Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı
Sinir Dokuda AracıMaddeler (mediatörler)
Sinir Dokuda AracıMaddeler (mediatörler)
Dr. Sinan [email protected] [email protected]
• Sinir ileticileri - Nörotransmitterler
• Sinirsel düzenleyiciler - Nöromodülatörler
• Sinirsel hormonlar - Nörohormonlar
Sinirsel Haberciler - NörokrinlerSinirsel Haberciler - Nörokrinler
NörotransmitterlerNörotransmitterler
• Nörotransmitter olabilme şartları:
• Presinaptik uçta bulunmalı;
• Sentezleyici enzimi bulunmalı;
• A.P.’ne cevap olarak salgılanmalı (yeterli miktarda);
• Postsinaptik zarda özgül reseptörleri olmalı;
• Dışarıdan verildiğinde aynı etkiyi oluşturmalı;
• Salgısının engellenmesi, yanıtı engellemeli;
Nörotransmitter TipleriNörotransmitter Tipleri
• Amin nörotransmitterler
• Asetilkolin (ACh)
• Monoaminler
• Katekolaminler
• Dopamin
• Norepinefrin
• İndolaminler
• Serotonin
Nörotransmitter TipleriNörotransmitter Tipleri
• Aminoasit yapılı nörotransmitterler
• Glutamat
• GABA
• Glisin
• Aspartat
• Peptid yapılı olanlar
• Pürinler
• Adenozin
Asetilkolin (ACh)Asetilkolin (ACh)
• Tanımlanan ilk nörotransmitter…
• M.S.S.de:
• Medial septal çekirdek
• Diagonal bant çekirdeklerinde
• Bazal çekirdek
• Hedefler:
• Hippokampus (öğrenme-bellek)
• Beyincik (hareketlerin kontrolü)
AsetilkolinAsetilkolin
AsetilkolinAsetilkolin
• Kuantal salınma• Minyatür Son Plak Potansiyelleri (MSPP)• Son plak potansiyelleri (SPP)
• MSPP’nin katları şeklinde
• ACh salgısı “kuantal karakterde”dir• 1 kuantum ACh = 10.000 ACh molekülü
Asetilkolin KesecikleriAsetilkolin Kesecikleri
Asetilkolin ReseptörleriAsetilkolin Reseptörleri
• Nikotinik
• “İyonotropik”: Hızlı etki
• Kürar ile engellenir
• Muskarinik
• “Metabotropik”: Yavaş etki
• Uyarıcı veya duraklatıcı
• Atropin ve skopolamin ile engellenir.
Asetilkolin: İlişkili Bazı BozukluklarAsetilkolin: İlişkili Bazı Bozukluklar
• Alzheimer Hastalığı
• Miyestenia gravis
• Uyku bozuklukları (beyin sapı)
• Dopamin sentezi
• Tirozin → [tirozin hidroksilaz] → DOPA →[aminoasit dekarboksilaz] → Dopamin
DopaminDopamin
• Reseptör Tipleri
• D1, D2, D3, D4, D5
• D1 ve D5 benzer
• D2, D3 ve D4 benzer
DopaminDopamin
DopaminDopamin
• Beyinde;
• Mezo-striatal sistem
• Substantia nigra → Striatum [Parkinsonizm]
• Mezo-limbiko-kortikal
• Ventral tegmental alan → Limbik sistem ve beyin kabuğu (korteks) [Şizofreni]
Norepinefrin (NE)Norepinefrin (NE)
• NE Sentezi
• Tirozin → [tirozin hidroksilaz] → DOPA →[aminoasit dekarboksilaz] → Dopamin →[dopamin-β-hidroksilaz] → Norepinefrin
• Reseptör Tipleri
• α-adrenerjik
• β-adrenerjik
NorepinefrinNorepinefrin
• Beyindeki NE kaynakları:
• Locus cerouleus (pons)
• Lateral tegmentum
• Dorsal medullar grup nöronları
• Hedefler:
• Beyin kabuğu
• Talamus çekirdekleri
• Beyincik
• Omurilik
NorepinefrinNorepinefrin
Serotonin (5HT)Serotonin (5HT)
• Serotonin (5HT) Reseptörleri• 5HT1-A (B, D, E, F) : cAMP • 5HT2-A (B, C) : IP3/DAG • 5HT3 : Katyon kanalı• 5HT4 : cAMP
• 5-HT sentezi
• Triptofan → [triptofan hidroksilaz] →5-HTP → [aminoasit dekarboksilaz] → 5-HT
Serotonin (5HT)Serotonin (5HT)
Serotonin (5HT)Serotonin (5HT)
• Serotonerjik nöronlar
• En fazla beyin sapında, Raphe çekirdeği
• Tüm beyine dağılmış bir sistem
• Uyku/uyanıklık kontrolü
• LSD - halusinojen
• Antidepresanlar – SSRI
• Fluoksetin (Prozac®)
GlutamatGlutamat
• MSS’de en yaygın uyarıcı N.T.
• Reseptörleri:
• İyonotropik reseptörler
• NMDA, AMPA-kainik asit (kainat)(AMPA: Alfa-amino-3-hydroksi-5-metil-4-isoksazolpropionik asit)
• Metabotropik reseptörler
GlutamatGlutamat
GlutamatGlutamat
NMDA Reseptörü(olasılık saptayıcısı!)
• Öğrenme ve Bellek…
• Uyarıcı iletişim
• Aşırı uyarılma tepkisi (eksitotoksisite)
• Hipoksi
• İskemi
• Epilepsi
• Zehirli bileşikler
• Glutamat blokajı?
GlutamatGlutamat
GABAGABA
• Gama-amino-butirik asit
• M.S.S.’de ana duraklatıcı nörotransmitter
• Bölgeler arası haberleşme
• Reseptörleri:
• İyonotropik
• GABAA, GABAC
• Metabotropik
• GABAB
GABAGABA
GAD: Glutamat dekarboksilaz
GABA-T: GABA-aminotransferaz
SSA: Süksinil semialdehit
SSADH: Süksinil semialdehit dehidrojenaz
GABAGABA
• GABA baskılanması;
• İnhibitör etkinin azalması
• Aşırı uyarıcı etkinlik
• Nöbetler – epilepsi
• Deneysel epilepsi (bikukulin, penisilin)
GlisinGlisin
• Beyin ve omurilikte bulunur;
• Genellikle sınırlı yerel etki
• Omurilikteki presinaptik baskılamanın büyük kısmı
• Striknin ile baskılanır
Peptid TransmitterlerPeptid Transmitterler
• Opioid Peptidler
• İçsel “uyuşturucular”
• Met-enkefalin, leu-enkefalin, β-endorfin, dinorfin
• Diğerleri
• P maddesi (substance-P), Kolesistokinin (CCK), Nörotensin, Nöropeptid Y (NPY)
• Hipofiz Hormonları
• Oksitosin
• Vazopressin
Sıradışı (!) NörotransmitterlerSıradışı (!) Nörotransmitterler
• Gaz haberciler
• Nitrik oksit
• Karbon monoksit (hemoglobin+hemoksijenaz)
• başka?
• Metaller
• Çinko (glutamat ile kotransmitter)
• Agmatin?
• D-serin (glia-NMDA)
İlaç-Reseptör İlişkileriİlaç-Reseptör İlişkileri
• Endojen
• Ekzojen
• Afinite
• Yarışmalı (kompetitif) bağlanma
• Yarışmasız (nonkompetitif) bağlanma
• Agonist
• Antagonist
• Ters (inverse) agonist
Bazı Güncel Nöroaktif KimyasallarBazı Güncel Nöroaktif Kimyasallar
• Opium (morfin)
• Opiat reseptörlerine bağlanır;
• δ, κ, μ reseptörleri
• Limbik ve hipotalamik reseptörler
• Solunum baskılama!
• Bağımlılık!
Bazı Güncel Nöroaktif KimyasallarBazı Güncel Nöroaktif Kimyasallar
• Marijuana
• Cannabis sativa (tetrahidrokannabinol)
• Endojen kannabinoid: Anandamid
• Kannabinoid reseptörleri: CB1 ve CB2
• Analjezik, gevşetici, uyuşturucu.
Bazı Güncel Nöroaktif KimyasallarBazı Güncel Nöroaktif Kimyasallar
• Alkol
• Çifte etki: Önce uyarıcı, sonra baskılayıcı
• GABAA reseptörü aktivasyonu!
• Düşük dozda: Dopamin aktivasyonu – Öfori
• En fazla hasar verdiği bölgeler:
• Süperior frontal korteks
• Beyincik
• Hippokampus
Bazı Güncel Nöroaktif KimyasallarBazı Güncel Nöroaktif Kimyasallar
• Anksiyolitikler
• Benzodiazepinler (Valium) – GABA aktivasyonu
• GABA reseptörüne yarışmasız bağlanma
• Endojen anksiyolitik: Allopregnanolon
Bazı Güncel Nöroaktif KimyasallarBazı Güncel Nöroaktif Kimyasallar
• Uyarıcılar
• Nikotin
• Kokain (amin taşıyıcılarının inhibisyonu; NE ve Serotonin aktivitesi)
• Amfetamin: Katekolaminerjik etki
Sinirsel Haberciler – Nörokrinler-1Sinirsel Haberciler – Nörokrinler-1Madde Reseptörü Tipi Reseptör yeri Agonisti/ antagonisti
Asetilkolin Nikotinik
Muskarinik
İyon kanalı
(Na, K)
GP-R
İskelet kası, otonom nöronlar,
MSS
Düz kas, otonom nöronlar, MSS
Nikotin-AgKürar-Antg
Muskarin-AgAtropin-Antg
Monoaminler
Norepinefrin Adrenerjik(α, β)
GP-R Düz kas, kalp kası, endokrin, egzokrin
hc.
Fenilefrin- α AgPropranolol- βAntg
Dopamin Dopamin (D)
GP-R MSS Antipsikotikler–AntgBromokriptin-Ag
Serotonin 5-HT İyon kanalı
(Na-K)GP-R
MSS Sumatriptan-AgLSD-Antg
Histamin Histamin (H)
GP-R MSS Ranitidin, simetidin, setirizin
Sinirsel Haberciler – Nörokrinler-2Sinirsel Haberciler – Nörokrinler-2
Madde Reseptörü Tipi Reseptör yeri Agonisti/ antagonisti
Amino Asitler
Glutamat AMPA*
NMDA
İyon Kanalı(Na-K)
İyon Kanalı(Na-K-Ca)
MSS
MSS
GYKI 52466-Antg
Dekstrometorfan-Antg
GABA GABA İyon Kanalı(Cl)
GP-R
MSS Bikukulin-AntgPenisilin-Antg
Glisin Glisin İyon Kanalı(Cl)
MSS 7-CKYN-AntgStriknin-Antg
Pürinler
Adenozin A GP-R MSS
Gazlar
Nitrik Oksit Yok ? ?
CO Yok ? ?
*: Alfa-amino-3-hydroksi-5-metil-4-isoksazolpropionik asit
BİTTİ.. SORULAR?
Nihayet………….Nihayet………….
Günün Sözü
Issız yerlerde kendin için bir evren ol!
(Tibullus)
Günün Sözü
Issız yerlerde kendin için bir evren ol!
(Tibullus)