B Ö L Ü M 3 : DOĞANIN DÜŞMAN GÜÇLERİYLE …...«Darwinyen tıptaki ilerlemeler beslenme, hamilelerde düşük riski, hijyen, kanser ve yaşlanma konularının anlaşılmasına

B Ö L Ü M 3 :

D O Ğ A N I N D Ü Ş M A N G Ü Ç L E R İ Y L E M Ü C A D E L E

İNSAN YAŞAMKALIM SORUNLARI

2

«Kaynakların yeterli

olabileceğinden daha

fazla bireyin üremesi

beraberinde bir varolma

mücadelesini getirecektir.

Bu mücadele aynı türün

içerisindeki diğer

bireylere karşı olabileceği

gibi, farklı türlerin üyeleri

ya da yaşamın fiziksel

koşulları ile de olabilir»

(Darwin, 1859)

3


Doğanın Düşman Güçleri

İklim

Hava durumu

Yiyecek kıtlıkları

Toksinler

Hastalıklar

Parazitler

Avcılar

Düşman türdaşlar

4


5

HER TÜR KENDİNE ÖZGÜ BİR İÇSEL ÖZ’E

(internal essence) SAHİPTİR.

«Folk biyolojisi bir insan evrenselidir»

FOLK BİYOLOJİSİ: EVRİLMİŞ BİR BİLİŞSEL

ADAPTASYON

6

Dikenli telin dikenleri

(tele herhangi bir yardımı yoktur)

Gülün dikenleri

(bir biçimde güle hizmet eder)

vs

Folk biyolojisi yaşamın ilk üç yılında ortaya çıkar

YİYECEK EDİNİMİ VE SEÇİLİMİ

Yemeye Sosyal

Kültürel Bakış

Kwakiutl kabilesinde

ziyafetler

!Kung San/ Botswana

7

İnsanlar tatlı

yiyeceklere

yönelik

evrilmiş tat

tercihlerine

sahiptir.

8


Neophobia

ya da

Tat itinmesi

9


İğrenme:

Kastalıktan

Kaçınma

Hipotezi

10


İğrenme:

İnsanlar iğrenme reaksiyonlarını devre dışı bırakabilirler.

11


Hamilelik:

Embryo koruma

hipotezi (The

Embryo

Protection

Hypothesis)

12

«Hamilelikte sabah hastalığı

adaptasyondur»


13

«Hamileliğin ilk üç aylık evresinde sabah

hastalığı yaşantılamayan kadınlar, bunu

yaşantılayanlara kıyasla, yaklaşık olarak üç

kat daha yüksek düşük yapma olasılığına

sahiptir.


Hamilelik:

Embryo koruma

hipotezi (The

Embryo

Protection

Hypothesis)

«Hamilelikte sabah hastalığı

adaptasyondur»

Ateş ve pişirme

14

«Ateş ve pişirme modern insanlara özgüdür»

«Pişirme bir insan evrenselidir»


İnsanlar

baharatı neden

sever?:

Antimikrobiyal

hipotezi

15


16

«Baharatların kullanımı coğrafi bir dağılım göstermektedir»


İnsanlar

baharatı neden

sever?:

Antimikrobiyal

hipotezi

İnsanlar neden

alkol alırlar?:

Evrimsel bir baş

ağrısı?

17

«Primatlar en azından 24 milyon yıldır meyve tüketiyorlar»


18

Why we drink?


İnsanlar neden

alkol alırlar?:

Evrimsel bir baş

ağrısı?


Marula.wmv.wmv

19

«OLGUNLAŞMIŞ

MEYVELER

ŞEKER VE

ETHANOL’ÜN ANA

KAYNAĞIDIR»


İnsanlar neden

alkol alırlar?:

Evrimsel bir baş

ağrısı?


20

«Meyvecil yan-ürün hipotezine göre alkol kullanımı olgunlaşmış

meyvelere düşkünlüğün bir yan-ürünüdür»

İnsanlar neden

alkol alırlar?:

Evrimsel bir baş

ağrısı?


Avlanma

Hipotezi

21

«Bedenlerimiz uzun bir et tüketicisi olduğumuzu gösteren

yürüyen arşivlerdir»


Avlanma Hipotezi

(Güçlü fakat faydacı ve hızlı sönen erkek koalisyonları; Sosyal değiş-tokuş; Karşılıklı altruism; Cinsiyetlerarasıişbölümü; Taş araç kullanımı)

22

• Sindirim sisytemifarklılıkları

• Fosiller: Diş

• Vitamin A ve B12

• Fosiller : Atasal kasaplar




Tedarik Hipotezi (The ProvisioningHypothesis)

23

Çocuklarına erkek yatırımı (Male investmentto theirchildren)




Erkekler arası rekabet: Gösteriş Hipotezi (TheShow-OffHypothesis: StatusCompetition amongMen)

24




Toplayıcılık

Hipotezi (The

Gathering

Hypothesis)

25




Toplayıcı

Hipotezi

26

Avcı

Hipotezi vs


27

«İnsanda cinsiyetler arası işbölümü, yiyecek kaynaklarının

daha etkili bir biçimde tüketilmesine yönelik bir

adaptasyondur.»

Sorunlu konular

• İnsanların primatlardan ayrılmasına ilişkin açıklama

• Erkekler dünyanın her yerinde ve tüm kültürlerde avlanan cinsiyettir

• Neden erkekler sadece toplayıp avlanma ile zamanlarını boşa harcamasınlar ki?

• Avlanma erkekler için kadınlara kıyasla daha cost-effective’dir

• İnsan erkeklerinde ebeveynsel yatırımın yüksek olması

• Güçlü erkek koalisyon psikolojisi

• İnsanlar bitkisel kaynakların son derece kıt olduğu çevrelere neden yerleştiler?

• İnsanda sindirim sisteminin yapısı özellikle et yemek üzere tasarlanmış gibi

görünmektedir.

• Güçlü karşılıklılık esasına dayalı ittifaklar, işbirlikleri (neden kadınlar erkelerle

yiyecek değiş tokuşu yapsınlardı ki?)


28

«Kadın ve erkekler toplama ve avlanma aktivitelerini yerine

getirmek üzere özelleşmiş bilişsel yetilere sahiptir.»

Toplayıcılık ve

avcılığa ilişkin

adaptasyonlar:

Uzamsal

becerilerde

cinsiyet

farklılıkları

Hunter-Gatherer Theory of Spatial Abilities

(Silverman et al., 2000)


29


Toplayıcılık ve


adaptasyonlar:

Uzamsal

becerilerde

cinsiyet

farklılıkları

30


Toplayıcılık ve


adaptasyonlar:

Uzamsal

becerilerde

cinsiyet

farklılıkları

YAŞAYACAK BİR YER BULMAK: BARINMA VE

ÇEVREYLE İLGİLİ TERCİHLER

31

32

Habitat

tercihlerine

yönelik

Savanna

Hipotezi

«Doial çevreler tutarlı bir biçimde insan-yapımı çevrelere tercih

edilmektedir»



33

«İnsanlar kendilerine doğal çevrelere ilişkin resimler

gösterildiğinde daha düşük fizyolojik stres göstermektedir»

Habitat

tercihlerine

yönelik

Savanna

Hipotezi



34

«Çevrenin çiçeklenip yeşillenmesi daha uzun bir süre kışın

gelmeyeceğine işarettir.»

Stage 1. Seçim (kalmalı mıyım yoksa gitmeli mi?)

Stage 2. Bilgi toplama

Stage 3. Tüketme

Habitat

tercihlerine

yönelik

Savanna

Hipotezi



35

«Sadece çiçeklerin sunulması dahi yatılı hastalarda iyileşme

oranlarını arttırmaktadır.»

Habitat

tercihlerine

yönelik

Savanna

Hipotezi



36

«İnsanların yarattığı mimari biçimler incelendiğinde, ağaç

dallarının altında olmanın verdiği rahatlık duygusunu sağlayan

yapıların tercih edildiği görülmektedir.»

Habitat

tercihlerine

yönelik

Savanna

Hipotezi



YIRTICILARLA VE DİĞER ÇEVRESEL

TEHLİKELERLE MÜCADELE: KORKULAR,

FOBİLER, KAYGILAR, VE BUNLARIN

‘ADAPTİF TEMELİ’

37

Donakalma

Kaçma

Savaşma

Boyun eğme

Dehşete kapılmak

Kendinden geçmek

«Korku yaşamsal bir evrimsel kalıttır. Organizmanın tehditten

kaçınmasına yardım eder, yaşamkalımsal bir değere sahiptir»

Akut Saldırı

Durmunda

Ortaya Çıkan

Altı İşlevsel

Savunma

38

Freeze

Flight

Fight

Submit

Fright

Faint

«Hareketsiz hale geçme, dikkat düzeyinde artış, tetikte olma

hali»





39

Freeze

Flight

Fight

Submit

Fright

Faint

«tehditten ani bir biçimde kaçma ya da uzaklaşma durumu»





40

Freeze

Flight

Fight

Submit

Fright

Faint

«Tehditin kaynağına saldırmak»





41

Freeze

Flight

Fight

Submit

Fright

Faint

«Kendi türünün bir üyesine saldırıyı bertaraf etmek üzere

boyun eğme durumu»





42

Freeze

Flight

Fight

Submit

Fright

Faint

«ölü taklidi yapmak, tümüyla hareketsiz kalmak»





43

Freeze

Flight

Fight

Submit

Fright

Faint

«Saldırana bir tehdit oluşturmadığı mesajını verecek biçimde bilincin

kapanması ve kendinden geçme durumu»

«Bu kendinden geçme durumunun insanlara özgü olduğu

düşünülmektedir»





44

«Bir saldırganın tehditi altındayken sindirim faaliyetleri bekleyebilir»

KORKUEpinefrin

salgılanmasıKanı koyulaştırır

Glükoz salınımını arttırır

Kalp atım hızını arttırır

Nefesi hızlandırır

Kan akış örüntüsünü

değiştirir

Korkuya karşı

evrilmiş fizyolojik

reaksiyonlar





EN GENEL İNSAN KORKULARI

45

«Belirli korkular tam da tehlikenin en belirgin olduğu gelişimsel

dçnemlerde ortaya çıkar. Evrilmiş olarak nitelenebilmesi için

psikolojik mekanizmaların doğuşta ortaya çıkması şart değildir»

Korku tipi Adaptif problem

Yılan korkusu Zehirli bir ısırık alma (5 ay)

Örümcek korkusu Zehirli bir ısırık alma (5 ay)

Yükseklik korkusu Uçurum ya da ağaçtan düşme (6 ay)

Panik Bir yırtıcı ya da bir insanın ani saldırısı

Agoraphobia Kaçmanın zor olduğu açık alanlar

Küçük hayvan korkusu Tehlikeli küçük hayvanlar (2 yıl)

Hastalık korkusu Kirlenme

Seperation anxiety Bağlanma figürünün korumasını kaybetme (9-13 ay)

Stranger anxiety Tanıdık olmayan erkeklerin zarar vermesi (9-13 ay)

Social anxiety Statü kaybetme, dışlanma

Mating anxiety Eşleşme girişiminin toplumsal reddi

46

«Patlama etkisi (Popping effect)»


47

«Korkular uzamsal algılarımızı çarpıtır»

«Yükseklik İllüzyonu (Descent illusion) %30 daha Yüksek»

Hata Yönetimi Kuramı, EMT= Error Management Theory

«Harekette sünme Etkisi (Looming of motion effect)»


ÇOCUKLARDA YIRTICI KARŞITI MEKANİZMALAR

48

«İnsanlar yaşamlarını tehdit eden problemlerle başetmek üzere bir

dizi yaşamkalımsal evrilmiş adaptasyona sahiptir»

1. Tehlikeli hayvanlar kategorisi

2. Yırtıcılar avlarını yeme motivasyonuna sahiptir

3. Ölüm yırtıcı ile etkileşimin olası bir sonucudur.

4. Ölüm kalıcı ve geri dönüşü olmayan bir durumdur.

3years of age

a sophisticated

cognitive

understanding

PREY

PREDATOR

encounter

HASTALIKLARLA MÜCADELE

49

«Hastalığa yakalanmış tavşanlardan ateşi bloklayan bir ilaç alanlar

daha yüksek oranda hastalıktan ölmüşlerdir»

ateş

Syphilis vs Malaria

50

«Darwinyen tıptaki ilerlemeler beslenme, hamilelerde düşük riski,

hijyen, kanser ve yaşlanma konularının anlaşılmasına yönelik yeni

ufuklar açmaktadır»

kanda demir eksikliği

Demir bakterilerin besinidir

Demir bakımından zengin besinlerin

kullanılması

Masai kabilesi

Somali göçerleri

Yaşlı insanlar

HASTALIKLARLA MÜCADELE

İNSANLAR NEDEN ÖLÜRLER?

51

«Doğal seçilimin gücü yaşın ilerlemesiyle beraber azalmaktadır»

The Theory of Senescence or Pleiotropy

Pleiotropic gene – testosterone

Erkekler kadınlardan daha erken

ölüyorlar

İNTİHAR (SUICIDE) ?

52

«İntihar bir bireyin inclusive fitness’ine katkısının ciddi bir biçimde

durumlarda daha yüksek bir olasılıkla gerçekleşmektedir.»

An Evolutionary Theory of Suicide

• Sağlığın kötüye gitmesi

• Kronik hastalık

• Kalıcı sakatlık

• Yüz karası, onurun lekelenmesi

• Başarısızlık

• Başarılı eşleşme şansının

düşüklüğü

• Kendi genetik yakınlarının sırtına

yük olmak

İNTİHAR ?

53

«It seems maladaptive to take oneself out of the reproductive game

entirely, because things can be changed»

Maladaptive by Product Theory of Suicide

• İntiharda cinsiyet farklılıkları

Documents

B Ö L Ü M 3 : DOĞANIN DÜŞMAN GÜÇLERİYLE …...«Darwinyen tıptaki ilerlemeler beslenme, hamilelerde düşük riski, hijyen, kanser ve yaşlanma konularının anlaşılmasına