam Aum Shin-rikyo (Vrhovna istina).“50

Da bi ilustracija o tamnoj strani djelovanja ne-kih sekti bila potpunija, navešćemo ukratko po-znatu listu masovnih ubistva i samoubistva koje su počinile neke sekte:

11. avgusta 1969. godine su ubijene 4 oso-be (i gravidna žena) u Los Anđelesu;

20. novembra 1978. u selu Džonstaun u Gvajani je 913 članova Hrama naroda Džima Džonsa izvršilo masovno ritualno samoubistvo;

osamdesetih godina prošlog stoljeća satanisti su ritualno ubili 15 osoba;

1987 - u smrt su otišla 32 člana kulta Park Sun-ja iz Koreje;

50 D. Simeunović, Terorizam, Beogad, „Pravni fakultet“, 2009, str. 235-236.

48

28. februara 1993. godine je, očekujući „smak svijeta“, preko 86 članova (17 djece) komune Loza Davidova (Davidova grana) u Teksasu (SAD) izgorjelo u požaru koji je podmetnuo vođa David Koreš;

1993. godine u kasarni u Vranju je pripadnik Crne ruže ubio 7 vojnika, a zatim izvršio samoubistvo; nekoliko dana kasnije slično se dogodilo i u Šapcu;

1994. godine 74 člana je sa svojim vođom sekte Solarnog hrama izvršilo kolektivno samoubistvo;

29.09.1994. godine je pripadnik sekte uzrokovao samoubistvo 53 osobe u Kanadi, a istog dana ista sekta je dovela do samoubistva 22 osobe u švajcarskom selu Seiri, što se ponovilo u jesen ‘94 na istom mjestu;

20. marta 1995. godine pripadnici sekte Aum Shinrikyo su podmetnuli otrovni plin sarin koji je usmrtio 12 i povrijedio preko 5500 osoba, a nešto kasnije su podmetnuli plin u drugom gradu, od kojeg je umrlo 7 osoba;

1995. godine je u Švajcarskoj 69 članova Kulta nebeskih vrata izvršilo samoubistvo;

1995. godine kod sela San Pjer de Peren u francuskim Alpima je u ritualnom obredu poginulo 16 osoba (troje djece);

22. marta 1997. godine u kanadskoj pro-vinciji Kvebek je u ritualnom samoubistvu izgubi-lo život 5 pripadnika Reda sunčevog hrama;

49

27. marta 1997. godine – u San Dijegu u Kaliforniji (SAD) je 39 (21 žena i 18 muškaraca) pripadnike sekte Rajska vrata izvršilo „samoubi-stvo“; nad dvjema osobama su pronađeni tragovi nasilja što je značilo da su ubijene, dok su ostali izvršili suicid;

2000. godine u Kanungu (Uganda) je pre-ko 500 osoba izvršilo samoubistvo, itd.51

Otkud ta potreba za nasiljem? Da li baš zbog toga što se misli da je sekta manjina koja izražava potpuno neslaganje sa okruženjem i koja zato ne može očekivati da će ostvariti svoje ciljeve „nor-malnim sredstvima“ pa, onda, u tom izražajnom neslaganju sa društvenim okruženjem, poseže za drugim sredstvima pa i „očajničkom nasilju?“52

Kritičari novih religija, religijskih pokreta i sekti kao argumante za svoj stav navode slijedeća negativna svojstva, kao što su:

pogrešnost učenja;

razaranje psihičkog zdravlja članstva, de-privacija (sna, hrane), razvijanje psihoze Apoka-lipse, nametanje strahova; psihološka manipula-

51 U SAD godišnje pogine preko 50.000 osoba koje pripadaju satanističkim sektama. Potpunije o kultovima, sektama i nasilju vidjeti u: ENR; O. Platonov, Zašto će propasti Amerika, Beograd, „Altera“, 2001, str. 77, pass; Poslednje misterije sveta, Beograd, „Mladinska knjiga“, 2008, str. 163-169; J. Ćirić, Religija i kriminalitet, „ARHIV“, br. 4, 1998, str. 106, pass.52 M. Daglas, S. Nej, op. cit., str. 127.

50

cija („mind control“), kontrola uma i „ispiranje mozga“ („brainwashing“);53

isticanje doktrine harizmatičnog liderstva („fi rer-princip“), dominacija vođe i subordinacija članstva (podređenost i nadređenost kao izrazi ne-demokratičnosti unutrašnje organizacije), svođe-nje potreba članstva na interes vođa ili religijske zajednice; fanatizam;

fi nansijska megalomanija i prevare, fi nan-sijska eksploatacija članstva, prisvajanje imovine, ustupanje imovine i novca, iskorištavanje starih osoba (npr. prepisivanjem imovine), gomilanje novca, diskriminacija pri zaposlenju (samo člano-

53 “Preobraćanje“ predstavlja promjenu ličnosti usvajanjem nove religiozne svijesti. Proces „preobraćanja“ se odvija „u etapama“: novi član je pohvaljen što je odlučio da prihvati novo društvo, obasipan ljubavlju („love bombing“) i pažnjom, daje mu se hrana i lijekovi. Zatim slijedi faza „intelektualnog bombardovanja“ u kojoj se u ambijentu stroge izolacije vrši „pranje mozga“ („brain washing“) koje ima za cilj potpuno napuštanje ranijeg vjerovanja, napuštanje prijatelja, rodbine, pa i porodice, ako prihvataju ideje sekte. Najčešće se dešava posjećivanjem domaćinstva. Uz početni razgovor, potencijalni preobraćenik dopušta ponovnu posjetu ljudima iz sekte, upoznaje ih, stiče njihovo povjerenje, prihvata njihove stavove, odlazi na sastanke sekte, upoznaje članove, proširuje mrežu poznanstava i druženja, učestvuje u radu grupe i počinje prihvatati njihove stavove i vrijednosna opredjeljenja. U mnogim sektama se obavlja „pranje mozga“ novih članova. Ulazak u sektu istočnjačkog karaktera za zapadnjake predstavlja traumatičan skok u jednu sasvim nepoznatu i stranu kulturu. Tehnologija “preobraćanja” uključuje tehnike “bombardovanja ljubavlju”, “udvaračkog primamljivanja”, “zavođenja”, “ispiranja mozga”, “depro-gramiranja”.

51

vi religijskih zajednica mogu dobiti posao); preu-zimanje privrednih objekata;

nezakonite, nelegalne radnje (prostitucija, prosjačenje, trgovina narkoticima, bijelim robljem i oružjem, nasilje, teror, ubistva i samoubistva, nasilno preuzimanje vlasti, amoralnost – hetero-seksualnost, poligamija, grupni seks, perverzije, seksualno zlostavljanje i seksualne izopačenosti - seksualno opštenje članova sekti, grupni seks u stanovima – „komunama“);

netolerantnost i maniheizam (u smislu da su njihovi članovi „posvećeni“, a drugi – „građani drugog reda“);

nasilje u porodici - svađe u porodici izme-đu članova sekti i onih koji to nisu, tiranija članova sekti u kući, isticanje stereotipnih razlika između polova; negiranje seksualnosti;

izbjegavanje obaveza jednog supružnika koji je u nekoj religijskoj zajednici spram drugog koji nije, buduće supružnike bira vođa religijske zajednice, potiskivanje seksualnosti ili insistiranje na seksualnom promiskuitetu i prostituciji;

razaranje nacionalne, etničke, duhovne, kulturne supstance;

nametanje osjećaja krivice zbog prethod-nog dijela života; nuđenje zaborava i zaobilaženje životnih problema, ugrožavanje zdravlja, proble-matične terapije, liječenja;

nestanak osoba - izvlačenje članova sekti iz “demonske čeljusti” porodice i rodbine;

52

ugrožavanje javnog reda i mira - skrnavlje-nje vjerskih objekata, crkava, bogomolja, grobalja;

lažno predstavljanje (“naučnici”, “umjetni-ci”, “dobrotvorne” i “humanističke organizacije”);

obmane, političke intrige;

teškoće izlaska iz sekti.

Da li su sekte i novi vjerski pokreti opasni? Neke se odlikuju anticivilizacijskim, antilibe-

ralnim, antihrišćanskim postupcima koji ugroža-vaju ljudska prava i slobode. Zato neki teoretičari koriste izraz destruktivne sekte a neki, opet, naziv totalitarne sekte. Riječ je o sektama u kojima ha-rizmatska ličnost ima apsolutnu dominantnu ulogu u odnosu na članstvo.

Pojedine sekte egzistiraju kao “totalitarne sek-te”, odnosno kao sekte u kojima se njihovi članovi nalaze kao u “totalnoj instituciji”. Izraz “totalitar-ne sekte” odnosi se na sekte sa harizmatskim lide-rima koji sektu pretvaraju u totalnu instituciju u kojoj članovi gube svoj dotadašnji identitet zado-bivajući jedan sasvim novi “identitet” koji je ap-solutno podređen “totalitarnoj sekti”. Posebna kri-tika je upućena satanističkim sektama. „Kao što neke sekte vernika umesto izbora dobrog boga za predmet obožavanja izaberu sotonu koga smatraju božanstvom i kojem služe ispunjavajući njegove zapovesti sa stanovišta psihijatrije to može biti ra-cionalizacija da se opravda robovanje strastima ili služenje depriviranom odnosno bolesnom umu.“54

54 V. Stanovčić, Političke ideje i religija, t. II, str. 88-89.

53

Mnoge sekte su ekskluzivne zajednice koje od svojih članova zahtijevaju da se izdvoje iz društva. Tako one zabranjuju druženje sa onima koji nisu članovi sekte, nameće zabrane, propise i obaveze u smislu nošenja odjeće, uzimanja ili zabrane uzimanja neke hrane i pića.

Veliki je uticaj sekti na moderno društvo. Doista, neke od njih stvaraju probleme u društvu i zato država preduzima određene mjere kako bi zaštitila građane, njihova prava na slobodno ispovijedanje religije, ali i prava na život, slobodu, dostojanstvo, porodicu, pravo na privatnu svojinu i pravo na ispoljavanje osjećanja i nacionalnog i sopstvenog identiteta. Treba reći da je nepravedno osuđivati svaku sektu, jer neke nastoje ostvariti pozitivne ciljeve i unaprijediti društvo. Ipak, mnogi kritičari sekti smatraju da one više nisu problem jedne zemlje ili naroda, već da predstavljaju univerzalni i globalni problem jer razaraju osnovne društvene i državne vrijednosti i da su, zato, postale opasnost za društvo i državu.

Prvo ukazivanje na društveni problem sekti desilo se u Francuskoj 1983. godine kada zapo-činje i pravno sankcionisanje borbe protiv totali-tarnih sekti, a već 2001. godine je francusko pra-vosuđe procesuiralo 160 krivičnih dijela sekti čiji su se motivi odnosili na vjersko učenje. Skupština Savjeta Evrope je 1982. godine usvojila deklara-ciju u kojoj izražava uznemirenost od djelovanja totalitarnih i destruktivnih sekti. U dokumentu O ograničavanju u presjecanju djelatnosti sekti (1996) ističe se da vjeske sekte narušavaju osnov-na ljudska prava, seksualno zloupotrebljavaju, da

54

osobe nezakonito lišavaju slobode, bave se trgovi-nom ljudi, oružja i narkotika, podstiču nasilje, šire rasističke ideje, itd. Prema ruskoj Koncepciji naci-onalne bezbjednosti i suprostavljanju religioznom ekstremizmu (2000), sekte su došle iz inostranstva s ciljem da razore ruski pravoslavni način mišlje-nja i obrazac života, da uruše Rusku pravoslavnu crkvu, oslabe rusku naciju i državu.55 U nastojanju da se kontoliše djelovanje vjerskih zajednica u Au-striji je 1998. godine donešen Zakon o pravnom položaju opština religioznog korijena. U njemu se posebno naglašava da vjersko učenje ne smije dolaziti u sukob sa zakonom i interesima društve-ne bezbjednosti, društvenim poretkom, zdravljem, pravima i slobodama ljudi. U Poljskoj je formira-no posebno odjelenje za borbu protiv religioznih sekti...

55 Z. Milošević, Sekte i demokratija, Šabac, „VHTŠ“, 1999, str. 5.

55

*

* *

*

Danas na Zapadu tradicionalne hrišćanske crkve nemaju više onu ekskluzivnu hegemoniju. Pojava velikog broja vjerskih zajednica, novih religija i religijskih pokreta, sekti i alternativnih pokreta, govori o postojanju snažnog religijskog pluralizma na Zapadu.

Nove religije, religijski pokreti, sekte i alter-nativni duhovni pokreti postali su predmetom za-nimanja mnogih stručnjaka – sociologa, fi lozofa, psihologa, psihijatara, teologa, pravnika, političara i državnika. Zbog nekih destruktivnih radnji, ugro-žavanja reda, ljudskog dostojanstva, prava i slo-boda ljudi, socijalno-patoloških i psiho-patoloških pojava, neki su postali i predmetom policijskog nadzora, zakonodavnog djelovanja i zabrana.

Društveni, kulturni, ideološki, politički i du-hovni pluralizam koji se sve više razvija u mo-dernim društvima, daje mogućnost raznovrsnijih religijskih opredjeljenja. Vjerska tolerancija i kul-turni i religijski pluralizam pogoduju nastanku no-vih religija, religijskih orijentacija i pokreta, sek-

56

ti. Isključiva i netolerantna shvatanja završavaju „inkvizicijama“, ekskomunikacijama, progonima, pogromima, genocidom. Zato je neophodna tole-rancija države i društva prema pozitivnom djelo-vanju religijskih grupa. Ustavi demokratskih drža-va garantuju postojanje vjerskih prava i sloboda, lično pravo svakog građanina da pripada religiji koju želi, pravo religijskih zajednica da slobodno obavljaju obredne radnje. Jasno je da je, s druge strane posmatrano, obaveza vjerskih zajednica da se registruju i državi prijave svoje objekte, status, prihode i osnovne dogme, kako bi se i država i društvo zašititli od djelovanja opasnih vjerskih or-ganizacija.

Tako se pokazuje da vrijednosni odnos prema novim religijskim pokretima ne treba biti unidi-menzionalan jer su oni raznoliki i onda negativan sud o jednom pokretu nužno implicira negativan sud o svim pokretima. Ovaj metodski pars pro toto, kao i svaki sličan njemu je potpuno – pogre-šan.

57

LITERATURA

Acquviva S. Pace E., Sociologija religije, Zagreb, „Zavod za sociologiju“, 1996.

Armstrong K., Bitka za Boga, Sarajevo, „TDK Šahinpašić“, 2007.

Baril R., Novi svetski poredak, Beograd, „Preporod“, 1994.

Barker A., Novi religijski pokreti: praktični uvod, Niš, „Zograf“, 2004.

Bartz W., Sekte danas, Zagreb, „Kršćanska sadašnjost“, 1994.

Berger P.L., Desakralizacija sveta, Novi Sad, „Mediterran“, 2008.

Benc E., Nove religije, Beograd, „Čigoja štampa“, 2005.

Beznjuk D., Uvod u socologiju religije, Beograd, „IPS“, 2004.

Blagojević M., Religija i crkva u transformacijama društva, Beograd, „Filip Višnjić“, 2005.

Bangen M.B., Hinduizam – svetske religije, Beograd, „Čigoja štampa“, 2002.

Bauman Z., Marksistička teorija drštva, Beograd, „Rad“, 1996.

Branković T., Novi religijski pokreti u Srbiji, „Religija i tolerancija“, br. 5, 2006.

Bruce S., Sociologija, Sarajevo, „Šahinpašić“, 2005.

Buber M., Dva tipa vere: Problem čoveka, Beograd, „Zepter International“, 2000.

Bul M. Lokar K., Vrata koja se okreću – studja o adventističkim obraćenicima i otpadnicima, „Teme“, 32 (2).

58

Bus A. E., Maks Veber i Azija, Niš, „Gradina\Junir“, 1994.

Crkva, verske zajednice, mediji i demokratija, (Ur. D.B. Đorđević), Novi Sad, „Novosadska novinarska škola“, 2004.

Cvitković I., Religije suvremenoga svijeta, Sarajevo, „DES“, 2010.

Cvitković I., Riječnik religijskih pojmova, Sarajevo, „DES“, 2005.

Cvitković I., Sociologija religije, Sarajevo „DES“, 2007.

Cvitković I., Sociološki pogled na naciju i religiju, Sarajevo,“DES“, 2005.

Daglas M. Nej S., Osobe koje nedostaju: kritika društvenih nauka, Beograd,“Samizdat B92“, 2003.

Davie G., Religion in Modern Europe. A Memory Mutates,Oxford, „Oxford University Press“, 2000.

Debeljak A., Suvremeni fundamentalizam i sveti rat, Zagreb, „Naklada Jasenski i Turk“, 2003.

Dejvi G., Religija u suvremenoj Europi: Mutacije sjećanja, Zagreb, „Golden marketing-Tehnička knjiga“, 2005.

Dimitrijević V., Od Elvisa do Antimadone, Beograd, „Zadužbina Hilandara“, 1997.

Dirkem E., Elementarni oblici religijskog života, Beograd, Prosveta, 1982.

Dojon Ž., Bila sam Jehovin svjedok (ispovest o jednoj zabludi), Kragujevac, „Kalenić“ 1987.

Dugandžija N., Božja djeca. Religioznost u malim vjerskim zajednicama (uz zagrebačko istraživanje), Zagreb, „CDD“, 1990.

Dugandžija N., Kriza i religija, Zagreb, „Školske novine“, 1989.

Dugandžija N., Starost i religija, Zagreb, „Školske novine“,1991.

59

Dugandžija N., Svjetovna religija, Beograd, „Mladost“, 1980.

Dušanić S., Porodica i religioznost, Banja Luka, „Centar za kulturni i socijalni popravak“, 2009.

Džomić V., Sekte, satanizam i lažni proroci, Kraljevo, „Eparhija Žička“, 1994.

Đorđević D.B., Proroci „nove istine“: sekte i kultovi-šta treba da znamo o novim religioznim pokretima, Niš, „JUNIR/Društvo za zaštitu i unapređenje mentalnog zdravlja dece i omladine“, 1998.

Đorđević D.B., Sekte i kultovi, Beograd, „Žarko Albulj“, 2003.

Đurđević-Stojković B., Pazi sekta, Beograd, „Atrijum“, 2004.

Đurđević-Stojković B., Verske sekte i pokreti. Lovci na duše, Begrad, 1998.

Eagleton T., Sveti teror, Zagreb, „Naklada Jesenski i Turk“, 2006.

Elijade M., Okultizam, magija i pomodne kulture, Zagreb, 1981.

Elijade M., Vodič kroz svetske religije, Beograd, 1999.

Enciklopedija novih religija (Nove religije, sekte i alternativni duhovni pokreti), Zagreb, „Naklada Ljevak“, 2005.

Enciklopedija političke kulture, Beograd, „Savremena administracija“, 1993.

Enciklopedija živih religija, Beograd, „Nolit“, 1990.

Eperson R., Nevidljiva ruka, Beograd, „Plavi krug“, 1999.

Esposito L. J., Islamska prijetnja – mit ili stvarnost, Živinice, 2001.

60

Flere S. Pantić M. Koković D., Male verske zajednice u Vojvodini, Novi Sad, 1986.

Frit S., Sociologija roka, Beograd, 1987. Fromm E., Psihoanaliza i religija, Zagreb,

„Naprijed“, 1984. Gahogen Dž., Interpersonalno i grupno ponašanje,

Beograd, „Nolit“, 1978. Gidens E., Posledice modernosti, Beograd, „Filip

Višnjić“, 1998. Gidens E., Sociologija, Beograd, „Ekonomski

fakultet“, 2005. Goše M., Raščaravanje sveta: Politička istorija

religije, Beograd, „ Filip Višnjić“, 2006. Hamilton M., Sociologija religije: teorijski i

uporedni pristup, Beograd, „CLIO“, 2003. Hantington S., Sukob civilizacija i preoblikovanje

svetskog poretka, Podgorica, „CID“, 2000. Haralambos, H. M. Horborn M., Sociologija – teme

i perspektive, Zagreb, „Golden marketing“, 2002. Haris M., Krave, svinje, ratovi i veštice (zagonetke

kulture), Novi Sad, „Svetovi“, 1995. Holrojd S., Rečnik ezoterije, Beograd, „Nolit“,

1995. Ilić V., Religija i kultura, Niš, „Prosveta“, 1995. Inglehart R., Norris P., Sveto i svjetovno: Religija i

politika u svijetu, Zagreb, „Politička kultura“, 2007. Ivanović M., Religiznost i kriminalitet, Beograd,

„Institut za kriminološka i sociološka istraživanja“, 2008.

Jakšić B., Ljudi bez krova, Beograd, „Republika“, 2002.

Jerotić V., Psihologija i religija, Beograd-Zagreb, „Svjetlost“, 1989.

Kider R., Etičke dileme, Podgorica, „CID“, 2006.

61

Kincler K., Vjerski fundamentalizam, Beograd, „CLIO“, 2000.

Knoblauch H., Sociologija religije, Zagreb, „Demetra“, 2004.

Koković D., Sociologija religije i obrazovanja, Sombor, „Učiteljski fakultet“, 1996.

Kovačević B., Kultura i kontrakultura, „Evropski defendologija centar za naučna, politička, ekonomska, socijalna, bezbjednosna, sociološka i kriminološka istraživanja“, Banja Luka, 2012.

Kovačević B. Perić R., Socijalna patologija, Banja Luka, „Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske“, 2009.

Kovačević B., Rok muzika, Banja Luka, „Pravni fakultet-Centar za publikacije“, 2000.

Krov nad glavom – ogledi o stambenoj bedi i siromaštvu (Prir. M.Babić, S.Vujović), Beograd, „Filip Višnjić“, 1985.

Kukić S., Sociologija: teorije društvene strukture, Sarajevo, „Sarajevo Publishing“, 2004.

Kultura i religija, Beograd, „Radnička štampa“, 1981.

Kurtz L., Gods in Global Village, California Press, „Thousand Oaks“, 1995.

Kuljić R. Ristić L. Avramović Z., Kultura religija, Istočno Sarajevo, „Zavod za udžbenike i nastavna sredstva“, 2008.

Lakroa M., New Age: Ideologija novog doba, Beograd, „Clio“, 2001.

Lipovecki Ž., Doba praznine, Novi Sad, „Književna zajednica“, 1987.

Luković D.Z., Sekte: priručnik za samoodbranu, Beograd, „Draganić“, 2003.

Luković D.Z., Sekte: priručnik za samoodbranu,

62

Beograd, „Draganić“ – Pravoslavna misionarska škola pri hramu Sv. Aleksndra Nevskog“, 2000.

Luković D.Z., Verske sekte i pravoslavlje, Beograd, „IF Arhiepiskopije Beogradsko-Karlovačke/Draganić“, 2003.

Marković S. M., Naličje jedne utopije (hrišćanstvo i marksizam), Beograd, Biblioteka „Politika i obraz“, 1995.

Marković S. M., Pravoslavlje i novi svetski poredak, Beograd, Biblioteka „Politika i obraz“, 1995.

Markuze H., Kontrarevolucija i revolt, Beograd, „Grafos“, 1979.

Markuze H., Merila vremena, Beograd, “Grafos”, 1978.

Marrs T., New Age Cults and Religions, Austin-Texas, “Living Truth Publishers”, 1990.

Matrisciana C., Gods of the New Age, Oregon, 1985.

Mekdauel Dž. D. Stjuart D., Kako razumeti sekte: Priručnik o današnjim religijama, s.l., „LDI Veternik“, 1997.

Milin L., Crkva i sekte, Banja Luka, „Romanov“, 2001.

Milin L., Naučno opravdanje religije – crkve i sekte, Beograd, 1986.

Milosavljević., Devijacije i društvo, Beograd, „Draganić“, 2002.

Milošević Z., Crkva, nauka i politika, Istočno Sarajevo, „Filozofski fakultet“, 2005.

Milošević Z., Okultizam – državna religija? Brčko, „Srpska pravoslavna crkvena opština Brčko“, 2002.

Milošević Z., Politika i teologija, Niš, „Gradina/JUNIR“, 1994.

Milošević Z., Religija novog svetskog poretka, Šabac, “Beli anđeo”, 1999.

63

Milošević Z., Sekte i demokratija, Šabac, „Viša hemijsko tehnološka škola“, 1999.

Milošević Z., Verske sekte i kultovi (Rasprava o nekim hrišćanskim, istočnjačkim i okultnim sektama i kultovima), Šabac, „Beli anđeo“, 1997.

Milošević Z., Verske sekte i liberalna demokratija, „Srpske organske studije“, br. 1-2, 2001.

Nauka, religija, društvo, Beograd, 2002. Od utopije do košmara, Cetinje „Svetigora“, 1997. Parsons T. i dr., Teorije o društvu (osnovi savremene

sociološke teorije), t. I-II, Beograd, „Vuk Karadžić“, 1969.

Pavićević V., Sociologija religije (sa elementima fi lozofi je religije), Beograd, „BIGZ“, 1980.

Petković, V., Sociologija, Beograd, „Ekonomski fakultet“, 2001.

Petković V., Verske sekte, „Vaseljenja“, br. 4, 1998. Plačko Lj., Religija i odgoj, Zagreb, „Školske

novine“, 1991. Plačko Lj., Religioznost u malim vjerskim

zajednicama Zagreba, Zagreb „IDIS“, 1991. Platonov O., Zašto će propasti Amerika, Beograd,

2001. Podkulture 1 (zbornik tekstova), Beograd, „IIC

SSO Srbije“1985. Poslednje misterije sveta, Beograd, „Mladinska

knjiga“, 2008. Povratak svetog?, (prir. D. B. Đorđević), Niš,

„Gradina“, 1994. Religija i društvo, Beograd, „Zavod za udžbenike i

nastava sredstva“, 1988. Religija i razvoj, Niš, „Junir“, 1995. Religija u multikultularnom drutvu (Prir. M.

Tripković), Novi Sad, „Filozofski fakultet-Sociološko drutvo Srbije“, 2005.

64

Robertson R., (ed.), Sociology of Religion, „Penguin Books“, 1985.

Roof W.C., (ed.)., World Order and Religion, New York, „State University of New York Press“, 1991.

Roszak T., Kontrakultura, Zagreb, „Naprijed“, 1978.

Semprini A., Multikulturalizam, Beograd, „CLIO“, 1999.

Sen-Žan-Polen K., Kontrakultura (Sjedinjene Američke države, šezdesete godine – rađanje novih utopija), Beograd, „CLIO“, 1999.

Simeunović D., Terorizam, Beogad, „Pravni fakultet“, 2009.

Sloboda religije u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, s.a.

Spasić B., Zašto Srbi nestaju, Kragujevac, 2002. Sprung R., Jehovini svedoci – zatvor bez zidova,

Šabac, „Beli anđeo“, 1998. Staklene oči Indije (Pravoslavlje i duhovnost

dalekog istoka), Cetinje, „Svetigora“, 1997. Stanovčić V., Političke ideje i religija, I-II, Beograd,

„Udruženje za političke nauke“, 2003. Stark R. B.,O crkvama, sektama i kultovima –

uvodni pojmovi za jednu teoriju verskih pokreta, „Marksističke teme“, br. 3-4 1987.

Šušnjić Đ., Religija, t. I-II, Beograd, „Čigoja štama“, 1988.

Tomašević L., Crkva pred izazvom globalizacije: vrednovanje i kršćansko propitivanje, Zagreb, „Hrvatsko fi lozofsko društvo“, 2007.

Trelč E., Crkva i sekta, Beograd, 1969. Trninić D., Religija pred izazovima globalizacije,

Banja Luka, „Udruženje za fi lozofi ju i društvenu misao“, 2010.

65

Učenje, organizacija i delovanje verskih zajednica i pokreta, Niš, „JUNIOR ZOGRAF“, 2001.

Vasović M., Karakteristike grupnih identifi kacija i odnosa prema etničkim grupama – između osporavanja i podrške, Beograd, 1997.

Veber M., Privreda i društvo, t. I-II, Beograd, „Prosveta“, 1976.

Veber M., Protestanska etika i duh kapitalizma, Sarajevo, „Veselin Masleša“, 1989.

Vere manjina i manjinske vere, Niš, „ZOGRAF“, 2001.

Vernet Ž., Sekte, Beograd, „Plato/XX vek“, 1997. Vjerske zajednice u Jugoslaviji, Zagreb, „Bionoza“,

1970. Vrcan S., Od krize religije k religiji krize, Zagreb,

„Školska knjiga“, 1984. Vrcan S., Vjera u vrtlozima tranzicije, Split,

„Dalmatinska akcija“, 2001. Vučković B. Vrcan S., Raspeto katoličanstvo,

Zagreb, „Naše teme“, 1980. Vukomanović M., Religija, Beograd, „Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva“, 2004. Vukomanović M., Sveto i mnoštvo: izazovi

religijskog pluralizma, Beograd, „Čigoja štampa“, 2001.

Wittek G., Unutarnja molitva, Beograd, „Univerzalni život“, 1996.

Wernette J., Sekte: sve o novim religioznim pokretima i sljedbama, Split, „VERBUM“, 2006.

Zrinščak S., Sociologija religije (Hrvatsko iskustvo), Zagreb, „Pravni fakultet“, 1999.

66

67

Braco KovačevićNOVE RELIGIJE

Grafi čko oblikovanje:Darko Domazet

Štampa:Art print, Banja Luka

Za štampariju:Milan Stijak

Tiraž:100

Objavljivanje knjige fi nansijski je podržalo Ministarstvo za nauku i tehnologiju Vlade Republike Srpske

68

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна и универзитетска библиотекаРепублике Српске, Бања Лука

29

КОВАЧЕВИЋ, Брацо Nove religije / Braco Kovačević. - Banja Luka : Evropski defendologija centar za naučna, politi čka, ekonomska, socijalna, bezbjedonosna, sociološka i kriminološka istraživanja, 2012 (Banja Luka : Art print). - 65 str. ; 21 cm

Tiraž 100. - Napomene i bibliografske referense uztekst. - Bibliografi ja: str. 57-65.

ISBN 978-99955-22-34-6

COBISS.BH-ID 2613784