BíẨnTuổiThơMariaMontessori

Nguyêntác:Ilsegretodell'infanziaNgườidịch:NghiêmPhươngMai

DịchtheobảnAnhngữ:TheSecretofChildhoodcủaBarbaraBarclayCarter,(1998),SangamBooksLimited,U.K.

Nhàxuấtbản:NXBTriThứcKíchthước:12x20cmSốtrang:382trangNgàyxuấtbản:2015

∞∞∞∞∞Thựchiệnebook:Bố&MẹBủmXì

Ngàyhoànthành:17-06-2017Nguồn:http://tve-4u.org

MariaMontessori(1870-1952)

MariaMontessori sinh raởChiaravelle,nướcÝ,vàmất tạiNoordwijk,HàLan.BàlàphụnữđầutiêntốtnghiệpYkhoaĐạihọcRome(1894).Năm1899,bàbắtđầunghiêncứuvềcácvấnđềgiáodụctrẻ,dựatheomộtsốkháiniệm do bác sĩ E. Seguin khởi xướng. Bác sĩ Montessori nhận thấy cácphươngphápthửnghiệmthànhcôngđốivớicáctrẻemcókhuyếttậtvềtâmthầncũngcóthểápdụngchotrẻembìnhthường.Bàbắtđầulàmviệcvớitrẻ

emtạicáctrườngtưvàcônglậpởRomavànhậnđượcsựủnghộnhiệttìnhcủagiớicảicách.Từ1900đến1907,MariaMontessorigiảngdạyvềkhoaGiáodụcnhânchủnghọctạiĐạihọcRomavàđượcbổnhiệmlàmthanhtracáctrườnghọc(1922)củanhànướctạiÝ.Bàviếtsáchvềgiáodụcmàbàđãkhaitriển.BàthựchiệnnhiềukhóahuấnluyệnchocácgiáoviênởTâyBanNha,ẤnĐộ,AnhvàHàLan.Ngàynay,hệthốnggiáodụcmangtênbàdotổchứcAssociationMontessoriInternationale(AMI)đạidiệnvàgiámsát,cómặt tạihơn100quốcgia trên thếgiớiđãgópphầntạodựngmộtnềntảngthiếtyếuvàđíchthựcchoviệcgiáodụctrẻnhằmxâydựngmộtthếgiớihòabìnhvàtiếnbộchoconngười.

DànhtặngMẹHiềnKínhYêu,ThươngtặngcácconVT,VLvàgiađình

cùngtấtcảtrẻemViệtNam

Mụclục

Lờitựa

Dẫnnhập

PhầnIPHÔITHAITINHTHẦNChương1ĐỨATRẺNGÀYNAYChương2PHÔITHAITINHTHẦNChương3TRÍTUỆĐANGHÌNHTHÀNHChương4NHỮNGVIỆCNGƯỜILỚNGÂYTRỞNGẠIChương5NHỊPĐIỆU

PhầnIIGIÁODỤCMỚIChương1VAITRÒCỦANHÀGIÁOChương2PHƯƠNGPHÁPCỦACHÚNGTÔIChương3NHỮNGĐIỀUĐÃĐƯỢCKHAITRIỂNTHÊMChương4NHỮNGLỆCHLẠCTÂMTHẦN

PhầnIIIĐỨATRẺVÀXÃHỘIChương1HOMOLABORANS-CONNGƯỜILAOĐỘNGChương2ĐỨATRẺTRONGVAITRÒCHỦNHÂN

Lờitựa

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.ComNguyêntáctiếngÝcuốnBíẩntuổithơcủabácsĩMariaMontessorixuất

bản lầnđầu tiênnăm1936.Ngàynay,nếukhông lưuý rằngbác sĩMariaMontessorisinhravàlớnlêntạiÂuchâucuốithếkỉ19“đầuthếkỉ20,độcgiảcóthểsẽbỡngỡvìvănphong,ngôntừvàcáchdiễnđạttưtưởngcủatácgiả.

Cólẽđiềunàykhôngcógìđángngạcnhiên,vìtựthânmỗiconngườilàkếtquảcủathờiđạivàmôitrường,nơihọsinhravàlớnlên.

XuyênqualớpvỏvănphongmangđậmsắctháicủamộtconngườisinhtrưởngởnơiđạoCônggiáoRomaảnhhưởngđếnmọisinhhoạthằngngàycủaxãhội,cáicốtlõithâmthúycógiátrịđạiđồngvàcótínhkhaiphácủađườnglốigiáodụctrẻthơcủabácsĩMariaMontessoringờisángvớinhữngnguyêntắcgiáodụcmangtínhphổquátmànềntảnglànhữngquansátvàphântíchkhoahọckháchquan.

VớibácsĩMariaMontessori,cólẽquanniệmthầnhọcvềThiênChúavôhình“nhậpthể”manglấythểxácvàthânphậnconngườiđểcứurỗinhânloạikhỏiTộitổtôngngõhầuphụchồibảnchấtnguyênthủycaotrọngcủacon người, kẻmang hình ảnh của Thiên chúa, là một tư tưởng khá quenthuộc.MariaMontessoriđãsửdụngýniệm“nhậpthể”nàyđểđềcaovaitròrấtcaoquýcủa trẻ thơ là“ChacủaConngười”do tiềmnăngvôsongcủađứatrẻcóthểđổimớinhânloại.

MariaMontessori đồng thời cũng nhấnmạnh đến bản chất sâu sắc củađứatrẻdướisáutuổi,khi“tâmthứchấpthụ”(haytrítuệthấmhút)củađứatrẻhoàn toànkhácbiệtvới trí óc củangười lớn.Cái tâm thứcnàycókhảnăngtiếpthutấtcảnhữnggìxungquanhnóđểkiếntạonêncátínhcủađứatrẻ.Dùcác“giaiđoạnmẫncảm”nàycótínhđoảnkì,chồngqua,đôikhikhónhậnra,chúnglạicótầmquantrọngtiênquyếtvềmặtđịnhhìnhnhâncáchvàcátínhcủatrẻsaunày.

MariaMontessoriđưaraquanđiểmrằngchúngtacầncungcấpchođứatrẻmột“môitrườngdượcchuẩnbị”vớiđầyđủcácyếutốthiếtyếuchosựtựkiếntạocủatrẻ.Trongmôitrườngnày,cáchọccụđềumangtínhphảnhồi,quamộtcơchế“tựkiểmtrasailầm”giúptrẻtựdiềuchỉnh,tựxácđịnhsựthànhcôngvàtiếnbộcủabảnthânmàkhôngcầnđếnsựcanthiệpcủangườilớn.Nhờvậyđứatrẻtựquyếtđịnh,tựgiảiquyếttháchthức,dođócủngcốýchívàgiatănglòngtựtinvàtựtrọng.

Trong“môitrườngđượcchuẩnbị”,sự“bìnhthườnghóa”làmộtquátrìnhtựnhiênxảyra,manglạimộttrạngtháithăngbằngvềtrítuệ,thểchặtvàtinhthầnkhiđứatrẻcócơhộiđượctựdovậnđộng,hoạtđộnghồnnhiênvàtựphátđểthỏamãncácnhucầucủatrẻ.

Độc giả đôi khi cũng sẽ gặp thuật ngữ “thiên nhiên-trên-thiên nhiên”(supranature),vớicụmtừnày,MariaMontessorimuốnnóiđếnnhữnggìđãđượcthêmvào,khuếchtrươnghaytriểnkhaitừthiênnhiên,vềmặtvănhóa,xãhộivàkhoa,họckĩthuật,dọbiếnđổicủanhucầu,trithứcvàsứcsángtạotheotiếnhóacủaconngười.

Hơn100nămquacũngnhưhiệnnay, triết lí vàphươngphápgiáodụcMontesssoriđượcthửnghiệmvàkiểmchứngtừnggiờ, từngphútkhắpđịacầu,từNgôiNhàcủaTrẻởNewYorkhayParisđếnLàngTrẻTâyTạngởDhamrasalahayngôitrườnglàngcáctrạitịnạnởPhichâu,từnhữngtrungtâmcho trẻemcủanhữngcộngđồng thổdânởTorresStrait củaÚcchâuchođếncác trườngmẫugiáoởHàngChâuhayởTháiLan.Điềunàychothấy các thuật ngữ xem chừng như lạ lẫm trong các tác phẩm củaMariaMontessori đã trở thànhkinhđiểnquen thuộc chogiới quan tâmđếnviệcgiáodục trẻem trên thếgiới;chúngkhônghề là ràocảnđốivớinhữngaimuốntìmhiểuvàápdụngđườnglốigiáodụcMontessori.Lốigiáodụcnàyhiệnnayđãđượcnghiệmchứngbởicáckhámphámớinhấtdocácnghiêncứu khoa học về phát triển não bộ, về thần kinh học, về tâm lí học và ditruyềnhọcv.v.

Dịchgiảđãcốgắngtrungthànhvớinguyêntác,vềnộidungvàvềvănphongđặcthùcủaMariaMontessori.HiểurõmộtsốthuậtngữthườnggặptrongcáctácphẩmcủabàsẽgiúpđộcgiảtiếpcậndễdànghơnvớitưtưởngcủabácsĩMariaMontessori.

ChúngtôicảmơnbàSandraGirlato,GiámđốcvàgiảngviênTrungtâmHuấnluyệncủaAMItạiToronto(Canada)đãviếtlờidẫnnhậpchobảndịchvàgópphầnlígiảimộtsốthuậtngữcủaMariaMontessori.ChúngtôicảmơnnhàgiáoPhạmToànđãgópývàhỗtrợmộtphầntrongviệchiệuđính,vàcảmơnNhàxuấtbảnTrithức,đặcbiệtlàBanbiêntậpđãlàmviệcrấtcẩntrọngtrongvaitròcủamình.

MongrằngcáctácphẩmcủaMariaMontessori,đượcgiớithiệurộngrãiđếnđộcgiảquacácbảnđịchdoNhàxuấtbảnTrithứcxuấtbản,sẽđemđếnchođộcgiảnhữngkiếngiảiđộcđáovàmởrahướngđimớichonềngiáodụctrẻemcủachúngta.

NghiêmPhươngMai

Dẫnnhập

Tôiđọcquyển II segretodeiv irifanzia (Bí ẩn tuổi thơ) ở tuổi 15. BảnnguyêntácbằngtiếngÝlàmộtquyểnsáchđãthayđổicuộcđờitôi.Lờivănthấmsâuvàotâmhồnnontrẻcủatôivàthúcgiụctôitiếnbước,đemđếnchotôiniềmhivọngrằngđãcóngườihiểuđượctrẻthơ,hayhơnthếnữa,đãcókẻhiểuđượcnhânloại.Tôicònnhổđãcảmthấymìnhphảiđọc lạiquyểnsáchngaykhivừađọcxong,bởimỗichữ,mỗiđoạnđềumangýnghĩasâusắcmàtôikhôngthểnắmbắthếtđượcnếuchỉđọcquamộtlần.Tácgiả,bácsĩMariaMontessori được biết đến là nữ bác sĩ đầu tiên ởÝ, nhưng điềuquan trọnghơn làvới tácphẩmnày, bànổibật trongvai trò củamộtnhàkhoahọcnghiêncứusựphát triểncủaconngườinhằmmụcđíchđemđếnnhữngmôitrườngbảovệvànângcaoconngườiđangtăngtrưởng.

Chínnămsau,tôigặpRenildeMontessori,cháunộigáitrẻnhấtcủabácsĩMariaMontessori,vàbắtđầuhànhtrìnhtìmhiểuvềMontessoricủamình.Renildelàngườiđãhướngdẫntôingaytừbanđầu,chotôicơhộitrựctiếpkhông những để thấu hiểu phương pháp củaMontesssorimà còn để hiểuđược người phụ nữ đằng sau phương pháp ấy, bà nội của bà. Renilde làngườibạnvàlàcốvấntincậycủatôi,cảvềphươngdiệnnghềnghiệplẫnphươngdiệncánhân,khikhaimởthếgiớiMontessorichotôi.Tôitiếptụcsự nghiệp của bà tại Trung tâm Foundation for Montessori Education ởToronto,Canada,vàluônbiếtơnbàđãchotôicáithoángnhìnhiếmhoivàothếgiớiMontessoritừmộtgócđộsâuxavàriêngtư.Renildequađờinăm2012,dođóđềtặnglờidẫnnhậpnàyđặcbiệtchobàlàđiềuthíchđáng.

Tácphẩmcơbảnnày (Bíẩn tuổi thơ) được xuất bản lần đầu vào năm1938, nó giúp độc giả biết được những điều bímật: những bímật có thểquansátđượcbởingườiquansátkiênnhẫn,kháchquan,quantâmvànhânái.Thậtvậy,cuốnBíẩntuổithơtrìnhbàycácnguyêntắcmấuchốtcủatriếtlíMontessori.Phầnđầucủaquyểnsáchđưa ra rấtnhiềubằngchứngkhoahọcvàtâmlícầnthiếtđểđưatrẻthơvàovịtrícủamộtnguồnlựcđượckhảosátvàkínhtrọng.Đốivớimộtsinhlinhchỉđượcxemlàmộtsựphóngto,Montessori khẩncầu chúng tanên tỏ ra “tônkínhbậc thầy của sáng tạo”.Ngàynay,chúngtavẫncònvấtvảđểtìmhiểutấtcảnhữngsựkiệnkhoahọcxungquanhđứa trẻsơsinh.Bé thậtđẹpđẽ, thậtdễ thương, thậtngây thơ,thậtmêhoặcđếnnỗichúng tachóngquênrằngđằngsaudángvẻnonnớtbênngoàicủanólàmộtsứcmạnhnộitạitươngtựnềnmóngcủanhữngđátảngnguyênkhốihaynềntảngcủanhữngnềnvănminhlớn.

CólẽchínhviệclàmộtbácsĩykhoađãchophépMontessorimôtảcácthờikìmẫncảmởđứatrẻđanglớn.Ngàynaychúngtacóthểchọncáctừ

ngữkhácnhauđểbàn luậnvềcácbảnnăngnhất thờiđãkhiếnconngườiđangpháttriểnđượcthúcđẩyhướngđếncácsinhhoạtđãấnđịnh.Khoahọcthầnkinhhiệnđạitậptrungvàocáccơhộichophéptrẻsơsinhđượcbiếnđổitừmộtkhốiđiệnnăngkhuếchtánvớinhữngphảnứngtổngquátđốivớithếgiớibênngoàithànhmộtđứatrẻsẽcókhảnănghoạchđịnhvàthựchiệnnhữnghànhđộngđặcthùcóýthứctácđộnglênthếgiớixungquanh.BácsĩMontessoriđãsuy luậnnhiềuvềcái tri thứcnày trướckhingười tacó thểchứngminhđượcnóbằngkhoahọckĩthuật,vàbàcòntuyênbốrằngđứatrẻcómộttâmthứchoàntoànkhácngườilớn-đólàtâmthứchấpthụ.Sựtôntrọngmãnhliệtsựsốngcủaconngười,mốiquantâmsâusắcđếnsựhỗtrợchopháttriểnconngườivàcáckĩnăngcủamộtquansátviênkhoahọcđãcungcấpchobàbằngchứngvềđờisốngnộitâmvàquátrìnhtựhìnhthànhcủađứatrẻ.

BácsĩMontessorichochúngtamụcđíchđểsuytưvàđộnglựcđểhànhđộng.Bàchothấycontrẻcủaloàingườikhôngsinhratrongthếgiớivớisựhiểubiếtvềcáchđểsốnghayđểlàthànhviêncủamộtcáigìđó.Khôngnhưcácconnoncủacácloàikhácluôntuânthủcácđịnhluậtvềbảnnăngvàcóđờisốngđượcchỉđạobởiđườnglốigiántiếpcủasựchuyênhóa,contrẻcủachúngtahoàntoànnguyênsơkhisinhra,sẵnsàngsángtạorakhảnăngmới,vàđượcthiênnhiênkhéoléophúchonhữngtiềmnăngđộcđáo.Contrẻcủachúngtalànhữngbậcthầyxâydựngnênbảnthânvàtậpthể,bởicontrẻlàniềmhivọngcủacáisẽđến.Hãytưởngtượngrằngvớimỗiđứatrẻ,chúngtađượcchúcphúcbởivìmột thếhệmớiđãsinh ra,mộtviễn tượngmới trởthànhkhảdĩvàmộtlịchsửmớicóthểđượckhámphá.Làngườilớn,chúngtaphảitônkínhvìđấngcứutỉnhcủachúngtađangđigiữachúngtatronghìnhhàicủatrẻsơsinh.Sựtônkínhkhôngphảidomùlòanhưniềmtincủanhữngkẻchìmđắmtrongsựngudốt,nhưngphảiđượcthấmnhuầnhiểubiếtvềcáchphát triểncủaconngườimớinày.Chúngtaphảinhậnracác tiềmnăngcủatrẻsơsinh,nhưthểnólàmộtkẻhànhhươngvớihànhtrangcầnthiết để hoàn tấtmột hành trình đặc biệt.Là người lớn, chúng ta có tráchnhiệmđốivớihànhtrìnhvĩđạinày,vàtráchnhiệmđólàcóđượckiếnthứcvàhiểubiếtvềtrẻsơsinh,vềtrẻthơ,vàhơnnữalàcóphươngtiệnđểhỗtrợ,chechởvàtạoranhữngmôitrườngcóchuẩnbịcầnthiếtmàtừđóđứatrẻsẽtìmđượcnhữngchấtliệuthiếtyếuđểhoàntấtcôngviệccủanó:đólàcôngviệc sáng tạo ramột con người độc lập bên trongmột thế giới của tươngquan.

Conngười,kẻchinhphụcvĩđại,nhàngônngữhọctuyệtvờivàkẻsángchếphi thường, trongthờikìsơsinh, lạiyếukémhơnmọiloàikhác,bị lệthuộcvàđòihỏisựchúývàchămsóckĩlưỡng.Tuynhiên,từmộtkhởiđầuchậmchạpnhưthế,chúngtathấyconngườicuốicùngtrởthànhkẻbiếnđổi

thếgiớicủachínhnóvàthếgiớitựnhiên.Nhữngkhởiđầuthanhđạmtươngphảnvới các sự chinhphục tối hậu củanó.Bác sĩMontessori chỉ ra rằng“ngườilớnchúngtađượcgiàucóbởichúngtalànhữngkẻthừakếcủatrẻthơ;kẻđãđemlạicácnềntảngcủađờisốngtừcáikhôngcó.”Conngườiđãhoàntấtmàtahầunhưkhónhậnrađược,đãsửdụngcácsángtạotrọngyếunhấtởgiaiđoạnđầuđờitrongsáunămđầutiêncủacuộcđờicủanó.Vàsựsángtạoquantrọngnhất,cáisẽkhôngbaogiờcóthểhoànthànhtrởlạitrongđờingười,đólàsựsángtạođểtrởthànhmộtconngườicủakhônggian,thờigianvàvănhóacủanó.Khôngmộtloàinào,khôngmộtđộngvậtnào,khôngmộtsinhvậtnàocóthểlàmđượcnhưvậy.Sựxâydựngđộcđáovàxuấtsắcnày tạonênmốiquanhệcủaconngườiđốivớichínhnóvàvớinhữngkẻxungquanhtrongsuốtphầncònlạicủacuộcđờinó.Sinhlinhbénhỏ,trẻsơsinh,cóvẻyếuớt,thựcracósứclựcđểpháttriểntấtcảcácphẩmchấtthiếtyếuđểđồnghànhvớinhữngkẻkhác.Thiênnhiên,vĩđạivàtinhthông,banchotrẻsơsinhvớibềngoàituymongmanh,nhưngsâuthẳmbêntrong,mộtquyềnnăngpháttriểnbảnthânvàkhảnăngbiếnđổicảnhânloại.

Nếutrẻthơlàkẻsángtạo,thìchúngtalàngườilớnphảicungcấpnhữngphươngtiệnmàquađóvịthầnlinhnàycóthểhoànthànhsứmệnhtrầngiancủamình.Khôngmùquángnhư thànhviên củamột giáophái, không thụđộngnhưkẻkinhngạcbênđường,khôngkhờdạinhưnhữngkẻthiếuhiểubiết,hayngudốtnhưnhữngkẻkhônghiểurõ,nhưnglànhữngngườiủnghộmộtquátrìnhluônlặplạivớitừngconngườimới.BácsĩMontessorinhắcchúngtarằng“naychínhngườilớnlàmộtthànhphầncủamôitrườngcủatrẻ thơ; người lớn phải tự điều chỉnh theo các nhu cầu của đứa trẻ nếukhôngmuốnmìnhlàmộtchướngngạichotrẻvàkhôngmuốnthaythểđứatrẻtrongcáchoạtđộngthiếtyếuchosựtăngtrưởngvàpháttriển.”

Con trẻ hấp thụ và không phân tích những cái xung quanh chúng, bởichúngđangtrongthờikìcủatâmthứchấpthụ.Montessorithúcgiụcchúngtanênhiểurằngđấylà“mộtCuộcsángtạođangluônluôntrongquátrìnhhiệnthựchóa,mộtnănglượngxâyđựngluônluônmớimẻ,mộtsựlaođộngnhậpthểcủatinhthầnkhôngngừngnghỉ.Dođócátỉnhconngườitựhìnhthànhchínhnó,giốngnhưphôi thai (thểchất), vàđứa trẻ trở thànhđấngsángtạoraconngười, làchamẹcủaconngười”.Đứa trẻđang trongquátrình tựkiến tạo.Thờikìnàysẽ luônđượckhắcsâu trong tiểusửcủamỗingười.Trong cuộcđời củamình, chúng ta sẽ khôngbaogiờviết lại đượcchươngsáchnày,bởiphầnlớn,chúngtahầunhưkhônghềýthứcđượccáiđãviếttrongbảnhồsơlưulạivĩnhviễnnày.Vậymàsựhiệnhữucủathờikìnàylạiảnhhưởnglênmỗichitiết,mỗiquyếtđịnhvàmỗikhíacạnhtrongcátínhcủachúngta.

Chínhtrongthờikìđầutiênnàymàđứatrẻcầnmộtmôitrườngrộnglớnhơnởnhà.Trongkhicuộcsốnggiađìnhcungcấpcácyếutốcầnthiếtchosựgắnbóđầutiêncủatrẻvới thếgiới,bâygiờ trẻcầnhoànthànhphầnhànhtrìnhchỉcóthểhoàntấtbằngcáchởchungvớinhữngkẻkhôngcóquanhệvớinó,kẻkhôngnhấtthiếtchấpnhậnnómộtcáchvôđiềukiện,kẻsẽkhônghoàntoànchịusựsaikhiếncủanó,nhưnghẳnsẽchonónhữngcơhộitraođổivềmặtxãhội.Nóphảiởmộtnơicóthểgiúpcáthểhòanhậpvàotậpthể.Vìvậynóphảivàomộtmôitrườngđãđượcpháttriểnmộtcáchđặcbiệtvàkhoahọc-đólàNgôiNhàcủaTrẻ(LaCasadelBambini).

Ngườilớnphảingàycàngýthứchơnvềcácmôitrườngnơitrẻconcủamìnhsẽsinhsống,họctập,vàquantrọngnhấtlànhậnthứcđượcrằngnhữngđiềuxảy ra trongnhữngmôi trườngđầu tiênnàykhông trở thànhmột lớpđắphờihợtbêntrêntâmlícủatrẻ,nhưngchúngsẽvẫntồntạinhưmộtyếutốsâusắcbêntrongchínhbảnngãcủađứatrẻ.

NgôiNhàcủaTrẻkhôngphải làmột thiếtkếngẫunhiên,dựnglênmộtcách tùy tiệnvớisựápđặtchủquan.Ngược lại,NgôiNhàcủaTrẻ làmộtkhônggianđượcsuytính,cânnhắckĩlưỡng.TôiquảquyếtrằngkhôngphảivôlíkhichorằngNgôiNhàcủaTrẻ,vớithiếtkếthôngminh,làmộtnơiẩnnáuchođứatrẻtừbađếnsáutuổi.Theothờigian,khônggianvàtheotừngnền văn hóa, Ngôi Nhà của Trẻ đã tự chứng minh là chốn an toàn nuôidưỡngcáilinhhồncủathểchất,tríkhônvàtâmlinhcủađứatrẻ.CóphảibácsĩMontessori đã thiết lập nên khung cảnh này không?Không, hoàn toànkhông,chínhtrẻemđãvàđanglậpranó,nhưngchínhthiêntàicủabácsĩMontessoriđãnhận racáimà trẻemđang tìmkiếmvàbàđãđápứngcácnhucầucủatrẻ.BácsĩMontessori,khôngphảivớitríóccủamộtthuyếtlígia,màvớitrítuệvàtinhthầncủamộtkhoahọcgia;luônkiênnhẫn,kháchquan,nhũnnhặnvàđầykhiêmtốn,đãtìmcáchhọchỏitừđốitượngbàđangquan sát vàđã có thểkhámphá ranhữngphẩmchấtbị ẩngiấu trongconngườiđanglớnchođếnlúcđượcbànhậnra.Thựcvậy,quahànhđộngđộcđáolàcungcấpnhữngmôitrườngtốiưuchotrẻem,bácsĩMontessoriđãchochúngtathấyrằngđạođứclàđónggópvàosựhoànthiệnhóanhânloại.Nếuchúngtanhậnracáitiềmnăngnằmtrongthờithơấu,chúngtacóthểbắtđầuquátrìnhthayđổicáidònglịchsửcủachínhchúngtavàcủanhữngkẻ sẽ đến sau chúng ta trong thế giới này. RenilđeMontessori, trong bài“Educateurs sans Frontières” (Giáo dục không biên giới) đã khẳng định“Hãynhìn đứa trẻ, hãy theo chấnđứa trẻ, cùng với trẻ vâng theo các lờihướngđẫnnộitạicủatrẻ;cungcấpnhữngmôitrườngnơitrẻcóthểtăngtrưởngmạnhmẽ,pháttriểnvàhoàntấtcáitiềmnăngphithườngvàvôbiêncủanóvílờitiênđoánvềmộttươnglailànhmạnhchogiốngloàicủachúngtanằmchínhbêntrongđứatrẻ“.

ĐiềumàbácsĩMontessoriđãnhìnthấylàmộtquangcảnhcóhệquảkhóquên,thậtrõràngđếnnỗibàthayđổicảcuộcđờicủamìnhđểtranhđấuchoquyềnlợicủatấtcảtrẻthơ,tựcốnghiếnchonhiệmvụđánhthứctrongtấtcảchúngtakhảnăngđểnhìnthấy.Bànói,“Trẻthơlàchamẹcủaconngười“.Cáichúngtacầnđểhiệnhữunhưnhữngconngườicónănglực,thànhcôngvàhiệu quả trên hành tinh này, đang sinh sốngvà lao độngbên trong cáikiếntrúccủaconngười,nơikếthợpsựđồngdạngvớisựđadạng,làcáiđãkhởisự từ lúcmớisinh rađếnnămsáu tuổi.Mỗiđứa trẻphải sáng tạo rachínhcơthể,chínhtrítuệvàchínhtinhthầncủanó.Mỗiđứatrẻđứngồkhởiđầucủacuộcđờicủanó.Montessorinói,“Đứatrẻkhôngđơnthuầnlàkhởiđầu củamột cơ thể conngười, hay chỉ là khởi đầu của linh hồnmột conngười.Đứatrẻđứngởcáiđiểmnơimàtấtcảnhữnggìconngườithậtsựlàvàphảilàcóthểđượcbộclộ-thậmchímộtcáchdễdàngvàđẹpđẽ.”(HộithảoMontessoriQuốctế,London).

Đứa trẻ sẽ khôngmãimãi là kẻ ba tuổi nhưngmột ngày kia sẽ làmộtngười lớnbamươi,bốnmươivànămmươi tuổi.Tất cả chúng tađều suynghĩ,vìđólàbảnchấtcủachúngta,nhưngchúngtaphảiýthứcđượcrằngsuynghĩcủachúngtacóthểbịlệchlạc,méomó,đồngbộhaybịđịnhkiến,vậymà,phẩmchấtđờisốngcủachúngtavàcủaconcáichúngtasẽdựatrênphẩmchấttưduycủachúngtamộtcáchtrựctiếpvàsâusắc.Chúngtaphảihoànhảotrongtưtưởng,bởivìtưtưởngcủachúngtabiếnthànhlờinói,vàlờinóithànhhànhđộng,vàhànhđộngthànhthóiquenvàthóiquenthànhcátính;vàtrongcuộcđờinày,tấtcảcáitacólàcátínhbởichínhcátínhquyếtđịnhvậnmệnhcủachúngta.Vìthế,ngườilàmcôngtácgiáodụclàmộtcondaohai lưỡi, chúng ta lànhữngkẻvới tất cả sựhoànhảovàbất toàncủamình, với tất cả tiềmnăngmà cũng với tất cả thất bại của chúng ta.Naychúng ta đã chọnở với conngườimới, con người non trẻ hiện hữu trongtiềmnăngcủanó.Chuẩnbịmôi trườnghữuhìnhhoànhảolàchưađủ,màchúngtacònphảichuẩnbịmôitrườngphívậtthểnữa.Môitrườnghữuhìnhcụthể,cácsinhhoạtkhácnhau,vớirấtnhiềumónđồ,vậtliệuđãđượcchếtạora:nhữngmónthủcông,bànghế,kệtủ,cảcănphòngnữa,vớicửasổvàcửaravào.Nhữngthứchúngtacóthểxâyđựng,mua,sơn,sửa,lauchùivàđánhbóng.Chúng tạ biết rất nhiềuvềnhữnggìmàmộtmôi trườngđượcchuẩnbịnêncó:baonhiêukhuvựccụthểcầnphảicógiữacácbứctường,loạisáchphảiđểtrênkệ,haycảnhữngtừngữnàolàcầnlưulại.Cáiphầnhữuhìnhlàcáichúngtathấy,nhưngnókhônghẳnlàthànhphầnxácđịnhsựthànhcôngcủađứatrẻtrongkhônggianđó,bởicómộtyếutốmạnhmẽhơnbêndướibấtcứđiềugìcógiátrịvềmặtvậtchất,vàđóchínhlàmôitrườngphi vật thể.Cái phi vật thể sẽ trở thành nhân tố hỗ trợ sự phát triển lànhmạnhvàtoàndiệncủađứatrẻ.

Làngườilớntrongthếgiớicủađứatrẻ,dùvớitưcáchnhàgiáohaychamẹ,côhay thím,chúhaybác,haydì,cậu,bạnbè,hàngxómhayngaycảnhữngngườixalạ,chúngtasẽcómộttrongnhữngảnhhưởnglớnnhấtlêntínhkhícủađứatrẻ.MontessorinóỊ,“Chúngtathấyngườilớnđãbỏthờithơấucủahọlạisaulưngnhưnglạitựđặtvấnđềlàmsaođềgiáodụcđứatrẻvềmặtđạođứcvàtôngiáo.Việcđàotạochuẩnbịngườithầy(ngườilớn)trongtrườnghợpnày,cótầmquantrọngsâusắc,bởingườiấycốtinhluyệnvềmặtlươngtâmhaykhông?vàgiảdụnếungườiấycólươngtâm,họcóbiếtnhữngconđườngcủakỉluậtnộitâm,quađóânlànhlantòabằngchínhcácsuốinguồncủanóhaykhống.Tấtcảchúngtađềutinrằngchúngtacóđạođức và lương tâmnhạy cảm; tuy nhiên rõ ràng là chúng ta chưađạtđượcmứctỉnhtếnhưthế,đểcóđượcsựnhạybénđặcbiệtnàyvớisựtànhmạnh của lương tâm song song với sự nhạy cảm bên ngoài”. (Bài thuyếttrìnhởKhóaHuấnluyệnMontessoriQuốctếĐầutiên).

Tấtcảtrẻemsẽchochúngtanhững“sựbấtngờvềtínhcánhân”.Trẻemthật thà, cởimởvà linhđộng.Chúng thiết tha sôi nổi, trànđầy từ tâmvàđồngcảmsâusắchơnbấtcứngườilớnnào.Nếungườilớnchúngta,ítnhấtkhôngngăncảntinhthầnvuitươi,vàsựchínhtrựckhôngkhoannhượngcủachúng,chúngtacóthểsẽhọcđượcnhiềuđiềutừtrẻthơ.Trẻemlàmbạndễdàngvànhanhchóng,chúngkhôngphânbiệtmàuda,tôngiáo,địavịxãhội,khuyếttậthayyếukém.Chúngdườngnhưkhôngđểýđếnquátrìnhmàmỗiemđangthựchiện,màchỉgiúpđỡkhicầnthiếtvàtándươngsựthànhcôngcủangườikhác,chúngchưaphải làngười lớnbị thunhỏnhưng làsựhứahẹncủamộtđờisốngtốthơnvớisựhuyhoàngcủanó.Nếuchúngtatheodõi trẻem trongmộtmôi trườngđặcbiệtđãđược tạo racho riêngchúng,chúng ta sẽ thấycóhivọngchonhân loại.Montessori thúcgiụcchúng ta,“Ngườilớn,khôngýthứcvềsựlaođộngbíẩnnậy,cóthểphátanhìnhmẫutiên khởi trong tâm thức của đứa trẻ, như biển cả khi tràn vào bờ cát sẽmangtheotấtcảnhữnglâuđàicát,khiếnnhữngkẻxâylâuđàitrêncátphảiluônbắtđầulạitừđầu”.

Chúngtabiếtrằngbấtcứđiềugìcònlưulạinhưmộtnănglượngbịsaihướngsẽmãimãigiốngnhưmộtsợidâyđiệnđangtảiđiện,bắnramộtcáchvôích,làmkhổkẻxungquanh,chúngtabiếtrằngnhữngthòikìmẫncảmbịbỏđóikíchthíchsẽkhiếnconngườiluônthiếudinhdưỡng,khôngbaogiờcókhảnăng tiếpnhận thức ăn tinh thầnởbất cứbìnhdiệnphát triểnnàokhác;chúngtacũngbiếttrẻembịtổnthươngsẽtiếptụcquậyphánhưđólàcáchhànhxửcủachúng.Chúng tahiểu rằngnhững trẻem thiếuđộng lựccầnthiếtđểtươngtácvớimôitrườngvàsợhãimôitrườngsẽkhópháttriểnvàkhôngthíchứngđượcvềmặtxãhội;WilliamBlaketuyênbố,“Nếucác

cánhcửanhậnthứcđượcthanhtẩy,mọithứsẽhiệnrachoconngườiđúngnhưcáinólà:vôtận.Bởiconngườiđãtựkhépkín,chođếnkhinóthấymọisựquanhữngkhehởchậthẹpcủacáihangcủanó”(Giáodụctâmhồn).

Chúngtabiếtconngườikhôngphảiđượctạoratronggiâyláthaytrongmộtkhoảnhkhắc,nhưngconngườilàkếtquảcủatừngtrảinghiệm,từngnỗlựcvàtừngxâydựng,vàchúngtaphảiýthứcrằngnềntảngvữngchắcvàsâusắcnhấtchokẻtrưởngthànhxảyratrongthờigiancủatâmthứchấpthụmộtcáchvôthức.Ảnhhưởngvĩnhviễncủathờikìnàylêncátínhconngườilàkhôngthểphủnhận.Montessorinhắcchúngtarằng,“Mộtkhoahọcphảiđược hình thành để nghiên cứu việc này trong từng giai đoạn của nó:Nghiêncứusựkiếntạoconngườiquađứatrẻđangxẩynên‘conngười-sẽ-là’củatươnglaiquatrảinghiệm.Bấtcứnơinàocóconngười,ởđótrẻemrađời.Vànếuchúngtalôicuốnđượctìnhyêuvàsựquantâmcủanhữngngườinamvànữđốivớitrẻthơ;chúngtaphảinhôrằngkhôngphảiđốivớiđứa trẻmà chúng tamuốn kêugọi sự chứ ý củahọnhưngđối với nhữngngườinamvànữmàmộtngàykiasẽlànhữngngườilớn,nhữngngườilớnchỉmớitiếnlênconđườnghướngthượng;vàđốivớinhữngđámngườilớnđãvà sẽ sảnxuất ra (quanhiều thế kỉ) tất cảnhữngđiềukìdiệuđã từngđượcsángtạođểhìnhthànhravănminh”(Giáodụclàmộthỗtrợchosựsống).TrongquyểnBíẩntuổithơ,Montessoritránhxacácquanđiểmgiáodụctruyềnthốngđểchỉramộthướngđimớichothấyrằnggiáodụckhôngchỉlàtraotruyềnlạikiếnthứctừmộtcáthểnàychomộtcáthểkhác,màlàđểtìmcáchkhaiphóngtiềmnăngcủaconngười.Hãynhìnxungquanh,đâylàcáccontrẻcủachúngta.Bâygiờlàngườilớnnhưngđãtừnglànhữngembécủanhữngnămvềtrước.Ngườilớnđượcsinhrahailần,mộtlầndothểchấtvàmộtlầndomôitrường.Rakhỏicơthểcủangườimẹvàrakhỏicácgiớihạncủacái‘thiênnhiên-trên-thiênnhiên’(supranature).Trongtácphẩmrấtquantrọngnày,Montessoriđãsửdụngmộtcáchtàitìnhkhảnăngtuyệtvờivềquansátvànhậnthức,tầmhiểubiếtcủabàvềyhọc,tâmlívànhânhọcđểhướngdẫnchúng tamộtcách thuyếtphụcvàkhéo léođếnsựhiểubiếtthuhútmốiquantâmcủachúngtađốivớitrẻthơvớithấuthịmớimẻ,cáihiểubiếtsẽchotathấynhữngcôngdântậntâm,vẹntoàn,thôngminh,tựquyết,tựtinvàcókhảnăngmangđếnmộtxãhộihòabình.

SandraGirlato,GiámđốcTrungtâmHuấnluyệnFoundationforMontessoriEducation,

Toronto.16tháng3,2013

PhầnIPHÔITHAITINHTHẦN

Chương1ĐỨATRẺNGÀYNAY

Thếkỉcủatrẻ

Sự tiếnbộnhanhchóngđếnmứcđángkinhngạc,nhữngnămgầnđây,trongviệcchămsócvàgiáodụctrẻemcóthểmộtphầndonguyênnhânchấtlượngcuộcsốngnóichungđượcnângcao,songphầnnhiềuhơnnữacòndolươngtriconngườiđãthứctĩnh.Khôngnhữngmốiquantâmđếnsứckhỏetrẻemngàycànggiatăng(điềunàyđãbắtđầutừthậpniêncuốicủathếkỉ19)màmộtýthứcmớivềnhâncáchcủađứatrẻ,đượcxemlàcáitốiquantrọng,cũngđãhìnhthành.

Ngàynaykhôngthểnghiêncứusâubấtcứlĩnhvựcnàocủaykhoa,triếthọchayxãhộihọcnếubỏquanhữngđónggópnhờsựhiểubiếtvềđờisốngcủađứatrẻ.Tươngtự,nhưngởmứcđộthấphơn,đólàánhsángchiếurọitừkhoaphôithaihọclênsinhlíhọcnóichungvàlênsựtiếnhóa.Nhưngviệcnghiêncứuđứatrẻkhôngchỉvềthểchấtmàcònvềtâmlícòncóthểcótầmảnhhưởngrộnglớnhơnđếnvôcùng,baotrùmtấtcảnhữngvấnđềcủaconngười.Trongtâmtríđứatrẻ,cóthểchúngtasẽtìmthấychìakhóadẫnđếnsựtiếnbộ,vàbiếtđâuđấyđếncảcuộckhởiđầucủamộtnềnvănminhmớinữa.

Nhàthơ,tácgiảngườiThụyĐiểnEllenKeytiênđoánthếkỉcủachúngtasẽ là thếkỉcủa trẻ thơ.Nếucóaikiênnhẫntìmkiếmtrongnhữngtài liệulịchsửhẳnsẽbắtgặpnhữngtưtưởngtươngtựtrongbàiDiễnvănĐứcvualần đầu tiên của vua Victor Emmanuel III nước Italia vào năm 1900, ởngưỡngcửa thếkỉ (20)khingài lênngôi,sauvụámsátngười tiềnnhiệm,ôngđãnóiđếnmộtthờiđạimớibắtđầuvớithếkỉmớivàcũngđềcậpđếnnónhưlà“ThếkỉcủaTuổithơ”.

Cóvẻnhưnhữngcáinhìnthoángquanhưnglạigầnnhưtiêntrinàyđãnảysinhtừấntượngtạorabởicáccuộckhảosátkhoahọctrongnhữngthậpniêncuốicủathếkỉ19,từhìnhảnhđứatrẻbệnhhoạnđượckhảosát,vớitỉlệtửvongvìbệnhtruyềnnhiễmcaogấpmườilầnsovớingườilớn,haytừhìnhảnhđứatrẻlànạnnhâncủachếđộhọcđườngkhắcnghiệt.Khôngaicóthể tiên đoán được rằng trẻ thơ nắmgiữ toàn bộ bímật về sự sống trongchínhbảnthânnó,cóthểvénlênbứcmànbaophủnhữngbíẩncủatâmhồnconngười, rằngđứa trẻbiểu thịcảmộtkhối lượngnhữngđiềuchưađượcbiếtmànếukhámphára,cóthểgiúpngườilớngiảiquyếtnhữngvấnđềcánhânvàxãhộicủahọ.Cóthể,khíacạnhnàyđủlàmnềntảngchomộtngành

khoahọcmớinghiêncứuvềtrẻem,cókhảnăngảnhhưởngđếntoànthểđờisốngxãhộicủaconngười.

Trẻemvàphántâmhọc

Phântâmhọcđãmởralĩnhvựcnghiêncứuchođếnnayvẫnchưađượcbiếtđến,rọisánglênnhữngđiềubímậtcủatiềmthức,nhưnglạikhôngđưaranhữnggiảiphápthựctiễnchonhữngvấnđềcấpbáchcủacuộcsốngthựctế.Tuynhiên,nócó thểgópphầnvàoviệcgiúpchúng tahiểuđượcnhiềuđiềukhiđivàocuộcsốngcònẩnkhuấtcủađứatrẻ.

Cóthểnóiphântâmhọcđãxuyênthủnglớpvỏcủamiềnýthứcmàtâmlíhọctừngnghĩlàkhôngthểnàoxuyênqua-nepỉusultra,giốngnhưnhữngCộttrụcủaHerculestronglịchsửcổđạimàcácthủythủHiLạpdomêtíntừngcoilànhữnggiớihạnthựcsựcủathếgiới.

Phântâmhọcđãthămdòđạidươngcủamiềnvôthức.Khôngcókhámphánày,cólẽsẽkhómàgiảithíchchomọingườivìsaohiểusâuđượctâmtrícủađứatrẻlạicóthểgiúpchúngtahiểusâuhơnvềcácvấnđềcủaconngười.Nhưchúngtađãbiết,phântâmhọcbanđầulàmộtkĩthuậtmớiđểđiềutrịcácchứngbệnhtâmthầnvàdođólàmộtnhánhcủaykhoa.Nóđãđemđếnmộtkhámpháthậtsựrọisánglênsứcmạnhcủavôthứcđốivớicáchànhđộngcủaconngười.Nónghiêncứunhữngphảnứngtâmlíđằngsaucáiýthức,nhữngphảnứngphôbàycácyếutốẩntàngraánhsángvànhữngthực tại không ngờ, làm đảo ngượcmọi ý niệm đã từng được công nhận.Chúngmởramộtthếgiớirộnglớnchưatừngđượcbiếtđếnmàtacóthểnóilàđượcgắnkếtmậtthiếtvớivậnmệnhcủaconngườicáthể.Nhưngphântâmhọckhôngthểthámhiểmhoàntoànthếgiớichưabiếtnày.VàothờicủaCharcot,ở thếkl trước,khoa tâm líhọcđãkhámphá ra tiềm thức.Giốngnhư trongngọnnúi lửa,nhữngchấtsôi sục trong trung tâmcủa tráiđấtbịphuntràolênmặtđất,tathấytiềmthứcđượclộratrongnhữngtrườnghợpngoạilệcủanhữngtìnhtrạngtrầmtrọnghơncủabệnhtâmthần.Dođó,hiệntượnglạlùngcủanó,xungđộtvớicácbiểulộcóýthức,chỉđượcxemđơnthuầnlànhữngtriệuchứngcủacănbệnh.Freudđãchọnhướngnghiêncứungượclại.Bằngmộtkĩthuậtvấtvảkhókhăn,ôngtìmđượclốithâmnhậpvàomiềnvôthức,thếnhưngđếntậngầnđầy,ônghìnhnhưcũngchỉtựgiớihạntronglĩnhvựcbệnhlí.Bởivìđãcóbaonhiêungườibìnhthườngsẽtựnguyện trải qua những thí nghiệm đau đớn của phân tâm học?Bao nhiêungườichịutrảiquamộtdạnggiảiphẫutâmhồn?ChínhtừviệcđiềutrịbệnhnhânmàFreudđãsuy ranhữngnguyên tắcvề tâm líhọccủaông,vàhọcthuyếttâmlímỗiphầnlớnđãđượcxâydựngtrêncácsuyluậncánhântừcáikhôngthường.Dovậy,cáchọcthuyếtcủaFreudkhôngthỏađáng,cũngnhư

kĩthuậtđiềutrịbệnhnhâncủaôngkhôngphảilúcnàocũngchữalànhđược“cănbệnhtâmhồn”.Hệquảlànhữngtruyềnthốngxãhội,nơitíchtụnhữngkinhnghiệmnghìnđờiđãđựng lênmột rào cản chống lạimột sốđiềuđãđượctổngquáthóatronghọcthuyếtcủaFreud.Cólẽviệcthámhiểmcáibảnchấtmênhmôngcủamiềnvôthứccòncầnđếnđiềugìđóhầunhưkháchơnlàkĩthuậttrịliệulâmsànghaynhữngsuydiễnlíthuyết.

Bíẩntuổithơ

Nhiệmvụ thămdòcáiđạidươngcủamiềnvô thứcnàycònchờnhữngđónggópcủacácngànhkhoahọckhácvàđòihỏimộtcáchtiếpcậnkháclànghiên cứu con người từ nguồn gốc của nó, trong nỗ lực giảimã sự pháttriểncủanóởtâmhồnđứatrẻquaxungđộtvớimôitrường,đểtìmchorađiềubíẩnsâusắchaybithảmtrongcáccuộctranhđấuqua•đótâmhồnconngườivẫncònbiếndạngvàtămtối.

Phântâmhọcđãchạmtayđếnđiềubíẩnnày.Mộttrongnhữngkhámpháấntượngnhấtcủaphântâmhọc,quakĩthuậtcủanó,lànhậnrarằngchứngrốiloạntâmthầncóthểbắtnguồntừthờithơấuxaxăm.Nhữngkíứcđượcgợi lên từ tiềm thức chứngminh rằng trong tuổi ấu thơ đã có những tổnthươngkhácngoàinhữngtổnthươngmàmọingườiđềubiết,chúngẩnsâutrongý thức,khácxavớinhữngý tưởngđãđượcchấpnhận,đếnnỗipháthiệnnàylàđiềugâyấntượngsâusắcvàhoangmangnhấttrongtấtcảcáckhámphácủaphântâmhọc.Nhữngđaukhổnhưvậythuộclĩnhvựchoàntoànvềtâmthần,chúngdiễnrachậmchạpvàdaidẳng,chúngkhôngbaogiờđượcnhìn nhận là những sự kiện dẫn đến bệnh tấm thần trong nhân cáchngườilớntuổi.Chúngxuấtpháttừnhữngứcchếcáchànhđộngtựphátcủatrẻbởingườilớncóquyềnhànhđốivớiđứatrẻ,dovậymàchúngliênquanđếnngườilớncóảnhhưởngnhấtđốivớitrẻ,làngườimẹ.

Chúngtanênphânbiệtrõrànghaibìnhdiệnkhảosátcủaphântâmhọc.Mộtbìnhdiệnthìnôngcạnhơn,baogồmsựxungđộtgiữacácbảnnăngtựnhiêncủacánhânvàmôitrườngmànóphảithíchứng.Xungđộtnàycóthểgiảiquyếtđược,vìkhôngkhóđểnhậnthứcđượccácnguyênnhângâyrốiloạnnằmbêndướimiềný thức.Nhưngcómộtbìnhdiệnkhác,nằmởsâuhơn,đólànhữngkíứctuổiấuthơ,nơimàmâuthuẫnkhôngphảigiữaconngườivàmôitrườngxãhộiđươngthời,màlàgiữađứatrẻvàngườimẹ,haynóichunglàgiữatrẻconvàngườilớn.Xungđộtnàycóthểdẫnđếnnhữngchứngbệnhcònkhóchữahơn.Giờđây,ngườitađãnhậnratầmquantrọngcủanhữnggìxảyraởthờithơấutrongtấtcảcácchứngbệnh,dùlàvềthểxáchayvềtâmlí.Nhưngchínhtrongvấnđềnày,tacầnmộtphươngphápkhácngoàiphântâmhọc.Chínhcáikĩthuậtthămdòvôthứcđãdẫnđếncác

khámpháởngườilớnnaylạitrởthànhmộttrởngạiởtrườnghợpcủađứatrẻ.Dobảnchất,đứatrẻkhôngphảilàđốitượngthíchhợpchomộtphươngphápnhưvậy, trẻchẳngcógìđểhồi tưởnglại thời thơấucủanó.Đứatrẻsốngcái tuổi thơcủanó.Trẻphảiđượcquansáthơnlàđượcđemraphântích,nhưngđóphảilàquansáttừquanđiểmtâmthầnđểxácđịnhđượccáixungđộttrẻđãtrảiquatrongcácquanhệvớingườilớnvàvớimôitrườngxãhộicủatrẻ.Rõrànglàcáchtiếpcậnnàysẽdẫnchúngtarờixakhỏihọcthuyếtvàkt thuậtphântâmhọcđểđivàolĩnhvựcmới:quansát trẻ trongđờisốngxãhộicủanó.Đấykhôngphảilànhữngmêlộquanhcocủamộttâmtríbệnhhoạnmàlàmộtkhônggiantrảirộngcủađờingườingaytrongthựctạicủanó,xoayquanhđờisốngtâmlícủađứatrẻ,bởivấnđềthựctiễnbaohàmtoànbộđờisốngconngườikhinópháttriểntừlúcmớisinhra.

Chúng tavẫncònchưađọc tới trang lịchsửcủanhân loạikểvềnhữngcuộcphiêulưucủaconngườinhưlàtâmthức,củađứatrẻcósựnhạycảmphảiđốimặtvớicáctrởngạivàtựthấynólâmvàonhữngxungđộtkhôngthểkhắcphụcđược,vớingười lớnmạnhbạohơn,kẻ thống trịđứa trẻmàchẳng hiểu gì về nó cả. Đây là trang giấy trống còn đợi viết lên đó câuchuyệnvềnhữngđaukhổchưaýthứcđượckhiếnđờisốngtinhthầnnguyênvẹnvàmongmanhcủađứa trẻphảiđauđớnquằnquại,dựng lênmộtconngười thấpkém trong tiềm thứcđứa trẻ, kháchẳn cái conngườimà thiênnhiênchủđịnhtạothành.

Vấnđềphứctạpnày,phântâmhọcđãthấyrõràngrồi,nhưngkhônggiảiquyết.Phântâmhọcchủyếuchỉquantâmđếnbệnhtrạngvàcáchchữatrị.Khiliênquanđếnphântâmhọc,vấnđềtâmthầncủatrẻthơchứađựngmộtvị thuốcngừa;bởinósẽảnhhưởngđếnviệcchữa trị thông thườngvànóichungchonhânloạicònấuthơ,mộtphépchữatrịcóthểgiúpngănchặncáctrởngại,cácxungđộtvàdođóngănchặncảcáchệlụycủachúng-đólànhữngchứngbệnhtâmlídophântâmhọcphụtráchhoặclàcácthíchứngtâmlísailệchđãtiêmnhiễmhầuhếtcảnhânloại.

Dovậymàđãhìnhthànhmộtlĩnhvựcnghiêncứukhoahọcmớimàđốitượnglàtrẻem,khácbiệtvớiphântâmhọclàlĩnhvựcduynhấttươngứngvớinó.Vềcơbản, lĩnhvựckhoahọcmớinàylàmộthìnhthứchỗtrợđờisốngtâmthứccủatuổiấuthơ,chútrọngđếnđặctínhbìnhthườngvàsựgiáodục.Dođóđặcđiểmcủanólàsựxácđịnhcácdữkiệntâmlíliênquanđếntrẻemvẫncònchưađượcbiếtđến,đồngthờilàsựthứctỉnhcủangườilớn,kẻđãcónhữngtháiđộsailầmbắtrễtrongtiềmthức,đốivớitrẻem.

Buộctội

Từngữ“ứcchế”màFreudsửdụngđểmôtảcănnguyênsâuxacủarối

loạntâmlíởngườilớnđãtựgiảithíchchínhnó.Đứatrẻkhôngthểtăngtrưởngtheocáchthứcmàmộtsinhthểđangtrong

quá trìnhphát triểncủanóđòihỏi,vìngười lớn“ứcchế”đứa trẻ.Từngữ“ngườilớn”làmộttừtrừutượng.Đứatrẻbịcôlậptrongxãhội;nênnếucó“người lớn” nào ảnh hưởng đến nó, thì đó phải làmột người lớn cụ thể,ngườigầngũinhấtvớinó,trướchếtlàngườimẹ,rồiđếnngườichavàcuốicùnglàthầycôgiáo.

Xãhộigánchongườilớngầnnhưmộtvaitròkhác,khicôngnhậnvaitròcủahọtrongsựgiáodụcvàpháttriểncủađứatrẻ.Nhưnggiờđây,ngượclại,sựthămdòcácvựcsâucủatâmhồnphơibàyraánhsángmộtlờibuộctộiđốivớinhữngngười trướcđâyđượccho làquảngiavàânnhâncủanhânloại.Nhưngbởihầunhưtấtcảngườilớnđềulàmẹ,cha,thầycôgiáohaykẻđượcgiaophócôngviệcchămsóctrẻ,nênlờibuộctộiđượcápdụngchothếgiớingười lớnnói chung, cái xãhội chịu tráchnhiệmđốivớiđứa trẻ.Cóđiều gì đó có tính chất khải huyền về sự luận tội đáng kinh ngạc này, nóhuyềnbívàkhủngkhiếpgiốngnhưlờinóivanglêntrongNgàyPhánQuyết:“Cácngươiđãlàmgìvớibọntrẻtagiaophócho?”.

Phảnứngđầutiênlàtựbênhvựcvàphảnđối:“Chúngtôiđãcốhếtsức.Chúngtôiyêuconcái.Chúngtôihisinhbảnthânchochúng”,vàđiềunàysắpcạnhkềhaitháiđộmâuthuẫnđốichọinhau,mộttháiđộcóýthức,còntháiđộkiaxuấtpháttừcáivôthức.Sựbiệnhộnghequenthuộc,thâmcăncốđế, không cọgì đángđể chúng ta quan tâm.Điềuđáng chúý làở sự cáobuộc,hayđúngra lànhữngkẻbịcáobuộc.Họnhọcnhằnvàgắngsứcđểkiệntoànviệcchămsócvàgiáodụcconcái,vàhọbỗngnhậnthấymìnhlâmvàomộtmạnglướinhữngrắcrối,bởivìhọkhôngthấyđượcsailầmcủahọchegiấutrongbảnthânhọ.

Tất cả những ai vẫn rao giảng vì quyền lợi của trẻ emphải duy trì lờibuộc tộinàyvàongười lơn,một lờibuộc tộikhôngkhoannhượng,khôngngoại lệ.Khiđóngay lập tứccáobuộcnày trở thành trung tâmthuhútsựchúý,vìkhôngnhữngnótốcáonhữngsailầmkhôngcốýmàcảnhữngsaisóthoàntoànvôý,dođónónângcaotầmvóccủachúngtavàdẫntađếnsựkhámphávềchínhbảnthânmình.VàmọitiếnbộđíchthựcđềuxuấtpháttừsựkhámphávàsửdụngnhữnggìkhôngquenthuộcVìlídonày,ởmọithờiđại,tháiđộcủaconngườiđốivớisailầmcủachínhhọđềumâuthuẫn.Aicũngcảmthấybịxúcphạmbởisailầmcóýthứcnhưnglạibịhấpdẫnvàmêhoặcbởilỗi lầmvôthức.Lỗilầmchưabiếtchứađựngcáibíquyếtcủasựtiếnbộvượtquamụctiêuđãbiếtvàđãmongướcvànângchúngtalênmộtlĩnhvựccaohơn.DođóngườihiệpsĩthờiTrungcổ,dùsẵnsàngđấukiếmtayđôivìsựxúcphạmnhỏnhặtnhấtảnhhưởngđếnquytắcđạođứccóý

thứccủahọ,lạisẽphủphụctrướcbànthờvàkhiêmnhườngchấpnhận“Tôicótội,xinxưngratrướctấtcảmọingười,vàtộilỗichỉdoriêngtôi”.KinhThánhchochúngtavàivídụlíthúvềnhữngtháiđộmâuthuẫnnhưvậy.CáigìđãkhiếnđámđôngtụtậpquanhJonahởthànhNineveh,khiếnchocảnhàvuavàdânchúngđềutrànđầyphấnkhởi,rồiđổxôrađườngtheosaunhàtiêntrinày?Ôngtuyênbốhọlànhữngkẻtộiđồđángkhinh,nếuhọkhônghoáncải,thànhphốNinevehsẽbịhủydiệt.

LàmthếnàomàJohnTẩyGiả(làmphépThánhTẩyRửatội-ND)kêugọiđượcmọingườitụtậpbênbờsôngJordan?ôngđãdùngnhữngngôntừhấpdẫnnàođểkhiếnmộtđámđôngkhác thườngtụhọplạinhưvậy?ônggọitấtcảbọnhọlà“lũrắnđộc”!

Đâylàmộthiệntượngtâmlinh:ngườitađổxôđếnđểnghemìnhbịkếttội,vàkhihànhđộngnhưvậythọđồngývàcôngnhậnlỗilầmcủamình.Cónhữngcáobuộcgaygắtvàdaidẳngđưanhữngđiềubịchônvùitrongtiềmthứclênthànhýthức;cảquátrìnhpháttriểntâmlinhlàmộtthànhtựucủaýthứcđãnhậnlấyvàobảnthânnócáiđãtừngtồntạiởbênngoàinó.Vìvậy,vănminhquảnhiên tiến triểndonhữngkhámphá liên tiếpvớinhau.Giờđây, để cứu con trẻ khỏi những xung đột đe dọa cuộc sống tâm thần củachúng, để cho con trẻ nhận được cách đối xử khác với những gì nó nhậnđượchiệnnay,thìbướcđầutiên,cănbảnvàtấtyếumàmọithứkhácsẽphụthuộcvào,đólàphảilàmchongườilớnthayđổi.Thựcvậy,nếungườilớnđãlàmtấtcảmọiđiềucóthểlàm,vànhưhọvẫnsẽnói,họyêutrẻđếnđộcóthểhi sinh,người lớncôngnhận rằnghọđangđốidiệnvớimộtkhókhănkhôngthểkhắcphục.Họcầnphảiđitìmxahơncáiđãbiết,cáiđãcốývàđãýthức.

Cóbaonhiêuđiềuchưađượcbiếtđếnngaytrongbảnthânđứatrẻ.Cócáiphầntâmhồnđứatrẻluônđượcgiấukínnhưnglạilàđiềuphảiđượcbiếtchorõ.Cũngtrongđứatrẻ,tacầnmộtkhámphásẽđưatađếnđiềuchưabiếtởchúng,bởibêncạnhđứatrẻđãđượcquansátvànghiêncứubởitâmlíhọcvàgiáodụchọc,vẫncònmộtđứatrẻẩntàng.Chúngtacầntìmkiếmnóvớimộttinhthầnphấnchấn,nhưkẻbiếtcókhovàngấngiấuvànhưkẻđithámhiểmnhữngvùngđấtxalạ,nhưkẻxẻnúidờinonđểtìmrakimloạiquýgiá.Đấylàđiềungườilớnphảilàmkhitìmkiếmđiềuchưabiếtấy,cáiđangẩnnáutậnnơisâuthẳmtâmhồnđứatrẻ.Đâylàcôngviệcmàtấtcảphảigánhvác,khôngphânbiệtgiaicấp,chủngtộchayquốcgia,vìđiềuđócónghĩalàmanglạimộtyếutốkhôngthểthiếuchosựtiếnbộvềđạođứccủanhânloại.

Ngườilớnkhônghiểuđứatrẻhayđứathiếuniênthìhệquảlàhọliêntụcxungđộtvớinó.Giảiphápkhôngnằmởchỗngườilớnphảihọchỏivềmặttrithứchaybổsungmộtvănhóacònkhiếmkhuyết.Họphảitìmmộtkhởi

điểmkhác.Ngườilớnphảitìmrangaytrongbảnthânmìnhcáilỗilầmmãitớibâygiờvẫnchưanhậnra,đãngăncảnhọnhìnthấyđứatrẻnhưchínhlànó.Nếuthiếusựchuẩnbịnày,vànếuhọkhôngthụđắcđượccáikhảnăngmàsựchuẩnbịnàyđòihỏi,ngườilớnsẽkhôngthểtiếnxahơnđược.

Hànhđộngtựbiếtmìnhlàđiềukhôngkhónhưtatưởngbởimọisailầmdùkhôngýthứcđềukhiếnngườilớnđaukhổvàkhắckhoải,vàchỉmộtgợiý nhỏ đến cách chữa trị cũng khiến ta cảmnhận được điều gì ta đang vôcùng cần đến. Như người có ngón tay trật khớp cảm nhận được nhu cầumuốnnótrởlạiđúngvịtrívìanhtabiếtrằngbàntaykhôngthểcửđộngvàcơnđausẽchỉchấmđứtchừngnàoviệcnắnkhớpđượcthựchiện.Tươngtự,ngaykhitahiểuđượclỗilầmcủamình,tacảmthấycónhucầuchấnchỉnhlươngtri,bởitừlúcấytasẽkhôngcònchịuđựngnổisựyếukémvàđauđớnđãcamchịu từ lâu.Vàkhiđã làmđượcđiềunày, thìmọiviệc trởnêndễdàng.Ngaykhichúngtaquảquyếtkhẳngđịnhlàmìnhđãquytụquánhiềuuytínchobảnthânvàtinlàtacóthểlàmnhữngđiềuthậtsựnằmngoàigiớihạncủalĩnhvựcvàkhảnăngcủamình,chúngtasẽcókhảnăngvàquantâmđếnviệcnhìnnhậnsựkhácbiệtđadạngtrongcácđặctínhtâmhồnchúngtavàtâmhồntrẻem.

Trongquanhệđốivớitrẻ,ngườilớnđãtrởthànhnhữngkẻchỉbiếtđếnbản thânmình,khôngphảihọvịkỉ,mà làhọ tựkỉ.Họnhìnmọi thứ liênquanđếnđờisốngtinhthầncủađứatrẻtừlậptrườngcủangườichỉbiếtsoivàobảnthânmình,dođómàhọhiểulầmđứatrẻ.Vìngườilớnchỉbiếtđứngtrênlậptrườngnày,nênhọmớicóquanniệmrằngđứatrẻlàmộtsinhthểtrốngrỗngmàchínhngườilớnphảinỗlựcđổchođầy,đứatrẻchỉnhưkẻbấtlựcvàvôdụngmàmọithứphảiđượclàmgiúpnó,nhưkẻthiếusựhướngdẫnnộitạinênngườilớnphảichỉdẫntừngbướctừbênngoài.Cuốicùng,ngườilớnhànhxửnhưthểhọlàđấngsángtạorađứatrẻvàphánquyếthànhđộngcủatrẻxấuhaytốttừquanđiểmcủamốiquanhệcủahọvớitrẻ.Ngườilớnlàtiêuchuẩnchocáitốtvàcáixấu.Họkhôngthểsailầm,họlảcáitốtlàmgươngchotrẻtựuốnnắntheo.Bấtcứđiềugìđứatrẻlàmkhácvớicáchđặcthùcủangườilớnđềubịcoilàxấuxa,cầnphảinhanhchóngsửađổi.Vàkhithểhiệntháiđộgạtbỏnhâncáchcủađứatrẻmộtcáchvôthứcnhưvậy,ngườilớncảmthấyđúnglàhọcónhiệthuyết,họcótìnhyêuthươngvàhọcólònghisinh!

Chương2PHÔITHAITINHTHẦN

Khúcdạođầusinhhọc

KhiK.F,Wolff công bố những khám phá về sự phân chia của nguyênbào,ôngchothấyquátrìnhtạoracácsinhvậtsống,đồngthờiquasựquansát trực tiếp, đãgiúpkiểmchứng sựhiệnhữu củanhữngnăng lựcnội tạihoạtđộngtheođúngmộtcáimẫucósẵn.Chínhôngđãđánhđổmộtsốtưtưởng triết học như của Leibnitz và Spallanzani, cho rằng trong cáimầmsốngđãgiảđịnhcóchứacáihình thểhoànchỉnhcủasinhvật tương laiởdạngnhỏbé.Họgiảđịnh rằng trong tếbào trứng, cónghĩa là từ lúckhởiđầu, đã hình thành cái sinh thể sẽ phát triển nếu được đưa vào một môitrườngthíchhợp,mặcdùsinhthểnàychưahoànthiệnvàởkíchcỡcựcnhỏ.Ýtưởngnàyxuấtpháttừsựquansáthạtgiốngcâytrồngcóchứa,bêntronggiữahai lámầm,mộtcáicâybéxíumàtathấyrõcảlávàrễ,vànếugieoxuốngđất,hạtgiốngnàysẽpháttriểnthànhmộtcâymới.Ngườitangờrằngmộtquátrìnhtươngtựcũngxảyraởđộngvậtvàconngười.Tuynhiênsauphátminhrakínhhiểnvi,khiWolffcóthểquansátcáchmộtsinhthểthậtsựhình thành ra sao (ôngbắtđầubằngquansátphôicủachim),ôngđãpháthiệnrarằnggiaiđoạnđầutiênbắtđầutừmộtđơnbàomầm,vàkínhhiểnvivớikhảnănghiển thịnhữngcáikhông thểnhìn thấybằngmắt thường,đãcho thấy làkhônghềcósẵnmộthình thái tiềnđịnhnào.Tếbàomầm,kếtquả từsựphốihợpcủahai tếbàođựcvàcái,chỉđơn thuầnbaogồmchấtnguyênsinhvàmàngbênngoàivớihạtnhân,nhưbấtcứ tếbàonàokhác;thậtvậy,nóchỉlàmộtđơnbào,ởdạngsơkhainhất,khôngcósựphânhóarõrệtnào.Mỗisinhvậtsống,dùlàthựcvậthayđộngvật,đềuxuấtpháttừmộtđơnbàogốcchưaphânhóa.Cái câybé tí nằm tronghạtgiống là cáiphôiđãphát triển từmộtnguyênbàomầm,đãhoàn tấtcácgiaiđoạnpháttriểntrướcđótrongquảchứahạtgiốngđãchínmuồirồirơixuốngđất.

Tuynhiêntếbàomầmcómộttínhchấtđặcbiệthơncảlànótrảiquaquátrìnhphânchianhanhchóngvàphânchiatheomộthìnhmẫuđãđượcđịnhtrước.Nhưngngười ta lạikhông thấychútdấuvếtnhỏnhấtcủahìnhmẫunày trong tếbàosơkhởi.Nếu theodõi sựphát triểnngay từđầucủaphôiđộngvật,tasẽthấytếbàođầutiênphânthànhhai,sauđóđếnlượtcáctếbàonàyphânthànhbốn,vàsẽtiếptụcchođếnkhichúngcódạngmộtkhốicầurỗnggọilà“morula”,khốicầunày,sauđó,gậpvàobêntrongthànhhailớp,chừa ramột lỗhổngdođó tạo thànhmộtcáihốc rỗngcóváchđôi,gọi là“gastrula”.Thếlà,bằngquátrìnhphânchiatếbàoliêntụcvàlũytiến,gấp

vào trongvà chuyênhóa, nó trở thànhmột tổng thểphức tạpgồmcác cơquanvàmô.Dođó,cáitếbàomầmđơngiản,trongsuốt,vàkhôngcóbấtkìphácthảocụthểnào,nóhoạtđộngvàxâydựng,hoàntoàntuântheomệnhlệnhvôhìnhmang trongbản thân,nhưngườiđầy tớ trung thànhkhắcghitronglòngsứmệnhđượcgiaophóvàhoàntấtdùtựthânkhôngmangbấtcứtưliệunàocóthểtiếtlộmệnhlệnhbímậtđó.Bảnthiếtkếchỉcóthểnhậnthấyquahoạtđộngkhôngmệtmỏicủanhữngtếbàovàchúngtachỉcóthểthấycôngviệcđãhoàntất.Bêntrêntácphẩmđãhoàntất,khôngcócáigìcả.

Trongphôicủađộngvậtcóvú,tứccũngnhưcủaconngười,cơquanđầutiênxuấthiệnlàtráitim,hayđúnghơn,cáisẽtrởthànhtráitim,mộtcáitúibắtđầuđậpngayvớinhịpđềuđặn,nhanhgấphailầnnhịpđậpcủamẹ.Vànósẽtiếptụcđậpkhôngmệtmỏivìnólàđộngcơthiếtyếubơmchấtdinhdưỡngcần thiếtđến tấtcảcácmôsốnggiúpchúnghình thànhvàcầnđếntrongcảcuộcđời.

Toànbộcôngcuộclaođộngnàydiễnramộtcáchbímậtvàkìdiệuchínhvìnóđượcthựchiệnmộtcáchđơnđộc.Đâylàphéplạsángtạohầunhưbắtđầutừcáihưvô.Nhữngtếbàosốngtíhonkhônngoannàykhôngbaogiờphạmsailầmvàtìmratrongtựthâncáinănglựcbiếnhóalớnlao,mộtsốtrởthànhtếbàosụn,sốkhácthànhtếbàothầnkinh,,sốkhácthànhtếbàoda,vàmỗimôtìmrađượcvịtrichínhxáccủanó.Sựsángtạokìdiệunàylàmộttrongnhữngbímậtcủavũtrụđượcnghiêmngặtgiấukín; thiênnhiênbaophủnótrongnhữngbứcmànchevàlớpvỏkhônggtxâmnhậpnổi,vảchỉmìnhnómớicóthểtựtáchbỏ,khicuốicùng,mộtsinhvậtmới,hoànchỉnhvàđầyđủ,đượcsinhratrongthếgiới.

Nhưngtạovậtđượcsinhrakhôngchỉđơnthuầnlàcơthểvậtchất.Đenlượtnó,giốngnhưtếbàomầm,nósởhữunhữngchứcnăngtinhthầntiềmẩnđãđịnhsẵn.Cơthểmớikhôngchỉđơnthuầnhoạtvậnđộngquacáccơquancủanó.Nócónhữngchứcnăngkhác-nhữngthôithúckhôngthểđặttrongmộttếbàomàtrongmộtcơthểsống,trongmộtsinhvậtđãđượcsinhra.Giốngnhưmỗitếbàomầmchứatrongmìnhhìnhmẫucủacảcáicơthểsẽhình thànhđầyđủ,dùkhôngcómộtdấuhiệunàonhìn thấyđượcbằngmắt, tương tự,mỗi cơ thể sơ sinh,dù thuộcbất cứgiống loàinào,đềucótrongchínhmìnhmộthìnhmẫuvềcácbảnnăngtâmthần,vềcácchứcnăngsẽđặtnóvàotrongmốiquanhệvớimôitrườngcủanó,đểnóhoàntấtmộtsứmệnhcó tínhhoànvũ.Vàđiềunàyđúngvớibất kì sinhvật sốngnào,ngaycảởmộtconcôn trùng.Nhữngbảnnăngkìdiệucủa loàiong,khiếnchúngcómộtcơcấuxãhộirấtmựcphứctạp,chỉbắtđầuhoạtđộngởconongchứkhônghoạtđộngởtrứnghayấutrùng.Conchimcóbảnnăngbayđược,nhưngchỉsaukhinởra.Vàv.v.Giaiđoạnthứhainàyliênquanđếnđờisốngtinhthầntrongmốiquanhệvớimôitrườngbênngoài,vốnđãcó

tronggiaiđoạnđầu,trongsựsốngcủaphôithaimàthiênnhiênđãcáchlivàgiấukín.Thậtvậy,khimộtsinhvậtmớiđượcthànhhình,nógiốngnhưmộtcáitrứngcủatâmlinh,mangtronglòngmộtsựhướngdẫnhuyềnbímàkếtquả là những hành vi, những đặc tính, những lao động, nói ngắn gọn lànhữngchứcnăngtácđộnglênmôitrườngbênngoàicủanó.

Môi trườngbênngoàinàyphải cungcấpkhôngchỉnhữngphương tiệnchosựtồntạivềmặtsinhlímàcòncungcấpnhữngkíchthíchchosứmệnhhuyềnbíđượckhắcsâutrongmỗisinhvậtđãsinhra,tấtcảchúngđượctriệutậpbởimôitrườngcủachúngkhôngnhữngchosựsốngmàcònđểthựcthimộtnhiệmvụcầnthiếthầubảotồnthếgiớivàsựhàihòacủathếgiớiđó.Điềuđóxảyravớimỗisinhthể,tùytheogiốngloàicủanó.Chínhxáclàmỗicơthểcóhìnhdạngthíchnghivớicáisiêuchứcnăngvềtinhthầnnày,vàphảixảyravìlợiíchcủavũtrụ.Nhữngchứcnăngcaocảnhưthếvốnđãcốhữutrongcácsinhvậtngaytừkhivừasinhra,chẳnghạnnhưởloàiđộngvật.Chúng tabiếtmộtđộngvật cóvú sẽ tỏ rahiềnhòavìnó là cừu, loàikhácsẽtỏrahungtợnvìnólàsưtử,mộtloàicôntrùngsẽlaođộngtheomộtnhịpkỉluậtkhôngthayđổivìnólàkiến,vàloàikhácnữathìsẽkhônglàmgìngoàiviệckêutrongcôđộcvìnólàdếmèn.

Vànhư thế,mộtđứa trẻ sơ sinhkhôngchỉ làmộtcơ thể sẵn sànghoạtđộngđơnthuầnnhưlàmộtcơthể,màđócònlàcáiphôithaitâmlinhvớinhữngkhảnăngtâmthầntiềmtàng.Sẽvôlíkhinghĩrằngchỉcóconngười,cótínhđặcthùvàkhácbiệttấtcảcácsinhvậtkhácbởisựcaoquýcủađờisốngtinhthầncủanó,làloàiduynhấtkhôngcómộtkhuônmẫupháttriểnvềtinhthần.

Tinhthầncóthểtiềmẩnsâukínđếnnỗisẽkhôngbộclộragiốngnhưbảnnăngởconvật,cóthểngaylậptứclộratrongcáchànhđộngcủachúng.Sựvắngmặtcủacácbảnnăngchỉđạocốđịnhvàtấtđịnhởconvật,làchỉdấucủamộtnguồntựdohànhđộng,đòihỏimộtsựtriểnkhaiđặcbiệt,gầnnhưthểnóphảiđượcsángtạoravàpháttriểnbởimỗicáthểvàdođókhôngthểtiênđoán.Vìthếmàcómộtsựbíẩnkhôngthểxâmnhậptrongtâmhồnđứatrẻtrừphichínhnótựbiểulộdầndầntrongtiếntrìnhhìnhthànhbảnthểcủanó.Cũnggiốngnhưsựphânđoạnởtếbàomầm,ởđótachẳngthấygìngoàimộthìnhmẫutiềnđịnhvôhình,khôngcócáchnàonhậnrađượcvàsẽchỉtựbiểulộquasựsángtạodầndầnracácchitiếtcủasinhvật.Vàchínhvìthếchỉcóđứatrẻmớicóthểphơimởcáikhuônthứctựnhiêncủaconngười.Nhưngchínhvìsự tinh tếcủamọisáng tạo từcáihưkhông,nênđờisốngtinh thần của đứa trẻmới cần đến sự bảo vệ và cần đếnmộtmôi trườngtươngtựnhữnglớpvòhaytấmmàngmàtựnhiênđãbaophủlênphôithaivậtchất.

Đứatrẻsơsinh

Mộtgiọngnóirunrẩyvanglêntrênmặtđất,chưatừngnghethấy.Đếntừmộtcổhọngchưatừngđượckíchthích.

“Họkểtôinghevềmộtconngườiđãsốngtrongtốitămsâuthẳmnhất,mắtnóchưahềthấychútánhsángyếuớtnhất,nhưthểnóởtậnđáyvựcsâu.

“Họkểtôinghevềmộtconngườiđãsốngtrongcõiimlặng,taichưahềnghemộttiếngđộngnhẹnhất…

“Tôinghekểvềmộtconngườiđãthựcsựsống,luônluônởdướinước,nướcấmlạlùng,vàbỗngbịnhúngvàomộtdòngnướclạnhgiánhưbăng.

“Vànómởrabuồngphổichưahềthở.Khôngkhílậptứcmởtoangbuồngphổicủanó,lúcđầuvẫncònđượcgấplại,vàconngườiấycấttiếngkhóc…

“Mộtgiọngnóirunrẩyvanglêntrênmặtđất,chưatừngnghethấy,đếntừmộtcổhọngchưatừngđượckíchthích.

“Nólàconngườiđãsốngtrongtrạngtháinghỉngơi.“Aicóthểtưởngtượngđượcsựnghỉngơihoàntoànnhưthế?“Sựnghỉngơicủakẻchưatừngphảiloănvìcókẻkhácđãănchonó.Tất

cảmôcủanóđềuthưdãn,vìcácmôkhácđãtạorahơiấmcầnthiếtchosựsốngcủanó.Ngaycảnhữngmôởnơisâunhấtcủanócũngkhôngphảilàmviệcđểbảovệnókhỏichấtđộcvàvitrùng,vàdưỡngkhíđượccungcấpchonómàkhôngquahơi thởcủanó -mộtđặcânduynhất trongcácsinhvậtsống.

“Laođộngduynhấtcủanólàlaođộngcủatráitim,nhịptimđậptừtrướckhi nó từnghiện hữu, đập nhanhgấpđôi nhịp tim của bất kì trái timnàokhác.Đólàtráitimcủaconngười.

“Vàbâygiờ…Nóbướcra.Nólãnhnhậntấtcảcôngviệc.Nóbịthươngtổnvìánhsángvàtiếngđộngxuyênthấuquaphẩmchấtcủabảnthểnó,vànóvừatiếntới,vừakêutolên:

“Chúaơi,saoNgàibỏrơicon?“Vànhưthếđó,lầnđầutiên,mỗiconngườilàánhphảnchiếucủaĐấng

Ki-TôđãchếtvàĐấngKi-Tôđãthăngthiên.”Lúcmớisinhrađứatrẻkhôngbướcvàomộtmôitrườngtựnhiênmàlà

vàomộtmôitrườngvãnminhdànhchođờisốngcủaconngười.Nólàmôitrường “thiên nhiên-trên-thiên nhiên” được con người xây dựng bên trênthiênnhiênvàbằngcáigiáphảitrảcủathiênnhiên,thôngquađộnglựccungcấpsẵnmọithứsẽhỗtrợcuộcsốngđếntừngchitiếtcủaconngườivàkhiến

conngườithíchứngdễdànghơn.NhưngôngTrờinàođãchuẩnbịsẵnđượcmộtnềnvănminhđểhỗtrợtrẻsơsinh,kẻphảihoàntấtnỗlựcthíchứngvĩđạinhấtkhi,vào lúc rađời,béphảichuyển từđời sốngnàysangmộtđờisốngkhác?

Giai đoạn chuyển tiếp kinh khủng khi ra đời đòi hỏimột sự chăm sóckhoahọcchođứatrẻsơsinhvìkhôngcổgiaiđoạnnàotrongđờingười,nósẽphảitrảiquamộttìnhhuốngđấutranhvàxungđộtdữdộivàdođóđauđớnnhưvậy.

Ấy thế nhưng chẳng có sự chuẩn bị nào để làm cho cuộc chuyển tiếpkhủngkhiếpnàyđượcdễchịuhơn.Tronglịchsửvãnminhloàingười,mộttrangsáchcầnphảiđượcdànhra,trướctấtcảcáctrangkhác,đểkểranhữnggìconngườivănminhđã làmđểgiúp trẻ sơ sinh.Ấy thếmàởđây tranggiấyvẫncòntrốngkhông.

Nhiềungười sẽnói rằng,đâucóchuyệnấy, thếgiớivănminhvôcùngquantâmđếntrẻsơsinh.

Nóquantâmthếnàođây?Khiđứatrẻrađời,mọingườichỉquantâmđếnngườimẹ.Bàmẹchịuquá

nhiềuđauđớn.Nhưngtrẻkhôngbịđauđớnsao?Ngườimẹcầnsựchămsócđặcbiệt.Nhưngđứabékhôngcầnđượcchămsócđặcbiệtnhưvậysao?Phòngngườimẹtốivàyênlặngvìbàquákiệtsức.Nhưng chính đứa bé là người vừa đến từ nơi không chút ánh sáng và

khôngchút tiếngđộngđến tai.Vậy thìphảichuẩnbịyên lặngvàbóng tốichobé.

Béđếntừtrạngtháihoàntoànnghỉngơimàbâygiờbỗngnhiênphảivậndụngtấtcảchứcnăngcủanó.Vìthế,chắcchắnlàbécũngrấtmệtmỏivàkiệtsức.

Kiệtsứckhôngchỉdotươngphảngiữahaimôitrườngtráinghịch,bévừatựmìnhvậtlộnquacuộclaođộngsinhnởkiệtlực.Cơthểcủabébịdồnéplại,nhưtrongmộtnhàmáyxaysiếtnóđếnmứcxươngcốttrậtđi.Béđếnvớicuộcđờikiệtsứcdosựtươngphảntolớngiữatrạngtháihoàntoànnghỉngơivàcốgắngkhôngtưởngtượngnổiđểđượcsinhra.

Béđếnvớiđờinhưmộtkẻlữhànhtừmộtnơixaxăm,ngườitảtơivớithươngtích.Vàchúngtađãlàmgìđểtiếpđónvàcứugiúpbétrướcnhucầulớnlaonhưvậy?

Bácsĩchỉliếcquađứabéđểxemnósốnghaykhông.Chắchẳnôngnghĩrằng:“Nósống,thôiđểbéquamộtbên,bâygiờtakhôngthểbậntâmđếnnó.”

Ngượclại,chamẹnhìnbétrìumếnvàvuimừng,vàhọtiếpđónbévớisựvịkỉcủakẻvuimừngnhậnđượcmộtmónquàtừthiênnhiên:“Nóđẹpđấychứ?Contraichúngtađấyà?”

Mọingườichờđợibéđềuvộivãthưởngthứcnó,chiêmngưỡngnó,chạmtayvàonó.Ngườichathìmuốnnhìnmàumắtcủabé,vàsẽcốvạchmímắtcủasinhvậtmớikia,háohứcnhìn thậtkĩvàvuimừngmỉmcườinhư thểôngthấyconngươikiarồisẽmộtngàynhìnthấyôngvànhậnraông.

Nhưngkhôngcóainhìnthấytrongđứabémộtconngườiđaukhổ,hìnhảnhđầutiêncủaĐứcKi-Tô,tinhkhiếtvàkhôngđượcthấuhiểu.Ngườilớntớigầnkẻđãđến từhưkhôngnhư thếnào,kẻbỗng thấymìnhởgiữa thếgiới,vớiđôimắtnonnớtchưatừngthấyánhsáng,vớiđôitaitừngchìmlắngtrong thinh lặng?Sinh linhvới tứ chi chưa từngchạmđếnđiềugì,naybịhànhhạ.

Cơthểmongmanhphảichịuđựngsựtiếpxúcthôbạovớivậtcứngvàbịcầmnắmbởibàntayvôtâmthôbạocủamộtngườiđànôngđangquênmấtđólàmộtcơthểmongmanh.

Vâng,đứatrẻsơsinhđãbịcầmnắmthôbạo,làndamỏngmanhbịcọxátbởinhữngbàntaynặngnề,vàquầnáothônhám.

Thậtra,nhữngngườitronggiađìnhkhôngdámchạmvàođứatrẻsơsinhvìnóquámỏngmanh;bàconanhchịvàmẹnócóvẻsợsệt.Nênhọgiaophó nó cho nhữngbàn tay chuyên nghiệp để họ được an tâm, lương tâmđượcthanhthản.Thếlàchẳngcònaicảmthấycầnphảicanhgiữvàchechởcho cái cơ thể bé bỏng chưa từng bị sờ chạmđến.Thiên hạ sẽ hỏi: “Vậychúngtasẽphảilàmgì?Phảicóaiđóchạmtayđếnđứabé.”

Đúng, nhưngnhữngbàn tay chuyênnghiệp này bây giờ sờ đến đứa béchưa từng học cách chạm đếnmột sinh linhmỏngmanh như vậy. Đó lànhữngbàntaythônhámcókhảnăngduynhấtlàgiữbéchắcchắn,khôngđểnórơi.Ngườitachỉnghĩrằng,đứabé,sinhra,cònsống,làđủrồi;điềuduynhấthọmuốnlàđứabékhôngbịmấtcáinỗlựctồntạikia.Nhưnghọchưahềtìmhiểucáchtiếpcậnvớisinhlinhmongmanhnày.

Bácsĩmạnhtaybếnólênvàkhiđứabévừacấttiếngkhóctuyệtvọng,mọingườiđềucườimãnnguyện,đólàtiếngnóicủabé.Khóclàngônngữcủa nó, và những điều như thế là cần thiết để lau sạchmắt và làm căngbuồngphổicủanó.

Trẻsơsinhlậptứcđượcmặcquầnáo.Bébịquấnchặttrongvảitãthôcứngnhưthểbịbóbột,vàtaychâncủa

bétrướcđâyvốnxếpvàonhau,naybịcăngravàgiữcốđịnhmộtcáchtànbạo.Nhưngquầnáochưacầnthiếtchotrẻsơsinh,ngaytừkhimớisinhrahaytrongsuốtthángđầutiêncủađờinó.

Nếuchúngtamuốntheodõicâuchuyệnvềquầnáocủatrẻsơsinh,tasẽthấycósựbiếnđổidầntừsựthaythếtãvảithôcứngbằngnhữngquầnáonhẹvàvảimềm;cùngvớisựgiảmdầnvềsốlượngtrangphụccủabé.Thậtvậy,ngàynay,quầnáocủatrẻsơsinhởngưỡnggầnnhưlàkhỏathân.Thêmmộtbướcnữathìbésẽđượcđểtrầntruồng.

Thật ra, tốt hơnnênđể trẻ sơ sinh trần truồngđểbéđược sưởi ấmbởikhôngkhíxungquanhhơnlàbởiquầnáo.Tựnókhôngcóđủhơiấmđểđốiphóvớinhiệtđộbênngoài,bởivừatrướcđấynóvẫncònsốngấmáptrongcơthểcủabàmẹ.Quầnáochỉcóthểgiữấmcơthể,ngănhơiấmcơthểthoátrangoài.Nếugianphòngđãấmáprồi, thìquầnáothànhvậtcảngiữasứcấmcủakhôngkhívàcơthể.Tacóthểquansátcácđộngvật,nhữngconvậtcònnontuyđượcbaophủbằnglôngmănghaylôngtơ,songmẹchúngvẫnấpủ,sưởiấmchúngbằngcơthểcủamình.

Chúngtôikhôngmuốnbàncãiquálâuvềvấnđềnày.ChắcchắnlànếuhòiýkiếncủanhữngbậcchamẹngườiMỹ,họsẽkểvềnhữngchămsócdànhchotrẻsơsinhởnướchọ,vàngườiĐứcvàngườiAnhcũngsẽngạcnhiênhỏitôicóbiếtgìhaykhôngvềtiếnbộđạtđượctrongchuyênmônnàycủakhoayvàkhoađiềudưỡngtạicácnướchọ.Đánglẽtôiphảitrảlờirằngtôibiếttấtcảđiềunàyvàbảnthântôiđãnghiêncứutấtcảnhữngcảithiệnmớinhấttronglĩnhvựcchămsóctrẻtạimộtsốcácquốcgiađó.Songđồngthời tôi cũngphải tuyênbố rằngở đâu cũngđều thiếu sự cao thượng củalương tâm cao quý được đòi hỏi cho sự tiếp đón xứng đáng đối với conngườimớiđượcsinhra.

Đúng là rất nhiều điều đã được thực hiện, nhưng tiến bộ là gì nếu nókhônglàmộtýthứcvềcáichúngtatừngbiếtvàthêmvàocáigìcóvẻnhưlàđãhoànchỉnhvàthậmchícảcáicóvẻnhưkhôngthểvượtđược?

Khôngcónơinào trên thếgiớimà trẻ sơ sinhđượchiểu rõnhư ta cầnphảihiểu.

Tôimuốnđềcậpđếnmộtđiểmkhác,đó làchuyện tuychúng tacó thểyêuđứatrẻsơsinhmộtcáchsâusắcđấy,songchúngtavẫncócáibảnnăngphòngchốnglạiđứabé,ngaytừthờiđiểmđầutiênlúcnóvàođời.Đókhôngnhữnglàmộtbảnnăngtựvệmàcònlàmộtbảnnăngkeokiệtkhiếnchúngtavộivàngbảovệmọithứsởhữucủamìnhkhỏitayđứabé,ngaycảkhichúng

khôngcógiátrị.Vídụ,đểgìngiữtấmnệmnhỏtồitệkhỏibịbẩn,chúngtatrảimộttấmchekhôngthấmnướcgiữanệmvàcơthểcủabévàđểcơthểcủanóphảigánhchịucáchậuquả.

Kể từ lúcbévàođờiấy, tâm tríngười lớnsẽgiữnguyênnhịpđiệu tiếttấu:coichừngđểembékhônglàmbẩnđếntôi,khônggâyphiềntoáichotôi.Hãyđềphòngnó!

*****Tôitinrằngkhichúngtadầndầnhiểuvềtrẻemđầyđủhơn,chúngtasẽ

tìmranhữngphươngpháphoànthiệnhơnđểchămsóctrẻ.Chỉmớigầnđây,ởVienna (Áo -ND)người ta đã bắt đầu có nhữngphươngphápđể giảmthiểunhữngđauđớncủatrẻsơsinh.Tấmnệmtrảiđónbérơivàokhirađờiđượclàmấmvànệmđượcchếtạobằngcácvậtliệucótínhthấm,cóthểvứtđikhibịbẩn.Nhữngbiệnphápnàylàkhúcdạođầu,mộtdấuhiệuđầutiêncủamộtsựkiệncótầmquantrọnglớnlao,rằngngườilớnđãbắtđầucóýthứcvềđứabé.

Nhưngchămsóctrẻsơsinhkhôngchỉnêngiớihạntrongviệcngănngừacáichết,trongviệctránhđểbébịnhiễmtrùng,nhưngườitalàmngàynaytrongcácbệnhviệnhiệnđại,nơicácnữđiềudưỡngđếngầntrẻvớikhănchemặtđểvi trùngtronghơi thởcủahọkhôngtruyềnsangđứabé.Cónhữngvấnđềvề“sựchămsóctinhthầncủatrẻ”từngaylúcmớisinhravànhữngbiện pháp để đứa bé thích nghi dễ dàng với thế giới, vềmặt này, các thínghiệmvẫncònđangthựchiệnởbệnhviệnvàcầnđượctuyếntruyềnrộngrãiđếncácgiađìnhnhằmthayđổitháiđộđốivớitrẻsơsinh.

Trong những gia đình giàu có, người ta vẫn còn nghĩ đến việc dùngnhững chiếc nôi lộng lẫy và quần áo nhiều rua ren đẹp đẽ cho con cái.Nhữngthứxaxỉnhưthếchothấymộtsựhoàntoànthiếutôntrọngđốivớibảnthểnộitạicủađứabé.Củacảicóthểdùngđểcungcấptiệnnghỉ,chứkhôngphảiđểđemlạisựxahoachonhữngđứabéđượcđặcquyềnnhưthế.

Đốivớitrẻsinhra,tiệnnghilàcómộtcănphòngchechắnkhỏitiếngồnào của thành phố, với đủ yên lặng, vàmột ánh sáng ôn hòa, có thể điềuchỉnh, bằng các cửa sổ cókínhmàunhư trongnhà thờ.Một nhiệt độ ấm,khôngthayđổi,nhưởcácnhàháttrongvàinămgầnđây,khiếnchotrẻcóthểởtrần.Mộtvấnđềkháclàviệcdichuyểnvàbếđứabétrầntruồng,làmthếnàođểtrẻbịtaytachạmvàocàngítcàngtốt.Đứabéphảiđượcnângdậybằngmộtphươngtiệnnhẹvàmềmmại,nhưmộtcáivõngnhồibôngmềm,nângđỡsaochocảcơthểcolạitrongtưthếtươngtựkhicòntrongbụngmẹ.

Việcnângbếnhưvậycầnđược thựchiệnvớisự tinh tếvàhếtsứcchútâmbởinhữngbàntaysạch,khéoléonhờđãthựctậpkĩlưỡng.Thayđổitư

thếcủabétừthẳngđứngsangnằmngangcầnđếnkĩnăngđặcbiệt.Từlâucác điều dưỡngviên đã ý thức được rằng cần cómột kĩ thuật đặc biệt đểnângmộtngườibệnhlênvàđưahọđitrongthếnằmngangmộtcáchchậmrãi.Dichuyểnmộtbệnhnhânlàmộttrongnhữngbàihọcsơđẳngcủangànhđiềudưỡng.Khôngaikéomạnhmộtbệnhnhânđứngthẳnglên,bệnhnhânđượcdờiđibằngmộtvậtnângđỡmềmmại,khéoléođặtbêndướicơthểhọ,vàbằngphươngphápnày,ngườitacóthểdichuyểnbệnhnhânđimàkhôngcầnthayđổivịtrínằmngangcủahọ.

Trẻsơsinhcũnggiốngnhưmộtbệnhnhân.Nhưmẹcủanó,béđãtrảiquacơnthậptửnhấtsinh.Niềmvuivàsựmãnnguyệnkhithấybésốngsốtcũnglàmnhẹgánhloâuđốivớinguyhiểmbévừatrảiqua.Đôilúcbégầnnhưnghẹtthởvàđượchồisinhbằngcáchápdụngnhanhhôhấpnhântạo.Đầubéthườngbịmópméobởimộtkhốimáutụ,dohiệntượngxuấthuyếtdướida.Vậyphảixembélàthựcsựbịbệnhnặng.Nhưngđồngthời,khôngnênnhầmlàtrẻsơsinhcũnggiốngbệnhnhânngườilớn.Nhucầucủatrẻkhônggiốngnhưcủangườibệnh,nhưnglànhucầucủakẻđãcómộtcốgắngtáithíchnghiquásứctưởngtượng,kèmtheonhữngấntượngtâmthầnđầutiêncủakẻđãđếntừhưkhôngnhưngcácgiácquanđềuhoạtđộng.Tôiđãthấymột trẻ sơ sinhđượccứu sốngkhỏi tình trạngnguyhiểmvìbịngạtdobịnhúng xuống cái bồn nước gần sátmặt đất: khi đang bị rơi nhanh xuốngnước,đứabémởtođôimắt,laomìnhtớitrongcogiật,duỗithẳngtaychân,nhưthểnócảmthấymìnhđangbịrơi.Đólàkinhnghiệmđầutiêncủabévềsợhãi.

Tìnhcảmcủachúngtađốivớitrẻsơsinhkhôngnênchỉlàsựđồngcảmđốivớingườibệnhhaykẻyếu,mànênlàlòngtônkínhtrướcbíẩncủasựhìnhthànhtạovật,sựbíẩnvềcáivôbiênbịgiamhãmtrongmộthìnhthểhữuhạn.Cáchchúngtachạmtaybếẵmvàdichuyểntrẻsơsinh,vàcảmxúcvềsựtinhtếcầncótrongcáchđốixửấykhiếnchúngtanghĩđếnvịlinhmụccônggiáokhicầmBánhThánhtrênbànthờ.Vớiđôitaysạchsẽ,cácđộngtácđượcluyệntậpkĩcàng,vẻkhéoléotinhtếvàtậptrung,ôngdichuyểnBánhThánh, lúcdọc, lúcngang,đôi lúcđặtxuốngnhư thểnóbịkiệt sức,nhưthểnhữngđộngtácnàyđãquámạnhbạovàcầntạmnghỉ.VàtrongkhitayôngnângBánhThánhlên,chânôngquỳphụctrongsựphụngthờ.Sựimlặng, ánh sángchiếunhẹnhàngqua lớpkínhmàu;một cảmgiáchi vọng,thănghoabaotrùmkhắpmộtmôi trườngnhưthế thậtxứngđángchoviệcđónđứabémớirađời.

Ngườitanóiđứabékhôngcóýthức,vàđãkhôngcóýthứcthìkhôngcóđauđớnhayvuithú,dođócótinhtếtaonhãthìcũngchỉphíphạm.Nhưngsaongườitalạichămsócchuđáochobệnhnhânngườilớntrongnguycơmấtmạngvàhônmêbấttỉnh?Đólànhucầuđượcchămsóc,chứkhôngphải

làýthứcvềnhucầuđó,đốivớibấtcứgiaiđoạnnàocủađờingườithìcũngđòihỏisựchúýcủakhoahọcvàtìnhcảm.

Khôngthểcósựbiệnminhnào.Chúngtakhôngcótìnhcảmthậtđốivớitrẻsơsinh,vìđốivớichúngta

nókhôngphải là người.Khi nóbướcvào thếgiới của chúng ta, chúng takhôngbiếtlàmcáchnàođểđónnhậnnó,mặcdùthếgiớichúngtatạoralàđểchonó,saochonócóthểtiếpnốivà-tạoramộtthếgiớitốtđẹphơncáithếgiớicủachúngta.

“Ngườiđếnvới thếgian,và thếgianđượclàmrachoNgườinhưngthếgiankhôngnhìnbiếtNgười.NgườiđếnvớiđồngloạinhưnghọkhôngtiếpđónNgười,”

Lờidạycủathiênnhiên

Cácđộngvậtcấpcàohơn,loàicóvú,vớisựkhônngoanbấtbiếncủabảnnăng,đãkhôngxem thườnggiaiđoạn thíchnghimongmanhvàkhókhănmàconnoncủachúngphảiđốimặt.Convậtnhũnnhặnnhưmèolàmộtvídụ;nógiấulũmèoconvừamớiđẻởnơitối,khuấtđểchămsócchúng,vànórấtcảnhgiáckhôngđểainhìnđếnđámmèocon.Rồisaumộtkhoảngthờigianngắn,nhữngchúmèoconrangoàivàcôngkhaitheosaumèomẹ.

Loàiđộngvậtcóvúsốnghoangdãcũngcónhữngđặcđiểmchứngminhrõ ràng hơn về sự chăm sóc con non. Hầu hết chúng sống theo bầy đàn;nhưngkhi sắpđẻ,concái rờiđànvà tìmmộtnơikínđáođẻcon,giữcontrongyêntĩnhvàtáchbiệtkhoảnghaihaybatuầnchođếnmộtthánghaylâuhơnnữa, tùytheochủngloài.Conmẹlậptứctrởthành“vúnuôi” trợgiúpsinhvậtmới.Connonkhôngthểsốnggiữabầy,phơiraánhsángvàtiếngồn,dođónógiữconởnơiyêntĩnhkínđáo.Mặcdùconnonnóichungcóthểđứngtrênđôichânvàbướcđi,conmẹvẫngiữchúngtáchđànchođếnkhichúnglàmchủđượccácchứcnăngthiếtyếuchosựsốngcủamìnhvàcóthểtựthíchứngvớimôitrườngxungquanh.Chỉkhiđónómớidẫnconvềvớibầy,vớiquầnthểđồngloại.

Câuchuyệnvềcáchchămsócconnonthậtđộcđáo,vềcơbảnđềugiốngnhau,ngaycảởcácloàithậtkhácnhaunhưngựa,bòrừng,heorừng,sóihayhổ.

Bò rừng cáimộtmình giữ bê con cách xa đàn nhiều tuần, nó âu yếmchămsóccon.Khibêconlạnh,nóủcongiữađôichântrước;khibêconbẩn,nóliếmchosạch;vàkhibêconbú,nóđứngtrênbachânđểconcóthểbúdễdànghơn.Vàsaukhidẫncontrởlạiđàn,nótiếptụcchobêconbúvớivẻdửngdưngkiênnhẫnthườngthấyởnhữngconcáithuộcđộngvậtbốnchân.

Đôikhiconmẹkhôngchỉtìmmộtnơihẻolánhđểđẻconmàcònchuẩnb[mộtnơithíchhợpcholũconsắpsinh.Chẳnghạn,cáomẹtìmmộtnơiẩnnáurậmrạp,xaxôi,yêntĩnh,kiểunhưcáihangđểở.Nhưngnếunókhôngthểtìmthấynơiẩnnáuthíchhợp,nósẽđàomộtcáilỗhoặcchuẩnbịmộtlớpnệmtrongthâncâyrỗnghayđàomộtchỗtrũnggiữabụirậm,rồinólàmmộtcái ổ lót với chất liệumềm, hầu như luôn luôn bằng lông rứt ra từ ngực,quanhnúmvúcủanó,nhưvậythuậntiệnchođámcáoconbúdễdànghơn.Ởđónóđẻsáuhaybảycáoconmắtnhắmvàtaikhépkín;nógiấuchúngởđóvàítkhirờixa.

Trongsuốtgiaiđoạnđầunàytấtcảconcáiđềuthậntrọngcanhgiữconnonvàtấncôngbấtcứaimuốnđếngầnconcủachúng.Đốivớiđộngvậtđãthuầndưỡng,đôilúctakhôngthấyrõnhữngbảnnănglàmmẹnàyhoặclàchúngđãbịmấtđi.Chẳngailạgìchuyệnlợnnáithườngănconmình,thếnhưnglợnrừngcáilàmộttrongnhững“bàmẹ”dịudàngnhất.Hổcáivàsưtửcáicũngvậy,khibịnhọttrongchuồngởsở thú,đôikhichúngcắnchếtcon.

Điềunàychotathấynhữngnănglượngbảovệvàchechởcủathiênnhiênchỉhoạtđộngkhicácsinhvậtđượctựdođitheomệnhlệnhnộitạicủacácbảnnăngchỉđạocủachúng.

Trongcácbảnnăngnày,chúngtacóthểpháchọaramộtlogicrõràngvàđơngiản;connoncủacácđộngvậtcóvúphảiđượcchămsócđặcbiệttrongcuộctiếpxúcđầutiênvớimốitrườngbênngoài,vàdođótacầnnhậnracáigiaiđoạnđầutiêncựckìnhạycảmkhisinhvậtmớirađời,làgiaiđoạnkhimànóphảinghỉngơisaucốgắnglớnlaođểđượcsinhravàcùngmộtlúcphảivậndụngthuầnthụctấtcảcácchứcnăngcủanó.Saugiaiđoạnnày,cáigiaiđoạncóthểgọilàthờikìấusinhthứnhất,nămđầuđời,giaiđoạnbú,giaiđoạnđầutiêncủacuộcsốngởtrầngian.

Cácconcáikhôngchỉquantâmđếnnhucầucơthểcủaconnon.Đúnglàthiênnhiên,vớisữavàhơiấmcơthểcủaconmẹ,đãcungcấpđủđểconnonchống chọi với các khó khăn chính về thể chất cần khắc phục trongmôitrườngmới.Đúnglàconmẹđãđơnđộcchờđợisựthứcgiấchuyềnbícủacác bản năng xuất phát từ bản thể sâu xa của sinh vậtmới và sẽ biến nóthànhmộtcáthểkháctronggiốngloàicủanó.Sựthứctỉnhnàyphảixảyraởmộtđịađiểmđượcchechắnkhỏiánhsángchóichangvàtiếngđộngồnào,vàluônyêntĩnh.Conmẹchờđợisựthứctỉnhbảnnăngcủaconnontrongkhinuôidưỡng,liếmláp,thươngyêu,huấnluyệnconnontrướckhiđưanóvềvớibầy.Lúcấy,ngựanonsẽlinhhoạttrênđôichân,họccáchnhậnbiếtmẹnóvàđitheomẹ,nhưngtrênhết,nósẽphảicóthờigianđểchobảntỉnhngựalộratrongcơthểmỏngmanhvàchưavữngvàngcủanó.

Nóphảilàmchotínhditruyềncủaloàitrởthànhhiệnthực.Ngựacáisẽkhôngchophépbấtcứaithấyconcủanóchođếnkhinóthậtsựtrởthànhngựacon;mèocũnggiấuconnonchođếnkhichúngmởmắtvà tậpđứngtrên đôi chân của chúng, nói ngắn gọn, cho tối khi nào chúng thật sự lànhữngchúmèocon.

RÕrànglàthiênnhiêngiámsátmạnhmẽsựthứctỉnhnày,sựhoàntấtmĩmãncủacôngviệcnày.Mụcđíchcủasựchămsóccủaconmẹcaohơnlàmụcđíchsinhlíthuầntúy.Quasựtrìumếnvàchămsócdịudàng,sinhvậtmẹ chờ đợi sự ra đời của các bản năng tiềm tàng.Và đối với con người,chúngtacũngcóthểnóirằng,quasựchămsóctếnhịchotrẻsơsinh,chúngtaphảichờđợisựrađờicủatâmlinhconngười.

Hoànthànhsựnhậpthể

Vậylà,cómộtđờisốngtinhthầncầnđượcchútrọngtrongcáchđốixửvớitrẻsơsinhhaykhông?

Nếuđờisốngtinhthầnđóđãhiệnhữutrongtrẻsơsinh,thìnócầnđượcchútrọnghơnnữatrongnămđầutiêncủacuộcđờivànhữngnămtiếptheo.Bướctiếnđãthựchiệntrongviệcchămsócđứatrẻngàynaylàởchỗkhôngnhữngsựsốngthểchấtcủađứatrẻđượcquantâmđếnmàcảsựsốngtinhthầncủanócũngvậy.Ngàynayngườitathườnglặplạirằnggiáodụcphảikhởisựtừlúcbéchàođời.

Dĩnhiên,khôngnênhiểutừngữ‘giáodục’theonghĩagiảngdạy,màtheonghĩa trợgiúpsựphát triển tâmlícủa trẻ.Bâygiờdosựphânbiệtgiữaýthứcvàvôthức,tacóthểhiểutạisaotrẻemcómộtđờisốngtinhthầnthậtsựtừlúcmớisinh.Ýtưởngvềmộtcõivôthứcđầynhữngđộnglựcvàthựctại tinh thần đã trở thànhmột trong những tranh luận phổ biến ở thời đạichúngta.Nếuchúngtahìnhdungembécómộtđờisốngtinhthầnvớinhucầuphát triểný thứccủanóbằngcách tựđặtmìnhvàomộtquanhệnăngđộngvớithếgiớixungquanh,hìnhảnhhiệnratrướcmắtchúngtathậtlàấntượng,chúngtathấylinhhồnbịgiamcầmtrongbóngtốicốgắngvươnraánhsángđểsinhravàlớnlêntrongmộtmôitrườngchưađượcchuẩnbịchomộtsựkiện lớn laonhư thế.Chúng ta thấymìnhđứng trướcmột linhhồnđangdấnthânvàonhiệmvụkhókhănnày,vàchúngtakhôngbiếtcáchnàođểcó thểhỗ trợchonó, thậmchíchúngtacòncó thểgây trởngạichonónữa.

Nhưngdùcó tựbómình trongnhữngkháiniệmsơđẳngvàhiểnnhiênnhất,chúngtavẫncóthểsuyđoántrongđứatrẻcósựhoạtđộngcủanhữngbảnnăngchiphốikhôngriêngcácchứcnăngvềthểchấtmàcảnhữngchức

năngtinhthần,nhưtrườnghợpconnoncủađộngvậtcóvúbỗngnhiên,domộtsựkiệnhướngnội,bộclộđặctínhcủaloài.Contrẻcủaloàingười,thậtra,chậmphát triểnkhảnăngvậnđộnghơnconnoncủacácđộngvật.Khicácgiácquancủachúnghoạtđộnglúcchàođời,đứabéngaylậptứcnhạycảmvớiánhsáng,âmthanh,sựsờchạm,songbévẫncòncóítkhảnăngvậnđộng.Nókhôngthểtựđứngdậy,khôngthểbướcđihaynóinăng.Nónằmbấtlựclâuhơnbấtcứtạovậtnàokhác,nóbắtđầubướcđisaumộtnăm,vớinhiềucốgắngtrongmộtthờigianđàivớinhiềulầnthấtbại.Bésẽchỉtậpđiđúngcáchkhiđãhaituổi,việcnóinăngcũngtươngtựviệcvậnđộng.Trongmộtthờigiandài,đứabékhôngnóiđược,lúcsáuthángtuổibéchỉbậpbẹcácvần.Nólàmộtsinhvậtbấtlực,lahétđượcnhưngkhôngnóiđược,trongkhiconnoncủađộngvậtcótiếngkêuđặcthù.Tiếngkêucủachúngthậtrayếuớtvà rên rỉ,nhưngchóconphát ra tiếng sủa thật,mèoconkêu“meomeo”vàcừuconkêu“bebe”;nóichung,chúngđềucóngônngữcủachúng,chứkhôngchỉlahétvàkhócnhưnhữngđứaconcủaloàingười,thứsinh-Ạtngungơnhấttrongcácloài.

Sẽlầmlẫntonếunghĩrằngsựyếuớtcủacơbắpngăncảnembéđứnglênvàngồithẳng,haychorằngthiếukhảnăngcửđộngnhịpnhànglàtínhbầmsinhởngười.Khôngthểnghingờsứclựccủacơbắptrẻsơsinhnhưtađãthấyquasựxôđẩyhaychốngcựcủatứchicủabé.Vàkhônggìcóthểxemlàhoànhảohơnsựphốihợpkhókhăncủađộngtácbúvànuốtmàcácembécóđượcngaytừđầu.Thiênnhiênđãhuấnluyệnđứabékháchơnsovớiconnoncủađộngvật.Thiênnhiênđặtlĩnhvựcvậnđộngrakhỏisựlệthuộcvàocáiápđặtđộcđoáncủabảnnăng.Bảnnăngrútlui;cơbắpmạnhmẽvàtuânphục chờ đợimệnh lệnhmới; chúng chờ sự chỉ huy của ý chí điều khiểnchúngđểphụcvụtinhthầncủaconngười.Chúngphảibộclộkhôngchỉcácđặctínhchungcủagiốngloàimàcòncủamộttâmhồnriênglẻcủacánhân.Cácbảnnăngcủagiốngloàicũngchắcchắnsẽxuấthiệnvàápđặtmộtsốđặctínhcơbản:tabiếtrằngtấtcảnhữngđứatrẻbìnhthườngđềusẽđitheodángđứng thẳng lưngvàsẽbiếtnói.Nhưngmỗiđứa trẻ sẽbiểu lộnhữngbiếnđổicótínhcánhânbấtngờvàđólàmộtđiềubíẩn.Vớinhữngconthúnhỏ, tabiếtchúngsẽrasaokhihoàntoàntrưởngthành;mộtconnaisẽcóchânnhanhnhẹn;mộtconvoisẽcódángđichậmchạpvànặngnề;mộtconhổsẽhungtợnvớiđôihàmkhỏe;vàmộtconthỏsẽhiềnlànhvàăncâycỏ.Nhữngđặctínhnàysẽkhôngthayđổihayđảongược.Nhưngconngườicóthểlàmbấtcứđiềugì.Cáivẻùlìbênngoàichuẩnbịnhữngđiềubấtngờcủacá tính.Cái tiếng không ra lời rồimột ngày sẽ thành lời, nhưng chúng takhôngbiếtđósẽlàngônngữnào.Trẻsẽnóithứtiếngmànótiếpthuđượckhilắngnghenhữngngườixungquanh,vàvớicốgắnglớnlao,bésẽtạonênâm,vầnvàcuốicùnglàtừngữ.Bésẽlàngườixâyđựngchoriêngmìnhtất

cảcácchứcnăngtrongquanhệvớimôitrường;bésẽlàkẻsángtạorabảnthểmớicủanó.

Dođósựkíchhoạtcáccơquanvậnđộngcủabélàsựnhậpthểchứcnăngcủacáthểvớinhữngđặcđiểmcủariêngnó.

Cái thông thường vẫn được biết như là thể xác là một hợp phức củanhữngcơquanvậnđộngmàsinh líhọcgọi làcáccơbắpcửđộng theoý.Như têngọiđãhàmý, chúngcó thểvậnđộng theoý (củachủ thể -ND).Khôngcógìchothấyrõhơnrằngvậnđộnggắnchặtvớiđờisốngtinhthần.Nhưngnếukhôngcócáccơquanlàcôngcụcủaýchí,thìýchíkhônglàmđượcgìcả.

Ngaycácbảnnăngcủasinhvật,ởloàinàocũngvậy,từnhữngloàicôntrùngnhỏbénhất,cũngkhôngthểtựbiểulộnếukhôngcócáccơquanvậnđộng,ởdạngtiếnhóacaonhưconngười,hệcơcựckìphứctạpvànhiềuđếnnỗicácsinhviênmôncơthểhọcnóirằng,“đểnhớtấtcảcáccơ,bạnsẽphảiquênchúngbảy lần”,vềmặtchứcnăng,chúngphốihợpđể thựchiệncáchànhđộngphứctạpnhất,cócáigâykíchthích,cócáigâyứcchế,cócáichỉcóthểtiếntới,nhưngcáikhácchỉthụtlùi.Vậymà,vớitấtcảcácchứcnăngđốilậpnhau,chúngkhônghoạtđộngtrongmâuthuẫnmàlàtronghàihòa.Mỗikíchthíchđượcđiềuchỉnhbằngmộtứcchế,dođóluônđồnghành,cáitiến tới được kết hợp với cái thụt lùi. Chúng thực sự là những hiệp hội,nhữngnhómđoànkếttrongcùngmộtđộngtác,vàdođócửđộngcóthểtrởnênvôcùngtỉnhtế,nhưtathấyởmộtvũcông,trongbàntaycủangườichơivĩcầm,ngườicóthểtruyềntảinhữngđộngtáctinhtếnhấtđếncâycung(vĩ)củađàn.Mỗiđộngtáclàsựkếthợpcủacácđốinghịch,mỗicảithiệntinhtếhơnhuyđộngcáigầnnhưlàmộtđộiquâncủacáccơ,hànhđộngcùnglúcvớinhómđốikháng,vàtrongcảhaitrườnghợp,sựhoànhảođượcđạtđếntrảiquamộtthờigianchuẩnbị.

Nếu sựchuẩnbịnàykhôngđược traohẳncho thiênnhiên,vàđúng ra,nếumộtphần,phầncaonhất,baohàmđịnhhướngvàxâydựng,đượctraophó chomệt năng lượng của cá thể, cái năng lượng chồng bên trên thiênnhiêncótínhthiênnhiên-trên-thiênnhiênnày,thìđâychínhlàsựkiệnđầutiênchúngtanênxétđếnởconngười.Nóirõhơn,tinhthầnsinhđộngcủaconngườiphảinhậpthểđểcóthểhoạtđộng,tựbiểulộratrongthếgiới.Đâylàchươngsáchđầutiêntrongcuộcđờicủađứatrẻ,đólànhiệmvụđầutiêncủaconngườitrongcuộcsống.

Nếucómộtsựnhậpthểcánhânchỉđạosựpháttriểntinhthầncủađứatrẻ,thìđứatrẻphảisởhữumộtđờisốngtinhthầntrướckhicóđờisốngvậnđộng,đờisốngtinhthầnnàyhiệnhữutrướcvàcáchbiệtvớibấtcứbiểuhiệnbênngoàinào.Ngậpngừngvàmongmanh,nóhiệnraởngưỡngcửacủaý

thức,sắpđặtcácgiácquanvàomốitươngquanvớimôitrườngcủachúng,vàlậptứctácđộngquacáccơbắptrongnỗlựctìmcáchbiểulộ.Cómộttácđộnghỗ tươnggiữacá thể,hayđúnghơngiữaphôi thai tinh thần,vàmôitrườngcủanó,vàquasựhỗtươngnày,cánhântựhìnhthành,tựhoànchỉnhchínhnó.Hoạtđộnghình thànhsơkhainàycó thểsosánhvớichứcnăngcủa cái túi đập theonhịp tượng trưng choquả tim trongphôi thai của thểchất,vàđẩychấtdinhdưỡngđếntấtcảcácphầncủacơthểphôithai,trongkhichínhnócũngtiếpnhậnchấtlọctừmạchmáucủangườimẹ,môitrườngsốngcủanó.Vậytínhcáthểvềmặttinhthầnpháttriểnvàtựtổchứcquanhhànhđộngcủacáinguyêntắcđộnglựcnàytrongtươngquanvớimôitrườngbênngoài.Đứatrẻgắngsứchấpthumôitrườngcủanóvàtừnhữngnỗlựcnhưvậy,xuấtphátsựthốngnhấtsâuxacủanhâncáchđứatrẻ.Côngcuộclao động kéo dài và từ từ này làmột quá trình liên tục, nhờ đó tinh thầnchiếmlấycáiphươngtiệncủanó.Nóphảiliêntiếpduytrìchủquyềnbằngchínhsứclựccủanó,nếukhông,cửđộngsẽnhườngchỗchobấtđộnghaytrởthànhcửđộngđồngloạtvàmáymóc.Nóphảiliêntụcchỉhuy,đểsựvậnđộng,khiđượctáchkhỏ!sựchỉđạocủamộtbảnnăngcốđịnh,sẽkhôngbịchìmtronghỗnđộn.Từđómàcóthểthấyrằngsángtạolàluônluônởtrongquátrìnhhiệnthực,làmộtnănglượngcótínhxâydựngluônmớimẻ,làsựlaođộngkhôngngừngnghỉcủatìnhthầnđangnhậpthể.Vàthếlànhâncáchcủaconngườitựtạorachínhnó,giốngnhưphôithai,vàđứatrẻtrởthànhkẻsángtạoraconngười,đứatrẻlàchacủaconngười.

Chương3TRÍTUỆĐANGHÌNHTHÀNH

Nhữnggiaiđoạnmẫncảm

Tínhnhạycảmở trẻsơsinh, trướckhinókíchhoạtcácphương tiện tựbiểulộ,dẫnđếnmộtcấutrúctrítuệsơkhaicólẽvẫnchưabộclộra.Cóđiềugìđóhuyềnnhiệmkhitanghĩrằngđứabénhỏnhấtcũngđãcóđờisốngtinhthần.ÝnghĩnàycóthểdẫntađếnsựchiêmngắmđứatrẻsơsinhtrongcùngmộttinhthầngiốngnhưkhitachiêmngắmGiêsuHàiĐồngtrongtôngiáo,nhưlàsựnhậpthểcủamộtĐấngThượngĐếthậtsựhiệndiệntrongthânthểbé nhỏ kia. Vậy, chúng ta có thể tưởng tượng rằng có một linh hồn conngườiẩngiấutrongcơthểnonnớt,chưatựlàmđượcviệcgìcủamộtembé,mộtlinhhồnđãpháttriểnvànhạycảm,chodùvẫncòndạikhờ.

Nhưngquanniệmnàykhôngđúng.Cũnggiốngnhưtanóirằngđứatrẻsơsinhđãcósẵnmộtngônngữhoànchỉnh,nhưngcáccơquanphátâmvẫncònbất lực, chưa có khả năngđể biểu lộ.Cái đã cómới chỉ làmột thiênhướngchonănglựcngônngữ.Và,tươngtự,cũngcóthểápdụngchotoànbộphứcthểtâmlímàngônngữlàcáiđượcbiểulộ.Embécómộtkhảnăngsángtạo,mộtnănglượngtiềmtàngsẽgiúpnócóthểxâylêncảmộtthếgiớitinhthầntừ thếgiớixungquanhnó.Trongviệcnày,bésẽgặpcảntrở,nóphảiđấutranhchosựhiệnhữuvềtinhthần,dùchưacóýthứcvềcái tinhthầnđó,nhưngnóvẫncóthật,vớinhữnghậuquảkhôngngănđượcđốivớimức cuối cùng của sự thành tựu của nó. Nếu không ai giúp nó, nếumôitrườngkhôngđượcchuẩnbịđểtiếpđónnó,nósẽlàmộtsinhvậtluôngặphiểmnguytrongđờisốngtinhthần.Tacóthểnóirằngkhiđóđứatrẻnhỏbịđặttrongtìnhthếnguyhiểm,bịbỏrơigiữathếgian.

Trongquá trìnhphát triển tâm lí,đứabéhoàn thànhnhiềuđiềukìdiệunhư là những phép lạ vậy, và chỉ do thói quenmà chúng ta đã trở thànhnhữngkhángiảthờơ.Làmsaomộtđứatrẻnhưvậy,đếntừhưvô,tựđịnhhướngđượctrongcáithếgiớiphứctạpnày?Làmsaonóphânbiệtđượcvậtnàyvớivậtkhác,vàdosựkìdiệunàomànóthànhcôngtrongviệchọcmộtngônngữđặcbiệtvớinhiềuchitiết,khôngcầnthầy,chỉđơngiảnhọctrongđờisống?Béhọcđơngiảnvàvuivẻ,khôngmệtmỏi,trongkhimộtngườilớnkhiphảitựđịnhhướngtrongmôitrườngmới,sẽphảicầnđếnrấtnhiềutrợgiúp,vàđểhọcmộtngônngữmới,sẽphảitrầytrậtvàkhôngbaogiờđạtđượcsựhoànhảonhưtrườnghợpđượchọcnóitiếngmẹđẻtừkhicònthơ.

Chỉmớigầnđâychúngtamớicóthểtựhỏirằngmộtsựphát triểnnhư

thếđãdựavàođiềugìvàmộtsinhvậtsốngtăngtrưởngnhưthếnào.Khinóivềsựpháttriển,sựgiatăngcủaýthức,chúngtanóiđếnmộtsự

kiệnthấyrõbênngoài,gầnđâychúngtamớihiểuđượccơchếbêntrongcủavấnđềnày.Khoahọchiệnđạiđãtạothuậnlợichonhữngnghiêncứukhảosát như thế qua hai cách.Một là qua nghiên cứuvề các tuyếnnội tiết tácđộngđếnsự tăng trưởng,nhữngkhámphá trong lĩnhvựcnàyđãngay lậptứckhơiđậymốiquantâmdoảnhhưởnglớnlaocủachúngđốivớisựchămsóctrẻemtrongthựctiễn.Cáchkialànghiêncứucácgiaiđoạnmẫncảm,đãchiếurọiánhsánglênsựpháttriểnvềtinhthầncủađứatrẻ.

ChínhnhàkhoahọcngườiHàLanHugodeVrieslàngươiđãkhámpháranhữnggiaiđoạnnhạycảmtrongđờisốngđộngvật,nhưngchínhchúngtôi,ở trườngcủamình,quansátđời sốngcủa trẻ tronggiađình, lànhữngngườiđầutiênđãpháthiệncácgiaiđoạnmẫncảmtrongthờiấuthơ,vàđãđápứnglạitheoquanđiểmvềgiáodục.

Cácgiaiđoạnnàytươngứngvớinhữngsựnhạycảmđặcbiệtpháthiệnthấyởcácsinhvậtđangtrongquátrìnhpháttriển,chúngcótínhchuyểntiếpvàđượcgiớihạnchoviệcthụđắcmộtđặctínhđãấnđịnh.Mộtkhiđặcđiểmnày đã thay đổi, sự nhạy cảm tương ứng cũng biếnmất.Vậy là,mỗi đặcđiểmđượcthiếtlậpnênlànhờcósựtrợgiúpcủamộtkíchthích,củamộtsựmẫncảmnhấtthờikéodàitrongmộtgiaiđoạntăngtrưởngcógiớihạn,tứclàtronggiaiđoạnmẫncảmtươngứng.Vìvậytăngtrưởngkhôngphảilàcáigìmơhồ,một sự di truyềnbẩm sinh bất biến,mà làmột côngviệc đượchướng dẫn tỉmỉ bởi những bản năng nhất thời đemđếnmột sự thôi thúchướngtớinhữnghoạtđộngđãđượcấnđịnh,vànhữnghoạtđộngnàythườngkhácbiệtlạthườngvớinhữnghoạtđộngcủacùngcáthểởgiaiđoạntrưởngthành.

Trongsinhhọc,DeVrieslàngườiđầutiênnghiêncứucácgiaiđoạnnày,vàthấychúngxuấthiệnrõrệtởcácsinhvậtđãđạtđếnmứctrưởngthànhquasựlộtxácnhưtrongtrườnghợpcáccôntrùng.Mộtvídụlàởconsâubướm,sâubướmphảiănnhữngbúplárấtnon,thếnhưngconbướmlạiđẻtrứngởcáichạcbanhánhkínnhất,gầnthâncây.Aisẽchỉchocácconsâubướmnhỏxíuẩnkínởđó,khichúngchuikhỏivỏrằngnhữnglámềmchúngcầnănđềuởphíangọncủanhánh,trongánhsáng?Ởgiaiđoạnnày,consâubướmcựckìnhạycảmvớiánhsáng.Ánhsángthuhút,mờigọinónhưmộttiếnggọikhócưỡng,mêhoặcnó,vàthếlàconsâungọnguậybòlầnđếnnơisángnhất,tớikhinóđếntậncùngngọnnhánh,vàtrongcơnđóicồncào,nóthấymìnhởgiữanhữngchồilánonmềmcóthểnuôidưỡngnó.Điềukìlạlàkhiconsâubướmđãtrảiquagiaiđoạnđầutiêncủanóvàđãtăngtrưởnghếtmức,nócóthểănthứcănkhácvàđếnkhiđónóbỗngmấtđisựnhạycảm

với ánh sáng.Điều này đã được chứngminh trong các phòng thí nghiệmkhoahọc.Trongmộtcáihộptốichỉcóconsâuvàánhsáng,consâusẽbònhanhvềphíabấtcứtiasángnàoxuyênquamộtcáilỗtronghộptốinơinóbịnhốtlàmthínghiệm.Saumộtthờigiannàođó,nóhoàntoàndửngdưngvới các tia sáng.Bản năng này không còn tác động đến nó nữa.Con sâubướmsẽđitheonhữnghướngkhác,tìmnhữnglốisốngkhác.

Mộtsựnhạycảmtácđộngtươngtựbỗngnhiênbiếnconsâu,đãtừngrấtthamănpháhoạicáccâycốiđẹpđẽ,thànhmộtkẻkhổhạnhănkiêng.Kiêngcữ khắt khe, nó xây nên một thứ “quan tài” để chônmình trong đó nhưkhôngcònsốngvàcôngviệcnàynólàmthậtráoriếtvàkhócưỡng.Chônmìnhnhưthế,nósẽchuẩnbịchogiaiđoạncuối;làsựrađờicủaconbướmđẹpđẽvớiđôicánhlộnglẫy.

Chúngtabiếtrõrằngởcácấutrùngcủaloàiong,cómộtgiaiđoạnmàmỗiconongcáiđềucóthểtrởthànhongchúa.Nhưngbầyongchỉchọnmộttrong số đó. Các con ong thợ chuẩn bịmột chất dinh dưỡng đặc biệt chỉriêngchoconongđượcchọn,cáimàcácnhàđộngvậthọcgọilà“sữaongchúa”đượcnóănngấunghiến.Thếlàconongđượcđặcânnuôibằngyếntiệcvuachúanàytrởthànhongchúacủabầy.Nhưngsaumộtthờigian,nếunhữngconongthợmuốnchọnconấutrùngcáikhácvàcũngnuôibằngsữaongchúatốtnhất,conấutrùngnàysẽkhôngbaogiờcóthểtrởthànhongchúa;giaiđoạnthèmăndữdộiđãquavàcơthểcủanókhôngcònkhảnăngđểpháttriểnnhưthếnữa.

Nhữngsựkiệnnàycóthểgiúpchúngtathấuhiểuđượcthenchốtcủavấnđề,kểcảkhinóliênquanđếncontrẻcủaloàingười,sựkhácbiệttolớnlàgiữađộnglựcsinhđộngthúcđẩythựchiệnnhữnghànhđộngtuyệtvờiđángsửngsốtvàsựlãnhđạmdẫntớisựmùquángvàthiếukhảnăng.Ngườilớnkhôngthểlàmgìđượctừbênngoàiđểtácđộnglênnhữngtrạngtháikhácnhaunày.

Trongnhữnggiaiđoạnnhạycảm,đứatrẻlĩnhhộinhiềuthứ,nhữngcáisẽđặtnóvàotrongmốiquanhệvớithếgiớibênngoàimộtcáchcựckìmãnhliệt.Tiếptheođó,mọisựđềudễdàng;tấtcảđềulànhiệthuyết,làsựsống,mỗinỗlựcđềulàmộtsựgiatăngquyềnnăngchomình.

Vàkhimộtsốđammêtinhthầnnàytànlụiđi,thìnhữngngọnlửakháclạinhenlên,thếlàtuổiấuthơtrảiquamộtloạtcácchinhphục,trongmộtsựsôinổiliêntụcđầysứcsốngmàtagọilàniềmvuivàsựgiảndị.Côngviệcsángtạorathếgiớitinhthầncủaconngườiđãdiễnraquachínhcáingọnlửađẹpđẽbùngcháykhôngtànnày.

Vìvậy,cáisinhlựcđầyphấnchấncủađứatrẻlàđiềulígiảichocácphép

lạvềsựchinhphụctựnhiêncầnquansáttrongsựpháttriểnvềtinhthần.Vậylà,cáitagọibằngthuậtngữ“nhậpthể”vàcácgiaiđoạnmẫncảmcó

thểsosánhđượcvới lỗnhòmđểnhìnvàocácquá trìnhnội tạicủa trí tuệđangthànhhình,đểchúngtathấythựcsựcáccơquanbêntrongđanglàmviệcvàxácđịnhsựpháttriểntinhthầncủađứatrẻnhưthếnào.

Thếnên,chúngtađãthấyrõlàsựpháttriểntâmlíkhôngxảyramộtcáchngẫunhiênvàkhôngxuấtpháttừcáckíchthíchbênngoài;nóđượcchỉđạobởicácnhạycảmnhấtthời,bởicácbảnnăngtạmthờikếtnốivớisựthụđắcmột số đặc điểm nào đó. Mặc dù sự phát triển này diễn ra bằng nhữngphương tiệnnằmở thếgiớibênngoài, cái thếgiớinàykhôngcó tínhxâydựngnào.Nóchỉđơnthuầncungcấpnhữngphươngtiệncầnthiếtchođờisốngtinhthần,giốngnhưcơthể,doănvà thở, tiếp thutừmôi trườngbênngoàinhữngphươngtiệncầnthiếtchođờisốngvậtchất.

Nhữngsựmẫncảmnộitại,màchúngtôiđãđềcập,quyếtđịnhsựchọnlọc những gì cần thiết từmộtmôi trường đa diện và chọn lọc những tìnhhuống thuận lợichosựphát triển.Hướngdẫnnàyđược thểhiệnquacáchlàmchođứatrẻchỉnhạycảmvớimộtsốđiềunàođó,nhưnglạiđểnóthờơvớinhữngthứkhác.Khitrẻtỏramẫncảmvớicáigìđó,lúcđónhưthểcómộtánhsángđến từđứa trẻchỉchiếurọivàocáiđómàkhôngvào thứgìkhác,vàtừnhữngthứđómàthếgiớicủađứatrẻđượctạothành.Nhưngđâykhông chỉ là vấn đề củamột khát khaomãnh liệt tự đặtmình vào nhữnghoàncảnhnàođó,hoặcchỉđểhấpthucácnhântốnàođó.Đứatrẻcómộtkhảnăngđặcbiệt,độcnhấtkhiếntrẻsửdụngnhữngmẫncảmnàyđểlớn,bởichínhtronggiaiđoạnnhạycảmmàtrẻthụđắcmộtsốkhảnăngtâmlí,nhưkhảnăngtựđịnhhướngtrongmôitrườngbênngoài,vàtrởnêncókhảnăngkíchhoạtcáccơquanvậnđộngcủanóvớitấtcảnhữngcáiđặcthùkínđáovàtinhtếcủachúng.

Trongnhữngmốiquanhệnhạycảmnàygiữađứatrẻvàmôitrườngcủanó,tacóthểtìmrachìakhóadẫnđếnngõngáchbíẩnnơiphôithaitinhthầnhoàntấtcácphéplạcủasựtăngtrưởng.

Chúngtacóthểmườngtượngđượccáihoạtđộngsángtạonàynhưmộtloạtcảmxúcnhiệttìnhtrỗidậytừtiềmthức,quasựtiếpxúcvớithếgiớibênngoàimàxâydựngnênýthứccủaconngười.Bắtđầutừsựhỗnđộn,chúngđạtđếnsựphânbiệtrõràng,rồitạorahoạtđộng,vídụnhưtrongthànhtựuvềtiếngnói.Lúcđầucácâmthanhcủamôitrườngthậtlộnxộnvàhỗnđộn,khôngsaophânbiệtđượcvàbỗngnhiênchúngtrởnênrõràng,quyếnrũ,mêhoặc,nhữngâmthanhriênglẻcủamộtngônngữrõràngtuyvẫnchưahiểuđược,vàtrítuệ,lúcấydùchưacótưduy,nghethấymộtthứâmnhạcngậptrànthếgiới.Rồisauđó,chínhcácthớthịttrongbảnthânđứabéđượckích

động, không phải tất cả,mà chỉ những cái giờ đây phải đóng vai trò củachúng,dùtrướcđâyvẫnẩntàng,chỉrunglênquanhữngtiếngkêulộnxộnvônghĩa.Bâygiờchúngđãđánhthứctrongmộtchuyểnđộngđềuđặn,cótrậttự,thayđổicáchvangrungvàdođómộtnhịpđộvàtiếttấumớiđượcchuẩnbịchocáivũtrụcủaphôithaitinhthần.Nhưngchínhnóđangsốngmãnhliệttrongthìhiệntạivàhoàntoàntậptrungvàohiệntại,chưahềbiếttớisựhuyhoàngcủabảnthểtươnglaicủanó.

Dầndần,đôitaingheđượcâmthanh,cáilưỡitrướcđâychỉgiữvaitròbúmútcũngđượckíchhoạttheođộngtácmới,bâygiờbắtđầucảmthấymộtrungđộnghướngnộivànhưthểcómộtlựckhócưỡng,lôicuốnnótìmkiếmcổhọng,đôimôi,gòmá.Nhữngrungđộngnàylàsựsống,nhưngchưaphụcvụmộtmụcđíchnào,chỉđemđếnniềmkhoáilạckhôntả.

Mộtgiaiđoạnmẫncảmđanghoạtđộng,mộtmệnhlệnhthầnthánhđangthổiquacácvậtbấtđộng,kíchhoạtchúngbằngsinhkhícủatinhthần.

Vởdiễnnộitạitrongđờisốngcủađứabélàmộtvởdiễnvềtìnhyêu.Tìnhyêu theonghĩa rộng lớnnhấtcủanó là thực tại lớn laoduynhất,biếnhóatrongcáchốcẩnkíncủa tâmhồnvàđôi lúchoàn toàn trànngập tâmhồn.Nhữnghoạtđộngkìdiệunàykhôngbiếnđimàkhôngđểlạinhữngdấuvếtkhông phaimờ, qua đó con người sẽ thành kẻ vĩ đại hơn, và trao cho nónhữngđặcđiểmcaoquýhơn,sẽđitheonósuốtđời;tấtcảđềuđangdiễnratrongsựimlặngkhiêmnhường.

Tấtcảnhữngđiềunàydiễnralặnglẽvàkhôngthểnhậnthấyđược,chừngnàocácđiềukiệnmôitrườngbênngoàicònphùhợptươngứngvớinhữngnhucầunộitạicủađứatrẻ.Chẳnghạnnhưtrongtrườnghợptiếngnói,đâylàmột trongnhữngquá trìnhkíchhoạtkhókhănnhất, tươngứngvớigiaiđoạnnhạycảmdàinhất,nónằmtiềmẩnvìđứatrẻluônđượcbaoquanhbởinhữngngườibiếtnói,vàdođóhọcungcấpchotrẻnhữngyếutốcầnthiếtchothànhtựucủanó.Dấuhiệuduynhấtbộclộrabênngoàichothấytrạngtháimẫncảmcủađứabélànụcườicủanó,làniềmvuirõràngnóbộclộrakhichúngtatrựctiếpnóivớitrẻbằngnhữngtừngắn,phátâmrõràng,đểnócóthểphânbiệtnhưtaphânbiệtâmthanhcủahồichuông.Hoặcchúngtathấyđứa trẻ trởnênyên tĩnh trongbìnhanhạnhphúcvàobuổi tốikhi cóngườilớncabàiruem,lặpđilặplạinhữngtừgiốngnhau;chínhtrongtrạngtháithíchthúnhưthếmàtrẻrờithếgiớiýthứcđểđivàothếgiớicủagiấcmộng.Bởivìchúngtabiếtrõđiềunàynênchúngtanóivớiđứatrẻnhữnglờidịudàngvevuốtđểnhậnđượcnụcườiđầysứcsốngcủanó;vàđâylàlídotạisaotừthờixaxưachamẹvàobuổitốilạiđếnbêncontrẻđangchờđợivàđòiđượcnghelờicavàtiếngnhạcvớisựkhẩnkhoảncủakẻxinđượcanủikhisắpchết.

Đólànhữngbằngchứngtíchcựcvềtínhnhạycảmsángtạocủatrẻ.Nhưngcũngcónhữngbằngchứngrõrànghơn,vớiýnghĩatiêucực.Đó

lànhữngđiềubộclộrakhicónhữnghoàncảnhbênngoàinàođóngăncảnhoạtđộngbíẩnnộitạicủatrẻ,gâynênnhữngxáotrộndữdộivànhữngméomódẫnđếnnhữngkhiếmkhuyếtsẽlưulạisuốtđời.Nếuđứatrẻkhôngcókhảnănglàmviệcphùhợpvớinhữnghướngdẫntronggiaiđoạnnhạycảmcủanó,thìcónghĩalànóđãmấtđicơhộichinhphụctựnhiênvàsẽmấthẳncơhộiđó.

Khicócáigìtrongmôitrườngcủanócảntrởhoạtđộngbêntrongcủanó,sựhiệnhữucủamộtgiaiđoạnnhạycảmđượcbộclộquanhữngphảnứngdữdội, trongmột nỗi tuyệt vọng ta nghĩ là vô cớ, và do đó bị xem là “ngỗnghịch”vàtínhkhíthấtthường.Ngỗnghịchlàmộtbiểuhiệncủasựrốiloạnbên tronghaycủamộtnhucầukhôngđược thỏamãn,một trạng tháicăngthẳng;tâmhồncủatrẻlêntiếngkhócđòicáinócần,đểtựvệ.

Điềunàyđượcbộclộquasựgiatănghoạtđộngvôíchvàkhôngngừngnghỉ,tươngtựcơnsốtcaothườnghayxảyraởcácembémàtakhôngbiếtđượcnguyênnhân,vềmặtthểchất.Tathườngthấytrẻembịthânnhiệtcaođángngạikhibịbệnhnhẹmànếuởtrườnghợpngườilớnthìhầunhưchẳngcóchuyệngì,cơnsốtchợtđếnrồicũngchợtbiếnnhanh.Tươngtự,ở lĩnhvực tâm lí, tacó thể thấy trạng tháikíchđộngdữdộixuấtphát từnguyênnhâncựcnhỏ,tươngứngvớisựnhạycảmcựcđộcủađứabé.Aicũngtừngbiếtvềnhữngphảnứngnày,và thậtvậy,nhữngcơnnổinóng thất thườngcủatrẻnhỏhầunhưtừlúcsinhrađềuđượcxemlàbằngchứngcủatínhxấubẩmsinhcủabảnchấtconngười.Tuynhiên,nếumỗisựrốiloạnchứcnăngđượcxemlàbệnhvềchứcnăng,chúngtacũngphảigọirốiloạntâmthầntácđộngcảđờingườilàbệnhvềchứcnăng,cơn“ngỗnghịch”đầutiêncủabélàcơnbệnhđầutiêncủatâmhồnmộtconngười.

Nhữngphảnứngdữdộinàyđãđượcquansátvìnhữngsựkiệnbệnhlírõràng luôn lànhữngcáiđầu tiênđược tađểýđếnngay;khôngphảisựyêntĩnhmàchínhsựmấtyêntĩnhtựlộranhưmộtvấnđềmàtacầnsuynghĩ.Nhữnggìhiểnnhiênnhấtcủathiênnhiênkhôngphảilàcácquyluậtcủanómàlàcáclệchlạccủathiênnhiên.Dovậykhôngaiđểýthấycácdấuhiệubên ngoài khó nhận thấy của nhiệmvụ sáng tạo sự sống hay những chứcnăngtiếptheolàmcôngviệcduytrìsựsốngđó.Cácsựkiệnsángtạovàbảotồnđềubịgiấukín.Tronghoạtđộngcủacơthể,cơchếcủacáccơquannộitạngthậtsựkìdiệu,nhưngkhôngainhìnthấyhayđểýđếnchúng.Ngaycảngườiđượcsốngnhờvàocáccơquannàycũngkhôngnhận thứcđượcsựsắpđặtlạlùngcủachúng.Thiênnhiênlàmviệcmàkhônghiểnlộ,vàtagọisựcânbằnghàihòagiữacácnăng lượng tổnghợp làsứckhỏe, làsựbình

thường.Sứckhỏe! chuyệnđơngiản, nhưng lại cónghĩa là sự chiến thắngtrongtừngchitiết,làsựchiếnthắngcủamụcđíchđốivớimọinguyênnhân.

Chúngtakháchquanghinhậnmọichitiếtvềcănbệnhmặcdùvẫnchưahiểubiếtđầyđủnhữngđiềukìdiệucủahiệntượngsứckhỏe.Đúnglàtronglịchsửykhoa,từthờixaxưanhấtconngườiđãhiểubiếtvềbệnhtật.Chúngtatìmđượcvếttíchlưulạicủangườitiềnsửvềcáchtrịbệnhbằnggiảiphẫu,trongkhinguồngốckhoayhọcđãcótừcácnềnvănminhcủaHiLạpvàAicập.Nhưngkhámphávềnhữngchứcnăngcủacáccơquannộitạngthìmớicógầnđây.Khámphávềtuầnhoàncủamáulàvàothếkỉ17,còncuộcgiảiphẫuđầu tiên trêncơ thểconngườivớimụcđích tìmhiểuvềcơquannộitạngcủanódiễnravàonăm1600.Chínhbệnhlíhọc,cónghĩalàbệnhtật,đãgiántiếpdẫnđếnviệckhámpháracácbíẩncủasinhlíhọc,haycủanhữngchứcnăngbìnhthường.

Dođó, takhôngnênngạcnhiênkhingười tachỉbiếtđếnnhữngchứngbệnhtâmthầncủatrẻem,cònhoạtđộngbìnhthườngcủatâmhồnđứatrẻthìvẫnbịchekhuấthoàntoàntrongbóngtối.Vàđiềunàycàngdễhiểuhơndosựtinhtếcựckìcủanhữngchứcnăngtâmthầnđó,chúnghoạtđộngtrongbóngtối,trongbímật,khôngthểbiểulộrangoài.

Dođó,nóirằngngườilớnchỉbiếtvềcácrốiloạntâmlícủađứatrẻmàkhôngbiếtgìvềsứckhỏetâmthầncủanósẽgâysửngsốtnhưnglạikhôngvôlí.Tâmlíkhỏemạnhvẫnbịchekhuất,giốngnhưcáclựckháctrongvũtrụvẫncầnđượckhámphá.

Nếuhẳnnhưvậy,mộtkhitaphảixemđứabélàmộttrongnhữnglựccòngiấukín,vẫncònlàđiềubímậtđốivớichúngta,vànếuđờisốngtinhthầncủađứatrẻpháttriểntrongtìnhtrạngrốiloạnchứcnăngvàbệnhtật,thìhậuquảđươngnhiên sẽ làmột loạtméomódị dạng cùngvới sựmù lòa, yếuớtvàngừngpháttriển.Đâykhôngphảilàchuyệntưởngtượng,màchínhlàthựctại.Nhữngnguyênnhânnhonhỏxảyratronggiaiđoạnđầucủasựsốngcóthểdẫnđếnsựchệchhướngnghiêmtrọng;conngườilớnlênvàtrưởngthànhdướimộtcáivẻđặctrưngkháchẳn,khôngcònlàchínhnónữa.

Sựchămsóccầnthiết

Ngườilớnkhôngtrợgiúpbởihọkhônghiểunhữngnỗlựccủatrẻ,vàdođókhôngnhậnraphéplạđangdiễnra,phéplạcủasựsángtạo từcáigầnnhư không có, như thể sự sáng tạo đang được thực hiện bởimột sinh thểkhôngcóđờisốngtinhthần.

Nhờquanniệmnàymàchúngtacóđượcmộtphươngcáchcưxửmớiđốivớiđứatrẻvốnvẫnbịcoinhưlàmộtcơthểnhỏsốnglaylắt,cónhucầucấp

báchđượcchămsócvềthểchất,vàchỉcóthế.Ngàynay,điềuưutiêntrướcnhấtphảilàmộttháiđộmongchờcácbiểuhiệncủatrítuệ:trongviệcchămsóctrẻ,chúngtaphảiquantâmkhôngchỉđếncáiđangcómàcònphảichúýđếncáisẽcó.Ngườilớnkhôngđượcnhắmmắttrướccáithựctạitinhthầnđangtrongquátrìnhtrởthànhhiệnthựcdùlàởmộtđứatrẻsơsinh;ngườilớnphảitheodõisựpháttriểnsơkhởicủabévàkhuyếnkhíchnó.Ngườilớnkhôngcầnphảigiúpđỡđứabétựthànhhình,vìđólàviệccủathiênnhiên,nhưngngườilớnphảitỏsựtôntrọngtếnhịđốivớicácbiểuhiệncủacáihiệnthực tinh thầnnày,cungcấpchonócáinócầnnhưngkhông thểcungcấpchosựhìnhthànhcủachínhnó.Nóimộtcáchngắngọn,ngườilớnphảitiếptụccungcấpmộtmôitrườngthíchhợpchocáiphôithaitinhthần,giốngnhưthiênnhiêndướidạngngườimẹđãcungcấpmộtmôitrườngthíchhợpchocáiphôithaivậtchất.

Đểchứngminhsựhiệnhữucủađờisốngtinhthầntrongđứatrẻnhỏbénhất,chúngtakhôngcầnđếncácthínghiệmkhoahọc,hiểutheonghĩatâmlíhọcthựcnghiệm,nhưđãtừngđượctiếnhànhbởimộtsốnhàtâmlíhọchiệnđạikhihọtìmcáchkíchthíchcácgiácquancủatrẻđểthuhútsựchúýcủanó,họmongsẽthấyđượccácphảnứngvậnđộngnhưthếvàxemđólàdấuhiệucủamộtphảnứngtâmlí.

Trướchết, đâykhôngphải làmột điều có thể chứngminh, ngoại trừởmộtgiaiđoạn(đúngracóthểxảyđếntrongvòngnămđầuđời)khimộtsựphốihợptâmlícủacáccơquancủavậnđộngđãđượcthiếtlập,cónghĩalà,khiquátrìnhkíchhoạthaynhậpthểđangdiễnra.Ấythếnhưngnhấtthiếtphảicómộtsựsốngtinhthần,dùlàởdạngphôithai,cáisựsốngtinhthầncótrướcbấtcứsựkíchhoạtnàocủavậnđộngtùyý,nóichothậtchínhxác,đólàvìtinhthầnđangkíchhoạtđộngtácấy.

Dạng thức kích hoạt sớm nhất được tạo ra bởi cảm xúc. Ví dụ, nhưLevineđãchothấytrongcácbộphimvềtâmlí,khiđứatrẻmuốnmộtvậtnào,nóphóngcảcơthểlaovàovậtấy,vàphảimộtthờigianlâuhơnsauđó,khiđãcóđượcsựphốihợpcáccơquanvậnđộng,đứatrẻmớicóthểtáchbiệthànhđộngnàyvớihànhđộngkhác,vídụnhưvươntayđếnmónđồnómuốn.

Mộtvídụkháccóthểthấyởbébốnthángtuổi,nódánmắtvàođôimôicủamộtngườiđangnóivàđôimôinóbiểulộnhữngcửđộngmơhồ,khôngâmthanhvàđặcbiệtlàcáinhìnchămchútrêngươngmặtcủabé,chothấybéhoàntoànbịthuhútbởihiệntượngthúvịtrướcmặt.Nhưngsauđó,chỉsausáutháng,bécóthểbắtđầuphátramộtâmtiết,vậylà,trướckhiđứabéphátrađượcnhữngâmthanhrõràng,béđãcómộtmốiquantâmmangtínhxúccảmrõrệt,tíchlũyâmthanhvàbímậtchuẩnbịkíchhoạtcáccơquan

phátâm;vậylà,trướckhihànhđộng,trẻđãbịmộtnhântốkíchhoạt.Nhữngsựnhạycảmnàylàđốitượngcủaquansátchứkhôngphảicủathínghiệm.Thậtra,nhữngthínghiệmdocácnhàtâmlíhọcthựcnghiệmthựchiệnkiểunhưvậycólẽthuộcvàonhữngloạitìnhhuốngbênngoài,chúngcóthểgâytổn hại cho sự lao động bímật của tâm thần ở trẻ sơ sinh vì đã sử dụngnhữngnănglượngxâydựngtrướcthờiđiểmsẽcầnđến.

Đời sống tâm thần của đứa trẻ phải được quan sát giốngnhưFabre đãquansát côn trùng,đi tìmchúng trongmôi trường tựnhiêncủachúng,vàôngđãẩnmìnhđểkhôngtácđộngđếnchúng.Vàchúngtacũngphảibắtđầuquansátđứatrẻtrongthờigiankhicácgiácquancủatrẻ,nhưcáccơquancầmnắm,bắtđầuchụplấyvàtíchlũynhữngấntượngcóýthứcvềthếgiớibênngoài;vìtừlúcđó,cũngbắtđầunảynởmộtcuộcsốngtựpháttheomôitrườngbênngoàicủanó.

Đểgiúptrẻ,takhôngcầnpháttriểnnănglựcquansáttinhvikhácthườnghaycókhảnănglígiảiđượcnó.Chỉcầnmộtđiềuđơngiảnhơn:đólàmộttâmhồnđãđượcchuẩnbịđểtrợgiúpcáitrítuệẩntàngcủađứatrẻ.Rồichỉcầncósựkhônngoanthôngthườnglàđủđểtađitheođượcnó.

Sự chăm sóc cần thiết vừa đơn giản lại thực tiễn, như tôi sẽ trình bàytrongmộtvàivídụ.Bắtđầuvớimộtđiềugìrấtthôngthường,ngườitatinrằngvìđứabékhôngthểngồidậy,nênbéphảiluônnằmthẳng.Vàthếlàcácquanhệgiácquanđầutiêncủađứabévớimôitrườngcủanólàquanhệvớibầutrờihơnlàvớimặtđất,nhưngcảnhtượngbầutrờilạiđúnglàcáinóbịngăncản.Trongthựctế,trẻnằmnhìnlêntrầnnhàcủacănphòng,thườnglàcómàutrắngvàtrơnnhẵnhoặcnhìnlênmuicủachiếcxeđẩy.Ấythếnhưngchính qua thị giác mà các ấn tượng đầu tiên phải được tiếp thu để nuôidưỡngcáilinhhồnđóikhát.

Nhữngngườiquanniệmrằngđứabécầncócáiđểnhìn,đãnghĩcáchđặtcácvật trướcmặtbé, chứkhôngđembékhỏinhữngđiềukiện sai lầmđãtáchbiệtbérakhỏimôitrườngcủanó.Bắtchướctheocáchcủacácnhàtâmlí thựcnghiệm,nhữngngười tốtbụngnàysẽ treomộtchuỗiquảbónghaynhữngđồvậtsặcsỡtrướccáinôicủabé.Embéháohứclĩnhhộihayđúnghơnlànóngấunghiếntiếpthunhữnghìnhảnhtừmôitrườngcủanó,béđưamắtdõitheocáctráibónghaynhữngmónđồchơiđangnhảymúatrướcmặt,cơthểbécốvặnvẹomộtcáchkhôngtựnhiên.Ngườilớndùngmộtmónquànhântạo, thô thiểnvềmặthình thức lẫnvậnđộngđểápđặt lênđứabévàkhiếnchúngcốcôngcốsứctựtạochomìnhthànhdịdạng.Thựcra,tachỉcầnđặtđứatrẻởmộtnơicao,trênmộtmặtphẳnghơinghiêng,làđủđểtrẻcó thể nhìn hết toàn cảnh, ít nhất làmôi trường trong căn phòng của nó.Nhưngtavẫncóthểđặtđứatrẻtheocáchđótrongkhuvườnnơihoalácây

cỏlunglinhvàcácconthúđangchạynhảytạothànhmộtquangcảnhsốngđộngchobé.

Cáccảnhtượngchoembéthámhiểmcầnphảiluôngiốngnhưvậytrongmộtthờigiandài.Donhìnthấycũngnhữngvậtđómàbétậpnhậnrachúng,luôntìmthấychúngởcùngchỗcũ,đồngthờibéhọcphânbiệtđượcnhữngchuyểnđộngcủanhữngthứđichuyểndo luồngkhôngkhívớicácchuyểnđộngcủacácsinhvậtsống.

Địnhhướngquatrậttự

Mộtembémớimộtthángtuổichưabaogiờrakhỏinhà.Bảomẫucủabéđangômbétrênđùikhichabévàmộtngườichúsốngtrongnhàcùng lúcxuấthiệntrướcmặtbé.Cảhaingườicaogầnnhưnhauvàcùngtuổitác.Lúcđầu,bénhìnsữngsờvàgầnnhưsợhãi,cảhaiđềuở trướcmặtbé,nhưngđứngriêng,ngườiđivềbênphải,ngườiđivềbêntrái.Embéquayđầuchămchúnhìnmộttronghaingườivớivẻlolắngrõrệt,vàsaukhinhìnônghồilâubémỉmcười.Nhưngbỗngnhiên,nétmặtbélạilộvẻloâu,rồithậmchí,bétỏrasợhãi.Vớimộtđộngtácchớpnhoáng,béquayđầunhìnsangngườikia,vàsaukhinhìnmột lúc,bé lạimỉmcười.Bé tiếp tụcchuyển từ trạngtháiloâusangmỉmcườigầnhaimươilầntrướckhicómộtthứánhsángvụthiện trongbộócnhỏbécủanó,vàbéhiểu ra làcóhaiông.Họ là nhữngngườiđànôngduynhấtmàbéđãthấy.Cảhaiđềutíutítvìbé,chobéăn,vànóilờitrìumếnvớibé,vàbéđãhiểuraviệccómộtkiểungườikhácngoàibàmẹ,bảomẫu,vànhữngngườiđànbàkhácmàbéđãcódịpđểý,nhưngchưabaogiờthấyhaingườiđànôngcùngmộtlúc,rõrànglàtrongđầubéchỉcómộtông.Dođó,bésợvìbỗngnhiênnhậnthấyrằngcáiconngườimàbéđãcốgắngphânloạitừđámhỗnđộnkiađãbiếnthànhhaingười.

Mộtđặcđiểmcủatrẻnhỏlàtìnhyêutrậttự.Cáctrẻmộttuổirưỡihayhaituổiđãbộclộrõràngcáiđãbộclộmộtcáchmơhồtừtrướcđó;cácbécầnsựtrậttựtrongmôitrườngxungquanhmình.Tìnhyêutrậttựnàykhôngthểsosánhđượcvớiđiềungườinộitrợtốtđãtuyênbố,“Tôiyêucáinhàcủatôi,tôimuốnnóphải luônngănnắp”.Bà chỉ nói, nhưng embé thì không thểsốngtronghỗnloạn.Sựmấttrậttựgâyquấyrầy,xáotrộnchođứatrẻ,vàbécóthểbộclộnỗiđaukhổcủamìnhbằngnhữngtiếngkhóctuyệtvọng,haymộtxáođộngđôikhinhưlàcơnbệnh.Đứabénhậnrangaylậptứccósựmấttrậttự,điềumàngườilớnvàcáctrẻemlớnhơnkhôngđểývànhậnra.Rõràngtrậttựtrongmôitrườngbênngoàiảnhhưởngtớisựmẫncảmcủabérồisẽbiếnmấtkhibélớnlên.Vậythì,đâyđíchthựclàmộttrongnhữngsựmẫncảmcótínhgiaiđoạnđặcthùởcácsinhvậtđangtrongquátrìnhpháttriểnvà ta gọi là “giai đoạnmẫn cảm”; đây làmột trongnhữnggiai đoạn

quantrọngvàbíẩnnhất.Sẽcóvẻbấtthườngvàlạlùngkhitanóitrẻtrảiquamộtgiaiđoạnnhạy

cảmvề trật tự bên ngoài, trong khimọi người đều tin rằng trẻ em đươngnhiên là bừa bãi. Lí do của điềumâu thuẫn này nằm trong sự kiện là békhôngthểbộclộhếtmìnhtrongmộtmôitrườngkhôngphảicủachínhnó,màkẻ làmchủmôi trường làmộtngười lớnmạnhhơnbé song lại khônghiểuđượcbé,rồivớicáchsuynghĩcủahọ,họlạichobélàmộtsinhvậtcótínhkhíthấtthường.Nhưngchúngtađãchẳngthườngthấymộtembékhócmộtcáchvôvọng,khôngrõlído,haynhưtanóilàdotínhkhíthấtthườnghaysao?Chúng tađãchẳng thường thấymộtembékhócmàkhônggìdỗnínđượchaysao?Trongtâmhồncủaembé,cónhữngbíẩnvẫncòngiấukínđốivớingườilớn.

Nhưngchỉcầnmộtgợiýnhonhỏ,mộtlờihướngdẫnvềsựhiệnhữucủacácnhucầubímậtnày,đểngườilớnnhậnrachúngthìhọsẽthấytâmhồncủatrẻthơbộclộcácbíẩnđónhưthếnào.

Trongtrườngchúngtôi,nếucóvậtgìđặtkhôngđúngchỗ,chínhđứatrẻhai tuổi sẽ nhận ra và để nó lại đúng chỗ.Điều này khôngxảy ra thườngxuyên,vì theo lệ, trẻhai tuổi khôngđến trường.Trẻ emphải cần tập thóiquen, giữmọi thứ ở đúng chỗ của nó, như ở trường chúng tôi, nơi tất cảnhữngthứthừathãiđềubịloạibỏ.Chưakểlàđểbộclộcácxuhướngđó,trẻemphảiđượctựdo.

Kháđôngcôngchúngđãcó thểquansáthiện tượngnhư thếở lớphọcmẫutrongtòanhàTrungtâmTriểnlãmSanFranciscovàonămkhaitrươngKênhđàoPanama(1917).Cómộtđứabéhaituổi,saugiờhọc,đãđemtấtcảcácghếngồiđặtlạivịtrícủachúngdọctheotường.Nócóvẻnhưđangsuynghĩtronglúclàmviệc.Mộtngàykia,đứngtựavàomộtcáighếto,nócóvẻdodự,nóbỏđichỗkhácrồitrởlạiđặtchiếcghếấyraxacácghếcònlại;ởđấy,đúnglàvịtríthườngđặtcáighếlớn.Mộtlầnkhác,mộtđứabélớnhơn,khoảngbốntuổi,khirótnướctừmộtbìnhđựngsangbìnhđựngkhác, làmrơivàigiọttrênnềnnhàmàkhôngđểýthấy.Mộtđứabétíhonđãlấymộtmiếnggiẻ,ngồixuốngnềnnhàvàlaucácgiọtnướcvừarơi;đứalớnkhônghềchúýđến.Khinướcngừngrơi,đứanhỏhỏi,“Khôngcònnữahả?”

“Còncáigì?”,đứalớnngạcnhiênhỏi.Nhưngnếumôitrườngkhôngđượcchuẩnbịvàembéthấymìnhđangở

giữacácngườilớn,cácbiểuhiệnthúvịtừngxảyrathậtbìnhyênnày,cólẽsẽ trở thànhmột tình trạngkhổ sở,mộtđiềukhóhiểu,haymột sựnghịchngợm.

Đểcóthểbấtngờgâyramộtbiểuhiệntíchcựcvềnhạycảmnàyởtrẻsơ

sinh, nhưbiểuhiệnniềmvui vàphấn chấnkhi nhu cầu của trẻ được thỏamãn,ngườilớncầntìmhiểukhíacạnhnàycủatâmlítrẻvàhơnthếnữacầnlưuý rằnggiaiđoạnmẫncảmvới trật tự tựbộc lộ trongnhững thángđầutiên của cuộcđời.Chỉ có cácbảomẫuđượcđào tạo theo cácquy tắc củachúngtôimớicóthểđưaracácdẫnchứngvềđiềunày.Tôicóthểđưaravídụcủamộtbảomẫuđãquansátđượcđiềuấykhicôđẩymộtbégáinămthángtuổitrongxeđichầmchậmtrongphạmvicănnhà,bétỏvẻquantâmđặc biệt và vui thích khi thấymột tấm đá cẩm thạch trắng ghép trên bứctườngxámcũkĩ.Mặcdùtrênmặtđấtcónhiềubônghoaxinhđẹp,béluôntỏrahàohứngvàhàilòngkhixeđếngầntấmđácẩmthạch.Dođó,mỗingàyngườibảomẫungừngxengaytrướcđó,mặcdùaicũngnghĩrằngvớimộtđứa trẻ sơ sinh thì tấmđáđócó lẽ là thứcuối cùngcó thểđemđếnniềmthíchthúthườngtrựcchonó.

Mặtkhác,cónhữngcảntrởmàquađótadễnhậnthấysựhiệnhữucủamộtgiaiđoạnmẫncảm;cớlẽđasốcáctrườnghợpgiậndữởlứatuổiquánhỏxuấtpháttừnhữngsựmẫncảmnày.

Tôisẽđưaravàivídụrúttừđờisốngthực.Đâylàchuyệnxảyratrongmộtgiađìnhnhỏ.Embétrongcâuchuyện,chỉmớivàithángtuổi,quennằmtrênmộtcáigiườngcao,đặtnghiêng,đểcóthểnhìnthấytoànbộmôitrườngtrongcănphòngcủanó.Phòngcủabékhôngsơnmàutrắngthôngthường,cóthểlaurửađúngnguyêntắcvệsinhvậtlí;phòngnàycủaemsạchsẽvềmặttâmlí.Cónhữngtấmbảngmàutrêncửasổ,cóbànghếxinhxắn,cóhoavàcòncómộtchiếcbàncókhăntrảimàuvàng,trênđặtmộtchậucây.Mộtbữanọ,cómộtngườikháchđếnvàđặtchiếcdùcủabàlênbàn.Bétrởnênkíchđộng,chắcchắnchiếcdùphảilàlído,vìsaukhichămchúnhìnchiếcdùđó,bébắtđầukhóc.Ngườiphụnữnghĩrằngbémuốnchiếcdù,nêncầmlênvàđưachobé,nhưngđứabéđẩynóra.Chiếcdùđượcđặttrởlạitrênbànvàbảomẫunhẹnhàngẵmbéđếnđóvàđặtbétrênbàn,gầnchiếcdù,nhưngbévẫnkhócvàcàngchốngcựlại.Ngườikhôngrànhsẽcoiphảnứngnàylàmộttrongnhữngcơngiậndữquásớmtừlúcsinhra.Nhưngmẹcủabé,nhờcóchúthiểubiếtvềcáctriệuchứngtâmlítrẻsơsinh,đãlấychiếcdùkhỏibànvàmangnó ra khỏi căn phòng.Bé lập tức trở nên bình tĩnh.Nguyênnhânkíchđộngcủabé làchiếcdùtrênbànkhôngởđúngchỗvàđiềunàygâyxáotrộndữdộitronghìnhảnhthôngthườngcủavịtrícácđồvậttrongtrậttựmàđứabécầnnhớ.

Sauđâylàmộtvídụkhác.Trongtrườnghợpnàyđứabélớnhơnnhiều,khoảngmộttuổirưỡi,vàbảnthântôicũngđóngmộtvaitíchcựctrongcảnhnày.

Mộtngàynọ,tôicùngmộtnhómngườiđibăngquabangNeroởNaples.

Mộtphụnữ trẻdẫn theođứaconquánhỏđểcó thểđibộhếtđoạnđườnghầmchạyxuyênmộtngọnđồi.Békhoảngmộttuổirưỡi.

Đúng là saumột lúc thìbé thấymệtmỏivàđòimẹbếnhưngcôấyđãlượngquásứclựccủamình.Ngườiphụnữthấynóng,nêndừnglạiđểcởiáokhoácrồivắtnólêntay,thếlàtaycôvướngvíuvớichiếcáonày,cônhấcđứabélên,lúcnàybébắtđầukhóc,vàtiếngkêugàocànglúccànglớn.Mẹbécốgắngdỗdànhbé trongvôvọng.Tiếngồnàokhiếnmọingười trongnhóm trở nên khó chịu và đương nhiên họ giúp bế đứa bé.Đứa bé đượcchuyềntừcánhtaynàyquacánhtaykhác,nóchốngcự,lahétvàmọingườidỗdànhnó,lamắngnónhưngđiềunàychỉlàmtìnhtrạngtồitệhơn.

Cóvẻrồithìmẹcủabévẫnphảibếnó,nhưngbấygiờbéđãđếnmứcbịcoirõrànglàhưđốn,và tình trạngdườngnhưkhôngthểgiảiquyếtđược.Đếnnỗingườihướngdẫnphảilalên,“Bàơi,saochồngbàlạicóthểđểbàđimộtmìnhvớiđứabénhưvậy?Đưanóchotôi!”.Rồiôngtaẵmlấyđứabétrongđôitayvữngchắcvớivẻnghiêmtrọngkiênquyết,nhưngkhiđóđứabécàngchốngcựdữdội.

Tôinghĩđếnbíẩncủatrẻsơsinhvànghĩrằngcácphảnứngcủatrẻphảiluôncómộtnguyêndo.Tôiđếnbênmẹcủabévànóivớicôấy:“Tôicóthểgiúpcômặclạiáokhoácđượckhông?”,côấynhìntôikinhngạcvìcôvẫncònthấynóng;nhưngđanglúcbốirối,cônhượngbộvàđểtôigiúpmặclạiáokhoác.Đứabélậptứclắngdịu,nhữnggiọtnướcmắtvàsựkíchđộngbiếnmất, bé nói, “Mẹ, áo khoác lên”, như thể nó muốn nói “Đúng, mẹ à, áokhoáclàđểmặc”,tựanhưcòncóngụýrằng“Thếlàmẹđãhiểucon.”,vàbéđưa tayvềphíamẹvớinụcười, chuyếnhành trìnhkết thúchoàn toànêmđẹp.Áokhoáclàđểmặcvàkhôngphảiđểvắtnhưmộtmiếnggiẻtrêntay,vàsựluộmthuộmcủangườimẹđãtácđộngđếnđứabénhưmộtxáotrộngâybựcbội.

Tôi cómặt trongmột cảnh có ý nghĩa soi sáng nhất, vớimột gia đìnhkhác.Mộtngườiphụnữđauốm,đangngồihayđúnghơnlàđangngảmìnhtrênmộtchiếcghếbành,nơibảomẫuđãđặthaicáigối,vàđứacongáinhỏcủacô,mớihaimươitháng,đứngbênvàđòicôkểmột“câuchuyện”.Ngườimẹnàocó thể từchốimột lờiyêucầunhưthế?Dùcảmthấykhôngkhỏe,ngườiphụnữbắtđầukểmộtmẩuchuyệnđượcbé theodõivôcùngchămchú.Nhưngmẹcủabéthấyđauđếnnỗikhôngthểtiếptục.Côphảingồidậyvàyêucầugiúpcôvàogiườngởphòngbêncạnh.Bégáinhỏkhóc,nóbámvàocáighế,mọingườinghĩrằngbékhóclàtựnhiênvìsợvàlobuồnchocơnbệnhcủamẹ,họcốdỗdànhbé.Nhưngkhingườibảomẫumuốnlấyhaicái gối từ ghế đểmang vào phòng bên kia, bé bắt đầu thét lên, “Không,khôngphảimấycáigối…”Dườngnhưbéđangcốnói,“Ítnhấtcáigìcũng

phảiởlạiđúngvịtrícủanó!”Mọingườiâuyếmvànóilờianủiđưabéđếnbêngiườngmẹ,vàbấtchấp

cơnđau,mẹnócốgắngtiếptụckểcâuchuyện,nghĩrằngnhưvậycóthểđỗdànhđượcbé.Nhưngbévẫnnứcnở,mặtđầmđìanướcmắt,bénóiliêntục“Mẹơi,cáighế!”

Békhôngcònhứngthúvớicâuchuyện,cảmẹvàmấycáigốiđềuthayđổivị trí, câuchuyệnđãbắtđầuởphòngnàynhưng lạikết thúcởphòngkhácvàmâu thuẫn trongđầuóccủađứabéquả thậtsâusắcvàkhông thểgiảitỏađược.

Nhữngvídụnấychothấysựmãnhliệtcủabảnnăngvềtrậttựvàsựpháttriểnsớmđếnmứcđángngạcnhiêncủađứatrẻ,ởđứatrẻbatuổi,nhucầuvềtrậttựđãđivàogiaiđoạntĩnhlặng,hợpnhấtvớigiaiđoạnyêntĩnhvànăngđộngvềmặt thựchànhứngdụngcủanó.Thậtvậy,một trongnhữnghiệntượngthúvịnhấttrongcáctrườnghọccủachúngtôi,nhưchúngtôiđãnói,lànếuvậtnàonằmsaivịtrí,chínhđứatrẻhaituổisẽnhậnthấyvàđặtnóvềchỗcũ.Đứatrẻcảmnhậnđượcnhữngchitiếtnhỏnhặtvềsựxáotrộn,nằmngoàisựchúýcủangườilớnvàthậmchícủatrẻlớnhơn.Chẳnghạn,nếumộtmẩuxàphòngnằmtrênbồnrửathayvìtrongđĩađựngxàphòng,haychiếcghếđặtkhôngngayngắnhoặcsaichỗ,chínhđứabéhaituổisẽnhìnthấyvàđặtnó lạiđúngvị trí.Sựbất trật tựdườngnhưđemđếnmộtkíchđộng,mộtlờikêugọisinhđộng,nhưnghơnthế,việcđặtmọivậttrậttựđemlạiniềmvuithậtsự.Thậtvậy,chúngtôinhậnthấyởtrườngngaycảnhữngđứa trẻ lớnhơn,đãbahaybốn tuổi, saukhikết thúcmột tròchơihaybàihọc,sẽđặtmọithứtrởlạivịtrí,vàcôngviệcnàyrõrànglàtựphátvàthúvịnhưbaoviệckhác.

Trậttựlàmọivậtởđúngchỗcủachúng.Điềuđócónghĩalàtrẻđãnhậnbiếtcáchsắpxếpmọivậtxungquanhvàghinhớđúngvị trí củamỗivật.Điềunàycónghĩalàtrẻcóthểtựđịnhhướngtrongmôitrườngcủamìnhvànắmrõmôitrườngđóđếntừngchitiết.Chúngtalàmchủmộtmôitrườngtrongtríóckhichúngtabiếtrõnóvàcóthểnhắmmắttìmralốiđivàtìmramọithứmìnhmuốntrongtầmtay.Mộtnơinhưvậylàthiếtyếuchosựbìnhanvàhạnhphúctrongcuộcsống.

Đơngiảnlà tìnhyêutrậttựcủatrẻkhônggiốngnhưcáingườilớnhiểuquacâuchữ.Ởmộtđộtuổinàođó,nólànhucầuthiếtyếuchosựsống,ởđósựxáotrộngâyđauđớn,tạoramộtvếtthươngtrongthẳmsâulinhhồn,nhưthểtrẻcóthểnói,“Conkhôngthểsốngtrừphicótrậttựquanhcon.”Thậtvậy,đâylàmộtvấnđềsốngcòn.Đốivớingườilớn,nóchỉlàmộtvấnđềthúvui bên ngoài, hoặc tiện nghi ít nhiều thoảimái,một chuyện không quantrọng.Nhưngtrẻnhỏlạitựtạorachínhbảnthânnótừcácyếutốcủamôi

trườngcủanó,và sự tự tạo rabản thânnàykhông thểhoàn tấtvớinhữngcôngthứcmơhồ,màphảiđitheomộtsựhướngdẫnchínhxácvàxácđịnh.Sựhướngdẫncủathiênnhiênápđặtmộtchươngtrìnhvàthờigianbiểuphảituântheobởimộtkỉluậtđộcđáotrongđósứckhỏevàbệnhtật,sựsốngvàcáichếtđềucóvaitròcủachúng.Đốivớiđứatrẻnhỏbé,trậttựgiốngnhưmộtmặtbằngnơicácsinhvậttrênmặtđấtnghỉngơinếuchúngmuốntiếntới,nhưnướcđốivớicá.Điềucầnthiếtlàtừthuởcònthơ,đứatrẻphảithụđắcnhữngyếutốvềđịnhhướng trongmôitrườngnơimàtâmhồnnóphảitiếntớinhữngcuộcchinhphụcmới.

Nhữngđặctínhcủaniềmđammêtrậttựnàyđượcbộclộraquacáctròchơicủacontrẻ.GiáosưPiaget,nhàtâmlíhọcThụySĩ,ngườigiữchứcvụmàGiáosưClaparèdeđãđảmnhiệmtrướcđóởGeneva,đãlàmnhữngthínghiệmlí thúvớiđứaconmình.Ônggiấumộtvậtdưới tấmđệmcủamộtchiếcghếbành,vàsaukhiđưabérakhỏiphòng,ônglấyvậtđóvàđặtnódướitấmđệmcủamộtchiếcghếkhácđốidiệnvớichiếcghếđầutiên.Ýcủagiáosưlàbésẽđitìmmónđồsaukhibékhôngtìmthấyởchỗbanđầu,vàđểchosựtìmkiếmdễdànghơn,ôngđãgiấunóởmộtchỗtươngtự.Nhưngđứabéchỉđơnthuầngiở tấmđệmcủachiếcghếthứnhấtvànóivớingônngữtrẻthơ“Hổngcóởđó”.Phảnứngmàôngdựđoánlàbésẽtìmkiếmcáivậtbịbiếnmấtđãkhôngxảyrasauđó.Giáosưlặplạithínghiệm,nhưnglầnnàychobéthấyôngmangđồvậttừghếnàysangghếkia.Nhưngcậubélàmgiốnghệtlầntrướcvàcũngnói“Hổngcóởđó”.Vịgiáosưsắpsửakếtluậnlàcontraimìnhngungốcvàgầnnhưmấtkiênnhẫn,ônggiởtấmđệmcủachiếcghếthứhaivànói,“Conkhôngthấybốđểnóởđâyà?”.“Đúng”đứabé trả lời,và sauđóchỉvàochiếcghế thứnhấtbénói, “Nhưngnóphảiởđây”.

Đứa trẻ không có ý niệm về việc tìm đồ vật, nó không quan tâm đếnchuyệnnày,cáinóquantâmlàmónđồphảitrởvềđúngnơicủanó,vàcólẽchínhbésẽkếtluậnlàvịgiáosưkhônghiểutròchơi.Tròchơikhôngphảilàđemvậtgìđirồiđặtnólạivàođúngvịtrícủanóhaysao?Đem“giấu”theoýngườibốchỉcónghĩalàgiấuvậtđókhỏitầmmắt,dướitấmđệm.Nhưngnếukhôngđặtmónđồtrởlạichỗcũ,thìđâucònlàtròchơi?

Tôicũngđãtừngkinhngạckhitheodõimấyđứatrẻrấtnhỏ(từhaiđếnbatuổi)chơitròđitrốn-đitìm.Trongnhữngtròchơikiểunày,trẻemluônhàohứng,sungsướng,và trànđầymongđợi.Chúngđãchơinhư thếnày:Mộtbé,trướcmặtcácbékhác,núpdướimộtcáibànđượcphủtấmkhăntrảikínđếntậnsànnhà.Sauđó,tấtcảcácbékhácđirarồitrởvàovàgiởtấmkhănbànlênvớinhữngtiếnghétvuimừngnhưthểchúngđãvừapháthiệnra bạnmình núp dưới đó.Trò chơi được lặp đi lặp lại.Chúng thay phiên

nhaunói,“Bâygiờtớsẽtrốn”,rồichuixuốngdướitấmkhăntrảibấn.Mộtdịpkháctôithấycácbélớnhơnchơitròtrốntìmvớimộtbénhỏ.Chúngđểđứanhỏgiấumìnhsaumộtđồnộithất,rồitrởlại,giảvờnhưkhôngthấybévàđitìmkiếmkhắpmọinơi.Nhưngđứabékêulên,“Emởđây”,bằnggiọngđiệurõràngnhưmuốnnóirằng“Cácanhchịkhôngthấyemởđâysao?”.

Mộtlần, tôiđãthamgiavàomộttròchơi tươngtự.Tôi thấymộtnhómcácbénhỏđanghòhétvàvỗtaytrongniềmhânhoanvìchúngtìmthấybạnmìnhtrốnsaucánhcửa.Chúngvâyquanhtôivànói“Chơivớichúngconđi,côtrốnđi”.Tôichấpnhậnlờimời,vàtấtcảchúngchạykhỏiphòngnhưthểkhôngmuốnnhìnthấynơi tôisẽ trốn.Thayvìđứngsaucánhcửa, tôi trốntrongmộtgóctốisautủáo.Khicácbétrởvào,tấtcảđềuchạytìmtôiphíasaucánhcửa.Tôichờmộtlúcvà,cuốicùng,thấyrằngchúngsẽkhôngtìmtôi,tôibướcrakhỏichỗtrốn.Cácbéđềuthấtvọngvàthiểunão.“Tạisaocôkhôngchơivớichúngcon?”,chúngtráchmóc,“Tạisaocôkhôngtrốn?”.

Nếumụcđíchcủatròchơilàsựvuisướng(vàđúnglàtrẻhoàntoànvuivẻtrongviệclặplạinghithức“ngớngẩn”củachúng),phảithừanhậnrằngởmộtlứatuổinàođó,trẻcóthúvuiđặcbiệttrongviệctìmlạicácmónđồởnơichúngđãđượcđặttrướcđó,“Giấu”đốivớitrẻlàđặtcáigìrakhỏitầmmắt,còntìmthấylạinó,đemđếnmộtcảmgiácvềtrậttựkhôngchỉtrongcáicóthểthấyđượcmàcònởtrongcáikhôngthểthấy,đểtrẻcóthểtựnóivớimình,“Bạnkhông thểnhìn thấynó,nhưng tôibiếtnóởđâuvànhắmmắtcũngcóthểtìmthấy,biếtchắcnơinóđãđượcđặt”.

Thiênnhiênphúcho trẻnhỏsựnhạycảmvới trật tự,dựng lênbởimộtgiácquanbêntronglàmộtgiácquankhôngphảiđểphânbiệtcácvậtmàđểphânbiệtmốiquanhệgiữacácvật,đểnónhận thứcmôi trườngnhưmộttổng thể với những thành phần phụ thuộc lẫn nhau. Chỉ trong một môitrườngđượcbiếtđếnnhưmộttổngthểnhưvậy,đứatrẻmớicóthểtựmìnhđịnhhướngvàhànhđộngcómụcđích;khôngcónó,trẻsẽkhôngcómộtnềntảngđểxâydựngcáinhậnthứcvềquanhệcủanó.Điềunàygiốngnhưcóđồđạcmàkhôngcócănnhàđểxếpvào.Cóíchgìkhitíchlũynhữnghìnhảnhbênngoàikhôngcótrậttựđểđưachúngvàomốiquanhệcótổchức.Nếumộtngườichỉbiếtcácvậtriênglẻmàkhônghiểumốiquanhệgiữachúng,họsẽnhưởtrongmộttìnhtrạnghỗnđộnkhôngthểthoátra.Chínhnhờlaođộngvấtvảcủađứatrẻmàconngườicóđượckhảnăngtìmralốiđitrongthếgiới,điềutưởngnhưlàquàtặngcủathiênnhiênđểconngười tựmìnhđịnhhướng.Tronggiaiđoạnmẫncảmvềtrậttự,thiênnhiêndạybàihọcđầutiêntheocáchgiáoviênsẽchỉchođứatrẻsơđồlớphọcđểchuẩnbịchonóhọcbảnđồđịa lí.Tacũngcó thểnói rằngquabàihọcđầu tiênnày, thiênnhiênđãchoconngườichiếclabànđểtựđịnhhướngtrongthếgiới.Cũngtheocáchnày,tựnhiêntraochođứatrẻnănglựclặplạichínhxácnhữngâm

thanhcấu tạonênngônngữ,cáingônngữcó thểphát triểnđếnvô tậnvàđượcconngườipháttriểnquacácthờiđại.Trítuệcủaconngườikhôngphảinảysinhtừconsốkhông;nóđượchìnhthànhdựatrêncácnềntảngmàtrẻxâydựngtrongnhữnggiaiđoạnmẫncảmcủachúng.

Địnhhướngvàobêntrong

Nhạycảmvềtrậttựcủađứatrẻxảyracùngmộtlúctrênhaiphươngdiện,cáihướngrabênngoài (cáingoại tại -ND) liênquanđếncác thànhphầnthuộc vềmôi trường của trẻ, cái hướng vào bên trong (cái nội tại - ND)khiếntrẻnhậnthứcđượcnhữngphầncơthểcủamình,cáccửđộngvàvịtrícủachúng.Phươngdiệnthứhainàycóthểgọilàsựđịnhhướngnộitạicủatrẻ.

Đãcónhiềuđềtàinghiêncứuđịnhhướngnộitạinày.Cácnhàtâmlíhọcthựcnghiệmđềcậpđếnmộtcảmgiáccơbắpchophépđứatrẻýthứcđượcnhữngvịtrícủacácchikhácnhauvàấnđịnhmộtdạngtrínhớđặcbiệt:trínhớcơbắp.Lốigiải thíchnàytrở thànhcơsởcủamột lí thuyếthoàntoànmáymóc,dựatrênkinhnghiệmcủanhữngcửđộngcóýthức.Chẳnghạn,nếutacửđộngbàntayđểnắmlấymộtvậtgì,tacóýthứcvềđộngtácđó,ghinhớvàcóthểlặplại.

Nhưngngượclại,đứatrẻđãchứngminhlàcómộtgiaiđoạnnhạycảmrấtpháttriển,liênquanđếnnhữngvịtríkhácnhaucủacơthểtừlâutrướckhinócóthểdichuyểntựdovàlàmbấtcứthínghiệmnào.Nóicáchkhác,tựnhiênđãtrangbịchotrẻsựnhạycảmđặcbiệtđốivớicáckhảnăngvàvịtrícủacơthể.

Nhữnghọcthuyếtcũtrướcđâydựavàocơchếthầnkinh;nhưngnhữnggiaiđoạnnhạycảmlạiliênquantớinhữngsựkiệntâmlí,nhữngbừnghiểutâmlinhvànhững“rungđộng”,chuẩnbịchosựxuấthiệncủaýthức,chúnglànhữngnănglượngxuấtpháttừ“cáikhônghiệnhữu”,đemlạisựhiệnhữucủacácyếutốcơbảnmàtừđóthếgiớitinhthầncủatrẻcuốicùngđượcxâydựng.Nhữngkhảnăngnàykhởithủylàmónquàcủathiênnhiên,vàcácthửnghiệmcóýthứcchỉlàmchúngpháttriểnthêmmàthôi.

Cónhữngbằngchứng tiêucựccho thấygiaiđoạnmẫncảmnàykhôngnhữngtồntạimàbiểuhiệnmãnhliệtcủanó,trongcácđiềukiệnmôitrườngcủađứa trẻ,còncản trởsự tiến triểnâm thầmcủađứa trẻ trongcácchinhphụcsángtạocủanó.Khiđó,đứatrẻ trở thànhnạnnhâncủasựxáođộnggaygắtvàthườnglàdữdộiđượcbộcphátkhôngchỉquacáccơngiậndữ,lakhóc,đứatrẻcóvẻnhưđangbịbệnhmộtkhicáctìnhhuốngbấtlợikhôngđượcdẹpbỏ,trongkhi,ngaylúcvậtcảnđượctháogỡthìcảcơngiậndữvà

bệnhtậtđềubiếnmất,đâylàmộtbằngchứngrõràngvềnguyênnhâncủahiệntượngbấtthường.

MộtcôbảomẫungườiAnhđãkểchotôimộtvídụthúvịvềđiềunày.Côphảinghỉphépngắnhạn,tạmxacáigiađìnhđãthuêcô.Côtìmđượcngườibảomẫuthaythếcũngkhéoléonhưcôđểchămsócembé.Mọiviệcdiễnrathuậnlợichocôbảomẫusau,chotớikhicônàytắmchoembé.Đứabétrởnênkhóbảo.Khôngnhữnglahét,nócònchốngcựđểthoátkhỏivòngtayngườibảomẫu.Cònngườibảomẫuthìvẫncốgắnghếtsứcđểchuẩnbịchocáclầntắmchoembé,nhưngvôích.Dầndần,đứabékhôngcònmuốnnhìnthấycô.Khingườibảomẫuđầutiêntrởvề,bélạihoàntoànngoanngoãnvàyênlặng,cóvẻthíchthúvớiviệctắmrửa.Ngườibảomẫunàyđãđượcđàotạotheocácnguyêntắccủachúngtôi,dođócóhứngthútrongviệckhámpháyếutốtâmlí,trongviệctìmhiểubíẩnnàocủatuổithơcóthểgiảithíchchohiệntượngđãxảyra.Côkiênnhẫnthửdiễngiảinhững“lờinói”chưahoànchỉnhcủaembécònnhỏnhưvậy.Côpháthiệnrahaiđiều:Đứatrẻsơsinhcoingườibảomẫuthứhailàxấu,nhưngtạisao?Bởicôấychobétắmtheotrìnhtựngượclại.Haingườibảomẫu,khisosánhcáchhọtắmchobéđãpháthiệnrằngtrongkhingườithứnhấtđỡđầucủabébằngtayphảivàtaytráiđểgầnchâncủabé,ngườibảomẫuthứhailàmngượclại.Cáchlàmđókhiếnbécócảmtưởnglàđầucủabésẽđượctắmvàolúccuốitrongkhinóđãquenrằngchânmớilàphầncuối.

Cólầntôicóliêncanđếnmộttrườnghợpbệnhlí.Lầnấy,tôikhôngđượctrựctiếpmờiđếnvớitưcáchlàbácsĩ,nhưngtôichứngkiếnmọiviệcxảyra.Mộtgiađìnhvừatrởvềsaumộtchuyếnđirấtdàivàmộttrongcácđứatrẻquánhỏkhông chịunổi sựmệt nhọc, hayđúnghơnnhữngngười lớn chorằngnhưvậy.Tuynhiên,mẹcủabénóimọiviệctrongcuộchànhtrìnhđềuổn.Họnghỉđêmởcáckháchsạnrấttốt,mọisựđãđượcsắpxếpchohọ,bécóthứcănvànôiphùhợp.Họhiệnđangsốngtạimộtcănhộcótiệnnghi;khôngcónôinhưngembéngủtrongmộtchiếcgiườngrộngvớimẹ.Bệnhkhởiphátvớitìnhtrạngbélănlộnmấtngủvềđêmvàbịrốiloạntiêuhóa.Đêmđến,béphảiđượcbếlênđitớiđilui,bởingườitanghĩbékhóclàdođaubụng,cácbácsĩchuyêngiađượcthamvấnvàmộtngườikêđơnchobéăn nhữngmón ănmới giàu vitamin, được nấu rất kĩ lưỡng. Rồi còn tắmnắng, ra ngoài với khí trời trong lành, songmọi cách điều trị tân kì đềukhông hiệu quả. Tình trạng của bé ngày thêm trầm trọng và đêm đến lànhữngbuổicanhthứcvôvọngchocảgiađình.Cuốicùng,bébịnhữngcơncogiật.Bé lăn lộn trêngiường trongnhữngcơncogiậtđángngại.Nhữngcơncogiậtnàyxảyrahaiđếnbalầnmộtngày.Bécònquánhỏchưabiếtnói,nênrấtcầnsựtrợgiúpđểtìmranguyênnhân.Họquyếtđịnhthamvấnmộttrongcácchuyêngianổitiếngnhấtvềbệnhthầnkinhởtrẻ.Lúcấy,tôi

mớicanthiệp.Đứabétrôngkhỏemạnh,vàtheonhưlờichamẹcủanó,bécósứckhỏetốtvàkhôngquấytrongsuốtchuyếnđi.Dođónguyênnhâncủacác triệuchứngcó lẽ làvề tâm lí -một trongnhữngbíẩncủa trẻsơsinh.Bỗngnhiêntôicómộthànhđộngtheotrựcgiác.Đứabéđangnằmtrênmộtcáigiườnglớn,trongcơnxáođộng.Tôilấyhaicáighếbànhvàđặtchúngđốidiệnnhauvớihaithànhghếlàváchgiốngmộtchiếcnôi;tôiđặtchănvàtấmtrảivào,vàlẳnglặngkéonóđếncạnhchiếcnôi.Embénhìnnó,ngừngkhóc,lăntrườnchođếnmépgiường,vàsauđóthảmìnhxuốngchiếcnôitôivừa chế ra,miệng nói, “Ulla, ulla, ulla!”[1].Và bé ngủ ngay lập tức.Cáctriệuchứngbệnhkhôngxảyranữa.Béđãtheocáchcủamình,phảnđốilạimộtsựxáotrộnkhủngkhiếplàngườitađãlấyđichiếcnôicủabévàđặtbévàocáigiườnglớncủangườilớn.

Rõràngđứabétỏranhạycảmkhitiếpxúcvớichiếcgiườngnhỏ,baobọclấythânbévàlàmchỗtựachotaychâncủabé,trongkhichiếcgiườnglớnkhôngchobémộtnơi ẩnnáunhư thế.Hệquả làmột sựxáo trộnvềđịnhhướngnộitạicủabévàxáotrộnnàylànguyênnhâncủaxungđộtđauđớnkhiếnbébịrơivàobàntaychămsóccủaquánhiềuysĩ.Quyềnnăngcủacácgiaiđoạnnhạycảmlànhưthế.Chúngcósứcmạnhđầyquyềnuycủathiênnhiênsángtạo.

Đứabékhôngcócảmgiácvềtrậttựgiốngnhưchúngta.Chúngtađãcóđượcvôsốấntượngvàchúngtavẫncònthờơđốivớitrậttự,nhưngđứabéthìnghèonànvàđếntừsốkhông.Trongmọiviệcbélàm,békhởiđầutừcáikhông;béchỉbiếtsựlaođộngcủasángtạovàđểchúngtalàmngườithừakếcủanó.Chúngtagiốngnhưđứacontraicủamộtngườiđãtíchlũycủacảibằngmồhôinướcmắtcủaôngta,vàchúngtakhônghiểugìvềsựvấtvảcựcnhọcmàngườiấyđãchịuđựng.Chúngtavôơnvàlạnhlùngvìchúngtamang tháiđộkẻcả,đượccungcấpđầyđủmọi thứvớimộtvị tríđãđượcthiếtlậpsẵntrongxãhội.Chúngtachỉcầnsửdụngcáilítríđứabéđãpháttriểnchochúngta,cáiýchíbéđãdựngnên,cơbắpmàbéđãkíchhoạtđểchúngtacóthểsửdụngchúng.Chúngtatìmrahướngđitrongthếgiới,làvìtrẻđãbanchochúngtakhảnăngđểlàmđiềuđó.Chúngtacảmnhậnđượcbản thân, vì trẻ đã chuẩn bị cho ta sự nhạy cảm đó. Chúng ta giàu có vìchúngtalànhữngkẻkế-thừacủađứatrẻ,ngườiđãvẽratấtcảcácnềntảngcủađờisốngcủachúngtatừcáikhôngcógì.Đứabéhoànthànhnỗlựclớnlao của bước đầu tiên, cái bước từ hư không đến khởi điểm. Trẻ gần vớichínhsuốinguồncủasựsốngđếnnỗitrẻhànhđộngchỉvìhànhđộng,vìđólàđiềuxảyratrênbìnhdiệncủasángtạo,vàtrẻkhôngthểtựmìnhcảmnhậnvàkhôngthểkhiếnmìnhtựnhớlạivềmình.

Trítuệđangkhaimở

Đứatrẻchochúngta thấyrằngsựhiểubiếtcủanókhôngphải làcáigìđượcxâydựngdầntừbênngoài.Thếnhưng,đấylạilàquanniệmcủatâmlíhọc theo thuyếtcơgiới,vẫncóảnhhưởngchínhvềmặt thựchànhcả trênkhoahọcthuầntúyvàgiáodục.Cácnhàtâmlícủatrườngpháinàykhẳngđịnhrằnghìnhảnhcủacácvậtngoạitạigõvàocáccánhcửagiácquan,vàgầnnhư làxâmnhậpvào,đểđược truyềnđibằngmột luồngkích thích từbênngoài,nhưng,vẫntrênbìnhdiệntâmlí,chúngliênhợpvớinhau,vàdầndầnrơivàomộttrậttựcótổchứcvàtạonêntâmtrí.Điềunàygiảđịnhrằngđứatrẻhoàntoànthụđộngvềmặttâmlí,phómặcchoảnhhưởngcủamôitrường,dođóchịusựkiểmsoáthoàntoàncủangườilớn.Ýtưởngnàyđượcbổsungbởimộtđịnhđềphổthôngkhácrằngvềmặttinhthần,đứatrẻkhôngnhữngthụđộngmàcòn,nhưcácnhàgiáodụcxưathườngnói,giốngnhưcáibìnhrỗng,phảiđượclàmđầyvàkhuônđúc.

Chắcchắnlàkinhnghiệmriêngcủachúngtôikhôngkhiếnchúngtôixemnhẹ tầmquan trọngcủamôi trường trongsựhình thành trí tuệ.Mọingườiđềubiết,đườnglốisưphạmcủachúngtôiđềcaomôitrườngcủatrẻđếnnỗibiếnnóthánhtâmđiểmcủatoànbộđườnglốisưphạm,đồngthờichúngtôicũngxemhoạtđộnggiácquancủatrẻcótầmquantrọngcơbảnhơnvàcótínhhệ thốnghơnbất cứphươngphápgiáodụcnàođãcó trướcđây.Tuynhiên,cósựkhácbiệttinhtếgiữacáiquanniệmxưaxemtrẻemlàthụđộngvàcácsựkiệncóthật.Sựkhácbiệtnàylàdosựmẫncảmnộitạicủatrẻ.Cómộtgiaiđoạnnhạycảmgầnnhưkéodàiđếntậnlúcnămtuổi,lúcnàytrẻcómộtkhảnăngthựcsựphithườngđểtựmìnhsởhữunhữnghìnhảnhcủamôitrườngcủanó.Trẻlàngườiquansátchủđộnghấpthụcáchìnhảnhthôngquacácgiácquancủatrẻ,điềunàyrấtkhácvớiquanđiểmcoi trẻ tiếpthuchúng nhưmột tấm gương. Làm người quan sát có nghĩa là phải cómộtđộnglựcnộitạiđượcxácđịnhbởitìnhcảmhayhứngthú,dođómàcósựchọnlọcnhữnghìnhảnhnàođóthayvìnhữnghìnhảnhkhác.ÝtưởngnàyđượcWilliamJamesminhhọakhiôngnóirằngkhôngaitừngnhìnthấycáigìvớitoànbộchitiếtcủanó,màmỗingườichỉthấymộtphầncủanó,đượcquyếtđịnhbởi tìnhcảmvàsởthíchcủahọ;vì lídođó,nhữngngườikhácnhau.Sẽcómôtảkhácnhauvềcùngmộtvật.Jameschomộtvídụhómhỉnhvềđiềunày,ôngnóinếubạnđangmặcbộcánhmớimàbạnưa thích,khibạnđi trênđường,bạnsẽđặcbiệtđểýđếnquầnáocủanhữngngườimặcđẹpđếnnỗibạncónguycơsẽbịxecán.

Bâygiờ,cómộtvấnđềđượcđặtra:nhữngsởthíchcủatrẻnhỏlàgìkhichúnglàmcôngviệcchọnlọctừđốnghỗnđộnvôtậnnhữnghìnhảnhcấuthànhmôi trường của chúng? Điều hiển nhiên là em bé sẽ không bị ảnhhưởnggìbởicácđộnglựcbênngoài,nhưnhữngđiềumàJamesđãnêura,bởiđứatrẻkhôngcókinhnghiệmnàohết.Đứatrẻbắtđầutừ,cáikhông,nó

làmộthữuthểchủđộngtiếnlênbằngchínhnănglựccủanó.Chúngtahãyđi thẳngvàovấnđề,cái trụcmàxoayquanhđó,giaiđoạnnhạycảmđanghoạtđộngbêntrongđứatrẻchínhlàlítrí.“Hoạtđộngtưduy”nàyphảiđượcxemnhưlàmộtchứcnăngsáng tạo tựnhiêndầnkếtnụ,dầnphát triểnvàmangmộthìnhdạngcụthểtừcáchìnhảnhmànóthunhậntừmôitrường.

Đâylàcáisứcmạnhkhócưỡng,làthứnănglượngsơkhai.Cáchìnhảnhlậptứcrơivàokhuônthứcphụcvụcholítrí:chínhnhằmđểphụcvụlítrímàtrẻhấpthụtrướchếtnhữnghìnhảnhnhưvậy.Đứatrẻkhaokháthìnhảnh,vàchúngtacóthểnói,nókhônghềbiếtnobiếtchánhìnhảnh.Nhưchúngtađềubiết,trẻconbịthuhútmạnhmẽbởiánhsáng,màusắc,âmthanh,tấtcảnhững thứ này làm chúng vui thích rõ ràng. Nhưng cái chúng tôi muốnchứngminhlàsựthựcnộitạivềmộtlítrí(củacontrẻ-ND)hiệnhữuởmộttrạngtháiđơnthuầnlàcủacáimầm.

Khôngcầnchúngtôiphảinhấnmạnhrằngchúngtaphảitônkínhvàhỗtrợsựchuyểntiếptừhưvôđếnmộtkhởinguyênnhưthế;đứatrẻđanglàmsốngdậycáimónquàquýbáunhấtđemđếnsựcaocảchoconngười,đólàlí trí.Trẻsẽtiếnbướctrênconđườnglí trínàyngaytừtrướckhiđôichânnhỏbécủanócóthểđủsứcnângđỡcơthểnóbướcđi.

Mộtvídụsẽlàmsángtỏhơnhẳnsựtranhluậnnêntôisẽnhắclạitrườnghợprấtấntượngcủamộtđứatrẻbốntuầntuổiđãkểởtrang98.

Trongmộtmôitrườngkhác,nơingườilớncóliênquankhôngbiếtgìvềquátrìnhtâmtríđãhoạtđộngtừkhibémớisinh,biếncốcólẽxảyramàkhôngaiđểýtới,vàđứabéhẳnlàđãbịmấtđisựtrợgiúplớnlaomàhaingườiđànôngđãchobé,bằngcáchgiúpbéđiquamộtbướckhónhấtđểgắngsứchiệnthựchóaýthứccửanó.

Tôimuốnnêuthêmcácvídụtừnhữngtrảinghiệmvớicáctrẻlớnhơn.Mộtbébảythángđangngồitrênsànchơivớimộtcáigối.Cáiáogốiđượctrangtrívớihìnhhoalávàtrẻcon,côbéngửihìnhbônghoavàhônhìnhtrẻconvớisựthíchthúrõràng.Mộtcôhầuthiếuhiểubiếtphụtráchviệcchămsócbé,diễngiảiđiềunàyrằngbéthíchchơitròngửivàhônmọithứ,nêncôvộivãmangchobéđủmónđồvànói,“Ngửicáinày!Hôncáinày!”.Thếlàtưduycủabéđanghìnhthànhcáckhuônthứccủariêngnó,đangnhậnracáchìnhảnhvàcốđịnhchúngbằngcáchvậnđộng,đanghoànthànhcôngviệcxâydựngnộitạitrongniềmvuivàyêntĩnh,bỗngbịđẩyvàocảnhhỗnloạn.Nhữngnỗ lựchuyềnbícủa trật tựnội tạibịphá tanbởisự thiếuhiểubiếttronglốisuynghĩcủangườilớn.Ngườilớndođócóthểcảntrởcôngviệcnội tạinàykhihọbỗnggặpcác trẻnhỏmàkhônghiểuchúng,họbếbồngnhúnnhảychúnglênxuốnghaycố làmvuivàcan thiệpmộtcách thôbạođồngsuynghĩcủachúnglàmchochúngbịphântâm.Cũngnhưkhihọnắm

bàntaycủatrẻmàhôn,nhưmộttròđùa,haykhihọcốlàmtrẻngủmàkhôngchúýđếnquátrìnhtâmthầnđanghoạtđộngtrongtrẻ.Vìkhôngýthứcđượccôngviệcbíẩnnày,ngườilớncóthểphátankhuônthứcsơkhaitrongtâmtrícủatrẻ,nhưsóngbiểnquéttrêncátvàcuốnđicáclâuđàicát,khiếnkẻxâytrêncátcứmãimãiphảilàmlạitừđầu.Trongkhiđó,điềuquantrọnglàđứa trẻphải làmsaobảo tồnđượcnhữnghìnhảnhmànó thunhậnvớisựsángsuốttốiđa;vìchínhquasựrõràngvàrựcsángvềấntượngphânbiệtcáinàyvớicáikhácmàbảnngãcóthểxâynêntrítuệ.

Một trải nghiệm thúvị nhất đãxảyđếnvớimộtbác sĩ chuyênvề cáchnuôitrẻsơsinhbằngthứcănkhôngtựnhiên(thayvìbúsữamẹ-ND)trongnhữngnămđầuđời,ôngtalậpmộtbệnhviệnlớnvàcácthínghiệmchoôngthấyrằngcómộtyếutốcánhâncầnphảixétđếnngaytrongviệcnuôidưỡngđứabé;dođó,khôngcómộtthựcphẩmnàothaythếsữamẹlạicóthểđượccholà“bổdưỡngchotrẻem”ởthờigiannàođócủanămđầuđời,bởimộtthứcănbổchođứatrẻnàycóthểcóhạichođứatrẻkhác.Bệnhviệncủaônglàkiểumẫuhoànhảonhất,vềcảphươngdiệnkhoahọclẫnthẩmmĩ.Nhữngkếtquảvềsứckhỏechotrẻđếnsáuthángtuổithậttuyệtvời,nhưngsaugiaiđoạnđó, sứckhỏe của chúngbắt đầu suygiảm.Đây làmộtbí ẩn, vì việcnuôitrẻbằngthứcănkhôngtựnhiêntrởnêndễdàngsausáuthángđầutiên.Nay,ôngcómộtphòngmạch,kếtnốivớibệnhviệncủaông,chocácbàmẹnghèokhôngthểnuôiconbằngsữamẹ,dođócầnthứcănkhôngtựnhiêncungcấptheolờihướngdẫncủabệnhviện,vàcáctrẻnày,khácvớicáctrẻởbệnhviện,sausáuthánglạikhôngngãbệnh.Saukhilặplạinhữngquansátnày.Vịgiáosưnghĩrằngphảicónhântốtâmthầnnàođócóthểgiảithíchhiện tượngnày,vàông lập tứcnhận thấycác trẻhơnsáu tháng tuổi trongbệnhviệnbịbệnhvì“buồnchán,dothiếuthứcdinhdưỡngchotâmtrí”,ôngchocácbénhữngtrògiảitrívàtạothayđổitrongđờisốngcủatrẻ,chúýkhichochúngrangoàithayvìchỉchochúngtớivườnhoacảnhcủabệnhviện;kếtquảlàchúngphụchồiđượcsứckhỏe.

Vôsốthínghiệmđãchothấychắcchắnrằngtrẻcon,trongnămđầutiêncủacuộcđời,đãlĩnhhộinhữngấntượnggiácquanvềmôitrườngcủachúngrõràngđếnmứcchúngcóthểnhậnramìnhtrongcácbứchình,cảhìnhảnhphốicảnhhaytrênmặtphẳng.Nhưngngoàiđiềunày,chúngtôicóthểkhẳngđịnh rằngcácấn tượngnàyđãbịvượtquavàkhôngcònvẻ lôi cuốnsinhđộngnữa.

Từlúcbắtđầunămthứhai,trẻkhôngcònbịlôicuốnbởinhữngmónđồlòeloẹtvàmàusắcsặcsỡvớisựhấpdẫnrấtđặctrưngcủanhữnggiaiđoạnnhạycảm,nhưngtrẻchúýđếnnhữngvậtbéxíumàchúngtakhôngđểý.Thậmchícóthểnóibâygiờcáithuhútsựchúýcủatrẻlàcáivôhình,hoặcnhữnggìnằmngaybênlềcủaýthức.

Tôinhậnthấysựmẫncảmnàylầnđầutiênởmộtbégáimườilămthángtuổi.Tôinghebécườiphálêntừtrongvườn,lốicườikhácthườngởnhữngtrẻemnhỏnhưvậy.Bétựđiramộtmìnhvàngồitrênnềnđálótsânhiênnhà.Gầnđólàmộtthảmhoaphonglữlộnglẫynởrộdướiánhnắnggầnnhưcủamiềnnhiệtđới.Nhưngbékhôngnhìnđếnhoa.Mắtbédánvàomặtđất,nơirõràngkhôngcógìđểnhìn.Đâylàmộttrongnhữngbímậtcủatrẻnhỏ.Tôibòđếnvàxemxétchỗbéđangnhìnnhưngkhôngthấygìcả.Chínhbégiảithíchchotôibằngnhữngtừgầnnhưkhôngphảilàcáctừngữ,“Cócáigì nhỏđangđộngđậyởđó”, với lời chỉ dẫnnày, tôi có thể thấymột côntrùngcựcnhỏ,hầunhưkhôngthểthấyđược,gầnnhưcùngmàuvớicácviêngạch,đangbòrấtnhanh.Điềuđậpmạnhvàotríóccủabélàviệcmộtsinhvậtnhỏđếnvậy,cóthểdichuyển,cóthểchạy!Sựkinhngạctrướcđiềukìdiệukhiếnbéthíchthúcườilớn,lớnhơnbìnhthườngởcáctrẻnhỏnhưvậy,vàniềmvuicủabékhôngphảitừánhmặttrời,hoalá,haysắcmàu.

Tôicómộtkinhnghiệmtươngtựvớimộtbétraikhoảngtuổiembéđó.Mẹcủabéđãchobémộtbộsưu tập lớnnhững tấmbưu thiếpmàu,vàbédườngnhưrấtmongkhoebộsưutậpvớitôi.“Bam-bam”,bénói,đólàchữbédùng,nghĩalà,“xehơi”,vàtôihiểurằngbémuốnchỉchotôi tấmhìnhmộtchiếcxehơi.Bécóvôsốtấmhình,rõrànglàmẹbéđãkếthợpviệcdạydỗvớiviệclàmchoconvuithú.Cónhữngtấmhìnhnhữngđộngvậtlạnhưhươu cao cổ, sư tử, gấu, khỉ, chim chóc và có những tấm hình thú nuôi,nhữngthứchắchẳnsẽthuhútmộtđứatrẻnhỏ-cừu,mèo,lừa,ngựa,vàbò.Vàcũngcócảnhữngbứcphongcảnhnhỏcóthúvật,nhàcửa,vàconngười.Tuynhiên,điềulạlàkhôngcóhìnhxehơitrongbộsưutậpphongphúnày.

“Côkhôngthấychiếcxehơinào”,tôinóivớibé.Bétìmhếttrongbộảnhrồilấyramộttấmhìnhvànóimộtcáchđắcthắng,“Đâynày!”.Bứchìnhcócảnhđisănnhưngchủthểchínhlàmộtchúchósăntuyệtđẹp.Ởphíaxahơnlàngườithợsănvácsúngtrênvai,ởmộtgóc,phíaxa,cómộttúplềunhỏvớimộtđườngngoằnngoèochắclàmộtconđường,vàtrênconđườngnàycóthểthấymộtchấmđen.Đứatrẻchỉtayvàochấmđenvànổi,“Bam-bam”.Vàthựcra,dùkíchthướccủacáichấmquánhỏgầnnhưvôhình,tôicũngcóthểthấynóthậtsựtượngtrưngchomộtchiếcxehơi.Chínhsựkhókhănđểnhìnthấynó,chínhcáisựkiệnchiếcxeđãđượclàmnhỏnhưvậykhiếnbứchìnhthànhlíthúvàđángđượcchỉchotôixem.

Tôinghĩcóthểkhôngaichỉchobéthấynhữnghìnhảnhđẹpđẽvàhữuíchtrêncáctấmbưuthiếpkhác.Tôichọnramộttấmcóhìnhđầuvàcổcủamộtconhươucaocổvàbắtđầugiảnggiải,“Nhìncáicổngồngộ,quádàinày!”,“Affa!”(Hươucaocổ),bétrảlờimộtcáchnghiêmtúc.Tôikhôngcòndámtiếptụcnữa.

Dườngnhưtrongnămthứhaicuộcđờicủađứatrẻ,cómộtthờikìkhiđóthiênnhiên,quacácgiaiđoạn liên tiếp,dẫndắt trí tuệcủa trẻđếnsựhiểubiếthoàn toànvềcác sựvật trongmôi trườngcủanó.Đây làvàivídụ từkinh nghiệm bản thân tôi. Hôm đó, tôimuốn chomột bé trai khoảng haimươithángtuổixemmộtquyểnsáchđẹpdànhchongườilớn.Nólàbảnsaocủa Kinh TânƯớc được Gustave Dore minh họa. Đâu đó, ông có vẽ lạinhữngbứctranhcủacácdanhhọaxưa,nhưbức“BiếnHình”củaRaphael.TôichọnmộttấmhìnhcóchúaGiêsuđanggọicácemnhỏđếnbênNgàivàtôi bắt đầu giảng giải: “Đây làmột em bé đang trong vòng tay củaChúaGiêsu.BékhácđàngtựađầuvàoNgài.TấtcảđềungướcnhìnNgàivàNgàiđềuyêuthươngchúng…”.

Mặtcủacậubékhôngbiểulộchúthứngthúnào,vàravẻnhưkhôngđểý,tôi lật trangsáchvà tìmmộtbứchìnhkhác trongquyểnsách.Bỗngnhiênđứabénói,“Ngủ”.Câunóikhiếntôinhậnracáibíẩnđángngạcnhiênvềtâmtrícủatrẻcon.“Aingủ?”.

“Giêsu”bésốtsắngtrảlời.“Giêsungủ”.Vàbérahiệuchotôilậtlạicáctrangsách.HìnhtượngĐứcKi-TôđượcvẽtrêncaonênkhiNgàinhìnxuốngcáccácđứatrẻ,mímắtNgàihạxuốnggiốngmắtngườiđangngủ.Sựchúýcủabébịlôicuốnbởimộtchitiếtmàkhôngngườilớnnàođểýđến.

Tôitiếptụcgiảnggiảivềnhữngbứchìnhvàdừnglạiởhìnhlấytừbức“BiếnHình”củaRaphael.Tôinói“Nhìnnày,Giêsuđượcnânglênkhỏimặtđấtvàmọingườihoảngsợ.Nhìnđứabécóđôimắttrònxoevàngườiphụnữđangdangđôicánhtayranày!”.Tôinhậnralờigiảithíchcủatôikhôngthựcsựthíchhợpvớicậubé,vàtôiđãkhôngchọnmộtbứchìnhtốt.Nhưngnaycáitôiquantâmlàgâyramộtphảnứngbíẩn,gầnnhưđểsovớicáimàngườilớnthấytrongmộtbứcảnhthậtphứctạpvớicáimộtđứabénhỏnhưvậycóthểthấy.Nhưnglầnnày,béchỉlẩmbẩmnhưđangnói“Lậttiếpđi”,vàgươngmặtnhỏnhắncủabékhôngbiểulộchútquantâmnào.Tronglúctôichuẩnbịlậttrangsách,bésờvàochiếcmề-đaynhỏđeoởcổ,cóhìnhnhưconthỏ.Rồibénói,“Thỏcon!”

“Bébịphân tâmbởicáiảnhđeocổ”, tôinghĩvậy.Nhưngđộtnhiênbégiụctôilậtlạitrangsách,vàđâyrồi,đúnglàcómộtconthỏnhỏđượcvẽởmộtbêncủabức“BiếnHình”.Cóaitừngđểýđếnconthỏđóchưa?

Người lớn tin rằng trẻ conchỉnhạycảmvớinhữngvật lòe loẹt,nhữngmàusắcrựcrỡ,vànhữngtiếngđộngồnào,v.v.Đúnglàcáckíchthíchdữdộithuhútsựchúýcủatrẻ, tấtcảchúngtađềuthấytrẻembịthuhútbởingườiđangcahát,bởitiếngchuôngngân,bởinhữnglàcờbayhayánhđènrựcrỡ.Nhưngnhữngthuhútmạnhmẽtừbênngoàinàychỉcótínhnhấtthời,cóthểlàmcácemsaonhãngtrongphútchốc,cóthểđánhthứcsựchúývà

khuếchtánnóratrênnhữnggìđãkíchthíchcácgiácquan.Chúngtacũngvậy,mặcdùsựsosánhkhônghoàntoànđúnghẳn,nhưkhichúngtađangtậptrungđọcmộtquyểnsáchhayvàđộtnhiênnghemộtbannhạcồnàođiquadướicửasổ,chúngtađứngdậyxemđiềugìđangxảyra.Nếutakhôngđểýđếnviệcmộtngườiđangyênlặngtậptrungcaođộngồiđọcsáchmàchỉthấyviệcanhtađứnglênđểnghebannhạc,cólẽtasẽnóiconngườibịkíchthíchbởiâmthanhnhiềuhơnbấtcứyếutốnàokhác.Đócũnglàcáchmàchúngtaphánđoánvềtrẻnhỏ.Sựthật làmộtkíchthíchmạnhmẽbênngoàithuhútsựchúýcủatrẻchỉhoàntoànlàngẫunhiênvàxảyradomayrủi.Nókhôngcómốiliênhệvớiphầnhìnhthànhsâusắcđặcđiểmtưduycủatrẻ,cáithuộcvềđờisốngnộitạicủatrẻ.Chúngtacóthểnhìnthấycácbiểuhiệncủaquátrìnhnộitạinàykhichúngtathấytrẻchútâmđếnnhữngvậtnhỏbérấtkhónhậnbiết.Kẻnàoquansátsựnhỏbécủacácvậtsẽquantâmnhiềuđếnchínhcácvậtấyvàkhôngcòncảmthấychúnglànhữngấntượngcủagiácquanmàlàsựbiểuhiệncủamột“tríkhôncủatìnhyêu”.

Đốivớitấtcảcácmụctiêuthựctiễn,mặttinhthầncủađứatrẻlàmộtbímậtđốivớingườilớn,vìhọđánhgiánóđơnthuầntừsựbấtlựcvềphảnứngtrongthựctiễn,chứkhôngtừcáinănglượngtâmthầntựnócóđầyuylực.Chúngtaphảinghĩrằngđằngsaumỗibiểuhiệnđềucómộtnguyênnhâncóthể giải mã. Không có hiện tượng nào lại không có động cơ của nó, cáiraisond’être(“lídotồntại”-ND)củanó.Thậtquádễđánhgiámỗiphảnứngkhóhiểu,mỗigiaiđoạnkhókhănchỉlàmộtsựbốcđồng.Phảigiảđịnhrằngnhữngbốcđồngnàycótầmquantrọngcủamộtvấnđềphảigiảiquyết,mộtbíẩnphảiđượcgiảimã.Điềunàychắcchắnkhókhănnhưngcựckìthúvị.Hơnhết,nócónghĩalàmộttháiđộmớivàcaothượnghơntừphíangườilớn.Nókhiếnngườilớntrởthànhmộthọctròhơnlàkẻthốngtrịmùquánghaymộtquantòachuyênchế,nhưnhiềulúchọđãứngxửtrongmốiquanhệvớitrẻ.Mộtnhómphụnữcónhữngquanniệmtântiếnthảoluậnvớinhauchỉriêngvềđềtàinày,ởmộtgócphòngkhách.Gầnbênhọ,đứacontrainhỏcủa bà chủ nhà khoảngmột tuổi rưỡi đang yên lặng ngồi chơimộtmình.Cuộcnóichuyệnđitừlíthuyếtsangnhữngchuyệncụthểhơnvàrồihọcũngbàn cãi về các cuốn sách viết cho trẻ em. “Mấy cuốn sách ngớ ngẩn vớinhữnghìnhảnhvôlí”,mộtbàmẹtrẻnóivậy.“TôicómộtquyểntựalàChủbéSamboĐen.Sambolàembédađen.Vàongàysinhnhậtcủanó,chamẹchonóđủthứ,mộtchiếcô,mộtchiếcquần,giày, tất,vàmộtcáiáokhoácmàuvàhọ chuẩnbịmộtbữa tối ngon lành chobé.Sambo thìmuốnkhoequầnáomới,nómặcvàovàtrốnrakhỏinhà.Trênđườngbégặpnhiềuloạithúhoangdã,khiếnnósợhãi,vàđểdụchúngbéphảidầndầnchohết tưtrangcủamình.Conhươucaocổlấychiếcô,hổlấyđôigiày,vàcứthếcuốicùngchúbéSambotrởvềnhàtrầntruồngvàkhóclóc,nhưngbốmẹthathứ

chobévàcâuchuyệnkếtthúcvuivẻtrongmộtbuổitiệclớn,nhưcóthểthấyởtrangcuốicùngcủaquyểnsách.”

Quyểnsáchđượcchuyềntaymọingười.Bỗngđứabélêntiếng,“Không,Lola”.Mọingườiđềungạcnhiên,đâycó lẽ làmột trongnhữngbí ẩncủatuổi thơ.Đứabéđãnói.Đúngvậynó tiếp tụcquảquyết lặp lạicâukhẳngđịnhbíẩnnày,“Không,Lola.”Mẹnónói“Lolalàbảomẫumớitrôngnombéđượcvàingày”.Nhưngđứabébắtđầuhétlên,“Lola”,trongcơngiậndữhầunhưvôlí.Rồicóngườiđưachobéquyểnsáchvàbéchỉvàobứchìnhcuốicùng,khôngphảiởtrongnộidungcâuchuyệnmàởbìasaucóhìnhmộtchúbédađenđangkhóc.Lậptứcmọingườiđềuhiểutừ“Lola”béđangnói,với ngôn ngữ trẻ con của nó. Từ “llorar“, tiếng Tây Ban Nha, nghĩa là“khóc”.

Sựthật là thếnày,kết thúccủacâuchuyệnkhôngphải làbuổi tiệcvui,màlàbứchìnhSambođangkhócởbìasau.Khôngaichúýcóbứchìnhnàyởđó.Sựphảnđốicủabédovậylàhợplíbởimẹcủabénói,“Mọichuyệnđềukếtthúcmộtcáchvuivẻ”.

Đốivớibé, rõ ràng làquyển sáchkết thúcvới cảnhSambođangkhóc.Cậubéđãquansátquyểnsáchkĩhơnmẹcủanó,vàbéchínhxácvàđộcđáokhíquyếtđịnhđấymới làbứcảnhcuối.Nhưngcáiđángkinhngạchơnlàđứabéhầunhưchưanóitrọnđượcmộttừ,lạicóthểtheodõitoànbộcuộctròchuyệnkhádàicủangườilớn.

Hiểnnhiênlàđứatrẻvàngườilớnlàhainhâncáchkhácbiệt.Đâykhôngphảilàtrườnghợpcáitốithiểu(đứatrẻ-ND)pháttriểndầndầnthànhcáitốiđa(ngườilớn-ND).

Đứa trẻ thấy được những chi tiết nhỏ nhặt nhất trong cái thực tại củachúnghẳnphảixemthườngchúngtanhưnhữngsinhvậthạđẳng,nhữngkẻđem áp đặt những điều trí ócmình tổng hợp lên những gìmình thấy, coichúngtanhưnhữngkẻkhôngbiếtcáchnhìnsựvật.Cólẽ,trẻemđánhgiáchúngtalàkhôngcóđầuócchínhxác,hơnthếnữa,chúngtađãdửngdưnghoặcvôthứcbỏquanhữngđiềuthúvị.Chắchẳnlà,nếutựbàytỏđược,trẻem sẽ bộc lộ rằng từ thẳm sâu trong thế giới tâm thức, chúng không tintưởngchúngta,cũnghệtnhưchúngtakhôngtinởcontrẻ,vìchúngquáxalạvớicáchnhậnthứcsựvậtcủachúngta.Đâylàlídotạisaongườilớnvàtrẻconkhônghiểunhau.

Chương4NHỮNGVIỆCNGƯỜILỚNGÂYTRỞNGẠI

Chuyệngiấcngủ

Xungđộtgiữangườilớnvàtrẻembắtđầulúcđứatrẻđạtđếnthờiđiểmcókhảnăngtựlàmđượcnhiềuviệc.

Trướcthờiđiểmđó,khôngaicó thể tuyệtđốicấmtrẻnhìnvànghe,cónghĩalàngăntrẻkhôngđượcchinhphụcthếgiớicủachúngbằnggiácquan.Vàngườilớnnàocóýthứcvềsựhiệnhữucủamộtđờisốngtinhthầnmãnhliệttrongtrẻsẵnsànglàmchocácđiềukiệnmôitrườngcủatrẻhợplíhơn,nhằmtạothuậnlợihơnchoquátrìnhhấpthụthầmlặngđangdiễnratrongtâmtríđứatrẻ.

Nhưngkhiđứatrẻnăngđộnglên,chúngđilại,chúngsờchạmđồvật,lúcđólạilàmộtchuyệnkhácrồi.Ngườilớn,dùthậtsựyêutrẻ,cũngvẫncảmthấycómộtbảnnăngtựvệkhócưỡngđốivới trẻ.Đólàmộtcảmgiácvôthứcsợbịquấyrầybởimộttạovậtthiếulítrí,lạithêmvấnđềsởhữukhilocácđồvậtcóthểbịlàmbẩnhayhưhại.

Tháiđộloâu,tựvệphứctạpnàyxungđộtvớitìnhyêuvốnvẫnkhiếnchongười lớn tin rằng sựhiệndiệncủađứa trẻđem lại chohọnguồnvui lớnnhấtvàchínhhọsẵnsànghisinhtấtcả,dânghiếntộtđộchođứatrẻ.Nhưngtớilúcnày,haitrạngtháitâmlícủangườilớnvàđứatrẻđãkhácnhauquánhiều,khiếnchođứatrẻvàngườilớnkhôngcókhảnăngsốngchungtrừphicónhữngsựđiềuchỉnhcầnthiết.Đâylàvấnđềquantrọngvềcáchđốixửvới trẻ ngay trong phạm vi gia đình của trẻ. Ta dễ dàng nhận thấy rằngnhữngđiềuchỉnhnàysẽhoàntoànbấtlợichotrẻ,làkẻởvịthếhoàntoànthấpkémtrongxãhội.Việcápchếcáchànhđộngbấttiệncủatrẻtrongmôitrườngdongườilớnngựtrị,trởnênkhótránhkhỏidongườilớnkhôngcóýthứcvềtháiđộtựvệcủachínhhọ,màchỉcóýthứcvềtìnhyêuthươngvàsựtự dâng hiến quảng đại của họ. Sự ngụy trangmàFreud từng đề cập đếnchínhxáclàtừcácmốixungđộtnày.

Bảnnăngtựvệcủatiềmthứcxuấthiệncóýthứcdướimộtdạngchegiấukhác,đầuóc sởhữukhiếnngười lớn lo lắngbảovệnhữngcáimàhọyêuthíchkhỏibịđứatrẻđụngtớibỗngtrởthành“tráchnhiệmdạydỗđứatrẻđểnócónhữngthóiquentốt”,vànỗisợhãiđốivớiđứatrẻquấyphásựbìnhyêncủahọtrởthành“nhucầuchotrẻngủnghỉthậtnhiềuđểbảovệsứckhỏecủatrẻ”.

Một cách đơn giản, người phụ nữ thuộc giới lao động công khai tự vệbằngnhữngcáitát,bằnglamắng,bằngbạohànhvàbằngcáchtốngđứatrẻkhỏi nhà, cho nó ra ngoài đường - đan xen với những cái ôm dạt dào vànhữngcáihônchùnchụttươngứngvớiniềmthươngyêudànhchoconcủangườiđànbà.

Ởmứccaohơncủaxãhội,nơivàihình thức tìnhcảmnhư tìnhyêu,hisinh, trách nhiệm, và tự chủ trong hành vi bên ngoài được xem là đươngnhiên,thìcácbảnnăngnhưthếphảiđượcchegiấu.Nhữngbàmẹởnhữngtầnglớptrênthậmchícònsẵnsànggiảithoátbảnthânkhỏiconcáihơncácbàmẹởtầnglớpthấptrongnhândân,bằngcáchgiaophóconcáichobảomẫu,ngườisẽdẫnchúngđidạohaydỗchochúngngủtriềnmiên.

Sựnhẫnnại,vẻtốtbụng,vàthậmchísựnhúnnhườngcủanhữngphụnữtầng lớp trên này đối với các bảomẫumà họ thuê thật sự làmột sự hiểungầmlàhọsẽthathứ,sẽchấpnhậnbấtcứđiềugì,miễnlàkhinàođứatrẻgâyrắcrối,nósẽđượctáchraxachamẹnóvànhữngđồsởhữucủahọ.

Và thế làkhivừa thoát khỏi sựgiamcầm trongmột cơ thểbất lực, vàđangvuimừnghânhoantrongchiếnthắngcủacáiTôi,nayđangđiềukhiểncáccơquanhoạtđộngtuyệtvời-nhữngcơquanvậnđộngcóýthức,đứatrẻlạiđụngđầuvớimộtnhómngườikhổnglồđầyquyềnnăngđangngănchặnbướcdấnthâncủanóvàothếgiới.Hoàncảnhnàykhácgìsựrađicủamộtdântộcsơkhai,tìmcáchtựgiảiphóngkhỏisựnôlệvàtiếnvàonhữngvùngđấtkhắcnghiệtmàchưaai thámhiểm,nhưnhữngngườiDoTháidướisựlãnhđạocủaMoses(rakhỏiAiCậpND).Cuốicùng,khiđãbỏlạiđằngsaunhữngcáikhắcnghiệtcủamiềnhoangvuvàtìmraốcđảophìnhiêunơihọcólẽđượcsốngbìnhyên,họchỉgặpthấychiếntranh,thayvìđượctiếpđónniềmnở.

Bảntínhtựnhiêncủaconngườikhiếnkẻsởhữumộtmôitrườngđãđượcthiếtlậpsẽtựvệchốnglạikẻxâmlăng.Điềunàyxảyrarõràngvàdữdộiởtrườnghợpnhữngkẻcóxungđột,cóđiềulànguồngốccủahiệntượngnhưvậylạiẩnkínbêndướilớptiềmthứcthẳmsâucủatâmhồnconngười.Vàbiểuhiệnbanđầu,thườngkhôngaiđểý,đượcbộclộkhingườilớnbảovệsựbìnhyênvàtàisảncủahọchốnglạinhữngkẻxâmlăngthuộcvềthếhệmới.Nhưngbướctiếncủakẻxâmlăngkhôngbịngănchặn,chúngchiếnđấumộtcáchvôvọng,vìchúngđangđấutranhchosựsốngcủamình.

Cuộcxungđộtnày,trongtiềmthức,lạiđượcngụytrang,xảyragiữasựngâythơcủađứatrẻvàtìnhyêucủachamẹnó.

Thật là thuận tiện cho người lớn khi họ nói, “Trẻ con không nên chạylung tung,khôngđượcchạmvàonhững thứcủangười lớn,khôngnênnói

haylahét,phảinằmyênthậtnhiều.Nênănvàngủ”.Haylàquyếtđịnhrằngđiều“tốtnhất”chođứatrẻlà“nêngửinóđixakhỏinhà”,thậmchílàđếnởcùngvớingườikhônghềthươngyêunóhaychẳngcóquanhệnàovớigiađìnhcủanó.Dothóiquenbởiquántính,ngườilớnchọnconđườngdễdãinhấtlàchođứatrẻđingủ.

Cóailạikhôngcôngnhậnrằngtrẻcầnngủchứ?Nhưngnếuđứatrẻđanglinhhoạt,lanhlợi,đầykhảnăngquansát,đứatrẻ

trướchếtkhôngphải là“ngườingủ”.Trẻ sẽcầngiấcngủbình thường,vàchúngtaphảibảođảmchotrẻngủđủ.Nhưngtacầnphânbiệtgiữagiấcngủbìnhthườngvàgiấcngủgâyramộtcáchgiảtạo.Ngườilớnbuộctrẻđingủnhiềuhơnmứctrẻcần.Chúngtabiếtmộtkẻcócátínhmạnhmẽcóthểápđặtýmuốncủamìnhlênkẻcóýchíyếuhơn,vàcáiápđặtđầutiênlàchobệnhnhânđingủ.Vàthếlàngườilớntheolờigópýdùlàmộtcáchvôthức,đãchotrẻđingủ.

Cácbàmẹthấthọccôngkhaichoconcáiuốngcácliềuthuốcngủ;nôngdânbiếtphachếnhữnghỗnhợpvớingọnhoaanhtúcđểlàmchocácbéngủlâu.Nhưngngoàiđiềunàyra,chúngtacóthểnóirằngngườilớnnóichung,cóvănhóahaykhôngvănhóa,ngaycảgiớichuyênmônvềnuôitrẻ,nhưcácbảomẫu,cũngđồngýbuộccácsinhlinhsốngnàyphảingủtrongkhithiênnhiên lạimuốnđánh thứcchúng.Khôngchỉcác trẻmớivài tháng tuổimàthậmchítrẻhai,ba,haybốntuổi,đềubịbuộcđingủnhiềuhơnchúngcần.Trongtrườnghợpsau,điềunàykhôngápdụngchoconcáicủathườngdân.Chúngrongchơicảngàyngoàiđường,đểmẹchúngkhôngphảilonghĩ,vàdo đó chúng không bị mối nguy hiểm này. Như ta biết rõ, trẻ em trongnhữnggiađìnhnghèoítnhútnhátcáubẳnhơnnhữngtrẻxuấtthântừcácgiađìnhkhágiảhơntrongxãhội.Vậymàngườitacứkhăngkhăngrằng“ngủlâu”làcầnthiếtchosứckhỏecủatrẻem,nhưănuốngvàkhôngkhítronglành;họchỉquantâmđếncáitagọilàđờisốngthựcvậtcủađứatrẻ.Tôinhớmộtbébảytuổithổlộvớitôirằngbéchưabaogiờnhìnthấycácngôisaovìchamẹluônchobéđingủtrướckhitrờitối.Bénóivớitôi“Conmuốndùchỉmộtđêmthôiđượclênđỉnhmộtngọnnúivàduỗimìnhtrênmặtđấtđểnhìncácvìsao”.Nhiềuchamẹkhoekhoangrằngconhọthườngđingủsớmđếnnỗihọhoàntoàntựdođirangoàivàobuổitối.

Giườngchuẩnbịcho trẻem,mộtkhichúngcó thểchạynhảy, làcáigìkháđặcbiệt, chúngkhônggiốngcáinôiđẹpđẽvàmềmmại, cũngkhônggiốngnhưgiườngngườilớn,giườngtrẻemđơngiảnphảilàđểtrẻemcóthểngủthoảimái.Cáigiườngcósongcủatrẻlàmộtcũitùđộcđịađượctạorachosinhvậtđang tranhđấuchosựhiệnhữu tinh thầnấy.Trongđó, trẻ làngười tù,vàcái lồngsắtnơibéđượcđặtxuốngngoàiýmuốn,vừa làmột

thựctại,vừalàmộtbiểutượng.Bélàngườitùcủanềnvănminhxâyđắplênbởingườilớnvìsựtiệnlợichongườilớn;vàdườngnhưngàycànggòbóvàchừa ít chỗchosự tựdocủabé.Xungquanhđứa trẻ, chỉcónhà tùvà sựtrốngrỗng.

Cáigiườngcósonglàmộtcáilồngcóchâncao,đểngườilớncóthểbồngbếembémàkhôngcầncúixuống,vàhọcóthểđểbémộtmình,antoàn,ởtrongđódùbécókhócthìcũngchẳnghềhấngì,cănphòngtốitămđểkhôngánhsángnào,ngaycảánhsángbìnhminhcũngkhôngchiếuđượcvàovàđánhthứcbé.Đứabéphảiđingủsớmbanđêmđểchamẹđượctựdo,vàbéphảingủdậytrễbuổisángđểngườilớnđượcngủđủvìhọlêngiườngmuộn.

Mộttrongnhữngtrợgiúpđầutiênchosựpháttriểntâmlícủatrẻnênlàcải tiến cái giường của trẻ và bỏ thói quen ép trẻ ngủ giấc dài không tựnhiên.Trẻnênđượcphépđingủkhibuồnngủ,vàthứcgiấckhiđãngủđủ,vàthíchdậysớmlúcnàothìdậylúcấy.Dođóchúngtôicólờikhuyên-vànhiềugiađìnhđãlàmtheo-rằngnênvứtcáigiườngcũcósongcủatrẻ,vàthayvàođó,nếncómộtchiếcgiườngrấtthấp,nơitrẻcóthểnằmxuốngvàđứnglênkhitrẻmuốn.Sựsửađổinhỏđơngiảnnàysẽgiảiquyếtđượcnhiềukhókhăn tưởngchừngnhưkhôngcógiảipháp.Mộtcáigiườngnhỏ, thấp,gầnnhưtrênsànnhà,rất tiếtkiệm,nhưtấtcảcáccuộccải thiện,sẽhỗtrợchotrẻtrongđờisốngtâmtrí,bởitrẻcầnnhữngvậtđơngiảnxungquanhnó;khôngnênsửdụngnhữngmónđồphứctạpbấtlợichotrẻ.Trongnhiềugiađình,sựcảithiệnnàyđượcthựchiệnbằngcáchđặtmộttấmđệmnhỏtrênsàn,trênmộttấmthảmtovàmềm,đểtrẻcóthểlêngiườngtheoýmuốn,vuivẻđingủvàobuổitốivàthứcdậyvàobuổisángmàkhôngđánhthứclàmphiềnai.Nhiềuvídụchothấysựsailầmtrầmtrọngkhimuốnsắpđặttrậttựchođờisốngcủamộtđứatrẻ,vàcáchthứccủangườilớn,vìlolắngmuốnlàmđiềutốtchotrẻ,thựcralạiđingượcnhucầucủanóvàbịthúcđẩymộtcáchvôthứcbởimộtbảnnăngphòngthủcóthểdễdàngvượtqua.

Từnhữngđiềunàymàngườilớnnênthửdiễngiảicácnhucầucủatrẻđểcóthểđápứngtốtnhấtbằngcáchchuẩnbịmộtmôitrườngthậtsựthíchhợp.Đâycóthểlàkhởinguyênchomộtthờiđạigiáodụcmới,sẽchútrọngđếncáchtrợgiúpchođờisốngcủađứatrẻ.Chúngtaphải từbỏtưtưởngrằngđứatrẻlàmộtmónđồđểbếlênvàmangđibấtcứnơinàokhinócònnhỏ,vàkhinólớnhơn,nóchỉcóviệcvânglờivàbắtchướcngườilớn.Tưtưởngnàylàmộttrởngạikhóvượtquađốivớibấtcứnỗlựcnàođểlàmchođờisốngcủađứatrẻhợplíhơn.Ngườilớnphảinhìnnhậnrằnghọđóngvaitròthứyếu,họphảicốgắnglàmtấtcảđểhiểutrẻ,phảiđitheovàgiúptrẻtrongsựpháttriểnđờisốngcủanó.Đâyphảilàmụctiêuvàlàniềmkhaokhátcủangườimẹvàngườithầy.

Nếuphảihỗtrợsựpháttriểnnhâncáchcủađứatrẻ,bởitrẻlàkẻyếuhơn,ngườilớnvớicátínhmạnhhơnphảitựxemxétmìnhvàđitheosựdẫnđắtcủađứa trẻ, người lớnphải cảm thấyhãnhdiệnvì họ có thểhiểuvà theochânđứatrẻ.

Vuibướcchânđi

Nhiệmvụcủangườilớnphảitươngđồngvớinhucầucủasinhvậtchưatrưởngthànhdohọchămnom,phảitựđiềuchỉnhtheocácđiềuthiếtyếucủanóvàphảitừbỏcáchhànhđộngriêngcủamình.

Những động vật cấp cao hơn đã hành động như thế theo bản năng vàchúngđiềuchỉnhbảnthântheocácnhucầucủaconnon.Khôngcógìthúvịhơncảnhvoiconđượcmẹdẫnđếnvớibầy.Cảđámthútolớnchậmbướcchân theonhịpchâncủaconnhỏ,vàkhinómệtvàdừng lại, tất cảchúngcũngdừngtheo.

Ýtưởnghisinhtươngtựchođứatrẻcũngđượcthấyởmộtsốhìnhtháivănminh.TôicólầnđãquansátvàđitheomộtôngbốngườiNhậtdẫncontrainhỏ,khoảngmộttuổirưỡi,đidạo.Bỗngđứatrẻvòngtayômchânbố.Ngườiđànôngđứngyênvàđểđứabéxoaytrònquanhcáichânnóđãchọnchotròchơi.Khibéchơichánrồi,haingườilạitiếptụcchậmrãiđidạo.Saumộtlúcđứatrẻngồixuốnglềđường,cònôngbốđứngimbêncạnh,khuônmặtôngnghiêmnghị,nhưnghoàntoàntựnhiên,ôngtakhônglàmgìkhácthường.Đơngiảnchỉlàmộtôngbốdắtđứaconnhỏđidạo.

Đâylàkiểuđirangoài thíchhợpnhấtchotrẻ,giúptrẻcóthểtậpluyệnthaotáccầnthiếtchobướcđiởthờiđiểmkhicơthểcủanócầnthiếtlậpmộtsốđộngtácphốihợpkhácnhauđểgiữthăngbằng.Chúngtaphảinhậnthứcđượcsựkhókhănlớnlao,chỉdànhriêngchoconngười,trongviệcđiđứngthẳngchỉtrênđôichâncủamình.Dùtứchicủacơthểconngườicũngtươngứngvớitứchicủacácđộngvậtcóvúkhác,conngườiphảiđitrênhaichânthayvìbốnchân.Ngay loàikhỉcũngcócánh taydàiđểchúngcó thểchomộttaynghỉtrênmặtđấtkhibướcđi.Chỉcóconngườilàgiaophócảcôngviệcđivớithăngbằngchohaichân,thayvìbướcđicóđiểmtựa.Khiđộngvật có vú bước đi, chúng nhấc hai chân, theo đường chéo, để cơ thể củachúngluôncóhaiđiểmtựa,nhưngkhiconngườibướcđi,đầu tiênnóđặttrọnglượngcơthểlênmộtchânvàtiếpđólênchâncònlại.Thiênnhiênđãgiảiquyếtsựkhókhăntheohaicách,mộtcáchtheobảnnăng,cáchkiatheonỗ lực tựnguyệncủacánhân.Đứa trẻkhôngphát triểnnăng lựcđi thẳngđứngbằngcáchngồichờđiềuđóxảyra,màbằngcáchbướcđi.Bướcđiđầutiêncủatrẻ,đượcchamẹchàođónvớisựvuimừng,đúnglàsựchinhphụccủatựnhiênvàhầunhưlàsựrađờicủaconngườinăngđộng,thaychocon

người bất động, bất lực, và đối với đứa trẻ, một cuộc sốngmới bắt đầu.Trongsinhlíhọc,sựxuấthiệncủachứcnăngmớinàylàmộttrongnhữngthửtháchchínhtrongsựpháttriểnbìnhthườngcủatrẻ.Nhưngsauđó,chínhsựluyệntậpmớiquantrọng.Đạtđượcthăngbằngvàmộtdángđivữngvànglàkếtquảcủasựluyệntậplâudàivàdođó,củanỗlựccánhân.Tabiếtđứatrẻbắtđầubướcđivớimộtđộnglựckhôngthểcưỡngcùngvớisựcanđảm.Trẻgandạvàthậmchíliềulĩnh,giốngnhưmộtchiếnbinhthựcthụ,laođếnchiếnthắngbấtkểhiểmnguy.Vìlídođó,ngườilớntạoquanhtrẻnhữngsựbảovệgâyquánhiềuhạnchếvàtrởngại,nóbịgiamvàolồngchơi,càivàoxeđẩy,đểđưarangoàichơimặcdùchânnóđãcứngcáp.

Điềunàylàdobướcchâncủađứatrẻngắnhơnbướcchâncủangườilớnnhiều, và nó ít khả năng chịu được những cuộc đi dạo dài.Và người lớnkhôngchịugiảmtốcđộcủamình.Thậmchíkhingườilớnlàmộtbảomẫu-cónghĩalàngườiđãchuyênvàtựhiếnmìnhduynhấtchoviệcchămsóctrẻ-chínhđứatrẻphảitựthíchứngtheolốicủabảomẫu,chứkhôngphảibảomẫutựđiềuchỉnhtheotrẻ.Ngườibảomẫusẽđitheotốcđộcủamình,đẩyxe,trongđóđứabéngồitựanhưmộttráicâyxinhđẹpđượcđưarachợ.Chỉkhicôấyđếnnơiđịnhđến,cólẽlàmộtcôngviênđẹp,côấysẽngồixuốngvànhấcđứatrẻrakhỏixe,vàchophépbéchơidướicặpmắtcanhchừngcủacô.Trongtoànbộcâuchuyệnnày,ngườitachỉquantâmđếncơthểcủađứatrẻ,đờisống“thựcvật”củanóphảiđượcchechắnkhỏibấtcứnguyhiểmnào từbênngoài,khôngai chú trọngđếnnhữngnhucầucơbảnvàmangtínhxâydựngcủađờisốngtâmtrícủatrẻ.

Đứatrẻởgiữađộmộttuổirưỡivàhaituổithậtsựcóthểđibộnhiềudặmvàleotrèonhữngnơikhóđinhưbờdốchaycầuthang.Nhưngtrẻđibộvớimụctiêuhoàntoànkhácvớichúngta.Ngườilớnđibộđểđếnmộtmụctiêubênngoàivàcứthếmàthẳngtiếnđếnđó.Hơnnữa,họcónhịpbướcriêngkhiếnhọđi tớiđíchmộtcáchmáymóc.Đứatrẻnhỏbướcđiđểphát triểncác năng lực của nó, trẻ đang xây dựng nên chính bản thân nó.Trẻ bướcchậmchạp,nókhôngbướctheonhịphaycómộtmụctiêu.Nếungườilớncógiúpđượcgì,họphảitừbỏnhịpđiệuvàmụctiêuriêngcủachínhmình.

TôitừngbiếtmộtcặpvợchồngtrẻởNaplescóđứaconnhỏnhấtmườitámthángtuổi.Mùahè,đểđếnbãibiển,họphảiđibộgầnmộtdặmđườngdốcxuống chânđồi, gầnnhưhoàn toànkhông thểvượt quabằngphươngtiệnnàokhác.Đôivợchồngtrẻmuốncontheocùng,nhưngbếnótrêntaythìquámệt.Đứabétựgiảiquyếtkhókhănbằngcáchtỏralànócóthểđibộsuốtcảđoạnđường.Thỉnhthoảngbédừnglạiđểngắmmộtbônghoa,hoặcngồixuốngcỏđồngnội,hayđứngnhìnmộtconvật.Cómộtlầnbéđứngyêngầnmườilămphútchămchúnhìnmộtconlừađangăncỏ.Vànhưthế,mỗingày,embénàyđixuốngvàđilênđoạnđườngdàivàkhókhănmàkhông

mỏimệt.ỞTâyBanNha,tôiđượcbiếthaiđứabékhoảnghaivàbatuổicóthểđi

bộhơnmộtdặm.Nhiềuđứabékháccóthểđihơnmộtgiờlênvàxuốngcáccầuthangdốcvớinhữngbậcthangrấthẹp.

Nóivềchuyệncầuthang, tôiđượcnhắcrằngđâycũnglàmộtcáicớđểcácbàmẹhayâulomắngconmình“nghịchngợm”.Mộtphụnữtừnghỏitôivềnhữngcơnnónggiậncủacôcongáinhỏchỉmớibiếtđi.Hễnhìnthấycầuthang,làbékêugào,vàkhicóngườibếbélênhayxuốngcầuthang,bétrởnêngầnnhưđiêncuồng.Mẹcủabénghĩrằngđâychỉlàmộtsựtrùnghợpngẫunhiênvìkhôngcólídogìđểbékhócvàchốngcựchỉbởiđượcbếlênbếxuốngcầuthang.Nhưngrõrànglàđứabéchỉmuốntựmình leolênleoxuốngcầu thang.Đốivớibé,nơinàydườngnhư lànơihấpdẫnnhất, vớinhiềuchỗđểtaynắmvàcónhiềuchiếcghếnhỏ(bậcthang),hấpdẫnhơnlàđitrêncáccánhđồng,nơichânbébịlúnvàođámcỏvàtaykhôngcógìđểnắm.Nhưngcáccánhđồnglànơiduynhấtbéđượcphépđilangthangmàkhôngbịbếtrongtayngườilớnhaybịnhốtvàotrongmộtxeđẩy.

Thậtdễđểýđếncáchtrẻemmuốnđivàchạy;vàthấyvìsaonhữngbậcthangởngoài luônđầy trẻ conđi lênđixuống,ngồixuống,đứngdậy,vàtuột xuống.Khả năng tìm ra lối đi giữa các chướng ngại, tránh các nguyhiểm,chạy,haythậmchíbámtheochiếcxeđangchạy,chothấymột tiềmnăngkhácxasựchậmchạpcủamộtđứatrẻnhútnhát,cuốicùngthànhđứatrẻ lười biếng của tầng lớp thượng lưu. Không đứa trẻ nào được giúpđỡtrongsựpháttriểncủanó;đứathìbịbỏmặctrongmôitrườngkhôngthíchhợpvànguyhiểmnơingười lớnsinhsống,đứakhác thì,nhằmbảovệnókhỏimôi trườngnguyhiểmnày,đãbịkiềmchếvà ràongănchechắnbởinhữngchướngngại.

ĐứatrẻtranhđấuđểxâydựngnênconngườitrongnógiốngnhưĐấngcứuThế,màtiêntriđãnóirằngNgài“khôngcónơinàođểgốiđầuhayđặtchân”.

Bàntayvànãobộ

Thậtthúvikhighinhậnrằnghaicộtmốcmàsinhlíhọcxemlàdấuhiệucủasựpháttriểnbìnhthườngcủamộtđứatrẻlạiliênquanđếnsựvậnđộng.Chúngkhởiđầuchobướcđivàtiếngnói.Dođó,khoahọcđãxemhaichứcnăngvậnđộngnàylàmộtdạngsốtửvicóthểđọcđượctươnglaicủaconngười;bởithậtra,haibiểuhiệnphứctạpnàychothấykẻ-sẽ-là-ngườiđãđạtđượcchiếnthắngđầutiêncủacáiTôicủanóđốivớicáccôngcụbiểuđạtvàhoạtđộngcủanó.Ngônngữlàmộtđặctínhriêngbiệtcủaconngười,vìnó

diễntảtưduy,cònbướcđilàmộthoạtđộngcóchungtrongcácđộngvật.Độngvậtkhácvớithựcvậtởchỗnócóthểtựdichuyển.Vàkhisựvậnđộngnàyđượcgiaophóchocácchichuyênbiệt,bướcđitrởthànhmộtđặctínhcơbản.Tuynhiên,ởconngười,mặcdùkhảnăngdichuyểncơthểcủanótrongkhônggianlớnđếnmứcnóxâmchiếmcảtráiđất,bướcđikhôngphảilàvậnđộngđặcthùcủaloàithôngminh.

Thayvàođó,những“đặctínhvậnđộng”gắnkếtvớitrítuệcủaconngườilànhữngchuyểnđộngcủacơquanphátâmvàcủabàntayphụcvụchotrítuệđểhìnhthànhmộtýtưởng.Tabiếtnhữngvếttíchđầutiêncủaconngườithờitiềnsửđượcsuyratừnhữnghònđáđượcđẽogọtvàmàiláng,nhữngdụngcụđầutiêncủaconngười,vậyđóchínhlàđặctínhđánhdấumộtthờikìmớitronglịchsửsinhhọccủanhữngsinhvậtsống.Chínhcáingônngữxuấthiệnnhưmộttàiliệuvềquákhứcủaconngười,khitừnhữngâmthanhtanbiếnđitrongkhôngkhí,nóđãtrởthànhcáigìđómàbàntayconngườikhắcghitrênđá.Hìnhtháicủacơthểvàthànhtựutrongbướcđiđượcđánhdấuđặctrưngbởisựgiảiphóngnàycủabàntay,bởisựchuyênhóacủahaichitrênchonhữngchứcnăngkháchơnlàcácchứcnăngdànhriêngchosựvậnđộng,khiếnchúng trở thànhcơquan thừahànhcủa trí tuệ.Dođómàtrongsựtiếnhóacủacácsinhvậtsống,conngườichiếmlĩnhmộtvịtrímới,biểuthịsựthốngnhấtvềchứcnăngcủatâmthứcvàsựvậnđộngcủanó.

Bàntaylàcơquantinhtếvàphứctạpvềcấutrúc,chophéptưduykhôngchỉbiểulộ,màcònđivàocácmốiquanhệđặcbiệtvớimôitrườngcủanó.Thậmchíchúngtacóthểnóirằngconngười“sởhữumôitrườngcủamìnhbằngđôi tay”vàdùngtrí tuệcủamìnhđểbiếnđổimôitrường,dovậymàhoànthànhsứmệnhtrênsânkhấuvĩđạicủavũtrụ.

Vìvậy,sẽlàhợplínếuchúngtamuốnđánhgiásựpháttriểntâmlícủamộtđứatrẻ,muốnxétđếncácbướcđầutiêncủacáitagọilàhaidạngvậnđộngdotrítuệgợihứng,đólàsựxuấthiệncủatiếngnóivàsựxuấthiệncủahoạtđộngởđôitay,coiđónhưlàướcvọnglaođộngcủaconngười.

Dobảnnăngởtiềmthức,conngườiluônliênkếthaidạngbiểuhiệnvậnđộng của tư duy đặc trưngở loài người và thấy được tầmquan trọng củachúng,nhưngchỉmớithấytrongmộtsốbiểutượnggắnvớiđờisốngxãhộicủangườilớn.Chẳnghạn,khimộtngườinamvàmộtngườinữkếthôn,họthốtlênvàilờivànắmtaynhau.Đồngýcướicònđượcdiễntảlà“traolờihẹnước” và xin cướimột phụnữ là “xin bàn tay” của cô.Khi tuyên thệ,ngườitathốtramộtlờivàlàmmộtcửchỉ.TrongbấtcứnghithứcnàocósựthểhiệnmạnhmẽcủacáiTôi,bàntayđềucóvaitròcủanó.Đểchốibỏtấtcảtráchnhiệmbảnthân(vềcáichếtcủaĐứcGiêsu),Pilatetuyênbốtrongmộtcâucótínhnghithứcrằngôngtađãrửataycủamìnhvàđồngthờithực

sự rửa tay trướcđámđông.Trướckhibướcvàophần long trọngnhất củachứcnăngthiêngliêng,vịlinhmụccônggiáotrongThánhLễtuyênbốrằngôngsẽrửatay,“Tôisẽrửataytrướcngườivôtội”,vàrửataytrongmộtchậunướcnhỏ,mặcdù tayôngkhôngnhữngđãrửamàcònđược làmcho tinhkhiếttrướckhibướcđếnbànthờ.

Tấtcảđiềunàychothấytrongtiềmthứccủanhânloại,đôitayđượcxemlàbiểuhiệncủacái“Tôi”nội tại.Chúng tacó thểnghĩđếnđiềugì thiêngliêngvà tuyệt vờihơn sựphát triển của “cửđộngcơbảnđặc thù của conngười”nàyởđứatrẻ?Khônggìđánhthứcđượcsựmongđợilongtrọnghơnthế.

Động tácvươn rađầu tiêncủađôi taybénhỏhướng tớinhữngvậtbênngoài,độnglựcthúcđẩycửđộngbiểuthịnỗlựcđivàothếgiớicủabảnngãphải khiến người quan sát đã trưởng thành thán phục và tôn kính.Nhưngthay vào đó, con người lại lo sợ đôi tay bé xíu đang vươn tới những thứkhôngcógiátrịhayvônghĩatrongtầmtaycủachúng;họcốbảovệcácmónđồđókhỏitaytrẻ.Ngườilớnluônmiệngnói“Đừngsờvào!”,luônlặplại,“Ngồiyênnào!Imlặngnào!”.Vàtrongmốiloâunày,trongvựcsâutốitămcủa tiềm thức,người lớn tổ chứcmột sự tựvệvàkêugọi sự trợgiúpcủanhữngngười lớnkhác,cứnhư thểhọphảibímậtchiếnđấuchống lạimộtquyềnlựcđangđedọatiệnnghivàcủacảicủahọ.

Đểnhìnthấy,đểngheđược,nghĩalàđểtiếpthunhữngyếutốcầnthiếttừmôitrườngxungquanh,hầuxâynênchấtliệutưduyđầutiêncủamình,đứatrẻphảicó thểchiếmhữuchúng,“nắmbắt”đượcchúng.Nayđứatrẻphảivận động theo hướng xây dựng, sử dụng đôi tay để làm việc, trẻ cần cónhữngvậtbênngoàimànócó thể tiếpcận,cónghĩa làcác“độngcơhoạtđộng”màtrẻcầnphảicó trongmôi trườngcủanó.Nhưngtrongvòngvâycủa gia đình, nhu cầu này đã bị sao nhãng.Nhữngđồ vật xungquanh trẻthuộcvềngườilớnvàchỉdànhchohọsửdụng,chúnglàđiềucấmkịđốivớitrẻ.Mệnhlệnh“Đừngđụngvào!”làcâutrảlờiduynhấtchovấnđềsinhtửcủasựpháttriểncủatrẻ.Nếutrẻsờđếnvậtđãbịcấm,nóbịphạtvàlamắng.Nếuđứa trẻ thànhcông trongviệccầmnắmmộtvậtgì, trẻgiốngnhưchócúnconđóikhátmangmộtkhúcxươngđếnmộtgócđểgặmnhấm,cốtìmkiếmchútchấtdinhdưỡng,dùlàkhôngđủ,trướckhibịxuađuổi.

Naysựvậnđộngcủatrẻkhôngcòndongẫunhiênnữa.Trẻđangtạorasựphốihợpcầnthiếtchovậnđộngcótổchức,dướisựchỉđạotừbêntrongcủabảnngã.Bảnngãcủatrẻ,làmcôngviệctổchứcvàđiềuhợp,thốngnhấttâmthứcnộitạivàcáccơquanbiểuhiệncủanónhờcáckinhnghiệmbổsungliên tục.Do vậy, điều quan trọng là chính trẻ khi hành động tự phát phảichọnlựavàthựchiệnhànhđộngcủamình.Vậnđộnghìnhthànhnhâncách

nàycónhững tínhchấtđặcbiệt,nókhôngphải làkếtquảdomay rủihaynhữngđộnglựcngẫunhiên.Đứatrẻkhôngđơnthuầnchạy,nhảy,cầmmọithứkhôngcómụcđích,haydờichúngđiđểgâyraxáotrộnhoặcpháhoạichúng,vậnđộngcótínhxâydựngcủatrẻtìmcảmhứngtrongcáchoạtđộngmà trẻ thấy người khác làm. Những hành động trẻ cố bắt chước luôn lànhữngviệcliênquanđếncáchvậndụnghaysửdụngmộtvậtmàtrẻcốdùngđểthựchiệnnhữnghànhđộngmànóthấyngườilớnđãlàm.Dovậy,nhữnghoạtđộngnàyđượcliênkếtvớinhữngcáchsửdụngmôitrườngkhácnhautronggiađìnhvàxãhội.Đứatrẻsẽmuốnquétnhà,rửabát,giặtđồ,đổnước,tựtắmrửa,tựmặcquầnáo,vàchảiđầu.Bởiđâylàmộtđiềuphổquát,nóđãđượcgọilà“sựbắtchước”:đứatrẻlàmcáiđãthấyngườitalàm.Nhưngcómộtkhácbiệtgiữacáitrẻlàmvàhànhđộngbắtchướctrựctiếpcủamộtconkhỉ.Nhữngvậnđộngcótínhđịnhhìnhcủatrẻbắtnguồntừmộtcấutrúctâmlinh,đượcxâytrênsựhiểubiết.Đờisốngtâmthầncủatrẻphảichỉđạocácvậnđộngcủanó, luônluônhiệnhữutrướccácvậnđộngđượcliênkếtvớinó.Khiđứatrẻmuốnlàmđiềugì,trẻbiếttrướcđólàcáigì;trẻmuốnlàmcáinóbiết,tứclàcáinóđãthấyngườitalàm.Chúngtacóthểnóirằng,vềmặtphát triển tiếngnói, tìnhhình có lẽ cũng tương tự.Trẻhấp thụ lời nói nónghethấyởxungquanh,vàkhitrẻnóimộttừ,nónóivìnóđãhọcđượckhinghetừđóvàgiữnótrongtrínhớ.Trẻdùngnótheonhucầulúcđó.Trithứcvàviệcsửdụngcủamột từmàtrẻđãnghekhôngphải làbắtchướcgiốngconvẹt.Trẻkhôngđơnthuầnbắtchướcmộtâmthanhmàsửdụngtrithứcđãcóvàđãlưutrữ.Sựbắtchướccủatrẻkhônghẳnlàbắtchướcngaylậptức,nhưnglàcáigìđãđượcquansát,lưutrữ,làtrithứcđãđượclĩnhhội.Sựlặplạilờinóilàmộthànhviđặcbiệt.Sựphânbiệtnàyrấtquantrọngvìmộtmặtnóchiếurọiánhsánglêncácmốiquanhệgiữangườilớnvàđứatrẻ,mặtkhácnóchophépchúng tacóđượcsự thấuhiểusâusắcvềcáchoạtđộngcủatrẻ.

Hoạtđộngcómụcđích

Trướckhiđứatrẻcóthểthựchiệnđượccáchànhđộngtheomộtđộngcơrõrànghợplínhưnhữngđiềutrẻthấyngườilớnlàm,trẻbắtđầuhànhđộngchonhữngmục tiêucủachínhmình,sửdụngcácvậtchonhữngmụcđíchthườnglàkhóhiểuđốivớingườilớn.Điềunàythườngxảyravớitrẻởđộmộttuổirưỡiđếnbatuổi.Chẳnghạn,cólần,tôitừngthấymộtbémộttuổirưỡitìmthấymộtxấpkhănănvừađượcủixongvàxếpgọngàng,từngcáichồnglênnhau.Đứabélấymộttrongnhữngcáiđãxếp,cầmnómộtcáchvôcùngcẩnthậnvàđặtmộttaybêndướiđểkhănkhôngbịbungravàmangnóđitheohướngchéongangphòngđếngócđốidiện,nơibéđặtnóxuốngsànnhàrồinói,“Một”.Sauđóbétrởlạichỗcũ-mộtdấuhiệuchothấybéđược

chỉđạobởisựnhạycảmđặcbiệtnàođóvềphươnghướng.Bélấycáikhănthứhaitheocáchtươngtự,mangnótheolộtrìnhcũ,vàđặtnólêntrêncáikhănđầutiênđãởtrênsàn,vàlạinói,“Một”.Bélặplạicôngviệcnàychođếnkhiđãmangcảchồngkhănănđếngócphòng.Sauđó,cũng theoquátrìnhnhưvậy,bémangtấtcảkhănlầnlượttrởlạivịtríbanđầu.Mặcdùxấpkhănănkhôngcòntrongtìnhtrạnggọngàngnhưlúcngườihầuđãđặttrướcđây,chúngvẫnđượcxếpkhángayngắn,vàchồngkhăndùtrônghơixấuđi,vẫnkhông thểxem làbịphá tung.Maymắnchobé làkhôngai tronggiađìnhcómặt trong suốtquá trình thao tác rất lâunày.Trẻnhỏ thườnghayđượcnghengười lớn lahétở sau lưng,“Dừng lại!Đểcáiđóxuống!”.Vàbaonhiêu lần,nhữngđôi taynhỏbénày,đáng lẽphảiđược tôn thờ, lạibịđánhkhẽđểchúnghọccáchkhôngđượcsờvàođồvậtgì!

Mộtcôngviệc“cơbản”kháchấpdẫn trẻ làvặnnắpchai ra rồi lạivặnvào,đặcbiệtnếunắpchailàthủytinhdạnglăngkính,phảnchiếumàusắccủacầuvồng,nhưnắpcủamộtchaidầuthơm.Vặnrarồivặnvàonắpchaidườngnhưlàmộttrongnhữngđộngtáccơbảnđượctrẻyêuthích;mộthoạtđộngyêuthíchkháclànânglênvàhạxuốngnắpđậycủahộpđựngbúthoặcnắpcủamộtcáihộplớn,haythậmchílàviệcmởvàđóngcửatủ,vàkhôngcầnnói rằngxungđột sẽxảy ra thườngxuyêngiữa trẻvàngười lớnxungquanhnhữngvậtquáhấpdẫn,vôcùngcấmkịvìchúngthuộcvềbàntrangđiểmcủamẹhaybànviếtcủacha,hoặcđồnộithấtcủaphòngkhách,vàhậuquảthườngxuyếnlà“sựngỗnghịch”.Nhưngđứatrẻkhôngmuốnmộtcáichaihaycáihộpđựngbútriêngbiệtđó,trẻsẽthỏamãnvớinhữngvậtđượclàmchotrẻ,đểtrẻđượcphépluyệntậpnhữngđộngtácnhưvậy.

Nhữnghànhđộngnàyvàhànhđộngtươngtựlànhữnghànhđộngcơbảnkhôngcómụcđíchhợplí,vàcóthểđượcxemlànhữngbướcdòdẫmđầutiên của con người với tư cách là người lao động. Chính trong giai đoạnchuẩnbịnàymàchúngtôiđãhìnhdungramộtsốhọccụchonhữngtrẻrấtnhỏsửdụng,chẳnghạnnhưnhữngtấminset(mảnhlồngghépcódạnghìnhhọckhácnhau,thườngbằngkimloại-ND)đượcưachuộngkhắpnơi.

Ýtưởngđểtrẻtựdohànhđộnglàđiềudễhiểu,nhưngviệcthựchànhgặpphảinhiềutrởngạiphứctạpđãănsâutrongtưduycủangườilớn.Nhiềukhingườilớncóýđểtrẻđượctựdosờmóvàdichuyểnđồvậtnhưnglạikhôngcưỡngnổinhữngđộngcơmơhồrốtcuộcsẽthốnglĩnhhọ.MộtbàmẹtrẻởNewYork, tán thànhcácý tưởngnày,mongđượcápdụngchúngchođứacontraixinhxắnhaituổirưỡicủamình.Ngàynọ,bàthấybémangmộtcađựngđầynướctừphòngngủvàophòngkhách,chẳngbiếtđểlàmgì.Bàchúýđếnvẻcăngthẳngcủabé,sựcốgắngởmỗibướcđicủabé,miệngluônlẩm bẩm, “Cẩn thận! cẩn thận!”. Cái ca nước thì nặng, và thế rồi bàmẹ

khôngcưỡnglạinổiýđịnhgiúpbé,nênbàlấycanướctừtaybévàmangnótớinơibéđịnhmangđến,cậubékhóclócvàcảmthấybịnhục,cònbàmẹthìbuồnrầuvìnghĩmìnhđãgâyđauđớnchobé.Bàtựbàochữanóirằngdùbiếtbébịthôithúcbởinhucầunộitạinàođó,songbàcảmthấykhôngthểđểconphảivấtvảvàphảimấtquánhiềuthờigianđểlàmđiềumàbàcóthểlàmchobéngaylúcđó.

“Tôibiếtmìnhsai”,bànóivớitôi,xintôitưvấn,nhưthểbàlàbệnhnhânhỏibácsĩcáchđiềutrị.

Tôisuyngẫmvềkhíacạnhkháccủavấnđề,vềcáibảnnăngbảovệcácvậtkhỏitaytrẻ,cáicảmgiácgầnnhư“tínhbủnxỉn”đốivớitrẻ.Tôihỏibàấy,“Côcóđồsứnàohiếmkhông,vàicáitáchchẳnghạn,thậtquýgiá?Đểbémangmộttrongsốnhữngcáitáchnhẹnàyvàxemđiềugìxảyra”.Ngườiphụnữtheolờikhuyêncủatôi,vàkểrằngsaukhicontraicômangnhữngcáitáchvớisựcẩnthậnvàchúý,nódừngởmỗibướcđi,chođếnkhiđặtchúngantoànởđíchđến.Ngườimẹbịgiằngxégiữahaicảmxúc,nỗivuimừngkhithấyconđanglàmviệcvànỗilolắngvềmấychiếctách.Haicảmxúcđối trọngnhaunênbàcóthể tựđểmìnhchophépconthựchiệncôngviệcđangmêhoặchấpdẫnbévàcóvẻcầnthiếtchosứckhỏetâmthầncủabé.

Mộtdịpkháctôiđưachomộtbégáimột tuổirưỡimiếnggiẻ lau,đólàniềmthíchthúchobékhinóngồixuốngvàlaubụilàmnhiềuvậtsángbónglên.Nhưng trong lòng ngườimẹ của bé thì cómột thứức chế không chophépbàđưachođứatrẻmộtvậtcóvẻvôdụngvàquáxalạvớinhữngquytắcvệsinhmàđứabéđãhọc.

Nhữngbiểuhiệnđầutiêncủabảnnănglaođộnglàmchấnđộngsâusắcbất cứngười lớnnàođãnhận thức ra tầmquan trọngcủavấnđềnày.Họthấyphảikhướctừhìsinhvôsốđiều,nhưthểnhâncáchhọbịhạnhục,phảitừbỏmôitrườngcủahọ,nhưngđiềunàykhôngtươngthíchnổivớiđờisốngxãhộihiệnhành.Trongmôitrườngcủangườilớn,đứatrẻchắcchắnlàkẻdưthừacủaxãhội.Thếnhưng,nếuchỉđơnthuầnloại trừđứatrẻ,nhưhọvẫnlàmtừtrướcđếnnay,thìlạicónghĩalàđènénsựpháttriểncủatrẻ,nhưthểđứatrẻđãbịkếtánsẵnlàphảichịutrởthànhkẻngungốc.

Giải pháp cho xung đột này nằm trong việc chuẩn bị một môi trườngthíchhợpchonhữngbiểuhiệncaohơncủađứatrẻ.Khiđứatrẻthốtratừđầutiên,thìkhôngcầnchuẩnbịbấtcứđiềugì,vàngônngữtrẻconcủanólàâmthanhđượcvuivẻđónnhậntrongnhà.Nhưngcôngviệccủađôitaybénhỏđòihỏi“nhữngđộngcơthúcđẩyhoạtđộng”dướidạngcủanhữngvậtthíchhợp.Rồichúngtasẽthấynhữngđứabéthựchiệncáchànhđộngđòihỏimộtnỗlựcđầyấntượng,đôikhivượtxacáitaphảixemlàphùhợpvớinănglực

thểchấtcủachúng.TôicóbứchìnhmộtbégáingườiAnhmangmộtchiếcbánhmìquêlớn,lớnđếnnỗihaicánhtaycủanókhôngchịunổisứcnặngvàbéphảitựachiếcbánhvàothânmình.Dođó,bébuộcphảibướcđivớitấmthânưỡncongvềphíasaunênkhôngthểnhìnthấychỗđặtchântrênđườngđi củamình.Trongbứchình, ta chỉ thấyvẻ lo âu của con chó củabé, nókhôngrờimắtkhỏiđứabé.

Nóbồnchồnvàdườngnhưsắpnhảyđếnđểgiúpđỡbé.Nhưngxahơnđócónhữngngườilớnđanghếtsứccốgắngtránhviệcchạyđếnđểđỡlấychiếcbánhtrêntaybé.

Đôilúcnhữngđứatrẻrấtnhỏbộclộmộtkĩnăngrấtsớmvàsựchínhxáctrongcửđộngkhiếnchúng taphảivôcùngkinhngạc.Nếuchuẩnbịđượcmộtmôitrườngchotrẻ,thìchúngsẽnhậnlãnhđượcnhữngchứcnăngxãhộiphứctạptrongthếgiớitrẻem.Tôicònnhớấntượngsâusắcmàmộtbétraihai tuổi đã tạo ra, khi nó phục vụ các đứa trẻ khác cùng tuổi với vẻ trântrọng,nóchuẩnbịbànănchocácbạnvàloviệcđóntiếptrongnhà.Trongnhữngcôngviệc tuyệtvờinày,bé rõ ràngchỉngạcnhiênvìhaingọnnếnthắpsángmàmẹcủabéđãđặttrênbánhsinhnhậtcủanó;bịlẫnlộnýnghĩacủasựvật,béđiquanhvànóivớimọingười,“Conhai tuổivàcóhaicâynến”.

Chương5NHỊPĐIỆU

Nhịpdiệu

Ngườilớnkhônghiểunổirằngsinhhoạtbằngtaylànhucầuthiếtyếuchotrẻvàkhôngnhậnrađượcbiểuhiệnđầutiêncủabảnnănglaođộng,vìthếmàđãngăncảnsựlàmviệccủatrẻ.Điềunàykhôngphảiluônlàhậuquảcủamột tháiđộ tựvệnhưngcó thểcónhữngnguyênnhânkhác.Một trongsốnguyênnhânđólàviệcngườilớnđitìmmụcđíchbênngoàichohànhđộngvàbảnchấttưduycủahọkhiếnhọcólốihànhđộngcốđịnhriêng,cốgắngđạtđượcmụctiêucủamìnhtrongthờigianngắnnhấtcóthể,đốivớingườilớnđãtrởthànhmộtthứluậttựnhiênmàhọthậtsựđãphátbiểuthànhcôngthứclà“luậtcốgắngtốithiểu”.Khithấytrẻhếtsứcnỗlựcthựchiệnhànhđộngdườngnhưvôbổ,haykhôngthiếtthựcmàbảnthânngườilớncóthểlàmtrongnháymắtvàlàmtốthơnnhiều,ngườilớnbịthôithúcphảixôngragiúpmộttay,nhưđểkếtthúcmộtcảnhtượngkhóchịu.

Sự hăng saymà người lớn thấy ở đứa trẻ nhỏ đối với những điều tầmthườngkhiếnhọbựcbộivì thấyvô lí và thậmchíkhóhiểu.Nếu trẻ thấykhăntrảibànbịlệch,vànhớcáchchiếckhănvẫnđượctrảira,nósẽcốđặtnólạiynhưkiểunónhớ,vànếunóđượclàmnhưthế,nósẽlàmmộtcáchchậmchạpnhưngvớitấtcảnănglựcvànhiệttìnhvốncó;bởinhớlànhiệmvụchínhcủa tâm tríđứa trẻ,vàđặtcáigì lạichođúngnhưnóđã thấy, làchiếnthắngtốithượng,tươngứngvớitrìnhđộpháttriểncủanó.Nhưngbéchỉcóthểlàmđượcđiềunàykhikhôngcóngườilớnnàoởgầnđóchúýđếnsựgắngsứccủabé.

Nếuđứa trẻmuốn tựchảiđầu,người lớn thayvìvuimừng trướcsựcốgắng tuyệt vời này, lại cảm thấy chính các quy tắc củamình bị vi phạm.Ngườilớnbiếtlàtrẻkhôngthểchảiđầugọngànghaynhanhchóng,vàtrẻsẽkhông đạt đến mục đích yêu cầu, trong khi người lớn có thể làm nhanhchóng và tốt hơn trẻ. Thế là, đứa trẻ đang thích thú thực hiệnmột trongnhữnghànhđộngxâydựngnênnhâncáchcủanó,nóbỗngthấyngườilớn,mộtkẻkhổnglồcaogầntrầnnhàvôcùngmạnhmẽ,khônggìcóthểchốnglại,đếntrướcmặt,lấyđichiếclượcvànóirằnghọsẽchảiđầuchonó.Điềutươngtựxảyrakhingườilớnthấytrẻcốtựmặcquầnáohaythắtdâygiàymộtcáchkhókhăn.Mọinỗlựccủatrẻđềubịgiánđoạn.Ngườilớnbựcbộikhôngchỉvìtrẻcốthựchiệnmộthànhđộngkhôngcầnthiết,màcònbựcbộibởinhịpđiệukhácbiệt, cáchcửđộngkhácbiệt của trẻ. .Nhịpđiệukhôngnhưmột khái niệm cũ có thể thay đổi, haymột tư tưởngmới có thể hiểu

được.Mỗicá thểcómộtnhịpđiệu riêng trongvậnđộng, làmộtphầncủabảnthânnó,mộtđặctínhcốhữunộitại,gầngiốngnhưvócdángcơthểcủanó,vànếunhịpđiệuriêngnàyhàihòađượcvớicácnhịpđiệutươngtự,thìnólạikhôngthểthíchnghiđượcvớicácnhịpđiệukhácnómàkhôngbịđaukhổ.Chẳnghạn,nếuởgầnvàphảiđibộcạnhngườibị liệt chúng ta cảmthấyrấtkhóchịu,vàkhichúngtathấyhọchậmrãinângcáililênmiệng,cóthểlàmđổchấtlỏngbêntrong,mộtsựxungđộtkhôntảgiữacácnhịpđiệukhácnhaukhiến takhóchịuvà tìmcáchhóagiảibằngcách thay thếnhịpđiệuriêngcủachúngtachonhịpđiệucủakẻkhác,vàchúngtagọiđólàsựgiúpđỡ.Ngườilớncóconnhỏcũnghànhđộngtươngtự.Tựanhưdotựvệvôthức,họcốngăncảnđứatrẻlàmnhữngđộngtácchậmchạpvàvụngvề,giốngnhưhọsẽtựnhiênphủiđimộtconruồivôhạiđangquấyrầyhọ.

Ngượclại,ngườilớncóthểchịuđựngnhữngđộngtáccủatrẻkhichúngxảyrachớpnhoáng,vớinhịpđiệunhanhhơn.Trongtrườnghợpnày,ngườilớnsẵnsàngchịuđựngsựlộnxộnvàhỗnloạndođứatrẻnăngđộnggâyratrongmôitrườngcủahọ.Ởđâyngườilớncóthể“trangbịchomìnhsựkiênnhẫn”vìđâylàcáigìrõràngvà thểhiệnrangoài;vàýchícủangười lớnluôncó thểkiểmsoátcáchànhvicóý thứccủahọ.Nhưngkhiđứa trẻcửđộngchậmchạp,ngườilớncảmthấybịbuộcphảicanthiệpbằngcách“thaythế”.Thếlà,thayvìhỗtrợđứatrẻtrongnhữngnhucầutinhthầnthiếtyếunhấtcủatrẻ,ngườilớnlạiđứngrathaythếchođứatrẻtrongmọihoạtđộngmàtrẻmuốntựthựchiện,dođóđónglạimọiconđườnghoạtđộngcủatrẻvàbiếnthànhtrởngạitolớnnhấtchosựpháttriểnsựsốngcủatrẻ.Nhữngtiếngthéttuyệtvọngcủađứatrẻ“ngổngáo”khôngmuốnđượctắmrửa,mặcquầnáo,hayđượcchải tóc, lànhữngcảnh tượngcủa thảmkịchđấu tranhsớmnhấtcủaconngười.

Aicóthểnghĩrằngsựgiúpđỡvôíchchođứatrẻlàcộirễđầutiêncủatấtcảmọiđànáp,vàdođólànguyênnhâncủavếtthươngnguyhiểmnhấtmàcáthểngườilớncóthểgâyrachođứabé?

NgườiNhậtđãcómộtquanniệmđầyấntượngvềđịangụccủatrẻem.Nhưlàmộtphầncủaviệcthờcúngngườichết,họđặtlêncácngôimộcủatrẻconmộtsốhònđánhỏvànhữngvậttươngtựnhưđáđểgiúpchúngthoátkhỏi những hành hạ của thế giới bên kia sẽ cố tiếp tục giáng xuống đầuchúng.Khiđứatrẻdựnglêncáigì,mộtconquỷsẽđạpnóxuốngvàphátanđi,vàcáchònđánhỏmàchamẹnóchuđáođặtlênmộsẽgiúpnócóthểxâytrở lại.Đây làmột trongnhữngdựphóngđầyấn tượngcủa tiềm thứcvàocuộcsốngởthếgiớibênkia.

Sựthaythếcủangườilớn

Người lớn thay thế hành động của trẻ bằng chính hành động củamìnhkhôngnhữngởcáchđứngra làm thaychođứa trẻ,màcòn thểhiệnởchỗđemýchícủahọthâmnhậpvàotrongýchícủatrẻkhiếnýchícủahọthaythếýchícủatrẻ.Khiđiềunàyxảyra,trẻkhôngcònhànhđộngnữamàchínhlàngườilớnhànhđộngthôngquatrẻ.

TrongViệnTâmthầnhọcnổitiếngcủamình,khichỉrasựhoánđổinhâncáchbằngthuậtthôimiêntrongtrườnghợpcáccáthểmắcchứngcuồngloạnthầnkinh,Charcotđãgâyramộttiếngvanglớn.Nhữngthínghiệmcủaônglàmlunglaynhữngquanniệmcănbảnđượccoilàbấtbiến,vídụ,conngườilàchủnhâncủahànhđộngcủachínhnó.Đãcóthểchứngminhbằngthựcnghiệmrằngsựámthịápđặtlênmộtchủthểđếnđộkiềmchếcátínhcủahọvàthaythếnóbằngcátínhcủanhàthôimiên.Nhữngsựkiệnnày,dùhạnchếtrongphạmvibệnhviệnvàmộtsốthínghiệmrấtgiớihạn,đãmởramộtlĩnhvựcnghiêncứuvàkhámphámới.Hiệntượngnàyđưađếncácnghiêncứuvềdạngnhâncáchhaimặt,vềnhữngtrạngtháitâmlítrongtiềmthứcvànhữngtrạngtháicótínhthănghoavàcuốicùngdẫnđếnthámhiểmthếgiớivôthứcbằngphântâmhọc.

Cómột giai đoạn trong cuộc đời cực kì nhạy cảmvới sự ám thị - giaiđoạnsơsinh-khiýthứcđangtrongquátrìnhhìnhthành,vàsựmẫncảmvớicácyếutốbênngoàiđangtronggiaiđoạnđượctạodựng.Lúcđó,ngườilớncóthểđưachínhcátínhcủahọlenlỏivàođứatrẻ,nhưđểbằngsựxâmnhậptinhvi,vớichínhýchícủahọ,kíchhoạtcáiphẩmchấttuyệtvờicủaýchícủatrẻ,làtínhmềmdẻodễuốnnắncủatrẻ.

Trongcáctrườnghọccủamình,chúngtôinhậnthấyrằngnếuchỉchotrẻcáchlàmbấtcứđiềugìvớiquánhiềunhiệttìnhhaylàmnhữngđộngtáctháiquáhayquá chínhxác, sẽdập tắt khảnăngphánđoánvàhànhđộng theochínhcátínhcủatrẻ.Hệquả,nhưđãxảyra,làmộtđộngtácbịtáchrờikhỏicáibảnngãphảichỉhuynó,vàthaybằngđộngtáctừmộtbảnngãbênngoàimạnhmẽhơnnó,vớimộtchuyểnđộngnhỏ,nhưngcósứcmạnhkinhkhủngđểvồlấy,vàhầunhưđánhcắpchínhcáccơquannonnớtcủanhâncáchcủađứatrẻ.Ngườilớnthựchiệnviệcámthịkhôngchỉtheoýmuốnmàcòncóthểngoàiýmuốncủahọhayvìkhôngýthứcvàkhôngnhậndiệnđượcvấnđềđangtồntại.

Tôisẽđưaravàivídụ.Mộtlần,tôithấymộtbékhoảnghaituổiđặtmộtđôigiày lên tấm trảigiường trắng tinh,vớimộtđộng tácnôngnổi,khôngsuynghĩ,khôngcânnhắc,tôilấyđôigiàyvàđặtchúngxuốngđất,trongmộtgócphòngrồinói,“Bẩn!”vàtôidùngtayphủitấmtrảigiườngnơiđôigiàyđãđượcđặtxuống.Sausựviệcnày,bấtcứkhinàothấymộtđôigiày,đứabésẽchạyđến,nhặtchúnglênvàđặtchúngởchỗkhácvànói,“Bẩn!”,sauđó

đếnbêngiườngvàquơtaycứnhưđểphủisạch,mặcdùđôigiàykhônghềởgầnđó.

Đâylàmộtvídụkhác.Mộtgiađìnhnhậnmộtgóiquàvàbàmẹthíchthúđónnhận.Côấymởra,thấymộtmảnhlụavàmộtchiếckènnhỏ,côlậptứcđưamảnh lụachođứacongáinhỏ,cònchiếckèncôđưa lênmôiđể thổi.Đứabévuimừnghétlên“Nhạc!”.Vàsuốtkhoảngthờigiansauđóbấtcứkhinàosờvàomộtmảnhvải,béđềutrởnênháohứcvànói“Nhạc!”.

Đặcbiệtlànhữngyếutốứcchếdễlenlỏivàotrongcáchànhvicủamộtđứatrẻbởimộtýchínằmbênngoàinó,khiýchícủangườilớnkhôngđủmạnhđểtạoramộtphảnứngởtrẻ.Nhữngconngườiđànghoàng,cótựchủ,và nhất là những bảo mẫu thạo nghề đặc biệt chấp nhận điều này. Mộttrườnghợpminhhọarõràngnhấtmàtôiđãgặplàmộtbégáikhoảngbốntuổisốngcùngbànóởnhàcủabà.Đứabérấtmuốnvặncáivòiphuntrongvườnđểthấynướcbắnra.Nhưngkhibésắplàmviệcnày,béđộtngộtcotaylại.Bàcủabékhuyếnkhíchbévặncáivòi,nhưngbéđáp,“Không,bảomẫukhôngcho”.Ngườibàcốthuyếtphụcbérằngbéhoàntoànđượcphéplàmđiềuđó,chỉrarằngbéđangởnhàcủabà.Bécườithíchthú,thểhiệnsựhàilòngvàhơnhếtsựháohứcnhìnthấyvòinướcphun,nhưng,dùbéđãvươntayđếnvòinước,songđếnphútcuối,bévẫnrụttaylạikhôngmởvòi.Tínhvâng lời theo mệnh lệnh của người bảo mẫu vắng mặt mạnh đến nỗi sựthuyếtphụcâuyếmcủangườiđangởkềbêncũngkhôngthểlậtngượccáilựcởxađó.

Một trườnghợp tương tự làmột cậu bé lớn hơnmột chút, khoảngbảytuổi,rấtmuốnchạyđếncáigìởxađãhấpdẫnnó,songbéquaytrởlạivàngồixuống,cứnhưcọsự lưỡng lự trongýchímàbékhông thểvượtqua.Khôngbiếtđượcailà“chủnhân”kiểmsoátbêntrongđứatrẻ,bởikíứccủanóđãmấthếtdấuvếtvềđiềunày.

Chúngtacóthểnóirằngsựcởimởcủađứatrẻđốivớisựgợiýámthịlàmộtsựphóngđạicủamộttrongcácchứcnăngtâmlícótínhđịnhhình,haycủamột sựmẫn cảm nội tại đặc trưngmà chúng ta gọi là “tình yêumôitrường”.Đứatrẻhàohứngquansátmọivậtvàbịchúngthuhút,nhưngtrênhết,trẻbịlôicuốnbởicáchànhđộngcủangườilớnvàtìmcáchhọchiểuvàlặplạichúng.Trongviệcnày,cólẽngườilớncómộtsứmệnh:tạocảmhứngchocáchànhđộngcủacontrẻ,làmộtquyểnsáchmởmàtrẻcóthểđọcsựhướngdẫnchocácđộngtáccủachúngvàhọccáinóphảihọcđểhànhđộngđúngđắn.Nếuvậy,ngườilớnphảiluônđiềmđạmvàhànhđộngcủahọphảichậmrãi,đểtấtcảcácchitiếthànhđộngcủahọthậtrõràngchođứatrẻtheodõi. Nếu người lớn tự buông theo nhịp điệu nhanh và mạnh của họ nhưthườngvẫnxảy ra, thì thayvìgâycảmhứng,họcó thểkhắcghichínhcá

tínhcủahọlênđứatrẻvàhoánđổiđứatrẻvớibảnthânhọquasựámthị.Ngaycảnhữngvậtbấtđộng,nếuchúnghấpdẫncácgiácquan,chúngvẫn

cóthểcómộtsứcámthịkhêugợisựchúýcủatrẻ,nhưthanhnamchâmcósứchúttừbênngoài.Đểlàmrõđiềunày,tôisẽnêulênmộtthínghiệmthúvịcủaGiáosưLevineđượcminhhọatrongcácphimvềtâmlícủaông.Ôngmuốnghinhậntháiđộkhácbiệtcủatrẻemkhuyếttậtvàtrẻembìnhthườngtrong trường chúng tôi (ông chú ý chọn ra các trẻ cùng tuổi và cùngmôitrường)khiđốidiệncùngcácmónđồ.

Trongphimnày,chúngtathấymộtcáibànlớn,trênđóđặtsẵnnhiềuvậtkhácnhau,gồmcảvài thứcủachúng tôi.Mộtnhóm trẻemđivào,chúngliềnbịthuhút,thíchthúvớicácvậttrướcmặt.Chúnglinhhoạtvàluônvuicười,vàcóvẻhàilòngkhiđứngtrướcnhiềuđồvậtkhácnhaunhưvậy.Mỗiđứalấymộtmónnàođóvàsửasoạnlàmviệc,nhưnglạiđặtđồxuống,chọnmónkhácvàcứtiếptụcnhưthế, từ thửnghiệmnàyđếnthửnghiệmkhác.Đấylàmộtcảnhtượng.

Còn đây là cảnh tượng khác.Nhóm trẻ thứ hai đi vào.Chúng đi chầmchậm,ngừngbước,nhìnxungquanh.Chúngchọnmộttrongnhiềumónđồvàởlạiquanhđómộtlúc,vàrồichúngcóvẻnhưđứngyên,khônglàmgì.Đólàcảnhtượngthứhai.

Tronghainhóm trẻnày,nhómnào là trẻkhuyết tậtvànhómnào là trẻbình thường? Các trẻ em khuyết tật là những đứa năng động, vui vẻ, dichuyểnnhanh,chạytừmónnàyquamónkhácvàmuốnthửđủthứ.Đốivớimọingười,chúngcóvẻlànhữngđứathôngminh,bởiaicũngthườngnghĩrằngđứatrẻsốngđộng,vuitươi,chuyểntừmónnàyquamónkháclàthôngminh.

Và ngược lại những đứa trẻ bình thường là những đứa di chuyển bìnhthản,đểnhiềugiờđứngyênvàchúýđếnmộtmónđồnhưthểchúngđangsuynghĩ.Vậyhànhđộngđiềmtĩnh,kiềmchế,cânnhắcvàtínhkhítrầmtưlàcácđặctínhcủasựbìnhthường.

Thínghiệmghịlạitrênhaibứcảnhtrêndườngnhưđốilậpvớicácquanniệmnóichungđãđượcthiếtlập;bởitrongmộtmôitrườngbìnhthường,cáctrẻthôngminhhànhxửnhưtrẻkhuyếttậttrongphim.Đứatrẻbìnhthườngchậmrãi,trầmtư,làtípmới,nhưngnóchothấyngayrằngcáccửđộngcókiểmsoátđượcchỉhuybởibảnngãcủanóvàcaiquảnbởilítrí.Nhữngđứatrẻnhưvậylàmchủsựgợiýámthịđếnvớichúngtừnhữngvậtbênngoàivàhànhxửvớinhữngvậtnhưvậyvớisựtựdo.Chonênđiềuquantrọngkhôngphảilàcửđộngnhiềumàlàsựtựchủ.Điềuquantrọngchobấtcứcánhânnàokhôngphải lànóphảivậnđộngbấtcứcáchnàovàtheobấtcứhướng

nào,màlànóphảiđạtđượcsựtựchủvớicáccơquanvậnđộngcủanó.Khảnăngvậnđộngtheobảnngãvàkhôngbịthốngtrịbởisựhấpđẫnđơnthuầncủacácvậtngoạitại,khiếnđứatrẻchỉtậptrungvàomộtvật,vàđólàmộthiệntượngcócănnguyênnộitại.

Vậnđộngtinhtếvàcósuynghĩnhưvậylàtrạngtháithậtsựbìnhthường;nókếtthànhmộttrậttựmàtacóthểgọilàtrậttựcủakỉluậtnộitại.Kỉluậttrongnhữnghànhđộngbênngoàilàbiểuhiệncủamộtkỉluậtnộitạiđãkếttinh xung quanh trật tự.Khi điều này không xảy ra, vận động nằm ngoàivòngkiểmsoátcủanhâncáchvàcóthểbịthốngtrịbởimộtýchíbênngoài,hay trở thành nạn nhân của những tác động bên ngoài giống như con tàukhôngbánhlái.Mộtýchíbênngoàikhótạorahoạtđộngcókỉluậtbởivẫncònthiếusựtổchứccầnthiếtchohoạtđộngnhưvậy.Khiấy,chúngtacóthểnóitínhcáthểđãbịphávở.

Đứatrẻkhiđãmấtcơhộipháttriểntheođúngbảnchấtcủachínhnócũnggầngiốngnhưngườiđápxuốngsamạctrongkhinhkhícầuvàđộtngộtnhậnthấykhinhkhícầubịgiócuốnđi.Anhtathấymìnhkhôngthểlàmgìđểcóthểđiềukhiểnnóvàthấykhôngcógìthaythếđượcnó.Đâylàhìnhảnhcủaconngườikhinóthậtsựpháttriểnquacuộcđấutranhgiữangườilớnvàtrẻnhỏ.Tâmhồn của nó làmột tâmhồn tối tăm, khôngphát triển, xa lạ vớinhữngphươngtiệnbiểulộcủanó,nónhưthểbịbỏrơi,trởthànhnạnnhâncủacácyếutốtrongthiênnhiên.

Tầmquantrọngcủasựvậnđộng

Rõrànglàngườilớn,bởikhônghiểuđượctầmquantrọngcủahoạtđộngđốivớitrẻ,nênchỉbiếtngăncấmnhữnghoạtđộnglàmphiềnhọ.

Tươngtự,cũngkhôngrõvìsaocácnhàkhoahọcvànhàgiáolạikhôngnhậnra tầmquantrọngcựckìcủahoạtđộngtrongsựhìnhthànhkẻ-sẽ-là-người.Ngaytừngữ“độngvật”đãbaohàmcáiýtưởngvềsựvậnđộng,tứclàhoạtđộng:sựkhácbiệtgiữađộngvậtvàthựcvậtlàthựcvậtđứngyêncònđộngvậtdichuyển,vậythìtạisaongườitalạicóthểnghĩrằngnêngiảmbớtcáchoạtđộngcủađứatrẻ?

Nhữnglốikhenngợikhácnhauthểhiệnsựchấpnhậntháiđộnàytừtiềmthức.Đứatrẻđượcgọilà“bônghoanhỏ”-mộtthứđứngyên.Haylà“thiênthầnnhỏ”,tứclàmộtkẻdichuyển,baynhảy,nhưngbaynhảytrongmộtthếgiớikhácchứkhôngphảithếgiớicủaconngười.

Tấtcảđiềunàyphơibàysựmùquángbíẩncủatâmhồnconngười,sựmùquángnàyvượtkhỏicácranhgiớichậthẹpmàFreudđãchỉralàđiểmmùtâmlíđượcôngmôtảnhưmộtsựmùlòatừngphần,hiệndiệntrongvô

thứcnhânloại.Sựmùlòanàythậtsựsâusắcnếukhoahọc,vớicácphươngphápkhám

phámộtcáchcóhệthốngnhữngđiềuchưabiết,đãlướtqualờichứngthựcquantrọngnhấtvềsựsốngconngườinhưngkhônghềbiểulộđượcnó.

Aicũngđồngývềtầmquantrọngcủacácgiácquantrongsựhìnhthànhtrítuệ.Khôngainghingờrằngtríóccủamộtngườicâmđiếchaycủamộtđứatrẻmùgặpphảinhữngkhókhănkhủngkhiếptrongquátrìnhpháttriểncủanó,bởithịgiácvàthínhgiáclàcửangõcủatưduy,chúngđượcxemlànhữnggiácquancủa tri thức.Người tacũngđồngýrằngdùcácđiềukiệnnộitạigiốngnhau,tríkhôncủakẻcâmđiếcvàkẻmùvẫnthấpkémhơntríkhôncủakẻhoàntoànvậndụngđượccácgiácquancủahọ.Nhưngnhữngnỗikhổcủangườimùvàngườiđiếcthìaicũngthấyrõ,chodùnhữngnỗikhổnàykháccáikhổvềthânxác,thậmchínhữngđaukhổấycóthểxảyraởkẻcómộtsứckhỏehoànhảo.Khôngaicó thểvô líđếnnỗigiảđịnhrằngviệcngăncảnđứatrẻnhìnvànghe,mộtcáchgiảtạo,sẽkhiếnchúngcóthểhấpthutốthơnvănhóatrithứcvàđạođứcxãhội.Haycũngkhôngaicóthểnghĩrằngtiếnbộvănminhsẽphảitrôngchờvàokẻđiếc,ngườimù.

Nhưngchắchẳncũngkhóchấpnhậnýtưởngchorằngvậnđộngcũngcótầmquantrọngbằnghayhơnđốivớisựhìnhthànhtưduyvàđạođứccủaconngười.Nếuconngườitựhìnhthànhnhưngxemthườngcáccơquanvậnđộngcủanó,sựtăngtrưởngcủanósẽbịđìnhtrệvànósẽmãimãiởtrongmộttìnhtrạngthấpkémtrầmtrọnghơncáiđượchìnhthànhtừsựthiếuvắngcủamộttrongnhữnggiácquancủatrithức.

Sựđaukhổcủakẻbịlàtùnhâncủathânxáccủanóbộclộmộthìnhảnhbithảmvànghiêmtrọnghơncácnỗikhổcủakẻđiếchaymù.Ngườimùvàngườiđiếcchỉthiếucácnhântốtrongmôitrườngcủahọđểlàmphươngtiệnchosựpháttriểncủahọ.Linhhồncónhữngnănglựcthíchnghiđếnnỗiởmộtđiểmnàođó,sựnhạybéncủamộtgiácquannàycóthểbổtrợchosựkhiếmkhuyếtcủagiácquankhác.Nhưngvậnđộnglàmộtphầncủachínhnhâncáchcủaconngười,vàkhônggìcóthểthaythếđượcnó.Ngườikhôngvậnđộnglàkẻbịthươngtrongchínhbảnthểcủanóvàlàmộtkẻsốngngoàilềxãhội.

*****Khinóiđếncơbắp, ta liên tưởngngayđếnmộtcơchếmáymóc,đúng

thế,cơchếcủamộtbộmáy.Vàđiềunàygầnnhưkháchẳnvớiquanniệmcủachúngtavềcáitinhthần,làthứxalạvớivậtchấtvàcơchếmáymóc.

Dườngnhưlàmộtsựtháchthứcvớicácquanniệmtrướcđâykhichúngtathấysựvậnđộngcótầmquantrọnglớnhơnnhữngcáiđượcgáncholà

“giácquanđemlạitrithức”trongsựpháttriểncủatưduyvàtrongsựtiếnhóavềtrithứccủamộtconngười.

Nhưngtrongđôimắtvàđôitai,lạicónhữngcơchếmáymóc.Khônggìhoànhảohơnlàcái“máyảnh”tuyệtvờivàsinhđộngnằmtrongđôimắt.Vàđôitailàmộttậphợpcủanhữngchiếcđànthụcầmnhiềudâyvớimộtbannhạcjazzđầyđủ,cócảtrốngnữa!

Tuynhiên,khichúngtanóiđếntầmquantrọngcủanhữngcôngcụtuyệtvờinàyởđôimắtvàđôi tai trong sựhình thành trí thôngminh, chúng takhôngnghĩrằngchúnglànhữngcơchế,màchúngtanghĩđếnbảnngãđangsửdụngnhữngcơchếấy.Quanhữngcôngcụkìdiệuthiếtyếuchosựsốngnày,bảnngãđivàomốiquanhệvớithếgiớivàsửdụngchúngtùytheonhucầu tâm lí củanó.Những cảnh tượngđẹp của thiênnhiên, bìnhminhhayhoànghôn,hoặccủanhữngtácphẩmnghệthuật,nhữngấntượngâmthanhcủathếgiớibênngoài,giọngnóicủaconngười,hayâmnhạc,tấtcảcácấntượngđadiệnvàliêntụcnàybanchobảnngãnộitạinhữngniềmvuicủađờisốngtinhthầnvàsựdinhdưỡngcầnthiếtchosựbảotồnđờisốngtinhthầnấy.

Bảnngãlàtácnhânđíchthực,làtrọngtàiduynhấtvàlàngườilĩnhhộicác ấn tượng của giác quan. Nếu không có bản ngã để nhìn thấy và thụhưởng,thìcôngdụngcủacáccơchếcủagiácquanlàgì?Khôngphảisựthấyvàsựnghelàquantrọng,màđiềuquantrọnglàbảnngãphảitựhìnhthành,lớnlên,vuihưởngvàtựbảotồnquasựthấyvànghe.

Bâygiờchúng tacó thể rút rađượcsựgiốngnhaugiữađiềunàyvàsựvậnđộng.Khôngnghingờgìnữa,vậnđộngcónhữngbộphậncơhọccủanó,mặcdùchúngkhôngxơcứngvàcốđịnhnhưlớpmàngcủamàngnhĩhaythủytinhthểcủamắt.Bâygiờ,vấnđềcơbảncủađờisốngconngườivàdođócủagiáodục làbảnngãphảicókhảnăngvậnđộngvà làmchủcáccơquanvậnđộngcủachínhnó,saochotrongcáchànhđộngcủanó,nóphảiđượchướngdẫnbởicáigìđócaohơnnhữnggìmangtínhvậtchấthaychỉlànhữngchứcnăngcủamộtđờisốngthựcvật,mộtcáinóichunglàbảnnăng,nhưngởconngười,cáibảnnăngđólạirõrànglàmộttinhthầncótínhsángtạo,baophủbởitríthôngminh.

Nếucáibảnngãkhôngđạtđếnđiềukiệntấtyếunày,sựthốngnhấtcủanósẽtanvỡ.Nósẽgiốngnhưmộtbảnnăngphảiđivòngtrongthếgiới,táchkhỏithânxácmànóphảikíchhoạt.

“Trítuệcủatìnhyêu”

Tấtcảlaođộngcủasựsốngtựhoàntấttheoquyluậtcủanóvàđemlạisự

hàihòagiữacácsinhvật,đạtđượcýthứcdướidạngTÌNHYÊU.Tìnhyêukhôngphải là luồngkích thíchvậnđộng,nhưngnóphảnánh

kích thíchvậnđộngnhưcáchành tinhphảnchiếu ánh sángmặt trời.Vậnđộnglàbảnnăng,làsựthôithúcsángtạocủasựsống.Nhưngkhivậnđộngnàymangđếnsựsángtạo,nókhiếntacảmnghiệmđượctìnhyêu,vàvìvậymàtìnhyêutrànngậpnhậnthứccủađứatrẻ.Việcđứatrẻtựhiệnthựchóabảnthânxảyđếnvớinóquatìnhyêu.

Thậtvậy,dướidạngtìnhyêuđốivớimôitrườngcủatrẻ,chúngtacóthểhìnhdungthấysựthôithúckhócưỡng,trảiquacácgiaiđoạnmẫncảm,đãkếthợpđứatrẻvớimọivật.Nókhôngphảilàtìnhyêutheonghĩalàmộtcảmxúcnhưthôngthườngtavẫnhiểu,màlàtìnhyêucủatrítuệcóthểnhìnthấy,hấpthu,vàtựhìnhthànhquayêuthương.Vâng,nhàhướngđạonộitạidẫndắttrẻemquansátnhữnggìxungquanhchúng,cóthểdiễntảbằngcáchnóicủaDante,là“trítuệcủatìnhyêu”.

Đóđúnglàmộtdạngtìnhyêuđemlạichotrẻemkhảnăngquansátmộtcáchmãnhliệtvàkĩlưỡng,đếnnỗinhữngvậttrongmôitrườngcủachúng,màchúng ta,vì lạnhnhạt,khôngnhìn thấykhiđiqua.Sựmẫncảmkhiếnđứatrẻthấycáimànhữngngườikháckhôngnhậnthấy,khôngphảilàmộtđặctínhcủatìnhyêuhaysao?Haylàviệcgópnhặtnhữngchitiếtmàngườikháckhôngnhậnra, trân trọngnhữngphẩmchấtđặcbiệt,vớibảnchấtcốhữucủanó,ẩnkín,màchỉcótìnhyêumớikhámphára?Chínhvìtríkhôncủatrẻhấpthubằngyêuthương,chứkhôngthờơ,màtrẻcóthểthấyđượccáivôhình,sựhấpthuchủđộng,saymê,chitiếtvàkiênđịnh,trongtìnhyêulàmộtđặctrưngởtrẻem.

Đốivớingườilớn,sựlinhhoạtvàvuitươiđượcxemlàđặcđiểmcủasứcsốngmãnhliệtcủatrẻ,chúngđượcxemlàđặctínhcủatrẻsơsinh.Nhưnghọkhôngnhậnthấytìnhyêuđằngsaunhữngđặctínhnày,khôngnhậnthấycáinănglượngtâmlinh,cáiđẹpđạođứcđiđôivớisựsángtạo.

Tìnhyêucủa trẻvẫncòntrongsáng,khôngvướngvàocác tươngphản.Trẻyêuvìtrẻtiếpthu,vìTựnhiênralệnhchotrẻlàmnhưvậy.Vàcáinàonótiếpnhậnthìnóhấpthuđểbiếnthànhmộtphầncủachínhsựsốngcủanó,đểsángtạorachínhbảnthểcủanó.

Trongmôi trườngcủa trẻ,người lớn làđối tượngđặcbiệtcho tìnhyêucủachúng.Trẻnhậntừngườilớnnhữngthứvậtchấtvàsựhỗtrợtinhthần,vàtừngườilớn,vớitìnhyêumãnhliệt,trẻlấyranhữnggìnócầnchosựtựhìnhthànhnhâncáchcủamình.Đốivớitrẻ,ngườilớnlàconngườiđángtônkính,từmiệngcủangườilớn,nhưtừmộtsuốinguồntâmlinh,tuônranhữnglờigiúptrẻtạoralờinóicủanó,vàdẫndắtnó.Đốivớiđứatrẻ,lờicủangười

lớn là nhữngkích thích siêu nhiên.Chính người lớn, bằng hànhđộng củamình,chỉchotrẻ,kẻđếntừcáihưvô,cáchthứcconngườivậnđộng.Bắtchướchọlàbướcvàosựsống.Đứatrẻbịmêhoặc,hấpdẫnbởi lờinóivàhànhđộngcủahọ,chúngcóthểmangcảsứcámthị:vìthếmàđứatrẻnhạycảmvới người lớnđếnđộnhân cách củanó có thể tanbiếnvàngười lớnsốngvàlàmviệctrongtrẻvàhànhđộngthaychotrẻ.Câuchuyệncủađứatrẻđặt giày bẩn lên tấm trải giường cho thấy sự vâng lời đếnmứcmêmuội.Nhữnggìngười lớnnóivới trẻđượckhắcghi trongtưduycủatrẻcứnhưnhữngconchữđượckhắclênđá

Chữ“nhạc” thốt rabởibàmẹ lúcnhậnđượcgóiquà làmộtvídụkhácnữa.Vìthếngườilớnnêncânnhắctấtcảnhữnglờinóicủahọtrướcmặtđứatrẻ;vìtrẻrấtháohứchọclấytừhọ;trẻlàkẻtíchlũytìnhyêu.

Từtậnđáytâmhồnđứatrẻsẵnsàngvânglờingườilớn.Chỉtớikhingườilớnyêucầutrẻtừbỏcácmệnhlệnhcủađộnglựcnộitạithôithúctrẻsángtạovớinhữngquytắcvàluậtlệbấtbiến,trẻmớihếtcóthểvânglời.Tươngtựnhưlúctrẻđangmọcrăng,cókẻbảonóphảingừnglạivàkhôngchorăngnàomọcranữa.Nhữngcơnthịnhnộvàbấttuâncủatrẻlàbiểuhiệncủamộtxungđột thiếtyếugiữathôi thúccótínhsángtạovà tìnhyêucủatrẻdànhchongườilớnđangkhônghiểuđượcnó.Khingườilớngặpphảicơngiậndữthayvìsựvânglờicủatrẻ,họnênluônnhớđếnmốixungđộtnàyvàphảiđểýđếnsứcphảnkhángcủamộthànhđộngtấtyếucầnthiếtchosựpháttriểncủatrẻ.

Thậtvậy,chúngtanênnhớrằngtrẻmuốnvânglờivàyêumếnchúngta.Trẻyêungười lớnhơn tất cảnhững thứkhác,nhưngngười tachỉnóiđếntìnhyêucủangườilớndànhchođứatrẻ.Điềunàyápdụngkhôngnhữngchochamẹmàcònchothầycô,“Thầycôyêuhọctròbiếtbao!”.Hơnnữa,mọingười nói rằng trẻ phải được dạy biết yêu chamẹ, thầy cô, và tất cảmọingười,vàthậmchícảđộngvật,thựcvật,hoacỏvàmọithứ.

Nhưngailàngườisẽdạytrẻ?Aisẽlàngườithầydạytrẻvềnghệthuậtyêuthương?Nhữngngườihạthấpcácbiểuhiệnhồnnhiêncủatrẻthànhsựngỗnghịch,vàchỉnghĩđếncáchbảovệbảnthânvàcủacảikhỏirơivàotayđứatrẻ?Mộtngườinhưvậykhôngthểlàthầydạytrẻyêuthươngvìkhôngcònsựnhạycảmmàchúngtagọilà“trítuệcủatìnhyêu”.

Thay vào đó, chính đứa trẻ là kẻ yêu thương người lớn, kẻmuốn thấyngườilớngầnbênmình,đểluônởkềbênhọvàvuisướngtrongviệcthuhútsựchúýđếnnó:“Nhìnconđi!ởlạivớiconnhé!”.

Vàobuổitốikhiđingủ,trẻgọingườimìnhyêuvàvanxinngườiđóđừngbỏđi.Vàkhichúng tađiăn tối,đứa trẻchưacai sữa, thíchđượcđicùng,

khôngphảiđểănmàchỉmuốnởgầnđểcóthểnhìnchúngta.Ngườilớnlướtqua tìnhyêuhuyềnnhiệmnàymàkhôngnhận thấynó.Nhưngđứa trẻbénhỏyêuchúngtanhiềuđếnthếsẽlớnlênvàbiếnmất.Vàaisẽyêuchúngtanhưđứatrẻđangyêuchúngta?Aisẽgọichúngtakhiđingủvànóirằng:“ởvớiconnhé!”.Khiđứatrẻlớnlên,nósẽnóimộtcáchlạnhnhạt“Chúcngủngon”.Lúcấy,aisẽthathiếtchỉmuốnnhìnchúngtakhichúngtaăn?Chúngtatựvệchốnglạicáitìnhyêusẽquađinày,vàchúngtasẽkhôngbaogiờtìmthấytìnhyêukhácgiốngvậy!Trongcơnrốiloạn,chúngtanói:“Khôngcóthờigiờđâu!Khôngthểđược!Bậnbịulắm!”vàtronglòngchúngtađangnghĩ:“Phảidạyđứabétốthơn,nếukhông,nósẽbiếnchúngtathànhnôlệcủachúng.”

“Cáichúngtamuốnlàđượctựdokhỏitrẻđểchúngtacóthểlàmnhữnggìmìnhthích,đểchúngtakhôngphảitừbỏtiệnnghicủariêngmình”.

Thậtlàmộtsựnghịchngợmkinhkhủngvềphầnđứatrẻkhinóđánhthứcchamẹvàobuổisáng,lúchọvẫncònngủ.Khiđiềukiệnxãhộichophép,ngườibảomẫuphảingăncảnđiềunàyhơnhết.Bảomẫulàngườicanhgiữgiấcngủsángcủachamẹ.

Nhưngđiềugì thúcđẩy trẻđi tìmchamẹngaykhi trẻ thứcdậynếuđókhôngphảilàtìnhyêu?Khicóthể,đứatrẻrakhỏigiườngrấtsớm,nhưmọisinhvậttrongsáng,khitrờivừahửngsáng,trẻđitìmchamẹcònngáingủnhưmuốn nói: “Hãy học sống thánh thiện! Sáng rồi!Giờ là buổi sáng!”.Nhưngtrẻđếnvớichamẹkhôngphảiđểdạyhọmàchỉchạyđếnnhìnnhữngngườimàtrẻyêuthương.

Cóthểlàcănphòngvẫncòntối,rèmcònbuôngđểánhsángbìnhminhsẽkhôngquấyrầynhữngngườicònngủ,cóthểlàđứatrẻvừađivừavấp,timđậpmạnhvìsợbóngtốinhưngnósẽvượtquamọisự,nhẹnhàngđếnbênvàchạmvàongườichamẹ.Chavàmẹcằnnhằnnó:“Đãbảoconđừngđánhthứcbốmẹvàosángsớmmà!”“Conkhôngđánh thứcbốmẹ”,bé trả lời,“Conchỉmuốnsờbốmẹ,conchỉmuốnhônbốmẹ”.Nhưthểtrẻnói:“Conkhôngmuốn đánh thức thân xác của bốmẹ khỏi giấc ngủ, con chỉmuốnđánhthứctinhthầncủabốmẹthôi.”

Vâng,tìnhyêucủatrẻcóýnghĩavôcùngquantrọngkhichúngtaquantâmđếnnó.Chavàmẹngủcảđời,họluôncóxuhướngngủthêm,vàcầnmột con người mới đánh thức họ và giữ vững họ bằng một nguồn nănglượngtươimớivàsinhđộngmàhọđãđánhmấttừlâu.Họcầnmộtsinhlinhsốngkhácđểnóivớihọmỗibuổisáng:“Cómộtmộtcuộcđờikhácmàchamẹđãquên!Hãyhọcsốngtốthơn!”.

Để sống tốt hơn!Để cảm thấyhơi thở của tìnhyêu!Conngười sẽ suy

thoáinếukhôngcótrẻgiúphọtáisinh.Nếungườilớnkhôngthứctỉnh,lớpvỏcứngsẽdầnhìnhthànhbaoquanhhọvàbiếnhọthànhvôcảm.ĐiềunàynhắcnhởchúngtavềNgàyPhánXétChung,khiĐứcKi-Tônóivớinhữnglinhhồnsađọa,nhữngkẻđãkhôngbaogiờsửdụngnhữngphươngtiệnhọgặptrongđờiđểcảithiệnbảnthân:

“Tránhxa ta,kẻbịnguyền rủa…Ta làkẻ lạvàngươiđãkhôngcho tavào,tatrầntruồngvàngươikhôngchotamặc,tabệnhvàtùtộivàngươiđãkhôngthămviếngta!”

Vàhọsẽtrảlời:“Nhưng,thưaNgài,cóbaogiờchúngconthấyNgàiđói,khát,làngườilạ,trầntruồng,bệnhtậthayởtùmàkhôngthămnomđâu?”

“Thật vậy, Ta bảo các ngươi. Bất cứ khi nào ngươi không làm gì chonhữngkẻthấphènnhấtnày,tứclàngươiđãkhônglàmchota.”

TrongcáchmôtảsốngđộngcủaPhúcÂm,dườngnhưchúngtaphảiphụcvụĐứcKi-Tôẩnkíntrongmỗiconngườinghèokhó,bịtùđày,vàđaukhổ.Nếuápdụngcảnhtượngtuyệtvờinàyvàođứatrẻ,chúngtasẽthấyĐứcKi-Tôxuấthiệnđểphụcvụmọingườidướihìnhdạngcủađứatrẻ.

“Tayêungươi.Tađếnđánhthứcngươivàobuổisáng,vàngươiđãđuổita.”

“Nhưng,thưaNgài,cókhinàoNgàiđếnvớichúngtôivàobuổisángđểđánhthứcchúngtôi,vàchúngtôiđuổiNgàibaogiờ?”

“Khiđứaconngươisinhrađếngọingươi,nóchínhlàta.Khinónàinỉngươiđừngrờibỏnó,nóchínhlàta!”

Chúngtathậtngungốc!ĐólàĐấngCứuĐộ!ChínhlàĐấngcứuĐộđếnđánh thức chúng tavàdạychúng tabiết yêu thương!Nhưngchúng ta chỉthấytínhngỗnghịchcủađứatrẻvàchúngtađãđánhmấtcontimcủamình!

PhầnIIGIÁODỤCMỚI

Chương1VAITRÒCỦANHÀGIÁO

Khámpháđứatrẻđíchthục

Chúngtaphảiđốidiệnvớimộtthựctạiđángngạcnhiênlàtrẻemcómộtđờisốngtinhthầnvớinhữngbiểuhiệntinhtếmàtachưanhậnthứcđược,vànócómôthứchoạtđộngmàngườilớncóthểvôtìnhlàmhỏnghaycảntrởsựpháttriển.

Môitrườngcủangườilớnkhôngphảilàmộtmôitrườngthíchhợpchosựsốngcủatrẻem.Đúngra,nólàmộttậphợpcủanhữngchướngngạikhiếntrẻphảikhángcựlại,nhữngchướngngạibópméocácnỗlựcthíchnghicủatrẻ,haykhiếntrẻbịảnhhưởngbởisựámthịcủangườilớn.Đấylàkhíacạnhphôrabênngoài,đãđượctâmlíhọctrẻemchútrọngđến;chínhtừđómàcácđặctínhcủatrẻđãđượcdiễngiải,vàlàcơsởchoviệcgiáodụctrẻ.Vìvậy, tâmlíhọc trẻemlàcáiphảiđượcxemxét lạimộtcách triệtđể.Nhưchúngtađãthấy,đằngsaumọiphảnứngbấtngờcủamộtđứatrẻlàmộtbíẩn cần được giải mã; mỗi hình thức quậy phá là biểu hiện bên ngoài cónguyênnhânsâuxanàođó,khôngthểdiễngiảiđượcrằngđólàsựxungđộthờihợtmangtínhtựvệchốnglạimộtmôitrườngkhôngthíchhợp,màđóchínhlàsựbiểuhiệncủamộtđặctínhtấtyếucaođẹphơnđangtìmcáchtựbộclộ.Nótựanhưmộtcơnbãongăncảnkhôngcholinhhồncủađứatrẻrakhỏinơiẩnnáubímậtđểtỏmìnhvớithếgiớibênngoài.

Tấtcảnhữngviệcnàyrõràngđãchekhuấtmộttâmhồnbịgiấukín,trongcácnỗlựcliêntiếptựhiệnthựchóasựsốngcủanó,tấtcảcáccơngiậnthấtthường,sựchốngcựvànhữnghànhvichệchhướngkhôngchotamộtkháiniệmnàovềsựhiệnhữucủamộtnhâncách.Chúngchỉđơn thuần làmộttổngsốcácđặctính.Nhưngđằngsauchúngphảicómộtnhâncách,nếuđứatrẻ,một phôi thai tinh thần, đang đi theomộtmẫumực có tính xây dựngtrongsựpháttriểntinhthầncủanó.

Cómộtconngườibịgiấukín,mộtđứatrẻbịẩngiấu,mộtsinhvậtsốngbịchônvùicầnphảiđượcgiảiphóng.Đâylànhiệmvụcấpbáchđầutiêncủagiáodục:theotinhthầnnày,“giảiphóng”cónghĩalàtrithức,hayđúnghơnlàsựkhámphávềnhữngcáichưađượcbiết.

Nếucósựkhácbiệtchủyếugiữacáimàphântâmhọcđãkhámpháravàcáitâmlíchưađượcbiếtnàycủađứatrẻ,thìsựkhácbiệttrướchếtlàbímậttrongtiềmthứccủamộtngườilớnlànhữnggìhọđãdồnnénbởichínhcánhân họ.Chính cá nhân phải được trợ giúp để gỡmộtmạng lưới rối rắm

được tạo ra bởi những thích nghi phức tạp và đối kháng, bởi những biểutượngvàsựngụytrangđãđượcsắpxếp trongsuốtcuộcđời.Trongkhibímật củamột đứa trẻ khómà chegiấubởimôi trườngquanh trẻ, chúng taphảitácđộnglênchínhmôitrườngđểtrợgiúpđứatrẻcóthểtựbiểulộmộtcáchtựdo;đứa trẻđangtrảiquamột thờikìsángtạovàphát triển,vàchỉcầnmởlớncánhcửachotrẻlàđủ.Thậtvậy,cáimàtrẻđangsángtạotừcáivôhữuđếncáihiệnhữu,từtiềmnăngđếnhiệnthực,vàolúcnósinhratừhưkhông,cáiđókhôngthểnàophứctạp,vàvềmặtnănglượngđangpháttriển,nókhôngcókhókhăngìtrongviệctựbiểulộ.Vìvậy,bằngcáchchuẩnbịmộtmôitrườngmở,mộtmôitrườngthíchhợpchothờiđiểmlúcđócủađờisống,cácbiểuhiệntựnhiêncủatâmhồnđứatrẻ,vàdođósựbàytỏbíẩncủatrẻsẽxảyramộtcáchhồnnhiên.

Nếukhôngcóbướctiếnđầutiênnày,mọinỗlựcvềgiáodụcchỉcóthểdẫntalạcsâuhơnvàomộtmêcungkhôngsaothoátranổi.

Mụctiêuchínhtrướchếtcủamộtnềngiáodụcthậtsựmớimẻlàkhámpháđứatrẻvàgiảiphóngnó.Vềđiềunày,chúngtacóthểnóiđâymớichỉlàvấnđềvềsựhiệnhữu,chỉđơnthuầnđểđứatrẻđượchiệnhữu.Sẽcómộtchươngnữanóithêmvềtoànbộgiaiđoạnpháttriểncủatrẻđếnkhitrưởngthành,liênquanđếnvấnđềhỗtrợcầnthiếtđốivớinó.Tuynhiên,trongtấtcảcácchươngsáchnàymôitrườnglàđiềucănbản;môitrườngphảihỗtrợchosựpháttriểncủacáisinhthểđangtrongquátrìnhpháttriểnbằngcáchgiảmcáctrởngạiđếnmứctốithiểu,vàphảichophépcácnănglựccủatrẻđượctựdobằngcáchcungcấpcácphươngtiệncầnthiếtchocáchoạtđộngsảnsinhracácnănglựcnày.Bấygiờ,ngườilớncũnglàmộtphầncủamôitrườngcủamộtđứatrẻ,ngườilớnphảithíchứngvớicácnhucầucủatrẻnếukhôngmuốnlàchướngngạiđốivớiđứatrẻvànếukhôngmuốntựthaythếchotrẻtrongnhữnghoạtđộngthiếtyếuđốivớisựtăngtrưởngvàpháttriểncủatrẻ.

Chuẩnbịvềtâmlinh

Nhàgiáokhôngnêntưởngtượngrằngchỉđơnthuầnbằngviệchọctậpvảtrởthànhconngườicóvănhóalàhọđãđượcchuẩnbịđầyđủchonhiệmvụcủamình.Trướchết,họphảitraudồimộtsốkĩnăngđạođứcchobảnthân.

Điểmquantrọngcủatoànbộvấnđềlàcáchthứcnhàgiáođốixửvớiđứatrẻ,vàđiềunàykhônglệthuộcvàocácyếutốbênngoài,đừngchorằngnóchỉđòihỏimộtsựhiểubiếtlíthuyếtvềbảnchấtcủatrẻhayvềcácphươngthứcgiảngdạyvàsửasailàđủ.

Cáichúngtôimuốnnhấnmạnhởđâylànhàgiáophảitựchuẩnbịtừbên

trong:Họphảitựkiểmđiểmmộtcáchcóhệthốngđểkhámpháramộtsốkhuyếtđiểmnhấtđịnhcóthểtrởthànhnhữngchướngngạichomốiquanhệcủahọvớiđứatrẻ.Đểkhámpháracáckhuyếtđiểmđãtrởthànhmộtphầncủaýthứccủahọđòihỏisựgiúpđỡvàhướngdẫn,hệtnhưtacầnđếnmộtngườikhácquansátvànóichotabiếtcócáigìđangnằmphíasaumắtta.

Theonghĩanày,nhàgiáocầnđược“khaitâm”chosựchuẩnbịnộitâm.Họquáchútrọngtớicácxuhướngxấucủatrẻ,vớiviệcchỉnhsửacáchànhđộngkhôngđượcưathíchhaysựnguyhiểmcholinhhồntrẻdohậuquảcủaTộitổtông.

Thayvàođó,họphảibắtđầubằngsựtruytìmcáckhuyếtđiểmvàcácxuhướngkhôngmấytốtđẹpcủachínhbảnthânhọ.Trướctiên,họnên“gỡbỏcâyđànằmbêntrongmắthọ,rồihọsẽnhìnthấyrõrànghơnđểlấyhạtbụi”rakhỏimắtđứa trẻ.Sựchuẩnbịnội tâmnàycủangười thầycó tính tổngquát,khônggiốngnhưviệcđitìmsựhoànhảođặcbiệtnhưtrườnghợpcácthànhviêncủacácdòngtu.Đểtrởthànhnhàgiáo,khôngcầnphảitrởnênhoànhảo,hoàntoànkhôngcónhượcđiểm.Thậtra,kẻluôntheođuổiviệchoànthiệnđờisốngnộitâmcủachínhhọ,vẫncóthểkhôngđểýđếnnhữngkhuyếtđiểmkhácnhauđangngăncảnhọhiểuđượcđứatrẻ.Vìvậy,chúngtacầnhọchỏi,cầnđượchướngdẫn,cầnđượchuấnluyệnđểtrởthànhnhàgiáo.

Trongbảnthânchúngtacónhữngxuhướngkhôngtốt,chúnglantỏanhưcỏdại trênmộtcánhđồng(Tội tổ tông),cóvôsốxuhướngnàyvàchúngđượcxếpthànhbảynhóm,đượcbiếtđếntừxưalàBảyMốiTộiĐầu.

Tấtcảcác tộinặngthườngtáchtaxakhỏiđứatrẻ;bởisovớichúngta,đứatrẻkhôngnhữngtrongsạchmàcòncónhữngđứctínhbíẩnmàngườilớn thường không nhận ra, nhưng chúng ta phải tin với đức tin; bởi ĐứcGiêsuđãnóivềchúngmộtcáchrõràngvàkiênđịnhđếnnỗitấtcảcáctácgiảPhúcÂmđềughilạilờicủaNgàinhưsau:“Trừphingươicảihóavàtrởthànhnhưtrẻnhỏ,thìngươimớimongvàođượcNướcTrời.”

CáimànhàgiáophảitìmkiếmlàkhảnăngthấyđứatrẻnhưĐứcGiêsuđãnhìnthấychúng.Đâychínhlàcáinỗlựcđãđượcxácđịnhvàđượcgiớihạnmàchúngtôimuốnxemxét.Nhàgiáochânchínhkhôngchỉđơnthuầnlàkẻluôncốgắngtrởnênhoànhảomàcònphải làkẻgạtbỏđượccáctrởngạibêntrongbảnthânkhiếntrẻtrởnênkhóhiểuđốivớihọ.Chúngtôidạycácnhàgiáobằngcáchchohọthấycácxuhướngbêntrongmàhọcầnsửađổi,nhưngườiysĩchỉracáibệnhđặcbiệtvàchínhxácđanglàmsuyyếuhayđedọamộtcơquancủacơthể.

Đâylàmộtsựhỗtrợcótínhtíchcực.

CáitộinặngcủatangăncảntahiểuđượcđứatrẻlàsựGiậnDữ.Nhưngtộinặngkhôngbaogiờchỉcómột,màluônkếthợphayđitheotội

khác,nênsựgiậndữkéotheovàkếthợpvớimộttộicóvẻbềngoàicaoquýhơn,dođóquỷquyệthơn,đólàsựKiêuNgạo.CácxuhướngxấumàchúngtaphânloạilàBảyMốiTộiĐầucóthểsửađổibằnghaicách.Mộtcáchlàtừbêntrong:cánhânmộtkhiđãthấyrõcáckhiếmkhuyếtcủamình,bằngýchícủabảnthânvàbằngmọinỗlựcphảichốnglạivàgạtbỏchúngrakhỏibảnthân,vớisựtrợgiúpcủaânsủngcủaThiênChúa.Cáchthứhaimangtínhxãhội,đượctìmratrongmôitrườngbênngoài.Nócóthểđượcđịnhnghĩalàsự kháng cự, qua các hình thức bên ngoài, đối với các biểu hiện của cáckhuynhhướngxấuxacủachúngta,dođóngăncảnsựpháttriểncủachúng.

Nỗlựckhángcựcủacáchìnhthứccónhiềuảnhhưởng.Tacóthểnóinólàsựnhắcnhởchínhvềsựhiệnhữucủasựkhiếmkhuyếtvềđạođứctrongbảnthânchúngtavàtrongnhiềutrườnghợp,chínhsựnhắcnhởbênngoàinàykhiếnchúngtasuytưvềmìnhvàtừđóhăngháicốgắngđểtựthanhtẩynộitâm.

HãycùngxétđếnBảyMốiTộiĐầu.TínhKiêuNgạocủachúngtađượclàmnhẹđibởiýkiếncủakẻkhácvềta;tínhHàTiệnbởicáchoàncảnhtasống trongđó, sựGiậnDữbởiphảnứngcủakẻmạnh, sựLườiBiếngbởinhucầuphảilàmviệcđểsinhsống,sựDâmDụcbởicáctậptụcxãhội;sựThamLambởicáccơhộihạnchếkhôngđểtacóđượcnhiềuhơncáimìnhcần;sựGhenTứcbởinhucầuphảilàmravẻcóphẩmcách.

Tómlại,sựkiểmsoátcủaxãhội,tạothànhmộtnềntảngtốtđểnângđỡchosựthăngbằngvềđạođứccủachúngta.

Tuynhiên,khicáchànhvicủachúngtabịkhuônđúcbởisựđốikhángcủaxãhội,chúng takhôngcảm thấyđượcsự trongsạchgiốngnhưkhi tahànhđộngvìvânglờiThiênChúa.Ngượclại,trongkhinhucầutựnguyệnsửađổicác lỗi lầmtađãnhìnnhậnđượckếtnốivớisựchấp thuậnkhiêmnhutrongtâmhồncủachúngta,chúngtalạikhôngdễdàngchấpnhậntìnhcảnhnhụcnhãbịngườikhácsửasai.Tacòncảmthấybịsỉnhụchơnbởibịépbuộcphảiphụctùnghơnlàbởichínhcáilỗilầm.Khitaphảichỉnhsửalềlốicủamình,khikhôngthểlàmgìkháchơn,theobảnnăng,tacốgiữsĩdiệnvàgiảvờlàmnhưtađãchọncáikhôngthểtránh,câunóigiảdốinhonhỏ“Tôi không thích điều đó” là phản ứng theo bản năng của ta với cái nằmngoài tầmtaycủamình, làmột trongnhữngdối tráđạođức thông thườngnhất.

Chúngtađốimặtvớisựkhángcựbằngmộtsựgiảdốinhonhỏ,nhưngđiềunàycónghĩalàchúngtađangchốngtrả,khôngmuốnđivàoconđường

hoànthiện.Hệquảlà,nhưtrongtấtcảcuộcchiến,rõrànglàsớmcầnđếncôngviệc

tổchức;cáckhuynhhướngcánhânẩnkíntrongcáckhuynhhướngtậpthể.Kẻcónhữngkhiếmkhuyếtgiốngnhautựnhiênsẽhỗtrợnhautheobản

năng, họ tìm thấy sứcmạnh trong sựđoànkết.Họdựng lên cácpháođàichống lại những chủ thể nào đối nghịch với những tội xấu xa đáng trừngphạtcủahọ.

Vídụ,khôngaidámnóirằngsựphânchiatàisảnmộtcáchcôngbằngsẽlàmkẻgiàucóbấtbìnhbởihọthamlamvàkeokiệt.Nhưnghọsẽnóiphânchiacủacảilàđiềutốtchomọingườivàlàđiềutấtyếuchotiếnbộxãhội,vàrồichúngtasẽthấyrằngrấtnhiềungườigiàucũngtuyênbốhọchịuchiabớtcủacảivìlợiíchchung.Chúngtatheobảnnăng,cóxuhướngchegiấucáctộilỗicủamìnhdướilớpngụytrangcủanhữngbổnphậncaoquývàcầnthiết,giốngnhư trong thờichiến tranh,mộtdảiđấtđàonhiềuhầmhốhaychứađầycácvũkhígiếtngườiđượcngụytrangnhưmộtcánhđồngđầyhoa.

Cáclựcchốngđốicáctậtxấucủatatừbênngoàicàngyếuớtthìtacàngcóthờigianvàdễdàngxâylêncáctấmbìnhphongđểcheđậycácsựphòngthủcủachúngta.

Ngừnglạiđểsuyngẫm,chúngtanhậnrarằngchúngtaquyếnluyếncáctật xấu củamìnhnhiềuhơn ta tưởng; chúng ta bỗng thấy rằngmaquỷđãchuivàodễdàngnhưthếnào,nódạytacáchtựgiấugiếmvớichínhmình,bêndướitiềmthứccủata.

Trongchuyệnnày,takhôngbảovệsựsốngcủachúngta,màbảovệcáctộilỗichếtngườicủata,chegiấuchúngdướicáimặtnạchúngtasẵnsàngmangvào,gọinólà“sựtấtyếu”,là“bổnphận”,là“lợiíchchung”,vàvânvân;vàtừđó,mỗingàychúngtacàngthấykhómàgiảithoátchínhbảnthânmình.Naygiáoviên,haybất cứainói chung,nhữngngườiquan tâmđếnviệcgiáodục trẻ,phải tự thanh tẩymìnhkhỏi tình trạngsai lầmđãđặthọtrongmột vị trí giả dốiđối với đứa trẻ. Khiếm khuyết thông thường phảiđượcxácđịnhrõràngvàởđâychúngtakhôngnóiđếnmộttộilỗi,mànóiđếnmộttổnghợpcủahaitộinặngliênkếtchặtchẽ-sựkiêungạovàsựgiậndữ.

Giậndữđích thực là tội chính, sựkiêungạo theo sauđể tạo ramột sựngụytrangcóvẻkhảái.Sựkiêungạokhoáclêncátínhcủangườilớnmộtloạtnhữngbộáokhiếnhọcóvẻkhảáihaythậmchílàđángkính.

Sựgiậndữlàmộttrongnhữngtộidễdàngđượckìmhãmbởisựchốngcựmạnhmẽvàcươngquyếtcủakẻkhác,sựgiậndữlàmộtbiểuhiệnmàmộtconngười thấykhóchấpnhậnởkẻkhác.Dođónóbịkiềmchếkhichạm

tránvớisứcmạnh.Kẻnhanhchóngthấymìnhtrongvịthếbịhạnhụcbởibịbuộcphảithoáiluitrởnênxấuhổvìsựgiậndữcủahọ.

Dođó,chúngtatìmramộtlốithoátthựcsựkhigặpnhữngkẻkhôngthểtựvệ,haykhôngthểhiểuchúngta,nhưtrẻem,kẻtinbấtcứđiềugìđượcnóivới chúng. Trẻ em không những nhanh chóng quên đi các xúc phạm củachúng tamàcòncảm thấy có tội bất cứkhinào chúng tabuộc tội chúng.Chúnggiốngngườiđồđệ thánhthiệncủaThánhFrancisco,đãbậtkhócvìtưởngmìnhlàkẻgiảdối,bởimộtlinhmụcđãbảovớianhtanhưvậy.

Ởđâychúngtôimuốnnhàgiáophảithườngxuyênsuynghĩvềnhữnghậuquả rất nghiêm trọngcủanhững tìnhhuốngnhưvậyđốivớiđời sốngcủađứatrẻ.Chỉcólí trícủatrẻkhônghiểuđượcsựbấtcông,nhưngtinhthầncủanócảmnhậnđượcđiềuđóvàtrởnênkhổsởvàbịbópméo.Rồiphảnứngtrẻconxuấthiện,nhưbiểuhiệncủasựtựvệvôthức.Nhútnhát,nóidối,ươngngạnh,khóclócvôcớ,mấtngủvàsợhãiquáđộ,nhữngđiềukhóhiểunhưvậyđềudiễntảnhữngtrạngtháitựvệvôthứcởđứatrẻnhỏ,màtríkhônchưanắmbắtđượcquanhệđíchthựccủanóđốivớingườilớn.

Nhưnggiậndữkhôngphảilúcnàocũngcónghĩalàbạohànhvềthểxác.Độnglựcthôthiểnvàsơkhaithườngđượchiểuvớitừnàycóthểdẫnđến

nhữngbiểuhiệnphứctạp.Conngườicàngtrưởngthànhhơnvềtâmlícàngbiếtcheđậyvàlàmphứctạptrìnhtrạngtộilỗibêntrongcủahọ.

Thựctếlàởhìnhthứcđơngiảnnhất,sựgiậndữnổrađơnthuầnnhưmộtphảnứnglạisựchốngcựcôngkhaicủađứatrẻ.Nhưngtrongsựhiệndiệncủanhữngbiểuhiệnkhóhiểucủalinhhồnđứatrẻ,giậndữvàkiêungạohợplại thànhmột phức hợp khoác lấy bộ dạng chính xác, thầm lặng và đángkính,gọilàđộctài.

Ởđây,tacómộtsựđànápkhôngbàncãi,nóđặtcáthểđộctàitrongmộtpháođàikiêncốcủauyquyềnđượccôngnhận.Ngườilớnđúngchỉvìhọlàngườilớn.Chấtvấnđiềunàycũnggiốngnhưlàtấncôngvàomộthìnhthứcvươngquyềnthiêngliêngđãđượcthiết lập.Trongmộtcộngđồngsơkhai,kẻđộctàithườngđượcxemlàđạidiệncủaThượngĐế.Nhưngđốivớiđứatrẻ,ngườilớnchínhlàThượngĐế.Điềunàynằmngoàimọiphảnbiện.Thậtra,kẻduynhấtcóthểchấtvấnphảilàđứatrẻ,songnólạiphảigiữimlặng.Trẻphảitựthíchnghivớimọisự,trẻtintưởngmọiđiều,thathứmọisự.Khibịcòngtay,trẻkhôngchốngtrả,vànótựnguyệnxinngườilớnđanggiậndữthatộichonó,quêncảviệcphảihỏilànóđãphạmtộigì.

Tuynhiên, thỉnh thoảng trẻhànhđộngđể tựvệ,nhưngsự tựvệcủanókhônghềlàmộtphảnứngtrựctiếpvàcốýđốivớihànhđộngcủangườilớn.Nóchỉlàmộtsựtựvệthiếtyếucủachínhsựtoànvẹnvềtinhthầncủatrẻ

haymộtsựphảnứngvôthứccủacáitinhthầnbịđànáp.Chỉ khi đứa trẻ lớn dần, nómới bắt đầu phản ứng chống lại chính sự

chuyênchếnày;nhưngrồilúcấy,ngườilớncũngsẽtìmranhữnglídobiệnhộmàhọdùngđểtựphòngthủvữngvànghơndướilớpvỏtráhìnhcủahọ,vàđôikhihọcònthànhcôngtrongviệcthuyếtphụcđứatrẻrằngsựchuyênchếcủahọlàtốtchotrẻ.

“Kínhtrọng”chỉcómộtchiều;kẻyếutônkínhkẻmạnh.Ngườilớnđượccôngnhậnlàcóquyền“xúcphạm”đứatrẻ.Họcóthểxét

đoánđứatrẻ,nóixấunó,vàcôngkhailàmnhưvậy,đểgâytổnthươngchocáccảmxúccủatrẻ.

Cácnhucầucủatrẻbịngườilớntùyýđịnhhướngvàkiềmchế.Sựphảnđốicủatrẻbịhọxemlàbấttuânphục,sẽnguyhiểmnếuđượchọchấpnhận.

Đâylàmộtdạngcầmquyềndựatrênmôhìnhsơkhaiépbuộcthầndânphảinộpthuếmàkhôngcóquyềnđặtcâuhỏi,cónhữngkẻnghĩrằngmọiđiềuhọcólàdoânhuệmàđứcvuabancho,tươngtự,trẻemtinrằngchúngnợngườilớnmọisự.Hayđúngra,ngườilớntruyềnýtưởngnàychochúng.Họđãngụytranglàmkẻsángtạo.Trongsựkiêungạocủahọ,họtinrằngtấtcảcáigì làmnênđứatrẻlàdohọtạora.Ngườilớnlàmchođứatrẻthànhthôngminh,tốt,sốtsắng,tứclàcungcấpchonótấtcảnhữngphươngtiệnmàtrẻsẽcầnđếnđểcóthểtiếpcậnvớimôitrườngcủanó,vớiconngườivàvớiThượngĐế.Đâylàmộtcôngviệckhókhăn,vàđểchobứctranhđầyđủhơn,họtừchốinhìnnhậnlàhọđangđộctàichuyênchế.Nhưngcónhàđộctàinàocôngnhậnlàhọhisinhcácthầndâncủahọđâu?

Sựchuẩnbịmàphươngphápcủachúngtôiđòihỏiởnhàgiáolàhọphảitựxétmìnhvàtựloạibỏtộiđộctàicủahọ,họphảixétancáimặccảmcótừxaxưacủasựkiêungạovàgiậndữđãlàmxơcứngtráitimhọmộtcáchvôthức,họphảitựtừbỏtínhkiêungạovàgiậndữđểtrởnênkhiêmtốn,vàtrênhết,manglấyđứcbácáitừbi.Đólànhữngđứctínhtâmlinhmàhọphảithủđắc.Đâylàtâmđiểmcủasựcânbằngmàthiếunótakhôngthểtiếnxahơnđược.Đâylàsự“tậphuấn”củanhàgiáo, làkhởiđiểmvàlàđíchcuốicủanó.

Điềunàykhôngcónghĩalàhọphảichấpthuậnmọihànhvicủađứatrẻhayphảihoàntoàntiếtchếkhôngxétđoánđứatrẻhoặckhônglàmgìhếtđểtrợgiúpsựpháttriểntrítuệvàtìnhcảmcủatrẻ.Nóiđúnghơn,ngườithầykhôngbaogiờđượcquênmụcđíchlàđểgiáodục,làđểtrởthànhngườitrợgiúpđíchthựccủađứatrẻ.

Nhưngchúngtavẫnphảikhiêmtốnvàxóabỏhếtcáiđịnhkiếnnằmsâutrongtimta,nhưvịlinhmụctrướckhibướclênbànthờ,phảiđọckinhSám

hối.Phảilàmnhưvậyvàkhôngcócáchgìkháchơn.Chúngtakhôngtừchốisựhỗtrợmàgiáodụccóthểchotrẻ,màchúngta

quan niệm rằng phải cómột sự thay đổi triệt để tình trạng bên trong củachínhchúngtađãkhiếnngườilớnchúngtakhônghiểurõđượcđứatrẻ.

Chương2PHƯƠNGPHÁPCỦACHÚNGTÔI

Phươngphápkhởiđầunhưthếnào?

Đặcđiểmphươngphápgiáodụcriêngcủachúngtôixemmôitrườnglàmốiquantâmchính.Mộtsựcanhtânkhácđãgâynhiềuchúývàtranhluậnlàvềvai tròcủanhàgiáo-nhàgiáothụđộng“kẻkhôngthựcthicáchoạtđộngvàuyquyềncủachínhhọ,vìđiềuđócóthểlàtrởngạingăncảnđứatrẻtựhànhđộngchochínhnó,vàhàilòngkhithấyđứatrẻhànhđộngnhưvậyvàtựmìnhcótiếnbộ,màkhôngxemđólàdocônglaocủahọ.NgườithầyápdụnglờicủaThánhGioanTẩyGiả(ngườiđãlàmlễThánhTẩychoĐứcGiêsu“ND)chochínhbảnthân:“Ngườiphảiđượcnângcao,nhưngtaphảihạmìnhxuống.”Mộtnguyêntắcđặctrưngkháclàsựtôntrọngđốivớinhâncáchcủađứatrẻ,đượcthựchiệnđếnđộchưatừngcótrongbấtcứphươngphápgiáodụcnàokhác.

Banguyêntắcchínhyếunàyđãđượctriểnkhaitrongcáccơsởgiáodụcđặcbiệt,banđầuđượcgọilàCasadeiBambini,dịchsátnghĩalà“NgôiNhàcủaTrẻem”,một têngọivớihàmývềmộtmôi trườngquen thuộc.Aiđãtheodõiphongtràogiáodụcnàyđiềubiếtrằngnóluôngâyranhiềutranhcãi,đặcbiệtlàvềcácvaitròđảongượcgiữangườilớnvàtrẻem:nhàgiáohầunhưkhônggiảngdạygìcả,đứatrẻlàtrungtâmcủasinhhoạt,nótựhọc,tựdochọnlựacôngviệccủachínhnóvàtựdotrongvậnđộng.Điềunàynếukhôngbịcoilàkhôngtưởng,thìlạibịxemlàphóngđại.Trongkhiđó,cácsángkiếnvềmộtmôi trườngvậtchất,nơimọi thứphảicânđối theodángvóc của đứa trẻ đã được hoan hỉ đón nhận. Những căn phòng sáng sủa,nhữngcửasổthấptranghoànghoalá,vànhữngmónđồnộithấtnhỏnhắn,nhiềukiểu,giốngnhưnộithấtcủamộtngôinhàđượctrangbịđẹpđẽ,nhữngbànnhỏ,ghếbànhnhỏ,rèmxinhxắn,kệtủthấptrongtầmtaycủatrẻ,nơimàtrẻcóthểcấthaylấynhữngmónđồkhácnhautùyý,tấtcảnhữngđiềunàyđãđượcxemnhưnhữngcảitiếnthựctiễnđíchthựctrongđờisốngcủatrẻ.Tôi tin rằng có rất nhiềuNgôiNhà củaTrẻ đã duy trì tiêu chuẩn đặctrưngbênngoàinàyvàcoiđónhưlàđiềuquantrọnghàngđầu.

Ngày nay, sau nhiều nghiên cứu chuyên sâu và sau nhiều trải nghiệm,chúngtôicảmthấycầnphảiquaylạivấnđềvànhấtlàgiảithíchvềnguồngốccủaphươngphápcủachúngtôi.

Sẽrấtsailầmkhitinrằngchỉquansáttrẻemmộtcáchqualoađãkhiếnchúngtôiđiđếnkếtluậnđóngkhungmộttưtưởngkhátáobạorằngcómột

bản chất ẩn kín ở đứa trẻ, và khi tin rằng, do từ trực cảm về điều này, ýtưởngvềmộtloạitrườngđặcbiệtvàmộtphươngphápgiáodụcđặcbiệtđãnảy sinh.Không thểnàoquan sát cáigìmà ta chưabiếtđến,vàbất cứaicũngkhôngthểnào,bằngmộttrựccảmmơhồ,bỗngnhiêntưởngtượngrarằngmột đứa trẻ có thể có hai bản chất, rồi nói “Bây giờ tôi sẽ cố gắngchứngminhbằngthựcnghiệm”.Cólẽphảinóirằngbấtcứđiềugìmớiđềuphảitựxuấthiệnbằngchínhnănglượngcủanó;nóphảinảysinhvàđánhđộng vào tâm trí, gợi lên bởi cái ta gọi là ngẫu nhiên. Và thông thường,khôngaihoàinghinhiềuhơnlàkẻđầutiênđượcchứngkiếnđiềuđó,họbácbỏsựkiệnmớinhưbấtcứaikhác.Điềumớilạphảiđượcliêntụctáihiện,chođếnkhicuốicùngnóđượcnhìnra,đượccôngnhậnvàđượcnhiệt liệtđónnhận.Lúcđó,nhiệttìnhkhiếnkẻnhậnranóđónnhậnánhsángmới,yêuquýnó,hăngháisaymênóvàdânghiếncuộcđờimìnhchonó,nhiệttìnhnàycólẽlàmngườikháctinrằngkẻđóđãsángtạoranó.Trongkhiđóhọchỉđơnthuầnđạtđếnđiểmmàhọcóthểnhậnranó,vàlàmnhưngườiláibuôn trongKinhThánh, khi tìm thấy viên ngọc trai quý, đã bán đi tất cảnhữnggìmìnhcóđểmuađượcnó.Khókhăncủachúngtanằmtrongviệcpháthiệnvàkhótựthuyếtphụcbảnthânvềmộtcáigìmớimẻ,bởichínhcáccánhcửatrithứccủachúngtađãkhépkíntrướccáimới.Đầuóccủachúngtagiốngnhưmộtphòngkháchquýtộc,khépkínđốivớikẻkhôngcóchứcphận,muốnvào,phảiđượcmộtngườiđãquenbiếtgiớithiệu-chúngtađitừcáibiếtđếncáikhôngbiết.Trongkhi cáimới phảiphávỡcánhcửađangđóng,haychuivào,trongmộtlúcthảnhthơi,khicánhcửađểhé.Lúcấy,cáimớilạgâyrakinhngạcvàcáchmạng,ôngVoltachắchẳnđãtrốmắtnhìncácchâncogiậtcủaconếchbịlộtdađãchếtvớisựhoàinghi.Tuynhiên,ôngtađãghinhậnsựkiện,vàđãphântáchrađiệnlực.Đôilúcmộtsựcốtầmthườngcóthểmởranhữngchântrờivôtận,bởiconngười,dobảnchấtcủanólàmộtkẻđitìm,thámhiểm,nhưngnếukhôngcósựpháthiệnnhữngchitiếttầmthườngbanđầu,sẽkhôngthểnàotiếnbộ.

Trongvậtlívàyhọccónhữngtiêuchuẩnnghiêmngặtđốivớiviệcxácđịnhmộthiệntượngmới.Mộthiệntượngmớilàpháthiệnsơkhởicủacácsựkiệntrướcđókhôngđượcbiếtđến,màhầunhưkhôngainghĩra,tứclà,tựanhưchúngkhônghềhiệnhữu.Mộtsựkiệnluôncótínhkháchquanvàdođókhôngphụthuộcvàotrựcgiác.Trongtrườnghợpphảichứngminhsựhiệnhữucủamộtsựkiệnmới,phảichứngminhrằngsựkiệntựnócóthật,cónghĩalànóphảiđượccáchli.Giaiđoạnthứhai làkhảosátnhữngđiềukiệntrongđóhiệntượngmớitựxuấthiện,đểchúngtacóthểlặplạivàluônluônlặplạiđượcnó.Chỉkhivấnđềcơbảnnàyđãđượcgiảiquyết,tamớicóthể khảo sát hiện tượng; lúc đó sự nghiên cứumới bắt đầu, và khi tìm ranhữngđiềumớilạtheohướngmới,cácnhàđiềutranghiêncứucólẽsẽthực

hiện thêmnhữngkhámphá thựcsựkhácnữa.Đây làmộtvấnđềkhác; rõrànglàkhôngaicóthểtìmkiếmcáihọkhôngbiếtlàcóhiệnhữu.Chắchẳnlàcôngviệcnghiêncứuphảicómộttiềnđề,nóhàmýmộtsựxuấthiện,cómộthình thứcnghiêncứuchỉchuyên lặp lại,duy trìvàđạtđếnmứckhắcphụcmộthiệntượng,đểnókhôngbiếnmấtnhưmộtảoảnh,màtrởthànhmộtthựctại,mộtsởhữucóthểquảnlíđược,vàdođóthựcsựcógiátrị.

NgôiNhàcủaTrẻđầu tiênkhôngphải làmột chỗ sắpxếp chomột thínghiệmgiáodụcđãđịnhsẵn,haychomộtthínghiệmkhoahọcvềgiáodục.Nócungcấpmộtvídụvềmộtkhámphásơkhởicótấtcảcácđặctínhcủa“cáichưabiết”đãtựbộclộtrướckhinóđượcnhậnra,vềmộtsựkiệntầmthườngcóthểmởranhữngchântrờibấttận.

Cónhữngđiềutôiđãviếttừlâuvàvừatìmratrongđốnggiấytờcũ,cóthểcógiátrịtưliệuchovấnđềnày.

“Emlàai?”

Ngày6,tháng1,1907,chúngtôiđãmởngôitrườngđầutiênchotrẻembìnhthườngtừbađếnsáutuổi.Tôikhôngthểnóigìvềcácphươngphápcủachúngtôi,vìchưacóphươngphápnàocả.Nhưngtrongngôitrườngvừamở,phươngphápcủatôisẽsớmđượchìnhthành.Ngàyhômấy,khôngcógìhơnlànămmươiđứatrẻvôcùngnghèokhổ,ráchrưới,vànhútnhát,nhiềuđứađangkhóc.Hầuhếtcácemlàconcáicủanhữngphụhuynhthấthọcđãgiaophóchúngchotôichămsóc.

“Kếhoạchbanđầulàtậphợpcácemnhỏcủacáccôngnhânsốngtrongmộtchungcưdànhchongườilaođộngđểtrẻemkhôngbịbỏmặcchơimộtmìnhtrêncầuthang,nơichúngsẽlàmbẩntườngvàgâyphiềntoái.Nhằmmục tiêu đó, một căn phòng, một chỗ nương náu đã được dành ra trongchungcư,vàtôiđượcyêucầunhậnnhiệmvụtrôngnomcáiviệnhẳn“sẽcómộttươnglai”này.”

Cómột cảmgiác lạ lùngkhiến tôi long trọng tuyênbố trongbuổikhaimạcrằngđâylàmộtdựán“vĩđại”màmộtngàykiacảthếgiớisẽnóiđến.

“CáclờiđọctrongsáchThánhhômấy,làngàyLễChúaHiểnLinh,vốnđượcđọctrongcácnhàthờ,đốivớitôi,cóvẻlàmộtđiềmvàmộtlờitiêntri:“Vànàybóng tối sẽbaophủmặtđất…nhưngThiênChúa sẽhiện ra chongươi,vàDânNgoạiđạosẽđitrongánhsángcủaNgài.”Nhữngngườihiệndiệnđềukinhngạcvàhỏinhau tạisao tôi lạiquan trọnghóamộtcáiviệnchotrẻconnghèođếnnhưvậy.

“Tôibắtđầucôngviệccủamìnhgiốngnhưmộtngườinôngdânđãdànhramộtkhohạtgiốngngôtốtvàtìmđượcmộtmảnhruộngphìnhiêuđểtựdo

gieohạt.Nhưngtôiđãlầm.Hầunhưtôichưacàylêncácphiếnđấtcủamảnhruộngmàđãnhậnđượcvàng thayvìhạt thóc:nhữngcụcđất ẩngiấumộtkhotàngquýgiá.Tôikhôngphảilàngườinôngdânnhưtôiđãnghĩ.Đúnghơn, tôigiốngnhưAladdinkhôngbiết rằnganh tađangnắmtrong taycáichìakhóamởcửacáckhotàngbịgiấukín.

“Trên thực tế, công việc của tôi với những trẻ em bình thường này đãmanglạichotôimộtloạtbấtngờ.Cólẽcâuchuyệnthầntiêntuyệtvờisauđâyđángđượckểlại,“Thậtlàlogickhinghĩrằngcácphươngpháprấtthànhcôngnàytrongviệchuấnluyệntrẻemkhuyếttật lạicóthểthựcsựlàchìakhóadẫnđếnsựpháttriểntốthơnởtrẻbìnhthường,vànhữngphươngtiệnnày,nhờđótôiđãthànhcôngtrongviệctăngsứcchocácđầuócyếukémvàchỉnhlạicáctríkhônlệchlạc,chúnglạinắmgiữcácnguyêntắcvềvệsinhtâm thần tuyệt vời đểhỗ trợ cácđầuócbình thường trởnênmạnhmẽvàngaythẳng.[2]Trongtấtcảchuyệnnày,khôngcógìlàkìdiệucả,vàlíthuyếtgiáodục,đãlàkếtquả,cótínhtíchcựcvàkhoahọcnhấtcóthể,đểthuyếtphụccácđầuóc thăngbằngvà thận trọng.Nhưngđiềunàykhông loại trừviệclànhữngkếtquảđầutiênvàbấtngờđãkhiếntôivôcùngngạcnhiênvàthườnglàmtôihoàinghi.

“Nhữngvậttôiđãtraochonhữngtrẻembìnhthườngnàykhôngcócùngtácdụngđốivớichúngnhưđốivớitrẻkhuyếttật.Vớimộtđứatrẻchậmpháttriển,thiếtbịhữuíchchotôinhưmộtphươngtiệnkhíchđộngsựchúýcủatrẻ,vàtôiphảiđemhếtnănglựccủamìnhđểthuyếtphụctrẻlàmviệcvớichúng,vàđúnglàthiếtbịđãgiúptrẻkhuyếttậtcảithiệnsứckhỏetâmthầnvàhọcđượccáigìđó.Nhưngởđâymộtđiềuhoàntoàntráingượcđãxảyra.Đứatrẻbịmónđồhấpdẫn,nóhoàntoàntậptrungvàovậtấyvàtiếptụclàmviệckhôngngừngnghỉtrongmộttrạngtháitậptrungtuyệtvời.Saukhilàmviệcnhưthế,trẻcóvẻhàilòng,thưthái,vàhạnhphúc,vâng,đólàcảmgiácthư tháimàbạncó thểđọcđược trênnhữngkhuônmặtnhỏnhắnvàbìnhthản,vàtrongnhữngđôimắttrẻthơlonglanhvớisựhàilòngvềmộtcôngviệctựphátđãhoàntất.Cácvậtmàtôiđãđưachocácemgiốngnhưchìakhóalêndâycótđồnghồ.Saumộtlúclêndâycót,đồnghồtựchạyđược.Nhưngởđây,saukhilàmviệc,đứatrẻtrởnênmạnhmẽvàkhỏemạnhvềtinhthầnhơntrước.Côngviệcnhưvậyđúnglàmộtliềuthuốcbổchotâmtrí.

“Cầnmộtthờigianđểtôitựthuyếtphụcmìnhrằngđâykhôngphảilàmộtảoảnh.Saumỗikinhnghiệmmớichứngminhđiềunàylà thật, tôi tựbảo,“Tôichưatinđược,lầnsautôisẽtin”.Dođótrongmộtthờigiandài,tôivẫnhoàinghivàđồngthời lạivôcùngsửngsốtvà loâu.Baonhiêu lần tôiđãtráchcôgiáokhicôkểchotôinghenhữnggìcáctrẻđãlàm?“Điềuduynhất

gâyấntượngđốivớitôilàsựthật”,tôinghiêmkhắctrảlời.Vàtôinhớrằngcôấykhôngphậtýmàlạitrảlờitrongnướcmắt:“Bànóiđúng.Khitôinhìnthấynhữngđiềunhưvậy,tôinghĩrằngchắchẳncácthiênthầnđãbancảmhứngchocáctrẻemđó.”

“Mộtngàynọ,trongcảmxúclớnlao,tôigiữtráitimmìnhtronghaitaynhưthểkhuyếnkhíchnótăngthêmđứctinvàtôiđứngtrướccácđứatrẻ,vớilòngtônkínhvàtựnhủ,“Cácconlàaivậy?”.PhảichăngđâylànhữngđứatrẻmàĐấngKi-Tôđãômvàolòngvànóilờithiêngliêngvớichúng…?Tôisẽtheocáccon,đểcùngvàoNướcTrờivớicon.”

“Vàcầmtrongtayngọnđuốcđứctin,tôitiếptụcconđườngcủamình.”

Nhữngtrẻemđầutiêntamdn

Vậychínhmay rủiđãdẫn tôi đếnvới các em.Chúng lànhữngđứa trẻkhóclóc,sợsệt,nhútnhátđếnnỗi takhôngthể làmgìđểchúngcất tiếng.Khuônmặtchúngkhôngcảmxúc,mắtchúngngâydạinhưthểchúngchưabao giờ nhìn thấy gì trong đời.Chúng thật sự là những đứa trẻ nghèo, bịruồngbỏ, lớnlêntrongbóngtốicủanhữngcănnhàtồi tàn, tămtối,khôngđượcchămsóc,vàkhôngcóbấtcứđiềugìđểkíchthíchtâmtrícủachúng.Bấtcứaicũngcóthểthấyrằngchúngthiếudinhdưỡng,khôngcầnphảilàmộtysĩđểcóthểnhậnrarằngchúngcónhucầucấpbáchđượcănuống,đượcranơithoángkhívàánhnắngmặttrời.Chúnglàhoachưanở,nhưngkhôngcósựtươimátcủanhữngnụchồi,nhữnglinhhồnẩngiấubêntrongmộtlớpvỏkín.

Sẽthậtthúvịnếubiếtđâulànhữnghoàncảnhkhácthườngđãkhiếncácemtrảiquamộtsựbiếnđổikìdiệunhưvậy,hayđúnghơnđãđemđếnsựxuấthiệnnhữngđứatrẻmới,màtâmhồntựbiểulộvớisựrạngrỡnhưđểchiếurọiánhsánglênkhắptrầngian?

Cáctìnhhuốngnàychắcsẽphảiđặcbiệtthuậnlợichosự“giảiphóngtâmhồn của trẻ”.Tất cả những chướngngại đàn áp chắc chắn đã bị tiêu hủy.Nhưngaiđãcóthểkểranhữngtrởngạinàylàgì?Haycáctìnhhuốngthuậnlợihoặcthậtsựcầnthiếtchomộttâmhồnbịchônvùicóthểnảychồivàtrổhoa làgì?Nhiều thứcóvẻhoàn toàn tráingượcvớicáicần thiếtchomộtmụctiêucaocảnhưthế.

Chúngtacóthểbắtđầuvớigiacảnhcủacáctrẻnày.Chamẹcácemđếntừcáctầnglớpthấpnhấtcủaxãhội,bởichacủachúngkhôngphảilàcôngnhâncóviệc làm thườngxuyên,mà lànhữngngười laođộng tầm thường,làmviệc tạm thời,ngàyquangày,vàdođókhông thể trôngnomconcái.Hầuhếthọđềuthấthọc.

Vìkhôngthểtìmđượcmộtgiáoviênđúngnghĩachomộtnhiệmsởkhôngcótươnglai,ýkiếnđầutiênlànênthuêcôcongáicủangườigáccổnglàmcô trông trẻ, sau đómột cô gái có ăn học tốt hơnmột chút được thuê đểchămsóccácem.Dùcônàyđãtừnghọcđểtrởthànhmộtgiáoviên,nhưnglúcấylạiđanglàmviệcởmộtphânxưởng,nênkhôngcóthamvọnglàmcôgiáo, và không có sự chuẩnbị - hay thànhkiến - là nhữngđiều chắc khótránhkhỏiởmộtgiáoviên thực thụ.Ngôi trườngmới của chúng tôi cũngtrongmộthoàncảnhbất thườngdonókhôngphảilàmộttổchứctừthiện,màđược tài trợ thành lậpbởimộtcông tixâydựngđãkhaichiphínày làmộtmónđượcdùnggiántiếpchoviệcbảotrìtòanhà.Cácemchỉđượctậphọpởđóđểgiữchokhỏilàmhưhạibứctườngcủachungcư,vàdođógiảmbớtchiphísửachữa.Dođó,chúngtôikhôngthểlàmcôngtáctrợcấpxãhộinhưcungcấpbữaănmiễnphíởtrườnghaydịchvụytếhoặclàcóđượcmộtngôitrườngthựcthụchỉnhằmmụcđíchgiáodục.Quỹtrợcấpduynhấtđơngiảnlàsốtiềncầnthiếtđểthànhlậpmộtvănphòngvớibànghếvàmộtvàithiết bị bổ sung khác.Đây là lí do tại sao chúng tôi bắt đầu làmbàn ghếriêngcủachúngtôithayvìđimuabànhọc.

Nếukhôngvìnhữngtìnhhuốngbấtthườngnày,cólẽchúngtôiđãkhôngthểtáchbiệtcácyếutốthuầntúyvềtâmlíhoặcchứngminhảnhhưởngcủachúngđốivớisựbiếnđổicủacáctrẻnày.

NgôiNhàcủaTrẻđầutiênnhưvậykhônghẳnlàmộttrườnghọc,nhưngcóthểđượcxemlàthướcđo,đượcbắtđầutừconsốkhông,ởbướcđầucủabấtcứcôngtrìnhnào.

Dokhôngthểcóbànviếtchotrẻ,bànchogiáoviên,haybấtkìtrangthiếtbịnàokháccủamộtngôitrườngbìnhthường,cácbànghếđặcbiệtđượclàmranhưđểdùngchomộtvănphònghaymộtcănnhà.Đồngthờitôiđãchochuẩnbịvàithiếtbịkhoahọcchuẩnxác,giốngnhữngthứtôiđãdùngtrongmộtviệnchotrẻkhuyếttật,vìvậykhôngcólídogìđểxemchúnglàthiếtbịhọcđường.

Khôngnênnghĩrằng“môitrường”trongNgôiNhàcủaTrẻđầutiênvuitươivàđẹpđẽnhưnhữngnhàtrẻchúngtathấyngàynay.Nhữngthứtrôngấn tượngnhấtgồmmộtcáibànchắcchắnchogiáoviênvàmộtcái tủ lớnchứađủthứđồ,cócánhcửadàyđượckhóalại,vàchìakhóagiaochogiáoviêngiữ.Bànchotrẻemđượclàmchắcvàbền;đủdàichobađứatrẻngồicùngmột hàng, chúng được đặt cái trước cái sau, như các bàn viết trongtrườnghọc.Chỉcónhữngchiếcghếnhỏvànhữngghếbànhnhỏrấtđơngiảnchomỗiđứatrẻlàđiềumớilạ.Cảhoacũngkhôngcó,điềumàsaunàytrởthànhmột đặc điểm của trường học của chúng tôi, bởi ngoài sân, dù vẫntrồngtrọt,nhưngkhôngcógìkhácngoàinhữngbãicỏnhỏvàcâycối.Trong

môitrườngnhưvậy,khôngcógìđángkhíchlệchoviệcthựchiệnbấtkìthínghiệmquantrọngnào,tuynhiên,tôinghĩsẽlíthúnếuthửgiáodụccácgiácquancủabọntrẻmộtcáchcóhệthống,đểthửnghiệmxemcóđiềugìkhácbiệtvềphảnứnggiữanhững trẻembình thườngvớinhững trẻemkhuyếttật,vànhất làđểtìmrakhảnănglàcómốitươngquangiữacácphảnứngcủatrẻbìnhthườngnhưngtuổinhỏhơnvớicáctrẻlớnhơnnhưngcókhuyếttật.Tuynhiên,tôikhôngđặtquánhiềuhivọngvàomộtthínghiệmnhưvậy.Tôikhôngápđặtsựhạnchếnàochocôgiáovàkhôngđưaranhiệmvụđặcbiệtnào,tôichỉdạycôcáchsửdụngvàithiếtbịluyệngiácquanđểcôcóthểhướngdẫncácemsửdụngchínhxác.Điềunàyxemradễdàngvàthíchthúđốivớicô.Nhưngtôikhôngngăncảncôcósángkiếnriêng.Thậtvậy,saumộtthờigianngắn,tôipháthiệnrarằngtựcôgiáođãlàmthêmnhữngmónđồkhácnhưthậpgiábọc tronggiấymạvàngmàtheocôcó thểdùng làmphầnthưởngchotrẻcóhạnhkiểmtốtnhất.Tôithườngthấycómộthayvàiđứatrẻđeonhữngmóntrangtrívôhạinàytrênngực.Theosángkiếncủacô,côcòntựdạytấtcảbọntrẻchàotheokiểunhàbinh,mặcdùđasốlàcácemgáinhỏvàđứalớnnhấtchỉcónămtuổi.Nhưngđiềunàycóvẻlàmcôhàilòngvàtôithấychuyệnnàyvừakhôngquantrọngvừavớvẩn.Thếlàcuộcsống êmảvà cô lập của chúng tôi đãbắt đầu, và trongmột thời giandàikhôngaiđểýđếnchúngtôiđanglàmgì.

Trẻemđãchotôithấygì

Tôithấycầntómtắtcácsựkiệnchínhcủagiaiđoạnnày,mặcdùlàmnhưvậy lànóivềnhữngđiềucựcnhỏđếnnỗi chúngchỉ thuộcvềnhữngmẩuchuyệntrẻconthườngbắtđầubằngcâu“Ngàyxưa…”hơnlàthuộcvềmộtluậnánquantrọng.Cáchànhđộngcủachínhtôithậtđơngiản,thậtsựngâyngôtrẻcon,đếnnỗikhôngaimuốnxemchúnglànghiêmtúcvềmặtkhoahọc.Tuynhiên,nếumôtảcóhệthống,sẽcầnđếnrấtnhiềuquansátvềmặttâmlíhayđúnghơnrấtnhiềucuộckhámphá.LặplạibàitậpHiệntượngđầutiênđánhthứcsựchúýcủatôi làmộtcôbékhoảngba

tuổiđangtậpxếpnhữngthỏihìnhtrụravàocáckhuôngỗ(Chúngđượclấyrahayđặtvàocáclỗgiốngnhưnútđậyvàochai,nhưngchúnglànhữnghìnhtrụcókíchthướccáchnhautừngbậcvàmỗicáihợpvớilỗtươngứng).Tôiđãngạcnhiênkhithấymộtđứabénhỏnhưvậylặpđilặplạibàitậpvớisựchútâmmãnhliệtđếnthế.Khôngthấybétăngtốcđộhaythànhthạohơnkhithực hiện công việc; đó làmột thứ chuyển động không ngừng nghỉ. Thôithúcbởithóiquen,tôibắtđầuđếmsốlầncôbélặplạibàitập.Rồitôimuốnxemsựtậptrunglạthườngcủacôbécóthểkéodàibaolâumàkhôngbịxáo

trộn,tôibảogiáoviênđểcáctrẻkháchátvàdichuyểnxungquanh.Cácemlàmnhưthếnhưngcôbékiavẫnkhônghềngừngcôngviệccủamình.Thếlàtôinhẹnhàngnângchiếcghếbànhmàcôbéđangngồi trongđóvàđặtnólênmộtcáibànnhỏ.Béđãnhanhtayômchặtcácthỏihìnhtrụvàongườivàđặtchúnglênđầugối,nhưngvẫntiếptụccôngviệcđanglàm.Từlúctôibắtđầuđếm,côbéđãlặplạibàitậpbốnmươihailần.Rồicôbédừnglạinhưvừarakhỏimộtgiấcmơvàmỉmcườinhưthểcôrấthạnhphúc.Đôimắtcôbésángrỡvàcônhìnquanh.

Côbécóvẻthậmchíkhôngđểýđếnnhữnggìchúngtôiđãlàmnhưngkhôngquấyrầyđượcbé.Vàbâygiờ,khôngcólídorõràng,béđãhoàntấtcôngviệc.Nhưngcáigìđãđượchoàntất,vàtạisao?

Việc này cho chúng tôi cái nhìn sâu sắc đầu tiên vào những chiều sâuchưađượckhámphácủatâmtríđứatrẻ.Bégáirấtnhỏnàyởđộtuổikhisựchúýcòn thất thường, thoăn thoắtchuyền tay từvậtnàyđếnvậtkhácmàkhông thểdừng.Vậymàcôbéđãchămchúvàoviệcmìnhđang làmđếnmứccáiTôicủacôbétỏravôcảmđốivớibấtcứkíchthíchnàobênngoài,sựtậptrungcủacôbéđikèmvớimộtchuyểnđộngnhịpnhàngcủađôitay,gợilênbởimộtvậtđượclàmramộtcáchchínhxácvàcókíchthướcđượcthayđổitiệmtiếnmộtcáchkhoahọc.Nhữngsựkiệntươngtựvẫntáidiễnởnhữngdịpkhácnhau,vàmỗilầncácemvừabướcrakhỏimộtkinhnghiệmnhưvậy,chúnggiốngnhưnhữngcánhânđãđượcnghỉngơi, tràn trề sinhlựcvớivẻmặtcủanhữngkẻđãcảmnghiệmđượcmộtniềmvuilớnlaonàođó.Mặcdùnhữngkhoảngthờigiantậptrungtríóclàmtrẻquênhếtthếgiớibênngoàikhôngxảyrathườngxuyên,tôiđãđểýđếnmộthànhvilạlùng,cóchungởtấtcảtrẻem,vàcáiquyluậtthựctếtôithấytrongmọihànhđộngcủatrẻ-cáitínhchấtđặcbiệtcủalaođộngtrẻem,màsaunàytôiđãgọilà“sựlặplạibàitập”.

Mộthôm,khitôinhìncácbàntaybẩnnhỏbécủacácemđanglàmviệc,tôinghĩrằngmìnhsẽdạychocácemmộtcáigìthậtsựhữuích,đólàcáchrửatay.Tôinhậnthấyrằngcácemcứtiếptụcrửangaycảkhitaycủacácemđãsạch.Khichúngrờitrường,chúnglạirửataynữa.Vàibàmẹnóivớitôi rằngvàobuổi sáng, concái củahọchạy rakhỏinhàvàhọ thấychúngđang rửa tayở cácbồnnước, chúng rất tựhàokhoebàn tay sạchđếnnỗikhiếnngườita lầmchúnglànhữngđứabéănxin.Chúnglặpđi lặplạibàitậpdùkhôngcònlídothúcđẩynàotừbênngoài.Chúngtiếptụcrửatayđãsạch vìmột nhu cầu bên trong.Điều này cũng xảy ra trong rất nhiều dịpkhác; nếu bài tập được chỉ dẫn với những chi tiết càng chính xác hơn thìdườngnhưnócàngcóthểtrởthànhmộtkíchthíchgâyrasựlặplạivôtậncủacùngmộtbàitập.

TìnhcảmcủatrẻđốivớitrậttựMộtchitiếtkhácđượcpháthiệnlầnđầutiêntừmộtviệcrấtđơngiản.Lũ

trẻsửdụngnhữnghọccụđược làmrachochúng,nhưngcôgiáo làngườiphânphátchochúngrồisauđóđặttrởlạivịtrícũ.Cônóivớitôirằngkhicôấysắpđặtđồlạivịtrícũ,cácemđứngdậyvàđếnđứnggầnquanhcô.Baonhiêulầncôấybảocácemtrởvềchỗngồi,nhưngchúngluônquaytrởlại.Chuyệnnàyxảyranhiềulần,nêncôkếtluậnrằngcácemđãkhôngvânglời.Khitôiquansátbọntrẻ,tôinhậnrarằngcácemmuốntựmìnhđemcácmónđồtrởvềvịtrícủachúng,vàtôiđểchocácemlàmnhưvậy.Vàmộtlốisốngmớibắtđầuchotrẻ,sắpxếpđồvậtchongănnắp,dọndẹpmọixáotrộnchocótrậttựtrởthànhmộtcôngviệchấpdẫn.Nếulinướctuộtkhỏitaymộtđứabé,mấyđứakhácsẽchạylạiđểnhặtcácmảnhvỡvàlaukhôsànnhà.Mộtngàykia,giáoviênđánhrơimộtcáihộpcóchứakhoảngtámmươiôvuôngnhỏcómàutheosắcđộkhácnhau.Tôinhớvẻlúngtúngcủacôvìrấtkhónhìn raquánhiều sắcđộkhácnhauđểbiết chúngnằmvàochỗnào tronghộp.Nhưngcácemlập tứcchạyđếnvà trướcsựkinhngạccủachúng tôi,cácemnhanhchóngsắpxếpchúnglạichínhxác,theođúngthứtự,việcnàychothấymộtsựnhạycảmtuyệtvờiđốivớimàusắcmàchúngtahẳnkhôngcóđược.TựdochọnlựaMộthôm,côgiáođến trườnghơimuộn,côấyđãquênkhóa tủvàphát

hiệnrằngcácemđãmởcửatùvàđangđứngquanhđó.Vàiđứađanglấyđồravàmangchúngđi.Côgiáoxemđâylàmộthànhvimangtínhtrộmcắp.Nhữngemnàođãlấycắpvàtỏrathiếutôntrọngvớitrườnghọcvàgiáoviêncủachúngphảibịxử líkhắtkhevàphảidượcdạychobiếtphânbiệtphảitrái,côấyđãnóivậy.Tôithìngượclại,cảmthấymìnhphảidiễngiảivụviệcnhưmộtdấuhiệuchothấynhữngđứatrẻlúcbấygiờđãbiếtrõcácmónđồvàđãcóthểtựmìnhlựachọn.Vàtrườnghợpnàyđúnglànhưvậy.Đâylàkhởiđầucủamộtsinhhoạtsốngđộngvàđầythíchthúchotrẻ.Trẻemcósởthíchriêngcủamình,vàcácemlựachọncôngviệcchochínhcácem.Đểgiúpcácemlàmviệcnày,saunàychúngtôiđãsửdụngnhữngkệtủthấp,xinhxắn,nơiđặtcáchọccụởtầmtayđểcácemcóthểchọncáitươngứngvớinhữngnhucầunộitạicủamình.ThếlàNguyêntắctựdolựachọnđượckèmtheovớisựLặplạibàitập.

Sựtựdolựachọnnàythựchiệnbởitrẻemchophépchúngtôiquansátnhữngxuhướngvànhucầutâmlinhcủatrẻ.

Mộttrongnhữnghệquảthúvịđầutiênlàcácemkhôngchọntấtcảcáchọccụkhoahọcđãchuẩnbịchochúngmàchỉchọnvàimón.Cácemhầunhư luônchọncùngmộtmón,vàimón rõ ràngđượcưachuộng.Cácmón

khácthìlạibịbỏxóvàdầnbịphủđầybụibặm.Tôiđãchỉchocácemxemtấtcảcácmónđồvàbảogiáoviêngiảithích

và chỉ dẫn cách dùng. Nhưng mấy đứa trẻ không tự lấy những món màchúngkhôngthích.

Thếlà tôihiểurarằngtrongmôi trườngđãchuẩnbịchotrẻ, tấtcảmọithứ không những phải xếp theo thứ tự, mà phải ở trongmột số giới hạnchừngmực nào đó, và rồi sở thích và sự tập trung chú ý sẽ nảy sinh khinhữnggìrốirắmvàthừathãiđãđượcbỏđi.TrẻkhôngbaogiờchọnđochơiMặcdù trườnghọccómột sốđồchơi thựcsự tuyệtvời,bọn trẻkhông

baogiờchọnchúng.Điềunàylàmtôingạcnhiênđếnnỗitôiđíchthânquyếtđịnhchỉchocácemcáchsửdụngđồchơi,dạycáchcầmcácbậtđĩanhỏcủabúpbê,nhóm lửa trongcáibếp tíhoncủabúpbê,vàđặtmộtconbúpbêxinh đẹp kế bên đó. Các em chú ý trong giây lát nhưng rồi lại bò đi, vàchúngchưabaogiờchọnnhữngmónđồchơinàylàmđốitượngcủasựlựachọntựphátcủachúng.Thếlàtôihiểurarằngtrongcuộcđờicủamộtđứatrẻ,cólẽchơilàcáigìítquantrọngmàtrẻemchỉlàmvìthiếumộtcáigìđótốthơnđểlàm,nêntrongtâmtrícủatrẻ-cónhữngcáigìcaocảhơndườngnhư đã vượt lên trên những thú vui vô ích. Điều này cũng đúng đối vớichúngta;chơiváncờtướnghoặcvánbàilàchuyệnđửvuitronglúcrảnhrỗi,chúngsẽkhôngcònlàthúvuinếuchúngtabịbậtbuộckhôngđượclàmgìkhác.Khichúngtacóviệcgìquantrọngvàcấpbáchhơnđểlàm,bộbàisẽbịbỏquện,vàđứa trẻ cónhữngnhiệmvụ luônquan trọngvà thật sựcấpbáchtrướcmắt.Mỗigiâyphúttrôiquarấtquýgiáđốivớiđứatrẻ,nóbiểutrưngchosựchuyển tiếp từmộthình thái thấphơnđếnmộthình thái caohơn.Đứatrẻluôntăngtrưởng,vàtấtcảnhữnggìliênquanđếncácphươngtiệnchosựtăngtrưởngcủatrẻđềumêhoặcnóvàkhiếntrẻquênđinhữngchuyệnphùphiếm.ThưởngphạtMột lần tôi bước vào trường và thấymột chú bé đang ngồimộtmình

trongchiếcghếbànhởgiữacănphòngmàkhôngcógìđểlàm;nóđeotrênngực một chiếc huân chương trông rất bắt mắt mà giáo viên đã làm đểthưởngchotrẻngoan.Côấynóivớitôilàchúbéđangbịphạt.Nhưngtrướcđócôđãthưởngmộtđứabékhácbằngcáchđeohuânchươnglênngựcnó.Vàđứabénày,đingangquađứabịphạt,đãtraolạichiếchuânchươngchonó,nhưthểđólàmộtmónvôdụng,trởngạichongườimuốnlàmviệc.Đứatrẻbịphạtthờơnhìnchiếchuânchươngvàrồibìnhthảnnhìnquanhphòng,hầunhưkhôngcóbấtkìcảmgiácnàovềhìnhphạtđốivớinó.Điềunàyđủ

chothấythưởngphạtlàvôbổ,nhưngchúngtôivẫnmuốntiếptụcquansátthêmmộtthờigian,vàsaurấtnhiềuthínghiệm,chúngtôinhậnthấysựviệcluônxảyranhưvậy,đếnnỗigiáoviêncuốicùnggầnnhưcảmthấyxấuhổkhikhenthưởnghaytrừngphạtcáctrẻnàyvìchúngdườngnhưcóvẻthờơđốivớichuyệnthưởngphạt.Sauđó,chúngtôibỏviệcthưởngphạt,cáithậmchícònđángngạcnhiênnhấtlàtrẻemthườngxuyêntừchốiphầnthưởng,sựkiệnđứatrẻchođứabịphạtchiếchuânchươngcủanókhôngphảiđểtrảđũamàvìnóxemđólàđiềutốtnhấtcóthểlàmvớimónđó,nóitómlạiđểkhỏiphảiđểýđếnvậtđónữa.Nhưngngaycảtrướcđó,chúngtôirấtthườngthấymấy thậpgiámạvànggắn lênngựccácemmàkhônghềgây ramộtphảnứngnhỏnào;đây làsự thức tĩnhcủaý thức,sựxuấthiệncủaý thứctinhtếvềphẩmcáchmàtrướcđócácemchưahềcó.BàitậpimlặngMộtbữakia,tôibướcvàolớphọc,trongtaytôiẵmmộtbégáibốntháng

tuổimàtôiđãnhậntừtaybàmẹởngoàisân.Embéđượcquấnchặttrongtãtheotụclệdângian.Khuônmặtbétròntrịavàhồnghào,vàbékhôngkhóc,sựyênlặngcủanókhiếntôingạcnhiên,vàtôimuốnchiasẻcảmgiáccủamìnhvớicácem.“Thấykhông?Békhônggâyramộttiếngđộngnào”.Vànóiđùa,tôithêmvào,“Thấybégiữimlặngghêchưa…Khôngaitrongcácconcó thểyên lặngnhưthế”.Và thậtbấtngờ, tôi thấycácemđangchămchúnhìntôimộtcáchkìlạ.Dườngnhưchúngđangdánmắtvàomôitôivàcảmnhậnđượcmộtcáchsâusắcnhữnggìtôiđangnói.“Đểýbéthởnè”tôitiếptục,“hơithởcủaembénhẹnhàngquá.Khôngaitrongcácconcóthểthởnhưbémàkhônggâymộttiếngđộng…”.Ngạcnhiênvàbấtđộng,cácembắtđầunín thở.Lúcấy,cósự im lặngkhác thường; tiếng tích-tắccủađồnghồ,thườngkhôngainghethấy,bắtđầutrởnênrõràng.Dườngnhưembéđãmangđếnmộtbầukhôngkhí imlặngchưa từngcó trongcuộcsốngthườngnhật.Đólàvìkhôngailàmmộtcửđộngdùnhỏnhấtnào.Vàđiềunàyđemlạiướcmuốnđượcnghesựimlặng,vàtừđótạolạisựimlặng.Tấtcảcácemđềuhàohứnglàmviệcnày,nếusựhàohứngkhôngbaohàmtínhbốcđồngphảitìmcáchbiểulộrabênngoài.Nhưngởđâylàbiểuhiệnmộtmốitươngquannảysinhtừmộtướcvọngsâusắc.Lậptức,cácemngồiyên,kiểmsoátchínhcảhơithởcủamình,vàchúngngồinhưthếvớinétmặtbìnhthảnvàvẻ tập trungmãnh liệt củanhữngngườiđangngồi thiền.Dầndầngiữasựimlặngđầyấntượngnày,tấtcảchúngtôinghethấynhữngâmthanhnhẹnhất,mộtgiọtnướcrơiởxavàtiếngríurítcủamộtconchimtừxa.Việcnàylànguồngốccủabàitậpvềsựyênlặngcủachúngtôi.

Mộtngàynọ,tôibỗngcóýsửdụngsựyênlặngđểkiểmtralòngướcaođượcnghecủatrẻem,thếlà,tôinghĩraviệcgọicácembằngtêntrongtiếngthìthầm,từmộtkhoảngcáchnàođó,nhưtrongvàithửnghiệmyhọc.Em

nàongheđượctêncửamìnhthìphảiđếnvớitôi,màđicáchnàođểkhônggâyramộttiếngđộng.Vớibốnmươiđứatrẻ,bàitậpkiênnhẫnchờđợiđòihỏimộtsựkiênnhẫnmàtôinghĩlàbấtkhả,vìvậytôiđãmangtheokẹođểthưởng chomỗi em khi chúng đến bên tôi.Nhưng những đứa trẻ từ chốikhông nhận kẹo. Có vẻ như thể các em đang nói, “Đừng làm hỏng kinhnghiệmđẹpđẽnàycủachúngcon.Tâmtríchúngconvẫncònđầythíchthú.Xinđừnglàmchúngconphântâm”.Dođó, tôiđãhiểurằngtrẻemkhôngnhữngnhạycảmvớisựyênlặngmàcònvớitiếngthìthầmgọichúngtrongyên lặng.Chúng sẽ từ từ rón rén bước đến, trên đầu ngón chân, cẩn thậnkhôngchạmvàovậtgì,vàkhônggâyraâmthanhnàocả.Saunày,tôinhậnrarõràngrằngtấtcảcácbàitậpliênquanđếncửđộngđềucóthểkiểmsoátsailầm,nhưtrongtrườnghợpnày,saisótđượckiểmtrabằngcáctiếngđộngtrongsựimlặng,giúpđứatrẻhoànthiệncácnănglựccủanó.Nênlặplạibàitậpcóthểdẫnđếnmộtsựtậpluyệnngoạitạibằnghànhđộng,tinhtếđếnnỗikhócóthểđạtđượcbằnglờichỉdẫnbênngoài.Nhữngđứatrẻcủachúngtôihọccáchlàmthếnàođểdìchuyểnxungquanhđồvậtmàkhôngđụngvào,vàlàmthếnàođểchạynhẹnhàngmàkhônggâyratiếngđộng,nhờvậytrởnêntỉnhtáovànhanhnhẹn.Vàtrẻvuimừngvềsựhoànhảocủacácthànhtíchchúngđãđạtđược,cáitrẻemquantâmlàtựkhámphárabảnthân,pháthiệncáctiềmnăngcủachúngvàcóthểluyệntậptrongmộtthếgiớihuyềnbínhưnơimàcuộcsốngđangbiếnchuyển.TrẻtừchốibánhkẹoPhải trải quamột thời gian dài trước khi tôi tự thuyết phục đượcmình

rằngcómộtnguyênnhânnộitạitrongviệctrẻemtừchốibánhkẹo-bánhkẹođượctraolàmphầnthưởnghaykhôngcólídolàthứthứcănbấtthườngvàkhôngcầnthiết.Tôithấysựtừchốinàythậtkhácthường,khiếntôiquyếtđịnhlặpđilặplạithínghiệmnàynhiềulầnvìaicũngbiếttrẻconluônhamkẹo ngọt. Tôi mang một số bánh kẹo đến trường, nhưng các em từ chốikhônglấyhoặcđểkẹobánhvàotrongtúiáochoàng.Vìtấtcảcácemđềurấtnghèo, tôinghĩrằngcó lẽchúngmuốnđemkẹovềnhà, tôibảovớichúng“Nhữngviênkẹonàycôdànhchocáccon,cònđây làkẹocácconcó thểđemvềnhà”.Chúnglấykẹo,nhưnglạibỏtấtcảvàotrongtúimàkhôngăn.Tuyvậy,chúngtôipháthiệnrarằngchúngcảmkíchvìmónquà,nhưcólầnkhimộtđứatrongsốbọntrẻbịbệnh,côgiáođãđếnnhàthăm,cậubébiếtơncôgiáođếnmứcnómởmộtcáihộpnhỏvàlấyramộtviênkẹolớnmànóđãnhậnđượcở trườngvàđưachocô.Viênkẹohấpdẫnđãnằmđónhiềutuầnlễvàđứabékhônghềđụngđến.Cảmnghĩnàycógiốngcủacácnhàtuhànhchạytrốncuộcsốngdễdãivànhữngvậtbênngoàivôíchđốivớicáitốtđẹp thật sựcủacuộcđời,mộtkhihọđã tiếnxa trênbậc thangcủađờisống tâmlinhkhông?Chắcchắn là tháiđộnàyrấtphổbiến trongđámtrẻ

conđếnnỗicónhiềukháchsaunàyđếnthămtrườngchúngtôichỉđểkiểmchứnghiệntượngnày,vàhọ-đãviếtvềnótrongnhiềuquyểnsách.Đâylàmộtsựkiệntâmlítựphátvàtựnhiênởtrẻem.Đươngnhiênkhôngainghĩđếnviệcdạychúngănnănđềntộivàtừbỏkẹobánh,khôngailạicóýtưởngđộcđáovàtuyệtvờiđểkhẳngđịnhlà:“Trẻconkhồngnênchơihayănkẹo.”Ngaycảbộóchoangtưởngcũngkhôngnghĩvàlàmnhưvậy.Nhữngmẩuchuyệnđángngạcnhiênđượctruyềnđikhắpthếgiớivềmộtnhânvậtquantrọngđã tặngchođám trẻnhữngcáibánhbíchquy, códạnghìnhhọc,vàđámtrẻ,thayvìănbánh,chỉchămchúnhìnbánhvànói,“Đâylàmộthìnhtròn!Đâylàmộthìnhchữnhật!”,cómộtcâuchuyệnvuikhácvềmộtđứanhỏ,nhànghèo,đãquansátmẹmìnhnấunướngtrongbếp.Bàlấymộtkhúcbơcònnguyên,vàđứatrẻnói,“Đólàmộthìnhchữnhật!”.Mẹnócắtmộtgócvàđứaconnói, “Bâygiờmẹcómộthình tamgiác”,vànónói thêm,“Chỗcòn lại làmộthình thang”.Vànókhôngbaogiờ thốt ra lời cầuxinthôngthường“Hãychoconbánhmìvàbơ”.ÝthứcvềnhânphẩmTôicóthểkểranhiềuviệckhácchothấycácđặctínhthúvịnày.Mộtbữa

kia,tôiquyếtđịnhdạycácemmộtbàihọchơihàihướclàlàmthếnàođểhỉmũi.Saukhiđãchocácemxemnhữngcáchsửdụngkhăntaykhácnhau,tôikếtthúcbằngcáchchỉchocácemlàmthếnàođểthựchiệnđiềuđócàngkínđáo,ítgâytiếngđộngcàngtốt,tôilấykhăntayra,vớimộtthaotáckínđáokhógâychúý.Cácemnghevànhìntôitrongsựchúýsaymê,khôngcườiđùa, và tôi tự hỏi tại sao.Nhưng khi tôi vừamới chấm dứt biểu diễn thìchúngbừngdậyvỗ tay,như trongmột rạphát,khimộtnữdiễnviên lớn-khơidậymộtsựhoannghênhkhókiềmchế.Thếlàtôithựcsựcựckìkínhngạc.Tôichưabaogiờngheaikểnhữngđứabénhỏnhưvậyđãtrởthànhđámkhángiảvỗtayhoannghênhhaynhữngbàntaynhỏcóthểbộclộcảmxúcnhiệtliệtnhưthế.Tôibỗngnhậnracólẽtôiđãchạmvàomộtđiểmnhạycảmtrongđờisốngxãhộicủathếgiớibénhỏnày.Vấnđềtôiđãđềcậplàviệc trẻem liên tưởngđếnmộtcáchhạnhục liên tụckhi luôn luônbịchếgiễu,trẻemluônbịmắngdochuyệnhỉmũi.Mọingườilamắngchúng,mọingườisỉnhụcchúng(trongdângian,chúngcònthườngbịgọilà“thòlòmũixanh”),vàcuốicùng,nhấtlàởtrường,chúngphảimangmộtkhăntayghimvàoáochoàngngoàicửachúngđểkhỏimất.Lúcấy,chiếckhăntaygiốngnhưmộtvếtnhơvàmộtphùhiệuônhục.Nhưngkhôngaithựcsựdạychúngphảihỉmũinhưthếnàomàkhôngtrựctiếpđảkíchbọntrẻ.Chúngtaphảiđặtmìnhvàovịtrícủatrẻ,hayhơnnữachúngtaphảicốgắnghiểurằngtrẻemnhạycảmvớimọisựchếnhạochúngvìtrẻcócảmgiácbịsỉnhục.Bàihọcnhưtôidạycácemđãđemlạicônglíchotrẻ,phụchồivàgiúptrẻ tựnângmìnhlêntrongđờisốngxãhội.Đólàcáchtôiđãdiễngiảisựviệc,bởi

sauđó,quanhiềukinhnghiệmlâudài,tôikhámphárarằngtrẻemcóýthứcsâusắcvềphẩmcáchcánhân,vàtâmhồncácemcóthểbịtổnthương,bịgiàyvòvàápbức,theocáchmàngườilớnkhôngthểnàotưởngtượngđược.

Ngàyhômđókhôngkếtthúcnhưvậy.Khitôisắpsửađivề,cácembắtđầuhétto“Cảmơncô,cảmơncôđãdạychúngcon”.Khitôirờitòanhà,cácemxếphànglặnglẽtheosaudọctheolềđường,chođếnkhitôinóivớichúng:“Khicácconquaytrởvào,hãychạybằngđầungónchânvàhãycẩnthậnkhôngđụngvàogóctường.”Chúngquaylạivàbiếnmấtsaucánhcổngnhưthểchúngđangbay.Tôiđãlàmchonhữngembénhỏxíuđángthươngnàyxúcđộngvìphẩmgiáxãhộicủachúng.Mộthôm,mộtcuộcviếngthămquan trọngđược thôngbáo,vịkháchmuốnở lạimộtmìnhvới cácemđểquan sát chúng. Tôi khuyên giáo viên: “Dịp này, chỉ cần để mọi việc tựnhiênxảyra.”vàquaysangcácem,tôinói:“Ngàymai,cácconsẽcókhách,côrấtmonghọsẽnghĩcácconlànhữngđứatrẻngoannhấtthếgiới.”vềsau,tôi hỏi giáoviên là cuộc thămviếngdiễn ranhư thếnào.Côkể tôi nghe:“Thànhcônglớn.Vàiđứađemghếmờikháchvàlịchsựthưa:“Xỉnmờiôngngồi.”Nhữngđứakhácnói:“Xinchàoông.”Vàkhikháchvề,tấtcảcácemtụlạivànhìnquacửasổrồicùnghétto“Cảmơnôngđãđếnthăm,xinchàotạmbiệt!”

Tôihỏi“Nhưngtạisaolạicótấtcảnhữngchàohỏivàchuẩnbịnhưvậy?Tôiđãbảocôđừnglàmđiềugìkhácthườngmàchỉđểmọiviệcxảyratựnhiênthôimà.”

“Nhưng tôi đâu có nói gì với các em”, cô trả lời. “Chính các em tựmình…”,vàcônóithêm,“Chínhmắttôicũngkhôngtinđượcnhữnggìtôiđãthấyvàtôi(tựnhủchắccácthiênthầnđãxuikhiếncácem…”.Côtiếptụcgiảithíchrằngcácemđãtựlàmtốtmọiviệc,mỗiđứatiếptụclàmmộtviệcriêngtrongyênlặngkhiếnvịkháchthậtsựcảmđộng.

Trongmộtthờigian,tôivẫncònhoàinghivàkhôngtin,tôivẫntruyvấncôgiáođểbiếtchắcchắn làkhôngcóchuẩnbịhay tậpdượtgìcả.Nhưngcuốicùngtôiđãhiểu,cácemđãcónhậnthứcvềnhânphẩmcủachínhmình,chúngcótựáivàchúngbiếtcáchtổchứccôngviệccủachúngvàbiếtcáchtiếpkháchvới lòngưuáivàsựvuivẻ thân thiện.Chúngkính trọngkháchcủamìnhvà hãnhdiện chohọ thấy cái tốt nhất chúng có thể làm.Tôi đãchẳngnóivớicácemđósao:“Cômuốnkháchnghĩrằngcácconlànhữngđứatrẻngoannhấtthếgiới.”Nhưngchắcchắnkhôngphảilờithúcgiụccủatôiđãkhiếnchúnghànhđộngnhưthế.Chỉcầntôinóivớicácem,“Cácconsẽcómộtngườikháchđếnthămviếng”,thìgiốngnhưloanbáosựxuấthiệncủakháchmờitrongphòngkhách,vàthếlàsẽcómộtđámnhỏnhanhnhẹnvàcótráchnhiệm,vớiphẩmcáchvàlễđộ,sẵnsànglàmnhữngviệccầnlàm.

Tôihiểucómộtđiềurấtđơngiảnnhưnggầnnhưtuyệtvời.Trẻemkhôngrụtrè.Bâygiờkhôngcóchướngngạinàođặtragiữatâmhồncủatrẻvàmôitrường xung quanh chúng. Chúng đã khaimở hoàn toàn và tự nhiên nhưbông sennở ranhữngcánhhoa trắngcủanóđểđónnhậnđượcnhững tiasángmặttrờivàtỏaramộthươngthơmtinhtế.Trẻkhôngcógìđểchegiấu,khôngcógìđểcấtđi,khôngcógìđểsợ.Đơngiảnlànhưvậy,chúngtacóthểnói,sựannhiênthoảimáicủatrẻlàkếtquảcủasựthíchứngtứcthờivàhoànhảovớimôitrườngcủachúng.Cáctâmtríthứctỉnh,năngđộngđanghoạtđộngtrongthếgiới,luônannhiêntựtại,tòaraánhsángtâmlinhvàhơlấmlàmtanbiếncáccuộndâyquấntróitâmhồncủangườilớnkhihọtiếpxúcvớicácem.Nhữngtrẻnàyđãtiếpđónmọingườivớilòngthươngmến.Vì vậy, nhiều nhân vật quan trọng bắt đầu đến thăm các emđể đón nhậnnhữngcảmgiácmớimẻvàtươimát,vàđámtrẻtrởthànhtrungtâmcủamộtđời sống xã hội nhộn nhịp.Thật thú vị khi thấy ngay những người kháchbình thường cũng bắt đầu bộc lộ những cảm tình khác hơn cách thôngthườngcủahọ.Vídụ,nhữngphụnữănmặcthanhlịchmangtrangsứcnhưkhiđiviếngthămngườihọmuốntônvinh,vàhọthíchthútrướcsựngưỡngmộcủanhữngđứatrẻthậttươitắn,ngâythơvàkhôngchútganhtị;họhạnhphúcđượcnghecácembàytỏsựtrầmtrồkhenngợi.

Cácemvuốtvecácthứđẹpđẽvàbàntaymềmmại,thơmthocủanhữngngườiphụnữnày.Mộtlần,cómộtbétraiđếngầnmộtphụnữđangcótangvàtựacáiđầunhỏcủanóvàongườibà,rồinócầmlấybàntaycủabàvàgiữnógiữađôitaycủamình.Saunày,bàấynóivớinhiềuxúcđộngrằngkhôngaimangđếnchobànhiềuanủinhưđứabéđó.KỉluậttựphátMặcchophongcáchannhiênvà tựdocủacácem,nhìnchung, chúng

vẫncho tacảmtưởngchúngcókỉ luật lạ thường.Chúng lặng lẽ làmviệc,mỗiđứachútâmvàocôngviệcriêngcủamình,chúnglặnglẽđitớiđilui,lấyhọccụmớihayđặt lạichỗcũcácvậtmàchúngđãdùng.Chúngđi rakhỏi lớphọc,nhìnquanhsânrồi lại trởvào.Chúng thựchànhcácđiềucôgiáokêugọimộtcáchnhanhchónglạthường.Côgiáokểtôinghe:“Cácemluônsẵnsànglàmđúngylờitôibảonêntôibắtđầucảmthấycótráchnhiệmvớitừnglờitôithốtra.”vàđúngnhưthế,nếucôấymuốncáctrẻthựchànhbàitậpvềsựyênlặng,cácemsẽngồibấtđộngtrướckhicôchưadứtlờiyêucầu.“Bâygiờchúngtasẽgiữim…”.Mặcchosựtuânphụcrõrệtnày,chúngbiếttựhànhđộngtheoýriêngcủamình,tùyýsắpxếpgiờgiấcvàviệclàmtrongngàycủachúng.Trẻtựlấyhọccụtheoývàdọndẹptrườnglớpchongăn nắp; nếu giáo viên đến muộn hoặc để các em ở lại một mình, mọichuyệnvẫndiễnratốtđẹpnhưthế.Điềunàychínhlàcáiđặcbiệtlôicuốn

ngườiquansáttrẻ-trậttựvàkỉluậtkếthợpvớisựhồnnhiên.Kỉluậthoànhảonày,thậtrõràngngaycảlúcnóxuấthiệntrongimlặng

sâuxa,sựvânglờinàykhiếntrẻemhãngháithựchànhnhữnggìđượcnóivớichúng,thậmchíngaycảkhichưađượcnóira,chúngchỉđoánmàchưanghe,đãxảyratừlúcnào?Lớphọchoàntoànyênlặngkhicácemlàmviệcvàdichuyển.Khôngaibắtbuộcchúngyếnlặng,vàhơnthếnữa,khôngaicóthể tạorađượcsựyên lặngbằngcácphương tiệnbênngoài,có lẽcácemnhỏnàyđãtìmraquỹđạocủachukìcủachúng,nhưcácngôisaođivòngquanhkhôngmệtmỏinhưngvẫnchiếusángmuônđờimàkhônghềchệchkhỏivịtrícủachúng?LờiThánhKinhnóivềchúng,cóthểápdụngchocáctrẻemnhưthế,“Vàcácvìsaođãtỏasángtrongcanhthứcvàđãvuimừng;chúngchiếurựcrỡsựviênmãncủachúngđếnĐấngđãtạonênchúng”.Mộtkĩluậttựnhiênnhưvậydườngnhưlàmthănghoamôitrườngtạiđó,vàbiểulộnhưmộtphầncủakỉ luậtphổquátđangcaiquản thếgiới.Chínhcáikỉluậtmàvịtiêntriđãnóiđếnnhưlàcáimàconngườiđãđánhmất.“Ngườitrẻđãthấyánhsángvàcưngụtrênđịacầu,nhưngđườnglốikỉluật,chúngkhôngbiếtđến.”Tacócảmtưởngrằngcáikỉluậttựnhiênnàyphảicungcấpnềntảngchotấtcảcáchìnhthứckỉluậtkhácđãđượcấnđịnh-vídụnhưtrongđờisốngxãhội“bởinhữngquantâmtứcthờibênngoài.Thậtvậy,mộttrong những điều khơi dậy mối quan tâm lớn lao nhất và cung cấp dinhdưỡngtốtnhấtchotưduy,dườngnhưđangnắmgiữmộtđiềugìbíẩn, lạiđíchthựclàcáithựctạivềtrậttựvàkỉluậtđượckếthợpthậtchặtchẽvớinhaunàydokếtquảcủasựtựdo.

Mộtngàynọ,congáicủaThủtướngchínhphủnướctamuốnđitheovịđại sứ của nướcArgentina trongmột buổi viếng thămNgôiNhà củaTrẻ.Viênđạisứđãquyếtđịnhkhôngbáotrướccuộcviếngthămđểôngcóthểchứngkiếnsựhồnnhiêncủatrẻemmàôngtừngnghenóiđến.Tuynhiên,khiđếntrường,ôngđượcbiếtlàtrườngđãđóngcửavìlàngàynghỉlễ.Vàitrẻemởsânsauxuấthiện,chúnglậptứcđếngặpông,mộtđứanói,gầnnhưtựnhiên“Khôngsaođâudùhômnaylàngàylễ.Tấtcảtụiconđềuởtrongtòanhànàyvàbácgáccổngcóchìakhóa”.Rồimấyđứatrẻchạyđigọicácbạnvàcửalớphọcđượcmởra,tấtcảcácemđềungồixuốnglàmviệc.Sựhồn nhiên kì diệu của đám trẻ là điều chắc chắn không nghi ngờ được.Nhữngbàmẹcủacácđứatrẻđềubiếtviệcnày.Tacóthểtưởngtượnglàhọkinhngạcbaonhiêukhi thấycácvịkháchđivào sânnhàđểgặpcácem.HoànghậunướcÝ,vàchínhNhàVuavàmộtsốnhânvậtquyềncaochứctrọngmàhọkhôngbaogiờnghĩsẽđượcthấymặtdùđứngtừxa.Nhưngđâykhôngphảilàđiềuhọnóivớitôi.Thayvàođó,họđếnđểtâmsựnhữngđiềuriêng tư tronggia đình, “Mấyđứanhỏba, bốn tuổi nàynói với chúng tôinhữnglờimànếulàngườikhácnóicóthểlàmphậtlòngchúngtôi.Vídụ,

cáccháunói:“Taymẹbẩn,mẹnênrửađi”,hay“Mẹphảigiặtsạchcácvếtbẩntrênáoquầncủamẹ.”Khichúngtôinghecáccháunóivậy,chúngtôikhôngphậtý.Cáccháunóivớichúngtôinhữngchuyệnnghenhưtronggiấcmơ”.Thậtvậy,nhữngngườinghèonàytrởnênsạchsẽvàtươmtấthơn.Cácchậuvỡbắtđầubiếnmấtkhỏibậucửasổ.Dầndầncửasổsạchhơnvàhoaphonglữbắtđầunởtrêncáccửasổquanhsân.Nhưngsựkiệnấntượngnhấtlàvàingườiphụnữnghèothườngđặtởbậucửasổcủatrường,ởtầngtrệt,vàimónănhọđãnấuvàmuốngửichocôgiáođểtỏsựbiếtơn,màkhôngchocôấybiếtlàcủaai.

“Conđãviếtđược!Conđãviếtđược!”Mộthôm,cóhaibabàmẹđạidiệncácchamẹđếngặptôivàxintôidạy

conhọhọcđọcvàviết.Nhữngngườiphụnữnàymùchữ.Khitôiphảnđốivìcảmthấycôngtácnàykhôngnằmtrongdựđịnhcủatôi,họkiênquyếtvannài.

Thế lànhữngchuyệnbấtngờnhấtđãxảyđến.Tôichỉdạycáccháubébốnhaynămtuổivàichữtrongbộvầnmàtôiđãnhờgiáoviêncắtratừgiấycứng.Mộtsốchữđượclàmtừgiấynhámđểtrẻcóthểsờlênvàcảmnhậnđượcdạngchữđểviết,tôiđặtnhữngchữnàylênmộttấmván,sắpxếpcácchữ cùngdạngvới nhau, đểbàn tay các emphải di chuyển theođộng tácđồngnhấtkhicácemsờvàochữ.Côgiáohàilòngvớicáchsắpxếpnàyvàkhônglàmgìhơnđểgiúpcácem.

Tôiđãkhônghiểutạisaocácemlạitỏrathậtphấnkhởi.Chúngđivòngvòng,taycầmtừngchữcủabảngchữcáinhưcầmbiểungữvàvuimừnglato.Nhưngtạisao?Mộthômtôibắtgặpmộtcậubévừabướcmộtmìnhvừalặplại:“ĐểviếtSofia,mìnhphảicómộtchữ‘S’,mộtchữ‘O’,mộtchữ‘F’mộtchữTvàmộtchữ‘A’”.vàcậubélặplạicácâmlàmthànhchữđónhưvậy.Nhưthế,béđãtiếnhànhmộtcuộcnghiêncứuvàphântíchtừmàcậucótrongđầuvàtìmcácâmcấutạoratừnày.

Vớimốiquantâmsâusắccủakẻđanglàmmộtcuộckhámphá,cậubéđãhiểurằngmỗimộtâmtươngứngvớimộtchữcáitrongbảngchữcáiabc.Vàtrên thực tế,viết thành tiếngđâucóphải làđiềugìkháchơn làmối tươngquangiữamộtkíhiệuvàmộtâm.Ngônngữtựthânnólàtiếngnói;chữviếtthựcsựkhônggìkháchơn làchuyểndịch từngtiếng (chuyểnâm thànhkíhiệu-ND).Mọitiếnbộcủachữviếtnảysinhtừđiểmtiếpcậnnàytừđóhaingônngữ(chữviếtvàtiếngnói“ND)biếnhóasongsongvớinhau.Banđầu,mộtthứ,ngônngữviết,từnggiọtrơixuốngtừthứkia,sauđóchúngsẽtạothànhmộtdòngrõrệt,vớicáctừngữvàdiễntừ.

Đâylàbímậtthựcthụ,làchìakhóamàmộtkhiđãkhámphárasẽđem

đếnmộtlợiíchhaimặt.Nóchophépbàntaynắmbắtmộtkĩnăngcốtyếu,laođộnghầunhưvôthức,nhưngônngữnói,đồngthờitạoramộtngônngữkhác phản ánh được nó trong từng chi tiết. Trí óc và bàn tay, cả hai đềugiànhđượcthắnglợi.Bàntaymangđếnmộtkíchthíchmớimẻ,vàcácgiọtnướctrởthànhdòngthác.Ngônngữcuốicùngcóđượcchữviếttươngứng.Bờinólàmộtdòngnước,mộtdòngthácnhưnglạiđocácgiọtâmthanhnhỏtạothành.

Mộtkhibảngchữabcđãhìnhthành,chữviếtcũngphảihìnhthànhmộtcáchhợplínhưmộthệquảtựnhiên.Bởilẽđó,bàntayphảicókhảnăngvẽnêncáckíhiệu.Cáckí tự tạo thànhconchữchỉđơn thuần làkíhiệubiểutrưng,dođórấtdễvẽnên.NhưngtôichưahềsuynghĩvềnhữngđiềunàytrướckhimộtsựkiệnlớnlaonhấtđãxảyratrongNgôiNhàcủaTrẻ.Mộthôm,mộtđứabébắtđầuviết.Nóngạcnhiênđếnnỗinólato:“Tôiviếtđượcrồi,tôiviếtđượcrồi!”.Cácemkhácphấnkhởichạyđếnđểnhìnnhữngchữmàanhbạnnhỏđãviếttrênsànnhàvớimộtcụcphấn.“Connữa,connữa!”.Nhữngđứakháclalênvàchạyđi.Chúngchạyđitìmdụngcụđểviết.Vàiđứatụquanhtấmbảngđen.Mấyđứakhácnằmdài trênsànnhà,vàthếlàchữviếtbắtđầupháttriểnnhưmộtsựbùngnổ.Hoạtđộngkhôngmệtmỏinàythậtsựnhưmộtdòngthác.Chúngviếtkhắpnơi,trêncửa,trêntườngvàcả trêncácổbánhmìởnhà.Cácemnhỏchỉmớikhoảngbốn tuổi.Khámphárằngchúngcóthểviếttrởthànhmộtsựkiệnbấtngờ.Côgiáosẽkểchotôi,vídụnhư:“Bénàybắtđầuviếthômqualúc3giờchiều.”

Chúngtôicảmthấynhưlàđangcóphéplạ.Nhưngkhichúngtôichocácemsáchđọc,vànhiềungườinghenóichuyệnđãxảyrađemđếnchochúngtôivàiquyểnsáchincónhữnghìnhảnhrấtđẹp,thìnhữngquyểnsáchnàylạichỉđượcđónnhậnmộtcáchlạnhnhạt,nhưnhữngthứcóhìnhảnhđẹpnhưng lại làmmất tập trungđốivới thao tácviếtchữđang rấthấpdẫnvàhoàn toàn thu hút các em. Có lẽ, những em nhỏ này chưa hề thấy sách,nhưngchúngtôiđãcốthửlàmchocácemđểýđếnsáchtrongmộtthờigianrấtlâumàkhôngđược.Vàcũngkhôngthểlàmchochúnghiểuđượcđọclàgì! Nên chúng tôi cất sách đi và đợi đến khi thuận lợi hơn. Chúng cũngkhônghềđọccáiđãđượcviếtbằngtay.Rấthiếmkhithấycóđứanàocốđọccáiđứakhácđãviết,đúngra,chúngdườngnhưkhôngthểđọcchữ.Nhiềuemquaylạivànhìntôisửngsốtkhitôiđọclớntiếngnhữngchữmàcácemđãviết,nhưđểhỏi,“Saocôbiếtvậy?”.

NănglựcđọcđếnsauChỉkhoảngsáuthángsaucácemmớibắtđầuhiểuđọclàgì,vàchúngchỉ

làmthếbằngcách liênkếtđọcvớiviết.Mắtchúng theodõi tay tôikhi tôiviết chữ trênmộtmảnh giấy và bắt đầu hiểu ra là tôi đang truyền đạt tư

tưởngcủatôinhưthể tôiđangnói.Vừakhiviệcnàytrở thànhrõràngđốivớicácem,chúngbắtđầulấynhữngmiếnggiấymàtôiđãviếtcâugìlênđórồimangchúngđếnmộtgócvàthửđọc.Cácemđọctrongđầuchứkhôngphát thànhâm.Tabiếtcácemđãhiểuđượcchữviếtquanụcườibấtngờhiệnlênmộtlúc,trênkhuônmặtnhỏnhắn,trướcđócăngthẳngvìcốgắngvàquasựnhảymừngkhekhẽdườngnhưđượckhơidậytừmộtdòngsuốiẩntàng.Thếlàchúngđivòngvòng.Mỗicâutôiviếtcóchứamột“mệnhlệnh”như tôicó thểđưa rabằng lờinói:“Mởcửasổ”,“Đếngầncô”,vànhữngviệctươngtự.Đấylàcáchchúngbắtđầuđọc.Cuốicùngcácemcóthểđọcnhữngcâudàicóchứanhiềulệnhphứctạp.Nhưngdườngnhưchữviếtđượcchúnghiểuđơnthuầnlàmộtphươngcáchkhácđểtựdiễnđạt,mộthìnhthứckháccủatiếngnói,cóvaitròtươngtựlàđượctruyềntrựctiếptừngườinàychongườikhác.

Thậtvậy,khikháchđếnviếngthăm,nhiềuđứatrongsốcácemnhỏmàlúc trước gần nhưquá lớn tiếng chào đónbâygiờ lại giữ im lặng.Chúngđứngdậyvàđếntấmbảngđenđểviết:Xinmờingồi,cảmơnđếnthăm”,vàđạiloạinhưthế.

Mộthôm,chúngtôikểvềmộtthảmhọakhủngkhiếpđãxảyraởSicilia:mộtcuộcđộngđấtđãpháhủyhoàntoànthànhphốMessinavớihàngtrămngànnạnnhân.Mộtđứabékhoảngnămtuổiđứngdậyvàbắtđầuviết:“Contiếc…”.Chúngtôiquansátvàđoánrằngcậubésẽtỏnỗiđaubuồnvềnhữnggìđãxảyra.Nhưngchúbétiếptụcviết:“Contiếclàconcònnhỏ.”Điềunàydườngnhưlàmộtsuytưvịkĩlạlùng,nhưngchúbéviếttiếp:“Nếuconlớn,consẽđigiúp.”Béđãviếtmộtbàivănnhỏ,đồngthờibộclộtấmlòngnhânhậu củamình. Bé là con củamột phụ nữ đã nuôi nấng bé bằng việc bánnhữnggiỏrauthơmtrênđườngphố.

Sauđó,cònxảyramộtchuyệnnữakhôngkémphầnngạcnhiên.Trongkhichúngtôichuẩnbịvậtliệuđểdạybảngchữabckiểuchữinchomấyđứanhỏ để có thể đem sách ra thử lần nữa, những đứa trẻ bắt đầu đọc tất cảnhữngchữinmàchúngcóthểtìmởtrường,vàcóvàichữthậtkhómàđọcra,chẳnghạnnhưchữinkiểuGothictrênmộttấmlịch.Cùngthờigianđó,chamẹcácemđếnkểrằngcácemthườngdừngbướctrênđườngđểđọccácbảnghiệucủacáccửatiệm,nênkhómàđidạovớichúngđược.Rõrànglàcácemkhôngquantâmđếnchuyệnđọcchữmàchỉchúýđếnviệcđoánracáckítự.Đâylàmộthìnhthứcviếtkhácmàcácemmuốnhọc,vàchúngcóthể làm thếchỉbằngcáchgiảimãýnghĩacủacác từngữ.Đầuóccácemcũnglàmviệctheothểthứcnhưđầuóccủangườilớnđangnghiềnngẫmvềmộtđồngchữkhắcthờitiềnsử,chođếnkhiýnghĩamàhọthulượmđượcchứngminhchohọrằnghọđãgiảimãchínhxáccáckíhiệumàhọkhôngbiết.Sựquantâmbấtngờvàsaymêđốivớibấtcứcáigìcóchữincũngxuất

pháttừmộtđộnglựcnhưthế.Nếuchúng tôi đãquávộivànggiải thích các chữ in cho các em, có lẽ

chúngtôiđãdậptắtmốiquantâmvànhiệttìnhtruyđoánracáikhôngquenthuộc,cươngquyếtbuộccácemđọcsáchquásớm,khôngđúnglúccólẽsẽđưađếnmột hậuquả trái ngượcvới ý giúp ích; theođuổimối lợi ít quantrọnghơncólẽsẽgiảmthiểucácnănglựctrongtâmtrínăngđộngcủatrẻ.Kếtquảlàsáchvởđượcgiữlạilâuhơntrongkệtủ.Chỉmộtthờigiansau,đámtrẻmớitiếpcậnvớisách.Việcnàybắtđầubằngmộtsựkiệnthậtsựhàohứng.Mộtđứabéđến trườngđầyphấnchấn.Nógiấumộtmẩugiấynhănnhúmtrongbàntayvàtâmsựvớimộttrongcácbạncủanórằng:“Đốbiếtcái gì trongmảnh giấy này.” “Chẳng có gì hết; chỉ làmột tờ giấy rách.”“Không,cómộtcâuchuyện.”“Cócâuchuyệntrênđấyà?”Việcnàythuhútmộtđámtrẻtòmò.Đứabéchọnmộtmảnhgiấytừmộtđốngrác,vànóbắtđầuđọcmộtcâuchuyện.Thếlàcuốicùngcácemhiểuraýnghĩacủasáchvởvàsauđó,sáchtrởthànhmóncónhucầucao.Tuynhiênnhiềuđứatrẻ,khithấycáigìlíthútrongsách,chúngbènxétrangđóravàmangđi.

Tộinghiệpmấyquyểnsách!Cáchkhámpháragiátrịcủasáchthậtđángsửngsốt.Trậttựêmảbìnhthườngtrongtrườngbịgiánđoạn,vàchúngtôiphảikiểmtracácbàntaynhỏnhắnhăngháiđãtrởthànhpháhoạichỉđơnthuầnvìyêusách.Ngaycảtrướckhicácemđọcsáchvàhọcbiếtquýsách,cácemvớimộtchútgiúpđỡcủachúngtôiđãhọcđánhvầnchođúngvàviếttốtđếnnỗicóthểsochúngvớitrẻhọclớpbatrườngtiểuhọc.NhữngtrẻemmớiSuốtthờigiannày,khôngcógìđượcthựchiệnđểcảithiệnsứckhỏethể

chấtcủacáccháunhỏ.Nhưngbâygiờkhôngainhìnranhữngđứatrẻthiếuăn,xanhxaonhưcầnthêmrấtnhiềuthứcăn,thuốcbổvàchămsócvềytế,quadángvẻhồnghàovàlinhhoạtcủachúng.Cácemrấtkhỏemạnhnhưđãđượcchữahếtbệnhnhờkhôngkhítronglànhvàánhsángmặttrời.Quảthật,nếucácnguyênnhântâmlíbuồncháncóthểảnhhưởngđếnsựbiếndưỡnghaychuyểnhóathứcănlàmgiảmsinhlựccủata,điềungượclạicũngcóthểxảyra:mộtnguyênnhân tâmthầnphấnchấncó thể làmtăngmứcchuyểnhóathứcănvàtấtcảcácchứcnăngvềthểchấtcủata.Chúngtôiđãchứngminhđượcđiềunày.Giờđâyđiềunàychắchẳnkhônggâyrangạcnhiên,nhưngvàothờiấy,chúngđãgâyrasựsửngsốtkinhngạc.

Thiênhạnóiđếncác“phéplạ”vàbáochíbìnhluậnhayđếnđộtintứcvềnhữngđứatrẻkìdiệulanranhưlửarừngtrênkhắpthếgiới.Nhiềusáchviếtvềcácemnhỏnày,chúngtạocảmhứngchocácnhàviếttiểuthuyết,họviếtchínhxácvềnhữnggìhọđãthấy,nhưngcóvẻnhưđangdiễntảmộtthếgiớinàokhác.Thiênhạnóiđếnsựkhámpháralinhhồncủaconngười,vềphép

lạ,họcòntríchdẫnnhữngmẩuđốithoạigiữacáctrẻnhỏ.MộtquyểnsáchmớinhấtởAnhquốcviếtvềcácem,cótựaNhữngtrẻemmới.Từcácnướcxaxôi,đặcbiệttừchâuMỹ,nhiềungườiđếnđểkiểmchứngnhữngchuyệnđángngạcnhiên.ĐámtrẻconcủachúngtôihẳncũngcóthểlặplạicáclờitrongKinhThánhđượcđọcởnhàthờngày6,thángGiêng,lễBaVua,hômkhaigiảngngôi trường:“Hãyngướcmắtnhìnquanhvà thấy, tấtcảđều tụtập:Họđếnvớicácngươi…nhiềukẻtừphươngxabênkiabờđạidươngsẽtụvềquanhcácngươi.”

Chương3NHỮNGĐIỀUĐÃĐƯỢCKHAITRIỂNTHÊM

Nguyêntắcđãthiếtlập

Bài tườngthuậtngắngọnvềcácvụviệcvàcácấn tượngnàychưa làmsáng tỏbaonhiêuvềvấnđề“phươngpháp”.Phươngphápnàođãđem lạinhữngkếtquảnày?

Vàđâylàquanđiểm.Takhôngthểnhìnthấyphươngpháp,tanhìnthấyđứatrẻ.Tanhìnthấy

tâmhồncủađứatrẻđượcgiảiphóngkhỏicáctrởngại,đanghànhđộngtheobản tínhcủanó.Cácđặc tínhcủa tuổi thơmàchúng tôichợtbắtđượcchỉđơnthuầnlàmộtphầncủasựsống,giốngnhưcácmàulôngcủachimchóchayhươngthơmcủahoacỏ;chúnghoàntoànkhôngphải làsảnphẩmcủamột“phươngphápgiáodục”nào.Songhiểnnhiênlàcácđiềutựnhiênnàycó thểbịảnhhưởngbởimộtnềngiáodụcmuốnbảovệchúng,muốnvuntrồngchúngvàhỗtrợsựpháttriểncủachúng.Ngayđốivớiloàihoa,cómàusắcvàhươngthơmtựnhiên,conngườicòncóthểtácđộngthôngquatrồngtrọt;họcóthểtạoramộtsốđặctính,cảitạocácđặctínhbanđầuchothêmphầnđẹpđẽ.HiệntượngđãxảyraởNgôiNhàcủaTrẻcónhữngđặcđiểmtựnhiênvềmặttâmlí.Cácđặcđiểmnàykhônghiểnnhiênnhưcácđặcđiểmtựnhiêncủasựsốngthựcvật,vìđờisốngtinhthầnbiếnđổiđếnnỗicácđặcđiểmcủanócóthểhoàntoànbiếnmấttrongmộtmôitrườngkhôngthuậnlợivàbịthaythếbởinhữngcáikhác,vìthế,trướckhitiếnđếnsựpháttriểnvềgiáodục,chúngtaphảitạoranhữngđiềukiệnmôitrườngthuậnlợichosựxuấthiệncủanhữngđặctínhbìnhthườngđãbịẩnđi.Vớimụctiêuấy,chỉcầntháogỡcácchướngngạivật;đó làbướcđầu tiênvà lànềnmóngcủagiáodục.Dođó,vấnđềkhôngchỉlàpháttriểncácđặctínhđãcósẵn,màtrênhết,làkhámphábảnchấtthậtsựcủađứatrẻ,rồisauđómơicóthểbồidưỡngsựpháttriểnbìnhthườngcủanó.

Nếuchúngtaxemxétloạttìnhhuốngđầutiên,đượctạoramộtcáchtìnhcờ,đãdẫnđếnsựxuấthiệncủanhữngđặctínhbìnhthường,chúngtacóthểghinhậnmộtvàiđiểmđặcbiệtquan trọng.Điềuđầu tiên làcungcấpmộtmôitrườngdễchịu,nơitrẻkhôngcảmthấybịbóbuộc.Nhữngđứatrẻđếntừcác căn nhà lụp xụp tồi tàn chắc chắn đã nhận thấymôi trườngmới củachúngthậtthúvị,nàolàlớphọcsạchsẽ,màutrắngvớinhữngbànghếnhỏmới,nàolànhữngchiếcghếbànhtíxíulàmriêngchotrẻ,vànhữngbãicỏnhỏtrongsânchơiấmápánhmặttrời.

Điềuthứhailàvaitròtiêucựccủangườilớn.Chamẹmùchữ,côgiáolàmột người lao động không có thamvọng và định kiến nhưmột giáo viênthực thụ.Điềunày tạoramộthoàncảnhcó thểxemlàmộtsự“yênổnvềmặttrithức”.Taluônthấyrằnggiáoviênphảiungdungbìnhthản,nhưngsựungdungbìnhthảnđượcyêucầulàcáibìnhthảndocátínhvàbảnlĩnh,ởđâylàmộtsựungdungbình thảnsâusắchơn,một trạngthái trốngkhônghay(tốthơn)làtựdokhỏisựmêmuộivềtưduy,tạonênmộtsựtrongsuốtnộitâm,mộtsựtựdokhôngvướngmắcvềmặttrítuệ.MộttrạngtháinhưvậygầngiốngnhưsựtrongsạchvềtrítuệmàThánhFranciscothànhAssisiđãcảmnghiệm,thườngbịngộnhậnlàngungơ,trongkhinólạilàmộttrạngthái tâm thần sẵn sàng giác ngộ để đón nhận sự mặc khải thiêng liêng.Tương tự làmột sựkhiêm tốn về tâm linh chuẩn bị cho ta khả năng hiểuđượcđứatrẻvàdođóphảilàphầncốtyếunhấttrongsựchuẩnbịcủamộtngườithầy.

Mộttìnhhuốngđángghinhậnkháclàsựcungcấpnhữngvậtcótínhkhoahọcthíchhợp,hấpdẫntrẻ,đượclàmhoànhảonhằmgiáodụcgiácquan,vớinhữngthứ,vídụnhưcáckhungđểhọcthắtdây,chophépphântíchvàhoànthiệncácđộngtác.Tấtcảnhữngđiềunàylàđểđánhthứcsựtậptrungchúý.Điềunàykhôngthểxảyranếunhưngườigiáoviênchỉgiảngdạybằnglờinóiđểkhêugợinănglượngcủatrẻtừbênngoài.Chotớilúcnày,chúngtacómộtmôi trường thíchhợp, sựkhiêm tốnnơingườigiáoviênvànhữngthiết bị khoa học. Đấy là ba đặc điểm nhìn thấy được ở bên ngoài củaphươngpháp.

Bâygiờchúngtahãykhámphámộtsốbiểuhiệnởtrẻem.Cái thíchhợpnhất,giốngnhưmộtchiếcđũa thầnmởrộngcửachocác

đặctínhbìnhthường,đólàhoạtđộngkiênđịnhtậptrungvàomộtcôngviệcduynhất,mộtbàitậpvớimộtvậtngoạitạinàođó,vớicáccửđộngcủabàntayđượchướngdẫnbởitrítuệ.Vàởđây,chúngtathấysựbộclộcủanhữngđặctínhrõràngđếntừmộtthôithúcnộitại,nhưsự“lặplạibàitập”và“tựdolựachọncácvật”.Chínhlúcđóđứatrẻđíchthựcsẽxuấthiệnbừngsángniềmvuivàkhôngmệtmỏivìhoạtđộnggiốngnhưsựchuyểnhóatinhthầnđượckếtnốivớisựsốngvàdođóvớisựtăngtrưởngcủađứatrẻ.Kểtừđây,chínhsựlựachọncủađứatrẻsẽhướngdẫnnó.Trẻnhiệttìnhđápứngcácthửtháchnhưtrongbàitậpimlặng;trẻvuithíchbởimộtsốbàihọcmởratrướcmắttrẻconđườngđưađếncônglívànhânphẩm.Trẻhămhởhấpthunhữngphươngtiệngiúptrẻphát triển tâmtrícủanó.Nhưngtrẻquaylưngkhỏinhữngđiềukhácnhưphầnthưởng,kẹobánhvàđồchơi.Hơnnữa,trẻthơchochúngtôithấyrằngtrậttựvàkỉluậtlànhữngnhucầutấtyếuvàlàbiểuhiệntấtyếukhiliênquanđếntrẻ.Vàtrongkhiấynóvẫnthựcsựcònlà

đứabé,tươitắn,thậtthà,vuivẻ,linhhoạt,héthòtrànđầyphấnkhởi,vỗtay,lớntiếngchàohỏi,nồngnhiệtcảmơn,gọitênvàchạytheotađểtỏlòngbiếtơn.Nóthânthiệnvớimọingười,chiêmngưỡngmọithứvàtựthíchứngvớimọisự.

Chúngtahãychọnranhữnggìtrẻđãchọnlựa,vàchútrọngđếnnhữngbiểulộhồnnhiêncủatrẻđểlàmthànhmộtdanhmục.Vàđồngthờichúngtahãyghinhậnnhữnggìtrẻbỏqua,đểcómộtdanhmụcnhữngthứkhôngcầnthiếtnhằmtránhphungphíthờigiờ.

Danhmụcthứnhấtgồm:Lặplạibàitập.Tựdolựachọn.Tựkiểmtralỗilầm.Phântíchcácđộngtác.Tậpimlặng,cưxửđẹptrongquanhệxãhội.Trật tự trongmôi trường.Chămsócvệsinhcánhân.Tậpluyệngiácquan.Táchbiệtviếtvàđọc.Viếttrướckhiđọc.Đọckhôngcầnsách.Kỉluậttrongtựdohoạtđộng.

Và danhmục thứ hai gồm:Bỏ phần thưởng và hình phạt. Bỏ tập sáchđánhvần‘abc’.Bỏbàihọctậpthể[3].Bỏkếhoạchvàthicử.Bỏđồchơivàthamlam.Bỏbànviếtcaoriêngchogiáoviên.

Hiểnnhiênlàtừbảndanhmụcképnày,chúngtacóthểtìmthấybảnphácthảocủamộtphươngphápgiáodục.Nóimộtcáchngắngọn,chínhbảnthântrẻemđãcungcấpchotanhữngđịnhhướngthựctiễnvàtíchcực,haynóiđúnghơn,nhữnghướngdẫncótínhthựcnghiệmđểxâynênmộthệthốnggiáo dục, trong đó các lựa chọn của trẻ em hướng dẫn sự thành hình củaphươngphápvànhiệttìnhsinhđộngcủatrẻđóngvaitròkiểmtrasaisót.

Thậtkìdiệukhinhậnrarằngtrongsuốtquátrìnhxâydựngmộtphươngphápgiáodụcđíchthực,hìnhthànhtừnhữngtrảinghiệmthuthậpquamộtthờigiandài,nhữngnguyêntắcbanđầunày,xuấtpháttừsốkhôngvẫnđượcbảolưunguyênvẹn.Điềunàykhiếnchúngtôinghĩđếnphôithaicủađộngvậtcóxươngsống,trongphôixuấthiệnmộtđườngđượcgọilàđườnghaylằnsơkhai:nólàmộthìnhdạngcóthựcnhưngvẫnchưacóthựcchất;rồisaunàynómới trở thànhcột sống, chúng tacó thể tiếp tục so sánh thêm.Trongđộngvậtcóxươngsống,chúngtathấycáitoànthểđượcchiaralàmbaphầnđầu,ngựcvàbụng;rồimộtsốđiểmtừtừđếnsautheomộttiếnhóacótrậttựđãđịnhvàcuốicùngcứngdần,đólàcácđốtxươngsống.Thếnêntrongbảnphácthảosơkhởicủaphươngphápgiáodụccủachúngtôi,cócáitoànthể,cómộtđườngcănbảntrongđóbathànhtốcốtyếunổibậtlên-môitrường,giáoviênvàcáchọccụvớimộtsốđặcđiểmthayđổidầndần,nhưcácđốtxươngsốngvậy.

Theodõisựtriểnkhaituầntựnàylàđiềuthúvị,mộtcôngviệcđầutiêntrongxãhội loàingườiđượcdắtdẫnbởiđứa trẻ,cho thấysự tiếnhóacủa

nhữngnguyên tắcbanđầuđượcbộc lộnhưnhữngđiềumặckhảibấtngờ.Tiếnhóalàtừtốtnhấtđểdiễntảsựpháttriểntuầntựcủaphươngphápđộcđáo này; bởi các chi tiết mớimẻ được tạo ra bởi sự sống vẫn đang biếnchuyểntrongtươngquanvớimộitrườngcủanó.Tuynhiên,môitrườngnàylàmộtmôitrườngđặcbiệt,bởiquaviệclàmcủangườilớn,môitrườngnàycũng làmột đápứng tích cực và thiết yếu đối với nhữngkhuônmẫumớiđượcbộcloquasựtiếnhóacủachínhđờisốngđứatrẻ.

Sựápdụngphổbiếnnhanhchóng lạ thườngcủaphươngphápnàychocáctrườnghọccủatrẻemxuấtthântừmọiđiềukiệnxãhộivàtừmọichủngtộc,đãmởrộngkinhnghiệmcủachúngtôiđếnđộchúngtôicóthểghinhậnmộtcáchchắcchắn,khôngchúthoàinghisựhiệnhữucủanhữngđặctínhbấtbiếncủacácxuhướngphổquát,vàdođóchúngtôicóthểnóiđếncácquyluậttựnhiênphảitạothànhnềntảngchocôngcuộcgiáodục.

CáctrườnghọcpháttriểntừNgôiNhàcủaTrẻđầutiênđặcbiệtđángchúýdohọđượcgợihứngbởicùngnguyêntắc làchờđợicácbiểulộ tựpháthồnnhiêncủatrẻchứkhôngthiết lậpsẵncácphươngphápcốđịnhtừbênngoài.

TrẻmồcôiởMessina

CóthểthấymộtvídụấntượngvànổitiếngởmộttrongnhữngNgôiNhàcủaTrẻđầu tiênđược thành lậpởRoma.Hoàncảnh rađời củanócòn lạlùnghơnngôitrườngđầutiêncủachúngtôi,vìởđâytậphợpnhữngtrẻmồcôiđãsốngsótsaukhitrảiquamộttrongnhữngtaihọalớnnhất,trậnđộngđấtởMessinavàonăm1908,sáumươiđứa trẻnàyđãđượctìmthấygiữacảnhhoang tànđổnát.Khôngaibiết tênhayvị tríxãhộicủachúng.Mộtcơnsốckinhhoàngkhiếnchúngtrởnêngiốngnhau,đờđẫn,thinhlặng,lơđễnh.Khóchochúngănvàngủ.Đêmđến,chúnglahétvàkhóclóc.

Mộtmôitrườngthúvịđượctạorachochúng,vàHoànghậunướcÝđặcbiệt quan tâmđếnchúng.Các thiết bị nội thất nhỏnhắnđược làm ra, sơnmàutươisáng,cáctủnhỏ,màncửasổmàusáng,bàntrònnhỏrấtthấpsơnmàutươisáng,nhữngbànhìnhchữnhậthơicaohơn,ghếđẩuvàghếbành,vậtdụngtrênbànănđặcbiệthấpdẫn.Từnhữngthứnhỏxinhnhưđĩa,dao,nĩa,thìa,vàkhănăn,chođếnnhữngbánhxàphòngvàkhăntaycũngcókíchthướcvừavớibàntaynhỏđangcòncầnthờigianđểpháttriểncủacácem.Vậtnàocũngcótrangtrí,biểutrưngsựsangtrọng.Trêntườngcótranhảnhđẹpvàcácbìnhhoađượcđặtkhắpnơi.Địađiểmđượcchọnlàmộttuviệncủacácnữ tudòngThánhFrancisco, cóvườn rộng rãi, lốiđi rộng,nhữngluốnghoađẹp,cóhồcávàng,vàchuồngbồcâu.Giữakhungcảnhnày,cácnữtutrongbộáothụngmàunhạt,nghiêmnghịtrongbộkhăncheđầudàiđi

quađilạitrongthanhbìnhvàtĩnhlặng.Nhữngnữtudạycácemcáchcưsựđẹp,vàdầndầndạykĩthêmvềchi

tiết.Trongsốcácnữtu,cónhiềungườitừngthuộctầnglớpquýtộc,họthựchànhcáclềlốitỉmỉnhấtvềcáchhànhxửtrongcáiđờisốngxãhộimàhọđãtừbỏ,họcốtìmtrongkíứcvàtrongnhữngthóiquentậptụctrướcđónhữngchitiếtmàhọcóthểnhớlạibởikhônggìthoảmãnđượcđámtrẻ.Cácemhọccáchcưxửnhưnhữngônghoàngởbànăn,vàcònhọccáchphụcvụởbànănnhưnhữngngườihầubàntốtnhất.Bữaănkhôngcònthuhúttrẻdothứcăn,màdocáitinhthầnvềsựchỉnchu,bữaănnhưmộtbàitậpvềcácđộngtáccókiểmsoát,vềcáctrithứcđượctiếpthuđầyphấnchấn,vàdầndầncácemlấylạiđượcsựngonmiệngtựnhiênởđộtuổicủamìnhvàcùngvớiănngonlàmộtgiấcngủyên.Sựthayđổiởnhữngđứatrẻnàygâyramộtấntượngsâusắc.Tađãcóthểthấycácemchạynhảykhichúngmangđồvậtvàotrongvườn,haykhivớivẻmặttỉnhtáovàvuitươi,cácemkhiêngbànghếrakhỏiphòngvàsắpxếpchúngtheomộthìnhvuôngnhỏdướitáncâymàkhônglàmvỡhayđụngvàovậtkhác.Chínhởđâytừ“cảihóa”lầnđầutiênđượcsửdụng.“Cácemnhỏnàykhiếntôiliêntưởngđếnnhữngngườiđãcảiđạo”,mộttrongnhữngnhàvănnữnổitiếngcủaÝđươngthờiđãnóinhưvậy,“khôngcósựcảihóanàokìdiệuhơnnhưsựchinhphụcđượcnỗiubuồnvàsuynhược,vànângtalênmộtbìnhdiệncaohơncủasựsống”.Ýtưởngnàyđemđếnmộthìnhthứctâmlinhchocáihiệntượngđầyấntượngkhôngthểgiải thíchnhưngkhôngaikhôngnhìnra,đãkhuấyđộng tâmtrínhiềungười,vàtừngữnàythịnhhànhkhálâumặcchonómangtínhnghịchlí.Bởiquanniệmvềsựcảihóadườngnhưđingượcvớitrạngtháihồnnhiêncủatuổithơ.Nhưngởđâycómộtsựbiếnđổivềtâmlinhkhiếnđứatrẻđượcgiảithoátkhỏisựđaukhổ,sựbỏrơivàđãtáisinhtronghiềmvui.Buồnbãvàtộilỗi,cảhaiđiềulànhữngtìnhtrạngchothấysựxarờinguồnmạchcácnănglượngcủasựsống,vàvềkhíacạnhnày,khitrẻcókhảnăngphụchồiđượcnhữngnănglượngnàytứclàchúngđãđượccảihóa.Thếlàbuồnphiềnvàtộilỗibiếnmấtnhưmànđêm,nhườngchỗchoánhbìnhminhtrongniềmvui và sự thanh tẩy. Thật vậy, cả hai đều có trong các ân sủng củaChúaThánhLinh.Ngàiđượcgọi là“ĐấngAnủicaocảnhất”, “Chấtbổdưỡngngọtngào”,“thanhthảntronglaođộng”,“anủitrongkhóclóc”.Ngàithanhtẩycáixấuxa, tướimát cáikhôkhan, chữa lànhvết thương,uốnmềmsựcứng cỏi, và ban sức khỏe cùng niềmvui bất tận.Không có gì trong conngườimàkhôngcósựnângđỡcủaNgài,khôngcógìthiếuNgàimàkhônggâytổnthương.[4]

Thậtvậy,điềunàyđãxảyravớiđámtrẻcủachúngtôi.Cómộtsựphụcsinhtừđaubuồnđếnniềmvui,vớisựbiếnmấtnhiềukhiếmkhuyếtđãhằnsâumàngười ta lorằngkhôngsửađổiđược.Nhưngcòncócáigìhơnthế

nữa“nhữngđặcđiểmthườngđượcxemlàđángđượckhencũngđãbiếnmất.Đúng là trẻnhỏđãđemđếnmột sựkhai sángkhiến ta sửng sốt.Nihil estinnoxium…Mọisựtrongconngườiđãbịhiểusaivàmọisựphảiđượchoàntoàn đổimới.Và cách duy nhất cho sự canh tân này là trở về với nguồnmạchduynhấtcủacácnănglượngsángtạo.Nếukhôngcóđượcsựchứngminh phức tạp từ các trẻ nhỏ đã đến với ngôi trường của chúng tôi trongnhữngđiềukiệnbất thườngnhấtcủađời sống, thì chúng tôiđãkhông thểphânbiệtđượctốtvớixấutrongcátínhcủatrẻ;bởitrướcđây,ngườilớnđãquyếtđịnhrằngđứatrẻchỉtốtkhinóthíchnghivớicácđiềukiệnđờisốngcủangườilớnvàngượclại.Quanhữngluậncứtráinghịchnày,cácđặctínhtựnhiêncủatrẻvẫnbịgiấukín.Đứatrẻđíchthựcđãbiếnmất;nólàkẻvôdanhtrongthếgiớicủangườilớn;cáitốtvàcáixấuđềucùngnhautiếptụcchônvùiđứatrẻ.

Trẻemcủagiađìnhkhágiả

Mộttầnglớptrẻemkhácsốngtrongnhữngđiềukiệnxãhộingoạilệlàtrẻemcủacácgiađìnhgiàucó.Cólẽtasẽnghĩrằnggiáodụccácemnàydễdànghơncáctrẻemnghèotrongngôitrườngđầutiêncủachúngtôihaycáctrẻmồ côi do động đất ởMessina.Vậy cái gì thực sự đã được cải hóa ởchúng?Trẻemcủagiađìnhgiàuđượcnhiềuđặcân,đượcbaobọcbởimọisựchămsócmàxãhộicóthểcungcấp,nhưngđểphátanthànhkiếnnàytôisẽtríchvàitrangtừquyểnsổcũcủatôi,[5]trongđónhữnggiáoviêncôngtáctrong các trường của chúng tôi ở châu Âu và châuMỹ thành thật kể lạinhữngcảmtưởngđầutiênvànhữngkhókhăngặpphải,khiếntanghĩđếnlờicủa Thánh Francisco khi ngài tán dương các sinh vật bémọn: “Chị châuchấuơi,hãyđếngầnđây,chínhtrongcácsinhvậtnhỏbénhấtmàlòngnhântừcủaĐấngTạohóađượcbộclộmộtcáchrõràngnhất.”

Sựđẹpđẽtrongmôitrườngvớimuônvànbônghoavẫnkhônghấpdẫnđứatrẻnhàgiàu.Cáclốiđitrongvườnkhôngmêhoặcđượcnó.Cũngkhôngtạođượcsựnốikếtgiữađứatrẻvàhọccụ.Giáoviênngỡngàngtrướcnhữngđứatrẻkhôngtựlaovàocáchọccụđượcđưara,nhưcôđãhivọng,đểchọnnhữngvật theoýthíchriêngcủachínhcácem.Trongkhiởtrườngcủatrẻconnghèo,thườnglàngaytừđầucácemsẽchạyngayđếncácvậtđượctraocho.Nhưngtrẻemnhàgiàu,đãcóthừamọimónđồchơicầukì,ítkhicảmthấybịthuhútbởinhữngkíchthíchdànhchochúng.

MộtgiáoviênngườiMỹ,côG.viếtthưchotôitừWashingtonnhưsau:“Cácemgiànhgiậtnhaucácmónđồ.Nếutôithửchỉdẫncáigìchomộtđứatrongbọnchúng,nhữngđứakhácsẽbỏngaycáichúngđangcầmtrongtayvà ồn ào xúmquanh tôi, không cómục đích gì cả.Khi tôi vừa giải thích

xongmộthọccụ,tấtcảcácemđềubuquanhvàgiànhnhau.Cácemkhôngcó vẻ thật sự chú ý vào học cụ. Chúng đi từmón này quamón khácmàkhôngdừnglạiởmónnào.Cómộtemkhôngthểởyênđượcmộtchỗ,đếnnỗinókhôngthểngồilâuđủđểchạmtayvàobấtcứmónnàochúngtôiđưacho.Trongnhiềutrườnghợp,cácemdichuyểnkhôngmụcđích.Chúngchỉchạyvòngvòngtronglớp,trongđầukhôngcómụctiêu.Chúngchẳngchúýtôntrọngvậtgìkhidichuyển;chúngđụngbàn,đẩyghếvàgiẫmlêncácmónhọccụ.Đôikhi,chúngbắtđầulàmmộtviệcgìởmộtchỗ,rồichạyđi,lấymónkhácvàrồilạibỏđi.”

CôD, viết thư từ Paris: “Tôi phải thú thật là kinh nghiệm của tôi thậtđángnản.Cácemnhỏkhôngthểtậptrungvàocôngviệclâuhơnmộtphút,chúngkhôngkiên trì, và không chủđộng, chúng thườngnối đuôi nhauđivòngvòngnhưmộtbầycừu.Khimộtđứalấymónnào,nhữngđứacònlạiđềumuốn bắt chước.Đôi khi, chúng chỉ lăn tròn trên sàn nhà, làmđổ cảghế.”

Mô tảngắngọnsauđâyđến từmột trườngcónhiều trẻemnhàgiàuởRoma: “Quan tâmchínhcủa chúng tôi làkỉ luật.Các em lạchướng trongcôngviệcvàtừchốikhôngtheolờihướngdẫn.”

Bâygiờlàvàimôtảvềsựxuấthiệncủakỉluật.CôG.kểtiếpcáckinhnghiệmởWashington: “Trong vài ngày, cái khối nhữnghạt phân tử quaycuồng (nhữngđứa trẻmất trật tự)bắt đầu cóhìnhdạngnhấtđịnh.Dườngnhưbọntrẻbắtđầutựđịnhhướng;chúngbắtđầuchúýđếnnhữngmónđồmàlúctrướcchúngkhinhthườngcoinhưlànhữngmónđồchơingớngẩn,vàkếtquảcủasựchúýmớinàylàchúngbắtđầuhànhxửnhưnhữngcáthểđộclập,rấtlàcáthểhóa.Thếlàmộtvậtthuhútsựchúýhoàntoàncủamộtđứakhôngcóchútnàohấpdẫnđốivớiđứakhácnữa;nhữngđứa trẻkhácbiệtnhautrongcáchthểhiệnmốiquantâmcủachúng.

“Cuộcchiếnchỉ thật sự thắngkhiđứa trẻ tìmđượccáigìhoặcmộtvậtđặcbiệtnàođókhơidậyđượcmộtsựquantâmsâusắcvàtựphátởtrẻ.Đôikhisựnhiệttìnhnảysinhbấtngờ,nhanhchónglạkì.Mộtlầnvớitừnghọccụhọctập,tôithửgâychúýởmộtem,màkhôngđạtđượckếtquảnào.Rồitìnhcờ tôiđưachonóxemhaimiếngthẻ,mộtmiếngđỏmộtmiếngxanh,lưuýnóvềcácmàusắckhácnhau.Nólậptứcchìatayralấyngaynhưthểrấtkhaokhát,vàchỉ trongmộtbàihọcđãhọcbiếtđượcnămmàu.Trongnhững ngày kế tiếp, nó lấy tất cả nhữngmón đồmà lúc trước nó đã coithườngvàdầndầnquantâmđếnchúng.

“Mộtemkháclúcđầucókhảnăngtậptrungrấtthấp,đãvượtquađượctrạngtháihỗnđộnnàykhichúýđếnmộttrongnhữngmónđồphứctạpnhất,cáicótênlà“thanhgỗhọcsố”.Nóchơiliêntụcvớimấythanhgỗđócảtuần

lễ,họcđếmvàlàmnhữngbàitoáncộngđơngiản.Rồinóbắtđầuquaylạivớinhữngbộhọccụđơngiảnhơn,cácthỏihìnhtrụ,cáctấminsetkimloạivàquantâmđếnmỗiphầncủabộhọccụ.“Ngaylúccácemtìmđượccáigìhấpdẫnđốivớichúng,sựhỗnđộnnhanhchóngbiếnmấtvàcũngkếtthúcluônsựlangthangcủatâmtrí.”.

Cũnggiáoviênđómôtảsựthứctỉnhcủanhâncáchđứatrẻnhưsau:“Cóhaichịem,mộtđứabatuổivàđứakianămtuổi.Đứabatuổikhôngcócátínhchútnào,bởicôbébắtchướcchịnóychangtrongmọiviệc.Nếuđứalớncócâybútchìmàuxanh,đứanhỏhơnsẽbồnchồnchođếnkhinócũngcómột cây bút chì màu xanh. Nếu đứa lớn ăn bánhmì với bơ, đứa nhỏkhông ăn gì khác ngoài bánhmì với bơ, và vân vân…Đứa bé hoàn toànkhôngđểýgìđếnbấtcứthứgìởtrường:nóchỉđitheochịnó,bắtchướctấtcảnhữnggì chịnó làm.Tuynhiênmộthôm,nóbỗngchúýđếncáchìnhkhốivuôngmàuhồng.Nódựngthànhmộtcáitháp,vànótrởnênhăngsayhơn.Nólặplạibàitậpnàynhiềulần,quênhẳnchịnó.Việcnàylàmđứalớnngạcnhiênđếnnỗinógọiemnóvàhỏi:“Tạisaochịđangtômộtvòngtrònmàemlạixâymộtcáitháp?”Từhômđó,côbéđãcóđượccátínhcủamình,bắtđầutựpháttriểnvàthôikhôngcònlàcáibóngcủachịnónữa.”

CôD.kểlạichuyệnmộtbégáibốntuổihoàntoànkhôngthểbưnglinướcmàkhônglàmđổ,dù linướcchỉđầycóphânnửa,đếnmứcnócốý tránhlàmcôngviệcnày,vìnghĩrằngnósẽkhôngbaogiờlàmđược.Saukhiđểýđếnmộtbàitậpdùngmộthọccụloạikhác,côbébắtđầubưngcáclinướcmộtcáchrấtdễdàng.Khicácbạnhọccủacôbéđangvẽmàunước,nósaymêvớiviệcmangnướcđếnchomọingườimàkhônglàmđổmộtgiọt.MộtsựviệckhácrấtkìlạđượccôB,mộtgiáoviênngườiÚckểlạichochúngtôi.Cómộtcôbéởtrườngchưapháttriểnđượckhảnăngnói,békhôngthểnóigìđượcngoàiviệcúớvàiâmthanhkhôngrõrằng,chamẹđưacôbéđibácsĩđểxemcôcógìbấtthườngkhông.Mộthôm,côbéchúýđếncáckhốihìnhtrụvàbỏranhiềugiờđểlàmviệcvớihọccụnày,bélấycáchìnhtrụbằnggỗrakhỏilỗcủachúngrồilạiđặttrởvào.Saukhiđãlàmđilàmlạirấtnhiềulầnvớisựchúýtộtđộ,nóchạyđếnnóivớigiáoviên,“Côơiđếnxemnè!”.

CôB.kểvềniềmvuicủacácemkhilàmviệc.“Mấyđứatrẻbộclộniềmhãnhdiệnmàchúngtacảmthấykhiđãtựmìnhtạođượccáigìthậtsựmớilạ.Chúngmúavòngvòng,lấytayquàngquanhcổcủatôikhichúngđãhọclàmđượccáigìrấtđơngiản,vàchúngnóivớitôi:“Conlàmtấtcảmộtmìnhđó.Côkhôngnghĩlàconcóthểlàmđượccáinày,phảikhông?Vàhômnayconlàmhayhơnhômqua.”

CôD. báo cáo: “Sau lễGiáng Sinh, cómột sự thay đổi lớn trong lớp.

Dườngnhưtrậttựđãđượcthiếtlậpmàkhôngcầnđếnsựcanthiệpcủatôi.Cácemnhỏdườngnhưquábậnrộnvớicôngviệccủachúngđểcóthểtiếptụcnhữnghànhđộngvôtrậttựchúngđãlàmtrướcđó.Chúngtựýđếnkệtủđểchọnlấynhữngvậtmàtrướcđóchúngchánngán,vàchúnglấyhếtmónnàyđếnmónkhác,màkhônghềcóvẻmệtmỏi.Mộtbầukhôngkhílaođộnglanrộngtronglớp.Cácemnhỏtrướckiađãchọncácmónhọccụcủachúngdongẫuhứngchốclát,bậygiờđãcảmthấynhucầucomộtthứluậtlệ,mộtkỉ luậtnội tại riêngchobản thân;chúng tập trungnỗ lựcvàonhữngcôngviệcchínhxácvàcóhệthống,vàcảmnhậnđượcmộtsựhàilòngthậtsựkhikhắcphụcđượccáckhókhăn.Côngviệcchínhxácnàytạoramộtkếtquảtứcthờiđốivớitínhkhícủachúng.Trẻtrởthànhchủnhâncủachínhnó.”

MộtvídụlàmcôD.kinhngạcnhấtlàchuyệnmộtđứabốntuổirưỡicótrítưởng tượng cực kì sống động đến độ khi một vật được trao cho nó, dùkhôngđểýđếnhìnhdạngcủavậtnhưngnólậptứcnhâncáchhóavậtđó,vàcùng lúc cảbản thânnónữa, nónói liên tục, tưởng tượngnó là ai đó, vàkhôngthểtậptrungchúývàochínhcácmónđồ.Trongkhitâmtrícủanósaonhãngnhưthế,nókhôngthểlàmbấtcứthaotácchínhxácnàodùchỉlàcàimộtcáicúcáo.Bỗngnhiêncócáigìkìdiệubắtđầutácđộngtrongnó.Cônói:“Tôingạcnhiênthấycómộtsựthayđổilạkìởđứabé.Nólấymộttrongnhữngbài tậpmànóthíchnhấtra làm,vàsauđóchuyểnsangtấtcảcácbài tậpkhác.Nó làmhếtbài tậpnàyđếnbài tậpkhác.Vànhờvậynómớiyêntĩnh.”

Sựbìnhthườngđíchthực

Cóthểkểgầnnhưkhôngxuểcáccâuchuyệncóthậtvàgiốngnhauđượcmô tảbởicácgiáoviênđãdạyhọc trướckhimộtphươngphápchắcchắnđượcthiếtlập.Nhữngviệcvànhữngkhókhăntươngtự,dùởmứcđộthấphơnhầuhếtđềucóởcácemnhỏhạnhphúc,cóbốmẹthôngminhvàthươngyêuchămsócchúng.Cónhữngkhókhăntâmlinhliênhệvớisựgiàucóvềvậtchất,nhữngđiềunàygiảithíchvìsaoBàiGiảngTrênNúiđãđánhđộngđượcmọitráitim:“Phụcchonhữngngườinghèokhóvềtinhthần!…Phụcchonhữngkẻthankhóc!”

Nhưngtấtcảđềuđượcmờigọivàvượtquađượcnhữngkhókhănriêngbiệt,tấtcảđềucóthểđáplờigọi.Vìthếhiệntượnggọilà“cảihóa”làđiềuđặctrưngchotuổiấuthơ.Nóbaohàmmộtsựthayđổichớpnhoáng,đôikhitứcthời,luônbởicùngmộtnguyênnhân.Khómàkểrađượcvídụduynhấtvềsựcảihóanàomàkhôngliênquanđếnsựtậptrungvàomộtcôngviệcthúvị.Vànhữngsựcảihóađãxảy raởnhiều trườnghợpkhácnhau.Cácemnhỏbịkíchđộngbởióchoangtưởngđãtrởnênbìnhthản.Cácembuồnnản

đãlấylạiđượcsựvữngvàng.Vàtấtcảđãcùngtiếntớitrênconđườnglaođộngvàkỉluật,tiếptụcmộtsựtiếnbộtựbiếnchuyển,cáitiếnbộđượcthúcđẩybởimộtnănglượngnộitạinàođó,màkhiđãtìmđượcmộtlốira,cóthểtựbộclộquahànhvihướngngoại.

Nhữngsựkiệnbấtngờxuấthiệnnhưdấuhiệudựbáosựpháttriểntiếpnốisẽcómộtđặctínhbùngnổ.Cóthểsosánhchúngvớicáirăngđầutiênbấtngờnhúra,haytiếngnóiđầutiênbéđộtnhiênthốtrahaybướcđiđầutiêncủabé.Saucáirăngđầutiên,cảhaihàmrănglầnlượttừngcáisẽmọcra,sautiếngnóiđầutiên,ngônngữpháttriển,vàsaubướcđiđầutiên,nghệthuậtbướcđitrênhaichânđượcsởhữuvĩnhviễn.Thếlàsựpháttriểnđãbịchững lại,hayđúnghơn,đãbịxoaysaihướng,ởtấtcảcác trẻem, thuộcmọithànhphầnxãhội.Sựquảngbácáctrườnghọccủachúngtôitrênkhắpthếgiới, ởmọi chủng tộc, đã cho thấy sự cải hóanày của trẻ làmộtđiềumangtínhphổquátchonhânloại.Tacóthểthựchiệnmộtcuộckhảosáttỉmỉvềsốlượngkhôngkểhếtđượccủacácđặctínhsẽphaimờdầnđểluônđượcthaythếbởicùngmộtcáicấutrúccủasựsống.Dođó,từlúcsựsốngbắtđầu,trongtrẻnhỏ,cácsailầmliêntụcxảyra,bópméocáimẫungườicótâmlítựnhiên,vàdẫnđếnvôsốlệchlạc.

Điềuđặcbiệtchúng tôighinhận trongnhữngsựcảihóacủađứa trẻ làmộtsựphụchồivềtâmlí, trởlại trạngtháibìnhthường.Đứa trẻcóvẻkìdiệudosựthôngminhtrướctuổi,kẻanhhùngđãtựkhắcphụcđượcchínhbảnthânvàsựđaubuồncủachínhbảnthân,đãtìmđượcnghịlựcđểsốngvàcóniềmthanhthảnmới,đứatrẻcótâmhồnphongphúchọnlàmviệccókỉluậtthayvìđitheonhữngcáiphùphiếmtrongđờisống,đólànhữngđứatrẻbìnhthường.Vàcáitagọilàsựcảihóakhinóchỉbaohàmsựxuấthiệncủamộtsựkiệnđángngạcnhiên, saukhiđã tìmđượcnhiều trảinghiệm,phảiđượcxem làmột sựbình thườnghóa.Cómột bản chất ẩn tàng trong conngười,mộtbảnchấtbịvùilấpvàdođókhôngaihiểu,ấythếmàđóchỉđơngiản làbảnchấtđích thựccủanó,cáibảnchấtđượcmang lạibởi sựsángtạo,bởisứckhỏe.

Cáchdiễndịchnàykhôngxóađinhữngđặcđiểmcủasựcảihóa,thậmchícólẽngaycảngườilớncũngcóthểđượckêugọitrởthànhcáimàhọphảilà,nhưngđiềunàykhókhănđếnnỗimộtsựthayđổinhưvậykhôngthểđượcxemđơnthuầnlàmộtsựquayvềvớibảnchấtconngười.Trongkhiởđứatrẻ,nhữngđặcđiểmtinhthầnbìnhthườngcóthểxuấthiệndễdàng,vàrồitấtcảnhữngđặcđiểmchệchhướngkhỏicáibìnhthườngcùngbiếnmất,giốngnhưkhisứckhỏeđượcphụchồi,tấtcảcáctriệuchứngcủabệnhtậtđềutanbiến.Nếutaquansáttrẻemdướiánhsángcủahiểubiếtnày,rấtnhiềukhichúngtacóthểnhậnranhữngxuấthiệntựphátcủatínhchấtbìnhthườngđó

chodùởgiữanhữngđiềukiệnkhắcnghiệtcủamôitrường.Và,cácbiểuhiệncủamộtsựpháttriểnbìnhthường,chodùđãbịbỏquabởilẽchúngkhôngđượcnhìnnhậnhayhỗtrợ,chúngtrởlạinhưlànhữngnănglượngtấtyếutựtìmmộtchỗgiữacáctrởngạiđểtồntại.Tacóthểchorằngcácnănglượngbìnhthườngcủamộtđứatrẻdạytamộtbàihọcvềsựthathứ,nhưtronglờiĐứcKi-Tô:“Ngươisẽthathứkhôngphảibảylần,màlàbảymươibảylần.”Dođó,bảnchấtthâmsâuhơncủađứatrẻtáihiệnkhôngchỉbảylầnmàlàbảymươibảylần,dùbịứcchếbởingườilớn.Vìthế,đâykhôngphảilàmộtgiaiđoạnchuyểntiếptronggiaiđoạnsơsinhđangnuốtchửngcácđặctínhbìnhthườngởtrẻ,màlàmộtcuộcđấutranhgâyradosựứcchếliêntục.

Chương4NHỮNGLỆCHLẠCTÂMTHẦN

Nguyênnhânduynhất

Khiquansátcácđặctínhđãbịbiếnmấtcùngvớiquátrìnhbìnhthườnghóa,chúng tôingạcnhiênnhận thấychúngbaogồmhầuhếtcác tínhchấtthườngđượcxemlàđặcthùởtuổithơ.Khôngchỉchuyệnlôithôilếchthếch,chuyệnkhôngvânglời,tậtlầmbiếng,tínhthamlam,tínhíchkỉ,haycãicọvàhưđốn,mà còn cả cái gọi là “óc tưởng tượng sáng tạo”, thích thú cácchuyện đâu đâu, quyến luyến cá nhân, tuân phục, ham chơi, và nhiều thứkhácnữa.Ngaycảcácđặcđiểmđãđượckhảosátmộtcáchkhoahọcvàgắnliềnvớituổiấuthơnhưtínhbắtchước,óctòmò,sựkhôngkiênđịnh,sựbấtổncủakhảnăngtậptrungchúýcũngbiếnmất.Vàđiềunàycónghĩalàchotới nay ta chưađi vàođượcbản chất củađứa trẻ,màmới chỉ thấy cái bềngoàichemấtcáibảnchấtnguyênthủyvàbìnhthường,sựkiệnkinhngạcnàycótínhphổquát,nhưngđókhôngphảilàđiềugìmới.Từthờicổđạixaxưanhất,ngườitađãcôngnhậnrằngcóhaibảnchấttrongmộtconngười-conngườinhưđãđượctạora,vàconngườisangã-sựsangãđượcgánchomộtsailầmnguyênthủyảnhhưởngđếntoànthểnhânloại:Tộitổtông.Tộinàycũngđượcnhìnnhậnlàtầmthường,khôngtươngxứngvớimứcđộlớnlaocủacáchậuquảcủanó,nhưngnóbaogồmsựtừbỏtinhthầnsángtạo,từbỏnhữngquyluậtđặtratrongsángtạo.Saukhimắctộinày,conngườinhưmộtcon thuyền trôidạt, lèo láibởimayrủi,khôngchống lạiđượccác trởngại củamôi trườnghaynhữngảo tưởngcủa tâm trí nó.Vì thế,nóbị lạcđường.Quanniệmnày,mộtsựtổnghợpcủatriếtlísống,lạitìmđượcmộttươngứngđặcbiệtvàkhaisángtrongđờisốngcủađứatrẻ.Banđầuchỉlàmột việc rất tầm thườngvề sau lại thành ra sai lệch, có cái gì kín đáo vàmongmanhlenvàodướidạngtìnhthươngvàtrợgiúpnhưngthựcrachỉlàsựmùquángcủatâmhồnngườilớn,sựíchkỉđượccheđậyvàvôthức,thậtsựlàmộtnănglựcquỷquáichốnglạiđứatrẻ.Nhưngtrẻemlạiliêntụctáisinh,tươitắnvàmangtrongmìnhcáikhuônmẫunguyênvẹnsẽquyếtđịnhsựpháttriểncủaconngười.

Nếusựbìnhthườnghóaxảyraquamộtsựkiệnmangtínhquyếtđịnhvàđơnnhất,tứclàsựtậptrungchúývàomộtsinhhoạtcótínhvậnđộngnàođó,nốikếtđứatrẻvớithựctạibênngoài,thìkhiđóchúngtaphảigiảđịnhrằngmộtsựkiệnđơnnhấtlàcộinguồncủamọilệchlạc,tứclàđứatrẻđãbịngăncản,khônghoànthànhđượckếhoạchbanđầucủasựpháttriểncủanó,domột tácđộngnàođóảnhhưởngđếnmôi trườngcủanótronggiaiđoạn

hình thànhcá tính,khicác tiềmnăngcủanóphải tiếnhóa trongquá trìnhnhậpthể.

Dođó,nếuchúngtacóthểquymộtsốhậuquảvềmộtnguyênnhânđơnnhất,rõràngvàđơngiản,điềuđóchứngtỏrằngcáisựkiệnlàmphátsinhcáchậuquảđóphải thuộcvềmột giai đoạn sơkhai của sự sống, khi conngườivẫncònlàmộtphôithaitâmlinh,vàcáinguyênnhânđơnnhất,khónhậnra,cóthểdẫnđếnsựméomócủatoànbộconngười.

Nhữnghuyễntưởng

Kháiniệmnhậpthểcóthểđượcdùngđểdẫndắttoànbộcáchdiễngiảivềnhữngđặctínhphátsinhtừsựchệchhướngcủamộtnănglượngtinhthần-phảiđượcnhậpthểthôngquavậnđộng,nhờđóthốngnhấtnhâncáchcủatácnhân.Nếukhôngđạtđượcsựthốngnhấtnày,dongườilớnđãtựmìnhthaythếđứatrẻhaydothiếuđộnglựcvậnđộngchotrẻtrongmôitrườngcủanó,nănglựctinhthầnvàvậnđộngcủatrẻphảipháttriểnriêngbiệt,vàhệquảlà“conngườibịphâncắt”.Bởitrongthiênnhiên,khôngcógìtựsángtạohaytựpháhủy,nhấtlàtrongtrườnghợpcủacácnănglực,nhữngnănglựcnàyđã trở thành lệch hướng, bởi phải hoạt động bên ngoài phạm vimà thiênnhiêngiaophóchochúng.Chúngbịlệchhướngtrướchếtbởichúngđãmấtđốitượngvàhoạtđộngtrongchânkhông,mơhồvàhỗnđộn.Trítuệđánglẽphảitựhìnhthànhquacáckinhnghiệmvềvậnđộnglạichạytrốnvàotronghoangtưởng.Khitâmtríđangchạytrốnbắtđầutìmkiếm,nhưngkhôngtìmđượcgì,chúngmuốnbámvíuvàocácsựvật,vàvìkhôngthểbámvàonênchúnglangthanggiữacáchìnhảnhvàbiểutượng,vềmặtvậnđộng,nhữngđứatrẻlinhhoạtnàykhôngbaogiờngồiyên,nhưngcáccửđộngcủachúngrốiloạnvàkhôngmụcđích,chúngkhởisựmộtviệcgìđóchỉđểbỏngangmàkhôngkết thúc, vì năng lượng của chúngbị hướng tới nhiềumục tiêukhácnhaumàkhôngthểổnđịnhtậptrungvàobấtcứđiềunào.Ngườilớn,dùcóphạtcáchànhđộngvôlềlốivàgâyrốicủanhữngđứatrẻmạnhmẽvàkhôngngừngdichuyểnnày,haydùhọkiênnhẫnchịuđựng,ngưỡngmộvàkhuyếnkhíchcáchuyễntưởngcủađứatrẻ,họvẫnchorằngchúngđượctạorabởisựtưởngtượnghaysángtạophongphúcủatríócđứatrẻ.Froebelđãchếranhiềumónquàhaycáchgiảitrínhằmkhuyếnkhíchsựpháttriểncủaóc tưởng tượngcủađứa trẻ theochiềuhướngđó.Ônggiúpđứa trẻgiảvờxemcácthỏigỗvàcácviêngạchđượcsắpxếptheocáchkhácnhaunhưlàngựahaylâuđàihayxelửa.Đúngra,xuhướngbiểutượnghóacủađứatrẻkhiếnnócóthểdùngbấtcứvậtgì,nhưmộtnútbậtđiệnlàmsánglênnhữngảoảnhhuyễnhoặctrongđầunó.Mộtthanhgỗcóthểtrởthànhconngựa,cáighếthànhngôivua,câybútchìthànhchiếcmáybay.Vìlẽđóngườitacho

trẻđồchơi,nhưngđồchơikhôngchophéptrẻthựchànhbấtcứhoạtđộngthựcsựnàomàchỉcungcấpchotrẻcácýtưởngvàảoảnh.Chúngchỉđơnthuầnlànhữnghìnhảnhbấttoànvàkhônghiệunăngcủathựctại.Thậtra,đồchơidườngnhưcungcấpchotrẻmộtmôitrườngvôích,khôngthểdẫnđếnbấtcứsựtậptrungtinhchầnhaymụcđíchnào,chúngđượcdànhchonhững đầu óc đi lạc trong ảo tưởng.Chúng khích động trẻ em hoạt độngngaynhưmộtluồngkhíthắplênmộtngọnlửatừthanhồngbêndướilớptro.Nhưngngọnlửasẽsớmtànvàmónđồchơisẽbịvứtđi.Vậymàcácmónđồchơilànhữngvậtduynhấtmàngườilớnđãlàmrachođứatrẻ,mộtsinhlinhcótríthôngminh,vớimụcđíchcungcấpchotrẻvậtliệuđểnócóthểtựdovậndụngtrongsinhhoạtcủanó.Thựctếlàngườilớnbỏtrẻmộtmìnhtrongcáctròchơicủanó,haynóiđúnghơnmộtmìnhvớimónđồchơicủatrẻ,vìhọ tin rằng các vật này tạo thànhmột thế giới ở đóđứa trẻ sẽ đượchạnhphúc.Niềmtintưởngnàyvẫntồntại,chodù,đứatrẻsớmchánđồchơivàthườngđậphỏngchúng,nhưngởđây,ngườilớntựtỏraquảngđạivàhàophóng,vàviệctặngquàtrởthànhmộtnghithức.Đâylàtựdoduynhấtmàthếgiớingườilớnđãbanchoconngườitronggiaiđoạnsơsinhđángkính,vàothờiđiểmmànóphảihìnhthànhnguồncộicủamộtđờisốngcaotrọnghơn.Nhữngđứatrẻbị“hưhại”nàyđượcxemlàrất thôngminh,nhấtlàởtrường,dùchúngthiếukỉluậtvàtrậttựngănnắp.Nhưngtrongmôitrườngđượcđặcbiệtchuẩnbịcủachúngtôi,chúngtôithấytrẻlậptứctựmìnhchọnlấymộtcôngviệcnàođó,vànhữnghoangtưởngkíchđộngcùngcácchuyểnđộngbồnchồncủatrẻđềubiếnmất;mộtđứatrẻtrầmtĩnh,bìnhthản,gắnbóvớithựctại,bắtđầulàmviệcchosựthanhcaocủanóqualaođộng.Sựbìnhthườnghóađãhoàntất.Cáccơquanvậnđộngcủatrẻđãxuấthiệntừsựhỗnđộn ngay giây phút mà chúng có thể bám trụ vào sự chỉ đạo nội tại củachúng,từđóchúngsẽtrởthànhnhữngcôngcụcủamộttríóckhaokháthọcbiếtvàthấuhiểuthựctạicủathếgiớibênngoài,vàsựtòmòlẩnthẩnsẽbiếnthànhmộtcốgắngđểnắmbắtđượctrithức.

Phântâmhọcđãnhậnrakhíacạnhbấtthườngcủaóctưởngtượngvàsựđóng kịch, và bằng sự diễn giải sáng suốt đã xếp chúng vào các “huyễntưởng về tâm lí”.Một “sự huyễn tưởng” là một sự chạy trốn, ẩn núp vàthườngchegiấumộtnănglựcbịchệchrakhỏivịtrítựnhiêncủanó;hoặcnóthểhiệnmộtsựtựvệvôthứccủabảnngãchạytrốnkhỏicáikhóchịuhaynguyhiểmvànúpsaumộtcáimặtnạ.

Các“ràocản”

Trongtrường,cácgiáoviênđểýthấyrằngnhữngđứatrẻcórấtnhiềutrítưởng tượngkhôngphải lànhữngđứa thànhcôngnhất trongviệccóđượcnhiềulợiíchtừsựhọchỏi,nhưngườitathườngnghĩ.Ngượclại,dườngnhư

chúngrấtíthaychẳngđạtđượcgì.Nhưng,khôngaingờđượclàđầuóccủacácđứatrẻnàyđãbịlệchlạc,ngườitatinrằngmộtbộócthôngminhvĩđạivà sáng tạokhông thể tự chuyên tâmvào cácvấnđề thực tiễn.Một trongnhữngdấuhiệurõràngnhấtlàđứatrẻbịlệchlạccómộtbộócthôngminhbịkémđi;bởinókhôngsởhữuđượctríóccủanócũngnhưnókhôngcóthểđưatríóccủanóđếnsựpháttriểnviênmãn.Điềunàykhôngchỉxảyrakhiđầuócnóchạytrốnvàomộtthếgiớiđầyảotưởngmàcònxảyratrongnhiềutrườnghợp,ngượclạikhisựthôngminhđãbịítnhiềukiềmchếvàdậptắtvìnản chí thay vì chạy trốn ra ngoài, nó tự co cụmvàobên trong chính nó.Mứcthôngminhtrungbìnhởmộtđứatrẻthôngthườngthấphơnkhisovớimứccủatrẻemđãđượcbìnhthườnghóa.Điềunàylàdocácsailệch,cóthểđượcsosánhmộtcáchđơngiảnvớicácxươngbịtrậtkhớp,nênnốđòihỏisựchămsóctinhtếnhất,nếumuốnnóquaytrởlạitìnhtrạngbìnhthường.Trongkhiđó,phươngphápthôngthườnglàcươngquyếtgiảiquyếttrựctiếpcảvềmặtgiáodụctrí tuệvàchữatrịcănbệnh.Takhôngthểépbuộcmộtđầuóclệchlạcphảilaođộngbắtbuộc,màkhônggặpphảihayđúnghơngâyramộtphảnứngtựvệđángchúýnhấtvềmặttâmlí.Đókhôngphảilàsựtựvệ thường được biết đến trong tâm lí học nói chung và tự biểu lộ ra bênngoàibằngsựbấttuânphụchaygànbướng.Ngượclại,nólàmộtsựtựvệtâmlíhoàntoànnằmbênngoàiýchí,vàbêndướitiềmthứcnóthểhiệnmộttrởngạichoviệctiếpthu,vàdođóchosựthấuhiểucácýtưởngápđặttừbênngoài.Nótươngtựcáihiệntượngmàcácnhàphântâmhọcđãđặtchocáitêncótínhmôtảlàứcchế.Mộtngườigiáoviênphảicókhảnăngnhậnranhữngvấnđềnghiêmtrọngnày.Mộtthứrèmchephủlêntâmtrícủađứatrẻ,khiếnnócàngbịđiếcvàđuimùvềmặttâmlí.Tiềmthứcdườngnhưnóirằng:“Thầynói,nhưngconkhông lắngnghe.Thầycó tiếp tụcnói,nhưngconcũngkhôngnghetiếngthầy.Conkhôngthểxâynênthếgiớicủachínhconbởivìconđangdựnglênbứctườngtựvệđểngănkhôngchothầyđượcvàobêntrong.”

Sựtựvệkéodàivàchậmrãinàykhiếntrẻhànhđộngnhưthểnóđãmấtcácnănglựctựnhiêncủanóvàđâykhôngcònlàmộtvấnđềưngthuậnhaykhông ưng thuận nữa. Người giáo viên phải tiếp cận với các học sinh bịvướngphảicácràocảntâmlínàysẽnghĩrằngchúngkhôngthôngminhhaykhôngcókhảnăngtựnhiênđểnắmbắtmộtvàimônhọcvídụnhưtoán,hayđểchỉnhsửacácchữđãđánhsaivần.Nếucácràocản tâmlínhư thếbaogồmnhiềumônhọc,vàđôikhi là tấtcảcácmônhọc,nhữngtrẻemthôngminhcóthểbịlầmlàcókhuyếttật,vàsaukhiởlạilớpquanhiềunămcóthểvĩnhviễnbịxếpxuốnghạngnhững trẻ emchậmphát triển.Nhưmộtquyluật, ràocản tâmlíkhôngphải làchướngngạibấtkhảxâmphạm,màcònmangtheonónhữnghệsốcótácđộngtừxa.Nênchúngtasẽthấysự“gờm

chán” của đứa trẻ đối vớimộtmônhọc đặc biệt, sau đó là chánghét họchànhnóichung,rồichánghéttrườnglớp,giáoviênvàcácbạnhọc.Khôngcòn chỗ cho tình thương và sự thân thiện, cuối cùng đứa trẻ ngán sợ họcđườngvàtrởnênhoàntoànxalạvớinó.

Khônggìthôngthườngbằngchuyệncáccánhânmangtheocảcuộcđờihọmộtràocảntâmlíđãđượcdựnglêntừlúcấuthơ.Chúngtacóthểthấymộtvídụvềsựgờmchánđiểnhìnhđốivới toánhọcmànhiềungườivẫncòncảmthấysuốtđời.Khôngnhữnghọkhôngthểnàohiểunó,màchỉcầnnghenóiđếncũnggâynênmộtchướngngạibêntronglàmhọmỏimệtngaycả trước khi môn học đó bắt đầu. Chuyện này cũng xảy ra với môn vănphạm.Tôitừng,biếtmộtphụnữtrẻngườiÝrấtthôngminh,nhưngkhiđánhvầnlạiphạmnhữnglỗikhôngngờởngườivớituổitácvàvănhóanhưcô.Mọinỗlựcchỉnhsửađềuvôích,cáclỗichínhtảcủacôdườngnhưchỉtăngthêm,cảviệcđọcsáchvănchươngcổđiểncũngkhônggiúpđượcgì.Nhưngmột hôm, với sự kinh ngạc của tôi, tôi thấy cô viết tiếngÝ hay và đúngchuẩn.Tôikhôngthểbànvềtrườnghợpcủacôởđây,nhưngđiềuchắcchắnlàcôcómộtkhảnăngdiễnđạtđúngđắn,nhưngmột lực tămtốibíẩn,đãchuyênchếkìmhãmnó,và thayvàođó,mangđếnvôsố lỗi lầm.Câuhỏiđượcđặtralàcáinàotronghaihìnhthứcchệchhướng,huyễntưởnghayràocảntâmlí, làcái trầmtrọngnhất.Trongcáctrườnghọccủachúngtôi,nơitiếnhànhSựbìnhthườnghóa,nhữnghuyễntưởngđãkểra,ảnhhưởngđếnóctưởngtượnghaytròchơilànhữngcáidễchữatrịnhất.Điềunàycóthểminhhọabằngmộtviệc tương tựnhưsau:Nếumộtngườichạy trốnkhỏimộtnơinàobởihọđãkhôngtìmđượccáihọcầnởđó;haycảnhómngườichạynạnvìmộtquốcgiakhôngcungcấpđượclươngthựccầnthiết,chúngtavẫnluôncóthểnghĩrằnghọsẽđượcgọivềnếuđiềukiệnmôitrườngcóSựthayđổi.

Chúngtacóthểkêugàovớihọ:“Hãytrởvề,chúngtôisẽcungcấpcácđiềukiệntốthơnchođờisốngcủacácbạn.Cácbạnsẽcóthểsửdụngcácnănglựccủamìnhtrongmộtmôitrườngdễchịu.”

Trênthựctế,mộttrongnhữngđiềuthườngđượcquansátởtrườngchúngtôilàsựbiếnđổinhanhchóngcủacácđứatrẻmấttrậttựvàdữdằn,chúngdườngnhưquay trở lạimộtcáchchớpnhoáng từmột thếgiớixaxăm.Sựthayđổiởcácemnàykhôngchỉlàsựbiếnđổirõrệtbênngoàitừhỗnloạnthànhlaođộng,mànócònmangtínhsâusắchơn,vàtựbiểulộquasựthanhthảnvàannhiên,sựbiếnmấtcủacáclệchlạccủachúngxảyranhưmộthiệntượngtựphát,mộtsựbiếnđổitựnhiên,vànếusựlệchlạcnàykhôngđượcsửađổitrongthờiấuthơ,cólẽnósẽkéodàisuốtđời.Thậtvậy,nhiềungườilớn được xem là có óc tưởng tượng phong phú thật ra chỉ có những cảmtưởngmơhồđốivớimôitrườngcủahọ,vàhọchỉtiếpcậnvớinhữngthực

tạicótínhcảmgiác.Họlànhữngkẻđượcxemlàcócátínhhaycóóctưởngtượng,họbừabãi,vàluônsẵnsàngchiêmngưỡngánhsáng,bầutrời,màusắc,hoacỏ,cảnhtrí,âmnhạc,vàhọnhạycảmđốivớimọisựtrênđờinhưvớimộtcuốntiểuthuyết.Nhưnghọkhôngyêuquýánhsángmàhọchiêmngắm,cólẽhọkhôngcókhảnăngdừnglạiđểtìmhiểuvềnó;cácvìsaogâycảmhứngchohọkhôngthểgiữđượcsựchúýcủahọlâudàiđủđểhọthụđắcmộtkiếnthứctốithiểuvềthiênvănhọc.Họcóxuhướngnghệsĩnhưnghọkhôngtạorađượccáigì;vìhọthiếukhảnăngđạtđếnbấtcứtrìnhđộđiêuluyệnthậtsựnào.Nhưmộtquyluật,họkhôngbiết làmgìvớiđôi tay.Họkhôngthểgiữyênđôitayhaysửdụngchúng.Họsờđếnmọivậtmộtcáchbồnchồnvàthườnghaylàmvỡ.Họsẽthơthẩnbứtbônghoamàhọchiêmngắmratừngmảnh.Họkhôngthểsángtạoracáigìđẹpđẽhaylàmchocuộcđờihọđượchạnhphúc.Họkhôngbiếtcáchnhậnracáithivịthậtsựcủathếgiới.Họđilạcnếukhôngaitrợgiúpbởilẽhọlầmlẫnnhượcđiểmcơbảnvàsựbấtlựccủahọvớimộttrạngtháicaohơn.Giờđây,nguồngốccủatrạngtháinày,dọnđườngchocácbệnhtrạngtâmthầnthậtsựnằmởngaycộirễđờisốngcủahọ,ởđộtuổidễbịlẫnlộnnhấtvàvàolúcconđườngbịchặndẫnđếnnhữngchệchhướngkhónhậnralúcbanđầu.

Mặtkhác,cácứcchếtâmthầnkhókhắcphụchơn,dùởtrẻem.Mộtbứctườngbêntrongđãdựnglênnhốtkíntinhthầnvàchegiấunóđểchechắnnókhỏithếgiới.Mộtvởkịchbímậtdiễnrađằngsauvôsốnhữngràocảnđadạngnày,thườnglàviệcchốngcựđốivớitấtcảnhữnggìđẹpđẽbênngoàicóthể làcộinguồnchosựphongphúvàhạnhphúc,sựtheođuổi tri thức,cácbímậtcủakhoahọcvàtoánhọc,sựmĩmiềuhấpdẫncủamộtngônngữbất tử, âm nhạc do đó đều là “kẻ thù” cần phải cô lập. Sự biến đổi nănglượnglạlùngnàyphóngracáibóngtốicheđậyvàgiấukíncáiphảilàđốitượngcủatìnhyêuvàsựsống.Họctậplàmộtsựchánchườngdẫnđếnsựghêtởmthếgiớithayvìchuẩnbịchođứatrẻthamgia.

Ràocản!Từngữkhágợihìnhnày,dosựliênkếtcácýtưởng,khiếntanghĩđếntấtcảsựphòngvệmàconngườiđãdựnglênxungquanhnótrướckhikiếnthứcvềvệsinhchohọthấymộtlốisốnglànhmạnhhơn.Conngườitựvệđốivớiánhsángmặttrời,khôngkhí,nướcxungquanhbằngcácràocản,xâylênbứctườngđểngăncảnánhsáng,đóngkíncửasổngàyđêm,dùchúng đã quá hẹp để vừa đủ thoáng khí, họ trùmmình trong những bộ yphụcnặngnề,lớpnàytrênlớpkhác,nhưnhữnglớpcủhành,khiếncơthểengạiviệctựnhúngvàotrongnước,đóngkíncáclỗchânlôngtrêndacủahọkhỏitiếpxúcvớikhôngkhítronglành.Môitrườngvậtlícủaconngườibịchắnngangvàngăncảnsựsống.Vềmặtxãhộicũngvậy,chúngtôithấycónhữnghiện tượngnhắcđếnnhữngràocản.Tạisaongười ta tựcách livớinhau,vàtạisaomỗinhómgiađìnhlạitựtáchbiệtvớimộtcảmgiáccôlập

vàkinhtởmvớinhữngnhómkhác?Mộtgiađìnhkhôngtựcôlậpđểhưởngthúriêng tronggiađìnhhọ,màđể tự táchrời rakhỏingườikhác.Cácràocảnnàyđượcxâylênkhôngphảiđểbảovệtìnhthương.Cácthànhlũycủamộtgiađìnhbịđóngkín,khôngthểvượtqua,kiêncốhơncácbứctườngcủangôinhà.Vànhữngràocảnchiacáchgiaicấpxãhộivàquốcgiacũngvậy.Cácràocảnquốcgiakhôngđượcdựnglênđểchiarẽmộtnhómđoànkếtvàđồngnhấtđểnóđượctựdovàbảovệkhỏihiểmnguy.Mốiloâubịcôlậpvàsựphòngthủcủngcốcácràocảngiữacácquốcgia,vàcảntrởsựtraođổinhânsựvàsảnphẩmcủahọ.Tạisaolạinhưthế,nếuvănminhpháttriểnlàdo sự trao đổi với nhau?Có phải các rào cản quốc gia cũng làmột hiệntượng tâm lí có nguyênnhândo chịu đựngquá nhiều đau khổvà bạo lựccùngcực?Đauđớnđãtrởnêncóhệthốngvàquálớnđếnnỗicáchàngràovữngchắcvàdàyđặchơnđãlàmsuythoáiđờisốngcácquốcgia.

Đứatrẻbịlệthuộc

Vàiđứa trẻvớibảnchấtphục tùngcócácnăng lực tinh thầnkhôngđủmạnhmẽđểtìmramộtchỗtrúẩnkhichạytrốnvàthoátkhỏiảnhhưởngcủangườilớn,dođóchúngtựgắnbóvớimộtngườilớnhơn,kẻthườngcóxuhướngthaythếhànhđộngcủatrẻbằnghànhđộngcủachínhhọ;nhữngđứatrẻnhưthếtrởnêncựckìlệthuộcvàongườilớn.Chúngthiếusinhlực,mặcdùchúngkhôngýthứcđượcđiềuđó,dovậychúngdễcàunhàu.Nhữngđứatrẻnàyluônthanphiền;chúngcóvẻkhônghạnhphúcvàđượcxemlànhữngsinh linhcócảmxúc tinh tếvànhạycảmvớisự trìumến.Các trẻemnàyluônchánnản,dùchúngkhôngbiếtđiềunàyvàchúngnhờcậyngườikhác,nghĩalàngườilớn,bởichúngkhôngthểtựmìnhthoátkhỏisựchánchườngđang làmchúngkhổsở.Cácembámvíuvàongườikhácnhư thểsựsốngcủa chính các em lệ thuộc vào người khác. Các em xin người lớn giúpchúng,chơivớichúng,kểchuyện,hátchochúngnghe,vànănnỉhọkhôngbaogiờlìaxachúng.Ngườilớntrởthànhnôlệcủamộtđứatrẻnhưvậy;mộtmốitươngquanlạlùngcầmchâncảđôibên,nhưnghọlạitạoracảmtưởnglàhọrấthiểunhauvànhiệttìnhmếnnhau.Nhữngđứatrẻnàylúcnàocũnghỏi“tạisao”,hếtcâuhỏinàyđếncâuhỏikhác,nhưthểchúngrấtkhaokháthọchỏi.Nhưngnếutaquansátkĩ,tathấychúngkhônglắngnghecâutrảlờitrướckhichúnghỏicâukhác,cáidườngnhưlàmộtsựtòmòđểbiếtthậtralàmộtcáchđểtróibuộcngườimàchúngcầngiúp.Chúngsẵnsàngbỏrơicácvậnđộngcủachúngvàvângtheomọimệnhlệnhcấmcảncủangườilớn,kẻthấydễdàngthaythếýchícủađứatrẻdễbảosẽtừbỏmọisự,bằngchínhýmuốncủahọ.Dođó,cómộtmốinguyhiểmnghiêmtrọngtừviệcnàysẽkhiếnđứatrẻsavàomộtthứthờơlãnhđạmđượcgọilàbiếngnháchaylườibiếng.

Mộtngườilớnhàilòngvớitìnhtrạngnhưvậybởinókhônggâytrởngạichocácsinhhoạtcủachínhhọ,nhưngthậtsựnólàgiớihạncùngcựcmàsựlệchlạccóđểđạtđến.Sựlườibiếnglàgìnếukhôngphảilàsựsuynhượccủasinhvậtcó tâmlinh.Nótươngứngvớisựthiếuthốnvềsứcmạnhthểchấtcủakẻmắcbệnhnặng;ởđâylàkhủnghoảngcủacácnănglượngtâmlícótínhsángtạovàtấtyếuchosựsống.ĐạoThiênChúaxemsựbiếngnháclàmộttrongbảytộitrọng,mangnguyhiểmvàcáichếtchotâmhồn.Ngườilớnđãđẩylinhhồnđứatrẻtrốnvàochínhnó,họđãthổivàonócáihơihỗtrợvôíchcủahọ,sựhoánđổibằngchínhhoạtđộngcủahọthaychođứatrẻ,sứcmạnhámthịcủahọ,vàhọđãdậptắtlinhhồncủatrẻvàcảntrởsựpháttriểnvềtinhthầncủanó.Nhưnghọkhônghềýthứcđượcđiềugìcả.

Tínhchiếmhữu

Trongđứabécònrấtnhỏvàđứatrẻđãbìnhthườnghóa,cómộtsựthôithúctựnhiêndẫnchúngđếncácnguồnlựcđểcùnghànhđộngvớicáclựcnày.Sựchuyểnđộnghướngngoạinàyđếnmôitrườngcủachúngkhôngphảilàcáigìlạnhnhạt,màlàmộttìnhyêusâusắc,mộtdấuhiệucủasựsốngcóthểsosánhvớicơnđói.Ngườiđóicóthôithúcphảitìmthứcăn.Nókhôngcóliênhệvớisựlíluậnduylí.Nókhôngnói:“Đãlâurồitôikhôngăn,nếukhôngăn,tôisẽkhôngthểduytrìđượcsứclựchaysựsống;dođó,tôicầnphảitìmchấtbổdưỡngđểăn.”Đóilàmộtsựkhóchịucồncàocưỡngbáchtaphảitìmrathứcăn.Đứatrẻcómộtsựđóikhátđốivớimôitrườngcủanó,nótìmkiếmnhữngcáicóthểnuôisốngtinhthầncủanó,vàtựnuôidưỡngnóbằnghoạtđộng.“Là trẻem, trẻsơsinh, tahãyyêu thíchdòngsữa tâmlinh”.Đặc tínhcơbảncủaconngườinằmtrongsự thôi thúcnày,nghĩa làtrongtìnhyêumếnđốivớimôitrườngcủatrẻ.Nóirằngđứatrẻcósựđammêđốivớimôitrườngcủanólàkhôngđúng,vìđammêlàcáigìcótínhbốcđồngvàtạmthời,nóbaohàmmộtthôithúchướngvềmột“giaiđoạntrọngyếu đối với sự sống”. Thay vào đó, sự thôi thúc bởi lòng yêu mến môitrườngcủatrẻ,thúcđẩytrẻkiêntrìhoạtđộng,khôngngừngcháysángnhưngọnlửaliêntụcđốtcháycácnguyêntốtrongcơthểkhitiếpxúcvớiô-xy,tạorahơiấmdịudàng,tựnhiênchocơthểsống.Mộtđứatrẻnăngđộngtựbiểulộnhưmộtsinhlinhđangsốngtrongmộtmôitrườngthíchhợpchonhucầucủanó,nơinótìmrađượcnhữngphươngtiện,nếukhôngcó,sẽkhiếntrẻkhôngthểtựpháttriểntoàndiện.

Nếuđứatrẻkhôngcóđượcmộtmôi trườngchođờisốngtinhthầnnhưvậy,mọi thứ trong nó bị suy yếu, sai lệch và xa rời thế giới.Đứa trẻ trởthànhmộtkẻkhóhiểu, bí ẩn, trống rỗng,bất lực, ngỗnghịch,buồnchán,táchrờikhỏixãhội.

Giờđây,đứatrẻkhótìmđượcnhữngkíchthíchhoạtđộnggópphầnvàosựpháttriểncủanó,trẻchỉthấycócác“đồvật”vàmuốnchiếmhữuchúng.Lấycáigìvàgiữnólạilàđiềudễlàm,khiánhsángtrithứcvàtìnhyêuđềuvôdụng.Năng lượngbùngphát theomộthướngkhác.Mộtđứa trẻsẽnói,“Conmuốn”,khinó thấymộtchiếcđồnghồbằngvàng,mặcdùnókhôngbiếtxemgiờ.Nhưngrồiđứakhácliềnlato,“Không,conmuốnnó”,vàsẵnsàngđậphỏng,biếnnóthànhvôdụng,đểnócóthểchiếmhữucáiđồnghồ.Đólàkhởiđầucủacáccạnhtranhgiữacáccánhânvàcủacáccuộcđấuđácótínhpháhoạiđểtranhgiànhmọithứ.

Hầuhếttấtcảcácchệchhướngvềđạođứclàhậuquảxuấtpháttừbướcđầu tiên này khi quyết định chọn lựa giữa tình yêu và chiếmhữu, đặt trẻtrướcsựlựachọnmộttronghaingảđường,đẩyđứatrẻđitớivớitoànbộsứcsống.Phầnnăngđộngcủatrẻvươnrangoàinhưnhữngvòibạchtuộc,bópnátvàpháhủynhữngvậtnósaymêchộplấy.Cảmtưởngsởhữukhiếntrẻbámchặtvàocácsựvậtvànósẵnsàngbảovệchúngnhưbảovệchínhmạngsốngcủanó.

Những trẻ emmạnhmẽ và năng động hơn bảo vệ các vật sở hữu củachúng bằng cách đánh những đứa trẻ khác cũng hammuốnmón đồ nhưchúng. Chúng liên tục cãi lời bởi chúng muốn có cùng một thứ hay bởichúngmuốncáingườikháccó.Điềunàylànguồngốccủabấtcứphảnứngnàongoạitrừyêuthương,làcộirễcủasựbùngnổcủabấtcứcảmxúcnàongoạitrừtìnhhuynhđệ,dẫnđếntranhgiànhvàchiếntranhvìnhữngchuyệnvớvẩntầmphào,khôngquantrọng.Nhưngthựcra,khôngnênxemthườngnhữngđiềunhưvậyvìchúngrấtnghiêmtrọng,cócáigì trậtkhớp,vàmộtbóngđenchetrùmcáiđãphảihiệnhữu,mộtnănglượngbịchệchhướng.Dođó,chínhcáiácnộitạitrongnó,chứkhôngphảitừcáigìbênngoài,đãgâynêntínhchiếmhữu.

Nhưmọingườiđềubiết,cónhiềunỗlựcđềxuấtmộtlốigiáodụcđạođứcbằng lời thúc giục, khuyếnkhích trẻ emkhôngnênbámvàovật chất bênngoài.Cănbảncủasựdạydỗnàylàsựtôntrọngvậtsởhữucủangườikhác.Nhưngkhiđứatrẻđãđếnmứcnày,nóđãbăngquachiếccầutáchrờiconngườikhỏi sựcao thượngcủađời sốngnội tâm,vàvì thếđứa trẻhămhởquaysangcácvậtbênngoàivớisựhammuốn.Mầmbệnhđãxâmnhậpvàolinhhồncủađứatrẻsâuxađếnnỗinhữngđặctínhnhưvậyđượccoilàthíchhợpvớibảnchấtconngười.

Ngaycảnhữngtrẻcóbảntínhphụctùngcũnghướngsựchúýcủachúngđếnnhữngthứvậtchấtvôgiátrị.Tuynhiên,nhữngtrẻnày“chiếmhữu”đồvậtmộtcáchkhác,khônggâygổvàítkhitranhgiànhganhđuavớinhữngđứakhác.Nhưngchúng thường tích trữvàgiấucácmónđồ,nênngười ta

nghĩchúnglàcácnhàsưutầmtựnhiên.Nhưngkiểunàyrấtkhácvớisựsưutầm và phân loại các vật dưới sự hướng dẫn của một kiến thức nào đó.Ngược lại, chúng tôi đang nói đến những đứa trẻ tích lũy nhữngmón đồnhiềuloại,khôngcóliênhệgìvớinhau,khôngcógìhấpdẫn.Bệnhlíhọcnhậnranhữngtrườnghợpgópnhặtsưutầmvôlí,khôngmụcđích, làdấuhiệucủabệnh rối loạn tâm thần,chỉđạobởimộtbất thườngvề tâm lí,vàviệcnàykhôngchỉcóởnhữngngườilớnbịbệnhtâmthầnmàởcảnhữngđứatrẻphạmtội,với túiáochứađầynhữngvậtvôdụngvà lộnxộn.Điềunàytươngđồngvớitínhhaygópnhặtcủanhữngtrẻcótínhtìnhyếuớtvàphục tùng vốn được xem là khá bình thường.Nếu có ai thử lấy đi nhữngmónmànhữngđứatrẻnàyđãgomgóp,chúngsẽhếtsứcđềphòngcanhgiữ.ChuyêngiatâmlíAdlerđãđưaramộtdiễngiảilíthúvềnhữngtriệuchứngnày.Ôngsosánhnóvới tínhhà tiện,vớihiện tượng thấyởngười lớnmàmầmmốngcóthểnhậnratừlúcấuthơ.Đólàhiệntượngcủamộtconngườibámvíuvàonhiềuthứvàkhôngmuốnchođivậtsởhữu,ngaycảkhichúngkhôngcócôngdụnggìđốivớihọ,một loạicâyđộcdượcđãlớnlêntừsựthiếucânbằngcơbản.

Chamẹhàilòngvìconhọbiếtgìngiữtàisản,họxemđólàbảnchấtconngười và nhìn nhận nó trongmối liên hệ với đời sống xã hội. Thậm chínhữngtrẻcótínhchiếmhữuvàtíchlũyvẫnlànhữngkiểungườiđượcxãhộithôngcảm.

Hamquyềnlực

Mộtlệchlạcđặcthùkhácgắnliềnvớitínhchiếmhữulàtínhhamquyềnlực.Mộtthứquyềnlựcdobảnnăngtrongconngườiđểthốngtrịmôitrườngcủanó,khiếnnóquatìnhyêuđốivớimôitrườngđóchiếmlĩnhthếgiớibênngoài.Nhưngđâylàmộtsựlệchlạc,khiquyềnlực,thayvìlàthànhquảcủachinhphục,xâydựngnênnhâncách, lạiđượchướngđếnviệcnắmbắtvàchộplấycácđồvật.

Đứatrẻbịlệchhướngphảiđốimặtvớimộtngườilớnmàvớinó,làmộtđấngcựckìquyềnuynắmmọisựtrongtaycủahọ.Mộtđứatrẻnhưthếhiểurằngquyềnlựccủachínhnósẽthựcsựlớnnếunócóthểhànhđộngthôngqua người lớn.Do đó, nó bắt đầu lợi dụng người lớn để có thể đạt đượcnhữnggìnókhôngthểtựmìnhđạtđược.Đâylàmộtphươngthứchoàntoàndễhiểu.Điềunàyđươngnhiêncóởtấtcảcáctrẻem,nhiềuđếnnỗinóđượcxemlàcáigìbìnhthườngnhất,vàlàmộtđiềukhósửađổinhất.Nócungcấpmộtvídụđiểnhìnhvềđứatrẻbướngbỉnh;bởilẽhợplítựnhiênlàmộtsinhlinhyếuớt,bấtlực,bịnhốtkín,mộtkhinókhámphárađiềukìdiệurằngnócóthểthuyếtphụcmộtkẻtựdo,cóquyềnlựccungcấpchonónhữngthuận

lợi,nósẽtìmcáchcóđượccácthuậnlợiđó.Đứatrẻthửnghiệmvànóbắtđầumuốnnhữngcáivượtquácáingười lớnnghĩ làhợp lí chonó,docáchammuốncủanólàvôhạn.Đứatrẻcóđầynhữnghuyễntưởngnhấtthời,vàngười lớngiốngmộtkẻ toànnăng, có thể thỏamãncácướcmuốnmà trẻthấytrongmơvớitấtcảsựhuyhoàngchoángmắtcủachúng,cảmgiácnhưthếđượchoàntoànbiếnthànhhiệnthựctrongcáccâuchuyệnthầntiêncólẽthườngxuấthiệntrongsựlãngmạncủatâmhồnđứatrẻ.Trongcâuchuyệnthầntiên,trẻemcảmthấynhữngướcvọngcủachúngđượcđềcaodướilốtvỏhấpdẫn.Bấtcứaicậyđếncácvịtiênđềucóthểnhậnđượcânhuệ,củacải hơnhẳnbất cứquyền lực của conngười nào.Cónhữngvị tiên tốt vànhữngvịtiênác,cótiênđẹpvàtiênxấu.Họcóthểhiệnradướilớpáokẻnghèohayngườigiàu.Mộtsốsốngtrongrừngrậm,sốkhácsốngtrongcáclâuđàithầntiên.Thậtvậy,họgiốngnhưnhữngphóngchiếuđượclítưởnghóacủamộtđứatrẻsốnggiữangườilớn.Cónhữngbàtiêngiànuanhưbàcủanóvàcónhữngcôtiêntrẻđẹpnhưmẹnó.Vàibàtiênănmặcráchrưới,nhữngvịkháctrongyphụcbằngvàng,giốngnhưcónhữngbàmẹnghèovàbàmẹgiàutrongáodạhộiđẹptuyệtvời,nhưngtấtcảđềunuôngchiềuconcáicủahọ.Ngườilớn,dùkhốnkhổhaykiêuhãnh,luônlàmộtđấngquyềnnăngđốivớiđứatrẻ,vìvậytrongđờisốngthựctế,đứatrẻbắtđầuthửkhaithácngườilớn,điềunàycuốicùngsẽdẫnđếnxungkhắc.Lúcđầu,sựtranhđấu này có vẻ ngọt ngào; vì người lớn tự cho phépmình bị thua cuộc vànhượngbộđể thích thúkhi thấyđứaconcủamìnhhạnhphúcvàhài lòng.Vâng,ngườilớnngăncảnđứatrẻtựrửataychonó,họchắcchắnsẽcốthỏamãnchứngbệnhchiếmhữucủahọ.Nhưngđứatrẻ,sauchiếnthắngđầutiên,nótìmcáithứhai,vàngườilớncàngnhượngbộ,đứatrẻcàngđòihỏi,cuốicùngthìảotưởngrằngngườilớnlàđểthỏamãncáchammuốncủađứatrẻkếtthúctrongthấtvọngcayđắng.Dothếgiớivậtchấtcónhữnggiớihạnbấtdibất dịch, trongkhi trí tưởng tượngcó thể lang thang trongvô tận, cuốicùngmộtcuộcchạmtránvàxungđộtdữdộixảy ra.Tínhkhíbướngbỉnhcủatrẻbiếnthànhhìnhphạtchongườilớn.Họbỗngnhiênnhậnrarằnghọsailầmvàhọnói;“Tôiđãlàmhưcontôi.”

Ngay cảmột đứa trẻ tuân phục cũng có thể chinh phục người lớn, vớinhữngtrìumến,nướcmắt,thỏahiệp,khuônmặtnhỏnhắnbuồnbã,haysựkhảáihấpdẫncủanó.Ngườilớncũngphảinhượngbộđứatrẻnhưvậychođếnkhihọkhôngcòngìđểnhượngbộ,vàrồibấthạnhmàmọichệchhướngkhỏitrạngtháibìnhthườngchắcchắnsẽdẫnđếnlạixảyra.Ngườilớnsuynghĩvàcuốicùngnhậnralốihànhxửcủahọlànguồngốccủacáctậtxấucủaconhọ,rồihọtìmcáchquaylạivàsửađổiđứatrẻ.

Nhưngmọingườiđềubiếtkhôngcógìcóthểsửađổitínhbướngbỉnhcủamộtđứatrẻ.Cảlờikhuyếnkhíchlẫnhìnhphạtđềukhônghiệuquả;giống

nhưtaphảiraogiảngdàidòngchomộtngườimêsảngtrongcơnsốtlàhọphảihếtbệnhvàhămdọasẽđánhhọnếunhiệtđộcủahọkhônggiảm.Thựcralàngườilớnlàmhưđứatrẻkhôngphảivìnhượngbộnó,màvìchínhkhihọngăncảnkhôngchođứatrẻthựcsựđượcsống,họđãđưanólệchkhỏiconđườngpháttriểntựnhiêncủanó.

Mặccảmtựti

Ngườilớntỏracoithườngđứatrẻnhưnghọkhôngýthứcđượcđiềunày,vìhọtinrằngconmìnhđẹpđẽvàhoànhảo,vàdựphóngsựhãnhdiệnvàkìvọngtươnglaivàođứacon.Nhưngcómộtsựthúcgiụcbímậtbêntronghọ,khôngchỉđơn thuần là lờikhẳngđịnhrằngđứa trẻ“trốngrỗng”hay“ngỗnghịch”dođócầnđượchọ“đongđầy”vàsửadạy;đâyđúnglàtháiđộkhinhthườngđốivớiđứatrẻdùkhôngđượcnhậnra.Sinhlinhyếuớtmàhọphảiđốimặtlàđứaconcủachínhhọ.Khicóđiềugìliênquanđếnđứatrẻ,ngườilớnlàkẻtoànnăng.Họcòncóquyềnbộclộnhữngcảmxúcmàhọhẳnphảihổthẹnkhibiểulộtrướcxãhộingườilớn.Trongsốcácxuhướngđentốicủahọcósựkeokiệtvàcảmgiácđộcđoánvàchuyênchế.Thế làởnhà,dưới lớpngụytranglàuyquyềncủabậcchamẹ,việcphávỡbảnngãcủađứatrẻtừtừdiễnra.Vídụ,nếungườilớnthấyđứatrẻbêlinước,họnghĩvàlosợlàcáilisẽvỡ.Vàolúcấy,tínhhàtiệnkhiếnhọxemcáililàbáuvật,vàđểcứucáilihọsẽngănkhôngchođứabédichuyển.Cóthểngườilớnnàyrấtgiàucó,muốngiatăngcủacảinhiềugấpmườilầnđểđứacontraisẽgiàucóhơnôngta.Nhưngtronglúcbấygiờthìôngxemcáililàvậtvôcùngquýgiáphảibảovệvớibấtcứgiánào.Mặtkhác,ôngtựnhủ,“Tạisaođứabénàyphảiđặtcáilixuốngbằngcáchnàytrongkhimìnhđểnótheokiểukia?Mìnhkhôngphải làngườicó thẩmquyềnsắpđặtmọichuyệntheoýmìnhsao?”.Vậymàcũngngườilớnđósẽvuilònghisinhbấtcứđiềugìchođứaconcủamình,ôngmơthấysựthànhcôngcủađứacon;ôngmuốnnóthànhmộtngườinổi tiếngvàđầyquyền lực.Nhưng trong lúcnày,cáixuhướngbạongược,độcđoán, trỗidậy trongconngườiông,ông tựphungphí sứcmìnhtrongviệcgiữgìnmộtvậtkhôngcógiátrị.Thậtra,nếulàmộtngườiđầytớlàmcùngđộngtácnhưvậy,chắchẳnôngchỉmỉmcười;vànếulàmộtvịkháchlàmbểcáili,ôngchắcsẽlậptứctrấnanhọrằngkhôngcógìquantrọngvàchiếc likhôngcógiá trịgì.Dođó,đứa trẻhẳnphải luônnhậnratrongtuyệtvọngrằngnólàngườiduynhấtnguyhiểmchomọivật,vìthếchỉmìnhnókhôngthểchạmvàoli;nólàmộtsinhlinhthấphèn,hầunhưítgiátrịhơnlàđồvật.

Cómột tậphợpphức tạp của cácý tưởngmà taphải đểý trong tươngquanvớisựkiếntạobêntrongcủatrẻ.Trẻkhôngnhữngcầnchạmvàođồvậtvà làmviệcvớichúng,màcònphải làmtheomột trình tựchođếnkhi

hànhđộnghoàntất,vàđâylàđiềucựckìquantrọngchosựhìnhthànhnhâncáchbên trongcủa trẻ.Người lớnkhôngcònghinhậnmộtcáchý thứcvềchuỗihoạtđộnghằngngàycủahọ,bởihọđãsởhữuchúngnhưlàcáiđãlàmộtphầncủachính sựhiệnhữucủahọ,nhưmột lối sống.Khingười lớnthứcdậyvàobuổisáng,họbiếttheothóiquencáihọphảilàmvàthựchiệncáchànhđộngbìnhthườngnhưthểchúnglànhữngviệcđơngiảnnhấttrênđời.Thứtựcủacáchànhđộngcủahọhầunhưtựđộng,vàhọkhôngcònđểýđếnnóhơnhơithởhaynhịpđậpcủatimhọ.Ngượclại,đứatrẻcầnxâylêncáinềntảngnày.Nhưngnókhôngbaogiờcóthểlàmramộtchươngtrìnhhànhđộngđểtiếnhànhmộtcáchliêntiếp.Khiđứatrẻđangchơi,ngườilớnđếnbảođâylàlúcđidạo,vàmặcáochotrẻrồiđưanórangoài.Hayđứatrẻcóthểđanglàmmộtcôngviệcnhỏnhưbỏđầynhữngviênsỏivàomộtcáixô,mộttrongnhữngngườibạncủamẹnóghéqua,vàmẹnóbảonóbỏdởcông việc để đến chào. Trong đời sống của đứa trẻ, người lớn can thiệpkhông ngừng, những kẻ có uy quyền này điều khiển cuộc đời của nómàkhông hề thamkhảo ý kiến của nó, không tôn trọng nó và xem các hànhđộngcủanókhônghềcógiátrị,trongkhiđó,trướcsựcómặtcủanó,ngườilớnsẽkhôngquaysangmộtngườikháchayngườigiúpviệc,đểcắtngangviệchọđanglàmmàkhôngnói,“Xinôngvuilòng”,hay“Nếucóthể”.Hậuquảlàđứabécảmthấynólàkẻkhácbiệtvớitấtcảnhữngngườikhác,vớisựthấphènđặcbiệtxếpnóbêndướinhữngngườikhác.Nay,nhưchúngtôiđãnói,mộttrìnhtựcủachuỗihànhđộngxuấtpháttừmộtchươngtrìnhđãđượcấnđịnhtrướcbêntronglàcựckìquantrọngvớisựpháttriểncủađứatrẻ.Mộtngàykia,ngườilớnsẽgiải thíchchođứatrẻlànóphảichịutráchnhiệmvềcáchànhđộngcủachínhnó,nhưngnềntảngđầutiêncủamộttráchnhiệmnhưthếnằmtrongmộtkhuônmẫuđầyđủcủasựkếtnốigiữahànhđộng này với hành động khác, và nó nằm trong sự đánh giá ý nghĩa củachúng.Nhưngđứatrẻchỉcảmthấyrằngmọihànhđộngcủanóđềuvônghĩa.Người lớn, bậc chamẹ, than phiền rằnghọ không thể khơi dậy được tinhthầntráchnhiệmvàtinhthầnlàmchủcáchànhđộngcủachínhhọởđứacontrai,chínhhọlại làkẻđãtừngbướchủyhoạikháiniệmvềsựliêntụccủacáchànhđộngnối tiếp trongđời sống,vàý thứcvềnhânphẩmcủachínhđứatrẻ.Trongnhữngtrườnghợpnhưvậy,thayvìcóýthứcvềnhânphẩmcủachínhnó,đứatrẻmangtrongmìnhmộtniềmtinvữngchắcmơhồvềsựthấphènvàbấtlựccủanó.Việcnhậnbấtcứtráchnhiệmnàohàmýsựtintưởngrằngmìnhlàchủnhâncủacáchànhđộngcủachínhmìnhvàcósựtựtinvềmình.Nguồngốclớnnhấtcủathấtvọnglàhoàntoàntinrằng“mìnhkhôngthể”cókhảnănglàmđượcgì.Nếumộtđứatrẻbịliệtphảichạyđuavớimộtngườirấtnhanhnhẹn,nósẽhẳnkhôngmuốnchạyđua,nếumộtkẻkhổnglồđiêuluyệnđượcsắpxếpđểđấuvõvớimộtngườinhỏcon,khôngkinhnghiệm, người sau chắc khôngmuốnđấu, cố gắngkhả thi bị dập tắt

trướckhithử,đểlạimộtcảmgiácvềsựbấtlựctrướckhithửtháchbắtđầu.Ngườilớnkhôngngừngdậptắtýchícốgắngcủatrẻkhihọlàmnhụcýthứcvềsứcmạnhcủachínhđứatrẻvàthuyếtphụcnótinvàosựbấtlựccủanó;bởi,đúngra,ngườilớnkhôngmuốncảntrởđứatrẻtronghànhđộngcủanó,nhưnghọbảovớiđứatrẻrằng,“Conkhônglàmđượccáiđó;nếuconthử,cũngvôíchmàthôi”.Nếungườinàothôlỗhơn,họsẽnói,“Đồkhùng,tạisaomàymuốnlàmcáiđó?Màykhôngthấylàmàykhônglàmđượcsao?”.Nhưngcáchhànhxửnhưvậykhôngnhữngxúcphạmđếncôngviệccủatrẻvàtínhliêntụccủachuỗihànhđộngcủatrẻ,màcònlàmộtsựsỉnhụcđốivớichínhnhâncáchcủađứatrẻ.Nóghisâuvàotâmhồnđứatrẻcảmtưởngrằngcáchànhđộngcủanólàvôgiátrị,nhâncáchcủachínhnólàùlìvàbấtlực.Thế làsựnảnchívà thiếu tự tinnảysinh,bởinếucókẻmạnhhơntangăntalàmđiềutađịnhlàm,tacóthểtựnhủrằngnếucókẻyếuhơnthaythếvàovịtrícủahọ,tacóthểlàmlạitừđầu.Nhưngnếungườilớnthuyếtphụcđứatrẻlàsựbấtlựcnằmbêntrongnó,thìsẽcómộtthứmâymùbaophủtâmtrínó,đemđếnsựnhútnhát,mộtthứlãnhđạmvàmộtniềmsợhãiđãtrởthànhcốhữu.Tấtcảcáccảmtưởngnàytạothànhmộtchướngngạinộitạimàphântâmhọcmôtảlàmột“mặccảmtựti”.Nólàmộttrởngạicóthểvĩnhviễntrởthànhmộtnhậnthứcnhụcnhãvềsựbấtlựcvàthấphènsovớikẻkhác,vàđiềunàyngăncảnđứatrẻthamgiavàocácthửtháchxãhộivẫnnảysinhởtừngbướctrongcuộcsống.

Mặccảm tự tinàydẫnđếnsựnhútnhát, rụt rèkhiquyếtđịnh,bấtngờthoáiluitrướcbấtcứkhókhănhaychỉtríchnào,trongbiểuhiệntuyệtvọngbênngoàivớinhữnggiọtnướcmắtdễ rơi theonhững tìnhhuốngđauđớnnhưthế.

Bảnchất tựnhiêncủamộtđứa trẻ“bình thường”bộc lộnhưmột trongnhữngđặctínhnổibậtcủanólàsựtựtinvàchắcchắntronghànhđộng.KhicậubéởSanLorenzobảovớicáckháchviếngthămđangthấtvọngrằngtuylàngày lễnghỉ, cácemvẫncó thểmởcửaphònghọcvà làmviệcchodùgiáoviênvắngmặt,béchothấymộtsứcmạnhhoànhảovàcânbằngvềkhíchất,trẻđãkhôngtựphụvàochínhsứcmạnhcủamìnhmàdựatrêntrithứcvàsựlàmchủđượcnó.Cậubébiếtnóđanglàmgìvàhoàntấttrìnhtựthaotáccầnthiếtđểcóthểthựchiệnhànhđộngvớisựgiảndịtuyệtđốimàkhônghềcảmthấyviệcnóđãlàmlàcáigìxuấtchúng.Cũngtheocáchđó,mộtcậubéđangdùngnhữngchữrờiđểrápvớinhauthànhcáctừngữ,đãkhôngcóvẻbối rốikhivịHoànghậunướcÝdừng lại trướcmặtnóvàyêucầunóđánhvần“Vival’Italia”(“HoanhônướcÝ”-ND).Nólậptứcđặtcácchữnóđãdùngtrởlạitheođúngthứtựtronghộp,mộtcáchbìnhthảnnhưthểnóđangởmộtmình.ĐểtỏlòngtônkínhvịHoànghậu,ngườitanghĩrằngchắcnósẹngừngviệcđanglàmđểthựchiệnngaymệnhlệnhcủabà.Nhưngcó

mộtchitiếtđặcbiệtkhôngnênbỏqua:nóđãđặttấtcảcácchữđãdùngvềvịtrítheođúngtrậttựcủachúng,trướckhilạidùngchúngđểghépnhữngchữkhác.Vàđúngvậy,khinóđãlàmviệcđó,nómớiđánhvầncácchữ,“Vival’Italia!”.Đâylàmộtconngườicókhảnănghoàntoànlàmchủcáccảmxúcvàhànhđộngcủanó,dùnóchỉmớibốn tuổi,nóđã tựđịnhhướngvớisựvữngvànghoànhảođểđốimặtvớicácviệcxảyratrongmôitrườngcủanó.

Sợhãi

Sợhãi làmộthình thức lệch lạckhác, thườngđượcxem làđặc tính tựnhiêncủatuổithơ.Khingườitanóiđếnmộtđứatrẻsợsệt,họchorằngnỗisợlàhậuquảcủasựxáotrộnnàođóđãbắtrễsâu,hầunhưtáchbiệtvớicácđiềukiệnmôitrườngcủanó,vàgiốngnhưsựnhútnhát,nólàmộtphầncátínhcủađứatrẻ.Tacóthểnóilàmộtsốtrẻcótínhdễtuânphụcbịbaotrùmbởi một nỗi khắc khoải của cái sợ. Ngược lại, có những đứa khác khỏemạnh,năngđộng,vàthườngcanđảmtrướcnguyhiểm,nhưngcũngbộclộnhữngnỗilosợlạlùng,vôlívàkhôngcưỡngđược.Nhữngtrạngthái tâmthầnnàycóthểđượcdiễngiảilàhệquảcủanhữngấntượngsâuđậmđãghisâutrongquákhứ,vídụnhưsợbăngquađường,sợmèodướigiường,hoặcsợkhithấymộtcongà,cónghĩalànhữngtrạngtháitươngtựvớinhữngmốikhiếpđảmmàkhoatâmthầnđãkhảosátởngườilớn.Nhữnghìnhthứclosợnàyxuấthiệnmộtcáchđặcbiệtởnhữngđứatrẻ“bịlệthuộcvàongườilớn”,vàngườilớnđểđượctrẻvânglời,lợidụngtrạngtháiýthứccònmơhồcủađứatrẻđểinsâulênnónỗilosợgiảtạođốivớicácsinhlinhmơhồđanghoạtđộngtrongbóngtối.Đâylàmộttrongnhữnghìnhthứcphòngthủđộchạinhấtmàngườilớndùngđốivớiđứatrẻ;nólàmnỗilosợtựnhiêncủatrẻđốivớibóng tối thêm trầm trọngvàđưavàođónhữnghìnhảnhnhânvậtkhiếpđảm.Bấtcứđiềugìgiúpđứatrẻtiếpxúcvớithựctếvàchophépnótiếpthukinhnghiệmvềcácsựvậttrongmôitrườngcủanó,vànhờđóthấuhiểucácsựvậtấy,đềucókhuynhhướnggiảiphóngtrẻkhỏitìnhtrạngxáotrộnvì losợnày.Trongcáctrườnghọcbìnhthườnghóacủachúngtôi,sựbiếnmấtcủacácnỗi sợhãi trong tiềm thức,haykhôngbộc lộ rađược, làmộttrongnhữngkếtquảrõràngnhất.MộtnhàvănnổitiếngngườiTâyBanNha(Espagna)muốnviếtvềmộthiệntượngđãlàmôngkinhngạcnhưmộtđiềuđángđượcphổbiến,ôngcóbađứacongáiđãlớnvàcôbéthứtưđihọcởtrườngcủachúngtôi.Bấtcứkhinàocódôngbãovàobuổitối,côbénhấtlàđứaduynhấtkhôngkinhsợ,nósẽđưacácchịvàophòngbốmẹchúng,nơicácemthườngđếnẩnnáutrongnhữnglúcnhưvậy.Sựhiệndiệncủabé,thôngquasựtựdokhỏicácnỗikhiếpsợhuyềnbí,làsựanủithậtsựchocácđứakia.Vìvậy,thỉnhthoảngkhisợhãivàobanđêm,cácchịthườngsangphòngcôemnhỏđểtrútbỏcảmgiáclosợ.

Một “trạng thái lo sợ” khác với nỗi sợ trỗi dậy từmột bản năng bìnhthườngđểtựbảotoàntrướcnguyhiểm.Thứlosợbìnhthườngnàyítthấyởtrẻemhơnlàngười lớn.Điềunàykhôngchỉđơngiảnvì trẻemítcókinhnghiệmgặpphảinguyhiểmhơnngườilớn.Tacũngcóthểnóirằngđốidiệnvớinguyhiểmlàđặcđiểmphổbiếntrongthờithơấu,vàđiềunàychiếmtỉlệnhiềuhơnhẳnsovớingườilớn.Thựctếlàtrẻemtựdấnthânvàohiểmnguythườngxuyênhơn,nhưnhữngđứa trẻđuổi theoxeđangchạy trênđường,hay ở thôn quê, trẻ em leo lên cây cao nhất hoặc bò xuống các vực sâu.Chúngphóngxuốngbiểnhaysôngvàthườngvôtưtựhọcbơi.Cóvôsốcáctrườnghợpnêucaotínhanhhùngcủatrẻemđãcứuhaycốcứucácbạncủachúng. Tôi chỉ kể ra trường hợp của vụ hỏa hoạn ở một bệnh viện tạiCalifornia, có một khu dành riêng cho các trẻ em mù. Xác các trẻ bìnhthườngđượctìmthấy,dùchúngởkhukháctrongtòanhà,vìđãchạysangđểđưacáctrẻmùđếnnơiantoàn.Trongcáctổchứcchotrẻem,nhưHướngĐạo,mỗingàychúngtađềubiếtđượcnhữngtấmgươngvềsựanhhùngcủagiớitrẻ.

Tacóthểthắcmắcrằngsựphụchồiphẩmchấtbìnhthườngởtrẻcóthểpháttriểnxuhướnganhhùngmàtathườngthấyởtrẻemhaykhông?Trongthínghiệmcủachúng tôivềsựbình thườnghóa,khôngcónhữngphaanhhùngnàocả, trừphichúngtôi thỉnhthoảngchấpnhậnsựbàytỏướcvọngcaothượngnàođó,nhưngđólàmộtviệchoàntoànkhácvớimộthànhđộnganhhùngthậtsự(CóđứabénămtuổikhinghevụđộngđấtởMessina,đãviếtrằng“Nếuconlớn,consẽđivàgiúp.”).Nhưngnhữngviệcthựcvàbìnhthườngxảyratrongđờisốngcủatrẻemởtrườngcủachúngtôiđượcxemlà“sự thận trọng” giúp chúng tránh được nguy hiểm và nhờ đó sống chungđượcvớicácmốinguyhiểm,vídụ,chúngsớmcóthểsửdụngdaoởbànhaytrongnhàbếp,dùngdiêmđểthắplửahaynến,đứngmộtmìnhgầncácaohồhaybồnchứanước,vàbăngquađườngphố.Tómlại,chúngcóthểkiểmsoátcáchànhđộngcủamìnhvàđồngthờikiểmsoátđượcnhữngcơnbốcđồngđộtngộthơn,dođóđạtđượcmộtlốisốngbìnhthảnvàcaothượnghơn.Vìvậy,sựbìnhthườnghóakhôngkhiếnchúnglănxảvàonguyhiểmnhưnglạipháttriểnđượcmộtsựthậntrọngchophépchúngsốnggiữacácnguyhiểm,biếtđượcnhữnggìlànguyhiểmvàkhắcphụcđượcchúng.

Nóidối

Cácsailệchvềtâmlídùbộclộvôsốđặctính,giốngnhưbúpvàcànhcủamộtcâysumsê,đềutừcùngmộtbộrễsâu,vàchínhkhigiảiquyếtcácsailệchnàymàcáibímậtđơnnhấtcủasựbìnhthườnghóađượctìmra,trongkhitrongtâmlíhọcbìnhthườngvàtrongcácphươngphápgiáodụcđươngthờichúngđượcxemlànhữngkhiếmkhuyếtriênglẻcầnđượcnghiêncứu

vàgiảiquyếtriêngbiệtnhưthểchúngthậtsựđộclậpvớinhau.Một trongnhữnghậuquảchínhđặcbiệtnàylànóidối.Sựdối trá làmộtkiểu“trangphục” che giấu tâm hồn, có rất nhiều “trang phục” khác nhau; bởi có rấtnhiềukiểunóidốikhácnhau,mỗikiểucóýnghĩavàtầmquantrọngriêng,cónhữnglờinóidốibìnhthường,cólờinóidốibệnhhoạn.Khoatâmthầntrướcđâyđãchúýđếnnhữnglờinóidốikhôngkiềmchếđượctrongchứngcuồngloạntâmthần,khilờinóidốichephủcảlinhhồnvàngônngữvàtrởthànhchấtliệucủasựdốitrá.Cũngchínhkhoatâmthầnđãlưuýđếnlờinóidốicủa trẻem trongcác tòaánvị thànhniên,vànóichungđến lờichứnggiancóthểdovôthứccủatrẻlàmnhânchứng.Điềuthậtđángkinhngạclàkhitabỗngkhámphárarằngđứatrẻcó“tâmhồnngâythơ”,gầnnhưđồngnghĩavớisự thật (sự thật từmiệngcủasựngây thơ), lạicó thể làmchứnggianmột cách hoàn toàn thành thật. Các nhà tâm lí hình sự đã để ý đếnnhữngdữkiệnđángngạcnhiênnàyvànhìnnhận rằngcác trẻnày thật sựthànhthậtvàlờinóidốicủachúnglàdomộtloạinhầmlẫntâmthầnbịthêmtrầmtrọngdocảmxúcởthờiđiểmđó.

Thaythếsựthậtbằnggiandối,dùlàtrạngtháikinhniênhaynhấtthời,chắcchắnlàđiềukhákhácbiệtvớinhữnglờinóidốivặtcủađứatrẻcốýtìmcáchgiấumìnhđểtựvệcóýthức.Nhưngởnhữngđứatrẻbìnhthườngvàtrongđờisốngthườngnhật,tacũngthấynhữnglờinóidốikhôngliênquangìđếnsựtựvệ.Lờinóidốicóthểlàmộtsángtácthật,phátsinhtừnhucầukểlạimộtcáigìhayho,cộngvớiniềmthíchthúđượcngườikháctinlàthật,mặcdùchuyệnkểlạikhôngnhằmýlườnggạthayvị lợi.Nócóthểmangmộthìnhthứcnghệthuậtgiốngnhưmộtdiễnviênhóathânvàovaidiễncủamình.Tôicóthểđưaramộtvídự:Mộthôm,vàiđứatrẻkểchotôinghelàkhicómộtnhânvậtquan trọngđếnăn tối,mẹcácemđã tự tay làm thứcuốngvới rauquảđầyvitaminbổdưỡng,đểquảngbávề lốidùng thứcăntươi.Các emkể rằngbàđã thành côngvì nướcuốngngonđếnnỗi ngườikháchmờiđãnóilàôngsẽdùngvànóilạivớinhữngngườikhác.

Câuchuyệnthậtchitiếtvàthúvịđếnnỗitôihỏimẹcácemcáchchếbiếnmónnướcđó.Nhưngrồibànóivớitôirằngbàchưahềnghĩđếnchuyệnlàmmóngìnhưvậybaogiờ.Ởđâychúngtacómộtvídụđiểnhìnhvềsựsángtácthuầntúydotrítưởngtượngcủađứatrẻdiễndịchhoàntoànthànhlờinóidốigiữađámđông,khôngvớimụcđíchnàokhácngoàisựthíchthúthuầntúykhibịarađượcmộtcâuchuyện.

Nhữngkiểunóidốinàyhầunhưngược lạivớicác lờinóidốinói ravìbiếngnhác,khiđứatrẻkhôngquantâmđếnviệcphânbiệtcáigìlàthật.Tuynhiên,đôikhi,nóidốicóthểlàsảnphẩmcủalíluậntinhvi.Cólầntôibiếtmộtcậubésáutuổibịmẹnótạmthờigửivàomộttrườngnộitrú.Nữgiasưchịutráchnhiệmnhómtrẻmàcậubégianhậprấtphùhợpvớicôngtácvà

rấtquantâmđếncậubéđặcbiệtnày.Saumộtthờigian,cậubébắtđầuthanphiềnvềngườigiasưvớimẹ,kểlểmộtsốchitiếtchốnglạibà.Cậubéchorằngbàtaquákhắtkhe.Mẹnóđếngặphiệutrưởngđểtìmhiểuvàcóđượcchứngcớrằngbàgiáorấtchiềuchuộngvàluônyêuquýchămsóccậubé.Khibàđốichấtcậubévàhỏitạisaocậubénóidối,nótrảlời,“Conkhôngnóidốinhưngconkhôngthểnóilàhiệutrưởngkhóchịu”.Dườngnhưkhôngphảinóthiếucanđảmbuộctộivịhiệutrưởngmàđúnghơnlànóchịuáplựccủaquyước.Cònnhiềuthứhơncóthểkểravềsựtinhranhcủatrẻemkhiphảitựthíchứngvớimôitrườngcủachúng.

Nhữngđứa trẻ có cá tính yếuớt và dễ sai bảo, ngược lại, nói dối theongẫuhứng,tùytiện,dophảnxạtựvệ,khôngcósuytínhkĩlưỡng.Lờinóidốikhờkhạo,khôngđầuđuôi,doứngkhẩuvàdovậykhádễnhậnrađólàlờinóidốimàchamẹvàthầycôphảnđối,nhưnghọquênrằngýnghĩacủachúngrõràngvàthậtsựlàmộtcáchtựvệđốivớicáctấncôngcủangườilớn.Trongnhữngtrườnghợpnày,lờicáobuộccủangườilớnđốivớitrẻemthườnglàchúngnhunhược,thấpkém,đánghổthẹn,vàlờicáobuộcnàylàmộtsựthừanhậngiảnđơnrằngnhữnglờinóidốinàyphơibàymộtkẻthấpkém.

Nóidốivặtlàmộttrongnhữnghiệntượngtâmlíliênquanđếntuổiấuthơcònđangđịnhhình,nhưngcùngvớithờigiannhữnghiệntượngnàyđãtrởthànhcóhệthốngvàchiếmmộtphầnrấtquantrọngtrongđờisốngxãhộiloài người đến nỗi chúng dường như được xem là thiết yếu, đàng hoàng,thậmchílàmĩmiều,tựanhưquầnáođểchethânthể.

Trongtrườnggiúptrẻbìnhthườnghóacủachúngtôi,tâmhồncủađứatrẻtháobỏlớpngụytrangcủatínhquyướcxãhộivàphơimởsựchânthậttựnhiêncủatrẻ.Dẫuvậy,nóidốivặtkhôngphảilàmộttrongnhữnglệchlạccóthểbiếnmấtnhưcóphéplạ.Nóđòihỏiviệctáikiếntạohơnlàcảihóa.Nhữngýtưởngrõràng,thốngnhấtvớithựctế,tựdotinhthầnvàmộtmốiquantâmnăngđộngvớinhữngsựcaoquýtạoramộtmôitrườngthuậnlợichosựkiếntạolạimộttâmhồnchânthật.

Nhưngnếuchúngtaphântíchđờisốngxãhội,tathấynóđượcbãohòabởi dối trá, như bởi một bầu không khí không thể nào xóa tan đượcmàkhônggâyrachấnđộngxáotrộntrongxãhội.Trênthựctế,nhiềuđứatrẻrờiNgôiNhàcủaTrẻđivàocáctrườnglớptrungcấpthôngthườngđãbịcholàvôlễvàbấttuânđơngiảnchỉvìchúngthànhthậthơncácđứatrẻkhácnhiềuvàchưaphát triểnmộtsốhình thức thíchứngcần thiết.Cácgiáoviêncủacácemkhôngnhậnrađiềunày.Kỉluậtvàcácquanhệxãhộithậtrađượctổchứcdựatrênsựdốitrávàmộtsựchânthậtxalạdườngnhưlàmxáotrộncơcấuquyướcđạođứcđãđượcthiếtlậplàmnềntảngcủagiáodục.

Một trong những đóng góp sáng chói nhất của khoa phân tâmhọc cholịchsửvềtâmhồncủaconngườilàsựdiễngiảivềcácngụytrangnhưlàsựthíchứngcủatiềmthức.Chínhnhữnghìnhthứcngụytrangcủangườilớn,chứ không phải những lời nói dối vặt của đứa trẻ, cho thấy bộ áo khủngkhiếpđãcấuthànhmộtphầncủađờisốngconngười,giốngnhưbộdathúhay lôngchim trong thếgiới loàivật,cónghĩa là,bộyphụcchechở,baobọc,làmđẹpvàbảovệbộmáysốngđanghoạtđộngbêntrong.Ngụytranglàcáchgiảdốiđểchegiấucảmxúc,làsựdốitrámàconngườiđãdựnglêntrongchínhnó,đểsống,hayđúnghơn,đểsốngcòntrongmộtthếgiớimâuthuẫnvớicáccảmnghĩtựnhiênvàtrongtrắngcủanó.Vàbởilẽ,vìkhôngthể sống trongmột tình trạng xung đột triềnmiên, tâm hồn phải tự thíchnghi.Mộttrongnhữngngụytrangđộcđáonhấtlàsựgiảdốicủangườilớnđốivớiđứatrẻ.Ngườilớnhisinhcácnhucầucủađứatrẻvìchínhnhucầucủahọ,nhưnghọtừchốikhôngchấpnhậnsựthậtnàybởilẽđiềunàykhóchấpnhậnđược.Nênhọtựthuyếtphụcrằnghọđangthựcthimộtquyềnlợitựnhiênvàhànhđộngvìlợiíchtươnglaicủađứatrẻ.Khiđứatrẻtựvệ,tâmhồn của người lớn không tỉnh thức trước trạng thái đích thực của sự vật,nhưnghọxembấtcứđiềugìđứatrẻlàmđểtựcứunólàbấttuân,haycóxuhướngxấuxa.Dầndần tiếng kêu yếuớt của sự thật và công lí bên trongngườilớnbiếnmấtvàđượcthaythếbằngnhữnghìnhthứcngụytrangrựcrỡ,vữngchắcvàvĩnhviễndướidạngtráchnhiệm,quyềnlợi,uyquyền,thậntrọng,v.v.Tráitimđãchaiđá.Nótrởnênnhưbăngđávàsángchóinhưcáigì trong suốt.Mọicáivachạmvàonóđềubịvỡ tan. “Trái timcủa tôiđãthànhđá:tôiđấmnóvàtaytôibịchấnthương.”[6]ĐólàmộtẩndụđẹpđẽtrongvựcsâuĐịaNgụccủaDante,nơitấtcảtìnhthươngđãbịdậptắt,chỉcònlạihậnthùlàbăngđá.Tìnhthươngvàthùhậnlàhaitrạngtháikhácbiệtcủalinhhồn,nhưnướctrongtrạngtháilỏngvàrắncủanó.Vâng,ngụytrangnàylàmộtsựdốitrácủatinhthần,giúpconngườitựthíchnghivớicáclệchlạc có tổ chức của xã hội nhưng dần làm chai đá những gì từng là tìnhthươngthànhnhữnghìnhthứchậnthù.

Đâylàsựdốitráđángsợẩnnúptrongnhữngngõngáchsâukíncủatiềmthứccủatâmhồn.

Hậuquảtrựctiếptrênđờisốngthểchất

Các sai lệch về tâm lí có rất nhiều đặc điểm, vài đặc điểmdường nhưthuộcvềmột trật tựhoàntoànkhácvìchúngảnhhưởngđếnsựhoạtđộngcủacơthể.Ngàynay,cácnguyênnhântâmlícủanhiềuxáotrộnthểchấtđãđượcyhọckhảosátkĩlưỡng.Tuynhữngkhiếmkhuyếtcơbảnlàvềthểchấtnhưngnguyênnhânsâuxanằmtronglĩnhvựccủatâmtrí.Vàivấnđềnhư

khókhănvềtiêuhóa,thườngxảyraởtrẻem.Nhữngđứatrẻmạnhkhỏevànăngđộngcóxuhướngđóicồncàokhókiềmchếđượcbằngtậpluyệnhaychế độ ăn uống.Các trẻ này ăn nhiều hơn cần thiết domột thôi thúc khócưỡngthườngđượctadễdãixemlà“ănrấtngonmiệng”,mặcdùđiềunàycóthểdẫnđếncácxáotrộnvềtiêuhóavànhữngtìnhtrạngbịngộđộcliêntụccầnđếnsựchămsóccủabácsĩ.

Ngaytừthờixaxưa,ngườitađãnhậnramộtthóixấuvềđạođứctrongxuhướngkhókiềmchếcủacơ thể làănnhiều thứcănhơncần thiết,điềunàycóhạinhiềuhơn tốt.Khuynhhướngnày thườngbộc lộsự tạmngừngtínhnhạycảmbìnhthườngđốivớithứcăn,sựnhạycảmkhôngnhữngthúcgiụctađitìmthứcănmàcòngiớihạnsựtiêuthụthứcănởmứccầnthiết.Đólàđiềutathấyởcácđộngvậtmàsứckhỏeđượcgiaophóchosựchỉđạocủabảnnăngtựbảotồn.Bảnnăngnàycóhaimặt,mộtmặt liênquanđếnmôitrường,sựtránhnécácmốinguyhiểm,mặtkialiênquanđếnchínhcáthểvàkiểmsoátsựtiêuthụthứcăncủanó.Cácđộngvậtcómộtbảnnăngthôngthườngkhôngnhữnghướngchúngđếnđúngloạithứcăn,màcònấnđịnhsốlượngchúngphảiăn.Thậtvậy,đâylàmộttrongnhữngđặctínhnổibậtcủa tấtcảđộngvật.Dùchúngănnhiềuhay ít,mỗi loàiở trạng thái tựnhiênđềutuânthủsốlượngmàthiênnhiênđãkhắcghitrongnóởdạngbảnnăng.

Mặtkhác,chỉcóconngườimớibộclộthóithamănuốngquáđộđãkhiếnnó không những tích lũy số lượng thức ăn quá mức mà còn tạo khuynhhướngtiêuthụnhữngchấtthậtralàđộchạichonó.Dođó,chúngtacóthểnóirằngsựxuấthiệncủacácsựchệchhướngvềtâmthầndẫnđếnviệclàmmấtđinhữngsựnhạycảmcótínhchechởvàhướngdẫnconngườivềsứckhỏe, ở đây, chúng ta tìm thấy bằng chứng rõ ràng của đứa trẻ bị chệchhướng đã bộc lộ ngay sự thiếu cân bằng trong thói quen ăn uống của nó.Thứcănthuhútđứatrẻtừbênngoàiquadángvẻ,chỉđượcđónnhậnbởivịgiácngoạitại,nhưngyếutốnộitạithiếtyếuchosựsốngđãbịsuyyếuhaymấtđi.Mộttrongnhữngchứngminhđángkinhngạcnhấtởcáctrườngbìnhthườnghóacủachúngtôilàsựkiệncáctrẻem,khiđãthoátkhỏicácsailệchvềtâmlívàđãphụchồitrạngtháibìnhthường,khôngcòncácdấuhiệucủatínhthamlamvàngừngthóimêănquáđộtrướcđócủachúng.Naytrẻchúýđến thao tác chínhxáccủamỗihànhđộng,đểchúngcó thểănvớinhữngđiệubộthíchhợp.Sựphụchồicủasựnhạycảmthiếtyếuchosựsốnggâyramộtsựkinhngạchầunhưkhótinlúcbanđầu,khimọingườinóiđếnsựcảihóacủatrẻem.Vàicảnhtượngtrongđờisốngcủatrẻtrởthànhđềtàicủasựmôtảtỉmỉ,đểthuyếtphụcmọingườirằnghiệntượngnàylàmộtsựkiệncóthật.Nhữngđứatrẻnhỏbé,khiđếngiờcómộtbuổiănđánghưởngvàtrướcmộtmónănhấpdẫn,chúngbậnrộnsắpxếpvàchỉnhlạikhănăn,nhìncác

bìasáchđểnhớcáchcầmvàsửdụngmỗidụngcụtrênbànhaylogiúpđỡmộtngườibạnnhỏhơn,vàđôikhichúngthậttỉmỉđếnnỗimónănđãnguộitrướckhiăn.Cácđứakhácmặtbuồnthiuvìchúngđãhivọngđượcchọnđểphụcvụởbànăn,nhưnglạibịgiaochocôngviệcdễdàngnhất,đólàngồiăn.

Mộtbằngchứngngượclạivềmốiliênhệgiữacácyếutốtâmlívàthứcăncóthểtìmthấytrongmộtsựkiệntráingược.Cáctrẻemdễsaibảocósựmiễncưỡngkìlạvàthườngkhôngchếngựđượctrongviệcănuống.Nhiềungườiđãtrảiquakhókhăntrongviệcchomộtsốtrẻănuống,chúngtừchốiănđếnnỗigâyrakhókhănthậtsựchogiađìnhhaytrườnghọc.Hiệntượngnàycàngnổibậtkhixảyraởcácviệnchotrẻemnghèovàèouộtmàngườitanghĩrằngchúngsẽcốănnobấtcứkhinàocódịpđượcăn.Hiệntượngnàycóthểtrởnênnghiêmtrọngdẫnđếnsựsuyyếuvềthểchấtmàmọinỗlựcchữatrịđềuthấtbại.Nhưngkhôngnênlầmlẫnsựtừchốiănuốngnàyvớibệnhkhótiêu,khicáccơquantiêuhóađềutrongtìnhtrạngthậtsựbấtthườngkhiếntrẻănkhôngthấyngon,ởđây,đứatrẻtừchốiănvìnguyêndotâmlínàođó.Trongvàitrườnghợp,nóbắtnguồntừmộtcơchếtựvệchốnglạicácnỗlựcđútchonóăn,haykhiđứatrẻbịbắtbuộcănchonhanh,nghĩalàtheonhịpđiệucủangườilớn.Đứatrẻcónhịpđiệucủariêngnó,vàđiềunàyhiệnnayđãđượccácbácsĩchuyênkhoanhikhẳngđịnh,họđãghinhậntrẻemkhôngănhếtthứcănchúngcầncùngmộtlúc,nhưngsẽănrấtchậmvàxenkẽgiữacáckhoảngnghỉdài.Điềunàycũngcóthểnhậnthấyởtrẻsơsinh,trướckhibéđượccaisữa.Béngừngbúsữakhôngphảivìđãnomàđểnghỉngơi,nhịpđiệucủabékhôngnhữngchậmmàcònngắtquãng.Dođó,chúngtacóthểnhậnramộtđộngcơtựvệkhảdĩ,nhưmộtràocản,chốnglạibạolựcđãépbuộcbéphảiăn,tráivớiquyluậtcủathiênnhiên.Tuynhiên,cónhữngtrườnghợp,khôngcóchuyệntựvệnày.Đứatrẻhầunhưdo thểchất,khôngmuốnănuống.Nóxanhxaomộtcáchvôvọngvàkhôngcócáchđiều trị nào, dù là ngoài trời, ánh sángmặt trời hay không khímiền biểncũngkhôngchữađượcchonó.Tuynhiên,trongnhữngtrườnghợpnày,nếuxemxétkĩhơn,chúngtasẽthấytrẻbịchekhuấtbởimộtngườilớnmàtrẻvôcùnggắnbónhưnghọhoàntoànchếngựnó.Chỉcómộtcáchduynhấtđểchữachođứatrẻnhưvậy,đólàtáchđứatrẻkhỏiảnhhưởngnày,đếnmộtmôitrườngnơitrẻsẽđượctựdovànăngđộngvềmặttâmlí,đểtrẻcóthểtháogỡđượcsựràngbuộcđãlàmtinhthầnnóquèquặt.

Đểhỗtrợcholuậnđiểmcủachúngtôi,xinlưuýrằngmốiliênkếtgiữađờisốngtinhthầnvàhiệntượngvậtchất,đượcxemlàhầunhưkhôngliênhệgìđếntrítuệ,vídụnhưănuống,đãluônluônđượcthừanhận.Thóiháuănđượcliệtvàomộttrongnhữngtậtxấu“làmđầuóctốităm”,sựchínhxáccủaThánhThomasAquinaskhichỉramốiliênhệgiữatínhthamănvàcác

tìnhtrạngtri thứclàđiểmlí thú.Ôngkhẳngđịnhrằngthamănlàmmờócphánđoánvà làmsuyyếutri thứccủaconngườivềnhữngthựctạicó thểhiểuđược.Nhưngởđứatrẻ,tathấyxảyraquátrìnhđảongược;chínhsựxáotrộntâmthầnsinhratínhháuăn.ĐạoThiênChúađãgắntậtxấunàyvớicácxáo trộn về tâm linh khiến nó được xếp vào bảy tội trọng, nghĩa là, cùnghàngvớinhữngtộidẫnđếncáichếtcủalinhhồn,đếnconđườngbịchặnquasựviphạmmộtsốquy luậthuyềnbícaiquảnvũ trụ.Cùng lúc,đứng trênmộtquanđiểmkhác,hoàntoàn,tântiếnvàkhoahọc,phântâmhọcgiántiếphỗtrợchohọcthuyếtcủachúngtôivềsựđánhmấtbảnnănghướngđạo,haysựnhạycảmđểtựbảotồn.Tuynhiên,khoaphântâmhọcdiễngiảinótheolốikhácvàđềcậpđến“bản-năng-hướng-đến-sự-chết”.Cónghĩalànónhìnthấyconngườicómộtxuhướng tựnhiênhỗ trợchocáichếtkhông tránhđược,khiếnnóđếndễdàngvànhanhchónghơn,vàthậmchỉhọcònchạyđếngặpcáichếtbằngcáchtựtử.Conngườitrởnênnghiệncácchấtđộcnhưrượu,áphiệnvàcô-ca-invìmộtthôithúckhócưỡng,nghĩalàhọsaymêvàmờigọicáichết,thayvìbámvàosựsốngvàsựcứurỗi.Nhưngcóphảitấtcảđiềunàychínhxácchothấyviệcđánhmấtcáimẫncảmnộitạithiếtyếuchosựsốngphảihoạtđộngđểbảođảmsựsinhtồncủacáthểhaykhông?Nếuxuhướngnàyphátsinhtừcáichếtkhôngtránhđược,nóphảihiệnhữuởmọisinhvật.Nhưngchúngtôihẳnphảinóirằngmọichệchhướngvềtâmthầnđưa conngười vàongõ chết vàkhiếnnó chủđộng trongviệc tựhủyhoại sự sống của chínhmình, và cái khuynhhướngkinh khủngnày đã tựmanhnhabộclộdướidạnghầunhưkhôngthểnhậnratrongbuổiđầucủagiaiđoạnsơsinh.

Tấtcảbệnhtậtcólẽmangcùnghệsốtâmlí,bởiđờisốngvậtchấtvàtinhthầncủaconngườiliênquanchặtchẽvớinhau,nhưngsựbấtthườngtrongănuốngmởtoangcánhcửavàchàođóntấtcảmọibệnhtật.Tuynhiên,đôikhibệnhtậtchỉlàvẻbênngoài,vớinhữngnguyênnhânhoàntoàncótínhtâmlí,nhưthểnóchỉlàhìnhảnh,chứkhôngphảilàmộtthựctại.Khoaphântâm học đã rọi sáng lên những trường hợp như vậy khi phải đối phó vớichứng loạn thần kinh chức năng hữu cơ dẫn đến trạng thái bệnh lí. Cácchứng loạn thần kinh chức năng không phải là những bệnh tật giảmà cónhững triệu chứng thật, thân nhiệt cao và những rối loạn thật sự về chứcnăngtrongcơthểđôikhicóvẻtrầmtrọng.Nhưngcácbệnhtậtnàylạithậtsựkhôngthuộcvềthểchất,vìchúngnảysinhtrongtiềmthứcbởicácyếutốtâmlícókhảnăngápđảocácđịnhluậtsinhlí.Bằngbệnhtật,bảnngãcóthểthoátkhỏicáctìnhhuốnghaybổnphậnkhóchịu.Bệnhtrạngkhángcựmọisựđiềutrịvàchỉbiếnmấtkhibảnngãđược,giảithoátkhỏicácđiềukiệnnómuốn trốnkhỏi.Tôiđãchứngkiếnnhiều trườnghợpnày trongmộtcơsởgiáodụcvềtôngiáochotrẻemgái,hoàntoànđầyđủvềmặtvệsinh,vậymà

vẫncótrẻbịbệnhnằmởnhàthương,vàiđứaliêntụccóthânnhiệtcao,khóđiềutrị.CácchứngbệnhnàybiếnmấtkhiviệcbắtbuộcthamdựThạnhlễđầutiênvàolúcsớmmaiđượcxóabỏ.Nhiềubệnhtậtvàthểtrạngốmyếu,nhưcáckhuyếtđiểmđạođứcbiếnmấtkhitrẻđượcđưavàomộtmôitrườngtựdo,vàđượcphépthamgiavàocácsinhhoạtbìnhthườnghóa.Ngàynay,nhiềubácsĩkhoaNhicôngnhậntrườnghọccủachúngtôilà“NhàcủaSứcKhỏe”,nơihọgửigắmnhữngtrẻcóbệnhvềchứcnăngmàhọkhôngchữađược theo lối thông thường.Nhiều trường hợp được chữa lành đáng ngạcnhiênđãxảyra.

PhầnIIIĐỨATRẺVÀXÃHỘI

Chương1HOMOLABORANS-CONNGƯỜILAOĐỘNG

Xungđộtgiữađứatrẻvàngườilớn

Xungđộtgiữangườilớnvàđứatrẻlàkhởiđiểmcủanhữnghậuquảlanrộnghầunhưvôtận,trongđờisốngconngười,nhưnhữnggợnsóngtỏaraxakhitanémmộtviênđávàomặthồphẳnglặng.Cáchậuquảnàylànhữngdaođộngkhuếchtánramọihướngtheovòngtròn.

Chínhxácđâylàcáimàyhọcvàphântâmhọcđãkhámphárakhiquaylại tìm căn nguyên của các chứng bệnh về thể chất và tâm thần.Các nhàphân tâmhọcphảiđi rấtxa trongcuộc truy tìmcănnguyêncủabệnh tâmthần,giốngnhữngnhàthámhiểmđitìmcộinguồncủasôngNile,đãphảiđixa,vượtquanhiềughềnh thácnguyhiểm tronghành trìnhchođếnkhihọđến tậncácvùngnướcyêncủacácđạihồ.Cáckhoahọc thămdònguyênnhâncủacácyếukém,thiếukhảnăng,khángcựvàméomócủatâmhồnconngườiphảivượtkhỏicácnguyênnhân trướcmắtvàđixahơncácnguyênnhânđãđượcnhậndiệnvàcóthểhiểuđược,chođếnkhihọđếntậnvùngbiểnêm,đólàthểchấtvàtâmhồncủatrẻnhỏ.

Nhưngnếutamuốnduhànhtheohướngnghịchvàquantâmđếnlịchsửmớicủanhân loạinhưđãđượcviết ra trongbímậtcủasựhình thànhcácnhântốcủanó,thìtacóthểkhởihànhtừbiểnhồyêntĩnhcủathuởbanđầutrongthờithơấuvàđitheodòngchảydữdộicủasựsốnglúcnóphóngtớivàchảyxuốngtừtriềnnúicao,vượtquacácchướngngạivật,quanhcotrênhành trìnhcamgocủanó,phóngxuốngcácvực sâu.Tacókhảnăng làmmọisựtrừviệcngồibấtđộnghayngừngchảytheodòngcuộnxoáycủakhốinước.

Cácchứngbệnhdễ thấynhất làmkhổngười lớnnhưbệnhvề thểchất,thầnkinhvàtâmthầnthậtsựcóthểtruyratừtuổithơ,chínhcuộcđờicủađứatrẻcóthểchotathấycáctriệuchứngđầutiên.

Tuynhiên,cómộtđiểmđánglưuýlàmỗiđiềuáclớnvàdễthấyđềukèmtheo vô số điều ác nhỏ hơn. Trường hợp chết vì bệnh ít hơn so với cáctrườnghợpcùngbệnhđượcchữalành,vànếubệnhhoạnlànguyênnhâncủasựyếuớtđãkhông thểkhángcự lạisự tấncôngcủanó,chắchẳnphảicónhiềungườiyếuớtchodùhọđãkhôngcònlàconmồicủabệnhtật.Cáctìnhtrạngbấtthườngkhiếndễbịbệnhcóthểsosánhvớicácđợtsóngtruyềncácđaođộngcủakhôngkhíđếnvôtận.Vìvậy,aimuốnbiếtnướctinhkhiếtvàcó thểuốngđượchaykhông,họ sẽkhôngdùnghếtnướcmàchỉkhảo sát

mộtlượngnhỏ.Nếulượngđóbịônhiễm,họkếtluậnphầncònlạicũngbịônhiễm.Thếnên,nếungườitachếtvìbệnhhayvìlạcvàohỗnloạntâmthầnhaytinhthần,tacóthểkếtluậnrằngtoànthểnhânloạiđềubịlầmlỡ.

Khái niệm này khôngmới. Ngay vào thờiMoses, người ta đã nhận rarằngconngườiđầutiênđãphạmtội,đólàTộitổtôngtheođótoànthểnhânloạiđềubịlâynhiễmvàlạclối.Tộitổtôngdườngnhưlàmộtquanniệmvôlívàbấtcôngvìnóbaohàmsựkếtánkhảdĩcủavôsốkẻvô tội tạonênnhânloại,nhưngtacóthểquansátmộtsựkiệntươngtựkhithấynhữngđứatrẻvôtộibịkếtánphảichịunhữnghậuquảtaihạicủasựpháttriểnbịbópméobởicáclỗilầmlặplạiquacácthờiđại.Cănnguyêncủacáimàchúngtachữatrịnằmtrongxungđộttồntạingaytrongnềntảngđờisốngconngười,mộtxungđộtvớinhiềuhệlụychưađượckhámpháđầyđủ.

Bảnnănglaođộng

Trướckhibảnchấttựnhiênđíchthựccủađứatrẻđượckhaimở,cácquyluậtchiphốisựhìnhthànhcủađờisốngtâmlívẫnhoàntoànchưađượcbiếtđến.Khảosátcácgiaiđoạnmẫncảmchỉđạosựhìnhthànhcủaconngườicólẽsẽtrởthànhmộttrongcáckhoahọccótínhứngdụngthựctiễnnhấtcủaloàingười.

Nền tảngcủa tăng trưởngvàphát triểnnằm trongcácmốiquanhệ lũytiếnvàluônmậtthiếtgiữacáthểvàmôitrườngcủanó,vìsựpháttriểncủatínhcánhâncủatrẻ,haycáigọilàtựdocủatrẻ,khôngthểlàgìkháchơnsựđộclậptiệmtiếncủatrẻđốivớingườilớn,đượchiệnthựchóabằngphươngtiệncủamộtmôitrườngthíchhợp,nơitrẻcóthểtìmđượccácphươngtiệncầnthiếtchosựpháttriểncácchứcnăngcủanó.Điềunàycũngrõràngvàđơngiảnnhưtrongthựctếkhichotrẻsơsinhcaisữa,chúngtalàmcácmónănchobétừngũcốc,nướcrauvànướchoaquả,nghĩalàdùngcácsảnphẩmcủamôitrườngbênngoàiđểthaythếsữamẹ.

Cái sai lầm khi hình dung ra sự tự do của đứa trẻ trong giáo dục nằmtrongsựtưởngtượngrằngsựđộclậpgiảđịnhcủađứatrẻkhỏingườilớnlàkhôngcầnmộtsựchuẩnbịtươngứngvềmôitrường,sựchuẩnbịmôitrườngnhưvậylàmộtphầncủakhoahọcvềgiáodục,giốngnhưviệcchuẩnbịthứcăndặmchotrẻlàmộtphầncủakhoahọcvềsứckhỏe.Vậychuẩnbịmộtmôitrườngtâmlí,vớicácnguyêntắccốtlõi,nhưlàmộtnềntảngcủagiáodụcmới,đãđượcphácthảobởichínhđứatrẻ,kháđủrõràngđểbiếnthànhmộtthựctạicótínhthựctiễn.

Trongcácđiềumặckhảimàđứatrẻđãmangđếnchochúngta,cómộtđiềucó tầmquan trọngcơbản,đó làhiện tượngbĩnh thườnghóaqua lao

động.Vôsốcácthínghiêmvớitrẻemcủamọichủngtộctrênthếgiớiđãchophépchúngtôituyênbốrằnghiệntượngnàylàdữliệuđãđượckiểmchứngchắcchắnnhấtmàchúngtacótronglĩnhvựctâmlíhọchaygiáodục.Chắcchắnlàtháiđộcủatrẻđốivớilaođộngbiểuhiệnmộtbảnnăngthiếtyếuchosựsống,bởikhôngcólaođộng,nhâncáchcủatrẻkhôngthểtựtổchứcvàsẽbịlệchkhỏisựhìnhthànhbìnhthườngcủanó.Conngườitựxâydựngbảnthânqualaođộng.Khôngcógìthaythếđượclaođộng,cảsứckhỏethểchấthaytìnhyêumếnvàmặtkháccácsựchệchhướngcũngkhôngthểchỉnhsửabằnghìnhphạthaygươngtốt.Conngườixâydựngbảnthânqualaođộng,laođộngvớiđôitaycủanó,sửdụngđôitaynhưlàcôngcụcủabảnngãcủanó,cơquancủatrítuệvàýchícánhâncủanóquyếtđịnhsựhiệnhữucủachínhnókhiđốidiệnvớimôitrường.Bảnnăngcủađứatrẻlàbằngchứngcho thấy lao động là một khuynh hướng cố hữu trong bản chất của conngười,nólàbảnnăngđặctrưngcủaloàingười.

Vậytạisaolaođộng, lẽraphải làmộtnguồnthỏamãntối thượng,mộttrungtâmchosứckhỏevàtáitạo,nhưđốivớitrẻem,lạibịgạtbỏbởingườilớn?Tạisaotacóthểnghĩrằnglaođộnglàsảnphẩmcủacácnhucầutấtyếukhắcnghiệtdomôitrườngcủanótạora?Cólẽvìlaođộngtrongxãhộiloàingườiđượcđặttrênnhữngnềntảngsailầm.Nópháttriểntừconngườilệchlạc, lệch lạc qua sự chiếm hữu, quyền lực, dửng dưng, dính bén, nên bảnnăngsâuxavẫncòntiềmẩnnhưmộtđặctínhbịkiềmchế.Nênlaođộngchỉtùythuộcvàocáctìnhhuốngbênngoàihaycáctranhgiànhgiữanhữngconngườilệchlạc.Nótrởthànhlaođộngcưỡngbứclàmnảysinhcácràocảntâmlímạnhmẽ,vàdođótrởthànhkhổcựcvàđángghét.

Nhưngkhithôngquacáctìnhhuốngngoạilệ,laođộnglàkếtquảcủamộtthôithúcnộitạitheobảnnăng,thìngayởngườilớn,nósẽcómộtđặctínhhoàntoànkhácbiệt.Laođộngnhưthểtrởnênhấpdẫnvàkhócưỡng,vànónângcaoconngườilêntrêncáclệchlạcvàxungđộtbêntrongnó.Đólàlaođộngcủamộtnhàsángchếhaykẻkhámphá,nhữngnỗ lựcanhhùngcủanhà thámhiểm, các sáng tác của người nghệ sĩ, có nghĩa là lao động củanhững con người được ban chomột năng lực phi thường khiến họ có thểkhámphálạicáibảnnăngcủachủngloạitheocáckhuônmẫucủachínhcátínhcủahọ.Bảnnăngnàynhưmột suốinguồnvụtphun ra từvỏmặtđấtcứngrắnvàdângcaodomộtthôithúcsâuxa,đểrơixuốngnhưnướcmưatướimátnhânloạikhôcằn.

Chínhquasựthôithúcnàytiếnbộthậtsựcủavănminhđãxuấthiện.

Cácđặctínhcủahailoạilaođộng

Ngườilớnvàđứatrẻđượctạorađểyêuthươngnhauvàsốngvớinhau,

thếnhưnghọluônxungkhắcđokhônghiểunhau,điềunàyxóimòncácgốcrễcủasựsống,trongmộtbímậtbấtkhảxâmphạm.

Nhữngvấnđềliênquanđếnmốixungkhắcnàycótínhđadiện,vàmộtsố,rõràngvàcụthểcóảnhhưởngđếncácquanhệxãhộibênngoài.Ngườilớncósứmệnhchutoànmộtviệcphứctạpvàdồndậpđếnnỗihọthấykhómàtạmngừngnhưhọnênlàmnếuhọphảitheosauđứatrẻ,tựthíchứngvớinhịpđiệuvàcácnhucầutâmlícủasựpháttriểncủatrẻ.Mặtkhác,sựphứctạpngàycàngtăngvàtốcđộtrongmôitrườngcủangườilớnngàycàngtrởnênkhôngthíchhợpchođứatrẻ.Chúngtôicóthểtưởngtượngramộttrạngtháigiảndịvàbìnhyêncủađờisốngsơkhaitrongđóđứatrẻtìmramộtnơinươngnáutựnhiên.Trẻthấyngườilớnlàmnhữngcôngviệcđơngiảntheomột nhịp điệu chậm rãi, đứa trẻ được bao quanh bởi các gia súc và thấychúngsốngquanhnó.Trẻsờcácđồvậtvàcốgắnglàmviệcmàkhôngailamắng.Nó ngủ khi buồn ngủ, buôngmình dưới bóngmátmột cây cổ thụ.Nhưngdầndầnvănminhđãlấyđimôitrườngxãhộikhỏiđứatrẻ.Mọithứđềubịquyđịnhquáchặtchẽ,quáhạnchế,quávướngvíu,quánhanh.Khôngnhữngnhịpđiệusốngvộivàngcủangười lớnbậnbịu làmộtchướngngạichođứatrẻ,màsựxuấthiệncủamáymóc,tựanhưmộtcơnlốc,đãquétmấtnhữngnơiẩnnáucuốicùngcủatrẻthơ.Trẻkhôngcòncóthểsốngmộtcáchnăngđộng,sựchămsócchođứatrẻhàmýchosựchechởnókhỏicáchiểmnguyđanggiatăngquanhtrẻtrongthếgiớibênngoài.Thếlàtrẻtrởthànhmộtkẻtịnạn,mộtsinhlinhbấtlực,mộtnôlệ.Khôngainghĩđếnnhucầutạoramộtmôitrườngđặcbiệtchođờisốngcủatrẻ,khôngainghĩrằngđiềuthíchhợplàtrẻcũngcầnhoạtđộngvàlàmviệc.Điềucầnthiếtlàhiểurằngcóhaivấnđềxãhộivìcóhaidạngthứccủađờisống,dođócóhainhucầucần xét đến - vấn đề xã hội của người lớn và vấn đề xã hội của đứa trẻ.Trongmỗilĩnhvực,cócôngviệctấtyếuphảilàm;côngviệccủangườilớnvàcôngviệccủađứatrẻ,cảhaiđềuthiếtyếuchođờisốngcủanhânloại.

Nhiệmvụcủangườilớn

Nhiệmvụcủangườilớnlàxâydựngmộtmôitrườngđặtchồngbêntrênthiênnhiên,mộtcôngviệchướngngoạiđòihỏihoạtđộngvànỗlựcthôngminh;đólàcáitagọilàlaođộngsảnxuất,vàdocóbảnchấtxãhộinócótínhtậpthểvàtổchức.Đểđạtđượcmụctiêucủacôngviệc,conngườiphảicầntổchứccótrậttự,điềuhòacôngviệctheocáctiêuchuẩnlàquyluậtcủaxãhội.Họápđặtmộtkỉ luật tập thểmàmọingười tựnguyệntuân thủ,vìchínhhọcũngnhìnnhậncácluậtlệnàylàcầnthiếtđểđờisốngxãhộicótrậttự và hiệu quả. Nhưng ngoài các luật lệ thể hiện những nhu cầu của địaphươngvàthờiđại,khácbiệtgiữacácnhómngườivàgiữacáclứatuổi,cónhữngluậtlệcănbảnkhácbắtnguồntừchínhbảnchấtconngười,liênquan

đếnchínhlaođộng;nhữngluậtnàylàchungchomọingườivàmọilứatuổi.Một trongnhữngluậtđó là luậtphânchia laođộng,ápdụngphổquátchomọi sinh vật sống, cần thiết để các sản phẩm của con người phải đượcchuyênmônhóa.Mộtquyluậttựnhiênkháclạiliênquanđếncánhânlaođộnglàluậtvềcốgắngtốithiểu,theođó,conngườitìmcáchđạtnăngsuấttốiđavớisựlaođộngtốithiểu.Đấylàquyluậtvôcùngquantrọngkhôngphảivìướcmuốn làmviệc tối thiểumàbởivìkhi theo luậtnày, sảnxuấtđượcgiatăngnhưngvớimứctiêuthụnănglượngtốithiểu.Đólànguyênlícólợiíchthựctiễnđượcápdụngchocácmáymócthaythếhayhoàntấtlaođộngcủaconngười.

Cónhững“quyluậttốt”vềthíchứnglaođộngtrongxãhộivàtựnhiên.Nhưngkhôngphảicáigìcũngtiếnhànhtheođúngcác“quyluậttốt”này,

bởivậtliệuconngườidùngđểlaođộngvàsảnxuấtcủacảicógiớihạn,vàtrongcuộcđấuđácạnhtranhđếnsauđó,việcápdụngcác luậtnàybịsuythoái.

Thế là các tập quán xấu xa của con người xuất hiện, và sự chiếmhữuthànhquảlaođộngcủakẻkhácthaythếchosựphânchialaođộng.Thaythếcho luậtcốgắng tối thiểu,nguyên tắckhai tháccôngviệccủangườikhácxenvào: “Hãyđểhọ làmviệcđể ta có thể thu lợi từ sức laođộngcủahọtrongkhitanghỉngơi.”Nhữngsựthoáihoánàykếthợpvớicác“quyluậttốtvàthiếtlậpmộthìnhthứcxãhộicủalaođộngcủangườilớn,dướilớpngụytrangcủaquyềntưhữu.

Đứatrẻcơbảnlàmộthữuthểtựnhiên,sốngvớingườilớn,vềmặtđờisốngvậtchấtcủanó.Nhưngtrẻemluônhoàntoànxalạvớilaođộngxãhộicủangườilớn;sinhhoạtcủanókhôngthểsửdụngđượctrongsảnxuấtxãhội.Đúngra,chúngtaphảigiữnguyêntắcnàytrongđầurằngđứatrẻkhôngthể thamgia vào lao động xã hội của người lớn.Nếu chúng ta dùng biểutượng của lao động chân tay như công việc của người thợ rèn đập cái đebằngmộtcâybúanặngnề,đứabékhôngthểlàmviệcđó.Nếutadùngbiểutượngcủalaođộngtríócnhưcôngviệccủanhàkhoahọcsửdụngdụngcụcủahọtrongmộtdựánnghiêncứukhókhăn,đứatrẻkhôngcógìđểđónggópvàolĩnhvựcnày.Haynếutanghĩđếnnhàlậpphápsuytưvềnhữngbộluậttốtnhất,đứatrẻkhôngbaogiờcóthểthaythếôngta.

ĐứatrẻdođóhoàntoànxalạvớixãhộicủangườilớnvàcólẽtacóthểdiễntảvịtrícủanóbằnglờiThánhKinh:“Vươngquốc”củaTakhôngthuộcvềthếgiớinày.”Nólàkẻxalạ,nằmngoàitổchứctạorabởiconngười,bênngoàithếgiớinhântạomàconngườiđãxâytrênthiênnhiên.Đứatrẻsinhratrong thếgiới làmộthữu thểbên-ngoài-xã-hội theođúngnghĩa.Chúng tagọimộtngườilàkẻởbên-ngoài-xã-hộikhihọkhôngthểtựthíchứngvớixã

hộihaykhôngtíchcựcđónggópmộtphầnvàolaođộngsảnxuấthoặcvàocácquyluậtcủatổchứccủanó,vàdođóhọlàkẻphárốitrậttựđãthiếtlập.Sựkiệnđứatrẻlàhữuthểbên-ngoài-xã-hộiluôngâyxáotrộntriềnmiênchongườilớn,ngaychínhtrongngôinhàcủachamẹnó.Sựthiếukhảnăngthíchnghivớimôi trườngcủangười lớncàng thêmtrầmtrọngbởiđứa trẻnăngđộngvàkhôngthểtừbỏhoạtđộngcủanó.Dođó,ngườitacónhucầugâychiếnvớiđứatrẻ,đứatrẻphảiđượcdạykhôngquấyrầyhaylàmphiềnchođếnkhi trởnên thụđộng.Nóphảidờiđếnmộtnơixađểsống,nếukhôngphải lànhà tùchonhữngngười lớnbên-ngoài-xã-hội, thì cũng làmột chỗtương tự,dù lànhàgiữ trẻ,phòngchơihay trườnghọc.Đây lànhữngnơiđứatrẻbị lưuđàychođếnkhinócóthểsốngtrongthếgiớingười lớnmàkhônggâyxáotrộnchongườikhác.Chỉlúcđóđứatrẻmớiđượcgianhậpxãhội. Nhưng trước tiên, trẻ phải vâng lời người lớn nhưmột kẻ không cóquyềncôngdân,hayđúngracũngkhôngcóđờisốngdânsự,nókhônglàgìcả.Ngườilớnlàmchủnhânôngcủanó;trẻphảiluônchấphànhmệnhlệnhcủahọ,màkhôngđượckhiếunạivàdođóđượcxemlàlẽđươngnhiên.Đứatrẻđếnvớigiađìnhtừsốkhông,vàđốivới trẻ,ngườilớnvĩđạivàquyềnnăngnhưthầnthánh,làkẻduynhấtcóthểbancácthứnhuyếuchosựsốngcủanó.Ngườilớnlàkẻsángtạoranó,kẻquyềnuy,chủnhân,kẻbanbốcáchìnhphạt;khôngaicóthểcựckìvàhoàntoànlệthuộcvàomộtkẻkhácnhưđứatrẻlệthuộcvàongườilớn.

Nhiệmvụcủađứatrẻ

Nhưngđứatrẻcũnglàmộtngườilaođộngvàsảnxuất.Tuynókhôngthểthamgiavàocôngviệccủangườilớn,nólạicómộtcôngviệcriênglớnlao,thựcsựkhókhănvàquantrọngmànóphảithựchiện,đólàcôngviệctạoraconngười.Từđứatrẻsơsinhbấtlực,khôngcóýthức,ngungơ,vàkhôngcókhảnăngtựnângmìnhđứngdậy,lạicóthểhìnhthànhnênmộtcáthểngườilớnvớihìnhdạnghoànhảo,cótưduyphongphúvớitấtcảcácsởhữucủađờisốngtinhthầncủahọ,rạngrỡvớiánhsángtâmlinh,đólàcôngviệccủađứatrẻ.Chínhđứatrẻxâynênconngười,chỉmìnhđứatrẻmàthôi.Ngườilớnkhôngthểthaychỗđứatrẻtrongvàocôngviệcnày;sựloạitrừngườilớnkhỏi“thếgiới”và“côngviệc”củađứatrẻcònhiểnnhiênvàtuyệtđốihơnsựloại trừđứa trẻkhỏicôngviệc tạoracái trật tựxãhộixâychồngbên trênthiênnhiên,nơingườilớnđangngựtrị.Laođộngcủađứatrẻthuộcvàomộttrậttựkhácvàcómộtlựchoàntoànkhácvớicôngviệccủangườilớn.Laođộngcủađứatrẻđượcthựchiệnvôthức,buôngtheomộtnănglựctâmlinhhuyềnbí,tíchcựcthamgiavàosựsángtạo.Nóđúnglàmộtlaođộngsángtạo,có lẽđóchínhlàhiệntượngsángtạoconngười,nhưđãđượcvạchramộtcáchtượngtrưngtrongKinhThánh.Thầnkhíđượcthổivàoconngười,

mà Sách Thánh chỉ nói rằng nó đã “được tạo ra”. Nhưng cách thức conngười được sáng tạo, cách thứcmà sinhvật nàyđãnhậnđượcnhữngđặctínhcủatríthôngminhvàuyquyềntrêntấtcảmọitạovật,tuynóxuấtpháttừcáikhông,làcáichúngtacóthểquansátvàchiêmngưỡngvớimọichitiếtởđứatrẻvàtrongmọiđứatrẻ.Cảnhtượngtuyệtvờinàydiễnratrướcmắttahằngngày.Cáiđãxảyracóthểtựtáidiễntrongmỗisinhlinhcủaloàingườikhinóđượcsinhra.Ởđótatìmđượccộinguồnsinhđộngcủasựbấttử,nơimọisựđượctáisinhkhinóchết.Chứngtôicóthểlặplạitừnggiâyphút,trướcbằngchứngrõràngcủathựctếrằngđứatrẻlàchacủaconngười.Tấtcảnănglựccủangườilớnxuấtpháttừkhảnăngcủa“con-trẻ-là-cha”cóthểhoàntấtsựhiệnthựchóacủakhuônmẫubímậtnómangtrongngười.Tuynhiên,điềuđãđặtđứatrẻvàovịthếcủamộtngườilaođộngthậtsựlàdo trẻ không hoàn tất “khuôn mẫu của con-người-sẽ-là” đơn thuần quachiêmnghiệmvànghỉ ngơi.Không, laođộng củađứa trẻ được tạo ra bởihoạtđộng,trẻsángtạoquasựtậpluyệnkhôngngừngnghỉ,vàchúngtaphảinhớrõrằngtrẻcũngsửdụngmôitrườngbênngoàicủatrẻchocôngviệccủanó,cũngcáimôitrườngmàngườilớnsửdụngvàbiếnđổi.Đứatrẻlớnlênquasựtậpluyện;sinhhoạtkiếntạocủatrẻlàlaođộngthựcthụ,phátsinhcụthểtừmôitrườngbênngoàicủanó.Quacáckinhnghiệmcủanó,đứatrẻtựtậpluyệnvàvậnđộng;nhờđónóhọcđiềuhòacáccửđộngcủanóvàhấpthu,từmôitrườngbênngoài,cáccảmgiácđemđếntínhcụthểchotríkhôncủanó.Trẻmiệtmàithụđắcngônngữquahànhvichúýlắngnghekìdiệuvà những nỗ lực sơ khởimà chỉ nó có thể làmđược.Không gì kiềm chếđượcđứatrẻcốgắngtựđứngtrênđôichâncủanó.Vàkhilàmnhưthế,trẻđangđi theomột chương trìnhvàmột lịch trìnhnhưnhàhọcgiảnăngnổnhấttrênthếgiới,vớisựkiênđịnhbấtbiếncủacácvìsaotrongcácchutrìnhvôhìnhcủachúng.Mỗinăm,chúngtacóthểđochiềucaocủađứatrẻvànósẽđạtđếngiớihạntăngtrưởngđãquyđịnh.Chúngtacũngbiếttrẻlênnămtuổisẽđạtđếnmộttrìnhđộthôngminhnàođóvàđứalêntámđạtmộttrìnhđộkhác.Khi trẻmười tuổi,chúngtacó thểnóinócaobaonhiêuvànósẽlàmđượcgì;bởiđứatrẻsẽtuântheochươngtrìnhmàthiênnhiênđãhoạchđịnhchonó.Dođó,quahoạtđộngkhôngmệtmỏi,tạorabởicácnỗlực,trảinghiệm,chinhphụcvàđaubuồn,quacácthửtháchcamgovàđấutranhkiệtsứccủanó,đứatrẻ,từngbước,chutoànnhiệmvụkhókhănvàvinhquangcủanó,luôntăngthêmcáchìnhtháimớicủasựhoànthiện.Ngườilớnthậtsựhoànthiệnmôitrường,nhưngđứatrẻhoànthiệnchínhhữuthểbảnthân.Cácnỗlựccủađứatrẻgiốngnhưcủamộtngườibướcđikhôngngừngnghỉcho tới khi đạt đếnmục tiêu của họ. Do đó, sự hoàn hảo của con ngườitrưởngthànhtùythuộcvàođứatrẻ.

Ngườilớnchúngtaphụthuộcvàođứatrẻ.Chúngtalàconcáivàkẻlệ

thuộcvàođứatrẻtrongphạmvilaođộngcủatrẻ,cũngnhưnólàconcáicủatavàlệthuộcvàophạmvilaođộngcủachúngta.Mộtkẻphụthuộctrongmột lĩnhvựcnày,kẻkiaphụ thuộc trong lĩnhvựckia.Người lớn làmchủtrongmộtlĩnhvực,nhưngđứatrẻlàmchủlĩnhvựccủanó.Vàdođó,cảhaiphụthuộcvàonhau;cảđứatrẻ.Vàngườilớnđềulàvua,nhưngmỗibêncóvươngquốcriêng.

Đấylàkhuônkhổnềntảngchosựhàihòatrongnhânloại..

Sosánhhainhiệmvụ

Bởilaođộngcủađứatrẻgồmcáchànhđộngtácđộnglêncácsựvậtcóthựctrongthếgiớibênngoài,nócóthểlàđềtàicủamộtnghiêncứutíchcựcnhằmxácnhậncácquyluật,nguồngốcvàmôthứctiếnhànhcủanó,vàsosánhnóvớilaođộngcủangườilớn.Cảngườilớnvàđứatrẻđềutiếnhànhmộthànhđộngtứcthời,cóýthức,vàtựnguyệntrongmôitrườngcủariêngmình,vàdođócóthểđượcxemlàsựlaođộng.Nhưngngoàimặtnày,mỗibêncómộtmụctiêuphảiđạtđược,màkhôngđượctrựctiếpbiếtđếnvàlàmdoýmuốn.Tấtcảsựsống,dùlàcủathựcvật,đềupháttriểnnhờvàomôitrường.Hơn thếnữa, sự sống làmộtnăng lượng trong thếgiớibênngoài,liêntụctáiphốitrícáimôitrường,nếukhông,cólẽsẽthoáihóavàdođó,luôncanhtânnó,chophépsựsángtạoluôntiếpdiễn,vídụ,côngviệctrướcmắtcủacáctrùngsanhôlàhấpthuchấtcalciumcar-bô-nattừnướcbiểnvàtừđấytạothànhcáivòchechắnchochúng,trongkhimụctiêucuốicùngcủachúngđốivớimôitrườnglàtạonêncáclụcđịamới.Vàbởimụctiêutốihậucònxavờiđốivớicôngviệctrướcmắtcủachúng,chúngtacóthểkhảosáttấtcảnhữnggìcóthểkhảosáttrongrạnsanhô,bằngnghiêncứukhoahọc,nhưngchúngtasẽkhôngtìmthấymộtlụcđịamới.Điềunàyítnhiềucũngápdụngchotấtcảcácsinhvậtvàđặcbiệtchoconngười.

Mỗihữuthểsơsinhthamgiavàosựsángtạomộtsinhvậttrưởngthànhđều cómộtmục tiêu xa nhưng rõ ràng và chắc chắn.Khi nghiên cứu đờisốngtrẻsơsinhhaycủađứatrẻnóichung,từmọikhíacạnh,chúngtacuốicùngcóthểbiếtđượcvàkhámpháramọisựvềđứatrẻ,từcácphântửcủasựsốngvậtchấtcủanóchođếncácchitiếtnhỏnhặtnhấtcủatấtcảcácchứcnăngcủanó,nhưngcómộtđiềuchúngtasẽkhôngtìmra,đólàngườilớnmànósẽtrởthành:

Vậy,haimụctiêucủatácđộngxavàgầnđềubaohàmsựlaođộngtậndụngmôitrường.

Đôikhithiênnhiên,quacácsinhvậtđơngiảnhơncủanóbàyranhữngvídụ cho ta thấy thoáng quamột phần bímật của nó.Ví dụ trong giới côn

trùng,chúngtacóthểghinhậnhaihìnhthứccủalaođộngthậtsựcónăngsuất.Một thứ là tơ lụa,chấtsợibóngbẩymàconngườidệt thànhvảivócquýgiánhất; thứkia làmạngnhệnvới sợimongmanhmàconngườivộivàngpháhủy.Lụalàsảnphẩmcủamộtsinhvậtcònnon,mạngnhệnlàsảnphẩmcủamộtsinhvậtđãlớn.Khôngnghingờgìnữa,chúngtađangcóhaithứlaođộngkhácnhau.Dođó,khichúngtanóiđếncôngviệccủađứatrẻvàsosánhnóvớicôngviệccủangườilớn,chúngtađangnóivềhailoạihoạtđộngkhácbiệtvớihaimụcđíchkhácnhau,nhưngcảhaiđềuchínhđáng.

Bâygiờcáichúngtacầnbiết làđặc tínhlaođộngcủađứatrẻ.Khimộtđứatrẻlàmviệc,nókhônglàmđểđạtđượcmộtmụctiêubênngoàinàođó.Mụcđíchlaođộngcủatrẻchínhlàcôngviệc,vàkhilặplạimộtbàitập,trẻhướngvềmộtmụctiêu,mụctiêuđóđộclậpvớicácyếutốbênngoài,vềmặtcácđặctínhcánhân,mụctiêucủacôngviệckhônghềlàhệquảcủasựmệtmỏi,bởinétđặctrưngởtrẻlàrờikhỏicôngviệccủanóvớisinhlựcmớivàtrànđầynănglượng.Thếnên,chúngtôichorằngcôngviệccủatrẻlàsựthỏamãnmộtnhucầunộitại,mộthiệntượngtrưởngthànhvềmặttinhthần.Mụcđíchbênngoài,đượcxemlàmộttổngthể-cónghĩalàđốitượngmàđứatrẻtácđộnglênquahoạtđộngcủanó,côngdụngcủađốitượngnàyvàmụctiêutrẻnhắmđến-cáimụcđíchnàytựrútgọnthànhmộtphươngtiệnduynhấtchohoạtđộngnộitại.Hoạtđộngnàykhônghoàntoàngắnkếtvớiđốitượngnhưthểcómộttácnhâncơđộngấnđịnhmộthoạtđộngmáymóc,nhưnglàcáitrítuệphảiđóngvaitròcủanó.

Việclặplạihànhviphátsinhtừmộttrithứcđãđượcthụđắcchínhxácquathaotácvàquacácmụcđíchphảiđạtđược.Vàtấtcảđiềunàycấutạothànhcáiđộnglựcphứctạpcầnthiếtchomộtbàitậpcótínhđàotạo.Đứatrẻcảmthấycónhucầulặplạithaotácnàykhôngphảiđểhoànthiệnthaotáccủanómàđểxâynênhữuthểnộitạicủachínhnó,vàthờigiancầnthiết,sốlầnlặplạitheonhucầu,quyluậtnộitạitiềmẩntrongphôithaitìnhthầnlàmộttrongnhữngđiềubíẩncủatrẻthơ.

Điều này cho thấymột trong những sự khác biệt giữa các định luật tựnhiênvềlaođộngcủangườilớnvàlaođộngcủatrẻem.Đứatrẻkhôngtuântheođịnhluậtvềcốgắngtốithiểu,nhưngtheomộtđịnhluậthoàntoàntráingược.Nótiêuthụrấtnhiềunănglượngchomộtmụcđíchkhôngthựcchấtvàkhôngnhữngđểthúcđẩymàcònsửdụngnănglượngmộtcáchmãnhliệtnhằmthựchiệnchínhxácmỗichitiết.Hànhđộnghướngngoạivàđốitượngdođólàmộtphươngtiệncótầmquantrọngluônluônmangtínhtạmthời.Mốiquanhệgiữatàinguyênmôitrườngvàsựhoànthiệnhóađờisốngnộitâmcủađứatrẻnhưthếthậtđángkinhngạc,bởilẽtheongườilớn,chínhýtưởngnàyphải thểhiệnquađờisốngtâmlinh.Conngườiđãđạtđếnmứcthăng hóa không còn bận tâm đến các vật bên ngoài, nhưng chỉ sử dụng

chúngvàolúcđóđểhoànthiệnbảnngãbêntrongcủahọ.Trongkhiđó,kẻsốngtrênmộtbìnhdiệnthôngthường,bậntâmquánhiềuđếncácsựvật,đếnnhữngmụctiêubênngoài,sẵnsànghisinhbảnthânchochúngvàđánhmấtlinhhồnvàsứckhỏevìchúng.

Mộtđặctínhkhác,rõràngvàkhóphủnhậngiữalaođộngcủangườilớnvàlaođộngcủađứatrẻlàcôngviệccủađứatrẻkhôngchophépbóclộtkẻkhácvàkhôngthểđitắtđónđầu.Đứatrẻchỉxúctiếncôngviệcchosựpháttriểncủanóvàtiếnhànhcôngviệcchođếnkhihoàntất.Khôngailàmđượccôngviệccủatrẻvàlớnlêngiúpnó.Đểtrởthànhconngườituổiđôimươi,nóphảitrảiquahaimươinăm.Thậtvậy,đitheomộtkếhoạchvàlịchtrìnhnội tạibấtbiếnvàkhắtkhechính làđặc tínhcủa tuổi thơđangphát triển.Thiênnhiênlàngười thầykhắtkhetrừngphạtnhữnghànhvibất tuânnhỏnhặtnhấtbằngcái tagọi là“bịchậmlớn”hay làsựchệchhướngvềchứcnăng,nóingắngọnlàbằngbệnhtậthaysựbấtthường.Điềuthúvịlàtahãytạmngừngmột látđểxemđứatrẻ,mộthọcgiảcủathiênnhiên,hoàntoàntuântheomộtnănglựctựnhiênhướngdẫnnóvàtraochonócôngviệcmànósẽtrungthànhthựchiệnhơncảcáchiệpsĩthờiTrungcổvìdanhdựcủahọ.Đứatrẻsẽpháttriểnvềthểchấtvàkhảnăngtâmlí,nhưchươngtrìnhđặtrabởithiênnhiênđãralệnh.Cáchtrẻlàmthếnào,trẻtiếnhànhsựkiếntạobêntrongbảnthânrasao,đólàbímậtmàtrẻthơsẽkhôngtiếtlộ-nhưmộthọcgiảcầnmẫnluôngiữimlặngvềnhữnggìhọđanglàm.Chỉtrongnhữngtìnhhuốngđặcbiệt,bímậtmớiđượcphơimở,chúngtacóthểnói,làhọcgiảcủathiênnhiên,đứatrẻthỉnhthoảngphảithiđỗ,cónghĩalàphảicốgắngđểhoàn tất nhữnggiai đoạnkhácnhau trongquá trình tiếnbộ củanó.Đó lànhững giai đoạnmẫn cảmmàmọi sinh vật ở giai đoạn “sơ sinh”, từ côntrùngchođếnconngười,đềuphảitrảiqua.

Trongcácgiaiđoạnnày,cónhữngsựmẫncảmđặctrưngcủagiaiđoạnpháttriểnđặcbiệtsauđósẽbiếnmất,vàvớitừngữ“mẫncảm”,chúngtôicũnghàmývềmộtkhảnănghoạtđộngđặcbiệt-mộtnănglựchànhđộngdường như nhất thời và đặc trưng củamột giai đoạn nhất định, và do đódườngnhưkìdiệuđốivớinhữngkẻkhôngcònsởhữunó.Thậtvậy,chúngtôicóthểnóirằngmỗisựthụđắcbởimộtsinhvậtđangtiếnhóalànhờmộtgiaiđoạnmẫncảm,khôngkhácgìhọcgiả thiđỗkhôngchỉ trong từngbộmônmàcònđểđitừlớpdướilênlớptrêntrongcùngbộmôn.

Pháttriểnquahoạtđộng

Cácgiaiđoạnmẫncảmcủacácsinhvật trongquátrìnhtiếnhóalàmộttrongnhữngkìquan lớnnhấtcủa thiênnhiên.Cónhữngbảnnăngchỉ tìmthấy tronggiai đoạn sơ sinh, vàbiểu thịmột sự chỉ đạonội tạimangđến

nhữngđặctínhchuyênbiệt.Tăngtrưởngkhôngphảilàcáigìmơhồnhưsựtíchlũytiệmtiếnvềvậtchấthaymộtnhucầutấtyếuditruyềnbêntrong.Nólàmộtquátrìnhđượchướngdẫntỉmỉbởicácbảnnăngnhấtthờicungcấpmộtsựmẫncảmnhạybénvàmộtđộng lựchướngđếncáchình thứchoạtđộngchuyênbiệt,vàchúngthườngkhácbiệtrấtrõràngvớicáchoạtđộngcủacá thểởgiaiđoạn trưởng thành.Đúngrachúng tôicó thểnói rằngsựkhácbiệtsâusắcgiữahaitrạngtháinằmởđiểmnày:khiđạtđếnmứctốiđavềchiềucaovàpháttriểnthểchất,ngườilớnđồngthờiđãhiệnthựchóacácbảnnăngchủngloạicủanó,khiếnnótácđộngtheomộtthểthứcổnđịnhlênthếgiớibênngoài.Trongkhiđó,trẻsơsinhthườngthiếuhẳn,hơnlàcó,cácbảnnăngcốđịnhcủachủngloại,và thayvàođó,nócómộtsốnhữngbảnnăngcóthểthayđổivàtiếpnốivớinhau,đưanóđếnsựthụđắcnhữngđặctínhcủagiaiđoạntrưởngthành.

Cácsựmẫncảmnàydoảnhhưởngcủacácbảnnăngchỉđạopháttriểncótính nhất thời khiến ta hiểu được hoạt động không ngừng nghỉ của thiênnhiên.Theocùngthểthức,khithâmnhậpsâuhơnvàobêndướihìnhdạngbênngoàicủacơthể,chúngtathấycáccơquanvàcácmôđanghoạtđộngbêntrong,điềunàycungcấpmộtgiảithíchchitiếtvềđờisốngcủamộtcơthể sống, cùngvới cáchiện tượng thuộcvề trật tự tâm lí, chúng ta có thểkhảosátbêndướibềmặtvàtìmracáchoạtđộngkhácnhauđangtácđộnglênsựtăngtrưởng.Cácgiaiđoạnmẫncảmtrongđứatrẻđôikhibanchonónhữngnănglựcthựcsựkìdiệu.Vídụ,chúngtacóthểghinhậnsựnhạybénlạlùngcủacácgiácquancủađứatrẻ,sựnhạybéncủađôimắtcủatrẻđốivớimàusắcvàkíchthướcđanghướngdẫnsựchúýcủatrẻvàoviệcthuthậpcácchitiếtnhỏnhặtnhấtcủamôitrường.Giaiđoạnnhạycảmvềtrậttựđốivớicácvậtbênngoàivàvị trícủachúngtrongthiênnhiêncũngthật tuyệtvời.Chínhquasựmẫncảmnàymàđứatrẻcóthểtựđịnhhướng,điềunàykhókhảthinếuthiênnhiênđãkhôngghisâukhảnăngnàytrongtrẻsơsinh.

Đứa trẻcómộtnguyên líđộng lực thúcđẩykháccáiđộng lựcởngườilớn.Ngườilớnhànhđộngtrongsựhỗnđộncủanhữngđộnglựcbênngoàiđòihỏinhiềucốgắng,laođộngmệtmỏi.Vànếungườilớnphảicótầmmứctươngxứngvớinhiệmvụcủahọ,đứa trẻ,màhọđã từng là, cũngphảiđãtừnglàmviệcthậttốtđểhọthànhmộtconngườimạnhmẽ.

Người lớnđãđánhmấtsựmẫncảmbanđầu,vàgiờđâyhọ làmộtđứahọc trò tồi của thiênnhiên, đángbị đánh trượt trong cuộc thi gắt gao.Họkhôngthểbắtchướcđứatrẻ.

Đứatrẻbịthúcđẩytiếntớibởicácnhạycảmtinhtế,bừngsángvớitìnhyêucủa trí tuệđang thôi thúc trẻhướngra thếgiớibênngoàivàkhiến trẻtíchlũyấntượngcủacácsựvậtnhưmộtthứsữatâmlinhmànócầntiếpthu

đểnuôidưỡngđờisốngnộitâmcủanó.Vìvậy,nhữngbiểuhiệntâmlícủađứatrẻvừalàđộnglựccủasựnhiệttìnhvừalànỗlựccủasựnhẫnnạikiênđịnhvàcẩnthận.

Đứatrẻkhôngtrởthànhmệtmỏivìlaođộngnhưngnótrởnênmạnhmẽhơn.Nólớnlêndolaođộngvàvìthếmàlaođộnglàmtăngnănglượngcủanó.Đứatrẻkhôngbaogiờxinđượclấybớtgánhnặngcôngviệccủanómàngược lạinóxinđượcphép thựchiệncáccôngviệccủanóvàđượcphéplàmmộtmình.Nhiệmvụtăngtrưởnglàđờisốngcủađứatrẻ,trẻphảithựcsựlàmviệchayphảichết.

Ngườilớnnếukhôngýthứcvềđiềubíẩnnàysẽkhôngbaogiờhiểuđượclaođộngcủađứa trẻ.Và trong thực tế,họchưabaogiờhiểuđượcbímậtnày.Vìvậy,họluônngăncảnđứatrẻlàmviệcvìnghĩrằngcáimàtrẻcầnnhấtđểlớnlênlàsựnghỉngơi.Ngườilớnlàmtấtcảchođứatrẻ,bởihọchỉđượchướngdẫnbởicácquyluậtlaođộngtựnhiêncủachínhhọ,sựcốgắngtối thiểuvàtiếtkiệmthờigian,Nhanhhơnvàkhéoléohơnđứatrẻ,ngườilớnđãthayáovàmặcáochođứatrẻ,tắmchonó,đútchonóăn,ẵmnótrongtayhayđặttrongxeđẩyvàsắpxếpmôitrườngcủanómàkhôngchophépnóthamgia.

Khiđứa trẻđượcphépcómộtkhônggiannhỏ“trong thếgiớivà trongthời gian”, nó tuyên bố nhưmột dấu hiệu đầu tiên của sự háo hức tự vệ,“Con,conmuốnlàmcáiđó!”.

Nhưngtrongmôitrườngđặcbiệtđãđượcchuẩnbịchotrẻtrongtrườngcủachúngtôi,trẻemtìmthấymộtcâudiễntảnhucầunộitạinày.“Xingiúpcontựlàmmộtmình.”Chânlíđằngsaulờiyêucầunghịchlínàythậtsâusắc!Ngườilớnphảitrợgiúpchođứatrẻ,nhưngtrợgiúpbằngcáchnàođểtrẻ có thểhànhđộngchochínhnóvà thựchiện côngviệc thực sự củanótrongthếgiới.Câunàykhôngnhữngdiễntảnhucầucủađứatrẻmàcònbiểulộcáimàtrẻcầntừmôitrườngcủanó:trẻphảiđượcbaoquanhbởimộtmôitrường sống, không phảimộtmôi trường chết. Trẻ khôngmuốnmộtmôitrườngđể làmchủvà thụhưởng; trẻmuốnmộtmôi trườngcó thểgiúpnóthiếtlậpcácchứcnăngcủanó.Môitrườngnàyrõràngphảiđượclàmchosinh động bởimột trí khôn cao hơn, sắp xếp bởimột người lớn đã đượcchuẩnbịchosứmệnhcủahọ.Điềunàylầmquanniệmcủachúngtôikhácvớiquanđiểmcủathếgiớitrongđóngườilớnlàmmọiviệcchotrẻhaykhácvớimộtmôitrườngthụđộngtrongđóngườilớnbỏmặcđứatrẻmộtmình.

Phôi thai tinh thần,nhưphôi thaivậtchất,cầnmộtmôi trườngsốngđểpháttriển.

Điềunàycónghĩalàđặttrẻvàogiữacácđồvậtcótỉlệtươngxứngvới

dángvócvàthểlựccủachúnglàchưađủ;ngườilớngiúptrẻcònphảiđượchuấnluyệnđểlàmviệcđó.Nếungườilớn,domộthiểulầmchếtngười,thayvìgiúptrẻtựlàmcácviệcchonó,lạilàmthaychođứatrẻ,thìngườilớnđósẽtrởthànhchướngngạimùquángvàmạnhmẽnhấtđốivớisựpháttriểnđờisống tinh thầncủađứa trẻ,Bikịch lớnđầu tiênvềđấu tranhgiữaconngườivàsựlaođộngcủanó,vàcólẽnguồngốccủamọibikịchvàmọiđấutranhcủanhân loạinằm trongsựhiểu lầmnày, tức là trongsựcạnh tranhquámứcgiữalaođộngcủangườilớnvàlaođộngcủađứatrẻ.

Cácyếutốnàyvừatếnhịvừasâuxanhắcnhởchúngtanghĩđếncácmôtrongphôithaithểchấtcầnđượcchechở,baobọctrongmộtmôitrườngbảovệ,đểcáikhuônmẫuvềhìnhtháichúngchứađựngsẽkhôngbịhỏng.Điềukhôngthểnghingờlàchúngtaphảixâynênmộtmôitrườngsốngvàbảovệchođứatrẻ,phôithaitinhthầncủaconngười.Đặttrongtầmtaycủatrẻvàiphươngtiệnsinhhoạtcókíchcỡcânxứngvàcómụcđíchđểtrẻtậpluyệncácnănglựcxâydựnglàchưađủ.Cungcấpvàilờikhuyênchocácbàmẹhaynói chungchonhữngngười lớnyêuquývàgầngũivới trẻnhất cũngkhôngđủ.Cáicầnlàcáigìthuộcvềmộtchiềukíchrộnglớnhơn.Bởiđứatrẻbộclộkhôngnhữngcácướcvọngcầnthỏamãnmàcảtoànbộsựsốngphải tiếnhóa,sựsốngcầnsựchămsóc tếnhịnhất,màngười lớnvẫncònchưanhậnthứcđược.Nóimộtcáchkhôngtháiquá,ngườilớnxưanaychỉxâydựngmột thếgiớichongườilớnnênbắtđầuxâylênmột thếgiớichođứatrẻ.Cưxửvớiđứatrẻlàviệcphứctạpvàtếnhịđếnnỗitacầncóthêmđiềugìkháchơnlàsựthứctỉnhởngườimẹhaysựhuấnluyệnnhữngloạingườibảomẫuvàgiáoviênmới.

Sựđápứngchocácnhucầucủatrẻphảilàsựcanhtângiáodụcvềmặttưduyvàtâmlinh,nósẽlàtrungtâmcủanhiềukhoahọcphụ,chođếnkhiđạtđượckếtquảmĩmãn,làmộtquanđiểmmớivềcuộcsống,làmộtsựcanhtânđờisống.

Cácbảnnănghướngđạo

Trongthiênnhiên,cũngcóhaidạngthứcsống:mộtcủakẻtrưởngthànhvàmộtcủasinhvậtsợsinh,chúngkhácnhauvàthậmchíđốinghịchnhau.Đờisốngcủangười lớncóđặc tínhđấu tranh,đấu tranhđể thíchnghivớimôitrường,nhưLamarckđãmôtả,hayđấutranhvìcạnhtranhvàchọnlọctựnhiênnhưDarwinđãminhhọa:đấutranhkhôngnhữngchosựsốngcòncủa loài,màcònchosựchọn lọc tựnhiên trongsựcạnh tranhvềmặt tínhdục.

Điềuxảyragiữacácđộngvật trưởngthànhcóthểsosánhvớicácdiễnbiếntrongđờisốngxãhộicủaloàingười,ởđây,chúngtacũngtìmthấynỗ

lựctựđảmbảosựsinhtồnvàtựvệchốngtrảkẻthù, tacũngtìmthấycácđấutranhvàlaođộngđểthíchứngthànhcôngvớimôitrường,vàởđâytacũngnhìn thấy tìnhyêuvàchinhphụcvề tìnhdục.Trongcuộccạnh tranhnày,Darwinđãtìmracáctácđộngcủasựtiếnhóavàlờigiảithíchchosựtồntạicủacáchìnhtháivậtchất,cũngnhưcácsửgiaduyvậtđãquysựtiếnhóavềlịchsửcủanhânloạichosựđấutranhvàcạnhtranhgiữangườivớingười.

Trongkhigiải thích lịch sửconngười, chúng tôikhôngcódữ liệunàokhácngoàicáchoạtđộngcủangườilớn,nhưngtrongthiênnhiênthìkhôngphảinhưvậy.Ngượclại,chìakhóathậtsựdẫnđếnsựsốngvẫndaidẳngtồntạivàtựthiếtlậptrongthiênnhiênvàchothấysựđadạngtuyệtvờicủavôsốsinhvậtnằmtrongchươngsáchdànhriêngchogiaiđoạnsơsinh.Tấtcảcácsinhvậtđềuyếuớttrướckhichúnglớnmạnhđủđểchốngchọi,vàtấtcảsinh linh đều ởmột giai đoạnmà vấn đề thích ứng của các cơ quan củachúngkhôngcầnđặtrabởivìcáccơquannàychưahiệnhữu,Khôngmộtsinhvậtnàobắtđầuởthểtrưởngthành.

Vậy hẳn phải cómột phần ẩn giấu của sự sống, dưới những hình thứckhác,nhữngphươngtiệnkhác,nhữngđộnglựckháchơnlànhữngcáiđãtồntạitrongmốitươnggiaogiữacáthểmạnhmẽvàmôitrườngcủanó.Chươngsáchnày,chươngsáchvềtuổithơtrongthiênnhiên,nắmgiữchìakhóađíchthựcdẫnđến sự sống,bởiđiềuxảy ra chongười lớn chỉ có thểgiải thíchđượcnhữngrủirocủasựsinhtồn.

Cácnghiêncứusinhhọcvềđờisống“sơsinh”củacácsinhvậtđãchiếurọiánhsánglênkhíacạnhkìdiệuvàphứctạpnhấtcủathiênnhiên,chothấynhữngthựctạiđángkinhngạcvànhữngtriểnvọngtuyệtvời,đongđầythiênnhiênsốngđộngvớichấtthơvàhầunhưvớitôngiáo.Tronglĩnhvựcnày,sinhhọcđãkhámphávàđưaraánhsángcácmặtsángtạovàbảotồncủaloàichothấysựhiệnhữucủacácbảnnăngđãhoạtđộngvớivaitròchỉđạonộitạichocácsinhvậtsống,vàđểphânbiệtcácbảnnăngnàyvớicácbảnnăngcótínhkhíchđộng,cómốiliênhệvớicácphảnứngtứcthờicủamộtsinhvậtvớimôitrường,chúngcóthểđượcgọilà“bảnnăngchỉđạo”.

Trongsinhhọc,tấtcảcácbảnnănghiệnhữuluônđượctậphợpthànhhainhómcănbảnkhácnhautùytheocácmụctiêuriêngcủachúng,đólà,cácbảnnăngđểbảovệsựsốngcáthểvàcácbảnnăngđểbảovệsựsinhtồncủaloài,cảhaitrườnghợpđềuchothấysựđấutranhcómốiliênhệvớicácgiaiđoạnnhất thời, và như thế, với những tiếp cận giữa cá thể vàmôi trườngxungquanhnó,đồng thời trongcảhai trườnghợpđềucónhữngbảnnăngbộclộvaitròhướngdẫnkiênđịnhthiếtyếuchosựsốngvớimộtchứcnăngchủyếuđểbảotồn.Vídụ,trongcácbảnnăngliênquanđếnbảovệsựsống

củacáthể,khíacạnhđấutranhcótínhgiaiđoạncủanóđượcbiểuhiệnbởibảnnăngtựvệchốnglạicácnguyênnhânbấtlợivàcótínhđedọa.Giữacácbảnnăngliênquanđếnsựbảođảmsinhtồncủaloài,cóbảnnăngmangtínhgiaiđoạn,đượckhơidậybởisựgặpgỡvớinhữngsinhvậtkhácdướidạngquanhệtínhdụchayxungđộtvềtínhdục.Cácchitiếtriênglẻnày,vìhiểnnhiênvàdữdộihơn,làcácbảnnăngđầutiênđượccácnhàsinhhọcnhậnravàkhảosát.Tuynhiên,saunày,ngườitachúýnhiềuhơnđếncácbảnnăngchosựbảotồncủacáthểvàloàitrongkhíacạnhbảothủbấtbiếncủachúng.Cácbảnnăngnàyđượcxácđịnh lànhữngbảnnăngchỉđạođượcnốikếtchặtchẽvớichínhsựhiệnhữucủasựsốngtrongvaitròvũtrụvĩđạicủanó,Cácbảnnăngnàykhônghẳnlànhữngphảnứngđốivớimôitrường,vớitínhchấtlànhữngsựmẫncảmtinhtếbêntrong,cốhữucủasựsống, tươngtựnhưtưduythuầntúylàmộtphẩmchấtnộitạicốhữucủatrítuệ.Chúngtacóthể tiếp tục so sánhvà xemchúngnhư là nhữngý tưởng củaThiênChúađanghoạtđộngsâutronglòngcáctạovậtsống,rồisauđóhướngdẫnchúngtácđộnglênthếgiớibênngoàiđểhoànthànhkếhoạchcủaThiênChúa.Vìthế,cácbảnnăngchỉđạokhôngcótínhchấtkhíchđộngcủanhữngđấutranhnhấtthờinhưngđượcđánhdấubởimộttrítuệvàmộtsựkhônngoanhướngdẫn các sinh linh trên hành trình của chúng qua thời gian (các cá thể) vàtrongvĩnhcửu(cácloài).

Cácbảnnănghướngđạođặcbiệtkìdiệukhichúngcónhiệmvụhướngdẫnvàbảovệsựsốngcủatrẻsơsinhlúcbanđầu,khisinhlinhvẫnhầunhưchưahiệnhữuvàcònnonnớt,tuynhiênđangtiếnđếnsựpháttriểntoànvẹn.Ởgiaiđoạnnhưvậy,nóchưa thụđắcnhữngđặcđiểmchủngtộc,chưacósứcmạnh,sựđốikháng,haycácvũkhísinhhọcđểtranhđấu,thậmchícảniềmhivọngvàochiếnthắngcuốicùng, làphầnthưởngchắcchắnchosựsốngcòn.Ởđây,bảnnănghướngđạotácđộngvừanhưmộtbàmẹvừanhưmộtnhàmôphạm,cảhaiđềubíẩnnhưbímậtcủasángtạo.Sựhướngdẫnnàyđemsinhvậtbất lựcđếnbờantoànkhinókhôngcóphươngtiệnhaysứcmạnhđểtựcứunó.

Mộttrongnhữngbảnnănghướngđạonàyliênquanđếntìnhmẫutử,bảnnăngkìdiệuđãđượcFabrevàcácnhàsinhhọcmôtảlàmộtchìakhóachosự sinh tồn của Các sinh vật. Một bản năng khác liên quan đến sự tăngtrưởngcủacá thểđãđượcnhàsinhhọcngườiHàLanmô tả trongnghiêncứuvềcácgiaiđoạnmẫncảm.

Bảnnăngmẫutửkhôngchỉđơnthuầngiớihạnởconmẹ,mặcdùnólàkẻsinhconđẻcáitrựctiếpchochủngloạivàcóvaitròlớnnhấttrongnhiệmvụbảovệnày.Nóxuấthiệnởcảchamẹvàđôikhicảtrongquầnthểsinhvật.Mộtcuộcnghiêncứusâuhơnvềbảnnăngmẫutửchochúngtanhậnranólàmộtnănglượnghuyềnbíkhôngchỉcóliênhệvớicácsinhvậtsống,màcòn

đểbảovệchủngloàingaykhikhôngthôngquaconmẹ,nhưlờitrongsáchEcclesiasticus,“Từthuởbansơ,vàtrướckhicóthếgiới,tađãđượctạora”.

Dođó,thuậtngữ“bảnnăngmẫutử”làmộtthuậtngữchungchobảnnăngchỉđạoliênquanđếnsựbảotồnchủngloại,cómộtsốđặcđiểmchungcủabảnnăngnàytrongtấtcảcácloài;bảnnăngmẫutửđòihỏisựhisinhcủatấtcảcácbảnnăngkháctrongsinhvậtđãlớnđểđảmbảosựtồntạicủaloài.Mộtconvậthungdữnhấtsẽbộclộmộtsựhiềnlànhvàdịudàngtùytheođặctínhcủanó;conchimbaythậtxađểtìmthứcănhayđểthoátkhỏihiểmnguy,nhưngsẽđứngyênđểcanhgiữcáitổcủanó,nósẽtìmcáchkhácđểtựvệkhỏimốinguyhiểm,nhưngkhôngbaogiờbỏtrốn.Bảnnăngcốhữucủaloàithườngbấtngờthayđổitínhchất.Ngoàira,trongnhiềuloài,cómộtkhuynhhướngxâydựngvàlaọđộngxuấthiệnmàchưatừngđượcthấycũngởnhữngloàinày,vàonhữngthờiđiểmkhác,bởìmộtkhiđãđếngiaiđoạntrưởngthành,chúngthíchứngvớimôitrườngthiênnhiênchúngđãtìmthấy.Bảnnăngmớichechởcholoàidẫnđếnmộtlaođộngkiếntạođểchuẩnbịmộtchỗởvàẩnnáuchoconnonmớisinh…vềphươngdiệnnày,mỗiloàivàcácsinhvậtkhácnhautuântheomộtsựchỉđạođặcbiệt.Khôngsinhvậtnào ngẫunhiên gomgópvật liệu đầu tiênmànó tìm thấy hay điều chỉnhcáchxâytổcủanótheođịađiểm.Không,cácchỉdẫnchonólàcốđịnhvàbấtbiến,Vídụ,cáchchimxâytổlàmộttrongnhữngđặcđiểmđểphânbiệtcác loài chim khác nhau, ở côn trùng, ta tìm thấy những ví dụ đáng kinhngạcvềcôngviệckiếntạo;tổonglànhữnglâuđàixâytheomộtkiếntrúchìnhhọchoànhảomàcảquầnthểongđãphốihợpđểxâychothếhệmới.Nhữngvídụkhác,ítngoạnmụchơnnhưngkhôngkémphầnthúvị,nhưconnhện,khácthườngvìtự“xâynhà”chochínhnóvàbiếtcáchgiăngbẫyrộngvàmỏngmanhđểbắtkẻthùcủanó.Nhưngrồibỗngnhiên,connhệnhoàntoànthayđổicôngviệccủanó,vàquênđicácnhucầutấtyếucủachínhnó,bắtđầutạoramộtcáitúitíhonvớinhữngsợitơmới,đanbệnchặt,hầunhưkhôngthấmnước.Thườngtúicóváchđôi,biếnnóthànhchỗtrúẩntuyệtvờiởnhữngvùngẩmvàlạnh,nơivàiloàinhệnsinhsống.Đâylàsựkhônngoanthậtsự trongđiềukiệnkhíhậukhắcnghiệt.Bên trongcái túian toàn,connhệnđẻ trứng.Nhưng thật lạ, là connhện saymêgắnbó với cái túi này.Trongmộtsốquansáttạiphòngthínghiệm,ngườitathấynhữngconnhệnnhưvậy, với thânhìnhmàuxám,nhỏbé,màkhông sự tìmkiếmnào chothấynócómộtquảtim,cóthểchếtvìđaubuồnnếucáitúicủanóbịxérahaypháhủy.Trênthựctế,ngườitakhámphárarằngconnhệngắnbóvớicáitúicủanónhưthểcáitúilàmệtphầnnốidàicủacơthểnó.Nóyêucáitúi,nhưngnókhôngcócảmxúcgìđốivới trứnghaycácconnhện tíhoncuốicùngsẽchuiratừcáctrứngnày.Connhệndườngnhưkhôngđểýđếnsựhiệndiệncủachúng.Bảnnăngđãkhiếnconnhệnmẹnàylàmviệccho

loàicủanódùkhôngcósinhvậtsốngnàocủaloàilàđốitượngtrựctiếp.Dođó,cóthểcómộtbảnnăngkhôngcóđốitượngtrựctiếpvớihoạtđộngkhổcưỡng,biểuthịsựtuânphụcđốivớimộtmệnhlệnhnộitạiđểlàmcáigìcầnthiếtvàmangđếnsựyêuthíchcáiđãđượcralệnh.

Cónhữngconbướmcảđờihútmậthoamàkhônghềbiếtđếnsựquyếnrũcủa thức ăn nào khác. Nhưng đến lúc đẻ trứng, chúng không bao giờ đẻtrứng trênhoa.Chúngđượcchỉđạobởimộtbảnnăngkhác,bảnnăng tìmthứcănthíchhợpchocácthayđổicủacáthể,vàchúngđượchướngdẫnđitìmmộtmôi trườngkhác, thíchhợpchomộtcá thểmớicần thứcănkhác.Thếnhưngnhữngconbướmkhôngđểýđến thức ănđó, cũngnhưchúngkhôngbaogiờbiếtđếnsinhvậtsắprađời.Côntrùngmangbêntrongchúngmệnhlệnhcủathiênnhiên,hoàntoànxalạvớichúng.Conbọcánhcamvàcáccôntrùngtươngtựkhôngbaogiờđẻtrứngởmặttrêncủalásẽlàthứcănchocácấutrùngnhỏbé,màởmặtdướicủalá,đểấutrùngcóthểđượcchechởvàgiấukín.Chúngtathấy“suynghĩthôngminh”tươngtựtrongmộtsốlớncáccôntrùng,chúngkhôngbaogiờănlánhữngcâymàchúngđãchọnđểnuôidưỡngconnoncủachúng.Dođó,nóitheomặt“líthuyết”,chúngcómột“thứkiến thức”,đểbiếtcáigìsẽ là thứcăn thíchhợpchoconnonvà“dựđoán”cácnguyhiểmcóthểđếntừthờitiết.

Mộtsinhvậttrưởngthànhvớisứmệnhbảovệcácsinhlinhmới,dođóthayđổicácđặctínhcủanóvàbiếnđổichínhbảnchấtcủanó,nhưthểđãđếnlúcquyluậtthôngthườngchiphốichínhcuộcsốngcủanótạmngừng,đểchờđợimộtsựkiệnthiênnhiênvĩđạinàođó-phéplạcủasángtạo.Rồinó làmmộtviệckhôngnhữngchỉđể sống,mà tacó thểnói,nó tiếnhànhmộtnghithứcđượcdiễnratrongcáiphéplạnày.

Thậtvậy,mộttrongnhữngphéplạhuyhoàngnhấtcủathiênnhiênlàkhảnăngcủaconnon,mặcdùhoàntoànthiếukinhnghiệm,làxácđịnhphươnghướngchochúngvàtựbảovệmìnhtrongthếgiớibênngoài,vớisựhướngdẫncủacácbảnnăngkhông toànphầnvànhất thờiđượcxem làcácGiaiĐoạnMẫnCảm. Ở đây, bản năng theo nghĩa đen, thật sự là kẻ chỉ đạohướngdẫnchúngtuầntựquacáckhókhănliêntiếpvàkíchhoạtcácsinhvậtmớivớisứcmạnhkhócưỡng.Rõràngthiênnhiênđãkhôngbỏmặcsựbảovệtrẻsơsinhchongườilớn,thiênnhiênnắmchắccácquytắcvàcảnhgiácdõitheosựtôntrọngcácquytắcnày.Ngườilớnphảilàmviệctrongcácgiớihạnđã ấnđịnhbởi cácbảnnănghướngđạođểbảovệ chủng loại.Thôngthường,nhưđãthấyởloàicávàcôntrùng,haidạngbảnnănghướngđạo,mộtdạngởconbốmẹvàmộtdạngởconnon,hoạtđộngriêngbiệtvàđộclập,khiconbốmẹvàconnonkhônghềgặpnhau.Mặtkhác,ởcácđộngvậtcấpcaohơn,haibảnnăngdầndầnhợplại trongsựgặpgỡgiữabốmẹvà

con,vàsựcộngtáchàihòaxảyrasauđó,chínhtrongsựgặpgỡgiữacácbảnnănghướngđạotrongconmẹvàcácgiaiđoạnmẫncảmcủaconnonmàtìnhthươngcóýthứcpháttriểngiữaconbốmẹvàconnon.Hayngaytìnhmẫutửcũngcóthểmởrộngđếnmộtquầnthểcótổchức,chămsócthếhệmớinhưmộttổngthể,sảnphẩmsốngđộngcủamộtchủngloại.Tatìmthấyđiềunàyởcáccôntrùngcóhìnhthứctổchứcxãhội,nhưong,kiếnvàvânvân.

Tìnhyêuvàsựhisinhkhôngphảilànguyênnhânđểbảovệloài,màlàcáchệquảcủamộtbảnnănghướngđạosinhđộngcóbộrễvươnxuốngtậncáiphòngthínghiệmsángtạovĩđạicủasựsống,nơitừđómỗiloàirútrasứcsinhtồncủachúng,cảmxúcyêuthươngchỉkhiếnnhiệmvụđượcápđặttrởnêndễdànghơn,mangđếnchonỗ lựcniềmvui thúđặcbiệt, tìmthấytrongsựhoàntoàntuânphụcđốivớimệnhlệnhcủathiênnhiên.

Nếu chúng tamuốn gói trọn thế giới người lớn chỉ trongmột cái nhìnthoángqua,chúngtacóthểnóirằngđôilúccũngcótrườnghợpngoạilệđốivớicácquyluậtchiphốinó,cácquyluậtrõràngnhấttrongtựnhiên,dođótưởngchừngnhưtuyệtđốivàbấtbiến.Vàrồi,cácquyluậtkhôngthểthắngnàybịphávỡ:chúngtạmngừngnhưđểnhườngchỗchođiềugìcaohơn,vàchúngnhượngbộcácyếutốmâuthuẫnvớichúng,cónghĩa là,chúngtạmngừngchođếnkhi cácquy luậtmớixuất hiện trongđời sống sơ sinh củachủngloại.Nhờđó,sựsốngđượcvĩnhviễnduytrì,nóđượcđổimớibởisựtạmngừngnhưthế,chophépnóhướngnộiđếnsựvĩnhcửu.

Bâygiờchúngtacóthểhỏi,conngườicóvaitrònàotrongcácquyluậtthiênnhiênnày?Conngườichứatrongbảnthânnó,nhưtrongmộtsựtổnghợptốicao,tấtcảcáchiệntượngthiênnhiêncủacácsinhlinhthấphơnnó,conngườilàmẫumựcđiểnhìnhvàvượttrộihơnchúng.Và,hơnnữa,nhờđặcquyềnvềtríóc,conngườitônvinhchúngvớivẻhuyhoàngrựcrỡcủatrangphụctinhthầntạonênbởitrítưởngtượng,cảmxúcvànghệthuật.

Vậy,haihìnhthứccủasựsốngđượcthểhiệnởloàingườinhưthếnàovàchúngtựbộclộdướinhữngkhíacạnhcaocảnào?Thậtrahaiđờisốngnàykhônghiểnnhiên.Nếuchúngtaphảitìmrachúngtrongthếgiớiconngười,chúngtaphảinóirằngnóchỉbaogồmthếgiớicủangườilớn,trongđócácđặcđiểmphổbiếnlàđấutranh,nỗlựcthíchứng,vàlaođộngchocácchinhphụcbênngoài.Tấtcảcácdữkiệncủa thếgiớiconngườiđềuquy tụvàoviệcchinhphụcvàsảnxuất,nhưthểkhôngcógìquantrọnghơn.Nỗlựccủacon người va chạm và vỡ ra trong cạnh tranh, nhưmột lưỡi gươmđã tôiluyệnvavàomộttấmgiápchengực.Nếungườilớnxétđếnđứatrẻ,họsẽlàmnhưthếvớicáilíluậnmàhọđãápdụngchochínhcuộcđờicủahọ.Họthấyởđứatrẻmộtsinhvậtkhácbiệtvàvôdụng,vàhọgiữchúngởxa;hoặc,vớicáigọilàgiáodục,họcốlôikéođứatrẻquásớmvàtrựctiếpvàotrong

quỹđạocáchìnhthứcđờisốngcủachínhhọ.Họhànhđộngnhưconbướmmàtacóthểhìnhdung,nhưthểnósẽphávỡcáikéncủaấutrùngđểkhuyếnkhíchnóbayđi,hoặcnhưconếchsẽlôiconnòngnọcrakhỏinướcvàcốhếtsứclàmchonóthởbằngphổivàđổimàudađenxấuxíthànhmàuláxanh.

Điềunàyítnhiềulàcáchconngườiđãhànhxửvớiconcáicủahọ.Ngườilớnphôbàychotrẻthấysựhoànhảo,sựtrưởngthànhcủahọ,cácmẫuhìnhcủachínhhọvàhọ trôngchờ trẻ embắt chướchọ.Họkhómàhiểuđượcrằng các đặc tính khác biệt của đứa trẻ cầnmộtmôi trường khác vàmộtphươngtiệnsốngkhác,thíchhợpvớicáihìnhthứchiệnhữukhácđó.

Làmsaocóthểgiảithíchđượcquanniệmsailầmnàychomộtkẻcaocảnhất và tiến hóa nhất, được phú cho trí thôngminh, kẻ là thống lĩnhmôitrườngcủanó,sinhvậtđầyquyềnlực,cóthểlaođộngvớimộtsựvượttrộitộtbậchơntấtcảcácsinhvậtkhác?

Vậymà,conngười,nhàkiếntrúcsư,kẻxâydựng,kẻsảnxuấtvàbiếnđổimôitrườnglạilàmíthơncononghaycáccôntrùnghaybấtcứsinhvậtnàochoconcáicủahọ.

Cáicaonhấtvàthiếtyếunhấttrongcácbảnnănghướngđạocủasựsốngcóthểhoàntoànvắngbóngởconngườisao?Conngườicóthậtsựbấtlựcvàmùlòatrướcmộthiệntượngđángsửngsốtnhấtcủasựsốngtrongvũtrụ,màsựhiệnhữucủacácloàivậtphụthuộcvàochăng?

Conngườiphảicảmnhậncáimàcácsinhvậtkháccảmnhận,bởitrongthiên nhiên, mọi sự đều biến đổi nhưng không có gì mất đi và các nănglượngcaiquảnvũtrụđặcbiệtkhôngthểhủydiệt.Chúngvẫndaidẳngngaycảkhibịchệchrakhỏichínhđốitượngcủachúng.

Conngười,kẻkiếntạo,xâynênchốnđặcbiệtchoconcáihọởđâu?Trẻphải sống trongmộtmôi trườngđẹpđẽ,ởđóconngười thểhiệncáchìnhtháinghệthuậtcaoquýnhấtcủahọ,mộtnghệthuậtkhôngbịảnhhưởngvàấnđịnhbởibấtcứnhucầuhướngngoạinào,trongđócómộtđộnglựctìnhyêuquảngđạitíchlũynhữngcủacảikhôngthểsửdụngtrongthếgiớicủasảnxuất.Nhữngchỗnàycóphảilànơimàconngườicảmthấynhucầuđìnhlạivàquênđicáccátínhthôngthườngcủanó,nơinónhậnthứcrằngđiềucốtyếuduytrìsựsốnglàcáigìkháchơnsựđấutranh?Ởnơinàođókhimộtchânlítrỗidậytừthâmsâu,họsẽnhậnrarằngápbứckẻkháckhôngphảilàbímậtđểsinhtồnhaylàđiềuquantrọngnhấttrongđời,màchỉlàmốiquantâmhoàntoànmangtínhcánhân?Dođó,ởđâusựtừbỏbảnthânsẽthậtsựlàsuốinguồncủasựsống?Khôngcónơinàomàtâmhồnđầykhátkhaophávỡđượccácxiềngxíchcủaluậtlệđangtróibuộcnóvàothếgiớicủacácsựvậtbênngoài sao?Khôngcósựmongmỏi truy tìmmộtphép lạ,mộtnhu

cầuvềphéplạđểduytrìsựsốnghaysao?vàđồngthờikhôngcómộtkhaokháthướngđếnmộtcáigìvượtlêntrênkhoảngthờigiandàinhấtcủacuộcđờicáthểvàkéodàiđếnvĩnhcửuhaysao?Đâylàconđườngđưađếngiảithoát.

Ởnhữngnơinày,conngườicảmthấynhucầuphảitừbỏchínhcáilíluậnnhọcnhằncủanóvà sẵn sàngcó lòng tin.Bởiđó lànhững tìnhcảmphảiđượckhơidậytrongconngườibằngnhữngsựkiệntươngtựvớinhữngđiềuđãdẫnmọisinhvậtđếnsựngừnglạicácquyluậtcủabảnchấtcủachúng,đểtựhiến tế chínhhọ, ngõhầu sự sống có thểkéodài đếnvô tận.Vâng, cónhữngchốnđểconngườikhôngcònthấynhucầuchinhphụcnhưngcónhucầu thanh tẩy và được hồn nhiên, để nó khao khát sự giản dị và bình an.Trongcáibìnhanhồnnhiênấy, conngười tìmkiếmsựđổimớichocuộcđời,nhưmộtsựphụcsinhthoátkhỏicácgánhnặngcủatrầngian.

Vâng,trongconngườiphảicónhữngkhátvọngvĩđại,khácxahơnhayđốinghịchvớinhữngcáicủađờithường.

ĐấychínhlàtiếngnóicủaThượngĐếmàkhôngaicóthểlàmim,đanglớntiếngkêugọiconngườicùngnhauhợpquầnquanhđứatrẻ.

Chương2ĐỨATRẺTRONGVAITRÒCHỦNHÂN

“Hãytựbiếtmình”

Mộttrongnhữngđốitượngnghiêncứuquantrọngnhấtngàynaylàkhámphávềcácbảnnănghướngđạotrongconngười.Chínhchúngtôiđãmởralĩnhvựcnghiêncứunàyvàkhởiđộngnótừcáichưatừngcó.Sựđónggópchínhcủachúngtôichovấnđềnằmtronglĩnhvựcnày.Nómởramộthướngnghiêncứumớimẻ,vàcáckếtquảcủanóđếnnayđãlàbằngchứngchosựhiệnhữucủanhữngbảnnăngnhưvậyvàlàmộtpháchọađầutiênvềcáchkhảosátchúng.

Một khảo sát như vậy chỉ có thể thực hiện được với đứa trẻ đã bìnhthườnghóa,đangsống tựdo trongmộtmôi trường thíchhợpchonhucầucủasựpháttriểncủanó.Vàrồi,mộtbảnchấtmớitựbiểulộ,rõrệtđếnnỗicác đặc tính bình thường của nó phải được chấp nhận là những thực tạikhôngthểchốicãi.

VôSốkinhnghiệmđãchochúngtathấymộtsựthậtliênquanđếncảhailĩnhvực, lĩnhvựccủagiáodụcvà lĩnhvựccủa tổchứcxãhội loàingười.Điềurõrànglànếutổchứcconngườivớimộtbảnchấtkhácvớicáithườngđượcbiết,chínhnóphảikhácbiệt,vàchínhgiáodụccũngcó thểdẫnđếnmột sự bình thường hóa thế giới người lớn.Một cải cách xã hội như vậykhôngthểxảyrabằnglíthuyếthaynănglựccủavàinhàtổchức,nhưngquasựxuấthiệnchậmrãivàliêntụccủamộtthếgiớimớigiữalòngcáicũ-thếgiớicủatrẻthơvàcủathiếuniên.Từthếgiớinày,cácđiềuđượckhaiminh,vàsựhướngdẫntựnhiêncầnthiếtchođờisốngbìnhthườngcủaxãhội,sẽdầnbiếnhóa.Giảđịnhrằngcáccảicáchlíthuyếthoặcnhữngnỗlựccánhâncóthểlấpđầykhoảngtrốngquálớntạorabởisựtrấnáptrẻemlàđiềuthậtsựvôlí.Khôngaicóthểkhắcphụcnhữngtộiácngàycàngbànhtrướngmàcội rễđầu tiênnằm trong thực tại là tấtcảconngườiđềubất thường.Bởituổisơsinhcủahọđãkhôngthểpháttriểntheođườnghướngmàthiênnhiênđãvạchra,dođógánhchịunhữngsailệchkhôngthểchinhsửa.

Nănglượngchưađượcbiếtcóthểtrợgiúpnhânloạilàcáiđangnằmtiềmẩnbêntrongđứatrẻ.

Naylàlúcđểkhôiphụclạichâmngôn:“Hãytựbiếtmình!”.Đólànguồngốccủatấtcảcácngànhkhoahọcvềsựsốngđãgiúpcảithiệnvàcứusốngsựsốngthểchấtconngườibằngyhọctântiếnvàtiếnbộvềvệsinh,đánhdấucáigầnnhư là tầmmứccủamộtnềnvănminhcaonhất,mộtnềnvăn

minhvớiđặctrưnglàsựvệsinhthânthể.Nhưngtronglĩnhvựctrítuệ,conngườivẫnchưabiếtđượcchínhmình.

Nhữngkhảosátđầutiênconngườitìmhiểuvềbảnchấtvậtlíđượctiếnhànhtrêncáctửthi.Cácnghiêncứuđầutiênđểhiểuđượccáibảnchấttinhthầncủahọđượcthựchiệnvớiconngườiđangsống,ngaytừlúcnómớisinhra.

Khôngcónhữngtiếpcậncơbảnnày,cólẽsẽkhôngcólốimởrachosựtiếnbộhayđúnghơn,nếutacóthểnói,chosựsinhtồncủanhânloạitrongnềnvănminhcủachúngta.Tấtcảkhókhănliênquanđếnnhữngvấnđềxãhộivẫntồntạimàchưađượcgiảiquyết,nhưnhữngkhókhănđãđượchìnhdungratrongkhoahọcsưphạmtântiến.Bởisựcảithiệntronggiáodụcchỉcóthểcómộtđiềucănbản,đólàsựbìnhthườnghóacủađứatrẻ.Mộtkhiđiềunàyđãđạtđược,khôngnhữngcáckhókhănvềsưphạmsẽcóthểgiảiquyết,màthậtra,chúngsẽkhôngcòntồntại.Và,hơnnữa,cáckếtquảđạtđượclànhữngcáikhônghềđượctìmkiếmvàchúngkìdiệunhưphéplạ.

Cólẽphươngthứcnàycũngcầnchothếgiớingườilớn,vàởđâychỉcómộtvấnđềthực,ẩntrongcâunói:“Hãytựbiếtmình”-trithứccủanhữngquyluậtnằmbêndướiđanghướngdẫnsựpháttriểntinhthầncủaconngười.Nhưngđứatrẻđãgiảibàitoánnàyrồi,vàmộtconđườngthựctiễnđãmởra.Bênngoàiđiềunày,khôngcóchỉdấucủabấtcứsựcứurỗikhảthinào.Bởimọiđiều tốtđẹpkhiđến taynhữngkẻ lệch lạc,họđều tìmcáchđểchiếmhữuchochínhhọ,vàđểbiếnchúngthànhphươngtiệncủaquyềnlực.Thếnênmộtđiềutốtbịpháhủyngaytrướckhinócóthểthànhhữuích,vàdođóbiếnthànhmộtmốinguyhiểmchođờisốngconngười.Đólàlídotạisaomọiđiềutốt,mọitiếnbộ,mọikhámphácóthểgiatăngcáiácđanglàmkhổthếgiới,nhưtađãthấytrongtrườnghợpcácmáymóc,hìnhthứccụthểnhấtcủatiếnbộxãhộiđốivớitấtcảchúngta.Mọikhámphácóýnghĩanângcaovàtiếnbộcóthểbịsửdụngchopháhoại,chochiếntranh,vàlàmgiàuchoriêngcánhân.Tiếnbộvềmặtvậtlí,hóahọc,vàsinhhọc,vàsựcảithiệncácphươngtiệngiaothôngchỉlàmtăngnguycơcủasựtànphá,khốnkhổvàsựxuấthiệncủacáimanrợđộcác,Vìthế,chúngtakhôngthểđặthivọngvàothếgiớibênngoàichođếnkhisựbìnhthườnghóacủaconngườiđượcnhìnnhậnlàmộtthànhtựucănbảncủađờisốngxãhội.Chỉkhiđó,tấtcảcáctiếnbộbênngoàimớicóthểđemđếnphúclợivàmộthìnhthứcvănminhcaohơn.

Dođó, chúng ta phải cậyđến trẻ thơ là chìa khóa cho sốmệnh của sựsốngtươnglaicủachúngta.Bấtcứaimuốnthànhcôngvìmụcđíchnàođóchophúclợicủaxãhội,phảitìmđếnđứatrẻ,khôngnhữngđểcứunókhỏibịlệchlạc,màcònđểhọcđượctừđứatrẻcáibímậtthựctiễncủasựsốngcủachínhchúng ta.Từquanđiểmnày,nhânvật trẻ thơ tựbộc lộ làđối tượng

quyềnnăngvàhuyềnbíchotasuyngẫm,bởiđứatrẻnắmgiữcáibímậtcủabản chất của chúng ta trong bản thân nó, trẻ thơ trở thành chủ nhân củachúngta.

Sứmệnhcủachamẹ

Chamẹcủađứatrẻkhôngphảilàngườitạoranómàlàngườigiámhộcủanó.Họphảichechởvàchămsócnó,theonghĩasâusắcnhấtcủamộtsứmệnhthiêngliêngvượtkhỏicácmốiquantâmvàýtưởngcủađờisốngbênngoài.Đốivớiđứa trẻ, họ là cácgiámhộ siêunhiên, nếu so sánhvới cácthiênthầnhộmệnhtrongthầnhọc,chỉtrựctiếplệthuộcvàocõitrời,họcóquyềnnănglớnhơnbấtcứuyquyềnnàocủaconngười,vàchamẹđượckếthợpvới đứa trẻ theo cáchmànókhônghềnhận thứcđược, họkhông thểtáchrờikhỏiđứatrẻ.Đểthựchiệnsứmệnhnày,chamẹphảithanhtẩytìnhyêumàthiênnhiênđãkhắcghitronglònghọ,vàhọphảihiểurằngtìnhyêulàphầnđượcýthứccủamộtsựhướngdẫnsâuxahơn,khôngnênbịnhiễmbẩnbởisựíchkỉhaythờơ.Chamẹnênhìnhdungvàtiếpthuvấnđềxãhộimàchúngtaphảiđốimặtngàyhômnay,đólàcuộcđấutranhchoquyềnlợicủađứatrẻtrênthếgiới.

Nhiềuđiềuvềquyềnlợicủaconngườiđãđượcđềcậpđếntrongnhữngnămgầnđây,vàđặcbiệtlàvềquyềnlợicủangườilaođộng,nhưnggiờđâyđãđếnlúcchúngtaphảinóilênquyềnlợixãhộicủađứatrẻ,Vấnđềxãhộivềquyềnlợicủangườilaođộngđãlànềntảngchocácthayđổixãhội,bởinhânloạisốngnhờvàolaođộngcủaconngười,vàdođóvấnđềnàycóquanhệvớiđờisốngvậtchấtcủatoànthểnhânloại.Nhưngnếungườilaođộngsảnxuấtnhững thứconngười tiêu thụvà làkẻ sáng tạo ranhữngvậtbênngoàiconngười,thìđứatrẻlạisảnxuấtrachínhnhânloại,vàdođó,quyềnlợicủatrẻemcònkêugọimộtsựcảicáchxãhộimạnhmẽhơn.Rõrànglàxãhộiconngườiphảidànhsựchămsóckhônngoanvàhoànhảonhấtchođứatrẻ,đểnhậntừđứatrẻsứcmạnhlớnlaohơnvàcácgiátrịcaohơntrongnhânloạicủatươnglai.

Tráilại,xãhộiđãbỏbêvàthậtsựquênđiquyềnlợicủađứatrẻmànócólẽđãgiàyvòvàđànápmộtcáchvôthức,xãhộiđãkhôngthểnhậnragiátrị,nănglực,bảnchấtcốtyếucủatrẻ,thựctếnàyphảiđượcnhìnnhận,vàcảmxúcnàyphảiđánhthứclươngtâmnhânloạimộtcáchmãnhliệtnhất.

Quyềnlợicủatrẻthơ

Chođếnhômqua,chođếnkhởinguyêncủa thếkỉnày,xãhộichưahềmảymayquantâmđếntrẻthơ.Xãhộiđãbỏmặcnóchosựchămsócduy

nhấtcủagiađình, sựchechởvàbảovệduynhất cho trẻ làuyquyềncủangườicha,ítnhiềulàvếttíchcủacáiđãđượcbộluậtLaMãthiếtlậphơnhaingàn năm trước. Trong thời gian khá dài này, vănminh cải biến, sửa đổinhữngbộ luậtđểchúngcó lợivàphụcvụchongười lớn,nhưnglạibỏrơiđứatrẻvàkhôngchonóbấtcứsựbảovệxãhộinào.Đứatrẻchỉnhậnđượcsựtrợgiúpvềvậtchất,tinhthầnvàkiếnthứcmàgiađìnhsinhranócóthểcungứng.Nếugiađìnhcủatrẻkhôngcókhảnăng,trẻphảipháttriểntrongsựbầncùngvềmặtvậtchất,tinhthầnvàtrithứcnhưngxãhộilạikhôngcảmthấycótráchnhiệmgìđốivớinó.Đếnbâygiờxãhộicũngkhônghềđòihỏigiađìnhphảichuẩnbịnhưthếnàođó,mộtcáchđúngđắn,đểchămsócđứaconsẽtrởthànhthànhviêncủagiađình.Nhànước,quánghiêmkhắctrongviệcđòihỏicácvănbảnchínhthứcvàcácthủtụcrườmrà,quálolắngkiểmsoáttấtcảmọithứliênquanđếnnhữngchitiếtnhỏnhặtnhấtvềtráchnhiệmxãhộilạikhôngmảymayquantâmđếnkhảnăngcủanhữngbậclàmchamẹtươnglaitrongviệcchechởđầyđủchoconcáivàbảovệsựpháttriểncủachúng.Nhànướcchẳngcungcấpnơidạyhaysựhướngdẫnnàochocácbậcchamẹ.TrongphạmviNhànước,aimuốnlậpgiađìnhchỉcầntrảiquamộtnghithứchônphối.Từtấtcảnhữngđiềunày,chúngtacóthểtuyênbốrằngxãhộitừbansơđãthờơvớinhữngngườilaođộngnhỏbémàthiênnhiênđãtínnhiệmtraochovaitròxâydựngnênnhânloại.Giữatiếnbộliêntụccólợichongườilớn,trẻemvẫnlànhữngkẻkhôngthuộcxãhộiconngười,ởbênlềxãhội,bịcôlập,khôngcóbấtcứphươngtiệngiaotiếpnàođểkhiếnxãhộitrởnêncóýthứcvềtìnhtrạngcủachúng.Trẻemcólẽlànhữngnạnnhânmàxãhộikhônghềnhậnthứcđược.

Vàthựcvậy,trẻemlànạnnhân.Chúngthựcsựlànạnnhân,nhưkhoahọcđãnhìnnhận,khikhoảngnửa

thếkỉvềtrước,ykhoamớibắtđầuthậtsựquantâmđếngiaiđoạnthơấu.Vào thờiấy, trẻembịbỏrơinhiềuhơnbâygiờ,khôngcóchuyênviênvàbệnhviệnriêngchotrẻem.Chỉkhicácthốngkêtiếtlộtỉlệtửvongcaoởtrẻsơsinhtrongnămđầuđờimớikhiếnngườitaquáđỗikinhngạc.Ngườitabắtđầunhậnrarằngmặcdùcónhiềuđứatrẻsinhratrongcácgiađình,chỉcómộtsố ítcònsống.Cáichếtcủa trẻnhỏcóvẻ tựnhiênđếnnỗicácgiađìnhđãthấyquenthuộcvàtựanủivớiýnghĩrằngconcủahọđãlênthẳngtớithiênđàng.Chắcphảicómộtsựchuẩnbịtâmlinhđặcbiệtchosựvângphụcnhẫnnhụcđốivớilốituyểnmộcácthiênthầnnhỏmànhưngườitađãnói,ThiênchúamuốncóbênNgài.Quánhiềutrẻsơsinhchếtvìsựngudốthay thiếu chăm sóc đúng đắn đến nỗi hiện tượng này đã được gọi là sựkhôngngừng“tànsátkẻvôtội”.

Các sựkiệnđượcphơi bàyvới công chúngvà lập tức,một phong tràotuyêntruyềnđượcxúctiếnđểđánhthứclươngtâmxãhội trướcmộtnhận

thứcmớivềtráchnhiệm.Choconrađờilàchưađủmàphảicứusốngsinhmạngấy.Vàkhoahọcchobiếtcáchthựchành:chamẹphảicótrithứcmớivàđượchướngdẫnđểchămsócsứckhỏecủanhữngđứaconsơsinhcủahọđúngcách.

Nhưngtrẻconkhôngchỉkhốnkhổtronggiađình.Cácnghiêncứukhoahọcởhọcđườngphơibàynhữngsựhànhhạ rấtđáng longại.Trong thậpniêncuốicủathếkỉ19,yhọcđãpháthiệnvàkhảosátcácchứngbệnhcôngnghiệp trong giới công nhân, từ đó dẫn đến yêu cầu đầu tiên cho vệ sinhcôngsở.Lúcấy,ngườitacôngnhậnrằngngoàicácbệnhtruyềnnhiễmdomấtvệ sinh, trẻ emcũngbị nhữngbệnh“côngnghiệp” - do laođộngcủachúnggâyra.

Trẻemlàmviệcởtrường.Chúngbịnhốtvàođó,camchịunhữnghànhhạcưỡngchếcủaxãhội.Lồngngựchẹpkhiếntrẻdễmắcbệnhlao,hậuquảcủanhữnggiờ dai dẳng khommình trên các bàn viết, học đọc và viết, xươngsốngbịcongdoluônbịépởmộtvịtrí;mắtbịcậnvìđãcốgắngrấtlâuđểnhìntrongánhsángmờ.Cảcơthểbịbiếndạngnhưthểnóbịéptrongnhữngkhônggianchậthẹpvàđôngđúcmộtthờigiandài.

Nhưngcáchànhhạđốivớichúngkhôngchỉxảyravềmặtthểxácmàcònliênquanđếnmặt tinh thần.Họchànhbịépbuộc,và tríóc trẻembịmệtmỏi,vìnhàmchánvàsợsệt,hệthầnkinhbịkiệtsức.Chúngbiếngnhác,bịthànhkiến,chánnản,buồnbã,hungdữ,khôngcóniềmtinvàobảnthân,vàkhôngcósựvuitươiđángyêucủatrẻthơ.

Nhữngđứatrẻbấthạnh!Nhữngđứatrẻbịápbức!Giađìnhchúngkhôngbiếtgìvềtấtcảđiềunày.Chamẹchỉquantâmđến

việcđứatrẻphảithiđỗvàhọccàngnhanhcàngtốtđểhọkhỏiphảimấtthờigiờvàtiềnbạc,Họkhôngquantâmđếnchínhsựhọchỏihaysựthànhđạtcaohơnvềvănhóa,họchỉđơnthuầnđápứngnhữngđòihỏicủaxãhội,đápứngbổnphậnbịbắtbuộc,mộtbổnphậnmàhọthấynặngnềvàtốnkém.Dodó,điềuduynhấtmàhọquantâmlàconcáiphảikiếmđượcmộtgiấythônghành[7]đểgianhậpđờisốngxãhộitrongthờigianngắnnhấtcóthể.

Những cuộc khảo sát và điều nghiên tiến hành trong giới học sinh vàothờigianấytiếtlộnhữngđiềuđángkinhngạckhác.Nhiềutrẻemnghèo,khiđếntrường,đãmệtmỏivìcáccôngviệclaođộngchúnglàmvàobuổisáng,vàiđứađãphảiđibộnhiềudặmđểphânphốisữachokháchhàngtrướckhiđến trường, vài đứa khác đã chạyvà rao bán báo trên đườngphốhay laođộng ở nhà. Do đó, chúng đến trường trong đói khát, buồn ngủ với ướcmuốnduynhấtlàđượcnghỉngơi.Cácnạnnhânbénhỏvàtộinghiệpnàylạithườngxuyênbị trừngphạtvì thiếu tập trungvàkhônghiểu lờigiảngcủa

giáoviên.Giáoviênchỉquantâmđếntráchnhiệmvàhơnnữađếnuyquyềncủahọ,tìmcáchđánhthứcsựchúýcủacácđứatrẻkiệtsứcnàybằnghìnhphạtvàđòihỏisựvânglờivớilờihămdọa.Họlàmnhụchọctròtrướcmặtbạnbè của chúngbằng cách quở trách chúngvề sự thiếu khả nănghay lìlợm.Cáctrẻemthiếumaymắnnàycảđờibịbóclộtởnhàvàchịuhìnhphạtởhọcđường.

Sựbấtcôngmàcáccuộcđiềunghiênvàkhảosátđầutiênnàyphơibàynhiềuđếnnỗichúnggâynênphảnứngthậttrongxãhội,Họcđườngvàcácquytắcluậtlệliênquanđượcnhanhchóngđiềuchỉnh.Mộtchuyênngànhyhọcmớivàquantrọngđượckhởixướng,baogồmsứckhỏehọcđườngvàsựvậndụngảnhhưởngcủanóđểbảovệvàlànhmạnhhóaởtấtcảcáctrườnghọcđượccôngnhậntạicácnướcvănminh,Bácsĩvàgiáoviênhợptácvớinhauvìlợiíchcủahọcsinh,chúngtacóthểnói,đâylàbiệnphápxãhộiđầutiênchốnglạimộtsailầmvôthứctừxaxưatrongtoànthểnhânloại,vànóđánhdấubướcđầutiênhướngđếnsựphụchồichotrẻthơtrongxãhội.

Nếunhìnlạiquasựthứctỉnhđầutiênnàyvàtheodònglịchsử,chúngtasẽkhôngtìmradữkiệnliênquanchothấysựcôngnhậncácquyềnlợicủatrẻemhaysựnhậnthứctrựcgiácvềtầmquantrọngcủađứatrẻ.ChỉcóĐứcKi-TôgọichúngđếnvớiNgài,chỉchongườilớnrằngtrẻemlàngườihướngđạolốivàoNướcTrờichohọ,vàđãcảnhbáovềsựmùlòacủahọ.Ngàiđãcảnhbáochúngta:“Nếungươikhôngcảihóavàtrởnêngiốngnhữngđứatrẻnhỏnày,ngươisẽkhôngbaogiờvàođượcNướcTrời.”Nhưngngườilớnvẫntiếptụcchỉnghĩvềviệccảihóađứatrẻ,xemhọlàhìnhmẫuhoànhảochođứatrẻ.Vàdườngnhưsựmùlòakinhkhủngcủahọlàkhôngthểchữatrịđược.Đâylàbíẩncủatâmhồnconngười!Sựmùquángnày,vẫncònlàmộthiệntượnghoànvũvàcólẽcũngxưanhưchínhnhânloại.

Thậtratrongmọilítưởngvềgiáodục,trongmọingànhsưphạmchođếnthờichúngta,từ“giáodục”luônđồngnghĩavớitừ“trừngphạt”.Mụcđíchvẫn luôn làđểkhuấtphụcđứa trẻ trướcngười lớn,kẻđã tựmình thay thếchotựnhiênvàthaythếcácquyluậtcủasựsốngbằngchínhóclíluậnvàýchícủahọ.Mỗiquốcgiacónhữnghìnhthứctrừngphạtkhácnhau.Trongcáctrườngtư,nhữnghìnhphạtcốđịnhthườngđượcnêulêngiốngnhưhọđangphôtrươngcáchuyhiệucủatrường,vàihìnhphạtsửdụngsựhạnhục,nhưtreobảngyếtthịtrênlưngđứatrẻ,bắtchúngđội“nóntailừa”củakẻdốthaybỏ chúngvàomột cái cũi để kẻ đi ngangqua có thể cười chê và chếnhạo.Thườngcónhữnghìnhphạt tra tấnvềthểxác.Trẻbịbắtđứnghànggiờởmột góc tường,mệtmỏi, chánnảnvì ở không, chẳng thấyđượcgì,nhưngbịbuộcphảigiữtưthếtạichỗbằngchínhýchícủamình.

Những hình phạt khác là bắt chúng quỳ trên sàn nhà với đầu gối trần,

hoặcbịroivọthayđánhbằnggậytrướccôngchúng.Mộthìnhthứcđộcáctinh vi hiện đại xuất phát từ học thuyết phối hợp gia đình và nhà trườngtrongcôngtácgiáodục-mộtnguyêntắccuốicùngđưađếnsựphốihợpnhàtrườngvàgiađìnhđểtrừngphạtvàhànhhạđứatrẻ.Đứatrẻbịphạtởtrườngbịbắtbuộcphảibáochogiađìnhđểchanóhiệpsứcvớithầycômàtrừngphạtvàmắngchửinó.Rồiđứatrẻbịbuộcphảitrìnhgiấybáocủachanóđểchứngminhlànóđãtựbuộctộimìnhvớikẻhànhhìnhkiacủanó,ngườichalàkẻ,ítnhấtvềnguyêntắc,đãhợplựcđểhànhhạchínhconmình.Thếnên,đứatrẻbịtrừngphạtphảivácthánhgiá

Khôngcóaibảovệnó,Tòaánmàtrẻcóthểđếnkhiếunại,nhưnhữngtộinhânbịkếtánởđâu?Khônghềcó.Đâulàtìnhthươngởđóđứatrẻtìmđượcchỗẩnnáuvàniềmanủi?Khôngcógìcả.Nhàtrườngvàgiađìnhđồngýtrừngphạtnó,bởinếukhônglàmthế,hìnhphạtsẽbịgiảmđivàdođógiáodụcsẽbịhạthấp!

Nhưng gia đình đâu cần được nhắc nhở là phải phạt con họ.Các cuộcđiềunghiêngầnđây tìmhiểuvềcáchìnhphạt trẻ em tronggiađình (mộtcuộckhảosátnhưthếđượcthựchiệndướisựchỉđạocủaHiệphộicácQuốcgia)chothấyđếnnay,khôngcóquốcgianào,lớnhaynhỏtrênthếgiớimàkhôngcótrẻemkhôngbịtrừngphạttronggiađình.Chúngbịsỉvảthậmtệ,bịhànhhung,đánhđập,táttai,đấmđá,đuổixa,nhốtvàophòngtối,bịhămdọabằngnhững thứhiểmhọahoangđường,vàkhôngđượchưởngnhữngxoa dịu nho nhỏ là chốn ấn náu trong cơn đày đọa triềnmiên hay nhữngniềmanủiđốivớinhữngtratấnphảichịuđựngmộtcáchvôthức,vídụnhưđượcchơivới cácbạnhay ănbánhkẹo, trái cây.Hồi cuối cùngmộthìnhphạtquenthuộclàphảiđingủmàkhôngđượcăntối,nếnsuốtđêmphảingủtrongnhọcnhằnxáotrộnvìbuồnvàđói,Mặcdùnhữnghìnhphạtnhưthếđãnhanh chóng biếnmất trong những gia đình có học thức, chúng vẫn cònđượcsửdụng,vànhữngtháiđộcộccằn,giọngnóicứngrắn,nghiêmkhắcvàhăm dọa là những hình thức hành xử thường xuyên đối vớimột đứa trẻ.Ngườilớnnghĩrằnghọđươngnhiêncóquyềnphạtđứatrẻvàbàmẹnóphảinghĩrằngtáttainólàmộtnghĩavụ.

Vậymàhìnhphạttùytiệnvớithểxácgiữacôngchúngđãbịbãibỏchongườilớnbởinóhạthấpnhânphẩmvàlàsựônhụctrongxãhội.Nhưngcóđiều gì ti tiện hơn là sỉ nhục và đánhđậpmột đứa trẻ không?Rõ ràng làlươngtâmcủaconngườivềmặtnàyđãbịthuichột.

Tiếnbộvănminhngàynaykhôngphụthuộcvàotiếnbộcủacáthể,nókhôngxuấtpháttừngọnlửacháytrongtâmhồnconngười,nólàsựtiếntớicủamộtcỗmáyvôcảm, lèo láibởimộtsứcmạnhbênngoài.Năng lượngthúcđẩynódichuyểnxuấtpháttừthếgiớibênngoàinhưmộtquyềnlựcto

lớnvôhồnđếntừtoànthểxãhộivàđangvậnhànhkhôngkhoannhượng.Tiếntới!Luônluôntiếntới!

Xãhộinhưmộtđoàntàulớnđangchạyvớimộttốcđộchóngmặthướngđếnmộtmụctiêuxavời,trongkhicáccáthểtạonênxãhộiấycóthểđượcsosánhvớinhữnghànhkháchngủgậttrongcáctoaxe.Lươngtâmngáingủcủahọlànhữngtrởngạimạnhmẽnhấtđốivớibấtcứsựhỗtrợthiếtyếuchosựsốnghaychânlícứurỗinào.Nếukhôngphảithế,thếgiớicólẽđãcóthểtiếnbộnhanhchóng;cólẽsẽkhôngcósựtươngphảnnguyhiểmgiữasựgiatốckhôngngừngcủacácphươngtiệndichuyểnvàsựxơcứngcàngsâusắchơncủatinhthầnconngười.Bướcđầutiên,bướckhókhănnhấttrongbấtcứphongtràoxãhộinàohướngvềmộtsựtiếnbộtậpthể,làcôngtácđánhthứcnhânloạiđangngáingủvàvôcảmnàyvàépbuộcnóphảilắngnghelờikêugọi.

Ngàynayđiềucầnthiếtlàxãhộinhưmộttổngthểphảiýthứcvềđứatrẻvàtầmquantrọngcủatrẻthơ,vàphảimauchóngxửlímốinguyhiểmcủacáikhoảngtrốngrộnglớnmàxãhộiđangdựavào.Nóphảilấpđầykhoảngtrống này bằng cách dựng lênmột thế giới cho đứa trẻ và công nhận cácquyềnlợixãhộicủatrẻ.Tộiáclớnnhấtmàxãhộiđangphạmphảilàphungphívàtiêutánsốtiềnđánglẽdànhchotrẻemvàoviệchủydiệttrẻemvàhủydiệtchínhxãhội.Xãhộiđãhànhxửnhưmộtngườigiámhộphungphígiasảnthừakếcủađứatrẻ.Thếgiớingườilớntiêuxàivàchỉxâycáigìchochínhhọ,trongkhirõràngmộtphầnlớncủacảicủahọphảidànhchođứatrẻ.Sựthậtnàynằmngaytrongchínhđờisống;cácđộngvật,loàicôntrùngbénhỏnhấtcó thểdạy tađiềuấy.Nhữngconkiếndự trữ thứcănchoai?Cononghútmậtchoai?Tạisaochimchóctìmkiếmthứcănvàmangvềtổ?Trongthiênnhiênkhôngcómộtvídụnàovềconmẹnuốttrọnmọithứchomìnhvàbỏmặcconnótrongthiếuthốn,vậymàconngườikhônglàmgìchođứaconcủahọ;họchỉcungcấpvừađủđểgiữthânthểnótrongtìnhtrạngthựcvật,thếthôi.Khixãhộiphungphícónhucầucấpbáchvềtiềnbạc,nólấytừcáctrườnghọc,đặcbiệtlàcáctrườngdànhchotrẻcon,nơiđangchechờnhữnghạtmầmcủasựsốngconngười.Xãhộilấytiềntừchỗkhôngcócánhtayhaytiếngnóinàođểbảovệnó.Đâylàmộttrongnhữngtộiácvàsailầmvô lí nhất của nhân loại.Xã hội cũngkhôngnhận thức được rằng nónhânđôisựhủyhoạikhinódùngtiềncủachochiếntranh,nóhủyhoạivìngănchặnsựsốngvàpháhủyvìđemđếnsựchết.Nhưngcảhailàmột,vàcùngmộtsailầmvìchínhquasựthấtbạikhôngđảmbảođượcsựpháttriểncủasựsốngmàconngườiđãlớnlênmộtcáchbấtthường.

Dođó,ngườilớnphảiđượctổchứclại,vàlầnnàykhôngphảichohọ,màlàchoconcáicủahọ.Họphảilêntiếngđòilạimộtquyềnlợimàhọkhôngthấyđượcdosựmùlòacốhữucủahọ,nhưngnếu,mộtkhiđượcnhậnra,nó

làđiềukhôngthểchốicãi.Nếuxãhộiđãlàmộtgiámhộvôtâmvớiđứatrẻ,giờđâynóphảiphụchồicủacảivàtrảlạicôngbằngchođứatrẻ.

Chamẹcómộtsứmệnhrấtquantrọng.Họlànhữngkẻduynhấtcóthểvàphảicứuvớtconcáihọvìhọcóquyềnnăngtổchứctậpthểxãhộivàdođócóquyềnhànhđộngtrongsựthựchànhđờisốngliênkết.Lươngtâmhọphảicảmnhậnđượcsứcmạnhcủasứmệnhmàthiênnhiênđãgiaophóchohọ,mộtsứmệnhđặthọlêntrênxãhội,khiếnhọthốnglĩnhtấtcảcáchoàncảnhvậtchất,vìchắcchắnsựsống, tươnglaicủanhânloạinằmtrongtayhọ.

Nếuhọkhônglàmthế,họsẽhànhxửgiốngnhưquanPontiusPilate.PilateởxứPalestine làkẻcótoànquyềnnăng,vìôngtacó thế lựccủa

Romasaulưng,quyềnlựcđếquốcthốngtrịtấtcảcácquyềnlựckhác.PilateđãcóthểcứuĐứcKi-Tô,ôngtađãcóthể,nhưngôngtađãkhông

làm.Một đámđông với những thành kiến cổ xưa, bámquá chặt vào luật lệ

hiệnhành,vàotậptụccổxưa,đòigiếtchếtmộtkẻvôtội.ĐấngcứuChuộcvàPilateđãphânvânvàdửngdưng.

“Tôicóthểlàmgìđược”,cólẽôngtađãnghĩnhưvậy,“nếuđâylànhữngtậptụcphổbiến?”.

Vàôngtađãrửatay.Ôngtacóuyquyềnđểnói:“Không,tasẽkhônggiết!”.Nhưngôngtađã

khôngnóira.ChamẹngàynayhànhxửnhưPilate.Họbỏrơiconcáichocáctậptụcxã

hội,cóquyềnnăngđếnđộchúngcóvẻnhưlànhữngđiềutấtyếu.Vàthếlàtấnbikịchxãhộicủađứatrẻxảyra.Xãhộibỏrơiđứatrẻchogiađìnhchămsóc,màkhôngcảmthấycómảymaytráchnhiệm,vàgiađìnhgiaoconhọcho xã hội nhốt nó vào trong trường, tách nó khỏimọi kiểm soát của giađình.

Thế nên đứa trẻ lặp lại sựThươngKhó củaĐứcKi-Tô bị điệu từ vuaHerodđếnquanPilate,némtừbênnàyquabênkia,giữahaiquyềnlực,mỗibêngiaoNgàichotráchnhiệmcủabênkia.

Khôngai lên tiếngbảovệđứa trẻ,nhưnghẳnphảicómột tiếngnóicóquyền để bảo vệ nó, tiếng nói củamáumủ, quyền lực của sự sống, thẩmquyềnconngườicủachamẹnó.

Khilươngtâmcủachamẹthứctỉnh,họsẽkhônghànhđộngnhưPilate,kẻđểchechởchoĐấngcứuĐộđãchốibỏthầntínhcủaNgài,cộttrói,đánh

đậpNgài,và làkẻđầu tiênsỉnhụcNgàikhi tuyênbố“Đây làConNgười(EcceHomo)!”.

TấntuồnglịchsửnàykhôngđượcxemlàmộtsựbàochữachoĐứcKi-TômànhưlàtậpđầutiêncủasựThươngKhócủaNgài.

Đâylàconngười-EcceHomo

Vâng,đứatrẻsẽtrảiquamộtsựthươngkhó,giốngnhưsựThươngKhócủaĐứcKI-TÔ,Nhưng khởi đầu củamọi sự nằm trongConNgườiNày,EcceHomo.Hãynhìnconngười.KhôngcóThiênChúatrongnó.Nótrốngrỗngvàđãbịsỉnhục,đánhđậpbởimộtquyềnlựccaohơn,lẽracóthểbảovệnó.

Sauđónóbịlôiđibởiđámđông,bởinhàcầmquyềnxãhội.Đốivớiđứatrẻ,nhàtrườnglàmộtnơivớinhiềutaiươnghơncảthảmhọatựnhiên.Cáctòanhàlớndườngnhưđượcxâychongườilớn,vàmọithứđềutỉlệtươngxứng với người lớn - cửa sổ, cửa ra vào, các hành langmàu xám, tườngtrốngtrơn,ởđấy,trẻconcủavôsốthếhệtrongbộđồđồngphụcmàuđentangtóctrảiquasuốtthờikìấuthơ.Giađìnhbỏnóởngưỡngcửa,vìhọbịcấmvào.Nơiđâylàsựtáchrờicủahailĩnhvựcvàhaitráchnhiệm.Vàđốivớiđứatrẻ,khóclóc,vôvọng,tráitimrunlênvìsợhãi,nhưthểnóđọcđượctrêncửadòngchữcủaDantekhắcghitrêncổngĐịaNgục:

“Conngườisẽđingangtađểvàođôthịcủasựkhóclóc.Conngườibăngquatađểtrởthànhđámdânbịkếtán.”

Đấy làmột tiếngnói lạnh lùng,hămdọagọinóđivàovớinhữngbằnghữuvôdanh,bịlênántậpthểnhưnhữngsinhlinhquỷquyệtphảibịtrừngphạt.CâuthơcủaDantelạihiệnlêntrongđầuta:

“Đángkiếpchocácngười,nhữnglinhhồnxấuxa.”Đứatrẻsẽđiđâu?Trẻsẽđiđếnnơinóđãđượcralệnh,nơinóđãđượcgửiđến.Nóđãbịkếtán.Nósẽđivàomộtlớphọc,vàcóngườisẽxửnónhưquái

vậtMinostrongthơcủaDante,sẽxoắnđuôiquanhthânthểđứatrẻ,chỉcholinhhồnđilạcđếnkhuvựcnóđãđượcchỉđịnh.Nhưngởđâu,cũngcóthảmhọamuônđời,khônglốithoát.

Khiđứatrẻđãđivào,tronglớphọcđãđượcchỉđịnh,giáoviênsẽđóngcửalại.Từđâycôgiáolàchủ,côấychỉhuycáiđámlinhhồnnàymàkhôngcóailàmchứnghaykiểmsoát.

Côsẽđóngcửalại.Giađìnhvàxãhộiđãphómặcconcáicủahọvàobàn

tayuyquyềncủacô.Ngườitađãgieohạtgiốngcủamìnhtronggió,vàgióđãmangđi.Từđónhữngtứchimảnhkhảnh,runrẩy,bịđóngvàothậpgỗhơnbatiếngđồnghồđauđớn,bavàbatiếngtrongnhiềungày,nhiềutháng,vànhiềunăm.

Taychânđứatrẻđãbịcộtchặtvàobànviếtbởinhữngcáinhìnlạnhlùng,giữ chúng bất động như những chiếc đinh trong thân thểĐứcKi-Tô trênThậpgiá.Haibànchânnhỏbấtđộng,haibàntaynhỏđanvàonhau,nằmyêntrênbànviết.Vàkhicáctưtưởngcủagiáoviênđượccốnhétvàocáitrítuệđang khát khao chân lí và tri thức, đứa trẻ sẽ chịu đựng, cái đầu nhỏ cúixuốngtrongtuânphục,tựanhưđangchảymáuvìchiếcmũgai.

Quảtimnhỏtrànđầyyêuthươngsẽbịđâmthấubởisựthiếuhiểubiếtcủathếgiớinhưbịđâmbởilưỡigiáo.Cáivănhóatraochođểlàmgiảmcơnkhátvềtrithứcsẽcóvẻcayđắng.Ngôimộcủalinhhồnđãkhôngthểsốngtrongmộtthếgiớiquágiảtạo,vớitấtcảsựngụytrang,đãđượcchuẩnbị,vàkhilinhhồnđượcđặtởđó,línhcanh,nhưđểchếnhạo,sẽđượcđặtquanhđóđểcanhchừngkhôngchonósốnglại.

Nhưngđứa trẻ luôn luôn sống lại,và trởvề, tươi tắn,đổimới,để sốnggiữaloàingười.

NhưEmersonđãnói,đứatrẻlàĐấngcứuĐộmuônđời,luônluônxuốnggiữanhữngkẻđãsangã,đểdẫnđưahọvềNướcThiênĐàng.

Chúthích

[1]Từchữ“culla”,tiếngÝ,cónghĩalà“nôi”.↑[2] B.s. Maria Montessori: Discovery of the Child, Chương 2 (Nxb

Kalakshetra,Madras20).[3]ĐiềunàykhôngcónghĩalàtrongNgôiNhàcủaTrẻkhôngcónhững

bàihọcchung,nhưngđúnghợnđókhôngphảilàphươngcáchduynhấthaylàphươngcáchgiảngdạychính.Cácbàihọcchungchỉlàmộtphươngtiệndànhchocácđềtàivàsinhhoạtđặcbiệt.

[4]TríchtừWhitsun,tácphẩmđượccholàkhithìcủaVuaRobertnướcPháp,khithìcủaStephenLangtonvàcókhilàcủaGiáohoàngInnocentIII:Consolator optime, Dulcis hospes animae, Dulce refrigerium. In laborerequies,Inaestutemperies,Infletusolatium…Sinetuonumine,Nihilestinhomine,Nihilestihnoxium.Lavaquodestsordidum,Rigaquodestaridum,Sana quod est saucium, Flecte quod est rigidum, Fove quod est trigidum,Regequodestdevium…(ChúthíchcủaCarter)

[5]B.s.MariaMontesssori:TheAdvancedMontesssoriMethod,QuyểnI,trang72-78(NxbKalakshetra,Madras-600020)

[6]“DaFrancescaaBeatrice”,VictoriaOcampo.[7]Theosuynghĩ thông thường,bằngcấp,kếtquảhọc tập làđiềukiện

thiếtyếuđểcómộtđịavịtrongxãhội-ND.

Mụclục

Lờitựa

Dẫnnhập

PhầnIPHÔITHAITINHTHẦNChương1ĐỨATRẺNGÀYNAYChương2PHÔITHAITINHTHẦNChương3TRÍTUỆĐANGHÌNHTHÀNHChương4NHỮNGVIỆCNGƯỜILỚNGÂYTRỞNGẠIChương5NHỊPĐIỆU

PhầnIIGIÁODỤCMỚIChương1VAITRÒCỦANHÀGIÁOChương2PHƯƠNGPHÁPCỦACHÚNGTÔIChương3NHỮNGĐIỀUĐÃĐƯỢCKHAITRIỂNTHÊMChương4NHỮNGLỆCHLẠCTÂMTHẦN

PhầnIIIĐỨATRẺVÀXÃHỘIChương1HOMOLABORANS-CONNGƯỜILAOĐỘNGChương2ĐỨATRẺTRONGVAITRÒCHỦNHÂN