Upload
sercan
View
227
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
1/104
ATATRK'N ANADOLU'YA GNDERL OLAYININ YZ
Dizgi - Yaymlayan:
Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..Bask: ada Matbaaclk ve Yaynclk Ltd. ti.
Aralk 2000
BAK Z
ATATRK'N ANADOLU'YA GNDERL OLAYININ YZ
NDEKLER
nsz 7
BLM: I 11
ATATRK'N ANADOLU'YA GE OLAYININ
YZ VE STANBUL YNETMNN TUTUMU 13
I- M.Kemal'in stanbul'daki almalar 14
1- Hkmette Etkin Grev Alma stei 14
2- stanbul'da Darbe Hazrlklar 23
3- Sessizce Anadolu'ya Geme ve Gerekli HazrlYaptktan Sonra Ortaya kma Tasars 24
II- M.Kemal'in Anadolu'ya Gidi almalar ve
Anadolu'daki Gelimeler 27
1- M.Kemal ngilizler'i Lehine eviriyor 27
2- M.Kemal Saray Lehine eviriyor 28
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
1
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
2/104
3- Anadolu'daki Gelimeler 30
a) Pontusu Eylemler 30
b) Dou Anadolu'da ra Devletlerinin Kurulmas 34
c) Enver Paa ve Bolevizm Korkusu 36d) Ulusal rgtlerin Savama Balamalar 37
e) ngiltere'nin Samsun'da Ulusal Gelimeleri Bastrma
almalar 39
4- M. Kemal'in Durumu Deerlendirip Grev Almak
in almalar 40
5- M.Kemal'in Anadolu'ya Gei Grevi ve yz 46
III- M.Kemal'in Anadolu'ya Gnderilmesindeki
Gerek 52
1- M.Kemal'i stanbul Ynetimi mi Seerek
Gnderdi? 52
2- M.Kemal stanbul'dan Uzaklatrlmak in mi
Gnderildi? 53
3- Padiah Vahdeddin, M.Kemal'i Anadolu'ya,
Gerekten Kurtulu Sava Versin Diye mi
Gnderdi? 55
4- M.Kemal, Vahdeddin'i Nasl Deerlendiriyor? 65
5- M.Kemal Anadolu'ya Gnderilirken DevletBtesinden Ykl Bir Para denmi miydi? 69
6- Anadolu'ya Gnderilii Olaynda M.Kemal'in
zel Kiiliinin Pay 74
BLM: II 75
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
2
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
3/104
ATATRK'N ANADOLU'YA GENDEN SONRA
PADAH, STANBUL HKMET VE NGLZLER'N
ORTAK TUTUMU 77
I- Padiah Vahdeddin'in Tutumu 78
NSZ
Mustafa Kemal'in Samsun'a k ya da Anadolu'ya gei olay ok iyi bilindii sanlmasna
karn, pek de yle deil. Hl bu ''ok iyi bilinen'' olay birok gizlilikleri barnda tayor. Bu
niteliiyle birok eletirileri de zerine ekmitir.
M.Kemal'in Anadolu'ya gnderiliinde u drt nokta zerinde durulmaktadr. M.Kemal'i
Anadolu'ya; 1) Padiah Vahdeddin gnderdi. 2) Padiah ve stanbul Hkmeti gnderdi. 3)
ngilizler'in sei ve onayyla gnderildi. 4) M.Kemal kendi aba ve becerisiyle Anadolu'ya
geti.
Biz aratrmamza bu savlar (tez, iddia) dorultusunda baktk. Bu drt noktann da kendi
alarnda doruluk paylar olduunu grdk. Evet, M.Kemal kendi beceri ve abasn ortaya
koyarak, zamanlamasn ok iyi yaparak, padiah ve Hkmet'in onayn alarak, ngilizler'in de
desteklemesiyle Anadolu'ya gemitir. Ne var ki, M.Kemal'in Anadolu'ya gnderilmesinde bu
drt ge ortak davranmasna karn, tadklar ama asndan ortak dnmyorlard.
M.Kemal bu gelerden ayr dnyordu. Gizli tuttuu zel bir amac vard. Bu M.Kemal'in
tarihsel misyonuydu. Emperyalist igale uram Trkiye'yi kurtarmak, tam bamsz durumagetirmek, ulusal birlik ve dzeni salamak...
ngiltere, Padiah ve stanbul Hkmeti'nin amalar ortakt. Bir takm evrelerin sand gibi
padiahn ''gizli bir amac'' yoktu. Onlar ngilizler'in egemenliinde Trkiye'yi ynetmeyi
dnyorlar, ngiltere'ye ters dmemekle yumuak koullu bir bar yapabileceklerini
sanyorlard ngiltere'nin amac ise smrge alan olan Orta Dou ve Uzak Dou yolunu gvence
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
3
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
4/104
altna almak, Boazlar denetimlerinde tutmak, Boleviklii kskaca alarak zararsz duruma
getirmekti. Bu temelde Padiah, Hkmet ve ngiliz'ler ama olarak birleiyorlard.
Bu temel nasl atlacakt. Anadolu'da atekes sonras filizlenen ulusal kprdanmalar yok etmek,
sindirmek gerekiyordu. Ksaca ilerin dzene girmesi iin ngiltere ve Saray evresi ortaklierisinde Anadolu'da hak zerinde bir diktatrlk kurulmas gerekiyordu. Bu yolla lke, Saray
ve evresiyle ngiltere'nin istedii biimde ynetilecekti. te geni yetkilerle donatlm,
becerikli ve gl bir kurmay olan M.Kemal bu amacn salanmas iin Anadolu'ya
gnderilmiti. Yoksa, Anadolu'da gelien ulusal filizlenmeye nder olsun diye, deil. Onlarn bu
ak tasarlaryla, M.Kemal'in ''gizli amac'' zaman olarak uyutu. M.Kemal doan bu olana ok
iyi deerlendirdi. Sorunun ierii budur.
almamz iki blmde tasarladk. Birinci blmde oluan koullar, bu koullar M.Kemal'in
deerlendiriini, ksaca grev aln inceledik. kinci blm ise birinci blm btnleyici
nitelikte. Birinci blmde doan sorulara yant, bir bakma M.Kemal'in Anadolu'ya geiinden
sonra padiah, Hkmet ve ngilizler'in ortak tutumu irdelendi. Sunduumuz belge ve kantlarla
padiahn ''lke kurtuluu''nu gerekten dnp dnmedii ortaya kt. Yani ngilizler'le ortak
tutum ierisine girilip, M.Kemal ve Ulusal Bamszlk Savann nasl yok edilmeye alld
belgelendi. Bylece Padiah'n Emperyalizm karsnda uzlac ve ibirliki gerek nitelii
ortaya kt. Yani ikinci blm birinci blmdeki savlar kantlad, bir bakma.
Bizim tarih aratrclnda gerek dncemiz: hakk, hakk olana vermektir. Bu da gerei
bulmamz salayaca gibi, karalama veya ar vgler dzmede korur bizi. Bilindii gibi
tarihin nemli hastalklarndan biri bu.Karlatrmak ve irdelemektir, ikinci yntemimiz. Bylece de bir yann ar abartlmasndan
korunmu oluruz.
Uyguladmz nc nokta da u: Belge ve kantlar bizi nereye gtrrse oraya varmak. Bu da
bizi nyargllktan kurtarr.
Belge ve kantlar dorultusunda dnce retmek, yorum yapmak, bir baka ilkemiz. Aksi
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
4
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
5/104
durumda belge ve kanta dayanmayan dnce retimleri sansasyon ve speklasyon batana
srkler, aratrcy. Dayanksz ve temelsiz bir sav (iddia) kar ortaya.
Bir takm znel, te deyile ''an'' tr kaynaklardan dikkatli ve karlatrmal yararlanmaya
altk. ''An''larn yanszl olanaksz. An yazcs gr, dnce, sezi ve duygularnyanstmak zorunda. Bu tr kaynaklardan karlatrmal yararlanlmadnda znellie ve yanlla
dlmesi doal. znel ve yanl olan tarih aratrmalarnn bilimsellii kukuludur. Bundan da
saknmaya altk.
Belirttiimiz bu ilkeler dorultusunda sorunu aratrdk. Bilimsel kalmak, yansz davranmak,
doruyu bulmak amacmzd. Ne lde baarl olduk, okur bilir.
''Son sz'' sylemek diye bir dncemiz de yoktu. Tarih her an iin gelien bir bilimin dal.
Yeni belge ve kantlar kmas, olaylara yeni bir derinlik ve yn kazandrmaktadr. Tarihin bu
nitelii bir bakma ''son sz''n sylenmesini nlemektedir. Bu ''son sz''e varan halkalar
ierisinden biri, bir aamas olmaya altk. ''Son sz'' yine de geleceindir. Bunu kabullenmek
gerekir.
Vahdeddin olsun, stanbul Hkmeti yeleri olsun, M.Kemal olsun, artk tarihin maldrlar. Tarih,
byk bir mahkemedir. Yarg tarihindir, deerlendirmeyi o yapacaktr.
Olayn akla kavuturulmas dorultusunda tm belge ve kantlar sergilendi, bir bakma, bu
aratrmamzda. Biz belge ve kantlarn gerektirdiini syledik, yorumladk. Belge ve kantlar
bylece okurun da gz nnde. Bize katlp katlmamakta serbesttirler. Yarg okurumuzun.
Saygyla karlarz.
Baki z
Erzincan, 1986
BLM
1
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
5
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
6/104
ATATRK'N ANADOLU'YA
GE OLAYININ YZ VE
STANBUL YNETMNN TUTUMU
Atatrk'n Anadolu'ya gei olaynn ierii hl tartma konusudur. Bu grevi nasl kopard?
stanbul Hkmeti ve padiah bu grevi bilerek mi Atatrk'e verdiler? Yoksa bir ''aknln'' m
sonucu oldu? M.Kemal'in baskya boyun emeyen bir kiilii olduu bilindiinden, Anlaklar'la
(tilaf Devletleri) bir srtmeye yol almamas iin mi bir bakma Anadolu'ya ''srld''? Yoksa
Kurtulu Sava'n balatsn diye mi bu olanak ve ortam ona hazrland? Osmanl Devleti'nin bu
yetenekli ve tannm generali, Anadolu'da halk derleyip toparlayp lkeyi Mondros
Brakmasnn kskacndan kurtarsn diye bizzat Padiah Vahdeddin'ce mi grevlendirildi?Yoksa Anadolu'ya bir General gndermek gerekiyordu da M.Kemal mi uygun grld?.. Bu
geni, yetkin grevi M.Kemal kendi becerisiyle mi kopard? yoksa olaylar M.Kemal'in dnda
m geliti?.. Bu sorular srekli sorulur, tartlr ve aratrlr. Biz belgeler, kaynaklar ve olaylarn
geliimi asndan bakarak ve hakk, hakk olana verme ilkesinden hareket ederek olaya bir
aklk getirmeye alacaz.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
6
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
7/104
I- M.KEMAL'N STANBUL'DAK
ALIMALARI:
M.Kemal Osmanl Devleti'nin sonunu aklkla grebilen bir kurmayd. Bu nedenle I. Dnya
Sava'nn sonlarna varlrken, M.Kemal de etkin bir takm tasar ve nlemler ierisine girdi.
Daha stanbul'a gelmeden nce balayan bu tasar ve almalar Samsun'a hareket ediine
dek bir takm aamalardan geerek olgunlat. Ksaca M.Kemal durum karsnda birok yol
dnd, izledi. Bunlar srasyla grelim:
1- Hkmet'te Etkin Grev Alma stei:
M.Kemal Ahmet zzet Paa'nn kurduu hkmet'te (14 Ekim-11 Kasm 1918) Sava (Harbiye)
Bakanl ve btn ordularn bakomutanln istemiti. Ne var ki Hkmet kurulmu, ama
M.Kemal'e bu grev verilmemiti (1).
Brakma sonras A.zzet Paa M.Kemal'i stanbul'a arm (2), M.Kemal'i geldiinde A.zzet
Paa grevinden ayrlmt. Selek'in nitelemesiyle ''renksiz, bunamaya yz tutmu bir yal'' olan
(3) Tevfik Paa'ya hkmet kurduruluyordu.
M.Kemal bu durumu kabullenmedi. A.zzet Paa'y uyard. Onun ynetiminde yeni bir hkmet
tasarland. Dahas bakanlar listesi bile dzenlendi (4). Mebuslar'la grld. Tevfik Paa'ya
gvenoyu verilmemesi istendiyse de, Tevfik Paa Mecliste gvenoyu alnca M.Kemal'in butasars gereklemedi (5).
7 Kasm 1918'de Sava Bakanl emrine verilmesine karn, Adana'y brakarak 13 Kasmda
stanbul'a gelip kurtulu yollar arayan M.Kemal; bylece askerlikten siyasaya gemi ve ilk
siyasi almas da Tevfik Paa olayyla balam oldu (6).
M.Kemal, Prof.D.A. Rustow'un da vurgulad gibi, brakma sonras stanbul'a siyasal duruma
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
7
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
8/104
egemen olmak iin gelmiti. smet Paa'ya greyse, M.Kemal'in bu dnem stanbul'da kurduu
ilikiler sorumlu bir devlet adamnn ilikileri trndeydi (7). Bylece M.Kemal ''Trkiye'yi siyasal
yoldan, siyasal nlemlerle kurtarmaya'' alyordu (8).
Tevfik Paa'nn gvenoyu almas nlenemeyince, padiahla iliki kurmak ve onu tasarlanandorultuya ekmek yollar denendi. Ne var ki padiah, annda M.Kemal'le grmeyi kabul
etmedi. Cuma selml sonrasna brakt. Grmede M.Kemal'in dncesini amasna
olanak tanmad (9). Kendi kukularn gidermek iin M.Kemal ve grubundan ballk istedi (10).
Bu tr almalar sonusuz kalnca M.Kemal Pera Palas'taki odasndan ili'deki evine tand.
Bu ev M.Kemal ve arkadalarnn almalarna, ulusal savam iin hazrlklarn merkez oldu.
Ulusal kurtulu tasars bu evde yapld (11). Baka bir deyile Trk Bamszlk Sava ve
Devriminin ilk temelleri bu evde atld.
M.Kemal burada gvenebilecei ve i yapabilecei kimseleri toplad. lk ilikiler Fethi Bey'le
kuruldu. Fethi Bey M.Kemal'in ocukluk arkadayd. Gvenilir kiilii vard. Mebustu. ''Osmanl
Hrriyetperver Avam Partisi''nin ve Meclis'teki bir grubun banda bulunuyordu. ''Minber''
gazetesini karyordu. Bu gazeteye M.Kemal de ortak oldu (12). mzasz yazlar yazarak
kamuoyu oluturuyordu (13). Ne var ki siyasal ortam nedeniyle M.Kemal'in szlerindeki aklk
bu yazlarnda pek grlmyordu.
lkenin eitli yerlerinde grevli olan gelecein bamszlk nc kadrosu, teker teker
stanbul'a geliyor ve birleiyorlard. ili'deki ev bu kadroya merkezlik ediyordu. Ali Fuat,
Kzm Karabekir, Rauf, smet, Canpolat, T.Rt, Dr. Rasim Ferit (Talay) ve daha birou bu
kadro ierisinde yer almt (14). Ne var ki ynetimin kt baklar zerlerindeydi. Bir takmtutuklanarak Bekiraa Bl'ne gnderildi. teki kadro yeleriyse tutuklanmamak abas
ierisindeydiler. nk tutuklanmalar durumunda Trk Bamszlk Sava ve Devrimi'nin
yazgs deiebilirdi. Bu nedenlerle eitli evrelerle ilikiler kuruldu.
Propaganda ve yayn almalar yaplarak ulusal direni ve toparlanma salanmaya
allyordu. Tevfik Paa Hkmeti'ni ykmak da bunlarn arasndayd. M. Kemal gazeteci A.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
8
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
9/104
Emin (Yalman) Bey'le grerek ''Vakit''e demeler verdi (15). ''Minber'' bu amala yayna
konmutu. Anlak devletlere kar savamn yolu izilmeye allyordu. M. Kemal, 1914'te
yazd ''Zabit ve Kumandanla Hasbihal'' yaptn yaynlayarak, Trk asker ve subaynn
savalarda gsterdii ''gllk'', ''moral'', ''saldr karar'' ve ''insiyatif''i hakknda canl rneklersergiliyor; dolaysyla I. Dnya Sava'ndan yenik kan subay ve komutanlarn morallerini
yksek tutmaya alyordu (16).
Bu almalarn yan sra M. Kemal demokratik ve yasal yollarla baa gelmek iin ayrca u
almaklardan (alternatif) da bulundu. Taban geni tutabilmek, varolan glerden
yararlanabilmek iin henz rgtl durumunu koruyan ttihat ve Terakki ile dolayl olarak ba
kurma yolu denendi. Bylece Fethi Bey, Cavit Bey'le iliki ierisine girdi ve Cavit Bey
''Minber''e kazandrld. Zaten bu dnem, genelinde partilerst birleme ynnde bir akm vard
(17).
nat bir ttihat Terakkili olan Ayan Meclisi Bakan Ahmet Rza Bey'le de birleme dnld.
A. Rza ayn zamanda padiahla da sk iliki ierisindeydi. A. Rza kendini Tevfik Paa'nn
yerine babakanla aday olarak gryordu. te tam bu sralar M. Kemal, A. Rza'dan
yararlanmak istedi. Kuraca kabineye Sava Bakan olarak girmeyi tasarlyor, Sava
Bakanl'nn varlnda bir ''g'' gryordu. Ordunun yenik olmasna karn geriye kalanla
lkenin kurtarlabileceini umuyordu. M. Kemal'in bu yaklam A. Rza'nn ibirliine
girmemesiyle sonusuz kald (18).
M. Kemal Padiah Vahdeddin, hkmet evreleri, Hrriyet ve tilaf partilerle de sk ilikiierisine girerek, yasal yollarla hkmete gelme yollarn arad. Drt kez Vahdeddin'le
grebildi (19). Yanna ekmeye alt. Henz hiyanete sapmam, Hrriyet ve tilafllar ve bir
takm bakanlarla da iliki kurmaya alyordu. Bunlar arasndan en sekinleri Deniz Bakan
Avni Paa ile ileri Bakan Mehmet Ali Bey'di. M. Ali Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paalarn
hsmyd. M. Kemal Cebesoy ailesi yoluyla bu bakanla iliki kurabilmiti. Mehmet Ali Bey, M.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
9
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
10/104
Kemal'i A. Fuat Paa'dan sorup renmi ve grmelerinden de M. Kemal bu bakan
kendisine inandrabilmiti (20).
M. Kemal, Anlak (tilaf) Devletleriyle de iliki kurmay -amac iin bir dnem- bir yntem olarak
semiti. zellikle ngiltere ve talya'yla iliki yollarn arad ve kurdu. Fiilen igal edilmi birkentte, igal gleriyle uzlamadan hkmet olmak ve yrtmek doallkla olanakszd. ktidar
aday olarak M. Kemal bu durumu gz nne alarak, uzlama yollarn arad. Anlak gleriyle
ilikiyi bu glerle yaknlk kurmu eski Hrriyet ve tilafllarla salyordu. ''liki kurduklarm
arasnda eski ttihatlardan, yahut tilaflardan, igal gleriyle birlikte alanlardan birok
kimseler vard. Her biri ile bsbtn baka trl gryordum'' (21) diyor. Demek ki bu dnem
M. Kemal yabanc glerle ilikilerini ''diplomata'' yrtyordu. ngilizler'e dokunmaktan zenle
ekinen M. Kemal, zellikle talyanlarla iliki kurmutu. Kont Sforza'nn korumasnda olunursa
ngilizler'in kendilerini tutuklamaktan ekineceklerini dnyordu. M. Kemal ngiliz gazetecisi
M. Ward Price'den ngiliz yetkilileriyle ilikisinin salanmasn istedi. nl casus Rahip Frew'le
de dostluk kurdu (22). Bylece M. Kemal dn olmayan yolda, kesin kararn vermeden nce
tm olaslk ve olanaklar zerinde durmu ve denemiti (23).
M. Kemal stanbul'da bu tasarlarn gerekletirmeye alrken hkmete kendisine birtakm
grevler de verilmiti. Ne var ki tasarlarn henz yeterince deneme olana bulamad iin bu
nerileri kabul etmemi, II. Ordu Mfettii olarak Konya'ya gnderilme isteini, rahatszln ne
srerek reddetmiti (24). ubat 1919'da General Allenby, Ali hsan Paa'nn yerine M. Kemal'in
6. Ordu Komutanl'na atanmasn istemi, M. Kemal bu istei kabul etmemiti. Bunun zerine
otomobili, yaveri ve komutanlk denei elinden alnd ve izlenmeye de baland (25). Bunlarhep stanbul'da yasal ve demokratik yollarla ynetime gelmek ve zm stanbul'da aramak
iin yaplyordu. M. Kemal bir aray ierisindeydi. Her trl yolu deniyordu.
M. Kemal'in Babakan yahut Sava Bakan olarak lkeyi uurumdan kurtarmas birtakm ttihat
Terakkici evrelerce de zaman zaman dnlmt. ttihat Terakki komitecilerinden Yakup
Cemil, ynetimindeki ttihat Terakki kliini devirmeyi tasarladnda, Sava Bakan ve
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
10
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
11/104
Bakomutan Vekili olarak M. Kemal'i dnmt (26). 1917'lerde Enver Paa'nn Alman
uyduculuuna kar bir Kemal-Cemal ibirlii sz konusu edilirse de Cemal Paa'nn
ekimserliiyle bir sonuca ulalamad (27). Dolaysyla M. Kemal ttihat ve Terakki ierisinde
Enver kliine kar srekli olarak bir almak, seenek olarak grlyordu.M. Kemal, Sarayca da Enver kliine kar benimsenmek ve bende edilmek istendi.
Vahdeddin'in yaverliine getirilmesi, veliahtn Almanya gezisinde grevlendirilmesi, kz Sabiha
Sultan'la evlendirilmek istenmesindeki ama buydu. Fakat M. Kemal bende olmaktan korktuu
iin, kand ve evlilii tepti (28).
Grld gibi M. Kemal ilk kez demokratik ve yasal yollar arar. Ulusal birlii ve bamszl
amalayan bir hkmette etkin grev alarak Osmanl Devleti'nin yazgsn deitirmeye alr.
Ne var ki iler dnd gibi gelimez. Bu tr bir olanak yaratamaz. Geri hkmette yer alp
Sava Bakanl'na gelse bile, o koullarda bylesi bir ykma gidii durdurabileceini, varlan
sonuca varabileceini sanmyorum (29).
Ama M. Kemal bu yolu denemeye kalkmt. Demokratik ve yasal yolun kapal olduunu
grnce baka yollar denedi.
2- stanbul'un Darbe Hazrlklar:
Yasal ve demokratik yollar kapannca, M. Kemal ve kadrosu ''ihtill'' yolunun denenmesini
dndler (30).
Bu aralar ''Ay-Yldz'' adl bir gizli rgt kurulmu, M. Kemal'inse bu rgtn banda olduu ilerisrlmekteydi. Bu rgt Haklar Savunma dernekleriyle de ba kurmutu. Trakya Paaeli
Haklar Savunma Dernei ubat 1919'larda M. Kemal'le iliki kurmu, dahas balarna
gemelerini istemilerdi. M. Kemal'se para para deil, ''btn lke yazgsn ynetecek, ele
alacak bir kurulu oluturup, birlikte almay'' neriyordu (31).
Brakma sonras stanbul'a dnen M. Kemal, Ali Fuat'la grtnde; halka silah datlmasn
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
11
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
12/104
ve halkn silahl direnmeye hazrlanmasn istemiti (32).
Gizli almalarn yan sra liberal eilimli, kesin programlar olmayan birtakm siyasal kmeler,
stanbul yakasnda bir evde bir eit ''Ulusal Kurultay'' kurmak amacyla toplanmlard (33). Tek
zm olarak ulusal direnme amalanyor; hkmete szma, yetkililerle iliki kurma yollardeneniyordu (34). zm getirmedii grlnce de ''ihtill'' ve ''hkmet darbesi'' yollar
denenmesi dnld. Fethi Bey ve daha birka arkadala birlikte ''ihtillci bir komite''
kuruldu. Bu komite padiah tahtndan indirmeyi, hkmeti devirmeyi, yeni bir hkmet kurmay
amalad. Ne var ki, M. Kemal'in ili'deki evinde verilen bu karardan da bir sonu alnmad.
nk yabanc igali altnda bulunan stanbul'da bylesi bir deneme yarar getirmeyecekti. Yeni
bir hkmet de kurulsa dman sngleri altnda hibir i yapamayacakt (35). Bu grmeler
ierisinde Kara Kemal ve arkadalar Tevfik Paa'y karmay nerdilerse de ayn gerekelerle
M. Kemal ve smail Canpolat kar kmlard (36).
3- Sessizce Anadolu'ya Geme ve Gerekli Hazrl
Yaptktan Sonra Ortaya kma Tasars:
Hkmetin yklmayaca ve hkmetlerden yararlanlamayacann anlalmas, devrimci
kadroyu zm Anadolu'da arama seeneine gtrd (37). M. Kemal zm yolunu yle
iziyordu: ''Uygun bir zaman ve ortamda stanbul'dan kaybolmak, basit bir dzenlemeyle
Anadolu iine girmek, bir sre adsz altktan sonra, btn Trk ulusuna felaketi duyurmak...''
(38). u anlald ki; ''Ulusal direnii stanbul'dan deil, Anadolu'dan ynetmek'' gerekiyordu.almalar bu dorultuda yapld (39).
Geri M. Kemal mfetti olarak gittiinde elli gn (19 Mays-8 Temmuz 1919 aras) kadar resmi
kalmt. Resmi grevi braktktan sonra da szn geirebilmiti. Belki devrimini yapard ama,
byk glklerle ve gecikmelerle, olurdu.
M. Kemal Anadolu'da direnme merkezi kurmak iin gitmeyi tasarladnda A. Fuat Paa'yla u
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
12
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
13/104
ilkeleri saptamlard: 1) Terhis ilemi durdurulacak. 2) Cephane ve silah dmana
verilmeyecek. 3) Gen ve dinamik komutanlar ibana getirilecek. 4) Ulusal direnmeye yanda
yneticiler grev bana getirilecek. 5) Particiliin yaratt ayrmclk engellenecek ve kamunun
morali ykseltilecek (40).M. Kemal bu aamada (Ocak 1919'dan sonra) nc kadrosuyla grmelere girdi. Kadro
Anadolu'da grev alp gitme yollarn arayacakt. Rauf Bey denizci olduu iin grevinden ayrlp,
sivil olarak Anadolu'ya geiyordu. Ege blgesine gidip, yerli halk ulusal direnie ekmeye
alacakt. A. Fuat kararghn Ankara'ya aktaracak, ''halka gven verecek ve iliki kuracak''t
(41). 15. Kolordu Komutanl'na atanan K. Karabekir, M. Kemal'le grp Anadolu'da ''ulusal
rgtler''in doduunu, bu yurtseverlerden yararlanlabileceini'' ileri srd (42). M. Kemal'i
''Erzurum'a gitmesini'', ''halk rgtlemesini'', ''yaknda kendilerine katlacan'' sylemiti (43).
Sava Bakanlnda mstear olan smet Bey de arlarak Paris Bar Grmelerine Trk
delegesi olarak katlmas istendi. Ortaya bir harita serilerek smet Bey'den Anadolu'ya geite
en yakn yolla, direnie geilebilecek en uygun blgenin neresi olduu hakknda bilgi alnd (44).
Sonraki gelimeler Anadolu'ya bu biimde geie gerek brakmad. M. Kemal'e grev verilerek
gnderildi. imdi asl konumuz olan bu aamay ayrntlaryla inceleyelim.
II- M. KEMAL'N ANADOLU'YA GD
ALIMALARI VE ANADOLU'DAK
GELMELER:
Bir taktik adam olan M. Kemal zamann ve koullarn olgunlamasn beklemi, bu ara gerekli
hazrlklarn yapm, gerekli evrelerle grm arkadalarn Anadolu'ya geirmiti. teden
beri Anadolu'da gelien olaylar bir yetkilinin Anadolu'ya grevlendirilmesini gerektirmi,
ngilizlerin nerisiyle Osmanl Hkmeti yetkin bir generalini grevlendirirken, M. Kemal bu
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
13
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
14/104
greve uygun bulunmutur. imdi bu olay ayrntlaryla inceleyelim.
1- M. Kemal ngilizler'i Lehine eviriyor:
Bir plan erevesinde hareket eden M. Kemal, Anadolu'ya gemek ve tasarlarn
gerekletirmek iin ngilizler'le iyi geinmenin yollarn arad. ngilizler'e yakn grnmeye alt.
nl casus Rahip Frew'le dostluk kurdu (45). ngiliz yetkilileriyle bu yolla iliki kurmaya alt.
Pera Palas'ta Dail Mail muhabiri Ward Price'Den kendisini ngiliz yetkilileriyle grtrmesini
istedi. Muhabir bunu istihbarat subay Albay Heywood'a ilettiyse de bir sonu alnamad. M.
Kemal belli amalarla, gazetelere ngilizler'i ven demeler veriyordu. 17 Kasm 1918 tarihli
''Minber'' gazetesinde u demeci yer ald: ''ngilizler'in ulusumuzun zgrlne ve devletimizin
bamszlna duyarllk gsterecekleri sayg ve insanlk karsnda yalnz benim deil, btn
Osmanl ulusunun ngilizler'den daha ok iyiliini isteyen bir dost olamayaca inancyla
duygulanmas pek doaldr.'' 18 Kasm'da da ''Vakit'' gazetesine kar olan iyi niyetinden kuku
duymak istemem'' diyordu (46). Doallkla bunlar amal verilen demelerdi. M. Kemal'in
tasarsnn ok ince dnlm birer paralaryd. Bu taktiklerinin zararn deil, yararn grd.
Anadolu'ya gnderilmesine kar kmadklar gibi ufak bir kukudan sonra, Anadolu'ya
gemesi iin vize de vermilerdi (47). Dahas bu grevi almada ngiliz istei de rol oynamt.
stanbul yneticileri Anadolu'daki dzensizlie zm yolu aradklarndan ngilizlerle birlikte M.
Kemal'in grevlendirilmesi konusunda anlamlard (48).
2- M. Kemal Saray Lehine eviriyor:
ngilizler'le ilikilerini dikkatli srdren M. Kemal, Saray ve evresiyle de ilikilerinde dikkatliydi.
Gze girmeye alyordu. stanbul ynetiminin kar olduu eylere kendisinin de kar
olduunu gsteriyor ve siyasal taktikler sergiliyordu. Padiah Vahdeddin'in veliahtl
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
14
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
15/104
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
16/104
a) Pontusu Eylemler:
Brakma Trkiye'sinin en alkantl blgesi Samsun'du. Etnik yap, sava dneminde yaanlan
olaylar, Rum ve Ermeni grm ve Pontusu eylemler blgede huzursuzluklara kaynakoluyorlard. Daa km ellinin zerinde ete vard. Bunlarn ou Rum'du (54). zellikle
Bafra'da oniki Rum kynn 1500 genci bu amala silahlanm ve ekiyala balamlard.
eteye katlanlarn says 25000'e ulamt. Karadeniz Blgesinde 1921'e dek 1641 Trk
ldrlm, 923 kii de yaralanmt. Yine bu yllarda iki milyonluk hayvan alnd gibi, iki
milyon dolaynda da para ve mal gasbedilmiti (55).
I. Ordu Komutan Nurettin Paa'nn gzlemlerine gre; Pontus rgtnn amac ''Yunanistan'n
ikiz kardei'' olan Pontus Devletini kurmakt. almalar Sivas ve Akdamadeni'ne dek
geniletilmiti. Askersel olarak rgtlenmi bir ''ordu'' kurulmutu. retmenler ve papazlar bu
ordunun etkin elemanlaryd. rgtn bana Trabzonlu Vasiliso Yuvanidis diye biri getirilmiti.
Bylece Rum nfus arttrlmaya allyordu. Bu iler Samsun Metropolit Yardmcs Eftimos
Zilos'un ynetimindeydi. Byk devletlerin destei salanmaya allyor. Vezirkpr ile
Samsun arasndaki dalarda korunaklar oluturuluyordu. Genel Savan bitiminde Yunan
gemileri stanbul'dan Karadeniz'e alnca -destek olarak-, zamann geldiini sanp Trk
kylerine saldrdlar. Bylece Anlak devletlerin kastl olarak ''Rum kylerine saldrlyor''
dedikleri olay Rum etelerince Trk kylerine oluyordu (56). Fakat aciz durumda olan dnemin
Osmanl ynetimi olayn bu gerek yzn aklayamyor ve direnemiyordu.
Blgede bulunan yabanc sermaye kurulular dahi Pontusu Rumlarn ard dncelerinekatlyor, Rum etelerinin ktlklerini Trkler yapm gibi yayyorlard. Amerikan Tabacco
Campany (Ttn Ortakl)nin 11.1.1919'da Samsun yresinde Trk kylerinin silahlandrldn
duyurarak bu karalama yarna katl en somut rneklerden biridir (57).
Emperyalizmin gcn alan Pontusu Rumlar baya kararlydlar. Ayr bir devlet olmay
kafalarna koymulard. Karadeniz Blgesinde toplanan kimi Rum ileri gelenleri 23.2.1919'da
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
16
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
17/104
Rum Karadeniz Cumhuriyeti'ni kurmay kararlatrdlar. Binyatolu, Kolossi, Theodis imzalaryla
bu istek stanbul'daki ngiliz Yksek Komiserlii'ne bildirildi (58). almalar gittike hzland.
Osmanl devletinin k bu ykc - ayrlk kesimlere ayrlma gc veriyordu. 23 Temmuzda
Trabzon Rum Metropoliti Hrisantos, destek salayabilmek iin Avrupa gezisine kt. Trabzon'angiliz askerleri gnderilmesini, ngilizler'in ynetiminde yerli jandarma birlikleri kurulmasn
istiyordu. Paris Bar Grmelerine Pontus Devleti iin birer muhtra sundu. 18 Ekimde
Batum'da Pontus Cumhuriyeti ilan edildi. Avrupa'da yz bulamaynca Hrisantos, uzlama
nerdi. tede bir takm Pontus ncleri bar grmelerine bavurup, Trk etelerinin
kymndan sz ediyor, Avrupa'y kendilerine acndrmaya alyorlard. Bir yandan da
Sovyetlerle iliki ierisine giriyor, yardmlarn salamaya alyorlard. Tarih boyunca
Osmanllarca bakmszlatrldklarn, ileri sryor, Kafkasya'dan Sinop'a dek uzanan blgede
resmi dili Trke ve Rumca olan bamsz bir Pontus Devleti tasarlyorlard (59). Bu tasarlar
onlar blgenin srekli huzursuzluk kayna yapmt (60).
Avrupa desteini salama peinde olan Pontusular, Avrupa'da kurultaylar dzenliyorlard.
Ama dnya kamuoyunu yanlarna ekmekti. Marsilya toplantsnda 1.500.000 Ortodoks
Pontuslu Rum'un korunmas Anlak devletlerden istendi. Sonunda, blgede ''Trk kymnn
sonunun geldii'' savunuluyor, muhtralar veriliyordu. Helenizm dostu nl ngiliz tarihisi Arnold
J. Toynbee dahi bu ileri srlen istatistik ve snrlar hayal rn'' olarak gryordu. Bu ar
istekler blgede huzursuzluklara kaynaklk ettiinden M. Kemal'in Anadolu'ya gnderiliine
nemli lde neden olmutu (61).
Samsun, stratejik ve ekonomik adan da nem tayordu. Orta Karadeniz'den Orta Anadolu'yaal kaps Samsun limanyd. Kuzeyde Anadolu'ya sarkmay dnenler, bu kuzey kapsn
ellerinde bulundurmak zorundaydlar. Ayrca Enver Paa'nn Anadolu'ya gemesi durumunda
Samsun yolunu semesi olasl da ngilizler'i kukulandryordu (62).
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
17
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
18/104
b) Dou Anadolu'da ra Devletlerinin
Kurulmas:
Anadolu'da ngilizler'in dnda bir takm gelimeler oluyordu. Dou Anadolu ve DouKaradeniz'de bir takm '' ra - Sovyet'' hkmetleri kuruluyordu. Trk ulusal savamnn ilk
rnekleri olan bu kurulular, kendi olanaklaryla rgtleip, anavatanla birlemeyi amalyorlard.
Silahl birlikler oluturmu, birok kent ve kasaba ''ulusal ralar'' kurmulard.
5.11.1918 gn Kars'ta geici olarak ''Kars slam ras'' adyla bir trk ynetimi kuruldu.
3.1.1919'da Ardahan'da birok ttihat Tmen Komutan Yarbay Halit (Deli Halit Paa)
bakanlnda topland. 7 Ocakta ''Ardahan Kongresi'' yapld. Bu kongreye Ardahan, Ahska,
Ahkelek, Kazman, Oltu, Akbaba'dan delegeler katldlar. Btn ulusal ralarn merkezinin
Kars olmas kararlatrld. 18 Ocakta '' Liva''nn her yerinden 131 delegenin katlmasyla
''Kars Kongresi'' topland. Sonunda ''Gneybat Kafkas Geici Hkmeti'' kuruldu. Bu hkmet
ay yldzl bayra ve resmi dil olarak da Trkeyi ald. Trkiye'yle birlemek amacndaydlar.
Hkmet bakanlna Cihangirolu brahim Bey, Meclis bakanlna da Doktor Fuat Sabit
Bey getirilmiti. Ne var ki bu kurulu uzun mrl olmad. ngilizler'in 12 Nisan'da saldrs
sonucu yneticiler tutuklanp Malta'ya srldler. Kent Ermeniler'e verildi. Ardahan ve Posof'a
Grcler el koydular. Daha sonralar K. Karabekir Paa buralar Ankara Hkmeti adna
alacaktr.
Kars'n dalmasndan sonra ulusal birlemeyi Oltulular salad. ngilizlerin ekilmesi zerine
Rum ve Ermeniler kovularak 25.5.1919'da ''Oltu slm ras'' kuruldu. Blgelerini bamszcaynetmeyi ve silahl savunma vermeyi amalyorlard. Ynetim Tahirbeyzade Yusuf Ziya, Ysin,
Salim, Bosnalzade Mmtaz Cahit, Ahmetbeyzade Nazm, Edobeyzade Tahir, Karacibeyzade
Bahri, Seherefendizade Ahmet, Hafzhalilefendizade smail, Lispek Mdr Terpinekli
Mollaahmetolu Molla Veysel, Tavusker Mdr Maksut, Gmrk memuru Bedrettin, retmen
Hsameddin, rtl'den Hafzefendizade Hseyin Srr, Shsor'dan Mustafaolu Mehmet Aa
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
18
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
19/104
gibi yurtseverlerin elindeydi. ''Oltu slm Terakki Komitesi'' bir tzk ve anayasa kabul ederek
21.2.1920'de ''Oltu slam Terakki Partisi'' adn alarak, derneklikten kp partileti. Oltu ynetimi
tekilerine gre uzun mrl oldu. Nahcvan'da bir ra ynetimi kurulduu gibi, Gle'de de
''Kafkas ifti ras'' kuruldu. Ermeni ve Rumlar'a kar silahl savunma veriliyordu. ralaryoluyla direnli tutulan Dou'nun bu kent ve kasaballar B.M.M.'ne bavuruyor, ''ulusal
varlmzn ve ulusal karlarmzn btn olaslklara kar korunmasn bir ulusal ama olarak
kabullenen Yksek Meclis'te; bizim haklarmzn da Trk ulusal topluluu iinde salanmasn ve
ballmzn korunmasn'' istiyorlard. Batumlular da ''Grc Hkmeti ynetimine girmektense
namusumuzla, kanmzla, silahmzla lmeyi ye tutarz'' diyorlard (63).
Bu gelimeler ngilizler'i olduka kukulandryor, blge halknn Sovyetler'le ibirlii ierisinde,
Sovyet sistemi dorultusunda Ankara Hkmetiyle birlikte kendilerine kar savam
vereceklerini umuyorlard. Tedirginlikleri buradan ileri geliyor, M. Kemal'i de bu gelimeleri
nlemesi iin gndereceklerdir.
ngiliz belgeleri incelendiinde, tedirginlikleri aka grlmektedir. Calthorpe'nin Osmanl
Dileri Bakanna yazd 21.4.1919 tarihli mektubunda ngiliz tedirginlii yle dile
getirilmektedir:
''Birok kaynaktan renildiine gre; Erzincan, Erzurum, Bayburt ve Sivas'ta batan baa
kurulan ralarca zellikle Trk ordusundan grnrde serbest fakat askeri denetim altnda
devirme asker toplanmtr. (...) Sz konusu ralarn asker toplamalarnn yasaklanmas...''
Osmanl Dileri Bakan'nn 25 Maysta verdii yantndaysa Kars'ta kurulan slam ralaryla
ilgilerinin olmad, ngilizlerce datldn, blgedeki bu tr huzursuzluu gidermek iin M.Kemal Paa'nn genel mfetti olarak atandn, bildirmekte (64).
c) Enver Paa ve Bolevizm Korkusu:
I. Dnya Sava yenilgisinden sonra Sovyetler'e kaan Enver Paa burada rahat durmuyor, bu
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
19
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
20/104
kez de Bolevik renkte savam veriyordu. Kimi kez Bolevik gzkyor ve Sovyet
yneticilerinin gzne girmeye alyor, kimi kez de Turanc olarak Kafkaslar'daki Trkler'le
dayanp, yeniden Anadolu'ya dnmeye alyordu.
Enver Paa'nn bu yollu almas ngiltere'yi ve stanbul ynetimini korkutuyordu. nk EnverPaa srekli Kafkaslarda dolayor, Anadolu'yla ba kuruyor, Karadeniz kylarna zellikle
Trabzon'a kendi zel adamlarn gnderiyor, Kafkaslar'daki ra Hkmetlerinin kurulmasnda
rol oynuyor, onlarn arasnda dolayor, Anadolu'daki eski ttihat Terakki'lilerle ilikiler kuruyordu.
Bu gelimeler Enver Paa'nn Anadolu'da ttihat Terakki'yi yeniden diriltecei, rgtleyecei,
Sovyet desteiyle Anadolu'ya dnecei ve Sovyet sistemini Trkiye'ye uygulayaca, ngilizler'i
lkeden kovaca olasln olduka glendirmiti. Dolaysyla kukulanan ve korkuya kaplan
ngiltere, stanbul Hkmetine bask yaparak Enver korkusunu giderme yolunda nlemler
almaya alt (65).
Enver Paa'nn Karadeniz Blgesine adam gnderdii sylentilerinin yan sra, Sovyetler
Birlii'ndeki Trk devrimcilerinin de bu blgede alma srdrdkleri yolundaki sylentiler
ngiliz'ce alndnda korkun bir tablo kyordu ortaya. ngilizler'in kukular bylece daha da
artyordu. Bu gelimeler durumu nleyici bir yetkilinin blgeye gnderilmesini gerektirmekteydi.
d) Ulusal rgtlerin Savama Balamalar:
Brakma sonras Trkiye'sinde umutsuzluun verdii bunalmla yer yer kaynamalar oldu.
Trakya, zmir ve Ege topraklarnn Ermeniler'e verilecei gndeme gelince blgeler halk tepkigstermeye baladlar. Bu durum lke genelinde ulusal tepkiyi ve sonucunda da ulusal birlii
dourdu. Trakya halk topran Yunan'a kaptrmamak iin 2 Kasm 1918'de ''Trakya-Paaeli
Mdafaa-i Osmaniye'' derneini kurdu. ayn amala zmir, 1 Aralk 1918'de ''zmir Mdafaa-i
Hukuku Milliye Cemiyeti'' dodu.
Blge topraklarnn Ermeniler'e verilecei ve Ermeni egemenliine girilecei, blge halkn bu
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
20
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
21/104
tr birlemeye yneltmiti. Ayn geler Adana yresinde de ''Kilikyallar Cemiyeti''ni yaratmt.
Pontus Rumlar'nn istek ve eylemleriyse 12.2.1919'da ''Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye
Cemiyeti''nin domasna kaynaklk etmiti (66). Ellinin zerinde ulusu dernek ve rgt
birleerek 29 Kasm 1918'de Mill Kongre''yi oluturmulard (67).Durum ulusal birlii de gerektirmi ki, Ermenilere kar Krt ve Trk halk birlemiti. Dou
airetleri direk olarak savamn iine girmilerdi (68).
niversite ve genlik de direni olaynn ierisine girmiti (69). stanbul ve byk kentler'de
mitingler dzenleniyordu. Binlerce, ybinlerce insan bu mitinglere katlyor, bamszl
savunuyorlard (70). lkedeki bu genel tepki gittike younlayor ve Temmuz 1919'dan itibaren
blge ve genel kongreler yaplyordu. Erzurum, Sivas, Balkesir (I. ve II.) Nazilli, Alaehir,
Manisa, Denizli, Pozant, Uak, Lleburgaz ve Edirne kongreleri bu trdendi (71).
Trkiye genelinde ve zellikle Anadolu'daki bu direni iin derlenme, bunlardaki ulusu z,
ngiltere'yi ve onun uydusu stanbul ynetiminin uykularn hakl olarak karyordu. ngiltere bu
rgtlerde zellikle ttihat ve Bolevik kokusu alyordu. Yaylmacl iin bu gelimelerin
bastrlmasn uygun buluyordu.
e) ngiltere'nin Samsun'da Ulusal Gelimeleri
Bastrma almalar:
Ulusal gelimeleri bastrmak amacyla ngiltere 9 Mart 1919'da 200, 17 Mart'ta da 150 kiilik
bir asker g Samsun'a, bir mfreze de Merzifon'a gnderdi. Samsun'a asker karlmasblgede tepkileri arttrd (72). Bunun zerine Samsun'daki makineli tfek blnden temen
Hamdi komutasndaki askerlerle birlikte 17-18 Mart gecesi daa karak Trk eteleriyle
birleti (75). Olay ngiliz korkusunu dorua kard. stanbul Hkmetinden ivedilikle nlem
alnmas istendi. Bylece Samsun gncellik kazand. Trk yneticilerinin dikkati de Samsun'a
evrilmi oluyordu. Ksaca koullar olumutu. Anadolu'daki gelimeler M.Kemal'in tasarlarna
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
21
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
22/104
yardmc olmu, M.Kemal'in cephesinden gelien olaylarla Anadolu'da gelien olaylar
denklemiti. Bu kez Samsun blgesine gl ve yetkin bir kurmay aranyordu. Ordu
komutanlklar kaldrldndan bunlarn yeri ''Mfettilikler''le doldurulacakt.
Blgeye gidecek olan mfetti; asker eitim ve retimle uraacak, dank durumdaki silhve cephaneyi depolayacak, dzeni salayacak ve Rum halkn gvenlik altna alacakt.
ngilizler'le bu konuda anlald. ngilizler'in blgede dzenin salanmas dorultusundaki
istekleriyle stanbul Hkmetinin Ordu Mfettilikleri kurma yolundaki almalar biim ve
zaman asndan birbirine denk dmt (74). Yoksa M.Kemal iin yaratlm zel bir grev
deildi.
4 - M.Kemal'in Durumu Deerlendirip
Grev Almak in almalar:
Koullarn olutuu bu aamada M.Kemal devreye giriyor. imdi, yalnzca, bu grevi
Hkmetten koparmak gerekiyordu. Atamada Genelkurmay'n, Sava Bakanl'nn,
Babakan'n (Sadrazam), Hkmet'in, padiah Vahdeddin'in ve gal Kuvvetleri Komutanlnn
olurlar gerekiyordu. Alman, Enver ve ttihat Terakki kart oluu nedeniyle; ngiltere, padiah ve
Damat Ferit Hkmetiyle aralarnda bir eliki yoktu (75). Brakma sonras ilkeli davranan
M.Kemal ngiltere'ye kar bir tutum da taknmamt (76). Padiah ve Hkmete yetenekli,
gl ve vatansever olarak tannyordu (77).
Bu adan olumlu bir durum vard. Yaplacak ey Hkmete nerilmek ve gerekli olan brokratikilemleri yaptrabilmekti. Zaten daha nce bu tr grevler de nerilmiti. Fakat M.Kemal
tasarlad zamanlama olumadndan grevi kabul etmemiti (78). Zaten grev verilmesi
gereken ve bota olan kurmaylar arasndayd. te M.Kemal bu noktada ii olacana
brakmad. Bizzat dolayl ve dolaysz ilgilendi. Araya dostluklar, yaknlk ilikileri soktu (79).
Dnemin ileri Bakan Mehmet Ali Bey, M.Kemal'in arkada Ali Fuat Paa'nn yaknyd.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
22
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
23/104
M.Kemal ve Ali Fuat, M.Ali Bey'i yola getirebilmek iin A.Fuat Paa'nn babas smail Fazl
Paa'y devreye sokmulard (80). .Fazl Paa, M.Kemal'i olu kadar seviyordu. Rauf Bey'e
gre M.Kemal, M.Ali Bey'ce Sadrazam D.Ferit Paa'ya Beyolu'ndaki Cercle d'Orient'de bir
yemekte tantrlmt. Karlama resmi gemesine karn, Babakann amac M.Kemal'igrmek ve tanmakt (81).
Hkmet yelerinden Deniz Bakan Avni Paa, M.Kemal'in dostu idi. Ayn zamanda Sava
Bakan akir Paa'nn damad oluyordu. M.Kemal bu arkada yoluyla Sava Bakan'n da elde
etmiti. Babakan'n M.Kemal'e gven duymasnda M.Ali Bey'in rol byk olduu gibi, bu
grevin verilmesinde Avni ve akir Paalarn da etkileri byk olmutu (82).
Bilindii gibi bu bakanlar Hrriyet ve tilaf Partiliydiler. ttihatlara, Enver ve Alman yanllarna
karydlar. M.Kemal, bunlarn bu zelliklerinden yararlanmasn ok iyi bilmiti (83).
Samsun olaylar zerine Anlak (tilaf) Devletlerce sktrlan stanbul Hkmeti zm yolu
aramaya koyuldu. Rauf Bey'in anlarna gre, Babakan, ileri Bakann arr, soruna zm
getirmesini ister. M.Ali Bey'de, ''Bu i burada, Bbli'de yoluna konamaz; dzenin bozulduu
blgeye, bu sorunun stesinden gelebilecek, deneyimli birisini geni yetkilerle gndermek
gerekir; varolan komutanlar arasnda bu niteliklere sahip olarak aklma gelen Mustafa Kemal
Paa'dr'' (84) yantn vererek, M.Kemal'i aka nermi oldu. Babakanla (Sadrazam)
tanmalar da saland.
akir Paa'nn belirttiine gre Babakan'n uygun grmesiyle bu grev M.Kemal'e verildi (85).
M.Kemal doan bu elverili durumdan olduka yararland. M.Kemal'in grev ve yetki yazsn
Genelkurmay kinci Bakan Albay Kzm (nan) dzenledi. M.Kemal, arkada Kzm Bey'ietkileyerek yetkilerinin geni tutulmasn salad (86). Samsun'dan te btn il vali ve
komutanlarna buyurabilme ve bildiriler yaynlayabilme yetkisini koydurabilmiti. M.Kemal'in
Albay Kzm Bey'le hazrladklar yaz, Kzm Bey'in Bakanla kararlatrdklarn amt.
Kzm Bey dahi ekindiinden bu msveddeye imzasn koymamt. Oysa bu ynergenin
Hkmetin onayndan gemesi gerekiyordu. akir Paa da ynergeye yalnzca mhrn
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
23
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
24/104
basm, imzadan ekinmiti. Ynerge 30 Nisan - 6 Mays aras Bakanlar Kurulunda (Meclis-i
Vkel) geitirilerek grld. Ynergenin ierii kabul edildi.
Mustafa Kemal, tek grevinin bu zulm iinin gerek olup olmadn renmek mi olduunu
sorunca Sava Bakan: 'evet' der. Bunun zerine Mustafa Kemal grevinin biimini belirlemekiin Genelkurmay Bakan'yla grmek iznini ister, akir Paa da:'peki' der. (Bayur, I/293. )
''M.Kemal olmasa, ya bu grevi kabul etmeseydi de, yine oraya ehliyetli bir komutan
gnderilecekti.'' (Akin, s.279.)
18 Mays 1919'da Hkmet toplantsnda onayland. 18 Maysta M.Kemal yola kmt bile (87).
M.Kemal'in Samsun'a gnderilmesine karar verilmeden nce ngiliz yetkililerine danld
kesin. Bilindii gibi Babakan D.Ferit ngilizler'e danmadan hibir kararda bulunmuyordu.
Ferit Paa'yla grmesini ngiliz yetkilisi Ryan yle anlatyor:
''Trk Hkmeti ilkbaharn banda dzenin, merkezi denetim altnda daha iyi yrtlmesi
amacyla belli llerde genel mfettilikler kurdu. Bunlardan ilki ve byk olaslkla bu greve
tek atama M.Kemal'di (88). Paa, znde esiz bir askerdi. Fakat bu zamana dek gze
batabilecek hibir siyasal rol oynamamt. Aka syleyebilirim ki, Damat Ferit Paa Nisan
1919'da genel mfettilik tasars hakknda benimle konutuu zaman, M.Kemal ad bana hibir
ey anlatmamt. Ben (...) Ferit'e bu tasarnn akla uygunluuna kar kukularm bildirdim.
Kendisi M.Kemal ile birlikte yemek yediini, ball konusunda ondan doyurucu gvence
aldn, kendisi de onu yle bir subay ve grgl olarak kabul ettiini syleyerek bana gvence
verdi.
Ferit'in bu tutumunun itenliine inanyorum. M.Kemal'in; Nisanda greve atanmasn kabul
ettii zamanki gerek dncesi hakknda bir yargda bulunmak ok zor olduu gibi, dorudan
doruya harekete getii zaman onun bu tutumunu snrlamak da olas deildi. nk ne
Trkiye iinde kk ve dank grevler yapan Anlaklar, ne de -dahas Sultann yardmyla da
olsa- Hkmet; halk zerinde olduka etkin olduu bizzat denenmi olan M.Kemal'in davetine
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
24
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
25/104
karufak bir etki yapabilirlerdi.''
Fevzi Paa (akmak)'nn anlattklar Ryan'nkine denk dmekte ve dorulamaktadr. ''gal
glerinin subaylar sk sk yanma gelerek benden Samsun olay hakknda bilgi almak
istiyorlard. M.Kemal Paa'nn Almanlar'a ve Enver Paa'ya kar olduunu syleyerek yenigrevine gidince btn bunlarn (dzensizlik olaylar) ortadan kalkacan anlatyordum. Bu
nedenle M.Kemal'in hareketini destekliyor, dahas abuklatryorlard'' (89), diyor Fevzi Paa.
Duruma baklrsa M.Kemal'in Samsun'a gnderilmesinde ngilizler, Padiah, Babakan ve
Hkmet anlama ierisinde. Bilerek, isteyerek ve bir eyler bekleyerek gndermiler (90).
M.Kemal'i Anadolu'daki olaylar bastracak gte gryorlar, bu grevi yerine getirmesi iin
gnderiyorlard.
Prof. Jaeschke, M.Kemal'in Samsun'a gidi olayndan sz ederek, ''ngiliz Dileri Bakanl
dosyalarnda bu konu hakknda hibir ey yoktur; belki ngiltere Sava Bakanl dosyalarnda
kimi bilgilerin bulunmas olasdr. Bununla birlikte byle bir dosya almasna da gerek yoktu.
nk zamanyla Sultan'n ve Damat Ferit'in gvenini kazananlar doallkla ngilizler'in de
gvenine layk grlmlerdi (91).
Prof. Jaeschke'nin yargsnda da grld gibi M.Kemal Samsun'a ngiliz ve Saray'n
ibirliiyle, ortak karar ve tutumuyla gnderildi. M.Kemal alkan ve yetenekli olarak
biliniyordu. Ayrca ngiltere ve Saray'n istedii gibi Alman, ttihat ve Enver Paa kartyd.
Bundan daha iyisini bulamazlard. M.Kemal'den Anadolu'da filizlenen ulusal direnileri
bastrmasn bekliyorlard. Bu nedenle byle zorlu bir komutan semilerdi.
5- M.Kemal'in Anadolu'ya Gei
Grevi ve yz:
M.Kemal'in resmi grevi, Doudaki kt zerinde kalan 9. Ordu Mfettiliiydi (Yeni bir
dzenlemeyle 9. Ordu 15 Haziran'dan sonra 3. Ordu oldu).
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
25
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
26/104
Anadolu'ya gnderili nedeni ise, Prof. H.Erolu'nun ok iyi vurgulad gibi; ''Samsun'da
Rumlar' bask altna alan Trkler'i yola getirmekti.'' Bu nedenle ''btn dou illeri iin Ordu
Mfettilii yetkisini alyordu.'' Bylece Atatrk ''tarihsel misyonunu yerine getirmek iin nemli
bir olanak yakalamt'' (92). Bekiraa Blnde tutuklu bulunan Fethi Beyi grmeye gittiinde,''Ne biz bu durumda kalacaz, ne lkeyi bu durumda brakacaz'' (93) derken Atatrk, bu
tarihsel misyonunu dile getirmi oluyordu.
Ferit ve akir Paalar'n imzalarn tayan mfettilik atamas hakkndaki buyruk (ferman) 30
Nisanda karld. Bu buyruk ''Takvim-i vakayi''nin 5.5.1919 tarih ve 3540 saysnda yaynland. 6
Maysta ise basnda duyuruldu. Ne var ki ilerin gelimesinde bir ivedilik vard. Resmen byle
gelimesinin yan sra 1 Mays tarihli ''kdam''da ise akir Paa, ''Sivas, Van, Trabzon, Erzurum
illeriyle Samsun sanca sivil memurlarnn M. Kemal Paa'ca yaplacak bildirilere uyulmasn''
ve istenenin yaplmasnn buyurulmasn Ferit Paa'dan istemiti. Sava Bakanl ise M.
Kemal'in grev ynergesini 5 Maysta aldn bildirdi. Ynerge ise bir gn sonrasnn tarihini (6
Mays) tayordu (94). akir Paa 6 Maysta Bakanlar Kurulunda geirilerek grlen
ynergeyi M. Kemal'e gnderdi. 7 Maysta ise ''ilgili makamlara gereken buyruklar vermeleri''
ricasyla Babakanlk ileri Bakanlna sundu. Bunun zerine ynerge, 17 Maysta Bakanlar
Kurulunda okundu ve ierii uygun grld. Bunu ileri Bakan M. Ali Bey 18 Maysta Kayseri
ve Mara mutasarrflklarn da iermesi nerisiyle Sava Bakanl'na gnderdi (95). akir
Paa, M. Kemal'in mfettiliini buyruuna verilen tm kolordulara telyazsyla bildirdi. Kzm
Paa, 30 Nisanda iki gambotla motrbot'un M. Kemal'in buyruuna verilmesini Deniz
Bakanl'ndan rica etti. M. Kemal, birka kez bakanla bavurarak; en az iki binek otomobili,Atekesten sonra alnan kararlar, jandarmann genel glerini gsterir bir kroki ve mfettiliin
giderlerini karlayacak denein verilmesini istedi. akir Paa, K. Karabekir Paa'ya zaten 8
Maysta tm Anadolu'nun siyasal ve askersel durumunu belirtir raporunu gndermiti. smet
Paa'nn vurgulad gibi davranan M. Kemal, 11 Maysta Sivas vali ve kolordu
komutanlklarndan ve Samsun mutasarrfndan ''ekya etelerinin slm, Grc, Rum ve
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
26
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
27/104
Ermeniliklerine gre say ve etkinlikleri'' hakknda telyazsyla bilgi istedi. 12 Maysta M. Ali
Paa, Samsun blgesindeki Rum etelerine kar elverili nlemler alnmasn Sava
Bakanl'ndan istedi (96). Grld gibi, sonradan hep birlikte arkasna decekleri M.
Kemal'in Anadolu'ya gnderilmesinde ilgili makamlar arasnda bir gr birlii, ibirlii veivedilik vard.
Verilen Hkmet ynergesi (talimatname) M. Kemal'in umduundan da geni yetkiler
iermekteydi. nemli olduundan 6.5.1919 tarihli bu tarihsel belgenin aynsn veriyoruz:
''Dokuzuncu Ordu ktalar Mfettiliine ait grevler (Padiaha buyurulmutur), yalnz asker
olmayp, mfettiliin kapsad blge iinde ayn zamanda sivil ynetime de ilikindir.
1- bu ortak grevler unlardr:
a) Blgede i gvenliin salanmas, dzenli duruma getirilmesi ve bu dzensizliin k
nedenlerinin salanmas.
b) Blgede tede beride dank bir biimde varlndan sz edilen silh ve cephanenin bir an
nce toplattrlarak uygun depolara konmas ve korunmas.
c) eitli yerlerde bir takm kurullar ( ralar) olduu ve bunlarn asker toplamakta bulunduu ve
elaltndan ordunun bunlar koruduu ileri srlyor. Byle kurullar varolup da asker topluyor,
silh datyor ve ordu ile de ilikide bulunuyorlarsa kesin olarak yasaklanmas ve bu gibi
kurullarn kaldrlmas.
2- Bunun iin:
a) ki tmenli nc ve drt tmenli Onbeinci Kolordular Mfettilik buyruuna verilmitir. bu
kolordular eylemce ve gvenlik konularnda dorudan doruya Mfettilikle ve olaan ilemleryani zlk ileri, genel kuvvet (ordu birliklerinin er, subay, silh, cephane, hayvan gibi ara ve
gerelerinin) saysn gsteren durum belgeleri vs. gibi konularda nceki gibi Sava
Bakanlyla haberleeceklerdir. Tmen veyahut Blge Komutanl veya zel grevle atanacak
subaylarn atanmas veya deitirilmesi Mfettiliin uygun grmesi ve isteiyle olacaktr. br
konularda gerek ve yarar grerek Mfettiliin verdii ynergeyi Kolordu Komutanlar aynen
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
27
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
28/104
uygulayacaklardr. zellikle salk ileri pek nemlidir Bu konudaki inceleme ve yaplan ilerin
halka da yaylmas gerekir.
b) Mfettilik blgesi Trabzon, Erzurum, Sivas, Van illeriyle Erzincan ve Canik bamsz livalar
kapsadndan, mfettiliin yukarda saylan grevleri yrtmek iin verecei tm ynergeleriibu illerle mutasarrflklar dorudan doruya yerine getireceklerdir.
3- Mfettilik snrna yakn il ve bamsz iller (Diyarbakr, Bitlis, Mamretulaziz (Elaz), Ankara,
Kastamonu illeri) ile Kolordu Komutanlklar da Mfettiliin yrtecei grev srasnda kendi
bana yapaca bavurular gznne alacaklardr.
4- Mfettiliin asker konulara ait orunu (makam) Sava Bakanl olmakla birlikte, teki
konular iin ilgili yksek makamlarla haberleecek ve ibu haberlemelerden Sava
Bakanl'na da haber verecektir'' (97).
- Sava Bakan akir -
Anadolu topraklarnn yarsna yakn blmn yetki alan ierisine alan, ve bu geni alanda
igalci devletlerin istei dorultusunda dzenleme getirmesi istenen M. Kemal'in
kararghnda u kiiler yer alyordu:
1) Ordu Mfettii: Tugeneral Mustafa Kemal.
2) Kurmay Bakan: Kurmay Albay Kzm (Dirik).
3) Kurmay Bakanl Emir Subay: stemen Hayati.
4) Kurmay Bakan Yardmcs: Kurmay Yarbay Mehmet Arif (Ayc).
5) Harekt ubesi Mdr: Kurmay Binba Hsrev (Gerede).6) Topu Komutan: Binba Kemal (Doan).
7) Salk leri Bakan: Dr. Albay brahim Tali (ngren).
8) Salk leri Bakan Yardmcs: Dr. Binba Refik (Saydam).
9) Bayaver: Yzba Cevat Abbas (Grer)
10) Kurmay Yardmcs: Yzba Mmtaz.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
28
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
29/104
11) Kurmay Yardmcs: Yzba smail Hakk.
12) Emir Subay: Yzba Ali evket (ndersev).
13) Karargh Komutan: Yzba Mustafa Vasfi (Ssoy).
14) ae (besin ileri) Subay: stemen Abdullah.15) ifreci: Ktip Faik (Aybars).
16) ifre Yardmcs: Ktip Memduh (Atasev).
17) ifre Yardmcs: stemen Arif Hikmet (Gereki).
18) ifre Yardmcs: Temen Muzaffer (Kl) (98).
Atatrk'le yola kan bu devrim kurulu ne var ki, bir takm Kurtulu Sava'nn zgrlk ve
bamszlk felsefesini sonuna dek yaatacak bir takmysa bu felsefeye ters dp yar yolda
kalacaktr.
III - M. KEMAL'N ANADOLU'YA
GNDERLMESNDEK GEREK:
imdi u sorularn yantn arayalm:
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
29
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
30/104
1- M. Kemal'i stanbul Ynetimi mi
Seerek Gnderdi?:
Atatrk' Anadolu'ya Padiah, Sadrazam ve ilgili Hkmet yeleri bilerek seip gnderdiler.Sekin bir komutan olduuna, Anadolu'daki sorunlar istekleri dorultusunda zebileceine
inanyorlard (99). Belki de Atatrk'n belirttii gibi ''aknlk'' (100) ve ''aymazlk'' (101)
ierisindeydiler. u bir gerek ki, Atatrk'n gerek amacn bilmiyorlard. Bilselerdi kesinlikle
byle bir grev vermezlerdi. Anadolu'daki sorunlar hkmetin amalad biimde zebilecek
g ve koullar da vard Atatrk'te. Alman ve Enver kartyd. ttihat Terakkili deildi (102).
ngilizlerle herhangi bir elikiye girmemi, srekli onlar okamt (103).
2 - M. Kemal stanbul'dan Uzaklatrlmak
in mi Gnderildi?:
Bir takm tarihiler Atatrk'n ''stanbul'dan uzaklatrmak'' amacyla gnderildiini savunurlar
(104). Bu yaklam pek inandrc olmad gibi, tutarl da deil. Uzaklatrmak amacyla
gnderselerdi bu lde geni yetkiler vermeyecekleri gibi (105), tutuklarlard yada ngilizler'e
tutuklattrrlard. Bilindii gibi M. Kemal Anadolu'ya geni hkmet yetkisiyle gnderiliyordu
(106). Gerek ngilizler olsun, gerekse padiah ve stanbul hkmeti olsun; M. Kemal'in dostlar
Genelkurmay Bakan Cevat (obanl) Paa ve Genelkurmay kinci Bakan Kzm (nan)
Paa'ya verdii ipularndaki (107) dncelerini bilmiyorlard. M. Kemal'in de, ''Babali veSaray, benim hakkmda derin aymazlk iinde bulunuyorlar'' (108), diyerek dorulad gibi; M.
Kemal'in asl dncesi, amac bilinmiyordu.
M. Kemal'i koruyor ve yardmc oluyorlard (109). Zaten, bilindii gibi, ngilizler ve hkmet
durumu renir renmez M. Kemal'i hemen geri aracaklar. Dahas M. Kemal'in yola
ktnn ayn gecesi kukulanan ngilizler hemen geri dndrlmesine alacaklardr (110).
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
30
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
31/104
ngiliz arivlerinde bulunan, Amiral Webb'in 28.6.1919'da ngiltere'ye gnderdii u raporda
ngilizler'in ve Osmanl Hkmeti'nin M. Kemal'in gerek dtncesini bilmediklerini,
rendikten sonra da hemen geri ardklarn belirtir:
''anakkale Savanda bir hayli hret yapan Mustafa Kemal Babakanca Samsun'a mfetti
olarak gnderildi. Babakan'n niyeti kt deildi, ama Mustafa Kemal Samsun'a gittiinden
beri ulusu eylemlere giriti. Babakan onu aracana sz verdi'' (111).
3 - Padiah Vahdeddin, M. Kemal'i Anadolu'ya,
Gerekten Kurtulu Sava Versin Diye mi
Gnderdi?:
M. Kemal'in Anadolu'ya Padiah ve Hkmete bilerek grevlendirilmesine karn, bilinli bir
gnderi deildi. Geri M. Kemal anlarnda padiahla vedalarken padiahn kendisine; ''Ben
artk lke ve ulusumu nasl kurtaracam tasarlamaktan kukuya dyorum. (...) Ulus uyank ve
gz ak olursa bu kt durumdan gerek bizi ve gerek kendini kurtarr'' (112). ''Asl imdi
yapacan grev hepsinden daha nemli. Devleti kurtarabilirsin'' (113) dediini, bunlarn
kendisini ''arttn'', bu szlerle neyi amaladn hl da zemediini belirtir.
M. Kemal'in Vahdeddin ve Hkmete Anadolu'da Kurtulu Sava'n versin diye gnderildiini
(114), byle bir gizli ama tadn sanmyoruz. Padiah'n Atatrk'e syledikleri ise o anki birruhsal durumun, esinlenmenin ve zor koullarn yaratt acizliin sonucuydu. nk bu szler
konuulurken Yunanllar zmir'e kyorlard. stanbul igal edilmiti. galci devlet gemileri
sarayn karsnda demirlemi ve top namlularn sarayn pencerelerine dorultmulard. Bylesi
bir durumda sylenen bu szler o anki psikolojik ortamn rpnlar ve Vahdeddin'in iinde
bulunduu aresizliin belirtileriydi. M. Kemal'i de artan bu szler bilinli sylenmi szler
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
31
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
32/104
deil, acizliin yaratt aknlklard. nk eer, lkeyi kurtarma dorultusunda bir ama
tasayd bunu M. Kemal'e aka sylerdi. Tasarlarn aklard. steklerini belirtirdi. Byle bir
davrann grmyoruz. M. Kemal'e deil, hi kimseye de bu dorultuda bir gr belirtmesi
yok. Bu nedenle bu szleri o anki ruhsal durumun ve aknln belirtileri olarak dnyoruz.yle ki bundan sonra da Kurtulu yanls bir tutum grlmyor. ngiltere'nin M. Kemal'i geri
arma isteklerine tmyle uyuyor. M. Kemal ve kadrosunu lmle cezalandryor. Anadolu
halknn M. Kemal'den kopmasn amalayan fetvalar gndertiyor. Halife ve Kuva'i nzibatiye
ordular kurdurtarak Anadolu'ya saldrtyor, yer yer Anadolu'yu ayaklandryor, Trk ulusunun
kurtuluunu engellemek iin ne gerekiyorsa yapyor.
Mfettilik grevi iin M. Kemal'i bizzat Vahdeddin'in setii, Kurtulu Savan balatmak iin
eline bir ''hatt hmayun'' verdii savlar u belgeye dayandrlmak isteniyor. Vahdeddin'in
lkeden kamasndan sonra, ''yzellilik''lerden olmamasna karn lkeyi terkeden eski polis
mdrlerinden Radi Azmi (Yeen), Vahdeddin'in San Remo'da kendisine unlar anlattn
syler:
''Samsun'a bir mfetti gnderileceini renince yardmclarmdan (yaveran) kurmay
tugeneral Mustafa Kemal Paa'y da adaylar arasnda gz nne alnz, diye uyardm'' (115),
diyor ki doruluk pay byktr. Yukarda belirttiimiz gibi, Padiah Vahdeddin M. Kemal'i iyi
tanyor ve hakknda olumlu kanya sahipti. Padiahca M. Kemal'e verilen 14.5.1919 tarihli ''hatt
hmayun''a yalnzca Mevlanazade Rfat' ''Trk nklabnn yz'' kitabnda rastlanmaktadr.
Belge yle:
''Hkmdarlmn yardmcsKurmay Tugeneral Mustafa Kemal Paa'ya
Genel Savan Balaklar (l ttifak) adna yitirilmesi zerine ortaya kan siyasal durum
yce soyumun mlk ile saltanat ve halifelik makamn etin ve tehlikeli bir ortama
srklediinden yce hkmetimin karar ile atandnz blgede dzeni salamak ve yeni
ortaya kan balla aykr durumlarn tmn yasaklayp ortadan kaldrma konusunda aba
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
32
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
33/104
gstererek ulusumun gvenliini salamak ve mlkm karklktan kurtarmak iin birlik olarak
hareket edilmesini selamlarmla asker, memur ve halka bildirilmesini buyururum'' (116).
Duruma baklrsa, M. Kemal bu padiah buyruundan hibir zaman yararlanmad gibi,
kullanmamtr da. Pek kimsenin bilgisi yok bu buyruktan. Dahas M. Kemal'in kuruluyla birlikteSivas'taki III. Kolordu Komutanlna giden Refet (Bele) Bey'in bile, -anlattklarna gre- haberi
olmamt (117). Durum byle de olmasa, bu belgeye dayanarak Padiahn Kurtulu Sava
balatmas iin M. Kemal'i Anadolu'ya gnderdii savunulamaz. nk belge bir takm yuvarlak
szlerle dolu. Bunlar bilinen ve normalinden sylenecek szler. Kurtulu Savan balatmas
iin grev verici hibir ipucu tamyor. Yani M. Kemal'in atanmasn kolaylatrm, Padiah
Vahdeddin ve Sadrazam D. Ferit Paa engel olmadklar gibi, bir ksm yararl grevler de
beklemilerdi.
Bir takm savlara (iddialara) gre, padiah bu olayda iki yzl bir siyasa izliyordu. Da kar
Ferit Paa'y tutarken, bir yandan da ulusular destekliyordu. ''D Paa'' diye adlandrd Sami
Gnzberg'e bu tutumunu aarm. Ali Rza Paa'ya Babakanlk grevine geldii gn; ''artk
yapacak hibir ey kalmaynca, hi olmazsa yurdun can evini kurtarsn'' diye M. Kemal'i
Anadolu'ya kendisinin gnderdiini syledii ileri srlyor (118). Doruluu kuku gtren bu
sav zaten L. Kinross da pek inanmadndan ''m''l anlatyor. Doruluk pay olmadn belge
ve kantlarla ispatladmz bu tutumu N. H. Ulu da bu tr ''sapk grlerin hibir deeri''
olmadn syleyerek inanmadn belirtmektedir (119).
Padiah sav (tez) bu adan olduka kesin konumaktadr. Anadolu'da Kurtulu Savaverilsin diye M. Kemal'in bizzat Padiah Vahdeddin'ce grevlendirildii ileri srlmektedir. N.F.
Ksakrek'e gre Vahdeddin, Ulusal Savam yrtmesi iin M. Kemal'i gizlice grevlendirmi,
bunun iin de kendisine bir ''hatt hmayun'' ile olduka ok para vermitir. Dolaysyla
Anadolu'da ulusal direnii balatma ilk dncesi Sultan Vahdeddin'indir. Dahas bu savam
iin M. Kemal'i bizzat padiah ''ikna'' etmitir (120).
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
33
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
34/104
Kadir Msrolu'yla T. Mmtaz Gztepe de ayn dorultuda dnrler. Ortak grleri yle:
''Sultan Vahideddin, ufukta beliren korkun tehlikelere kar Anadolu'da bir direnme hareketi
dnp, bunu tepesindeki igal glerine karn en dikkatli bir biimde planlad. Bu cmleden
olarak yaverlerinden M. Kemal Paa'y geni yetki ve olanaklarla donatarak Anadolu'yagnderdi. te, yakn tarihimizde 'Milli Mcadele' ad verilen Trk - Yunan Sava ve onun sonucu
olan zaferin gereklemesini salayan hareketlerin en nemlisi budur. Bu da Sultan
Vahdeddin'in eseridir.
Ancak bu byk, fakat talihsiz padiahn sonradan 'Kuva-y nzibatiye'nin kurulmas ve bilinen
'fetva'larn ortaya kmas gibi M. Kemal Paa ve O'nun giritii savamn aleyhinde grlen
kimi davranlarda bulunduu grlmtr. Fakat bunlarn birincisi dmann gzn boyamaya
ynelik bir uyarlamayd. kincisi ise bizzat dman basksnn eseri idi'' (121).
Msrolu'nun ''Sultan Vahideddin'in kiilii ve dneminin olaylarn tam bir Trk ve Mslman
duyarllk ve lleriyle'' incelediini ileri srd (122) Hseyin Hilmi Ik da Vahdeddinci
cepheden eilerek Padiah yle aklamaya alyor:
''Sultan Vahideddin Han, silahlar alnd, dman filolarnn anakkale Boaz'n at,
mparatorluu paralamaya baladklar bir zamanda halife oldu. Bir felaket olan Sevr
Antlamasn imzalamad. Osmanl ordusu olarak kendini korumak iin brakm olan biricik
taburu, Ayasofya evresinde sipere sokup camiye an takmak veya mze yapmak isteyenlere
ate ediniz! buyruunu verdi. (...) Vatann dman izmesi altnda kalan stanbul'dan
kurtarlamayacan anlad. Gvendii paalar Anadolu'ya gnderip, Kurtulu Savan hazrlad.Anadolu'ya subay, cephane, para kard. (...) Kuva-y nzibatiye diye hazrlad birlikleri de
aka gnderip, kumandanlarna, 'Anadolu'daki glere katlnz!' gizli buyruunu verdi.
stanbul'daki igal ordularna sezdirmeden, Kuva-y Milliye'yi kurdu ve glendirdi'' (123).
Ayn takm Vahdeddin'in lkeyi terk ederken saraydaki ykl paray birlikte gtrmeyiini (124),
padiahn lehine deerlendirip, bununla padiah aklamaya alrlarsa da; bu durum padiahn
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
34
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
35/104
genel tutumu yannda bir hi kalr. Hangi dncelerle gtrmediini bilemiyoruz, ama, bunda
''yurtseverliin'' rol yok sanrm. nk ne lde ''yurtsever'' olduunu Ulusal Savama kar
yrtt dmanlkla ortaya koymutu.
Gerek Ksakrek olsun, gerekse Msrolu, Gztepe ve Ik olsun, soruna Vahdeddin'i aklama
dorultusunda baktklar gibi, yalnzca salt kanlara dayanyorlar. Savlarn belgelemeden
yuvarlak szlerle, ileri srmektedirler. Belge olarak sunduklar salt znel nitelikli, bandan
veyahut sonradan Atatrk'e ters dm kiilerin yazl hale dahi gelmemi anlar. Bu nedenle
bilimselliinden zorunlu olarak kukulanlmaktadr (125).
Tm belge ve kantlar incelendiinde, olaylar izlenildiinde ileri srlen bu savlarn hi de hakl
bir yan grlmyor. Bir kere byle bir grevin verildiine ait hibir belgeye rastlayamyoruz.
Vahdeddin'in byle bir dncesi olsayd grevlendirecei M. Kemal'e ve bir takm kiilere
aka syler ve kimi planlar yaplrd. M. Kemal'in gizlediini kabul edelim. Mutlaka Hkmet
yelerinden ve st dzeyli kurmay ve grevliler arasnda bu srrn bir tan olurdu. En az bunlar
bugn bildiklerini aklayabilirlerdi. Her ey Vahdeddin'le M. Kemal arasnda gizli, iki ikiye
gemedi ya?
Padiah Vahdeddin'in isteklerinden unlar doru olabilir. Pontus Devleti'nin kurulmasn, Enver
Paa'nn Anadolu'ya girmesini, Sovyet dncesinin szmasn nlemek. bu noktalarda ortak
dnebilirler. Vahdeddin bu tr isteklerde bulunabilir, M. Kemal de bu istekleri paylam
olabilir (126). Yoksa Anadolu'da ulusal direni rgtleri kurmasn, ulusal savama girmesini,
kongreler dzenlemesini, demokratik bir devlet kurmasn kesinlikle istememitir. DahasAnadolu'daki ulusal, zgrlk ve demokratik gelimelerin bastrlmasn, kendi merkezi
mutlakiyetini salayarak bir diktatrln kurulmasn, ngiliz isteklerinin yerine getirilerek
yumuak bir barn yaplmas ortamnn yaratlmasn istemitir, M. Kemal'de (127), Padiah ve
stanbul ynetiminin M. Kemal'i Anadolu'ya grevlendirirken neler istiyor, neler bekliyordu;
Atatrk'n 8.7.1932'de E. B. apolya'ya tutturduu notlarnda aka grlr. Vahdeddin'in M.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
35
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
36/104
Kemal'e verdii direktif udur:
''Ama Samsun ve evresinde Rumlara zulm eden Trkler'i yola getirmektir. Sonra da
Anadolu'nun eitli yerlerinde beliren Kuvay-i Milliye'yi ortadan kaldrmaktr. (...) Btn umut,
yenen devletlerin istekleri dnda bir harekette bulunmamaktr. Onlarn ikayet ettii olaylar danlemek gerekir'' (128).
4 - M. Kemal, Vahdeddin'i Nasl
Deerlendiriyordu?:
Padiah evre Atatrk'n Vahdeddin hakknda olumlu dndn, Vahdeddin'den gelecek
iin umut beklenebilecei kansnda olduunu ileri srerek; Atatrk'n u ansn aktarrlar:
''Bende oluan kan u idi ki bu adamla kendisini aydnlatmak, yakndan ve iten desteklemek
kouluyla kimi iler yapmak olanakldr'' (129).
Atatrk'n bu kans henz Vahdettin'in veliahtlk dnemine aittir. Almanya'ya geziye birlikte
giderken bir aray ierisinde olan M. Kemal, gelecein padiahn kendi lleriyle snavdan
geirmi ve yurt sorunlarna ekmeye almtr. Olduka ''kurnaz'' olan Vahdeddin, Osmanl
ordusunun bu stn kurmaynn beenisini kazanmak iin olduka aba gstermiti. lerideki
beklentilerini gerekletirebilmek iin kendisini byle bir tutuma zorlamt.
Oysa daha sonraki gelimeler karsnda Vahdeddin'in gerek yz ortaya ktka, M.
Kemal'in de bataki kans deimi ve sonunda Padiah Vahdeddin'i bir ''vatan haini'' olaraknitelemiti.
M. Kemal stanbul gnlerinde Vahdeddin hakkndaki kansn u szlerile dile getiriyordu:
''...bir mecnunla kar karya bulunduumu hemen anladm. (...) Bu zavall yarn Padiah
olacaktr, kendisinden ne beklenebilir? (130). Vahdeddin hakkndaki gvensizlii u szyle de
aka anlalr. kili grmelerinde umduunu bulamad iin Padiah ''Hac sandmz
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
36
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
37/104
kiinin koynunda ha kmt'' (131) szyle deerlendiriyordu.
Usta bir taktik adam olan M. Kemal toplum dengesinin padiah-halifeden yana olduu
dnemler, padiah-halifeye kar olmaktan ustalkla kanm; padiahla ''nesnel koullarn
zorlad bir uzlama'', ''ortak dmana kar, ortak amalar gerekletirebilmek iin birbirleme'' (132) ierisine girmiti. Nesnel koullarn zorunlu sonucu olan bu davrana bakarak
M. Kemal'in padiah-halife yanls olduunu karamayacamz gibi, -N.F. Ksakrek'in yapt
gibi- padiah lehine bir sonu da karamayz. 1920'lerin sonlarna dek halifeden saygyla
szetmeyi srdrmt. Bu tutumu 25.4.1920 tarihli T.B.M.M.'nin lke Bildirisinde, 26.4.1920
tarihli Sovyet Rusya'yla emperyalizme kar ortak hareket etme isteinde, 28.4.1920 tarihli
padiaha ekilen telde aka grlmektedir (133). M. Kemal bu tel yazsnda yle diyordu:
''Kendi hkmetimizin ynetimi altnda mutsuz ve yoksul yaamak, yabanc tutsakl pahasna
elde edeceimiz huzur ve mutluluktan bin kat stndr'' (134).
Bu szleriyle Atatrk, Padiah Vahdeddin ve stanbul Hkmetinin uzlamac ve teslimiyeti
tutumlarn eletiriyordu. Bunlarn ynetiminden yarar gelmeyeceini belirterek yle diyordu:
''oktan kle olduuna kuku kalmam olmas gereken Padiah ve Halifenin klelii ile
kazanlabilecek iktidarn iktidarszla rnek olmas olaan deil midir?'' (135). Bunun
sonucudur ki, ''halife ve padiahn hkmeti, tutsak olmamak isteyen ulusu kendi eliyle
balayarak dmanlara teslim etmeye alyor'' (136).
M. Kemal'in Padiah Vahdeddin'e ilk somuta k 25.9.1920 tarihinde T.B.M.M.'nin gizli
oturumunda olmutu. Yine burada da nesnel durumu gz nne alarak davranm, halifelii
padiahlktan ayr tutarak padiah Vahdeddin'i bir ''hain'', ''dmanlarn yurt ve ulusa ktlkyapmakta kullandklar maa'' olarak nitelemiti (137).
Atatrk'n Vahdeddin'i ''hain'' olarak deerlendirmesi ''nesnel koullarn'' dzelmeye doru
gidiiyle birlikte daha somut olarak belirdi. Atatrk'n 1 Kasm 1922 tarihli Saltanatn
kaldrlmasyla ilgili konumasnda; ''Padiah Vahdeddin'in saltanat dneminde, Trk ulusu en
derin tutsaklk ukuru nne getiriliyor. Binlerce yldan beri bamszlk kavramnn en soylu
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
37
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
38/104
temsilcisi olan Trk ulusu bir tekme ile bu ukurun iine yuvarlanmak isteniyor. Fakat bu
tekmeyi vurmak iin bir hain, bilinsiz, anlaysz bir hain gerekiyordu'' diyor ve bu hainin Sultan
Vahdeddin olduunu aklyordu (138). Ona gre ''bu ulusun hkmdar diye, padiah diye,
halife diye banda bulundurduu Vahdeddin (...) bu davranyla kendini ldrd ve temsileyledii ynetim biiminin yklmasn zorunlu kld. Ulus hibir zaman bu hain davrann kurban
olmaya raz olamazd'' (139). Artk ''Ali'yle Muaviye a'' da yaanacak deildi (140). Zaten din,
''drt halifeden sonra srekli siyasa arac, kar arac, bask arac,'' yaplmt (141). Yani
kurulacak demokratik ada Trkiye'de doallkla ''hain'' bir padiah - halifeye gerek
kalmayacakt.
5 - M. Kemal Anadolu'ya Gnderilirken
Devlet Btesinden Ykl bir Para
denmi miydi?:
zellikle Vahdeddin yanls yaynlar, Bamszlk Savann verilmesinde padiah Vahdeddin'e
pay karmak ve Vahdeddin'i aklamak amacyla byle bir sav peindedir. N. F. Ksakrek
padiahn cebinden ''bir rivayete gre'' (dikkat: kesin bilmiyor), 30, 42 veya 60 bin altn lira
verdiini, ileri Bakan M. Ali Bey yoluyla da Bakanlk rtl deneinden 25 bin lira
dendiini yazmaktadr (147). Msrolu, padiahn kendi atlarn satarak ''salad krkbin
altn'' M. Kemal'e verdiini 8143), ''Tekilt- Mahsusa'' bakannn verdii haberi doru kabul
edersek, M. Kemal'in Anadolu'da ulusal almay yrtebilmek iin Vahdeddin'den Otuzbin liradenek'' aldn (144) yazmaktadr. Bir takm anlara dayanan M. Gololu ise stanbul
Hkmetinin M. Kemal'e ''bir miktar para verdiini'' (145), E. B. apolyo ise Anadolu'ya giden
''kurula ikibin lira'' dendiini (146) belirtmektedir.
Anadolu'ya gnderilen kurula ''byk paralarn dendii'', dahas ''devlet hazinesinin bu yolla
Anadolu'ya karttrld'' savnda, Trk Bamszlk Savann verilmesi olaynda padiah
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
38
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
39/104
Vahdeddin'in ve Hkmetinin gizli eli olduu anmsatlmak istenmektedir. M. Kemal 6, 7 ve 13
Mays tarihlerinde Sava Bakanlna bavurarak, ivedilikle gidebilmesi iin bir takm
gereksinimlerinin giderilmesini istemiti: ''Mfettilik kararghndakilerin aylk maalarnn
pein denmesini, olaanst giderler iin bir miktar para, iki binek otomobili, kararghnseferi bir karargh saylmasn'' ve bunlarla birlikte ve bir takm bilgilerin yan sra ''kuruldaki
kiilerin hazrlklarn yapmak ve ailelerinin gereksinimlerini salamak iin gereken parann
hemen verilmesini'' istiyordu (147).
ki ganbot'la motorbot'un M. Kemal'in buyruuna verildiini biliyoruz (148). Fakat
otomobillerle ''ykl para''nn kurula verildii hakknda kesin bir bilgi elde edemiyoruz. Zaten
''ykl para'' masaln ileyen tm yazarlar olduka eliik rakamlar veriyorlar. Eer belli bir
miktar para dendiyse o da kurulun aylklar ve bir takm giderlerin karl olabilir ki, bundan
hibir zaman padiahn devlet hazinesini Anadolu'ya geirdii, Bamszlk Sava uruna
kullanlmasn istedii sonucu karamayz (149). Belli bir miktar denek ve aylk verilmi olabilir.
M. Kemal ve kurulunun devlet grevlisi olarak gittiklerini unutmayalm.
En yksek rakam veren Msrolu'nun savn bir an iin kabul etsek dahi, bu ok yksek bir para
deil. Damat Ferit Paa 10.6.1920'de Paris'e Bar Grmeleri iin giderken -be kiilik
kurulunun giderleri iin 70.000 lira verilmiti (150). Anadolu'daki ulusal direnileri bastrmak iin
merkezken gnderilen ehzade Abdurrahim bakanlndaki t Kuruluna 3 milyon lira para
denmiti (151). Bol bol demelere bakldnda M. Kemal ve 18 kiilik kuruluna dendii
savunulan para hi de ok saylmaz. Bilindii gibi bu kurul 18 kiiydi ve Anadolu'da uzun sre
kalacaklarndan ailelerinin giderleri de pein denmesi gerekiyordu.Fakat M. Kemal ve Kurulunun Anadolu'da byk parasal skntlar ektii gz nne alnrsa
savunulan ''byk paralar''n varlndan kukulanyor. Sanrm yalnzca, aylklar denerek
gnderilmi olmallar.
Bakanlar Kurulunun (Meclis-i Vkel) tutanaklarn inceleyen Prof. T. Gkbilgin'in yapt
aklamalara baklrsa bu rakam sanld gibi byk deil, bir grevli ayl dzeyinde. M.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
39
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
40/104
Kemal'in Bakanlar Kurulunda grlen mektubuna baklrsa; M. Kemal'in Anadolu'da mlk
makamlar emrinde kullanlmak iin belli bir parann verilmesini, ''kendisinin stanbul'da hareketi
srasnda ald 1000 lirann 300'n Samsun mutasarrflna verdiini, ayn durumun teki
illerde de olduunu'' yazmaktadr. Hk met bu sorunu zc kararlar ald gibi, 1 Haziran1919'da da ''M. Kemal ve kurulunun denei Sava Bakanl btesinden verildii belirtilerek,
deneklerine yarm aylk orannda bir zam karar'' alyordu. Bu karardan anlaldna gre,
kurulun aylk deneinin yars 57.269 kurutu. Bakanlar Kurulu bu zamm kabul ediyordu (152).
Karar tutanaklarndan anlaldna gre, 9. Ordu Mfettiliiyle Anadolu'ya grevlendirilen M.
Kemal'e yalnzca 1000 lira verilmitir. 18 kiilik kurulun ayl ise 114.538 kurutur. 1
Hazirandan itibaren, 57.269 kuru da zam yaplmtr. Demek ki savunulan ''byk paralar''
yalnzca bir uydurmadan, sonradan yaratlan bir masaldan ibaret. nk Atatrk'n Osmanl
Bakanlar Kuruluna gnderdii mektup ve Bakanlar Kurulunun karar bunun ak kantdr.
M. Kemal ve kurulu Anadolu'da para sknts ekmiti. M. Kemal stanbul'da ''Minber''e de bir
miktar para koymutu. Suriye'de Cemal Paa'ya satt atlarndan ad paray da bir tccara
kaptrmt. Askerlik aylyla geiniyordu (153).
Anadolu'ya geerken para sorununu Rauf Bey'le grmlerdi. Karakol rgtnden Topuolu
Nazmi Bey, Rauf Bey'le bebin lira Anadolu'ya gndermitir (154). Erzurum'dan Sivas'a
gidilirken de para sknts Binba Sleyman Bey'in verdii 900 lirayla zlmt (155).
Halktan para istenmekten ekiniliyordu (156). Erzurum ve Svas'ta delegeleri genellikle ileri
gelir kimseler arlyorlard. Otomobillerin benzinleri, Svas Amerikan okulundan hediye olarak
salanmt. Svas Osmanl Bankas mdrnden zorla bin lira dn alnmt. Svas-Ankarayolculuunda kurul Hac Bekta dergh eyhi Cemalettin Efendi'den yardm grmt. Ayn
skntlar Ankara'da da yaand. Mft Rfat Efendi tccardan 800 lirann zerinde para
toplamt. Moskova'ya gidecek kurulun yolluu tccardan dn alnmt (157).
Bu kantlar umarm, M. Kemal'in ''byk paralar'' ve ''devlet btesiyle'' Anadolu'ya gnderildii
uydurmasn ve masaln rtr nitelikte.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
40
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
41/104
6 - Anadolu'ya Gnderilii Olaynda,
M. Kemal'in zel Kiiliinin Pay:
Prof. G. Jaeschke'nin de dorulad gibi, Atatrk'n bu yetkileri koparmak iin gsterdii aba
kmsenemez. stn bir baaryla sonulanmtr. Atatrk'n kopard 6.5.1919 tarihli
ynerge (talimatname) stn deerde bir diplomasi rneiydi. M. Kemal'in asl amacn
gizleyerek, kendisine ve dncesine kar olan bir hkmette bylesi bir yetki belgesini
alabilmesi onun bir devrimci olarak siyasal kiilii ile olgun ve yetkin diplomatln ortaya
koymaktadr (158). Bu olay da bir kez gstermektedir ki, M. Kemal ei az bulunur bir taktik
adamyd. Devrimini gerekletirebilmek iin byk bir nderlik rnei ortaya koymutu. M.
Kemal'i lmszletiren, dnyann sayl devlet adamlar arasna sokan da, onun bu taktik,
diplomasi ve devlet adam kiiliidir.
BLM
2
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
41
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
42/104
ATATRK'N ANADOLU'YA GENDEN SONRA, PADAH, STANBUL HKMET VE
NGLZLER'N ORTAK TUTUMU
imdi u sorular bir baka adan deerlendirmeye alalm. Padiah Vahdeddin, stanbul
Hk meti ve ngilizler asndan bakalm. Dolaysyle; 1) stanbul ynetimi Kurtulu Savan
dnyor muydu? stiyor muydu? 2) M.Kemal'i Anadolu'ya gndermekle padiah ve stanbul
Hk meti, M.Kemal'in Anadolu'da Kurtulu Sava'n balatmasn m istiyorlard? 3) Padiah
ve stanbul Hk metince M.Kemal'e aka Anadolu'da Kurtulu Sava'n balatma grevi
verilmediine gre, byle bir gizli amalar var myd? 4) ngilizler'le ortak davranlarndaki
amalar neydi? 5) M.Kemal'i ve ulusal direni i yok etme yarndaki paylar neydi?.. sorularna
yantlar aranacaktr. Aslnda M.Kemal'in Anadolu'ya geiinden hemen sonraki stanbul'un
tutumu bu sorularn ak yantdr. Biz belgeler nda soruna bakp, deerlendirmek istiyoruz.
Olaya Padiah, Damat Ferit, stanbul Hk meti ile ngiliz destei ve ynlendirmesi asndan
bakarak; belgeler ve kantlar nda aydnla kavuturmaya alacaz.
I- PADAH VAHDEDDN'N TUTUMU:
Vahdeddin 4 Temmuz 1918'de tahta kt. Osmanl mparatorluu en kt dnemini yayordu. I.
Dnya Savanda yenik klmt. Gelecek karanlkt. Yeni padiah bu sorunlara acaba zm
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
42
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
43/104
bulabilecek miydi?
Bir takm tanyanlarn ''zeki'' olarak deerlendirmelerine karn, genellikle mabeyin baktibi
Ali Fuat (Trkgeldi) Bey onu; ''kukulu'', ''kurnaz'', ''kararsz'' ve ''tereddtl'' buluyordu (159). yi
bir II. Abdlhamit taklitisiydi (160). Fransz temsilcisi Vahdeddin padiah olurken onu Franszyetkililerine ''ok zeki, etken, ok hrsl, souk yaradll, iten pazarlkl ve iradeli bir kii'' olarak
tantyor. Onun hakknda Gen Trkler'in u kanda olduunu belirtiyor:
''Vahdeddin aynen Abdlhamit'in karakterini tar. Bizde hi gven uyandrmamtr; ama bir
gn hkmdar olursa vay halimize.''
Padiahn yaknlarndan birinin deerlendirmesi de u szlerle bildirilir:
''Vahdeddin otoriter ve hilekr, doas bakmndan ikinci bir Abdlhamit olacaktr. Belki biraz
daha zeki... ve hilekr... daha inat... souk ve esnek'' (161).
Baa gelince olduka baarsz kalm, en byk yanlgs da miza olarak kendisine ok
benzeyen ve birbirini tanmayan D.Ferit'i be kez babakanla getirmesi olmutur. Birbirlerine
olduka benziyor ve ayn yolu izliyorlard (162).
Kat bir ttihat Terakki dman oluu (163), ngiliz ve D.Ferit'in etkisinde kal, onu kendinden
nceki Osmanl Hkmetini yarglama ve sulu bulma yoluna gtrd. Enver, Talat ve Cemal
Paalar'a ar kin duyduundan, bunlarn yarglanp aslmalarn istedi. Bylece yenen devletlere
yaranmak istiyordu. Oysa Anlaklar (tilf Devletleri) Brakma imzalanrken sava sulularnn
teslimini dahi istememilerdi (164).
Sava Divan kurdurularak tm ttihat Terakki ileri gelenleri tutuklanp, yargland.
Ermeni kym ve grm sulular saptanarak ar cezalara ve lme arptrlanlar oldu (165).Bylece Osmanl Devletini Ermeni kymyla sulanm ve yarglamalarla bu suu ispatlam
oluyordu ki, bu yanlg ve politika hatas bugne dek gerilememekte ve tm Trk halkyla birlikte
bu yanl siyasann cezas ekilmektedir.
Yurtseverliinden kukulanlacak lde gevek davranyor, ulusal snrlardan ve lke
bamszlndan dnler veriyordu. Ekim 1918'de Mondros Brakmasna giden kurula
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
43
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
44/104
''Osmanl hanedannn haklarn sakl tutmak kouluyla bir takm illere ''ynetsel zerkliklerin
verilmesini'' (166) nermiti.
Padiah Vahdeddin igalci glerin isteiyle (167) ttihat olarak grd (168) ve kendisine
kar sand (169) Osmanl Mebuslar Meclisi'ni 21 Aralk 1918 gn Anayasa'nn kendisinetand 7. maddeye dayanarak, Meclis'te grme amadan bir ''ferman''yla (170), zellikle
Hrriyet ve tilaflarla anlaarak (171) kapad (172). Bylece daha banda ngilizlere ve belli
evrelere kar teslimiyetini ortaya koymu oluyordu.
30 Mart 1919'da, ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe ile gren D.Ferit, ''Trkiye'nin
ngiltere'ye, ancak yalnz ngiltere'ye bal'' olmak istediini salayan ve padiah Vahdeddin'in
kendi eliyle yazd bir tasarnn Franszca evirisini ngiltere Dileri Bakanl'na gnderilmek
zere Amiral'e vermiti. Padiah unlar istiyordu: 1) slm lkeleri Osmanl halifeye bal
olacak, 2) ngiltere onbe yl boyunca Trkiye'nin yabanclara kar bamszln korumak ve i
dzenini salamak iin gerekli bulduu yerleri igal edecektir''. 3) Ermenistan ''bamsz ve
zgr bir Cumhuriyet olacaktr''. 4) Burgaz - Enes izgisi Trakya snr olacaktr. 5) Boazlar
ngiltere'ce igal edilecektir. 6) Sultan'n gerekli grecei Osmanl Bakanlklarna ngiliz
mstearlar atanacaktr.'' 7) Onbe yl boyunca vali danmanlklarna ngiliz bakonsoloslar
atanacaktr.
8) Yerel meclisleri ngliiz konsoloslar denetleyecektir. 9) ngiltere merkez ve tarada mal
denetim yapabilecektir (173).
Padiah, Damat Ferit ve Hkmet yeleri aka ngiliz yanlsydlar. ngiliz Sevenler Dernei'nin
kurucusu ve yeleriydiler. Trkiye'nin kurtuluunu ngiltere'nin gdmnde gryorlard (174).Vahdeddin baa geince, ''hangi koullarla olursa olsun'' bar yapmay dnyordu. Atekes
koullarn renirken zzet Paa'ya; ''Bu koullar ok ar olmalarna karn, kabul edelim. yle
sanyorum ki, ngilizler'in Dou'da yzyllarca sren dostluu ve kayrc siyasas
deimeyecektir. Biz onlarn hogrsn daha sonra elde ederiz'' diyordu. Sait Molla'y ngiliz
dostluunu salamada kullanyor, Molla'nn ykc tutumuna bile gz yumuyordu. I. Dnya
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
44
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
45/104
Savanda Almanya'nn yannda savaa girilie kar kyor, ''aklszca yaplm bir hareket''
olarak niteliyor, ''eer bata olsaydm bu zc olay olmazd'', diyordu. ngilizler'e olan sevgi ve
saygsn ''babasndan miras aldn'' savunan padiah, ngiltere'yle ''dostluk ilikilerini yeniden
glendirmek iin elinden geleni yapacan aklyordu. ngiliz yetkilileri Padiah Vahdeddin'igerekten iyi bir ''ngiliz dostu'' grmelerine karn aciz olduundan, yardmdan ekiniyorlard.
Prof. Jaeschke'nin vurgulad gibi ''ngiliz dostluunu kazanmak iin yalvarp yakarmalar''
ngiltere'nin karlar sz konusu olduu srece yrtld (175).
Birinci blmde M.Kemal'in hangi koullar altnda ve hangi amalarla Anadolu'ya gnderildiini
grm, lkeyi kurtarmak gibi bir amalar olmadn belgelemitik. Dnlen ey ngiltere'nin
isteini yerine getirerek, Anadoluda filizlenmeye balayan direni eylemlerini yok etmektir.
Kald ki M.Kemal'in Anadolu'ya geiiyle yanl adm attklarn, yok etmek istedikleri eye can
verdiklerini anlayacaklar, nlemler arayacaklardr. Durum karsnda padiahn tutumu yle
olacaktr. Belgeleyelim.
ncelikle padiah, M.Kemal'in davranna kzyordu. M.Kemal'in adn kfrle azna alyor,
onun Trk ve Mslman olmadn, asi olduunu vurguluyordu. te belgeler:
Vahdeddin 21 Mart 1921 gn ngiltere Yksek Komiseri Rumbold'a unlar sylyordu:
''Bir avu ekiya tam bir etkinlik kurmular... Ankara'nn liderleri bu lkede dikili aac olmayan;
ne kan bayla, ne de baka bir eyle lkeye bal olmayan kimseler... M.Kemal kkeni belli
olmayan Makedonya devrimcisidir. Kan Bulgar, Srp, Rum herey olabilir. Daha ok Srp'a
benziyor. Onlarn arasnda gerek bir Trk yoktur. Gerek Trk zne baldr''.
6 Nisan 1920'de de padiah, M.Kemal'le evresinin Bolevik ve ttihat olduunu syleyerekngiltere'nin dmanln zerlerine ekmeye alyordu:
''Ankara'nn asker devrim rgt yalnzca eski ttihat ve Terakki Partisi'nin yeniden dirilmesidir.
Yunan saldrsnn uyandrd duygular smrerek gz boyamaya olanak salayan ulusuluk
maskesi arkasna gizlenmitir. Halkn % 90' Ankara'nn gidiine kardr. Ancak onlarn bask
yntemleriyle bakaldrmalar nlenmitir''.
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
45
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
46/104
23 Mays 1921'de Vahdeddin aka Ankara'y Bolevik olarak niteliyor; kartrc ve lgn
olduklarn vurguluyor ve anlaklarn buna nlem almalarn neriyordu.
''Ankara liderleri kiisel amalarna bal olarak kartcl destekliyorlar. Susuz halk her
ikisinin de kurbandr. Kendi z lkesi lgn dnceli halkla dolup tayor. Onlar Bolevikyardmna gveniyorlar... Gdlecek siyasa (...) Bolevikleri Kafkasya tesine almak olmal''.
Vahdeddin 7 Austos 1922 tarihinde de M.Kemal ve evresini yle karalyor, ngilizler'i
zerlerine kkrtyordu:
''Onlar bir devlet deil, belki asler ve ihtill ciler topluluudur. Onlar ttihat ve Terakki
Partisi'nin yeniden ortaya kdr. Bunlar eitli adlar altnda kendi z karlar iin bu lkeye
egemen olmaya almlardr. Bunlar yalnzca Boleviklerdir. Ben ve hk metim bar
yapmaya, bu yolda zveride bulunmaya hazrz. (...) Asleri yok etmek iin yasal hk met
desteklenmelidir''.
Padiah, ''Savan amansz dman olduunu'', eref ve onurun onunla ''as lider arasnda
herhangi bir uzlama olana tanmadn'' aka sylemekten ekinmiyordu. M.Kemal ve
evresiyle uzlamay erefsizlik olarak niteleyen padiah, kald ki ngilizler'e tutsakl onur
belgesi olarak gryordu (176).
Padiah Vahdeddin Anadolu'nun gc karsnda yetersiz kalnca srekli olarak bu hareketi
ngiltere'ye ikyet ediyor ve bastrlmasn istiyordu. ngiliz Yksek Komiserlii grevlilerinden
Hohler'in 4.8.1919 gn lkesine verdii raporda; padiahla grtn, M.Kemal ve
arkadalarnn hareketlerinden ok kayglandn, gecikmeden bireyler yaplmasn istediini
yazyordu (177). 7.8.1922'lerde padiah, ngiliz yetkilisi Rumbold'dan ''Anadolu'nunKemalistler'in yrylerine uygun olmayacak bir biimde boaltlmasn'', ''Kemalist
ayaklanmaclar temizlemekte yardmc olunmasn'' isteyecei gibi (178), Ryan'a da 10
Nisanda gnderecei bir adam yoluyla ''igal edilen topraklarn Merkezi Hk mete teslimini,
aksi durumda Kemalistlerin etkinliinin olduka artaca''n sylyordu. Yine Rumbold'un verdii
bilgilere gre padiah, Anadolu eylemini Bolevik olarak niteledii gibi, ngiltere'ye kar
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
46
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
47/104
ynelmi bir hareket olarak deerlendiriyor, ngiltere'yi Anadolu hareketi zerine kkrtyor ve
bylece ngiltere tutsaklnda kendi yerini koruyabileceini sanyordu. Ksaca lkesini kendi
saltanatna deiiyordu. Rumbold Vahdeddin'le olan grmesini yle dile getiriyor.
''Bolevik olarak niteledii Kemalistlerin iinde bulunduklar durumu yeniden gzden geirdi.Onlarn bir eit silahsz hkmet darbesi yaparak hkmeti devirdiklerini anlatt... Kemalistlere
kar olan ve Mslman olmayan uyruun kt durumundan sz etti. (...) Btn bu halkn
gdmn bize brakmak zorunda (!) olduunu sledi.(...) Kemalist darbe, grnte ulusun bir
i iidir; ama gerekte ise Anlaklar byk lde ilgilendirir'' (179).
Padiah'n M. Kemal'e ve Anadolu eylemine kzgnl ar ldeydi. yle ki Kurtulu
Sava'nda Trkler'in baarsn dahi kabullenememiti. Sevinilecek bu olaya tepki gstermiti.
Trk askerlerinin zmir'e girmesi zerine Tevfik Paa Hkmeti M. Kemal'i kutlamak istediyse
de Vahdeddin kar kt ve telyazs gndermesini nledi. Hkmetin srarlarna karn padiah
Ankara'y kutlamad (180).
9.8.1919 gn M. Kemal padiah buyruuyla ordudan karlm, fahr yaverlik san ve nianlar
geri alnmt (181). 7/8 Temmuz gn III. Ordu Mfettilii grevine son verildiinden, M. Kemal
de hem ordudan hem de grevinden ayrlmt (182).
Padiah, Anadolu hareketine kartln 20.9.1919 gn yaynlad kendi adn tayan bir
bildirisiyle aka ortaya koydu. Bu bildiri Babakan D. Ferit'in bir genelgesiyle birlikte
duyurulmutu. Bylece padiah, Babakan Ferit ve ngiltere ayn cepheden hareket ediyordu.
Padiah halk sakin olmaya ve Hkmetin buyruklarna uymaya aryordu. Halkla Hk met
arasnda ayrlk olmadn, byk devletlerin tzegen (adil) olduklarn, onurumuzu koruyacak birbarn yaplmasn salyacaklarn vurgulad (183). Kald ki Temsilci Kurulun ald nlemlerle bu
bildiri Anadolu'ya pek sokulmad. Ulat yerlerde de etkisi olmad.
30.9.1919'da Amiral de Robeck, L. Curzon'a Padiahn, M. Kemal'in etkisinin yaylnda,
korkuya kapldn, ''ngiliz yetkililerinden g kullanarak ulusular durdurmalarn istediini''
yazyordu (184).
ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ
47
8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii
48/104
8/14/2019