7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

1/9

BAB V

PRAKTIKUM ENZIM

A. TUJUAN

1. Memahami fungsi enzim

2. Mengidentifiasi atifitas enzim me!a!ui ge"a!a dan fen#mena $ang da%at

diamati

&. Te'am%i! me!asanaan es%e'imen %engu"ian atifitas enzim

B. (A)AR TE*RI

Enzim atau +i#ata!isat#' ada!ah ata!isat#' #'gani $ang dihasi!an #!eh se!.

Enzim sangat %enting da!am ehidu%an, a'ena semua 'easi meta+#!isme diata!is

#!eh enzim. Jia tida ada enzim, atau ati-itas enzim te'ganggu maa 'easi

meta+#!isme se! aan te'ham+at hingga %e'tum+uhan se! "uga te'ganggu. Enzim

me'u%aan suatu %'#tein se%e'ti ha!n$a %'#tein !ain, enzim da%at menga!ami

%e'u+ahan st'utu' a%a+i!a dienaan %ada suhu $ang est'em. Bi!a te'"adi

%e'u+ahan st'utu', enzim men"adi tida fungsi#na! !agi. )u%a$a da%at +ee'"a

sea'a #%tima!, enzim meme'!uan #ndisi /%0, suhu, e%eatan te'tentu. Ke'"a

enzim +e'sifat s%esifi, emzim %t$a!in han$a +ee'"a untu ami!um, enzim ata!ase

han$a +ee'"a untu h$d'#gen %e'#sida dan se+again$a /Bas#ei, 2.

Enzim ada!ah su+stansi dengan dasa' %'#tein $ang te'da%at %ada manusia,

he3an, mau%un tum+uhan. Enzim mem+antu %'#ses meta+#!isme tu+uh $ang

memunginan %'#ses ehidu%an da%at +e'"a!an. )a!ah satu "enis enzim $ang

mem%un$ai %e'anan %enting ada!ah enzim %ene'naan. Enzim ini me'u%aan +agian

integ'a! da'i %'#ses %ene'naan. Enzim %ene'naan sudah mu!ai +ee'"a da'i saat

maanan masu eda!am mu!ut sam%ai maanan masu eda!am !am+ung, usus

ha!us dan usus +esa'. Enzim +e'guna untu memeah maanan men"adi +agian $ang

!e+ih ei!. Bagian $ang !e+ih ei! ini!ah $ang aan dise'a% me!a!ui dinding usus

/Mediast#'e, 24.

Ati-itas enzim dise+ut "uga se+agai ineti enzim. Kineti enzim ada!ah

emam%uan enzim da!am mem+antu 'easi imia. Tu+uh manusia menghasi!an

+e'+agai maam enzim $ang te'se+a' di +e'+agai +agian dan memi!ii fungsi

te'tentu. )a!ah satu enzim $ang %enting da!am s$stem %ene'naan manusia ada!ah

enzim ami!ase. Enzim ini te'da%at da!am sa!i-a atau ai' !iu' manusia. )a!i-a $ang

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

2/9

dise'esian #!eh e!en"a' !iu' se!ain mengandung enzim ami!ase "uga mengandung

55,67 ai', g!i#%'#tein, dan musin $ang +ee'"a se+agai %e!umas %ada 3atu

mengun$ah dan mene!an maanan. Ami!ase atau %tia!in $ang te'da%at da!am sa!i-a

ada!ah 89ami!ase!iu' $ang mam%u mem+uat %#!isaa'ida /%ati dan g!i#gen

dihid'#!isis men"adi ma!t#se dan #!ig#saa'ida !ain dengan men$e'ang iatan

g!i#s#dat 8 /1 :. Ami!ase !iu' aan sege'a te'inati-asi %ada %0 :, atau u'ang

sehingga e'"a %ene'naan maanan da!am mu!ut aan te'henti a%a+i!a !ingungan

!am+ung $ang asam menem+us %a'tie! maanan /Taufi, 25.

Enzim am$!ase umumn$a +ee'"a masima! %ada suhu tu+uh n#'ma! dan

ati-itasn$a aan menu'un sei'ing te'"adin$a %en$im%angan da'i suhu n#'ma!.

)e+agai ata!is da!am 'easi 9 'easi di da!am tu+uh #'ganisme, enzim memi!ii

+e+e'a%a sifat, $aitu;

1. Enzim ada!ah %'#tein, a'enan$a enzim +e'sifat the'm#!a+i!, mem+utuhan

%0 dan suhu $ang te%at.

2. Enzim +ee'"a sea'a s%esifi, dimana satu enzim han$a +ee'"a %ada satu

su+st'at.

&. Enzim +e'fungsi se+agai ata!is, $aitu mem%e'e%at te'"adin$a 'easi imia

tan%a mengu+ah esetim+angan 'easi.

:. Enzim han$a di%e'!uan da!am "um!ah sediit.

6. Enzim da%at +ee'"a sea'a +#!a 9 +a!i.

AT (AN BA0AN

Alat Bahan

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

3/9

o Ta+ung 'easi

o Ke'tas sa'ing

o Tim+angan

o M#'ti' %#'se!in

o Pi%et tetes

o Pi%et -#!ume

o Ba!! fi!!e'

o =#'#ng

o Beae' g!ass

o K#m%#' !ist'i

o Pengadu aa

o )%atu!a

o Ai' !udah

o Ami!um

o >a'utan !ug#!

o Indiat#' uni-e'sa!

o 0=!

o A?uades

o Reagen feh!ing

o Ragi '#ti

o Pasi'

o T#!uena

o >a'utan nat'ium a'+#nat

o >a'utan +uffe' asetat %0 :

o )u'#sa

(. =ARA KERJA

(.1 U"i Ati-itas Ptia!in

K## hingga h#m#gen

ditam+ahan

## uat dan tam+ahan

(.2 U"i @etah >am+ung

(.& U"i )u'ase

Masuan da!am m#'ta' %#'se!en

@e'us sam%ai hanu'

& m! ai' !udah da!am Ta+ung 'easi

Ene'an adi < m!

2 m! !a'utan ami!um ene' da!am 2 ta+ung 'easi

2 m! !a'utan ai' !udah %adata+ung 1

2 m! a?uades %ada ta+ung 2

192 tetes !ug#!

0=! eat

=e %0 dengan %0

Uni-e'sa!

1 ' 'a i '#ti

6 ' asi' +e'sih

1 m! t#!uena

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

4/9

Adu hingga h#m##gen

)a'ing dengan e'tas sa'ing

(i%e'!auan +e'+eda9+eda

Pe'!auan )u%e'natan %ada U"i )u'ase

N#

.

)u%e'natan Buffe'

asetat

)u'#s

a

Ami!u

m

A?uade

s

Na2=*& eh!ing

1. & 1 9 9 & 6 6

2. & 1 & 9 9 6 6

&. & 1 9 & 9 6 6

:. &

/di%anasan

1 & 9 9 6 6

6. &

/di%anasan

1 9 & 9 6 6

E. (ATA PEN@AMATAN

E.1 Pem+uatan Ami!um

Cara Kerja Pengamatan

+u+u ami!um ditam+ah ai' sediit

!a'utan ami!um ditam+ah ai' %anas

>a'utan %utih

>a'utan %utih e'uh

E.2 U"i Ptia!in

Cara Kerja Pengamatan

2 m! !a'utan ai' !udah ami!um !ug#!

2 m! a?uades ami!um !ug#!

>a'utan +ening euningan, !ama9

!ama te'+entu enda%an a+u9a+u

>a'utan ungu ehitaman

& m! a uades

Pisahan ai'an da'i adatan

)u e'natan di+a i 6

di anasan

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

5/9

E.& U"i @etah >am+ung

%0 0=! ; 1 %0 Ai' ; 4

E.: Pem+uatan )u%e'natan

Cara Kerja Pengamatan

Pasi' Ragi T#!uena diadu

hingga h#m#gen

>a'utan #!at dan ada enda%an

%asi'

E.6 U"i )u'ase

No Cara kerja Pengamatan

1. )u%e'natan +uffe' asetat

=am%u'an a?uades

=am%u'an Na2=*&

=am%u'an feh!ing A=am%u'an feh!ing B

>a'utan %utih euningan

Teta%

Teta%

>a'utan +i'u muda>a'utan +i'u tua, fase min$a

diatas

2. )u%e'natan +uffe' asetat

=am%u'an su'#sa

=am%u'an Na2=*&=am%u'an feh!ing A

=am%u'an feh!ing B

>a'utan %utih euningan

Teta%

Teta%

>a'utan +i'u muda

>a'utan +i'u tua

&. )u%e'natan +uffe' asetat

=am%u'an ami!um

=am%u'an Na2=*&=am%u'an feh!ing A

=am%u'an feh!ing B

>a'utan %utih euningan

Teta%

Teta%>a'utan +i'u muda

>a'utan +i'u tua

:. )u%e'natan di%anasan

)u%e'natan +uffe' asetat

=am%u'an su'#sa

=am%u'an Na2=*&=am%u'an feh!ing A

=am%u'an feh!ing B

>a'utan %utih euningan

Teta%

Teta%, te'da%at enda%an %utih

Teta%

>a'utan +i'u muda

>a'utan +i'u tua

6. )u%e'natan di%anasan

)u%e'natan +uffe' asetat

=am%u'an ami!um

=am%u'an Na2=*&=am%u'an feh!ing A

=am%u'an feh!ing B

>a'utan %utih euningan

Teta%

Teta%, te'da%at enda%an %utih

Teta%

>a'utan +i'u muda

>a'utan +i'u tua

E.< )ete!ah e!ima ta+ung di%anasan 1 menit

No Cara kerja Pengamatan

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

6/9

1.

2.

&.

:.6.

Ta+ung 1

Ta+ung 2

Ta+ung &

Ta+ung :Ta+ung 6

>a'utan +i'u tua, te'da%at enda%an me'ah, fase min$a

diatas

>a'utan +i'u usam, te'da%at enda%an me'ah

>a'utan +i'u eunguan

>a'utan +i'u eunguan,te'da%atenda%an me'ah

>a'utan+i'u tua, te'da%atenda%an me'ah

. ANA>I)I) (ATA (AN PEMBA0A)AN

P'atium dimu!ai dengan %em+uatan ami!um. Bu+u ami!um di!a'utan

dengan ai' %anas $ang se!an"utn$a diadu dengan menggunaan %i%et tetes.

(i!auan sea'a te'us mene'us aga' ami!um tida menga!ami %enggum%a!an

$ang mengai+atan e'usaan %ada ami!um atau ua!itas ami!um u'ang +ai.

a U"i Enzim Ptia!in

U"i enzim %tia!in di!auan dengan menggunaan ai' !udah, ai' !udah & m!

diene'an menggunaan a?uades men"adi

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

7/9

)u%e'natan ditem%atan %ada 6 ta+ung 'easi dengan -#!um sama $aitu & m!.

Ada%un %e'!auan da!am tia%9tia% te+ung 'easi ada!ah;

Ta+ung 1; su%e'natan &m! Na2=#& 6 tetes feh!ing 6 m! 3a'na !a'utan+e'u+ah da'i aga e'uh men"adi +i'u tua.

Ta+ung 2; su%e'natan & m! +uffe' asetat 1 m! su'#sa & m! Na2=*& 6 tetes

feh!ing 6 m!. 3a'na !a'utan +e'u+ah da'i aga e'uh men"adi +i'u tua.

Ta+ung &; su%e'natan & m! +uffe' asetat 1 m! ami!um & m! Na2=*& 6 tetes

feh!ing 6 m!.3a'na !a'utan +e'u+ahda'i aga e'uh men"adi +i'u tua.

Ta+ung :; su%e'natan & m! di%anasan +uffe' asetat 1 m! su'#sa & m!

Na2=*& 6 tetes feh!ing 6 m!. 3a'na !a'utan +e'u+ah da'i aga e'uh men"adi

+i'u tua.

Ta+ung 6; su%e'natan & m! di%anasan +uffe' asetat 1 m! ami!um & m!

Na2=*& 6 tetes feh!ing 6 m!.3a'na !a'utan +e'u+ah da'i aga e'uh men"adi

+i'u tua.

Kemudian e!ima ta+ung 'easi di%anasan dengan +eae' g!ass +e'isi ai' %ada#m%#' hingga mendidih. Pengamatan $ang di!auan te'!ihat;

Ta+ung 1; 3a'na +i'utua dan enda%an +i'u se'ta ada +uih di!a'utan

Ta+ung 2; 3a'na !a'utan +i'u tua dengan enda%an 3a'na #!at muda, se'ta ada

+uih9+uih 3a'na %utih %ada !a%isan atas.

Ta+ung &; 3a'na !a'utan +i'u tua dan te'+entu enda%an #!at.

Ta+ung :; 3a'na !a'utan +e'3a'na +i'u aga e'uh, te'+entu sediit enda%an

#!at %ada +agian +a3ah dan te'ntu +uih atauge!em+ung %ada +agian +a3ah

dante'+entu +uih atau ge!em+ung %ada +agian atas.

Ta+ung 6; 3a'na !a'utan +i'u tua dengan enda%an #!at.

Bisa disim%u!an +ah3a %engu"ian enzim su'ase aan %#sitif a%a+i!a te'+entu

enda%an 3a'na #!at atau me'ah dan !a'utan +e'3a'na +i'u. 0a! te'se+ut

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

8/9

dia'enaan 'easi anta'a feh!ing dengan su'#sa atau%un ami!um. Pada ta+ung

'easi $ang ditam+ahan su'#sa +isa diidentifiasi dengan "e!as +ah3a te'da%at

se%e'ti +uih atauge!em+ung %ada !a%isan atas. Pada ta+ung 'easi $ang

ditam+ahan ami!um "uga te'da%at enda%an #!at $ang enandaan +ah3a

enzim su'ase "uga te'da%at %ada ami!um. Pe'+edaan "uga te'"adi %ada ta+ung

$ang di+e'i su%e'natan %anas dengan #m%#sisi sama ta+ung 2 dan ta+ung

:te'da%at %e'+edaan %ada 3a'na !a'utan. Pada ta+ung 'easi : 3a'na !a'utan

e'uh dan !e+ih +an$a +uih mengem+ang di+anding ta+ung 2. 0a! $angsama

te'"adi %ada ta+ung 'easi & dan 6 dengan #m%#sisi sama te'da%at %e'+edaan

3a'na %ada enda%ann$a.

@. )IMPU>AN (AN )ARAN

)im%u!an

a. U"i enzim se!a!u menggunaan a?uades se+agai #nt'#!

+. U"i enzim %tia!in %#sitif; 3a'na +i'u aga hitam dan te'da%at enda%anU"i enzim %tia!in negatif; te'da%at %e'u+ahan da'i +i'u e hitam, emudian

+ening

. U"i enzim getah !am+ung dengan 0=!, %0 $ang dida%at ada!ah 1

d. U"i enzim su'ase %#sitif su'#sa; te'da%at enda%an #!at dan +uihDge!em+ung

$ang mengam+ang

e. U"i enzim su'ase %#sitif ami!um; te'da%at enda%an #!at

)a'an

7/25/2019 BAB V ( ENZIM )

9/9

a. Be'hati9hati da!am memanasan su%e'natan, a'ena mengandung t#!uena $ang

mudah te'+aa'

+. Pada saat u"i su'ase, da%at ditam+ahan %e'!auan $ang +e'+edaaga' menda%at

data $ang !e+ih +ai