BABA DESTEK PROGRAMI DEERLENDRME RAPORU

AYLN ATMACA KOAK

2004

1

Baba Destek Program Deerlendirme Raporu

Derleyen ve Yazan AYLN ATMACA KOAK 2004

Bu rapor Anne ocuk Eitim Vakf tarafndan uygulanan Baba Destek Programnn niceliksel ve niteliksel deerlendirme almalarnn sonularn iermektedir.

Niceliksel aratrma verileri Prof. Dr. Sevda Bekman danmanlnda Serkan Kahyaolu ve Ayen Akgl tarafndan toplanm ve deerlendirilmitir.

Niteliksel Aratrma ise Do Dr Deniz Albayrak Kaymak danmanlnda , Erin Kmmet ve BADEP ekibi tarafndan gelitirilen Baba Destek Program Tutum Envanterinin sonulardr. Veriler BADEP eitimcilerinin katks ile toplanm, istatistiki analizler Ayesim Diri tarafndan yaplmtr.

2

indekiler Giri Literatr Taramas Trkiyede Aile Yaps Trkiyede babalarn imdiki durumu Baba Destek Program (BADEP) Yntem Bulgular Niteliksel Aratrma Niceliksel Aratrma Babalarn Grleri Annelerin Grleri Tartma Kaynaka

Ek A ( Baba Destek Program Tutum Envanteri) Ek B ( Drt Faktr Korelasyon Tablosu)

3

GR Babalar psikoloji alannda yllardr gz ard edilmilerdir. Sosyalleme stne yaplm eitli aratrmalar anne-ocuk etkileiminin trlerine veya aile tiplerine odaklanm, bunlarn ocuun kiiliine ve toplumsal davranlarna olan etkilerine younlamtr. Baba-ocuk ilikisini ve bu ilikinin sonularn inceleyen sistematik aratrma says ok azdr (Lynn, 1974). Bunun balca nedeni, ocuun geliimini etkileme konusunda babalardan ok annelerin nemli olduu dncesidir. Bu geleneksel cra baba kavram konusunda iki teorisyen, Sigmund Freud ve John Bowlby zellikle ne kar (Parke, 1981, s. 4). Freud bebek ile anne arasndaki ilikinin, onun ilerideki kiiliini ve sosyal ilikilerini ekillendirmede byk nem tadna inanrd. Babalarn ise ocukluun sonraki dneminde nemli olduu dnlrd. Balanmann nemini vurgulayan Bowlby, bebein balanmasndaki ilk ve en nemli unsurun anne olduunu ne srmtr.(Parke, 1981). Babalara ise sadece anneyi destekleyebilecekleri ikincil bir nem atfedilmiti. Toplumda baba olmay yeniden tanmlayan olan teknolojik, ekonomik ve ideolojik deiimler gereklemitir (Parke, 1981). Son yllarda, gerek kiisel doyum amacyla, gerek ekonomik nedenlerden dolay, gerekse Bat feminist hareketinin ortaya kmasyla ev dnda tam zamanl alan kadnlarn says artmtr (Lynn, 1974). Bu durum, babalarn roln ciddi boyutta deitirmitir (Presser, 1998). stelik annenin ocuk dourmasyla ie geri dnmesi arasndaki zaman ksalmtr. zellikle byk kentlerdeki ekirdek ailelerin says ykselmitir. Gemie oranla ok daha fazla boanm baba ocuunun velayetini talep etmektedir. Tm bu deiimler, babalar erken bebeklik ve ocuk bakmyla daha yakndan ilgilenmeye tevik etmitir (Presser, 1998). Bu nedenle de son yllarda yaplan aratrmalar babann ilgisinin ocuun geliimine olan etkilerini bulmay amalamaktadr.(Lynn, 1974; Parke, 1981). Gemie bakldnda babalarn ahlak bekisi, ailenin geimini salayan kii, cinsiyet rol modeli ve yetitiren/katlan kii gibi eitli rollerinin kabul edildii grlr. Zamanla her role atfedilen nem deimi, imdilerde ise dikkatler babann ocuklarn gnlk bakm ve yetitirilmesinde aktif rol oynamay ieren yetitiren/katlan kii rolne younlamtr (Daly, 1995; Lamb, 1997). Babalk kavramnda hzla gerekleen deiimin aksine, birincil nedeni ak ve uygun baba rollerinin noksanlna bal olarak babalarn ocuk bakmna aktif olarak katlmlar bu deiime ayak uyduramamtr (Daly, 1995). Bu olgu, babalarn rollerini ve bu rollerin ocuk geliimindeki nemini ele alan aratrmalar duyulan ihtiyac vurgulamaktadr. Trkiyede bu konuda son yllarda birka aratrma yaplmtr; bu aratrmalar daha ok erken ocukluk dnemi ocuklarn babalarna odaklanmtr (Ar Gle, 1998; Evans, 1997). ok az sayda aratrma babalarn ergenlik ncesi dnem ocuklarla ve ergenlerle ilikilerini incelemitir (Ylmazetin, 2003). Bu nedenle, babalarn ocuk geliimindeki nemi ve Trkiyede babalarn ulaabilecei destein yetersizlii gz nnde bulundurularak Anne ocuk Eitim Vakf, 1996da Baba Destek Programn bir pilot aratrma olarak balatmtr. Programn amac babalarda hem ocuk bakmnda babann nemi konusunda bilin yaratmak, hem de onlar ocuk geliimi hakknda bilgilendirmek ve destek salamaktr. Bu rapor, Baba Destek Programnn ilk deerlendirmesini kapsamaktadr. Deerlendirme iki blmden olumaktadr: tutum envanteri vastasyla programn niceliksel deerlendirilmesi ve hem babalarla, hem de

4

annelerle yaplan mlakatlar araclyla gerekletirilen niteliksel deerlendirme. LTERATR TARAMASI ok hzl bymenin gzlendii ocukluun ilk yllar, ocuun btnsel geliimi asndan ok nemlidir. eitli alandan elde edilen bulgular zekann, kiiliin ve sosyal davranlarn bu kritik ilk yllarda olutuunu ortaya koymutur (Myers, 1992; Young, 1996). Bu nedenle nsan bebeklerinin maruz kald ilk deneyimlerin tr ve doasnn, ileride ocuk ve yetikin olarak izledikleri geliim rotasnda llebilir ve kalc farklar yarataca ne srlmektedir (Upshur, 1990, s. 663). Bu kritik ilk yllarda ocuklar, en uygun ekilde gelimelerine yardmc olacak baka insanlara, dier bir deyile yetikinlere ihtiya duyarlar (Myers, 1992). ocuklarn aratrma ve keif iin olanaklar yaratlan, tutarl ve tahmin edilebilir bir bakm ortamna gereksinimleri vardr. Bu gereksinim, ocuun salkl gelimesi ve sosyallemesi iin ailenin nemli ilevleri olduunu vurgulamaktadr. Sosyalleme ncelikle ailede balar; ocuun salkl gelimesi ocua salanan bakmn nitelii ve niceliine baldr. Ailenin neminin alt izildiinde, sorumluluun byk ounluunun annede olduuna inanlr. Ancak artk babalarn ocuk geliiminde nemli ve benzersiz bir rol oynad, kabul gren bir olgudur (Lynn, 1974). Babann yokluunun ocuun cinsiyet tanmlamalarnn yan sra sosyal, duygusal ve zihinsel geliiminde olumsuz sonular olabilecei ngrlr. Toplumda babalara tahsis edilen farkl roller olmasna ramen, gnmz toplumunda kilit rol oynayan, eve ekmek getirme roldr (Baruch ve Barnett, 1987). ocuk stnde dolayl etkisi olan bir dier nemli rol, babann anne iin bir duygusal destek kayna olmasdr. Bu durum anne-ocuk ilikisinin kalitesini ykseltirken, aksi sz konusu olup da babalar anneye destek salamadnda ve evde iddetli geimsizlik olduunda, bunun acsnn ocuklardan kma ihtimali vardr (Cummings ve OReilly, 1997). Dahas, babalar ocuklarla ilikin ev ilerine katldnda annelerin i ykn azaltmaya yardmc olurlar ve bu da aile iindeki ilikilerin kalitesini etkiler (Pleck, 1983; Lamb, 1997de bahsi getii gibi). Babalar ev ilerine katlarak ocuklar iin de bir rnek olutururlar. Babalarn ocuklaryla etkileim kurmalar da babann ocuk zerindeki dorudan etkisidir. Babalar ocuklarna bakm saladnda, onlara baz eyler retip onlarla oynadklarnda, daima bu etkiyi yaratrlar (Lamb, 1997). Aratrmalar babalarla annelerin ocuklaryla temelde benzer ekilde etkileim kurduklarn gstermektedir. Arada baz farklar olmasna ramen bu, babalarn etkileim tarznn annelerinkinden daha ez etkili olduunu gstermez (Marsiglio, 1995). eitli kltrden elde edilen kantlar, babalarn iletiim tarznn benzersiz ve farkl olduunu ortaya koymaktadr. eitli kltrde anneler, bebeklik dneminde bebekleriyle babalarnkinden farkl bir iliki kurar. Anneler zamanlarn daha ok fiziksel bakm ve sevgi gstermek iin harcarken, babalar oyun oynamaya daha fazla vakit ayrr (Lamb, 1997). Etkileim tarzndaki bu farkllklarn ocuun sosyal-duygusal geliimi zerinde farkl etkileri vardr. Verschueren ve Marcoen (1999) babalarn ocuklarn oyun amal kucaa aldklarnda onlar evreyi aratrmaya tevik ederek bamszlk duygusu yarattklarn bulmulardr. Ancak, gnmzde daha fazla kadnn i hayatna atlm olmasyla bu durum baz ailelerde farkllamtr. Ev dnda alan anneler, almayan annelere oranla ocuklaryla oynayarak etkileime daha fazla

5

girmektedir. Dahas, ev dnda alan annelerin kocalar da ocuk bakmyla daha fazla ilgilenmektedir (Cox, Owen, Henderson ve Margand, 1992). Bebekler genelde teselli ve gvenlik ihtiyalar iin annelerini tercih etse de, yaamlarnn ikinci ylnda anneyi tercih etme eiliminde d gzlenir. rnein, stresli olmadklar bir durumda bebeklerin kucaa alnma isteklerinin, ses karmalarnn ve glmsemelerinin hem anne hem de babaya ynelik olduu gzlenmitir (Lamb, 1997). Mmkn olan durumlarda, kk ocuklarn oyun oynamak iin babalarn tercih ettikleri grlmtr (Clarke-Stewart, 1978). Ayn annelerinki gibi, babalarn da duyarl bir ekilde bakm salamalar gvenli balanmay etkileyen bir unsurdur ve bu etki babalarn bebekleriyle geirdii zaman arttka, glenir (van Ijzendoorn ve De Wolff, 1997). Baba-ocuk ilikisi iki kii arasnda, hereyden bamsz bir ekilde gelimez. Babayla ocuk arasndaki ilikinin gerekletii aile ortamnda anne ve dier kardeler de bulunur (Lynn, 1974). Baba, bebein dier insanlarla yaad ilk etkileimlere de hem dorudan, hem de dolayl etki ettiinden ocuun geliimi iin nemlidir. Babalar annelerin davranlarn etkileyerek bebek ve ocuklarna dolayl etki ederler. in asl, ebeveynlerden biri ile bir ocuk arasndaki iliki gz nnde bulundurulduunda, anne-babalar aile sisteminin bir paras olarak dnlmelidir. Dahas, geni bir an halkalarndan biri olan aileler, toplumun dier blmleriyle balantl bir ekilde var olmaktadrlar (Parke, 1981). Bu balamda baba aile iinde toplumu, toplum iinde de aileyi temsil eder (Lynn, 1974). ocuun bakmyla ilgilenmek babay, ocuun geliimini ve anneyi olumlu etkileyebilir; zellikle de ev dnda alan annelerin yaad stresi azaltabilir (Evans, 1997). Babann ocuk Geliimine Etkisi ocuklarn babalaryla yakn ve scak ilikileri olduunda psikolojik olarak daha uyumlu, okulda da daha baarl olduklar, daha az antisosyal davranlarda bulunduklar ve yaam boyunca akranlaryla daha iyi ilikiler kurduklar gzlenmitir (Lamb, 1997; Verschueren ve Marcoen, 1999). Radin (1994; Berk 2003te atfta bulunulduu ekliyle) bir baba ocuklaryla ne kadar temas halindeyse, ocuun zekasnn, baarsnn, olgun sosyal davranlarnn ve toplumsal cinsiyet basmakalplarna dair esnekliinin o kadar yksek olacan ne srmtr. Hem anneye, hem de babaya olan balanmann salad genel gvence hissinin olumlu arkadalk nitelikleriyle istatistiksel dzeyde anlaml bir ilikisi olduu bulunmutur; babann varl ise arkadalk atmalarn azaltmada nemli bir faktr olarak belirmitir (Lieberman, Doyle ve Markiewicz, 1999). Babann ocukla ilgilenme derecesi, ocuklaryla zaman geirmesi de ocuk geliimi stnde etkilidir. eitli aratrma babalarn annelere oranla ocuklaryla ok daha az vakit geirdiini ortaya koymutur (Pleck, 1997). Amato ile Rivera (1999) ocukla geirilen zamann etkilerini incelemi, 5 ila 18 yandaki ocuklarn hem okuldaki, hem de evdeki davran sorunlarn ele almlardr. Aratrma bulgular babann ilgisi arttka ocuklarda ortaya kan davran sorunlarnn sayca azaldn gstermitir. Radin (1973) tarafndan yaplan bir dier aratrma baba davranlar ile ocuklarn bilisel yetkinlii arasndaki ilikiyi incelemitir. Sonular, babalarn erkek ocuklarna ynelik davranlarnn kalitesinin erkek ocuklarnn zeka testlerindeki performans zerinde byk etkisi olduuna iaret etmitir. Easterbrooks ve Goldbergn (1984) aratrmas da benzer bulgular salam, babann ocuk bakmna katlmnn, ocuklarn

6

bilisel geliimiyle ve problem zme becerileriyle pozitif korelasyon gsterdii bulunmutur. Baba katlmnn ocuklarn sosyal ve duygusal geliimi stndeki etkisine bakldnda ve ailenin geliri, annenin katlm, anne-babann ya ve yenidoan sal gibi deikenler sabit tutulduunda yine pozitif bir korelasyon bulunmutur (Cabrera, Tamis-LeMonda, Bradley, Hofferth ve Lamb, 2000). Bu blm zetleyecek olursak, zellikle de Bat kltrnde babalarn rol ve katlmna odaklanan eitli aratrmalar vardr. Lambin (1997) deyiiyle, babalar ocuklaryla esas olarak oyun oynamay semektedir. Ancak aratrmalar ne tr bir katlm tarz seerse sesin, babann ocuk bakmna katlm dzeyi ile ocuun salkl geliimi arasnda pozitif bir korelasyon olduuna iaret etmektedir (Cabrera et al., 2000; Liebermann et al., 1999; Radin, 1973; Verschueren and Marcoren, 1999). Baba Katlmn Trleri Kavramsal ereveye baklacak olursa, baba katlmnn, ocuk bakmnn unsurundan olutuu grlr (Lamb, 1987). 1. Dorudan Temas: Bu unsur, babayla ocuk arasndaki etkileim trlerini, dier bir deyile, babann ocukla dorudan temas kurmasn kapsar. 2. Ulalabilir Olma: Bu terim, babann ocuu asndan hem bedensel, hem de psikolojik olarak mevcut veya ulalabilir olmasn ifade eder. Atkinson (1991) mevcut olmann babann dorudan etkileim iinde olmas, ulalabilir olmasn ise babann ocukla dorudan temas halinde olmad halde ocuun gerektii durumlarda babasn arabileceini bilmesi anlamna geldiini ne srmtr. 3. Sorumluluk: Bu unsur, ocuu doktora gtrmek veya arkadalaryla bulumasn organize etmek gibi ocuk adna baz faaliyet yapmay ve yaplacak eyleri hatrlayp planlanmay kapsar; ocukla dorudan temas halinde olmay gerektirmez. Lamb (2002) bu baba katlm trlerini etkiledii dnlen drt faktr belirlemitir, bunlar: motivasyon, z gven, toplumsal destek ve kurumsal uygulamalardr. Bu boyutlar birbiriyle balantldr ve birbirini etkiler. Ayrca, erkeklerin babala nasl uyum gsterdikleriyle ok yakndan ilintili baz psikolojik faktrler de vardr. Bunlarn ilki, erkein kendi ocukluundaki ilikileri nasl hatrladdr. Hatrlad eyler baba olarak duyarllyla korelasyon iindedir. Aratrmalar, zellikle de sanayilemi toplumlarda erkeklerin kadnlardan daha dk oranda temas kurma eilimi gsterdiklerini ortaya koymutur. Ancak Avrupa ve Kuzey Amerikada baba katlm rntlerinde baz deiiklikler gereklemitir (Lamb, 2002). Baba katlmnn habercileri Her baba ocuk bakmna ayn derecede katlmaz; bazlar ocuklarnn her faaliyetiyle yakndan ilgilenirken, dierleri kstl rolleriyle mutlu grnr (Atkinson, 1991). Bu nedenle, hangi unsurlarn baba katlmn etkilediini grmek iin aratrmaclar bu olguyu incelemeye almlardr.

7

Evlilikten memnun olma Aratrmalar, evlilikten memnun olmann ve evlilikteki uyumun, erkeklerin bir baba olarak nasl davrand ynnde nemli lde etkili olduunu gstermitir (Cox, Owen, Lewis, ve Henderson, 1989; Crouter, Perry-Jenkins, Huston ve McHale, 1987; Doherty, Kouneski ve Erickson, 1998; Levy-Shiff ve Israelashvilli, 1988). Mutlu bir evlilikleri olan erkeklerin belki de bir gven ve yetkinlik duygusu tad, bunun da katlm tevik edebilecei bulunmutur (Levy-Shiff ve Israelashvilli, 1988). Cox ve dierleri (1989) tarafndan yaplan bir baka aratrmada ise eleriyle yakn ilikileri olan erkeklerin ocuklara ve bir baba olarak kendilerine ynelik tutumlarnn pozitif olduunu ortaya koymutur. te yandan, babann ocukla ilgilenmesi, evlilik ilikisini de olumlu ynde etkileyebilir. Baba katlm ve meguliyetinin derecesi, anne-baba arasndaki iliki ve sosyal destek dzeyiyle yakndan ilintilidir (Lamb, 1997). Dier bir deyile, ele ilikinin kalitesi ve sosyal ortam faktrleri annelerden ok babalarn davranlarn etkiler grnmektedir. Bu durum, geleneksel babalk rollerinden baba katlmn gnll yaplacak bir eylem klarken, anne ilgisinin annelik rolnn ba unsurlarndan biri olarak grlmesiyle balantl olabilir (Russell, 1978). Evlilik ilikisi scak ve memnuniyet verici olduunda, her iki ebeveynin bebekle ilgilenmesi daha da garanti altna alnmaktadr; bu destek babalar iin daha da byk nem tamaktadr. (Braungart-Rieker, Courtney ve Garwood, 1999; Frosch, Mangelsdorf ve McHale, 2000). Ancak baba ile annenin sorumluluklar eit deilse, ocuk doduktan sonra geimsizliin artmas, evlilie duyulan memnuniyetin azalmas ve akl sal sorunlar daha olas hale gelmektedir. zellikle de kadnlar iin geerli olan bu durum, ebeveyn-bebek arasnda negatif etkileime de yol amaktadr (Levy-Shiff, 1994). Bu aratrmalar memnuniyet verici bir evlilik ilikisinin babann ne derece ilgi gsterdiini etkiledii grn destekler niteliktedir. Annenin ev dnda alp almamas Toplumda, zellikle de byk ehirlerde son zamanlarda yaanan deiimler sonucu, ev dnda alan kadnlarn says giderek artmaktadr. Annenin ev dnda almasnn ocuklar stndeki etkisi deerlendirildiinde, ebeveynocuk ilikisinin nemli olduu grlr. Bunun yan sra annenin iinden duyduu memnuniyet, kocasnn destei, ocuun cinsiyeti ve ocuk bakmnn kalitesi gibi baka unsurlar da vardr (Berk, 2003). Baz aratrmalar babann eve giren tek geliri salad aileler ile, hem anne hem de babann alt aileler arasnda baba katlmnda bir fark olup olmadn incelemi, annenin ev dnda almasnn ve i programnn baba katlmn etkiledii eitli aratrmalarca ortaya konmutur (Brayfield, 1995; Coltrane, 1995; Radin ve Harold-Goldsmith, 1989; Marsiglio, 1995). ift gelirli ailelerde babalarn ocuk bakmyla daha fazla ilgilendii gzlenmitir. Dier bir deyile, annenin ev dnda alt durumlarda babann ocukla ilgili faaliyetlere katlm artmtr. Bu durum belki de annenin ev dnda alt iin babann ocuk bakmyla daha ilgili olmasn ve sorumluluklar paylamasn beklemesiyle aklanabilir (Presser, 1998). Ancak babann aileye tek geliri salad ailelerde, baba katlmnn kendi motivasyonuna bal olduu gzlenmitir. Baka bir deyile, baba bundan keyif ald iin ocukla ilgili faaliyetlere katlmak ister (Crouter ve dierleri, 1987). Annenin geliri de baba katlmn etkileyen unsurlardan biridir. Her iki ein geliri benzer dzeyde olduunda, babalarn ev

8

ilerine daha fazla katld ifade edilmitir. Ancak yine de ev iinin ounu annenin yapt ek olarak belirtilmi, baka bir unsurun rnein her bir ein mesai saatlerinin etkili olabilecei sylenmitir (Coltrane, 1995). Baba rolnn nasl algland Bir erkein kendini baba olarak nasl alglad, bu role kendini ne denli yakn hissettii de ocuk bakmna katlmn belirlemektedir (Doherty ve dierleri, 1998; Levy-Shiff ve Israelashvilli, 1988). Bu aratrmalar babala atfedilen anlamlarn zellikle arlk kazandn, baba olmak olumlu ve anlaml bir ey olarak grldnde babann katlm dzeyinin artma meyilinde olduunu ortaya koymutur. Baba olmann zamanlamas Fazla erken yata, henz buna hazr hissetmeden baba olmak bir krizle sonulanabilir. Erkek planlanmam ocuu geleceinde bir engel olarak grebilir (Cabrera, Tamis-LeMonda, Bradley, Hofferth ve Lamb, 2000). Bu aratrma, planlanm hamileliin olumlu ebeveynlikle sonuland ortaya koymutur. te yandan planlanmam gebeliin sorumluluklarn stlenmek zorunda kalan ebeveynlerin ocukla az ilgilenmelerinin, ocuun z saygsna uzun vadede olumsuz etkileri olmutur. Ancak bu ocuklarn risk altnda olup olmayacan etkileyecek, ekonomik kaynaklar, ocuun zellikleri, ebeveynlerin bireysel psikolojik uyum dzeyi ve toplumsal unsurlar gibi baka etkenler de vardr (Cabrera ve dierleri, 2000). ocuun cinsiyeti ve cinsiyet rolnn geliimi ocuun cinsiyeti de babann katlm dzeyini etkileyen bir dier unsurdur. Genelde annenin ocuklarn cinsiyet rol geliimi srecinde balca bakm salayan kii olduu kabul edilir; erkek ocuklarnn artk kendilerini anneleriyle deil, babalaryla zdeletirmeleri gerekir (Lynn, 1974). Baka bir deyile, kz ocuklar zaten annelerini rnek alrken, erkek ocuklar babalarna ihtiya duyar. Marsiglio (1991) babalarnn kz ocuklarna oranla erkek ocuklaryla daha fazla iletiim kurduklarn bulmutur. Marsiglionun aratrmasnda babalar dinlenme ve proje faaliyetlerine daha fazla zaman ayrm, erkek ocuklaryla daha fazla oynamlardr. Baruch ve Barnett (1987) Kuzey Amerika orta snfndan 5 ila 10 yandaki ocuklardan oluan rneklemleri erevesinde benzer sonulara ulamlardr. Babalarn, erkek ocuklarnn bakmna ve onlarla oynamaya daha fazla zaman ayrdklar gzlenmitir. Benzer bir ekilde, Parke (1981) babalarn kz bebeklerine daha fazla sevgi gsterdiklerini, erkek bebeklerine ise daha fazla uyaran saladn ifade etmitir. Green (1976, Evans, 1997de ifade edildii gibi) de benzer bir ekilde babalarn kz ocuklarnda problem zme becerilerinden ve baka trl zihinsel geliim faaliyetlerinden ziyade sosyal becerileri ve bamll vurguladklarn sylemitir. Babalarn erkek ocuklarna ynelik tutumlar gz nnde bulundurulduunda babalarn erkek ocuklarnda ustalamaya ve bamszla nem verdikleri, onlardan daha yksek mesleki beklentileri olduu grlmektedir (Parke, 1981). Trkiyede Aile Yaps Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra kadn haklarn iyiletirmeye ynelik baz yasal reformlar gerekletirilmitir. Trkiye 1950lerden beri, aile

9

dahil tm toplumsal kurumlara damgasn vurmu olan, ok hzl toplumsal ve ekonomik gelimeler yaamtr (Erder, 1985). Deien sosyal ortama ayak uydurmakta ge kalan yasal ynetmelikler, ailenin yaps ve ilevleri konusunda byk sorunlara yol amtr. 1960larda etrafl toplumsal ve ekonomik kalknma planlarna younlalmas sonucu aratrmalar byk nem kazanm, kentsel aile balca konulardan biri haline gelirken, krsal ailelere ynelik ilgi de devam etmitir (Erder, 1985). Kentsel aileye yaplan vurgu, yakn zamanda kentsel alanlarda yaayan kadn saysnn o dnemde kayda deer bir art gstermi olmasna balyd. alacak yataki kadnlarn ve ya 65in stnde olan kadnlarn saysnn artaca ngrlmekteydi (Kandiyoti, 1982); bu durumun kentlerde i taleplerini ve ocuk bakm ile salk hizmetlerini etkileyecei beklenmekteydi. Hem krsal, hem de kentsel aileler gz nnde bulundurulduunda Trkiye genel olarak gelimekte olan, slam dininin toplumdaki kltrel deerleri gl bir ekilde etkiledii bir lke olarak kabul edilir (Kazgan, 1979). slami kltrel deerlerden doan ideoloji, cinsiyete gre gnlk yaam dzenler. Trk kltrnde annenin ve babann rol aka tanmlanmtr; ayrca nesil ve cinsiyet konular gz nnde bulundurulduunda, Trk ailesi hl gelenekseldir (Fiek, 1982). Erkein ailenin reisi olduu ve kadnlarla ocuklar stnde otoritesi olduu kabul edilir; balca kararlar erkek alr. Ancak, modern ailedeki karar alma sreci hakknda yakn zamanda yaplm herhangi bir aratrma yoktur ve bilimsel olarak incelenmesi gerekmektedir (Yalnkaya, 1990). Trkiyenin kentsel kesimlerinde yaayan kadnlar bir takm toplumsal ve ekonomik deiimlerden geerken, hangi toplumsal rol olursa olsun, erkek rollerinin hibir zaman deiime zorlanmad, ailenin ileyiine dair normlarn ise kabul edildii grlmtr (Kandiyoti, 1982). Kray (1985) da krsal ailenin retim ve tketim alkanlklarnn metropol ortamndaki aile iin uygun olmamasna ramen aile ii ilikilerin ve rollerin pek o kadar da deimediini ne srerek, bu gr desteklemektedir. Toplumun ciddi boyutta deimi olmasna ramen, kadnlarn stats erkeklerinkinin daha altndadr (Katba, 1981; Kandiyoti, 1978; Kray, 1976). Kadn hem ocuklara, hem de erkee bakmakla ykmldr; yani balca rol evkadn ve anne olmaktr (Katba, 1981). Erkek evin dnda alr ve ailenin d dnyayla ilikilerinden, kadn ise ev ortamn, tketim veya aile bireyleri arasnda iyi ilikilerin salanmas gibi hane faaliyetlerini dzenlemekten sorumludur. Ancak, deien aile yaps sonucu kadnn rol ailenin ilikilerini dzenlemekten, ekirdek ailenin dnda kalan arkada ve akrabalarn ilikilerini dzenleme sorumluluuna kaymtr. Geleneksel Trk ailesindeki iletiim alkanlklarna bakldnda, ak uzlamann ve tartmann pek nemsenmedii grlr. Geleneksel ailede eler aras iletiimin kstl olduu gzlenmitir (Kandiyoti, 1978) ancak, ocuklarn byyecei scak ve kontroll bir ev ortam da mevcuttur (Katba, 1972). Bu kontrol ve koruma unsurlar, evdeki disiplinin birer esidir (Katba, 1981), ancak yakn zamanda yaplan aratrmalar daha demokratik ve eitliki ilikilere ynelik ilgiyi de ortaya koymaktadr (Okman, 1980, Yalnkaya 1990da bahsi geen ekilde). ocuklarn, anne-babalar yalandnda bir gvence kayna olduu dnlr; bu nedenle aileler kzlardan ok erkekleri tercih etme eilimindedir. Bu beklenti erevesinde, erkek ocuklarna, kz ocuklarna oranla daha uzun sre eitim alma frsat salanr (Katba, 1985). Ancak, sosyoekonomik kalknma ve eitim vastasyla, erkek ocuklarna atfedilen yallk gvencesi deerinin nemi azalmaktadr. Sunarn daha da yakn zamanda

10

yapt aratrma (t, 1998de bahsi geen ekilde), kentsel bir rneklemde erkek ocuk tercihinin nemli derecede dtn gsteren benzer bulgular elde etmitir. Evansn (1997) aratrmas bu bulgular destekler niteliktedir. Evans Trkiyede dk sosyo-ekonomik ortamlardan gelen babalardan oluturduu rneklemde, ocuklarn fiziksel bakmnn annenin ii olduu inanc ortaya kmtr. Aratrmaya katlan babalar babalk rollerini balca olarak eve ekmek getiren kii olarak grmekte, ocuun eitimi konusunda uzun vadeli kararlar alnmas ve ona bilisel beceriler retme noktalarn da eklemilerdir. Baka bir deyile, bu babalar en nemli rollerinin ailenin maddi ihtiyalarn karlamak ve ocuu sevip sevgi gstermek olduunu dnmektedir. Yemek saatlerinde genelde evde olan babalar, ocuklaryla pek temas kurmadklarn ifade etmilerdir. te yandan babalar, ocuun sosyallemesinin her iki ebeveynin sorumluluunda olduuna inanmaktadr. Evans (1997), aratrmasndaki babalarn babala yksek derecede geleneksel tutumlar iinde yaklatklar sonucuna varmtr. Daha derinlemesine incelemelerde, ocuun cinsiyetinin ve annenin ev dnda alp almamasnn babalarn tutum ve katlmlar stndeki etkileri ele alnmtr. Bulgular, ocuun cinsiyetinin babann tutum ve katlmna hibir etkisi olmadna iaret etmitir. Ancak annenin alp almamasnn aile iindeki i dalm konusunda babalarn tutumlarna az bir etkisi olduu grlmtr. Annenin ev dnda alt ailelerde babalarn ocuk bakmna ilikin baz ilerin ve alnmas gereken baz kararlarn her iki ebeveyn tarafndan paylalabilecei fikrine daha meyilli olduu gzlenmitir. Ancak bu tutum deiikliinin babann davranlar stnde herhangi bir etkisi rapor edilmemitir. Trkiyede babalarn imdiki durumu Toplum, babalara baba olduklarnda herhangi bir eitim olana sunmamaktadr. Erkekler baba olduklarnda ilerinin yan sra eitim almak iin vakit ayramamaktadr. Deiimlerin hzla gerekletii gnmzde, babalarn rollerinin farkna varp hakkn vermeleri daha da glemektedir. Bu nedenle, babalara ynelik bir eitim programna ihtiya vardr; Trkiyede bu ihtiyac Anne ocuk Eitim Vakf, Baba Destek Program (BADEP) vastasyla karlamaktadr. Trkiyede baba katlmna dair yaplm pek az aratrma vardr. Evans (1997) Trkiyede alt sosyo-ekonomik evrelerden gelen babalarn katlm rntlerini incelemitir. Aratrma balca olarak babalarn babalk rollerine dair tutumlarn, ocuk bakmna dair aile iindeki i dalmn ve babalk rollerinin belli baz unsurlarn nasl algladklarn ele almtr. Hem ift gelirli, hem de tek gelirli aileler aratrmaya dahil edilmitir. Bu aratrmann bulgularn tamamlar nitelikteki bir dier aratrma, ocukla megul olma ve ocuk bakmna dair sorumluluklarn paylam asndan st ve orta sosyo-ekonomik evrelerden gelen okulncesi a ocuklarn babalar arasnda baba katlm rntlerini incelemitir (t, 1998). Bu aratrma ayrca ocuun cinsiyeti ve ya ile, annenin alp almyor olmasnn baba katlm stndeki etkilerini aratrmtr. Ailenin ilkocuu olan 80 ocuun babasna yaplandrlm bir mlakat uygulanmtr. Her iki aratrmann bulgular, ocuklarn fiziksel bakmndan balca olarak annelerin sorumlu sayldn, babalarn ise kendileri hakknda en nemli grdkleri roln maddi gelir salama olduunu ortaya koymutur (Evans, 1997; t, 1998). Ancak babalar, zellikle de ocuun eitimi konusunda alnacak kararlarda sorumluluun bir ksmn annelerle paylamaktadr (Evans, 1997; t, 1998). t (1998) hem orta, hem de st snf rneklemlerinde okul seimi gibi eitim konulu kararlarn sorumluluunu

11

her iki ebeveynin paylatn bulmutur. Bu aratrmaya paralel olarak Evans (1997) da elverisiz sosyo-ekonomik evrelerden oluan rnekleminde her iki ebeveynin toplumsal ve ahlaki deerleri retmede eit derecede sorumlu olduu gzlemlemitir. ocuun cinsiyetinin baba katlmna olan etkisi ele alndnda, aratrmalardan ne biri, ne de dieri nemli bir etki bulamamtr. Ancak ocuun cinsiyetinin, etkileimin ieriini etkiledii grlmtr (t, 1998). st sosyo-ekonomik evrelerden gelen babalarn ve erkek ocuu olan babalarn temel bakm konusunda daha fazla sorumluluk stlendii gzlenmitir. Erkek ocuu olan babalarn bilgisayar oyunlar gibi daha zihinsel oyunlar tercih ettii, ocuklara ynelik olmayan faaliyetlere ocuun katlmasna izin verdii ve ocuun ykanmasna daha sk yardm ettii bulunmutur. te yandan, kz ocuu olan babalarn ocuklaryla ok daha sk bir oranda szl etkileim faaliyetlerinde bulunduklar ve birlikte sanatsal faaliyetler yaptklar belirmitir. Aratrma ayrca okulncesi a kk ocuklarn babalarnn ocuklaryla dzenli sohbet etmek ve zellikle de yerde yuvarlanarak oynamak gibi ekillerde daha sk iletiim kurduklarn ortaya koymutur. Her iki aratrmada annenin ev dnda alp almamasnn babann katlmn orann ancak bir dereceye kadar etkiledii bulunmutur (Evans, 1997; t, 1998). ift gelirli ailelerde babalarn ocuklaryla birlikte daha sk yemek yedii grlmtr. Alt sosyo-ekonomik evrelerden gelen, annenin de ev dnda almad ailelerin babalar, ocuk bakm ve aileyi ilgilendiren konularda karar almaya dair sorumluluklarn paylaldn dile getirmi, ancak bu dnceleri gerekteki davranlarnda gzlenememitir. Trkiyede gerekletirilen bir dier aratrma baba katlm ve annelik rolnden duyulan memnuniyet gz nnde bulundurulduunda, ev dnda alan ve almayan anneler arasnda anne katlmna dair nemli bir farkn belirip belirmeyeceini bulmay amalamtr (Ar Gle, 1998). Sosyo-ekonomik stats yksek, 3 ila 5 yanda ocuklar olan 35 tek ve 35 ift gelirli aile aratrma kapsamna alnmtr. Aratrmac, baba ve anne katlmn lmek iin bir mlakat gelitirmitir. Mlakatn amac, ocukla ne kadar zaman geirildiini, etkileim skln ve hem bakm, hem de dinlenme-oyun faaliyetleri srasnda bedensel ve psikolojik olarak ne denli orada olunduunu anlamaktr. Annelik rolnden duyulan memnuniyet ayr olarak, yine aratrmac tarafndan gelitirilen bir mlakatla llmtr. Aratrma, annelerin katlm oranna sadece annenin alp almadnn etkisi olduunu gstermitir. Ev dnda almayan annelerin, alan annelere oranla ocuklarnn bakm ve elence faaliyetleriyle nemli derecede daha fazla ilgilendii grlmtr. Babalar ilgilensin ilgilenmesin, bunun annelerin katlm dzeyine herhangi nemli bir etkisi bulunmamtr. Bunun yan sra, baba katlmnn annenin alp almamasyla ilintili olmad rapor edilmitir. Yukarda bahsi geen aratrmalar daha ok farkl sosyo-ekonomik dzeylere odaklanarak babalk trlerini ve dzeylerini tanmlamtr. Aratrmalarn rneklemleri genelde ocuklar okulncesi ada olan ve ilkokula giden babalardr. Bu noktalar gz nnde bulundurarak, Ylmazetin (2003) baka bir aratrmayla ergenlik ncesi a ocuklarnn okul performans, yetkinlii ve davran sorunlar ile babann katlm dzeyi arasndaki ilikinin derecesini lmeyi amalamtr. Aratrma ayrca ocuun cinsiyetinin, annenin alp almadnn ve babann gelirinden ve iinden duyduu memnuniyetin baba katlmn etkileyip etkilemediini de incelemitir. Aratrma bulgular baba katlmnn ocukla megul olma ve mevcut olma boyutlarna oranla12

sorumluluk boyutunda ok daha byk bir farkla ne ktn ortaya koymutur. ocukla megul olma boyutu, baba katlmnn en dk dzeyde olduu boyuttur. Ancak Ylmazetin (2003), ocukla megul olma boyutunun ergenlik ncesi dnem ocuklarnn davran sorunlar asndan en etkili unsur olduunu ne srmektedir. Baba katlm ile babalarn iinden ve gelirinden duyduu memnuniyet veya ocuklarn cinsiyeti arasnda bir iliki bulunamamtr. Orta ve st snftan babalarn katlmn etkileyen tek unsur, annenin ev dnda alp almamas olarak belirmitir. Aratrma toplam baba katlm ile ergenlik ncesi ocuklarn toplam davran sorunlar ile dsal davran sorunlar arasnda negatif ilikiler ortaya koymutur (Ylmazetin, 2003). Gngrm (1986) tarafndan yaplan bir dier aratrma baba yoksunluunun ergenlerin zbenlik kavramna olan etkilerini aratrmtr. Aratrma bulgular halen babalaryla yaayan ergenlerin, babalarn kaybetmi olanlara oranla daha olumlu bir z imgesi olduunu gstermitir. z imgesi olumsuz olan ergenlerin dier ergenlere gre akranlaryla ilikilerinde daha fazla atma yaamaya eilimli olduklar grlmtr (Gngrm, 1986). Tm bu aratrmalar babalarn ocuk geliimde oynadklar nemli roln altn izmektedir. Literatr taramas, babann katlm dzeyinin ok boyutlu olduunu, baz koullara bal olduunu ve ocuun salkl geliiminde bir takm sonular dourduunu gstermitir. Trkiyede baba katlmnn ocuk geliimi stndeki etkileri konusunda fazla aratrma yaplmamtr; anne katlmnn ocuk geliimi stne etkileri hakknda biraz daha fazla aratrma vardr. Annenin katlmnn nemi uzun zamandr bilinen bir olgudur; bu amaca ynelik olarak anne glendirme program gelitirilmitir. Anne ocuk Eitim Programnn (AEP) kkeni 1982ye, Erken Destek Aratrma Projesi (EDAP) adl projeye dayanr (Bekman, 1990, 1995, 1998; Katba, 1991, 1992, 1996, 1997; Katba, Sunar ve Bekman, 1988). 1982den beri EDAP gzden geirilip gelitirilerek Anne ocuk Eitim Program adn almtr. AEP ise 1993 ylnda Anne ocuk Eitim Vakfnn (AEV) ortaya kmasna nayak olmutur. Burada ana ama, anneyi ocuun bilisel, sosyal ve duygusal geliimine daha duyarl klmann yan sra, olumlu bir anne-ocuk ilikisinin yaratlmasn salayacak bir ev ortam hazrlayabilmesi iin glendirmektir. Program gnmzde AEVin, Milli Eitim Bakanlnn ve Babakanlka bal Sosyal Hizmetler ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrlnn ibirliiyle lke apnda 25 haftalk bir program olarak uygulanmaktadr. AEPin deerlendirme aratrmas ok mit verici sonulara iaret etmektedir (Bekman, 1998). Babalar Anne ocuk Eitim Programnn asl hedefi olarak grlmese de ilk toplantda babalara ynelik, programn ieriine dair bilgiler ieren ekler datlr. Annelerden de ayrca toplantlar boyunca datlan ekleri kocalaryla paylap tartmalar istenir. Grup yelerinden gelen talebe gre grup lideri babalar iin ocuk geliiminde babann rol ile pozitif disiplin yntemlerinin altnn izildii iki toplant dzenler. Anne ocuk Eitim Programn deerlendirme aratrmasnn bulgular (Bekman, 1998) ile niteliksel aratrmann sonular (Koak, 2000) babalarn programdan dolayl ynden, yani annelerin yaad deiimlere bal olarak faydalanm olduklarn ortaya koymutur.

13

Anneler, babalar iin de bir program uygulanmasn dilediklerini ifade etmilerdir. Bu nedenle ve tm bu konular gz nne alarak, Anne ocuk Eitim Vakf Baba Destek Programn balatmtr. Elinizdeki rapor ise bu programn ilk niteliksel ve niceliksel deerlendirmesini iermekte, babalarn programa dair gr ve fikirlerini alp tutumlarnda, davranlarnda ve alglamalarnda herhangi bir deiim gzlemleyip gzlemlemediklerini renmeyi amalamaktadr. Babalarn verdii yantlarn dorulanp dorulanmadn grmek iin baba mlakatlar, anne mlakatlaryla desteklenmitir. Baba Destek Program (BADEP) Trkiyenin gen nfusu olduka fazladr. Ancak genlere ynelik yeterli sayda program olmad gz nnde bulundurularak, bu boluun tamamn, ya da en azndan bir blmn kapatmak amacyla Baba Destek Program balatlmtr. Program, zellikle de alt sosyo-ekonomik ortamlardan gelen babalarda ocuk geliimi ve eitimi konusunda bilin yaratmay hedefler. siz olmann veya dk cretle alan bir baba olmann kt bir baba olmak anlamna gelmediini renmek, babann kendisini ocuklaryla ilikisinde daha yeterli ve memnun hissederek daha az stres yaamasna, bu da aile ilikileri stnde olumlu etkilere yol aacaktr. Kltrmzde kadnlarn aksine, erkeklerin evleri, aileleri ve maddi durumlarna ilikin skntlarn arkadalaryla paylamadklar bilinen bir olgudur. Babalarn bu skntlarn paylaabilmek iin fazla frsatn olmamas da stres yklerini artrr. BADEPin grup tartmalaryla ve katlmclarn birbirleriyle problem ve deneyimlerini paylamalaryla uygulanmas, babalarn belki de baka hi kimseyle paylamadklar eyleri konumalarna olanak verir. BADEPin balca hedef grubu stanbula g etmi, dk gelirli babalardr. Bu babalar byk kente uyum salamann yan sra, pek ok sosyal ve duygusal sorun yaama olasl ve riski olduundan bu nokta ok nem tar. Program aile ii ilikiler ve psikolojik sala bal olarak ortaya kabilecek sorunlar da nleyici niteliktedir. Dier bir deyile BADEPin nleyici salk konusunda da nemli bir ilevi vardr. Babalarn ocuk eitimi ile bu srece katlm konusunda kendi nemlerini fark etmeleri, sorumluluklar annelerle paylamaya balamalarna neden olmaktadr. stanbula gle gelmi ve bu yzden ok sorunlar yaayan dk gelirli ailelerdeki annelerin geleneksel olarak aile iinde sorumluluklar daha fazladr. Erkeklerin ocuk eitimi ve geliimine yapaca katknn, ailede nemli bir deiiklie yol aaca dnlmektedir. Hem kadnn konumu, hem de aile ii ilikiler konusunda daha mutlu bir aile ortaya kacaktr. ocuk geliiminde babalar anneler kadar nemlidir. Bu nedenle Anne ocuk Eitim Vakf 1996da Baba Destek Programn bir pilot proje balamnda balatmtr. Program, babalar ocuk geliimi konusunda bilgilendirip desteklemeyi ve ocuk eitiminde ne denli nemli olduklarna dair bilinlendirmeyi amalar. Baba Destek Programnn Tarihesi 1996dan beri programn pilot uygulamas gerekletirilmi, 1999dan itibaren

14

program daha byk lekte, Istanbulda ve Uygulamalarn aamalar aadaki gibi gelimitir: a) Pilot projeler:

Kocaelinde

uygulanmtr.

lk pilot proje stanbulda bir Halk Eitim Merkezinde, 1996 ylnn 14 Nisan 26 Mays tarihleri arasnda be haftalk bir program olarak, 11 babann katlmyla gereklemitir. Bu piloy uygulama sonunda program sresinin ksa olduuna karar verilmi, 12 haftaya karlmtr. On be babann katld ikinci pilot proje Trk-e bal Kristal- Sendikasyla yaplan anlama sonucunda Paabahe Cam fabrikasnda gerekletirilmitir. kinci pilot projenin mezuniyet treni srasnda, katlmc babalarn bazlarnn elerinin salad geribildirim vastasyla programn aile iinde demokratik ve uyumlu bir ortam yaratlmasn destekledii gzlenmitir. Katlmclarn paylamlar gz nnde bulundurulduunda ocuklaryla ilikilerinin daha da gelitii, kzgnlk gibi tepkilerinin azald ve sorun zme konusunda kendilerini daha gl hissettikleri grlmtr. Sendika binasnda ocuklara ynelik bir ktphane oluturulmas ve kitap alveriinde bulunulmas fikri iiler tarafndan byk hevesle desteklenmi ve yaama geirilmitir. nc pilot proje stanbulda drt ayr semtte, be ayr grup halinde, 1998 ylnn ubat ile Temmuz aylar arasnda gereklemitir. Gruplar, farkl sosyo-ekonomik dzeylerin yaad blgelerden seilmitir. Kurfal eyh amil lkokulu nc snf rencilerinin babalarndan oluturulan iki grup daha ok gelir ve eitim dzeyi dk babalar kapsarken, Kemerky lkokulu birinci snf rencilerinin babalarndan oluturulan grup, gelir ve eitimi daha yksek babalardan olumutur. Toplumsal Aratrmalar Vakfnn Kadky ubesinde ve Kkyal Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunda gerekletirilen gruplar ise genelde geliri ve eitimi orta dzeydeki babalardan (Anne-ocuk Eitim Programna katlan annelerin elerinden) olumutur. Bu uygulamalar programn farkl ekonomik ve eitim gruplarndan babalarla uygulanabildiini, her grup iin etkilerin benzer olduunu gstermitir. Farkl ortamlardan gelen babalarn babalk konusunda benzer deneyimleri ve talepleri bulunmaktadr; bu benzerlikler programn tm nfus dahilinde uygulanabilmesini mmkn klmaktadr. Bunun yansra, toplantlarda babalarn deneyimlerini paylaabilecei katlmc yntem kullanlmasnn babalarn katlmn ve verdikleri dikkati olumlu ekilde etkiledii gzlenmitir. Bu paylamlar esnasnda yeni domu bebei kucaklamaktan ekinmekten, daha byk ocuklarnn ete yesi olmalarndan korkmalarna, babalarn pek ok konu hakknda konumaya ihtiya duyduu grlmtr. Bu gzlemler, bahsi geen ihtiyalara cevap verecek bir program sunulduunda babalarn o programa katlacan dorular niteliktedir. b) Uygulamalar: Pilot projelerin ardndan, programn yaygnlatrlmas iin etkili stratejiler aratrlmtr. Programn uygulanmasnda ilkokullarn en etkili kurumlar olacana, buralarda alan gnll retmenlerden faydalanlmasna karar verilmitir. Buna bal olarak stanbul ve Kocaelinden 33 gnll retmen Ocak 2001den itibaren liderlik eitimi modeli dahilinde eitim almaya balam, bir yl eitim aldktan sonra grup lideri olma hakkn kazanmlardr. Bu uygulamalarn tm ok baarl olmutur. Program uygulamasn kolaylatran gnll retmenlerin retme becerileri bu baarda nemli rol oynamtr. Dahas, program sadece babalara fayda salamayp, retmenlerin de snf ii

15

faaliyetlerini ve retme becerilerini desteklemektedir. stelik anne-babalarn okula olan ilgilerinin artmasnda ve ocuklarnn eitim ihtiyalarna daha duyarl olmalarna da etki etmitir. 2001 ylnda ilkokullarda ve Halk Eitim Merkezlerinde Milli Eitim l Mdrlnn izniyle ve bu retmenler vastasyla 89 uygulama gerekletirilmi, programa 928 baba katlmtr. Ocak 2002de, stanbulda ve Kocaelinde 1799 baba bu hizmetten faydalanmtr. Gzlemcilerin ve grup liderlerinin salad geribildirim dorultusunda 2002-2003 program yl uygulamasnda program yeniden gzden geirilmi, baz konular geniletilmi, bazlar birletirilmi, tm konularn ierii yenilenmitir. Bunun sonucunda 15 hafta sren program 13 haftaya indirilmitir. 2003ten beri program 13 haftalk bir uygulama olarak gereklemektedir. Programa 2 ila 10 yalar arasnda ocuu olan okuryazar babalar katlabilir. Ancak lise veya niversite mezunu olmak bir engel tekil etmez. Gruplar, 15 kiiyle snrldr. Her haftalk toplant yaklak 2.5 saat srer. Her toplantda bir ay molas verilir; mola, babalarn birbirleriyle ve grup lideriyle daha yaknlamasna olanak verir. Katlmclar, bir grup dinamii yaklam erevesinde sorunlarn ve deneyimlerini paylarlar. Babalarn daha nce kimseye sylememi olduklar fikir ve duygularn paylaabilecekleri bir ortam yaratlr ve babalarn sorunlara grupa bir zm bulmalar beklenir. Toplant zamanna katlmclar karar verir; grup toplantlar gndz veya gece saatlerinde, hafta iinde veya hafta sonunda olabilir. Konu ekleri olarak katlmclara datlan yazl materyaller AEV tarafndan salanr. Baba Destek Programnn Genel Nitelikleri Programn ama, ierik ve uygulama gibi nitelikleri bu blmde ele alnacaktr. Programn amac Aile birimi bir anne, bir baba ve ocuklardan oluur; ocuk geliiminde babalar anneler kadar nemli bir rol oynarlar. Buna bal olarak programn amalar u ekilde listelenebilir: Babann ocuk geliimdeki neminin farkna varmas Babann ocuk geliimi konusunda bilgi edinmesi Babann edindii bilgiler nda ocuun geliimine uygun beklentiler iine girmesi ocuk istismarnn nlenmesi Babann, ocuk geliiminde daha etkili bir rol oynayabilmesi iin gerekli destei almas Babann da ocuk yetitirmeye dahil edilmesiyle cinsler aras bir denge salanmas Babann demokratik yntemler hakknda bilgi edenip bunlar evde, ei ve ocuklaryla yaama geirmesi, bylece daha demokratik, daha mutlu bir aile ve toplum yapsnn desteklenmesi Babann programda rendii baz becerileri (iletiim becerileri, problem

16

zme stratejileri, vs.) baka ilikilerinde de kullanmas. Program Konular 1. Szleme / tanma 2. Babann rol, nemi ve ocuk olan etkisi 3. Aile tutumlar 4. ocuun davranlarnn kabul etme ve etkin dinleme 5. Ben dili 6. Olumlu disiplin yntemleri I 7. Olumlu disiplin yntemleri II 8. ocuklarn geliim alanlar ve bedensel geliim 9. Zihinsel geliim ve kitap okumann nemi 10.Sosyal geliim 11.Duygusal geliim 12.Oyun ve ocukla geirilen zamann nemi 13.Genelleme Programn sonlandrlmas, sertifika treni

17

YNTEM Ama Baba Destek Program 1996da pilot proje olarak balatlm, 1999dan beri de stanbul ve Kocaelinde daha byk lekli olarak uygulanmtr. Ancak imdiye dek programn deerlendirmesi hi yaplmamtr. Bu aratrmann amac Baba Destek Programnn babalarn deneyimleri, ilikileri ve bak alar zerindeki etkilerini hem niteliksel, hem de niceliksel alardan incelemektir. Programn genel olarak etkisi, grupta nasl uyguland ve babalarn programdan nasl faydalandklar ele alnacak balca konulardr. Yntem blm, iki ayr ksmda rapor edilecektir: a) Tutum envanteri vastasyla programn niceliksel deerlendirmesi b) Mlakatlar araclyla programn niteliksel deerlendirmesi. Katlmclar Niceliksel aratrma stanbul ve Kocaelinin farkl sosyo-ekonomik dzeydeki semtlerinde Baba Destek Programna (BADEP) ynelik arlar yaplmtr. Bu illerde 2001-2002 yllar arasnda BADEPin tantm programlarna katlan babalar niceliksel aratrmann rneklemine dahil edilmitir. Baz babalar, eitli nedenlerden dolay ileri haftalarda programa katlmaya devam edememilerdir. Dier bir deyile tutum envanterini dolduran babalarn tm BADEPi tamamlamamtr. rneklemin zelliklerine bakldnda, babalarn ounun dk ila orta sosyo-ekonomik ortamlardan geldii grlr. Tm babalarn ortak bir yn, her birinin 2-10 ya arasnda bir ocuunun bulunmasdr; baka bir deyile, hepsinin ya anasnfna, ya da 1.-3. snfa devam eden en az bir ocuu vardr. BADEPi duyan ve okullardaki tantm programlarna katlan babalarn yan sra, stanbul ve Kocaelinde Trk Silahl Kuvvetlerinde astsubay veya subay olan babalar da rasgele seilerek rnekleme dahil edilmitir. Eitim-Sen Sendikasnn ubelerindeki toplantlara katlan bir grup retmen de tutum envanterini doldurmutur. Tutum envanterini dolduran babalarn says 1379dur ancak, formu dolduran her baba program tamamlamamtr. Baz babalar programla ilgilenmi, fakat etili nedenlerden tr katlamamtr. Niteliksel aratrma Derinlemesine mlakat yaplan anne ve babalar, 2001-2002 dneminde stanbul ve Kocaelinde bu programa katlm tm babalarn arasndan rasgele seilmitir. Mlakatlarn yapld dnemde Baba Destek Gruplarna katlan tm babalarn ad rasgele olarak bir listeye dklmtr. Sonra da rasgele bir say seilmi, o sayya tekabl eden babalar belirlenmitir. Anneler de ayn yntemle seilmitir. Mlakatlarn yaplmaya baland ilk zamanlarda seilen babalarla anneler ift

18

deildi. Fakat son yedi mlakat iftlerle yaplmtr. Ama elerin birbirlerini etkilemelerini ve bilgi akna engel olmalarn nlemek olduundan, sadece ayn aileden gelen anne ve babalar birlikte mlakata alnmtr. Aralar Tutum Envanteri Baba Destek Programnn ne denli etkili olduunu deerlendirmek iin programn ncesinde ve sonrasnda bir anket yaplmtr. Bu anketin, babalarn bilgileri erevesinde yaratlan deiimin ne olduunu anlamaya yardmc olduu grlmtr. Ancak, BADEP babalarn tutum ve davranlarnda deiiklik yaratmay amaladndan bu anketin yetersiz kalaca dnlm, bu nedenle babalarn davranlarndaki deiikliklerin derinlemesine mlakatlarla ve tutum envanteriyle llebilecei kansna varlmtr. Mevcut envanterler gzden geirilmi, BADEP ile gerekleecei ngrlen tutum deiikliklerini lebilecek uygun bir envanter bulunamamtr. Halihazrda varolan ou envanterin anneyi hedefledii, aileleri hedefleyen envanterlerin byk ounluunun ise ya tercme, ya da uyarlama olduu grlmtr. Bu nedenle BADEPe zel bir tutum envanteri gelitirmek zere almalara balanmtr. lk olarak BADEP konular erevesinde hedeflenen tutumlarn tam bir listesi karlmtr. Bu 15 konunun her biri iin tutumlar ifade eden cmleler oluturulmutur. Program ncesindeki ve program sonrasnda deimesi beklenen tutumlar yeniden dzenlenmi, bylece 122 konu-temelli madde ortaya kmtr. Tekrar eden temalar karlnca bu say 95e dmtr. Program dahilindeki arlklar gz nnde bulundurularak bu temalar tekrar gzden geirilmi, elde 69 madde kalmtr. Bu 69 maddelik envanter bir grup retmene uygulanm, maddeler konusundaki yorumlar talep edilmitir. zellikle konuya ilikin yorum yapmalar istenmitir: tm maddelerin yeterince ak ve anlalr olup olmad; maddelerin ifade edildii ekilde rahatszlk veren bir nokta bulunup bulunmad; ve maddelerin babalardaki tutum deiikliini yeterli derecede lp lmeyecei. Salanan yorumlar dorultusunda son deiiklikler yaplm, envanter 65 maddeyle kullanma hazr hale gelmitir. Tutum envanteri 1379 kiiye uygulanmtr. Her maddenin taban says 20 kii olarak belirlenmi, buna bal olarak 65 madde iin alt limit olarak 1300 babann doldurmas ngrlmtr. Hangi maddelerin gruplandn grmek iin faktr analizi yaplm, tutum envanterinin ngrlen drt faktr lt bulunmutur. Anketin her sorusuna verilen puanlar toplanp soru saysna blnmtr. Bu altlek puanlar geleneksel olmayan roller, yetkeci olmayan tutum, tavizkr olmayan tutum ve iletiim akl olarak adlandrlmtr. Dier maddelerle yeterli oranda korelasyonu olmayan sekiz madde envanterden karlnca 57 madde kalmtr. Geleneksel olmayan rolleri kapsayan birinci faktr 17 maddeden oluurken, ikinci faktr olan yetkeci olmayan tutumun 18 maddesi bulunmaktadr. Tavizkr olmayan tutum 10 maddeden, drdnc faktr olan iletiim akl ise 12 maddeden olumutur. Madde 5, 10, 15, 19, 25, 27, 31, 35, 39, 45, 47 ve 51 pozitif, geri kalan tm dier maddeler negatif maddelerdir. Daha sonra her drt alt lein gvenirlik

19

deerleri hesaplanmtr. Faktrlerin Cronbach alfa deerleri olduka yksek km, srasyla .8528, .8069, .7343, .7659 olarak bulunmutur. Babalarn tutumlarndaki deiiklikleri belirlemek iin Likert tarz bir skala uygulanmtr (Bkz. Ek 1). Skalada babalarn her bir madde iin Tamamen Katlyorum, Katlyorum, Kararszm, Katlmyorum veya Hi Katlmyorum eklinde bir yant vermeleri istenmitir. Tamamen Katlyorum seeneine 1 puan, Katlyorum seeneine 2 puan, Kararszm seeneine 3 puan, Katlmyorum seeneine 4 puan, Kesinlikle Katlmyorum seeneine 5 puan verilmitir. Buna bal olarak her baba, her faktr iin genel bir puan almtr: Babann puan ykseldike, geleneksellii, otoriterlii, tavizkarl da o oranda dm demektir. Buna karn pozitif maddelerin puanlamas ters evrilmi, yani Tamamen Katlyorum seeneine 5 puan, Katlyorum seeneine 4 puan, Kararszm seeneine 3 puan, Katlmyorum seeneine 2 puan, Kesinlikle Katlmyorum seeneine 1 puan verilmitir. Benzer bir ekilde, daha yksek puanlar, iletiim konusunda olumlu deiimlere iaret etmektedir. Program ncesinde tm faktrlerin birbiriyle korelasyonu tm faktrler iin yksek kmtr. Drt faktrn korelasyon tablosu Ek Bde verilmitir. Bireysel Mlakatlar Derinlemesine bireysel mlakatlar balca veri kayna olmutur. Hem babalarla, hem de annelerle bireysel, derinlemesine mlakatlar yaplmtr. Annelerin yedisi, mlakat yaplan yedi babann eidir. Bu mlakatlarn amac, grlen kiilerin program hakkndaki fikir ve grlerine odaklanmakt. Bu kiilerin deneyimlerini anlamak ve daha derinlemesine ve ayrntl bilgi edinmek almann hedefleri arasndayd. Bunun yan sra, grlen kiilerin programdan neler anladklarn kendi alarndan ifade edebilecekleri bir ereve de sunulmutu. Bireysel mlakatlarda klavuz mlakat yaklam ile standardize edilmi ak ulu mlakat yaklamlarnn bir kombinasyonu kullanlmtr. Klavuz mlakat yaklam her kiiden ortak bilgiler elde etmek ve mlakat srasnda tm ilgili konularn stnden geildiinden emin olmak iin bir kontrol listesi olarak kullanlmtr. Ancak sorular nceden kelimeye dklmemi, bu da mlakat esnasnda sorularn ifade biiminin ve sralamasnn her grlen kiiye gre uyarlanmasn gerektirmitir. Dier yandan, standardize edilmi ak ulu mlakatlarda yapld gibi, grlen her kiiye ayn sorularn ayn kelimelerle sorulaca bir dizi soru hazrlanmtr. Bylece grlen her kiiden sistematik ve eksiksiz veri elde edilebilmitir. Klavuz mlakat yaklamyla standardize edilmi ak ulu mlakatn bu ekilde birletirilmesi, mlakat ncesinde baz temel sorularn kesin ifadesinin belirlenmesine olanak verirken, mlakatnn daha derinlemesine bilgi edinme abalarnda daha esnek olabilmesini salamtr. Baba mlakat 24, anne mlakat ise 26 sorudan olumutur. Demografik bilgilere ynelik sorunlar mlakata dahil edilmemitir. Bireysel mlakatlarn sorular baz genel ana noktalar erevesinde oluturulmutur. Babalarla gerekletirilen bireysel mlakatlar balca olarak babalarn yaad deiime odaklanp, daha ok deneyim edilen deiim sonucunda babalarn eleri, ocuklar ve arkadalar gibi hayatlarndaki nemli kiilerle olan ilikilerine eilmitir. Babann alglar ve z sayglar, programdan nasl faydalandklar ve

20

ne gibi deiimler yaam olduklar bir dier odak konusudur. Mlakatta ayrca programn, mdahale stratejilerinin esas odak noktas olan ocuun yaamnda ve aile ortamnda, rnein babann ocuk yetitirme tekniklerinde ve baba-ocuk ilikisinde bir fark yaratp yaratmadna dair sorular da yer almtr. Baz sorular bu hizmetin, rnein ocuklarnn bymesine, renmesine ve gelimesine yardmc olabilmesi gibi ailenin belirlenmi ihtiyalarna yant verip vermediini lmtr. Son olarak da babann grup lideri ve program hakknda grlerini ifade etmesi istenmitir. Babalardan hem program ierii, hem de uygulamas hakknda konumas istenmi, programn en ok ve en az faydal unsurlarn belirtmeleri talep edilmitir. Annelerle gerekletirilen bireysel mlakatlar daha ok annelerin kocalarnda programa atfedebilecekleri herhangi bir deiim gzlemleyip gzlemlemediklerini kapsamaktayd. Annelerin, elerinde ocuklarna, kendilerine ve arkadalarna ilikin gzlemledikleri deiiklikler hakknda grleri sorulmutur. Bu mlakatlarn amac, babalarn ifade ettiklerini dorulama amac tayordu. Babalarla yaplan mlakatlar genelde iyerlerinde veya kahvelerde, bire bir ve yz yze yaplmtr. Baz nadir durumlarda mlakat babann evinde yaplmtr. Annelerle yaplan mlakatlar genelde annelerin evinde, bire bir ve yz yze yaplmtr. Anne ve babalarn yedisi birbiriyle evliydi ve ayn zamanda, ama farkl yerlerde mlakata alnmlardr. Baba mlakatlar ortalamada 55 ila 70 dakika, anne mlakatlar ise 45 ila 60 dakika srmtr. Anne ve babalarn izniyle mlakatlar kaydedilmi, bylece hem verilerin kesinlii garantiye alnm, hem de mlakat dikkatle dinlemeye ve soru sormaya odaklanabilmitir. Kayda deer yorumlar kayt cihaz sayesinde gerektiinde kelimesi kelimesine kada dklebilmitir. Kaydedilen bireysel mlakatlar mlakatn hemen sonrasnda kada dklmtr. Uygulama Programa katlan babalarn tm rasgele olarak listelenmitir. Ardndan bir say seilmi, o sayya tekabl eden babalar aranm ve bir mlakat randevusu ayarlanmtr. Mlakat yaplmasn istemeyenlerin olduu durumlarda yeni bir say ve yeni bir kii seilmitir. Bu olasl en aza indirgemek iin her grupta katlmclarla mlakat yaplaca ve bu konuya ilikin telefonla aranabilecekleri sylenmitir. Bireysel mlakatlar iin sorular ana hatlaryla belirlendikten sonra programa katlm babalarla iki kez test edilmitir.

21

BULGULAR Bu rapor dahilinde bulgular iki ana blm halinde sunulacaktr. lk blmde tutum envanterinin niceliksel analiz sonular aktarlacaktr. kinci blm ise hem annelerle, hem de babalarla yaplm olan bireysel, yar-yaplandrlm mlakatlarn niteliksel deerlendirmesini ortaya koyacaktr. Her iki blmde, rneklemin demografik tanm da verilecektir. NCELKSEL ARATIRMA rneklemin demografik zellikleri Tutum envanteri 1379 babaya uygulanmtr. Babalarn yalar 20 ila 50 arasndadr ve byk ounluu (% 60.3) 30-39 ya aralndadr. Tablo 1 Babalarn eitim dzeyi

Eitim dzeyi lkokul terk lkokul Ortaokul Lise niversite

% 1,7 28,3 13,6 26,9 29,5

Elerin ounluu (% 51.3) ilkokul, % 27.5i lise, % 22.1i ise niversite mezunudur. Babalarn i statsne gelince; % 29.6s vasfl ii, % 21.8i memur, % 16.2si kk i sahibi, % 9.5i vasfsz iidir. Babalarn % 8.3 zel sektrde yneticidir, % 6.1i ise bu sektrde almaktadr. Babalarn % 3.6s emekli, % 1.2si ise isizdir. Elerin byk ounluu (% 72.5) evkadn, % 13.5i memur, % 5.1i ise zel sektrde almaktadr. Tutum Envanterinin Bulgular Geleneksel olmayan roller, yetkeci olmayan tutum, tavizkr olmayan tutum ve iletiim akl olarak adlandrlan tm alt leklerde program sonrasnda istatistiksel adan anlaml sonular elde edilmitir. Tutum envanteri babalara hem program ncesinde, hem de sonrasnda

22

uygulanmtr. Burada sunulan bulgular, babalarn iki ayr zamanda doldurduu tutum envanterlerinin karlatrmasdr. Tablo 2 Drt faktrn program ncesi ve sonrasnda ortalama deerleri ve standart sapmalar

Program ncesindeFaktrler Ort. SS Toplam say 400

Program Sonrasnda Ort. SS Toplam say 400

Geleneksel olmayan roller Yetkeci Tutum

3.0838

.61236

3.5479

.66914

olmayan 3.9456

.44109

396

4.2295

.49450

396

Tavizkr olmayan 3. 2024 Tutum Ak letiim 3.4679

.56188

412

3.4364

.57852

412

.86351

402

3.5373

1.02162

402

ntest ve sontest bulgularna bakldnda, genel eilim drt faktrn de artt ynndedir. Maddelerin ierii ve puanlama sistemi nedeniyle, geleneksel olmayan roller, yetkeci olmayan, tavizkr olmayan ve iletiim akl tutum faktrlerinin puanlarnda art, baba ile ocuun arasndaki iletiimde olumlu bir deiim olduuna, geleneksel, yetkeci ve tavizkar tutumlarda azalma olduuna iaret eder. Tm bu faktrler tutumda deiiklii ortaya koyarken, her birinin ortalama deerleri istatistiksel adan nemli derecede farkldr. Tm faktrlerin program ncesinde ve sonrasnda ortalama deerleri 0.01 dzeyinde birbiriyle yksek oranda korelasyon iindedir. Geleneksel olmayan rollerin puannda art (t= -18.650; p= .000; df. [1-399]), babalarn aile iinde daha az geleneksel tutumlara brnm olduklar anlamna gelir. Bunun yan sra, babala yaklamda yetkeci olmayan tutumun (t= 13.142; p= .000; df. [1-395]) ve tavizkr olmayan tutumun (t= -8.967; p= .000; df. [1-411]) artt grlmektedir. Iletiim akl faktrndeki art (t= 3.011; p= .003; df. [1-401]) baba-ocuk arasndaki iletiimde olumlu bir deiim yaandn destekler niteliktedir. Programn amalar ve bu amalar erevesinde program dahilinde ele alnan konular ele alndnda, bulgular program uygulamasyla hedeflenen tutumlarn yaama geirilmesinde programn son derece etkili olduunu gstermektedir. NTELKSEL ARATIRMA rneklemin demografik zellikleri

23

Niteliksel aratrma balamnda mlakat yaplan 14 annenin yalar 28 ila 41 arasnda, mlakat yaplan 18 babann ya ise 32 ila 46 arasndadr. rneklemdeki annelerin ounluu ilkokul, babalarn ou ise lise mezunudur (Bkz. Tablo 3 ve Tablo 4). Tablo 3 Annelerin eitim dzeyi

Eitim dzeyi lkokul Ortaokul Lise niversite TOPLAM

Kii says 9 1 2 2 14

% 64,3 7,1 14,3 14,3 100

Tablo 4 Babalarn eitim dzeyi

Eitim dzeyi lkokul Ortaokul Lise niversite Bilinmeyen TOPLAM

Kii says 3 4 6 3 2 18

% 16,7 22,2 33,3 16,7 11,1 100

Annelerin sadece ev dnda alrken (% 21.4), babalarn tm almaktadr. alan anneden ikisi memur, biri iidir. Babalarn alts ii (% 37.5), bei memurdur (% 31.25); altsnn ise kitap, tekstilci ve trafik maviri gibi kendi ileri vardr.

24

Evlilik sresine bakldnda, hem annelerin, hem de babalarn ortalama 11.5 yldr evli olduu grlmektedir. Hem annelerin, hem de babalarn ounluunun iki ocuu vardr. Mlakat yaplan tm anne ve babalarn ya 2 ila 10 arasnda en az bir ocuu bulunmaktadr. BADEP babalar vastasyla dolayl olarak yalar 0-23 arasnda olan 44 ocua ulamtr. BABALARIN GRLER Babalarla yaplan mlakatlar incelendiinde, verilen yantlar iki balk altnda toplamann mmkn olduu grlmtr: 1. Babalarn program hakkndaki fikir, deerlendirme ve nerileri 2. Babalarn kendi ifadeleriyle programn etkilerine dair grleri Bu blmde ilk olarak babalarn program uygulamas hakkndaki fikir ve nerileri ele alnacaktr. Ardndan babalarn grleri kendi ifadeleriyle sunulacaktr.

Babalarn program hakkndaki fikir, deerlendirme ve nerileriBabalarn konularn ele aln biimi ve bilginin aktarlma ekli hakkndaki grleri genel olarak olumluydu. Konular grupta tartabilmeleri ve konularn retme yaklam iinde zorla kabul ettirilmeye allmamas onlara en cazip gelen noktalard. Her toplantdan sonra babalar rahatlam olarak ayrlyordu. Size bir eyleri yaatp hissettirerek rettikleri iin insan renilen eyi daha fazla iselletirebiliyor. (B 9) Program bizi deitirmek yerine, bize yol gsterdi. Ben zaten ocuumu dven bir baba deildim. Program bana baz temel teknik bilgiler retti. Program bize yntemler salad. Fikirlerimi daha iyi uygulamama olanak verdi. (B 2) br babalar da, ben de ksa vadeli zmler bekliyorduk, zellikle de bir sorun hakknda pratik tavsiyeler gibi eyler. Programda bunlar yok; program uzun vadede ilikiyi gelitirmeye ynelik zmler salyor. (B 3) Program belki de tiyatro oyunu gibi videoya ekilebilir, bu hatrlamay kolaylatrabilir. (B 6)

-

-

-

Bunlarn yan sra, baz babalar grup liderinin uzman olduuna inandklar iin program farkl ekilde algladklarn ifade etmilerdir. Hayatta insann kendini kontrol etmesi gerekten de art. Bunu herkes bilir. Ama bu konu byle bir programda dile getirildiinde farkl alglanyor. Bunu bir eiticiden renmek farkl bir etki yaratyor. Ben de kendime buna gre dikkat ediyorum. (B 4)

Babalarn grup lideri hakknda farkl grleri vard. Baz babalar grup liderlerinin maharetli olduu grndeydi. retmenimiz ok hogrlyd ve konusuna ok hakimdi. Onu dinlememizi salyordu, herkesin anlayabilecei ekilde anlatyordu. Ne

25

olacan nceden bilmeden baz eyler uygulardk, bize nedenlerini daha sonra aklard. (B 14) Toplantlarda atmosfer ok scakt ve bu scakl lider salyordu. ok itendi. Herkes fikrini aka syleyebiliyordu. Liderimiz bir yandan bizi dinlerdi de. Bizi dinlerken gsterdii ciddiyet dier babalara da yansd. (B 2) Grup liderimizi sanki uzun yllardr tanyor gibiydik. Bir arkada gibiydi. Toplantlar srasnda bir retmen-renci ilikimiz olsayd bu kadar memnun kalmayacama ve konular bu kadar iyi renemeyeceime eminim. Kendini ifade etme tarz, karsndaki insan ksa srede anlama yetenei ve her ey iin bir cevabnn olmas, liderimizin en iyi zellikleriydi. Yana ramen herkesle olduka rahatt. rnein ben kendimden byk insanlarla kendimi pek rahat hissetmem ama, kendi yamdaki veya benden daha kk insanlarla kendimi daha rahat hissederim. (B 1)

-

te yandan baz babalar da grup liderlerinin pek etkili olmad grndeydi. Ben liderlerin yetersiz olduuna inanyorum, belki de deneyimsiz olduklar iin. Bazen iki lider vard. Srekli ne yaplmas gerektiini birbirlerine soruyorlard. Ebeveynleri dndmde, belli bir sreden sonra program bir yk haline geldi, saymz azald; devamllk gnll ve iten deildi. Bu da programn gerekliliinin iyi ifade edilememi olduunu gsteriyor. retmenler program ncesinde bir tanma toplants dzenlemeliler. Liderler konular da ok iyi bilmiyordu. stelik baba deillerdi. Baka babalarla birlik iinde olmak iin ve babalarn sorunlarn anlamak iin bence bir baba olmak avantaj salar. (B 3)

Babalarn yaadklar grup deneyimine dair genelde olumlu fikirleri vard. Bundan fayda saladklarn belirtmilerdir. Bu grup deneyimini daima hatrlayacam ve ileride, belli koullarda, grupta rendiimiz eyleri hatrlamaya alacam. rendiimiz bilgileri kullanacam. (B 8) Grupta gerekten de bilinli babalar da vard; bazen fikirlerimizi paylaabileceimiz 5-6 kiilik baba gruplar oluyordu. ok mantklydlar. te yandan tek bir kelime etmeyen bir baba da vard. (B 14) Bu programa katlm olan dier babalarla sk sk bir araya gelip toplantlarda tartlan konular hakknda konuuyoruz. Program bitmeden nce birbirimizin telefon numaralarn almtk, bazen dini bayramlarda birbirimizi ararz. (B 7) Bakalarnn ocuklaryla yaad eyleri dinlemek, benzer bir durumla karlatmda nasl davranmam gerektii hakknda ufkumu geniletmeme yardmc oldu. (B 8)

-

-

-

Ancak grup olmak tm babalar iin cazip deildi. Program srasnda canm skan bir ey, baz insanlarn fazla uzun konumasyd. Sama sapan konuuyorlard. (B 2)

26

Daha fazla konunun eklenmesine dair neriler de vard. Keke programda ekonomik skntlar olan bir babann ocuuna nasl davranmas gerektii konusu da ilenseydi. ocuk bir eyler isteyecek; baba ocuun isteklerini karlayamad zamanlarda nasl davranmal? (B 13) Programn banda, bir veya iki toplant boyunca keke babann kiilii, nasl yetitirildii, ailesiyle eskiden nasl bir ilikisi olduu ve bir sorununun olup olmad konular konuulsayd. Ksacas, bir hafta babalarn gemiteki yaam konusuna ayrlabilir. (B 1)

-

Babalar programn daha uzun srmesi dileklerini de ifade etmilerdir. Program daha uzun olabilirdi veya konular daha ayrntl ilenebilirdi. (B 14) Program bana gre ok ksayd. Konumak istediim ok ey vard. Konuamadm. Konumak iin herkesin eit frsat olmad. Toplantlar haftada iki kez yaplabilir. Bunun yan sra sadece babalara zel bir toplant yeri de yaratlabilir. (B 1)

-

Babalarn ou annelere de ynelik bir program olmas gerektii inancn paylayordu. Tm yeler program konularn evde, aile iinde uygulamal. Bu eitimin sadece babalara verilmesi beni rahatsz etti. (B 7) Bence iliki stndeki olumlu sonularnn daha fazla olmas iin anneler de benzer bir eitimden gemeli. (B 8) Elerimiz de byle bir programa katlsa, herey farkl olurdu. Ancak eler babalardan ayr bir grupta ayn konular konumal. Bir grupta annelerin ve babalarn birlikte olmas olmaz. Erkekler baka erkeklerle olduklarnda farkl, eleriyle olduklarnda farkl davranyorlar. (B 15)

-

-

Bunlarn yan sra, babalar daha fazla tantm yaplmas gerektiini sylemi, pek ok kiinin programn varlndan haberdar olmadn ifade etmilerdir. Biz bir ekilde bu tr eitici programlar duyuyoruz ama haberi olsa byle programlara katlmay isteyecek ok sayda aile var. Aileler basn yoluyla bilgilendirilebilir. (B 8) Pek ok insan program bilmiyor. Katlacam sylediimde insanlar benimle alay ettiler. Medyay kullanarak program halka aklayabilirsiniz. Halkla ilikiler blmnz iyi almyor. Program daha yaygn olmal. (B 2)

-

Program ok iyi bilinmediinden, babalar program balamadan nce babalar buna hazrlamann faydal olacana inanmaktadr. Programn burada hedefledii nfus ok alc deil. ok katlar ve ne ocuklar hakknda, ne de ocuklarnn eitimi hakknda dnmek istiyorlar. Bu yadsnamaz. Bu insanlarn program ncesinde byle bir programa hazrlanmalar gerekli. retmenler, zellikle de snf retmenleri babalar byle bir programa okulda hazrlayabilir. (B 3)

27

-

Ebeveynleri dndmde, belli bir sreden sonra program bir yk haline geldi, saymz azald; devamllk gnll ve iten deildi. Bu da programn gerekliliinin iyi ifade edilememi olduunu gsteriyor. retmenler program ncesinde bir tanma toplants dzenlemeliler. (B 13)

Baz babalar, programn zamanlamasnn kendi ihtiyalarna yant vermedii grndedir. Keke program daha yaygn olsayd. Keke bu programa yllar nce katlsaydk ama, kaybedilen bir ey yok. En byk yatrmn insana yaplan yatrm olduunu biliyorum. Tm abalarn ocuklarm iin, onlarn iyi olmas iin. (B 4) Ya grubu nedeniyle baz konular beni ilgilendirmiyordu; kzm imdi 10 yanda. zellikle de baz davranlarn retilmesi konusu ok daha kk ocuklara ynelikti. Konular buna gre geniletilebilir. (B 3)

-

Baz babalar programn etkilerinin zamanla silikletiini dile getirmitir. lk bata, program devam ederken gerekten de beklentilerime yant aldm. Ama program bittikten sonra etkileri bir ay kadar srd, sonra da unutmaya baladk. Bu yzden, etkilerinin srmesi iin, program konular evde de uygulanmal, hem de tm aile bireyleri tarafndan. Bu eitimin sadece babalara veriliyor olmas beni rahatsz etti. (B 7)

Baz babalar grubun byklnden ikayeti olmutur. Snf biraz fazla kalabalkt. Bata 30-33 kiiydik, sonra say dt. Eitimi ocuklarla birlikte daha kk bir grupta alsaydk ok daha iyi olurdu. (B 8)

Babalarn kendi ifadeleriyle programn etkilerine dair grleriBu blmde programn babalar stndeki etkileri sunulacaktr. Babalarn kendi ifadeleri, kendilerine dair ve eleriyle ocuklar ile olan ilikilerinde deiimler yaadklarn ortaya koymutur. fade edilen bu deiimler, babann alglamasnda ve davranlarnda yaanan deiiklikler olarak da snflandrlabilir. Tablo 5 bu deiimleri gstermektedir.

28

Tablo 5 Babalarn ocuklarna, Elerine ve Kendilerine Dair Davran ve Alglamalarndaki Deiiklikler

OCUKLARINA DAR DAVRANI - Negatif yntemlerini kullanyor disiplin daha az

ELERNE DAR

KENDLERNE DAR

- ocukla konumaya ve ona anlatmaya balad - ocuu balad dinlemeye

- ocua daha fazla sevgi gstermeye balad - ocukla zaman balad daha fazla geirmeye

- Anneyi - Programn uyarmaya, ieriini onunla bakalarna konumaya aktaryor, ve ona anlatyor aklama - Daha sosyal ve yapmaya bakalaryla daha balad iyi iletiim kuruyor - Daha iyi iletiim kuruyor

- Daha hogrl oldu - ocukla daha yaknlat ALGILAMA - ocuunu birey grmeye balad olarak - Daha bilgili hale geldi ve ocuk geliimine dair yeni bir bak as kazand - Kendinden duyuyor - Daha esnek gurur

- Szlerini tutma konusunda daha dikkatli

Babann ocua ynelik davranlarnda deime Babalar negatif disiplin yntemlerini daha az kullanklarn rapor etmiler, bunun yerine alternatif disiplin yntemlerine bavurduklarn ifade etmilerdir (Bkz. Tablo 5). Televizyonu ok fazla ve ok yakndan izliyorlar. Be yandaki oluma mum boya aldm. Dikkatini baka yne ekmeye alyoruz. Bu ekilde ona bask yapmamaya alyoruz. (B 13)

29

-

Eskiden ona kzp televizyonun sesini kssn diye barrdm ama bu programda, byle davranlarn yanl olduunu anladm. Nasl davranmam gerektiini, baka ekillerde idare etmenin yollarn rendim. (B 15) Televizyon seyretmek iin bir izelge oluturdum. Bunu ocuklarn uyku ve okul zamanlarna gre hazrladm. Ayrca yemek yeme saatlerini de ayarladm ve len ve akam yemekleri iin bu saatlerde hazr olmalarn syledim. Bunlarn yan sra, ihtiyalarnn bir listesini karmalarn syledim. (B 7) Eskiden ona kzp barrdm; hatta bazen de dverdim. Bunun pek ok olumsuz sonucu oldu. Daha ge yata okumay skt. Benden gerekten de ok korkard. Artk byle sorunlarm yok, barsam bile bu ok nadiren oluyor. (B 1) Onlara kaybolmalar iin bardmda baka bir odaya giderlerdi ama bir sre sonra sklp geri dnerlerdi. Onlara oynayabilmeleri iin baka bir ortam yarattm; ne komularn, ne de benim rahatsz olacamz bir ortam. stnde zplamalar iin yere bir dek serdim. Bazen gidip ben de onlarla oynadm. Onlar benim gibi deiller, ilerinde enerji birikiyor. Programdan nce yle dnmezdim. Bylece artk televizyonda huzurla ma seyredebiliyorum. (B 4)

-

-

-

Babalarn ou bir sorun olduunda bunu ocuklarna anlattklarn ve bunun ocuk stndeki olumlu yansmalarn dile getirmitir. Alveriteyken istedii bir eyi alamadmzda artk kzmyor. stedii eyi o anda alacak paramz olmadn, ama belki daha sonra alabileceimizi sylediimde kolayca anlyor. Eskiden kzard, ama imdi neden almadmz ona anlatyoruz, o da artk daha olgun ve bunu anlyor. (B 13) Ksa zaman nce hastayd ve ila imek istemiyordu. Ama ilac ierse daha hzl iyileeceini ona anlattmzda, ilacn ac bir tad olmasna ramen iti. (B 13) Kzm cep harl istediinde eskiden Param yok, anlamyor musun, aptal msn derdim. Ama programa katldktan sonra aklamay rendim. imdi ona yeterli paramn kalmadn, maam alnca paramn olacan sylyorum. Bir de, ocuklarm pek itahl deildi. Onlar yemek yemeye zorlardm; tabaklarn bitirmeden sofradan kalkmalar yasakt. Bazen alarlard bile. Sonra ben de onlara, keyif almadan yemek yerlerse hibir ie yaramayacan anlattm. e yarad, artk yemek yemek istiyorlarsa yiyorlar. (B 6) Bir sorun olduunda, yapmamas gereken bir ey olduunda kzp barmyorum. Bir sre bekliyorum. Sonra onunla konuuyorum, hatasn anlatmaya alyorum. Her eyi anlayacak yata olmamasna ramen bunu imdiden yapmaya baladm. Onu kucama oturtup neden hayr dediimizi anlatyorum. Evden ayrlmadan nce nereye gideceimizi ve oradayken neler yapmasn istemediimi ona anlatyorum. (B 2)

-

-

-

Babalarn ounluu aklamann yannda ocuklarn dinlemeye ve onlarla konumaya baladklarn dile getirmitir.

30

-

imdi onu daha fazla bir birey olarak, bir insan olarak grdmden onunla konuabiliyorum, onu dinleyebiliyorum. (B 9) imdi onunla bir bykle konutuum gibi konuabiliyorum. O kendi haklarn kullanabilir, ben de kendi haklarm. (B 5) Programdan nce, ona bir eyi yapmamasn sylediimizde bunu 4-5 kez tekrar etmek zorunda kalrdk. imdi onunla anlayabilecei ekilde konutuumuzda, olaylar farkl. O da bizim davranlarmza uyumlu bir ekilde davranyor. (B 15) Programdan nce onu sustururdum, bazen ok konutuunu bile sylerdim. Arkadalar hakknda, televizyondaki bir program hakknda konuurdu. Bunlar beni hi ama hi ilgilendirmezdi. imdi bana bir eyler anlattnda, onu dinlemek zorunda olduumu hissediyorum. (B 3) Bu program ocuumla daha ok konumam salad. ocuumla hep ayaktayken konutuumu fark ettim. Bunu bana program retti. Eskiden yaptm gibi ona kzp barmak yerine artk onunla bol bol konuuyorum. Artk dinlemeye baladm ve olumlu sonularn da gryoruz. Etkili dinleme hakknda hibir ey bilmiyordum. ocuumu meer hi dinlememiim. (B 1)

-

-

-

-

Babalar ocuklarna daha fazla sevgi gstermeye baladklarn ve onlara kar daha hogrl olduklarn sylemilerdir. Ona kar daha sevecen olmaya alyorum. Babamn beni ok sevdiini sylerler ama ben bunu hi yaamadm. Bir keresinde ben dokuz yandayken bam okamt; hl hatrlarm. te bu yzden bu sevgi ve sevecenlii bizim ilikimize yanstmaya alyorum. (B 8) Eim program sonrasnda bende deiiklikler fark ettiini sylyor. Zaman zaman ocuklara kzardm. Programa balayal beri bu belli bir oranda azald. Byk olum bile bunu fark etti ve programn ie yaradn syledi. (B 13) Aladnda olduka hogrszdm; eskiden abucak sinirlenirdim. Onunla pek ilgilenmezdim. Her hafta ilenilen konular dinlerken hatalarm daha iyi anlamaya baladm. Program hatrladka daha hogrl oldum, daha mantkl davrandm. (B 8) Daha hogrl oldum. O bir ocuk; elbette oynayacak, koacak, zplayacak, grlt yapacak. Eskiden normal bir ocuun yapt eyleri yapnca tepki gsterirdim, ama artk daha hogrlym ve kabul etmeye am. (B 5)

-

-

-

Babalar daha fazla bilgi sahibi olduka. ocuklarn baka ocuklarla karlatrmay brakm, onlara daha ok zgrlk vermeye balamtr. Eskiden olumu baka ocuklarla karlatrrdm ama stnde dnp bunun hatal olduunu fark etmemitim. (B 1) Eskiden bir ey hakknda dnr, karar verir, onun yapmasn salardm. Artk bunu yapmyorum. Artk benim istediimi yapmyor; kendi grlerini

-

31

dile getirebiliyor. Ortak bir karara ulamaya alyoruz. Her ikimiz de doru zm bu ekilde bulabileceimize inanyoruz. (B 5) Babalar ayrca sylemilerdir. ocuklaryla daha fazla zaman geirmeye baladklarn

Artk onunla daha ok zaman geiriyorum. Haftasonlarnda onunla olmaya alyorum, dar kyoruz; oyun oynuyoruz, onu tiyatroya gtryorum. nceden onu paten kaymaya gtrmtm ama korkmutu. Onu byle faaliyetlere daha ok gtrmeye alyorum. nceleri o isterse onu gtrrm diye dnrdm ama fikir deitirdim, artk onu tevik etmeye alyorum. (B 14) Programdan nce de onunla vakit geirmeye alrdm ama artk daha da ok zveride bulunuyorum ve onunla daha fazla birlikte oluyorum. Tatilimin tmn onunla geirdim. Yzdk, evrede dolatk, hep beraberdik. Kitap okumaya da zaman bulduk. (B 5) Eskiden onunla daha az oynardm. Artk daha fazla oynuyoruz, onunla daha fazla vakit geiriyorum. Birlikte kat kesiyoruz, kitap okuyoruz, boyama yapyoruz. Akrabalarmz ziyaret ediyoruz. Bir keresinde onu sinemaya, ocuk filmine gtrdm. Onu tiyatroya da gtrmeye balayacam. (B 2) Eskiden haftada bir veya iki kez kahveye giderdim, ama hayatta hibir anlam olmadn fark edince, bunu bile braktm. Bu program benim sosyal yaantm bile deitirdi. Bunu ocuumu dndm iin yaptm, anne-babasyla bir yerlere gidip bir yerleri grebileceini dndm. (B 1)

-

-

-

Baz babalar, davranlarnn ocuun aleyhinde olduunu rendiklerinde bu davranlar deitirdiklerini sylemi, ocuk geliimi konusunda daha bilgili hale geldiklerini ifade etmilerdir. Eskiden bana bir ey sorduunda oturup onunla alrdm. Artk yapmyorum. Bu sana dev olarak verilmise kitaplarnda bulabilmen gerekir, diyorum. Git ve ara. Kitaplarnda bulamazsan, o zaman gel ve bana sor. Artk tek bana aryor ve gayret ediyor. Aksi durumda tembellik yaptn ve beni smrdn dnyordum. Bunun iyi olduunu sanmyorum. Bunu yapmaya program sonucunda karar verdim. (B 5) Eskiden ocuklarm ne istese alrdm; benimle bir sorunlar olmazd. Ama bu programda istedikleri her eyi yapmamay rendim. Ne her istediklerini yapmak doru, ne de hibir istediklerini yapmamak. Yoksa bydklerinde srekli isteyen ve memnun olamayan insanlar olacaklar. (B 6) Olum tek ocuk olduundan ben dahil herkesin favorisiydi. Ben ise fazla hogrlydm. Program srasnda ocuun salkl bir ekilde gelimesi iin onu srekli martmann ve fazla hogrl davranmann iyi olmadn, ocuun bunu suistimal edebileceini rendim. Bu artk bitti, artk denge var. Herkes kendi hakkn savunabiliyor, kendi fikrini syleyebiliyor ve kendi sorumluluklarn biliyor. (B 5)

-

-

32

Babann ocuu alglamasndaki deiim Babalar ocuklarna ynelik alglamalarnda deiim olduunu ne srmlerdir. Bunlarn en nemlisi, babalarn ocuklarnn bireyselliini kabul etmeye balamalardr. Dier bir deyile, ocuklarnn kendi haklar, fikirleri, sevdikleri ve sevmedikleri eyler olan bireyler olduunu fark etmilerdir (Bkz. Tablo 5). Artk onu daha ok bir birey olarak, bir insan olarak dnebildiim iin onunla konuabiliyorum; onu dinleyebiliyorum. (B 9) Onun da bir insan olduunu fark ettim. Onun sorunlarna ynelik tutumlarmz kesinlikle deiti. (B 13) Onun ocuk, benim de byk olduumu dnp farkl davranrdm. Kzma daha saygl bir ekilde davranmaya baladm. (B 15) Programdan nce farkl dnrdm. Onun fikirlerine deer vermediim zamanlar olurdu. Her eyin bizim istediimiz ekilde olmasn istiyorduk. Ama programdan sonra onun da bir birey olduunu, onun fikirlerine sayg gstermemiz, onu dinlememiz gerektiini rendik. Ve bunu yapyoruz da. rnein televizyonda ben bir ey, o da baka bir ey seyretmek istiyorsa, uzlamaya varyoruz. (B 7).

-

-

-

Baz babalar verdikleri szleri tutmak konusunda daha dikkatli olduklarn sylemilerdir. Bu programda ocuu dvmek yerine onunla konumann ve onu dinlemenin, verdiim szleri tutmann nemini rendim. yi bir kz olursan seni gezmeye gtrrm, diye bir sz verdiimde, szm tutma konusunda daha dikkatli olmaya baladm. (B 15)

Babann anneye ynelik davranlarnda deime Babalar programn bir sonucu olarak annelerle daha fazla konutuklarn, onlara daha fazla ey anlattklarn ve gereken durumlarda ocuklar sz konusu olduunda anneleri uyardklarn dile getirmilerdir. ocuumuzun annesiyle ilikisine gelince, sanrm eimin yk hafifledi. Ara sra ocuklara nasl davranmas gerektiini hatrlatyorum. Kzp onlar dvmeye yeltendiinde onu durdurdum. Bazen ikimizin babaa konutuu da oluyor. Ona davran eklinin beni rahatsz ettiini syledim. (B 13) Programdan nce hibir aklama yapmadan ok sinirlenirdim. Artk kt davranlarn etkilerini eime anlatyorum, nasl ve ne zaman davranmas gerektiini sylyorum. Programda rendiklerimizi ona anlattm. Ona aklamalarda bulunmak zorunda kaldm. Programa katlm olsayd, o da farkl dnecekti. (B 15) Her hafta ona notlarm okudum. Her toplantdan sonra neler yaptmz, grupta neler hakknda konutuumuzu anlattm. (B 5)

-

-

Babalar, elerine kar daha hogrl hale geldiklerini de sylemilerdir.

33

-

Ona kar artk daha hogrlym. Onu daha iyi anladm dnyorum. Ayn biimde kendimi de daha iyi ifade edebildiime inanyorum. Bendeki deiimin bir sonucu olarak o da deiti. (B 4)

Bu deiiklikler ift arasnda daha iyi bir iliki olumasnn nn amtr. Bir sorun olduunda sesinin tonu ykselirdi. Programdan sonra bu azald. Artk daha iyi anlayoruz ve daha rahat sohbet ediyoruz. (B 7) Toplantlarda konutuumuz tm konular eim ve ocuklarmla paylatm. Bunlar hep birlikte uyguluyoruz. (B 7)

-

Babann kendiyle ilgili alglamalarnda deime Babalar programa katldklar iin kendilerinden gurur duyduklarn ifade etmilerdir. Daha bilgili olduklarn, yeni bir bak as kazandklarn dnmektedirler. Programdan nce baz eksikliklerimin olduunu ve iyi bir baba olmadm dnyorum. Ancak aldmz bilgilerle hem kendimi, hem de eimi ve ocuklarm daha iyi eittiime inanyorum. (B 7) Kendimi daha olgun hissediyorum. Programa katldm iin takdir grmem de beni ayrca artt. Artk bu programa katldm sylemekten gurur duyuyorum. Kzm snfnda benim bu programa katldm syleyince btn snf alklam, bu da benim ok houma gitti. (B 3) Fikirlerim, arkadalarmla olsun, iyerimde olsun dnyaya bak eklim bir derece deiti. (B 4)

-

-

Baz babalar daha esnekletiklerini sylemitir. Eskiden nyarglarm vard, mesela ben bunu byle yapyorum, bunun byle olmas lazm, gibi. Ama imdi bir sorun olduunda, bunu bir ekilde zebileceimize inanyorum. Konutuktan sonra durumun olumlu tarafn grmeye alyorum. (B 14)

Babalardan biri, programn ona z denetimini (i disiplinini) gelitirmesinde yardmc olduunu sylemitir. Eskiden geceyarsnda bazen krmz kta yapmyorum. Bu da i disipline bir rnek. (B 15) geerdim ama artk

ocuun babaya ynelik davranlarnda deime Babalar ayrca ocuklarnda programa atfettikleri sylemilerdir, rnein kendini daha iyi ifade etmek gibi. deiimler olduunu

Benim fikirlerim, onlara yaklama tarzm, sevgim, saygm ve anlayllm deiince, bunun ocuklardaki yansmasn gzlemledim. Bana kar daha ak olmaya baladlar. Davranlaryla, sevgi ve sayglaryla benim iyi bir baba olduumu gsteriyorlar. rnein, olumun oyunca krlmt. Programdan nce bana sylemezdi ama artk syleyebiliyor. imdi ne yaptn bana syleyebiliyor. (B 4)

34

-

ocuumla konumamn, onun ekingenliinin stesinden gelip kendini ifade etmesinde, bana tm dertlerini anlatabilmesinde etkili olduuna inanyorum. ekinmeden istekleri ve sorunlar hakknda benimle konuabiliyor, bylece bakalaryla da bu ekilde kendini ifade edebiliyor. Benim davranlarm grp kendini daha fazla ifade eder oldu. (B 6) O gn okulda neler olduunu, arkadalaryla neler olduunu bana daha fazla anlatyor. (B 1)

-

Babalar, ocuklarnn gururlarn ifade ettikleri zamanlardan bahsetmilerdir. Onun adna bir aba sarfettiimi grd. Bu onun houna gitti, bana olan sevgisi ve saygs artt. (B 3)

Babadaki deiim, babann daha fazla konumas ve anlatmas, ocuun daha fazla sz dinlemesine ve daha olgunlamasna neden olmutur. Onun adna bir aba sarfettiimi grd. Bu onun houna gitti, bana olan sevgisi ve saygs artt. Bu konular stnde kafa yorduumu dnd iin o da davranlarn kontrol etmeye balad. Eskiden yapt kadar kar kmyor. (B 3) Uzun zamandr bizim tasvip etmediimiz bir eyi yapmadn tm samimiyetimle syleyebilirim. Eskiden sokaktaki herkesle oynard. Ben bu kursa katldktan sonra onunla arkadalar hakknda konumaya baladm. imdi arkada konusunda seici davrandn gryorum. rnein oynarken uzaklara gitmemesi yolundaki nerime uyduunu syledi. Benim onaylamadm yerlere giden arkadalarnn olduunu ama onlara uymadn, onlarla gitmediini de ekledi. (B 1)

-

Babalar ocuklarnn daha sorumlu, daha sosyal hale geldiklerini sylemilerdir. Yataklarn yapyor, okul antalarn hazrlyor, sorumluluklarn yerine getiriyorlar. (B 4) Program srasnda aldm eitimi dndmde, ocuumun ok ekingen ve iine kapank olduunu, baka insanlarla da diyaloa girmesi gerektiini fark ettim. Bunun iin frsatlar yaratmaya alyorum ve imdiye dek bunda baarl da oldum. Artk komunun evine tek bana gidip daha byk ocuklarla ay iiyor. (B 8) ocuklarmn ikisi daha aktif ve daha sosyal oldu. z denetimleri artt. Birlikte geirdiimiz zamann deerini anlyorlar. (B 7)

-

-

ocuklarn arkadalaryla daha iyi iliki kurduklar ve daha mutlu olduklar da gzlenmitir. Hem arkadalaryla, hem de annesiyle olan ilikisi daha iyileti. Eskiden onlara da ektirirdi. (B 5) Paylamay ve aile bireylerine, arkadalarna, herkese kar daha sevecen bir ekilde davranmay rendi. (B 7) Onun daha mutlu olduunu gzlemledik. Teyzesini, amcasn veya ninesini grdnde onlara neler yaptmz mutluluk ve keyifle anlatyor. (B 2)

-

-

35

-

imdi daha mutlu. Artk ben daha nermeden o bir yerlere gidebilir miyim diye soruyor. Eskiden ok iine kapankt; bir yetikin gibi davranrd. (B 1)

Anne-ocuk ilikisinde deiiklikler Anneler de, belki de babadaki deiiklikten etkilenerek ocukla konumaya, ona anlatmaya balamlardr. Eskiden anneleri ocuklara ok kt bir ekilde davranrd. Her istedikleri yerine getirildii iin ocuklara kzard. rnein ben evde yokken, ocuklar dvdn rendim. Param olmad iin onlara barp benden bir eyler istememelerini sylyordu. imdi en azndan ocua aklamada bulunmay rendi. (B 6)

Babalar anneyle ocuk arasnda daha yakn bir iliki gelitiini anlatmlardr. Benim oluma nasl davrandmla eimin ona nasl davrand arasnda baz farklar var. Bu yzden ocuun bana olan davranlar da farkl; annesine daha sert davranyor ama bana sert tepki vermiyor. (B 5) Benim bu programa katlmam olumun annesiyle ilikisini kesinlikle etkiledi. Benimle olan ilikisi daha scak, doal olarak annesiyle olan ilikisi de olumlu ynden etkileniyor. Evde huzurlu bir ortam var. (B 5) Benden korktuu iin sadece ben evdeyken annesini dinlerdi. imdi ben evde olmasam da annesinin szn dinliyor. (B 1)

-

-

Babalarn baka babalar da etkilemesi ekirdek aile bireylerini etkilemenin yan sra, baz akrabalarn etkiledikleri durumlar da dile getirmilerdir. babalar arkada ve

Getiimiz gnlerde bir ev gezmesine gittiimizde evin babas ocuunu dvd. O kadar kt hissettim ki. Daha sonra ona ocuu dvmenin yanl olduunu anlattm. Dvmek yerine ocuuyla konuabileceini syledim. (B 13) Bir arkadam Televizyoncu Ali kitabnda geen olaya yakn bir ey yaadn syledi. Onun da olu gzel yemek yemiyormu. Okuduklar kitaplar ve benim onlara anlattm bilgileri gz nnde bulundurarak ocua yaklatlar ve ocuk da yemek yemeye balad. (B 8)

-

Babann bakalaryla olan ilikilerindeki deiiklikler Babalar bakalaryla olan ilikilerinin de olumlu ynde deitiini sylemilerdir. Daha sakin, daha sosyal olduklarn, bakalaryla daha iyi iletiim kurduklarn dile getirmilerdir. Program sadece ocukla olan ilikimi deil, bakalaryla olan ilikilerimi de etkiledi. Programdan nce daha stresli ve saldrgandm, artk kendimi daha rahat hissediyorum. (B 9) Demokratik olmay renmek, dier insan bir birey olarak kabul etmek ve bylece onu dinlemeyi renmek, sorunlarmn stesinden gelmeme yardmc oldu. (B 9)

-

36

-

Biriyle konuurken gzlerine bakmak daha anlaml. Bakalarna olan davranlarmn deitiini fark ettim. (B 15) te de ben dili kullanmaya alyorum. im ocuklarla ilgili, ben dilini ocuklarla kullanmak, yetikinlerle kullanmaktan daha kolay. Hem de ie yaryor. (B 3) yerimde programdaki fikirleri arkadalarmla paylatm. Toplantda neler konutuumuzu onlarla paylatmda onlar da etkilendi; benim iyi bir ey yaptma karar verdiler. Arkadalarm programa katldm sre boyunca ocuklarma, arkadalarma ve iyerimde olan davranlarmn deitiini, ok daha sevecen hale geldiimi, daha fazla ey paylatm sylediler. (B 7) Daha sosyalletim. Fikirlerim, arkadalarm veya iyerim olsun dnyay nsl grdm bir yere kadar deiti. (B 4)

-

-

-

Programa atfedilen, babann alglamasnda ve davranlarndaki tm deiimler daha yakn bir baba-ocuk ilikisinin nn amtr. likimiz iyileti, bana kar daha cesur. Ne olursa olsun babasnn sinirlenmeyeceini biliyor. (B 13) Geen yl kzm sabahlar benimle kalrd, ben de onunla daha fazla vakit geirirdim. rendiim eyleri uygulama frsatm oldu. retilen yntemleri almam olsaydm ok tartma yaayabilirdik. Ama bu hi olmad. (B 3) Benim fikirlerim, onlara yaklama tarzm, sevgim, saygm ve anlayllm deiince, bunun ocuklara olan yansmasn gzlemledim. Bana kar daha ak olmaya baladlar. Davranlaryla, sevgi ve sayglaryla benim iyi bir baba olduumu gsteriyorlar. rnein, olumun oyunca krlmt. Programdan nce bana sylemezdi ama artk syleyebiliyor. imdi ne yaptn bana syleyebiliyor. (B 4) Eskiden eve geldiimde televizyondan gzn ayrmadan bana merhaba derdi. Artk beni kapda karlyor, daha fazla ilgilendiim iin ok mutlu. Ben de mutluyum. (B 15)

-

-

-

Babadaki deiimin aile iindeki ilikiler stnde de olumlu etkileri olmutur. Aile iindeki l iliki dahilindeki alanm geniledi. Annenin yk azald. likim daha scak oldu. (B 3) Programdan nce bazen eime kt tepki gsterirdim. Bir sorun olduunda olumu savunurdum; onun salkl geliimi iin. Program srasnda ebeveynlerden biri ocua kzp ceza verirken brnn ocuu savunup dllendirmesinin yanl olduunu, eliki yarattn fark ettim. ocuun geliimine katkda bulunmuyordu. imdi ben bir ey sylediimde, eim de ayn eyi sylyor. Bir sorunu, en alevli annda konumuyoruz. Zamana brakp daha sonra konuuyoruz ve sorunu zmeye alyoruz. (B 5) ocuklar anneleriyle bir sorun veya anlamazlk yaadklarnda olum annesine beni rnek almasn sylyor. (B 6)

-

-

37

Babalardan biri programn ona olan etkilerini yle zetlemitir: Program hayata, iime, yaamma ve evime dair fikirlerimi deitirdi. Artk bu programn sadece ocuklar iin olmadn syleyebilirim. Liderimiz, program dahilinde olmayan sorunlarmzla da yakndan ilgilendi. Yaammda ok ey deiti. (B 1)

ANNELERN GRLER Annelerle yaplan mlakatlar, babalarla yaplanlarda beliren konulara benzer noktalar ortaya karmtr. Bu blmde nce annelerin programa dair neri ve dnceleri sunulacaktr. Ardndan, annelerin program sonucunda aile bireylerinin geirdii deiimler hakkndaki fikirleri aktarlacaktr.

Annelerin programa dair nerileriAnnelerin programn kapsamna dair nerileri olmutur. Baz konularn programa dahil edilmesi ve anneler iin de bir program olmas nerilmitir. Programn kapsam geniletilebilir, rnein kocama datlan ekler veya ilenen konular gibi. Bence program daha uzun olabilirdi. Babalar programa daha sk, mesela haftada 3 kez katlsa bunun daha faydal olup olmayacan merak ediyorum. (A 11) Keke anneler iin de bir program olsayd da ben de katlabilseydim. Datlan btn ekleri okudum, konularn stnden stnkr de olsa getim. Aslnda bilmediimiz eyler deil, ama uygulamas kolay olmuyor. Ne kadar sabr gstermeye alsak da, bir ekilde patlyoruz. Toplantlar hafta iinde akamlar veya haftasonlarnda dzenlense, babalar ocuklara bakmaya msait olabilir. Bunun yan sra, hep birlikte orada olmak, o ortam paylamak ho olurdu. nsan bu insanlardan ok ey renebilir. (A 11) Keke ocuun cinsel kimlii hakknda da bir konu olsayd. Ne dndn renmek iin bir pedagogla temas kurmay isterdim. (A 5)

-

-

Anneler ayrca babalara datlan eklerden de bahsetmilerdir. Bazlar ekleri her hafta okurken, bazlar hi okumadn ifade etmitir. Ekleri okuduunu syleyen anneler, bu eklerden faydalandklarn ifade etmilerdir. Ekleri okumay hibir hafta atlamadm. Hem kendim okurdum, hem de arkadama okuturdum. Bunlar benim de davranlarm etkiledi. (A 5) Ekleri hibir zaman okumadm ve ekler hakknda eimle asla konumadk. (A 10) Eim ekleri benim de okumam istiyordu. Ekleri okuduumda gzlerime inanamadm, rnekler bizim ocuklarmzla yaadklarmzn tpatp aynsyd. Sonra eim bana neleri doru, neleri yanl yaptm anlayp anlamadm sorard. Okuduum eylerin bazlar gerekten de kullandm. Ama bir gn, eklerin biri hakknda bir yanl anlama oldu. Kocalarn piman olduu bir ey var m diye bir soru vard, ben de bunun evliliimizle ilgili olduunu sandm. O eki annda yrttm ve eime toplantlara bir daha gitmemesini syledim. Daha sonra, eim bana en ok erkek

-

-

38

arkadalarndan biriyle ettii kavgadan pimanlk duyduunu syledi, ben de hatam anlaynca kendimi ok zgn hissettim. (A 9) Eklerin hepsini okumadm ama zaman bulduka okudum. Ekleri okumak, kzm hakkndaki fikirlerimi deitirmemi salad. Artk onu daha iyi anlyorum. (A 12)

Programn etkilerine dair annelerin kendi ifadeleriyle grleri Anneler kocalarnda, ocuklarna ve elerine, yani kendilerine dair deiiklikler gzlemlediklerini ifade etmilerdir. Bu deiiklikleri babalarn davranlarndaki deiiklikler ile, babalarn alglamalarndaki deiiklikler olmak zere iki balk altnda toplamak mmkndr. Bunun yan sra, anneler ocuklarndaki ve kendilerindeki deiikliklerden de bahsetmilerdir; bu deiiklikleri de, babalarnkiyle benzer ekilde, hem davranlarda, hem de alglamada gerekleen deiiklikler olarak ifade etmilerdir. lk olarak babalarn ocuklara ynelik davranlarndaki deiiklikleri ele alacaz. Babalarn ocuklara ynelik davranlarndaki deiiklikler: Anneler babalarn ocuklarla alakal konulara daha fazla ilgi gstermeye, buna bal olarak onlarla daha fazla zaman geirmeye baladklarn sylemilerdir. Programdan nce kzmla bir sorun olduunda eim onu dorudan bana yollard. Kendisi onunla ilgilenmezdi veya dorudan zmler bulmaya alrd. Artk onunla daha fazla ilgileniyor, daha ok ey paylayor, onu yatmaya hazrlyor. (A 1) Daha fazla ilgilenmeye balad. Bana gre hl memnuniyet verecek derecede deil ama, ok daha iyi. Eskiden ocuu dinlemezdi. Eve gelip televizyon izlerdi. ocuun sessiz olmasn beklerdi. ocuklar uyuduktan sonra eve gelirdi, bazen iki gn birbirlerini grmezlerdi. Ama imdi ocuum da, ben de onun okuldaki trene gelmesinden keyif alyoruz. Sanki babalar ocuklaryla ilgilenmemeliymi gibi davranrd. Onun artk bu engeli atn syleyebilirim. Eskiden sevgisinden bahsetmezdi. Artk ocuklar takdir edebiliyor, rnein okuldaki trenden sonra kzmzn baarl olduunu syleyerek onu kutlad. Kzmz yapt bir resmi ona gsterince artk beendiini sylyor. Programdan nce, televizyonda haberleri izlerken kzmz bir resim gsterse dinlemez, onu rahatsz ettii iin kzard. Programdan sonra ncelii ocuklara verebilmeye balad. (A 2) Olumuzun bir sorunu olduunda, zldnde eskiden onunla ben ilgilenirdim. Artk babas da onunla ilgileniyor. (A 3) Byk kzm arkadalaryla kmak istediinde benden izin alr. Ona hep birlikte konumamz, ba