BI 2 K NNG LP LUN HIU QU Mt lp lun bao gi cng hng ch l nhm dn dt, tc ng, thuyt phc ngi nghe, ngi c n mt kt lun m ngi ni, ngi vit c nh hng, c ch ch nu ra, qua lm thay i nhn thc, thi , hnh vi ca h. Trong thc t, lp lun c th hin hai dng: lp lun trong vn bn vit (n thoi) v lp lun trong vn ni (hi thoi, tranh lun). + Lp lun trong vn bn vit: l s lp lun c th hin di dng vn bn (ngh lun hoc khoa hc) hon chnh, c vit ra c trc m ng, c trong hi ngh, hi tho, ng bo, in sch, tp ch V d: li ku gi, hiu triu; bn tuyn ngn; cc bi ngh lun chnh tr x hi; bi ph bnh vn hc, ngh thut; cc cng trnh nghin cu khoa hc. - c im ca lp lun trong vn bn vit: ngi lp lun ch ng vch ra ton b chng trnh lp lun theo mt nh sn, vi s chun b, cn nhc chu o, k cng trong vic t chc, sp xp cc lun im, lun c, l l mt cch cht ch, logic dn n kt lun mt cch xc ng nhm khng nh, bc b mt lun hoc thuyt phc ngi khc chp nhn kin ca mnh. + Lp lun trong hi thoi / tranh lun: l mt chng trnh lp lun c hnh thnh li ca hai bn i thoi / tranh lun nh: cc hot ng trao i, mc c khi mua bn; tranh lun ngh trng; tranh lun ti ta - c im ca lp lun trong hi thoi /tranh lun l: a) Ngi ni / ngi nghe i thoi trc tip nn din bin ca tin trnh lp lun trong trng hp ny kh c th theo mt chng trnh nh sn m ph thuc vo s tng tc gia hai bn. b) Do hai bn c quan im (li ch) khc nhau (i lp nhau) nn vi cng mt lun nhng mi bn li a nhng lp lun i lp nhau khng nh quan im ca mnh ng thi ph nh, bc b quan im ca bn kia. V d: Trong hi thoi mua bn, nu ngi bn lp lun nng gi tr hng ha vi mc ch bn c gi cao, th ngi mua li lp lun h thp gi tr vi mc ch mua c r hn mc gi m ngi bn a ra. C nh th, vic trao i1

i li gia ngi mua v ngi bn hnh thnh mt chng trnh lp lun lin tc nhm i n kt qu ca cuc mua bn. Tuy nhin, d vi hnh thc n thoi hay i thoi, khi tin hnh lp lun, vn quan trng hn c l hiu qu ca lp lun tc ng n ngi c, ngi nghe nh th no. V vy, trn c s phi tun th cc nguyn tc logic, mt lp lun t mt hiu qu thuyt phc cao nht, ngi ta thng s dng nhiu phng thc nng cao hiu qu ca lp lun. 1. Cc phng thc gy hiu qu lp lun 1.1. S tng cng sc mnh ca lun c Trong mt lp lun, kt lun c hiu qu thuyt phc hay khng v thuyt phc n mc no trc ht ty thuc vo sc mnh thuyt phc ca lun c. V vy, nng cao hiu qu ca lp lun, yu cu quan trng nht l phi tng cng sc mnh ca lun c. tng cng sc mnh cho lun c, ngi ta thng s dng nhiu lun c, l l cho mt lp lun. Ngoi ra, vic sp xp trnh t, v tr cc lun c trong lp lun cng em li hiu qu khng nh trong vic lm gia tng sc thuyt phc cho lp lun. 1.1.1. S dng nhiu l l trong lp lun + S cn thit phi s dng nhiu l l cho mt lp lun: - Theo qui tc ca logic hnh thc, mt suy lun ch gm ti a hai tin (i tin v tiu tin ) l i n mt kt lun v tnh ng / sai ca chn l, bi mi tin trong php tam on lun l hin nhin ng. Trong khi , vi lp lun i thng, do cc l l khng tt yu ng nn c th b bt b, v vy cn thit phi s dng nhiu loi l l b sung cho nhau nhm tng cng sc mnh ca lun c. Mt lp lun cng nhiu lun c c tnh xc thc th hiu lc thuyt phc ca lp lun cng cao. V d: (1) Trong bi Co Bnh Ng, Nguyn Tri tuyn b ch quyn dn tc qua vic dn ra mt lot cc l l khch quan: - Dn tc ta l mt dn tc c nn vn hin t lu i: Vn xng nn vn hin lu. - C lnh th ring, cng vc r rng: Ni sng b ci chia. - C bn sc vn ha ring: Phong tc Bc Nam cng khc.2

- C ch quyn ring: Tri Triu, inh, L, Trn bao i gy nn c lp - C nhiu anh hng, ho kit: i no cng c. - C truyn thng ho hng, oanh lit chng ngoi xm: Vic xa xem xt, chng c cn ghi. - L l khch quan l loi l l c sc thuyt phc cao trong lp lun, v da trn cc bng chng tn ti c th trong thc t, c quan h nhn qu trc tip vi s vic, ni c sch mch c chng ch khng phi suy din cm tnh, v vy, loi l l ny khin cho s lp lun c cht ch, c c s vng chc, kh c th bc b. - Nu lp lun khoa hc vi mc ch i n khng nh tnh ng / sai ca chn l nn ch c th dng cc lun c l l l khch quan, th lp lun i thng do nhm n mc ch quan trng l thuyt phc nn thng vn dng kt hp nhiu loi l l vi cc vai tr v hiu lc thuyt phc khc nhau nhm to nn sc mnh tng hp lm gia tng tnh thuyt phc cho lp lun. (2) Trong bi Hch tng s, khch l lng yu nc, ch cm th gic, ku gi tinh thn quyt tm chng gic cu nc v thuyt phc cc tng s hy t b nhng th vui ch k v s vun vn quyn li ring t lo cho vn nc trong lc lm nguy, Trn Quc Tun vn dng ng thi rt nhiu loi l l tng cng hiu lc thuyt phc cao nht: * L l khch quan: - Nu gng sng ca cc trung thn ngha s b mnh v nc tng c lu danh trong s sch: Ta thng nghe: K Tn em mnh cht thay, cu thot cho Cao . - Nu thc t ang din ra trc mt: T quc ang b gic ngoi xm giy xo, lm nhc: Ng thy s gic i li nghnh ngang ngoi ng, un li c diu m s mng triu nh, em thn d ch m bt nt t ph. * L l ni ti: - Nu ln nhng hnh ng ca mnh th hin lng yu nc, cm th gic cao : Ta thng ti ba qun n, na m v gi; rut au nh ct, nc mt m a. - Ch ra s bng quan, v trch nhim ca cc tng s: ch lo vui chi, hng lc, vun vn hnh phc c nhn: Hc ly vic chi g lm vui a, hoc ly vic nh bc lm tiu khin; vui th vn rung, hoc quyn luyn v con; hoc lo lm giu m qun vic nc.3

* L l o c: - Nhc li s i i hu hnh, tnh ngha ca mnh vi tng s: khng c mc th ta cho o, khng c n th ta cho cm; quan nh th ta thng chc, lng t th ta cp bng; i thy th ta cho thuyn, i b th ta cho nga; lc trn mc xng pha th cng nhau sng cht. - Ph phn s ng x v n bc ngha, thi th , v trch nhim ca cc tng s: Nay cc ngi nhn ch nhc m khng bit lo, thy nc nhc m khng bit thn. Lm tng triu nh phi hu qun gic m khng bit tc. * L l thuc tnh - mc : V ra vin cnh khi t nc c c lp, thi bnh: Chng nhng thi p ca ta vng bn, m bng lc cc ngi cng i i hng th; chng nhng gia quyn ca ta c m m chiu chn, m v con cc ngi cng c bch nin giai lo; chng nhng danh hiu ca ta khng b mai mt, m tn h cc ngi cng c s sch lu thm. Vi s huy ng tng hp ca nhiu loi l l, vi cch lp lun ht sc cht ch, sc bn, vi s kt hp gia l l anh thp, hng hn v tnh cm sc si, thng thit, mnh lit, bi hch ca Trn Quc Tun c sc thuyt phc mnh m i vi cc tng s lc by gi, khi dy h ni nhc mt nc, ku gi tinh thn trch nhim v danh d ca k lm tng, thc dc h hy chung lng chung sc ra nhc cho nc. Cng chnh v vy m d nhiu trm nm tri qua nhng bi hch vn cn khi dy trong lng ngi c hm nay nhng cm xc mnh lit cng vi nim t ho su sc v mt bn anh hng ca yu nc bt h ca dn tc. l sc mnh ca lp lun. + Thm ch, ngay c khi ri vo tnh hung m l l khch quan hon ton chng li mnh, ngi ta vn c th lt ngc tnh th bng kh nng vn dng mt cch khn kho, ti tnh cc l l khc. Lp lun ca nhn vt Hon Th trong Truyn Kiu on trch Thy Kiu x n l mt v d in hnh cho tnh hung ny. Nhc n Truyn Kiu, sau nhn vt nng Kiu, ngi ta thng nhc n nhn vt Hon Th nh mt ngi n b in hnh cho s khn ngoan, nham him, mu m. Ch v ghen tung, ngi n b d c my tay ny by ra nhng mu su k him y Kiu vo tn cng ca au kh vi nhng nghch cnh tr tru. Nhng ng thi, nhn vt ny li cng gy n tng su sc vi ngi c bi s khn4

ngoan, sc so trong l l, lp lun, bi nh , Hon Th t cu mnh thot khi li gm cng l ca nng Kiu trong tnh hung tng nh ci cht cn k gang tc. Khi m phin ta bo n ra on, Kiu quyt tr th Hon Th tht ch ng cho tha ni cm hn, nn bo trc vi Thc Sinh rng: V chng qu qui tinh ma Phen ny k cp b gi gp nhau Kin b ming chn cha lu Mu su cng tr ngha su cho va Hon Th mc d xut hin trong vai b co vi tm trng hn lc phch xiu nhng vn tnh to, khn ngoan tm cch g ti cho mnh. Khi ti trng qu r rng, khi bit rng l l khch quan chng li mnh, Hon Th tm n cc l l khc t bo cha, l: - L l theo s ng: Rng ti cht phn n b Ghen tung th cng ngi ta thng tnh - L l o c (k n ca mnh v kt ti Kiu): Ngh cho khi gc vit kinh n khi khi ca dt tnh chng theo Lng ring, ring nhng knh yu Chng chung cha d ai chiu cho ai. - L l o c (nhn ti, h mnh xin c khoan hng): Trt gy vic chng gai Cn nh lng b thng bi no chng. Trc s lp lun cht ch, vi nhng l l c l, c tnh ca Hon Th, mc d trong lng cn cht cha cm hn nhng Kiu cng nh phi tha nhn: Khen cho tht nn rng Khn ngoan n mc ni nng phi li ri chnh Kiu cng phi vin n l l o c v l l hnh vi cn nhc: Tha ra th cng may i Lm ra th cng ra ngi nh nhen Kt qu l Kiu phi tuyn tha bng cho Hon Th: Truyn qun lnh xung trng tin tha ngay.5

Nh vy l, ngay khi khng c l l khch quan bin h cho mnh, Hon Th khn kho vn dng cc l l khc lt ngc th c mt cch ngon mc, nh m t cu mnh thot cht trong gang tc. y l mt v d rt ng chng ta suy ngm v hiu lc lp lun v sc mnh thuyt phc ca cc loi l l i thng. 1.1.2. S sp xp cc l l trong lp lun - Hiu qu thuyt phc ca mt lp lun khng ch ph thuc vo vic huy ng v s dng hp l nhiu loi l l, m mt chin thut khng km phn quan trng l s sp xp cc l l y sao cho tht cht ch, mch lc, logic; l l trc phi mc ni vi l l sau, l l sau phi tng cng sc mnh cho l l trc cng nhm n mt mc ch thuyt phc. - Trong mt lp lun c nhiu lun c th cc lun c thng c hiu lc lp lun khc nhau. V vy, gia tng sc thuyt phc cho lp lun th lun c no c hiu lc lp lun mnh hn (tc c li hn cho kt lun) phi c t st phn kt lun. Nhng lun c sau c gi l nhng lun c tng cng nng cao sc mnh ca lp lun, cho nn kt lun ca lp lun l do lun c c hiu lc mnh nht quyt nh. (1) Ci xe ny cn mi, bin s p, gi r, m anh li mi nhn tin thng, mua i. (2) Nh ngho, v yu, con au, n li cn tht nghip na nn hon cnh rt bi t. (3) mun ri, ng xa, v li cn ma na, anh v lm g cho vt v. (4) Mt ngi n ng trc mt ng o mi ngi lp i lp li chuyn v mnh l gi mi dm, i bn bia m. Mt ngi n ng nng nc i a mt a tr con i xt nghim, i m v n truy tm cha n d n ch l mt a b v ti, khng c trch nhim g trong li lm ca m n, nu c. V cng mc d trong sut thi gian va qua, n sng trong gia nh y nh mt a con rut tht. Mt ngi khng thng c a tr sng gn gi vi mnh trong ngn y nm tri, liu ngi c thng yu c nhng a tr bi i xa l khng?. (Thy Cc, K s php nh) - Mt s cp tc t thng dng tng cng lun c: A li B A m B6

A v li B

A v li B

- S tng cng hiu qu lp lun bng vic sp xp cc l l theo chiu hng tng tin nh trn y l cch thng c vn dng trong cc vn bn lp lun n thoi. i vi lp lun trong tranh lun trc tip th theo nh nghin cu Perelman, c ba cch sp xp l l trong mt lp lun, l: a) Sc mnh l l tng dn b) Sc mnh l l gim dn c) Sc mnh l l theo kiu xung dc ln dc. Trong , lp lun theo chin thut sc mnh l l tng dn c nhc im l ngay t u ngi ni khng gy c n tng thu ht s ch ca ngi nghe. Cn lp lun theo chin thut sc mnh l l gim dn li c hn ch khu kt thc, v nu nhng l l khng c hiu lc mnh phn cui lp lun th s khng gy c n tng mnh ngi nghe, v do lp lun tt yu cng s khng c sc thuyt phc cao. V vy, nhng ngi c ti hng bin thng la chn chin thut lp lun theo kiu l l ln dc xung dc va gy n tng lc m u, li va c sc thuyt phc mnh m phn kt thc. - Cng vi vic sp xp l l theo trt t logic da trn tnh hiu lc i vi kt lun, s lp lun c cht ch, sc bn, cn c mt s cch sp xp, trnh by cc l l khc cng thng c s dng, l trnh by theo quan h mc xch hoc tng phn. y l s trnh by l l theo quan h mc xch: mc tiu xy dng Nh nc php quyn nc ta sm thnh hin thc th vic xy dng, to lp mt nn tng vn ha php lut lnh mnh v tch cc cn c t ra nh mt nhim v cp thit. Mun xy dng mt x hi c nn vn ha php lut lnh mnh, tch cc, trc ht phi bt u t chnh nhng ngi hot ng trong ngnh php lut, bi h trc ht phi l ngi i din cho vn ha ng x tch cc i vi php lut. Mun o to ngun nhn lc c cht lng cao cho ngnh Lut, c kh nng kin to cng l v dm x thn v cng l, th trong nhim v v mc tiu o to ca trng i hc Lut, khng th coi nh vic gio dc tnh cm, o l v thi ng x nhn vn. y l s trnh by l l theo quan h tng phn:7

Trong bi Hch tng s, khi t ra hai gi thit, v ra hai vin cnh cc t tng la chn, Trn Quc Tun a ra hai chui l l c sp xp trong s so snh tng phn nhau: 1) Nu cc t tng ch lo n chi hng lc, t nc ri vo tay gic th tt c s lm vo tnh cnh nhc nh, th thm: Chng nhng thi p ca ta khng cn, m bng lc cc ngi cng mt; chng nhng gia quyn ca ta b tan, m v con cc ngi cng khn; chng nhng x tc t tng ta b giy xo, m phn m cha m cc ngi cng b qut ln; chng nhng thn ta kip ny chu nhc, ri n trm nm sau, ting d khn ra, tn xu cn lu, m n gia thanh cc ngi cng khng khi mang ting l tng bi trn. Lc by gi, du cc ngi mun vui v phng c c khng? 2) Nu cc t tng cng ng lng chung sc vi triu nh chng ngoi xm ra nhc cho nc th tng lai s ti sng, v vang: Chng nhng thi p ca ta mi mi vng bn, m bng lc cc ngi cng i i hng th; chng nhng gia quyn ca ta c m m gi chn, m v con cc ngi cng bch nin giai lo; chng nhng tng miu ca ta s c mun i t l, m t tng cc ngi cng c th cng quanh nm; chng nhng thn ta kip ny c ch, m n cc ngi trm nm v sau ting vn lu truyn; chng nhng danh hiu ca ta khng b mai mt, m tn h cc ngi cng s sch lu thm. Lc by gi, du cc ngi khng mun vui v phng c c khng? Vic lp li cc l l trong s so snh tng phn khin cho s lp lun tr nn cht ch, sc bn, xoy su vo nhn thc ca ngi c, khin ngi ta d dng nhn r ng / sai, phi / tri. Tm li, trt t sp xp v tr cc l l trong lp lun c vai tr v cng quan trng tng cng sc mnh thuyt phc ca lp lun. 1.1.3. S dng lun c so snh - So snh cng l mt phng thc nhm tng cng sc mnh cho lun c. Qua vic so snh vi cc s vic tng t hoc c cc mi lin h tng t, vn s c lm sng t hn, r rng, c th hn, v do s c tc ng tch cc n tm l, nhn thc ca ngi nghe, lp lun cng v th m s c sc thuyt phc cao hn. V d:8

(1) Ttrong bi Hch, Trn Quc Tun dn ra cc tm gng v cc b ti trung trong s sch Trung Hoa lin h, so snh nhm ph phn t tng hng th c nhn v thi v trch nhim i vi vn nc ca cc tng s lc by gi. (2) bin h cho Chnh n Ta n Ti cao Nguyn Vn Hin khi ng phi hng chu ba ru d lun v nhng pht ngn gy sc ti din n Quc hi cng nh trch nhim ca ng i vi nhng hn ch, yu km ca ngnh Ta n, lut s Nguyn Ngc Bch trong Bi bin h cho ng Chnh n c mt php so snh kh c a v thuyt phc khi dng hnh nh mt cn nh b dt ni v nhng hn ch, yu km t nn tng ca ngnh t php do tin nhim li, qua minh oan cho thn ch ca mnh. ng lp lun: i vi cc vn c tnh cht l t xa li v sau ny vn cn th thn ch chng ti mi ti chc trong nhim k u tin ca mnh. Khi c qu v tin tng v b nhim vo chc v hin thi th tnh cnh ca thn ch ti ging nh mt ngi c cho vo mt cn nh xy lu, v m thut th n rt p, khng nc no c; nhng v k thut th thuc loi ti. Chnh ci tnh cht sau ca n m nay khi n b ma to gi ln nh vo, qu v st rut vi thn ch chng ti, ch nhn cn nh. Vi nm vn m qu v nu th cn nh kia ging nh ang b dt. Qu tht n ang b dt! Cn nh b dt th thn ch chng ti gnh chu hu qu ngay! y l s cht vn ca qu v. Th nhng cn nh kia khng phi do thn ch chng ti xy ln. Do , vic n b dt khng phi li ca thn ch chng ti. T quan nim, kiu thit k, n li xy dng cn nh , tt c do nhng ngi trc li; m nhng ngi trc y chnh l cc v tin nhim ca qu v. (Tp ch Tia sng, 03/02/2007) Vi vic vin dn cc lun c so snh mt cch thch hp v c a th ngi lp lun d khng cn di li m ngi c, ngi nghe vn c th hnh dung ra c s vic mt cch r rng, c th, gy n tng su sc, v th m cng d dng b thuyt phc. - Tuy nhin, khi a ra cc lun c so snh th cng cn lu rng, mi s so snh thng hay khp khing, bi vy, khi dng phng php so snh nh mt cng c tng cng sc mnh cho lun c th phi thn trng nh dng con dao hai li, nu khng s d b bc b khi cc lun c so snh khng tht s xc ng.9

V d: Trong v n Minh Phng Epco, khng nh rng vic thnh lp Hi ng gim nh l kt qu ca mt vic lm ty tin, lut s bin h cho b co Tng Minh Phng lp lun bng cch v von, so snh: Ti cho rng UBND TP. HCM cp giy php li my bay ch khch cho mt phi cng li my bay chin u, v trn giy php cn ghi: nu thy khng li c th c th nh phi cng li trc thng li gim. Trn thc t th Hi ng nh gi nh l ngi li my bay tim kch, nh phi cng trc thng ln bung li ca my bay ch khch. (Bo Tui tr, 15/7/1999) y qu l mt s so snh va khp khing li va rc ri, phc tp, v vy khng nhng khng lm cho lp lun c sc thuyt phc hn, m thm ch cn lm ri thm vn . l cha ni n vic sau v lut s ny b Ch ta phin ta nhc nh v Vin Kim st ph phn, v cho rng: Vic v von nh vy l cng kch v xc phm ngi gim nh, xc phm c quan Nh nc, l vi phm phm vi t tng theo lut nh i vi ngi bo cha. (Bo Tui tr, 27/7/1999) 1.1.4. S trch dn cc lun c - Vic trch dn cc cu chm ngn, tc ng, thnh ng, cc cu ni ca cc nhn vt ni ting hoc c uy lc, cc vn bn c gi tr php l hin nhin v.v lm lun c cng l mt phng thc nng cao hiu qu thuyt phc ca lp lun. - Yu cu ca s trch dn phi tht chnh xc, c th, v c bit l phi chn lc cc lun c ph hp, gy n tng; ni cch khc, lun c c trch dn phi thc s c sc nng thuyt phc cho lp lun. V d: Trong bn Tuyn ngn c lp, khng nh lun im rng: Tt c mi ngi u sinh ra c quyn bnh ng. To ha cho h nhng quyn khng ai c th xm phm c; trong nhng quyn y, c quyn c sng, quyn t do v quyn mu cu hnh phc, H Ch Minh trch dn hai lun c: a) Bn Tuyn ngn c lp nm 1776 ca nc M; b) Bn Tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn ca Cch mng Php nm 1791. l nhng vn bn c gi tr php l hin nhin, lm cn c c sc thuyt phc khng nh anh thp rng: l nhng l phi khng ai chi ci c.10

1.1.5. Dng cu hi lp lun - nng cao hiu qu thuyt phc ca lp lun, thay v dng nhng mnh l nhng cu tng thut khng nh hay ph nh trc tip cng vi php suy lun theo logic tam on lun, ngi ta cn s dng cc cu hi nh mt phng php, mt ngh thut lp lun. - Vic dng cu hi nhm nng cao hiu qu lp lun thng c vn dng trong cc trng hp sau: + Hi xc nhn cc lun c, nh hng kt lun (buc ngi nghe phi t rt ra kt lun theo hng m ngi ni mun t n), cng tc l ph nh, bc b kin i phng v khng nh quan im ca mnh. V d: (1) Hnh vi a hi l c khi cn nguy him hn c hnh vi nhn hi l. Mt k mang hng t ng i hi l l c th git cht vi ba cn b khc th ti sao li khng nn t hnh chng? (Bo Lao ng, 15/5/1999) (2) B co cho rng vic nh gi ti sn l chc nng c lp ca ngn hng. l bi hc s ng nht ca cn b ngn hng. Ca hiu cm h cn bit nh gi ng gi tr ti sn. Do vy, l no ngn hng li khng lm c? (Bo Si Gn Gii phng, 18/7/1999) Lp lun bng cc cu hi cu hi nghi vn l cch nng cao hiu lc lp lun, v thc cht y l mt hnh thc ph nh tuyt i nn n c hiu lc lp lun cao hn dng cu tng thut ph nh thng thng. + Hi khng nh, nhn mnh kin ca mnh: Vn ha c phi l s pht trin ni ti bn trong mt con ngi hay khng? Tt nhin ri. c phi l cch ng x ca anh ta vi ngi khc khng? Nht nh l phi. c phi l kh nng hiu ngi khc khng? Ti cho l th. c phi l kh nng lm ngi khc hiu mnh khng? Ti cho l nh vy. Vn ha ngha l tt c nhng ci . Mt ngi khng th hiu c quan im ca ngi khc tc l trong chng mc no anh ta c hn ch v tr tu v vn ha, bi v, tr mt vi bc siu nhn khng k, khng ai c th t mnh c mt kin thc v mt s lch duyt y .(Neru)

11

+ Hi cn l phng php lp lun kho lo, t nh khi mun by t quan im i lp vi ngi khc, hoc mun gp hay khuyn can ai m khng mun lm h pht lng. Nh vy, vic dng cu hi lp lun cng l mt phng thc em li hiu qu cao cho s lp lun. Ngoi ra, cc yu t cu trc ng php, t vng, nhiu khi cng c huy ng tng cng hiu qu cho lp lun. 1.2. Cc yu t tng cng hiu qu lp lun khc - c mt lp lun thuyt phc th cng vi cc phng thc tng cng sc mnh ca lun c nh c trnh by trn y, cn cn n s h tr ca cc yu t giao tip khc, l c hi ni, l cc yu t chi phi t ngi ni v cc yu t chi phi t ngi nghe. - c bit, trong lp lun hi thoi / tranh lun, do c s tng tc trc tip gia ngi ni v ngi nghe nn yu t giao tip li cng c vai tr quan trng chi phi n hiu qu lp lun. cng l l do gii thch v sao dn gian li c kt: Li ni chng mt tin mua, la li m ni cho va lng nhau. 1.2.1. Cc yu t chi phi t ngi ni - Trong lp lun d vi hnh thc vit hay ni th cc yu t biu cm, gy xc ng t pha ngi vit nh: thi , cm xc, ging iu; v ngi ni nh: ng iu ni, cc ng tc hnh th (nh mt, c ch) u chi phi trc tip n ngi c / nghe. Chnh s tham gia ca cc yu t ny to nn tnh hng bin cho lp lun, gp phn tc ng n hiu qu lp lun. V d: Sc thuyt phc mnh m ca bi Hch tng s khng ch kh nng s dng cc l l sc bn v s t chc l l mt cht ch, logic m mt phn quan trng cn nhng tnh cm su sc v mnh lit ca ngi vit c th hin qua ging iu, li vn giu cm xc vi cc sc thi biu cm phong ph, linh hot: khi sc si cm gin, khi au n xt xa, khi nghim khc ph phn, khi n tn khuyn nh, khi kt n anh thp, khi mai ma su cay Tt c u thm m trong mi cu, mi t, mi l l trong lp lun, nh to nn mt ng vn hng hn thng thit, y sc thuyt phc. - Nu l lp lun trong hi thoi / tranh lun th ng iu ni cng l mt yu t gip tng cng hiu qu lp lun. Ngi c ti hng bin chnh l ngi bit pht

12

huy ti a hiu qu ca iu ni trong lp lun tc ng n tnh cm, tm l ca ngi nghe: Ging iu hng hn, nh c, khc chit th hin s t tin vo iu mnh khng nh; ging iu chm bim, ma mai th hin s nghi ng, ph nh i vi quan im ca i phng; ging iu thit tha, tnh cm th hin s ng cm, s chia Nhng cung bc khc nhau y ca ng iu nu ha quyn mt cch ph hp vi ni dung v mc ch ca tng lp lun th s em li hiu qu thuyt phc cao. Cng , cao ca ging ni, s nhn ging v c nhng ch lng c tnh ngi nghe thm tha, suy ngm cng l nhng tc nhn quan trng gp phn khng nh vo vic chinh phc ngi nghe. 1.2.2. Cc yu t chi phi t ngi nghe - Vic la chn thi c ni l mt yu t c ngha quan trng trong vic thuyt phc ngi khc nghe theo mnh, bi thng thng, khi ngi nghe c thin ch, hoc trong tm th tch cc, vui v, ci m th s sn sng lng nghe v cng d dng chp nhn kin ca ngi khc, k c khi tri mnh. V ngc li, c khi d lp lun y l l nhng vn khng thuyt phc c ngi nghe, nu ngi nghe c thi thiu thin ch, c chp hoc khng tnh to lng nghe. Bi vy, mun t c hiu qu thuyt phc cho lp lun th phi tnh n cc yu t chi phi t pha ngi nghe nh: thi , tm l, nhn thc, tnh cm, tnh cch trong quan h vi vn m ngi ni cp n. V d: M u bi bo cha cho b co L Vn Ng. b truy t v xt x v ti Vi phm qui nh v iu khin phng tin giao thng ng b, gy nn tai nn thng tm, lut s ni: Trc ht, t y lng mnh, ti xin chia bun vi gia quyn v tai nn xy ra ngy 19/01/2001. Tn tht v ri ro y, ti ngh l khng g b p c Lp lun ny th hin s chia s, ng cm, an i nhm lm du s bc xc ca bn b hi (i phng) cng nh tc ng vo tm l ngi nghe to thun li cho vic tip nhn cc l l bo cha tip theo ca mnh. y l mt dng l l ph nhng li c th em li hiu qu thuyt phc ng k. Thm ch trong thc t, khng t khi chnh bn b hi li ln ting xin gim n cho b co - ngi gy hi cho mnh.

13

Tm li, nm vng v bit vn dng linh hot v c hiu qu cc yu t tng cng sc mnh ca lp lun cng c ngha l chng ta nm c ngh thut s dng ngn t. Khi c c ci cha kha iu khin c sc mnh vn nng ca ngn t, chng ta c th iu khin c th gii. Do , i vi nhng ngi m cng vic v s nghip gn lin vi ngh thut s dng ngn t v kh nng lp lun nh cc chnh khch, nh ngoi giao, c bit l cc lut s, thm phn th vic rn luyn k nng lp lun hng bin l mt yu cu, mt i hi c ngha sng cn. 2. Lp lun trong tranh ci php l 2.1. c im ca lp lun trong tranh ci php l Lp lun trong tranh ci php l l dng thc lp lun c bit: n nm ranh gii giao thoa gia lp lun logic hnh thc vi lp lun i thng. Tnh cht giao thoa y th hin cc c im c bn sau y: + V mc ch: nu lp lun logic hnh thc nhm hng n tnh ng / sai ca chn l, cn lp lun i thng nhm ti hiu qu thuyt phc th lp lun trong tranh ci php l va phi t c mc ch khng nh ng / sai, li va phi t c hiu qu thuyt phc (va c l va c tnh). + V dng thc lp lun: lp lun trong tranh ci php l l s kt hp gia vn bn vit (bn co trng, bn bo cha, bn lun ti) v vn bn ni (tranh lun ti ta). - Trong cc vn bn vit, ngi lp lun ch ng vch ra ton b chng trnh lp lun vi s chun b k cng, s cn nhc cn trng trong vic t chc, sp xp cc lun im, lun c sao cho tht cht ch, logic khng b bt b, qua thuyt phc ngi khc chp nhn kin ca mnh. Cc vn bn lp lun ny c c trc ta, lm c s cho s i thoi, tranh bin gia cc lp lun da trn cc l l i lp nhau. - Trong qu trnh tranh lun ti ta, mt chui lp lun c hnh thnh li ca hai bn tranh lun, nh m vn s c soi xt, phn tch ton din v cn trng t nhiu pha, nhiu chiu, lm c s cho vic xt x khch quan, cng bng, ng ngi, ng ti. + V phng php: lp lun php l va phi tun th cc qui tc suy din logic hnh thc cht ch, nhng ng thi li phi vn dng cc l l i thng mt cch linh hot, bi cc tnh hung php l trong cuc sng thng rt a dng nn lp lun php l cng khng tun theo mt khun mu c nh, cng nhc.

14

+ V tnh cht: do tnh cht i u cng thng, quyt lit gia hai bn buc ti v g ti nn so vi cc loi lp lun khc, lp lun trong tranh ci php l i hi cao v tnh logic, tnh cht ch v tnh thuyt phc. V vy m trong lp lun php l, cc yu t tng cng hiu qu lp lun cng thng c huy ng n mc ti a. + V l l: - Nu lp lun khoa hc da trn cc lun c khch quan, c chng minh, kim nghim l tt yu ng, cn lp lun i thng da trn l l l cc tri thc, kinh nghim, phong tc, tp qun, tm l, o c, thi quen ng x ca mt cng ng nn khng tt yu ng mi ni mi lc, th lp lun php l cn da trn tt c cc loi lun c, l l y, nh s phn x mi t c s thu tnh t l. - i vi cc v n hnh s, c s buc ti l da trn cc chng c khch quan, cc iu lut r rng, minh nh, cn trong cc v phi hnh s th thng kh c c s phn nh ng / sai tht r rng, bi mi v vic tranh chp l mi tnh hung khc nhau, v cng a dng v phong ph, vi nhiu tnh tit phc tp, lin quan dch dc n nhiu ngi, vi nhiu kin, quan im khc nhau, bi vy trong xt x, tranh tng cn phi dng n nhiu loi l l khc nhau thuyt phc. + V kt qu: lp lun khoa hc v lp lun i thng ch yu nhm gii thch, trnh by quan im ca mnh ngi khc hiu, qua tc ng nhm nh hng, thuyt phc d lun chp nhn, ng h quan im ca mnh nn khng tt yu i hi phi i n mt kt lun cui cng v duy nht; ngi lp lun thng ch a ra ngh ngi c / nghe c quyn la chn. Trong khi , lp lun ca cc bn buc ti v g ti trong tranh ci ti ta bao gi cng phi i n mt kt cc chung cuc, l s phn quyt ca Hi ng xt x xc nh ng / sai, phi / tri c hiu lc tc th v tuyt i. Kt qu phn quyt ny s quyt nh s thng /thua ca mi bn tranh lun, cng vi l nhng c / mt ca con ngi xt v phng din sinh mnh x hi, v li ch, danh d, v thm ch l c mng sng. Lp lun trong tranh ci php l v vy c vai tr v cng quan trng lm c s cho s phn x mt cch khch quan, cng bng, hp l hp tnh. Vi tt c nhng c im c bn trn y, lp lun trong tranh ci php l cng t ra nhng yu cu c bit hn cc loi lp lun khc. 2.2. Yu cu ca lp lun trong tranh ci php l 2.2.1. Yu cu ca l l trong lp lun php l15

2.2.1.1. L l khch quan - Do tnh cht i u cng thng v gay cn; do phi i n mt kt cc chung cuc l s phn x ng/sai, phi /tri ch khng th c ca, ko di vi nhng bin lun v quan im v gi tr chung chung; do nguyn tc cao nht ca php lut l phi m bo cho vic phn x mt cch v t, khch quan, cng bng, ng ngi, ng ti, bi vy l l khch quan l mt yu cu tt yu, l l do sng cn i vi lp lun php l, trong khi li khng phi l tt yu i vi cc lp lun i thng khc. V cng bi vy, l l khch quan l loi l l c dng nhiu nht trong lp lun php l, l cn c quan trng nht buc ti hay g ti. V d: (1) Trong v n Tn Trng Sanh, bc b kin ca lut s bin h cho rng c quan tin hnh t tng khng chng c trc tip m ch suy on khi kt ti Trn m l trm ng dy bun lu, v i din Vin Kim st nu ra mt lot chng c khch quan: Trn m khai trng ca hng 95 ng 3/2, khai trng siu th Ngc Loan, i xin l hng lu ca cng ty Tn Trng Sanh b cng an kinh t qun 5 bt, t chc chiu i mt s quan chc ti nh hng Thanh Tr chuyn ca hng 95 t t Vit sang Thi Bnh Dng, k hp ng thu kho cho Tn Trng Sanh cha hng lu, k lnh xut xe p cho ngi lm cng, k bin lai np thu doanh thu, thu li tc cho Tn Trng Sanh, a tin cho Trn c Hit Hit a hi l cho Hi quan (SGGP, 24/4/1999) (2) Trong v n Minh Phng Epco, lut s bo cha cho Nguyn Ngc Bch (nguyn ph gim c ph trch Tn dng ca Ngn hng Ngoi thng chi nhnh TP. H Ch Minh) khng rng: Khng c chng c, li khai no th hin Nguyn Ngc Bch tham gia hng dn thnh lp cc cng ty thuc nhm Epco Minh Phng. Cng vi , lut s cn a ra nhiu cng vn, bin bn cho thy vic Nguyn Ngc Bch cho vay l c cn c vo tnh hnh thc t v ch trng ca Ban Gim c ngn hng. l c s khng nh: V vy, khng cn c qui kt b co Nguyn Ngc Bch phm ti la o vi vai tr ng phm gip sc. (Bo Si Gn Gii phng, 1/6/1999). (3) Cng trong v n ny, Ch ta phin ta ni vi b co Nguyn Tun Phc: Hi ng xt x cng khng mong g b co phm ti nng hn. Nhng trc nhng

16

chng c ny th thy rng b co phm ti nng hn nhiu so vi nhng iu m Vin Kim st truy t (Bo Si Gn Gii phng, 7/7/1999). - L l khch quan trong lp lun php l bao gm cc cn c php l (cc vn bn lut php c lin quan n v vic) v cc chng c, bng chng v cc tnh tit, s vic xy ra trong thc t. Theo B Lut t tng Dn s, ngun chng c gm: cc ti liu c c, nhn c, nghe c; cc vt chng; li khai ca ng s; li khai ca ngi lm chng; kt lun gim nh; bin bn kt qu thm nh ti ch; tp qun; kt qu nh gi ti sn; cc ngun khc m php lut qui nh. V vy, mt v n mun c a ra xt x nht thit phi qua cc giai on iu tra, xt hi, ly li khai, thu thp cc chng c khch quan, c thc, cng vi vic nghin cu cc vn bn php lut c lin quan nhm xy dng h thng l l, lm c s phn r phi / tri, ng / sai mt cch khch quan v cng tm. Cc chng c php l c phn lm hai loi: Bng chng c lp trc khi m phin ta: l cc h s v n c lp bi c quan iu tra vi cc chng c l nhng s kin, tnh tit xy ra trong thc t, l cc tang chng, vt chng, giy t, bt tch, li khai, bin bn gim nh, thm nh c thu thp v x l trong qu trnh iu tra cng phu v cn trng c khi ko di trong nhiu thng, thm ch nhiu nm. Bng chng ti phin ta: li khai ca ng s, ca nhn chng; s th nhn ti ta; tang chng, vt chng c xut trnh; s suy on (t s vic bit suy ra ci cha bit) V d: Tuy quanh co, chi ti nhng theo kt qu iu tra v thm vn ti phin Ta, Nguyn nh Honh khai, Hong Vn Thi bn ln a tin cho Honh Honh a tin cho Thanh, Ton mua 7 bnh Heroin mang bn cho Nguyn Vn Hi (Hi Lun) kim li. C th 2 ln vo thng 3/2003 v 2 ln vo thng 05/2003 (Dn t: Phm Ngc Thy, ti liu d). - Da trn cc chng c php l c, lp lun php l phi sp xp, lin kt, ch ra c mi lin quan c tnh nhn qu gia cc chng c. V d: (1) Lp lun ca lut s bo cha cho Trn m trong v n Tn Trng Sanh: Ngi xut ngoi 32 ln, quan h rng ri vi thng nhn nc ngoi (Trn17

Quang V) mi l ngi ch mu hot ng, ch mt ng gi ngoi ng khng bit mt ch, i du lch nc ngoi ch mt ln th khng th lm g. (Bo Ngi Lao ng, 17/4/1999). (2) Lp lun ca Vin Kim st bc b kin ca H Kiu Anh trong v n cng ty ng Nam: Ci kt c ni l ca mnh, hng ngy thng m ra ct gi tin, m li khng nh ni m s ch bn ch s. Vy ai c th tin c?. (Dn t: Phm Th Ngc Thy, ti liu d). - Lp lun cng phi ch ra mi lin quan dn chiu gia cc chng c vi cn c php l l cc qui phm php lut c hiu lc iu chnh, t mi c th i n kt lun v ng / sai, c / khng cc hnh vi phm php hay cc yu t cu thnh ti danh. l cc thao tc lp lun ca cc bn tranh tng ti ta cng nh bn n ca Hi ng xt x khi a ra phn quyt cui cng. V d: Trch Bn n s: 68 /2010/DSST, ngy 20/09/2010, ti Ta n Nhn dn Qun 1, v vic Bi thng thit hi ngoi hp ng: XT THY: Sau khi nghin cu cc ti liu c trong h s v n c thm tra ti phin To v cn c vo kt qu tranh lun ti phin ta, Hi ng xt x nhn nh: Cn c khon 1 iu 604 B lut dn s 2005 quy nh: Ngi no do li c hoc v xm phm tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, uy tn, ti sn, quyn v li ch hp php khc ca php nhn hoc ch th khc m gy thit hi th phi bi thng. Xt thy hnh vi cu in tri php khng thng qua cng t ca ng Hng l hnh vi tri php lut vi phm khon 6 iu 7 Lut in lc gy thit hi ti sn nh nc, Cn c im h khon 2 iu 46 Lut in lc v iu 604, 605, v 608 B lut dn s nm 2005 ng Hng phi c trch nhim bi thng ton b sn lng in nng s dng ca cc thit b in tiu th Qua phn tch trn xt thy yu cu ca Tng cng ty in lc Thnh ph H Ch Minh i ng Hng bi thng s tin 11.309.556 ng l c s chp nhn.18

- Tuy nhin cc chng c khch quan trong lp lun php l c hiu lc lp lun cc mc khc nhau. V d: li th nhn ti ta c hiu lc lp lun tuyt i, trong khi li khai ca nhn chng li khng c hiu lc bng cc bt tch v cc tang chng, vt chng khc Bi vy cn phi c s phn loi gi tr php l ca cc chng c vic vn dng n trong lp lun t c hiu qu cao nht. iu ny cng c nu r trong iu 96 Lut T tng Dn s: Vic nh gi chng c phi khch quan, ton din, y v chnh xc. V Ta n phi nh gi tng chng c, s lin quan gia cc chng c v khng nh gi tr php l ca cc chng c. Nh vy, m bo tnh khch quan trong xt x, cc lp lun php l phi coi trng hn ht cc l l khch quan, bi l cc bng chng xc thc nht, c tin cy (tn lc) cao nht, v do cng l loi l l c hiu lc lp lun mnh nht, c vai tr quyt nh i vi kt qu xt x. 2.2.1.2. Cc loi l l khc trong lp lun php l Nh trn ni, lp lun php l khng ch t ti mc ch phn r ng / sai m cn phi c sc thuyt phc, do , cng vi cc l l khch quan, lp lun php l cn cn s dng nhiu loi l l i thng khc nh: + L l nhn thn: - Trong lut php Vit Nam hin hnh, l l v nhn thn c xem l mt tiu ch quan trng khi xem xt quyt nh hnh pht i vi cc b co. Theo , vic quyt nh hnh pht phi cn c vo tnh cht v mc nguy him ca hnh vi phm ti, vo thn nhn ngi phm ti, cng nh cc tnh tit gim nh, tng nng trch nhim hnh s (Bo Php lut, 22/6/1999). Do , trong xt x, l l v nhn thn lun l mt yu t c xem xt khi nh ti. Theo , nhn thn tt l mt tnh tit gim nh c hiu lc. cng l l do gii thch v sao trong hu ht nhng li bin h, cc b co cng nh cc lut s bo cha khng bao gi qun a ra l l v nhn thn vi mc ch c ta xem xt gim nh hnh pht. V d: (1) y l li bo cha ca lut s cho cc b co b kt ti c lm tri gy hu qu nghim trng: Tha HXX, nh phn trch lc l lch c ghi nhn trong co trng, cc b co u phm ti ln u, khng c tin n, tin s, nhn thc tt, khai bo thnh khn trong sut qu trnh t tng. Cc b co u phc v trong qun i, l s quan hay cng nhn quc phng. Ring b co Minh Su c19

trn 20 nm l s quan phc v trong qun i, c tng thng hun chng chng M hng II Bi cc tnh tit nu trn, knh mong HXX xem xt p dng im P iu 46 v thm im S iu 46 nhm gim nh hn na mc hnh pht i vi cc b co. (Trch bi bo cha ca Lut s Ng Th Hoi Thu ti ta n Q. G Vp ngy 6/7/2005). Tuy nhin, nu trong xt x, nu ngi bo cha dng cc l l v nhn thn vi mc ch gim ti cho b co, th cng khng t khi cc yu t nhn thn li c pha buc ti a ra xem xt theo chiu hng tng nng ti danh ca b co. (2) Co trng ca VKS i vi b co Trn Vn L trong v n Hi Lun v bun bn heroin nu: Trn Vn L nguyn l i trng i cnh st phng chng ti phm v ma tu huyn Tng Dng, tnh Ngh An. L i trng phng chng ti phm ma tu ca mt huyn min ni c bin gii gip Lo, nhng Trn Vn L li c nhiu iu kin hiu bit v c cc quan h vi cc i tng xu, biu hin s bin cht trong cng tc cng vi vic nghin ma ty nn vo thng 8/2001 Trn Vn L b sa thi ra khi ngnh Cng an. Mc d vy, b co L khng thc tnh v nhng vic lm m cn tip tc giao du quan h vi cc thnh phn xu. T lao vo con ng phm ti c bit nghim trng, khng li thot. (Trch bin bn phin Ta hnh s s thm 11/1/2005 ca Ta n Nhn dn TP. HCM). . Nh vy, trong trng hp ny, ci l lch nguyn l i trng i cnh st phng chng ti phm v ma tu nhng li phm ti bun bn ma ty l tnh tit c a ra lm tng nng ti danh ca b co. + L l o c: - Trong lp lun php l, khi tranh lun ti ta, cc l l o c cng thng c cc b co v lut s vn dng bin h nhm thuyt phc Hi ng xt x, v khi ngi ta do ng x theo o c m phm lut th cng d tm c s cm thng ngi khc. V d: (1) Trong v n Tn Trng Sanh, Trn m nhiu ln a ra nhng l l o c t bo cha cho nhng hnh vi ch mu trong cc vic lm phm php mnh: Ti l cha, chng l con n nh vic ny vic kia khng lm?; Ti th danh d nu ti bit bun lu th ra ng ti cht. Ti l cha khng l i ti cho con tri nh ti sao? (Bo Tui tr, 1/4/1999).

20

(2) Trong co trng v n ma ty Hi Lun, v b co Nguyn Hoi Nam, Hi ng xt x lp lun nh sau: Nam tham gia cng Nguyn nh Honh vn chuyn 9 chuyn vi s lng 829 bnh heroin tng ng 290,15kg l c bit ln. Tuy nhin, nh trn ni, Nguyn Hoi Nam sng ph thuc vo cha l Nguyn nh Honh. Trong hon cnh va hc xong trung hc, theo cha vn chuyn ph liu kim sng, Nguyn Hoi Nam khng th ci li cha lm vic khc c. Vic tuyn x Nguyn nh Honh vi mc n cao nht l tho ng. Nhng ring i vi b co Nguyn Hoi Nam, nn phn tch, xem xt c tnh c l, vn dng chnh sch nhn o ca php lut Nh nc Vit Nam tha ti cht cho Nguyn Hoi Nam, ngh cng pht huy c tc dng rn e, gio dc, phng nga. (Dn t: Phm Th Ngc Thy, ti liu d). Cn y l l l chu n th phi tr n c b co Nguyn Hng Hi l gii v vic v sao tip tay cho Minh Phng lm iu phi php: Tng Minh Phng gip ti rt nhiu trong vic lm n. V vy n gi ny ti vn mang lng bit n. Ti lm nhng vic tri php lut cng v mun tr n cho Tng Minh Phng. (Bo Ngi Lao ng, 19/7/1999) - L l o c khng ch c cc b co v lut s s dng nh mt ci phao cu sinh m c khi Hi ng xt x cng xem nh mt cn c xem xt khi a ra quyt nh cui cng. (3) Ta n bc n ly hn l c l v khng th ch v chia ti sn m ly hn. V li, hai ng b gi ri. Nhng cho ng lo tui gn 80 m khng bit cht lc no buc lng phi ly hn c tin sng l iu au lng (Thy Cc, K s php nh). + L l theo s ng (l lng): - Nu trong lp lun i thng kiu lp lun bng l l l lng nhiu khi d c chp nhn, v d: Ti mua hng ny v thy nhiu ngi mua; Ti dng du gi ny v thy nhiu ngi dng th trong lp lun php l, khng nn dng l l l lng, l l theo s ng, bi v khng t khi ngi ta hnh x theo l lng m vi phm lut nc. Nhng hnh vi coi l lng hn php nc khng c x hi dung tng, v hin nhin l lut php cng khng th chp nhn, do s vin dn cc l l theo s ng s khng em li hiu qu thuyt phc trong lp lun php l. V d: Trong v n bun lu Tn Trng Sanh, nhiu mc n cao nht c tuyn, t t 18 n 20 nm t, chung thn v c t hnh cho cc b co ca ngnh Hi21

quan phm ti nhn hi l mt hnh vi m cc b co khi t bo cha u cho rng mnh khng phm ti v vic nhn tin bi dng ca khch hng thnh thng l ngnh Hi quan . T v n ni ting ny, tc gi Thy Cc cnh bo: Bi ng ngn u tin l ng thy vic g ngi khc lm, nhiu ngi cng lm cng khai m v t lm theo, bi hin nay cng khai nhiu khi khng c ngha l hp php (Bo Tui tr Ch nht, s 16/1999). V vy, trong lp lun ti ta, nu vic vin dn l l o c hoc l l quyn uy d to c s ng cm vi ngi nghe nn thng em li hiu lc thuyt phc ng k, th vic vin dn l l theo s ng bin minh cho nhng hnh vi sai tri li d b phn bc li, v do cng kh c th em li hiu qu thuyt phc nh mong mun. + L l quyn uy: - Trong lp lun ti ta, loi l l quyn uy c cc b co v lut s vn dng trong vic bo cha c nh ti, v cho rng l hnh ng khng ch ch m l do hon cnh bt buc phi tun phc quyn uy ca ngi khc. V d: (1) Trong v n Minh Phng Epco, b co Nguyn L nh l gii trc Ta v vic lm sai tri ca mnh l do phi chu p lc t lnh trn truyn xung bng vic dn nguyn vn li ra lnh ca Nguyn Tun Phc: Tao vi anh Thn thng nht ri. My c vic thi hnh khng c thc mc (Bo Tui tr, 5/6/1999). (2) B co Trn Bnh Minh (nguyn Trng phng Tn dng ngn hng Cng thng TP. HCM) khi tr li cu hi ca ta v vic ch o nhn vin thm nh gi tr ti sn qu cao so vi thc t, a ra l l rng: y l ch o ca anh Hng, lnh o ni sao, b co lm vy, khng dm lm tri (Bo Ngi Lao ng, 4/6/1999). Cng ti phin ta ny, tt c cc lut s bo cha cho cc b co l cc nhn vin tha hnh u gp nhau khi lp lun rng: Vic lm ca h ch hp thc ha nh ca Nguyn Ngc Bch, Phm Nht Hng, Tng Minh Phng, Lin Khui Thn. Thn ch ca h ch l nhn vin tha hnh lm theo lnh cp trn v cng n vic lm ch khng h c thc la o (Bo Si Gn gii phng, 20/7/1999). +L l theo thang nh gi:22

- y cng l loi l l thng c vn dng trong lp lun php l. Tuy nhin, cng nh cc loi l l i thng khc, y khng phi l lun c cho mt php chng minh cht ch nn c th bc b, bi mt hnh ng, mt s kin c th nhn nhn, nh gi theo nhng gc khc nhau, v do s c sp xp theo nhng thang khc nhau. Kt qu l, mt hnh ng hay s kin, nu nhn theo thang ny th mc cao hn nhng nhn theo thang khc th trt t thang li o ngc li. Kt qu l s c nhng mc n khc nhau v cng mt hnh vi ty theo cch nhn khi nh ti. V d: Khi gp cho D tho B lut Hnh s, cc i biu Quc hi c cc kin khc nhau v mt s iu lut. C th l: (1) i biu Nguyn Th Bnh thc mc: v sao d tho ti cng nhin chim ot ti sn c mc n cao nht ch 20 nm t, trong khi ti trm cp ti sn li c mc n n chung thn? V ngh Ban son tho cho bit gia hai ti cng nhin chim ot ti sn v trm cp ti sn ti no nng hn?. B trng Nguyn nh Lc i din Ban son tho gii thch rng, v tnh cht th cng nhin chim ot ti sn l thch thc, ly ca ngi khc mang v nh mnh, cn trm cp ti sn th phi ln lt, nn ti cng nhin chim ot ti sn nng hn, nhng li khng ph bin bng ti trm cp ti sn (Bo Si Gn Gii phng, 10/6/1999). Nh vy, D tho lut nh ra mc n da trn thang ca thuc tnh v s ph bin, trong khi ng ra phi da trn mc ca tnh cht phm ti nng hay nh. L l ny khng c sc thuyt phc v da trn thang th yu hn nn sau iu lut ny phi sa li. (2) Mt iu lut trong D tho qui nh: ngi ngc i nghim trng hoc hnh h ng b, cha m, v chng, con, chu, ngi c cng nui dng mnh ch b x l hnh s sau khi b x l hnh chnh m cn vi phm, vi mc hnh pht l: cnh co, ci to khng giam gi n 3 nm hoc b pht t t 3 thng n 3 nm. Khng ng vi D tho v cho rng cch x l nh vy l qu nh, i biu Quc hi Nguyn Thanh Nguyn ngh Ban son tho xem li, da trn lp lun rng: Trng hp hnh h ngi khc ng x l hnh chnh ngay ri, hung chi l ng b, cha m. By gi chng ta qui nh x l hnh chnh trc l khng ng (Bo Php lut, 15/6/1999). Nh vy lp lun ny da trn thang v mc phm ti, cho rng vic hnh h ng b, cha m nng ti hn hnh h ngi ngoi.23

Trn y l cc loi l l thng c s dng trong lp lun php l. Ty theo vai tr v hiu lc lp lun ca mi loi l l m chng cng c s dng vi cc tn s nhiu /t khc nhau trong cc lp lun bo cha hay buc ti. Sau y l cc kt qu kho st tn s s dng cc loi l l trong tranh ci ti ta: Bng 1: Kt qu kho st trn thc t 108 lp lun trong tranh ci ti ta (dn t: L T Thy Qunh, ti liu d) Loi l l L l ni ti (nhn thn) L l khch quan L l o c L l quyn uy L l l lng L l thuc tnh Tn s 7 32 20 17 14 18 T l 6,5% 29,6% 18,5% 15,7% 13% 16,7%

Bng 2: Kt qu kho st trn thc t 95 lp lun trong tranh ci ti ta (dn t: Phm Th Ngc Thy, ti liu d)

Loi l lL l ni ti (nhn thn) L l khch quan L l o c L l quyn uy L l thang ha

Tn s6 40 12 11 16

T l7% 47% 14% 13% 19%

Tng hp hai bng kho st trn y c th thy cc loi l l c s dng nhiu hn c trong lp lun tranh ci ti ta (xp theo th t t cao xung thp) l: l l khch quan, l l theo thang nh gi (thuc tnh), l l o c, l l quyn uy. Nh vy, cc loi l l ny c hiu lc lp lun mnh hn l l ni ti (nhn thn) v l l theo s ng (l lng). L do l bi, l l ni ti thng nng v cm tnh, cn l l theo s ng th rt d b bc b khi l lng phm lut. Tuy nhin, thng thng, trong mt chui lp lun bo cha, vi phng chm cn nc cn tt, ngi ta phi huy ng n mc ti a cc loi l l chng h tr, b sung cho nhau, nh lm gia tng sc mnh v hiu qu thuyt phc ca lp lun, bi mi loi l l c hiu lc lp lun nhng mc khc nhau,24

v cng c kh nng tc ng vo cc phng din khc nhau ca ngi nghe (tr tu, o c, tm l). 2.2.2. Cc phng tin ngn ng trong lp lun php l Do nhng c im v tnh cht ring ca lp lun trong tranh ci php l so vi lp lun trong cc lnh vc khc cho nn cc phng tin ngn ng c s dng trong dng lun ny cng c nhng c im v yu cu khc hn. + V cu trc ng php: - So vi lp lun trong cc lnh vc khc, lp lun trong tranh ci php l s dng nhiu nht dng thc cu trc cu trn thut khng nh/ph nh trc tip (v A nn B / -B), (B v A). V d: (1) Hnh pht chung thn l ng vi tnh cht, hnh vi phm ti ca b co Nguyn Ngc Thng Li. L ngi c ch trng sai tri, khi b pht hin li i ph. S i ph ny l ca ngi trong cuc ch khng phi l s bao che cho cp di. c bit, thi khai bo ngoan c, khng thnh tht, do vy cn phi thng tay nghim tr (Bo Ngi Lao ng, 1/5/1999). (2) Trn m khng ch mu bun lu v t ngi lm cng n cc doanh nghip nhp hng cho cng ty Tn Trng Sanh v cc t thng tiu th hng ca cng ty u khng c quan h vi Trn m, mi vic u c thng qua Trn Quang V (Bo Si Gn Gii phng, 17/4/1999). - Do lp lun trong tranh ci php l da trn lun c l nhng s vic, tnh tit c thc, xy ra trong thc t nn i hi cc kt lun rt ra phi r rng, dt khot, bi vy cu trc lp lun bng nhng pht ngn khng nh / ph nh trc tip l thch hp hn c th hin thi khng nh mnh m, anh thp, em li sc thuyt phc cao. Kt qu kho st sau y l mt minh chng cho iu . Bng 3: Tn s s dng cc kiu cu trc lp lun trong tranh ci php l (dn t: L T Thy Qunh, ti liu d) Kiu cu trc - V A NN B (v cc dng rt gn) - B V A NU A TH B (v cc dng rt gn)25

Tn s 49 21 8

T l 45,4% 19,5% 7,4%

GI NH A TH B - TUY A NHNG - B - TUY A NHNG V X NN - B CU HI

2 4 8 16

1,9% 3,8% 7,6% 14,8%

Kt qu trong bng kho st trn cng cho thy, kiu cu trc cu trn thut khng nh / ph nh trc tip nguyn nhn kt qu (v A nn B / -B), (B v A) xut hin vi mt tn s ln nht (70/108 = 64,9%). Trong khi , cc kiu cu trc khc nh iu kin kt qu ( nu A th B; gi nh A th B; hay cu trc nghch nhn qu (tuy A nhng B) c tn s s dng t hn hn, do hiu qu thuyt phc b hn ch hn. - Ngoi cu trc lp lun di dng cu trn thut khng nh / ph nh trc tip, cu trc lp lun di dng cu hi cht vn cng c s dng trong tranh lun ti ta. V d: (1) Ci kt c ni l ca mnh, hng ngy thng m ra ct gi tin, m li khng nh ni m s ch bn ch s. Vy ai c th tin c? (Cu hi thm vn ca VKS i vi H Kiu Anh trong v n cng ty ng Nam, dn t: Phm Th Ngc Thy, Lp lun php l). (2) Mt ngi bc xp, khng c nh , mua tivi phi tr gp m l ngi gip sc c lc vt cht v tinh thn cho ng dy bun lu tm c quc t th c chnh xc khng? (Bo Ngi Lao ng, 21/4/1999). - Tuy nhin, cng theo bng kho st trn y cho thy, cu trc lp lun di dng cu hi cht vn c tn s xut hin khng cao trong tranh lun ti ta. L do l bi, tranh lun ti ta l cuc i u trc din gay cn, cng thng v quyt lit gia hai bn cng t v bin h t c mc ch cui cng l khng nh mnh ng v ph nh quan im ca i phng. Trong tnh th y, nguyn tc gi th din cho i phng khng cn l mt yu t quan trng na, m cc bn tranh lun u ch ct lm sao khng nh quan im mt cch r rng, i n kt lun mt cch dt khot bng con ng ngn nht. Do , cc lp lun trong tranh lun ti ta thng hn ch vic a ra cc kt lun khng nh hay bc b dng gin tip, hm

26

ngn. y l mt c im ngc li vi cu trc ca lp lun trong cc lnh vc khc. + V t vng: Nu trong cc lp lun i thng khc, v tn trng nguyn tc lch s, gi th din cho i phng, ngi ta thng khng a mun ra kt lun mt cch p t, do ngi ta thng dng cc t th hin thi d dt khim tn, mm mng, thin ch nh: nn, khng nn, nn chng, phi chng, liu c phi, gi nh, nu nh, ngh rng, cho rng th trong lp lun php l, cc t loi ny thng t khi c s dng. Thay vo , cc t c tnh cht khng nh dt khot, anh thp nh: c, phi, khng c, khng phi li c s dng vi tn s cao th hin s khng nh hay bc b dt khot. + Cch din t: - Do tnh cht i u quyt lit, mt mt mt cn nn lp lun trong tranh ci php l cn trnh s dng li din t vng vo, ro n, li ni hm , a ngha, cc php tu t (v von, n d) v s lm suy gim s tng minh v chnh xc ca lp lun. - Lp lun php l i hi cc kt lun phi c tnh minh xc cao nn ngi vit / ni buc phi s dng ch yu l cc phng tin ch dn lp lun hin th trn b mt pht ngn (cc tc t v kt t lp lun), bi chng c hiu lc mnh nht to nn nhng kt lun mt cch r rng, gip ngi nghe nm bt c mt cch nhanh chng v minh xc mc ch thc s trong lp lun ca ngi ni, trnh c s m h hay hiu nhm, ng thi cng qua bc l thi dt khot ca ngi ni gia tng tnh thuyt phc trong vic khng nh hay bc b. Tm li, lp lun l mt hnh ng ngn ng ng hnh cng vi con ngi trong mi tnh hung giao tip ngn ng gip con ngi thc hin cc mc ch ca mnh trong cuc sng. Lp lun l kt qu ca s kt hp ha quyn gia cc nng lc t duy v ngn ng ca con ngi. Bi vy, c mt lp lun t ti hiu qu thuyt phc cao i hi s kt hp ca nhiu yu t, l s vn dng cc l l mt cch cht ch, sc so; l k nng s dng cc phng tin ngn ng mt cch hiu qu; l vic phi hp mt cch ti u cc phng thc tng cng hiu qu lp lun trong tng tnh hung c th. c bit, lp lun trong tranh ci php l l lnh vc in hnh,

27

ni th hin tt c nhng yu cu cao nht ca s lp lun. Do , vic rn luyn cc k nng lp lun tr thnh yu cu sng cn i vi nhng ngi hnh ngh Lut. rn luyn k nng lp lun trc ht phi c mt nn tng hiu bit su rng v cc lnh vc ca i sng x hi thng hiu cc l l i thng; phi rn luyn cc k nng t duy logic v trau di cc k nng ngn ng c th ni, vit mt cch cht ch, mch lc. CU HI V BI TP: 1. Hy ch ra cc phng thc tng cng hiu qu lp lun v vai tr ca cc phng thc . 2. Hy so snh s khc nhau gia lp lun php l vi lp lun trong cc lnh vc i thng khc. 3. Hy phn tch cc nhn t to nn tnh thuyt phc ca lp lun trong on trch: Thy Kiu khuyn T Hi ra hng (Truyn Kiu) 4. Hy phn tch cc loi l l c s dng trong lp lun sau v hy bc b cc l l khng hp l: Thn ch ti b truy t l ng, nhng ti danh nhn hi l l khng ph hp. Khng ph hp v nhng l do: H khng t n Si Gn m i cng tc theo s phn cng ca c quan. Do vy, h l ngi ang thi hnh cng v. L do th hai l tin m cc b co nhn c thc cht l tin bi dng c cc doanh nghip tuyn b cng khai li nhiu bi dng nhiu, t bi dng t, khng li khng bi dng v c lnh o Cc Hi quan ng . Nhng kim ha vin l nhng chin s, tng cc li xa, nn h ch bit lnh o cc l ngi cao nht Gi nh Tng cc Hi quan cp kinh ph kim ha vin khng phi nhn tin bi dng ca ch hng. Gi nh Cc Hi quan Cn Th khng phi chu nhiu p lc nh ch tiu np ngn sch, thoi thu cho cc doanh nghip lm kinh t ng Gi nh cc qui nh ca Tng cc Hi Quan ng chng cho, thiu c th, xa ri thc t khch quan th cc kim ha vin u phi n hn v n nn sut i (Bo Ngi Lao ng, 21/4/1999).

28