eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ Ÿ̋

ôV’≤

iii

Á|ü#·Ts¡Dø£s¡Ô\ e÷≥

eT‘·‘·‘·«+ô|’, Á|ü‘˚́ øÏ+∫ Væ≤+√bÕ˝Ÿ sêdæq

yê´kÕ\qT ôV’≤

$wüj·Tdü÷∫ø£

eTT+

v

16. dü+|òtT |ü]yêsYô|’ ne>±Vü≤Hê˝À|ü+ me]ø° Ò̋∑T‘ês¡T?@+ #ÓbÕÔ&ÉT? 220

19. C≤‹ Äø±+ø£å ø±

ø£wüºyÓTÆHê Ç

vii

$düÔ]+#·̋ Òø£b˛sTT+~? ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·+˝À n\T¢≈£îb˛sTTq≥T¢

viii

≈£åîDíyÓTÆq ne>±Vü≤q ñ+∑T]+∫ ≈£L&Ü

n+‘˚ ms¡Tø£ ñ+~. Äj·Tq≈£îqï á ¬s+&ÉT s¡ø±\ kÕeTsêú́ ˙ï Á|ü‹|òü*düTÔ+~

á dü+ø£\q+. b˛sê{≤\˝Àì kÕe÷q´ »q+ ‘·eT düeTdü´\qT m˝≤

|ü]wüÿ]+#·T≈£îHêïs√ C≤Á>∑‘·Ô>± >∑eTì+#·&É+ ∑Δ‘·\≈£î »yêãT yÓ‘·T≈£îÿHêïs¡T. á >∑TDy˚T Äj·Tq s¡#·q\≈£î ˇø£

$\ø£åD ÁøÏj·÷o\‘·qT ø£*Œ+∫+~. Äj·Tq á yê´kÕ\T sêdæq 1983`2009

eT

ix

x

Ò̋

xi

State) yÓ’|òü\´+ Væ≤+∑&ÜìøÏ ±

Ä˝À∫+#·&É+ yÓTT

xii

q>∑sê\≈£î e\düb˛sTTq ø=~›eT+~ eT∑‹ Ä+>∑¢ $∑‘ê n+

xiii

ø±s¡D≤˝À¢ $∑T]Ô+|ü⁄\≈£î neø±X¯+

ø£*Œ+#êjÓ÷ uÛÑ$wǘ ‘Y̋ À ‘Ó\TdüTÔ+~ ø±ì Væ≤+

xiv

ÇeTT&ÉTÃø√e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#̊ ̌ ø£ eT dü+|òüTs¡̧DqT ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ, $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ

Ç~es¡ø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe dæ± ñ+&Ü*. n+√bÕ˝Ÿ

yÓTT± |ü⁄qs¡«´ø°Ôø£]+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. n|ü&˚ Væ≤+∑T‘ê+. n≥Te+{Ï |üì˝À

uÛ≤>∑+ ø±e&ÜìøÏ á yê´kÕ\T eTq¬ø+‘√ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.

`_E e÷∑T nqTyê∑T yê´kÕ\qT Hê‘√ ≈£L#·Tì #·~$q Hê $TÁ‘·T&ÉT

e≈£îfi≤uÛÑs¡D+ e+o#·s¡DY≈£î ø£è‘·E„&çì. á yê´dü+ eT*uÛ≤>∑+˝Àì Ä˝À#·q\T Äj·TqM, HêM

≈£L&Ü).

_E e÷

Væ≤+

2

∑T&ÉT|ü&Éì e÷≥.

ÁXÊ$Tø£es¡Z n+‘·sê®rj·T‘· ÁbÕ‹|ü~ø£>±>∑\ ± ªuÛÑøÏÔμ nH̊ |òüP´&É̋ Ÿ e÷≥ n+‘̊ düVü≤»+>± XÊÁd”Ôj·T ∑T&ç¶ $XÊ«dü+, eT÷&ÛÉ

Äsê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTVü‰y˚T

ã÷s¡T®yê C≤rj·Tyê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

± ‘·\

á ¬s+&Ée nedüs¡+ qT+&ç |ü⁄{Ϻ+~ ¬s+&Ées¡ø£+ C≤rj·T‘·‘·«+. Ç~

eTq≈£î Ç≥©˝Àq÷, »s¡à˙˝Àq÷ ø£qã&ÉT‘·T+~. 19e X¯‘êã›|ü⁄ yÓTT∑+˝À á ¬s+&ÉT ± e⁄+&˚$. Ç≥©

>∑T]+∫ nsTT‘˚ ªn~ ˇø£ ={Ϻ, π̌ø sêC≤´+>±ìï s¡÷bı+~+∫q $|ü¢yê\T nø£ÿ&ç

ã÷s¡T®yê $|ü¢yê\T. Ç≥Te+{Ï $|ü¢yê\˝À ªC≤rj·T ◊ø£´‘·μ (national

integration) nH˚ uÛ≤eq ã\+>± eTT+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ÄsY.mdt.mdt.

á y˚Ts¡≈£î ÄsY.mdt.mdt.≈£L ø±+Á¬>dt≈£L ô|± ‘˚&Ü˝Ò±ì,

ÄsY.mdt.mdt.≈£î ñqï Á|ü‘̊´ø£‘· @$T≥+fÒ, yÓqTø£ã&ɶ

nsTT‘˚, á ñ∑÷&É πøe\+ Á_{Ïwt yêfi¯flqT ‘·]$Ty˚j·T&É+

‘·eT \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£îHêïj·T˙, ±

|ü]>∑DÏdüTÔHêïj·T˙ >∑T]Ô+#ê&ÉT. n|üŒ{Ï Hêj·T≈£î\T #ê˝≤eT+~

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

düs¡düq eTs=ø£ Ç∑{Ϻ|ü⁄Hê~

nqedüs¡+ ø±ã{Ϻ Ä nÁ|ü‹Vü≤‘·eTsTTq C≤rj·TXπ̄øÔ ndü\T \ø£ǻ eTqTø√yê*.

eTs=ø£̋ ≤>∑ #ÓbÕŒ\+fÒ, #·]Á‘·̋ ÀøÏ ¬s+&ÉTe+±

e∫Ãq uÛ≤s¡‘· ã÷s¡T®yêes¡Z+ ‘·eTø£+fÒ ø=ìïe+±e⁄qï nyÓT]ø±

>∑T‘·Ôô|≥Tºã&ç± ì\e&É+ ndü\T \ø£å´eTqTø√yê*. Ç~

>√˝≤«\ÿsY ñ± ø±+øÏå+∫q

ÁbÕNqyÓTÆq±ì, >√˝≤«\ÿsY Á|üjÓ÷–+∫q ns¡ú+˝À n~ |òüP´&É̋ Ÿ j·TT>±ìøÏ

#Ó+~q~. n+fÒ uÛÑ>∑eBZ‘·˝ÀqT, eTqT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#ÓbÕŒ&ÉT. Hê dü«± ø£ì|æk˛Ô+

es¡Z nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± yê´U≤´ì+#·&É+. >±+BÛ #˚‹˝ÀqsTT‘˚ Ä

Á|üj·T‘·ï+ #ê˝≤ $+‘·s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. s¡Ds¡+>∑+ eT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

düe÷»+˝À es¡Z kÕeTs¡kÕ´ìï kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#ês√ Ä ±+BÛøÏ >√˝≤«\ÿsY≈£î >∑÷&É eT+≥

|ü⁄&ÉT‘·T+~. es¡Z dæ

ìs¡«Væ≤+#·T≈£î+≥÷ b˛‘˚H˚, á ª|ü$Á‘· ø£s¡Ôyê´ìïμ ∑\T>∑T‘êsTT.

>√˝≤«\ÿsY #ê˝≤ dü÷ú\+>± $e]+∫q á dæ±] nqT#·s¡T\T. ÁX¯eT#˚j·T&É+

ÁXÊ$T≈£î\ dü«

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ÁXÊ$T≈£î\ dü«∑eBZ‘·̋ Àq÷ ±

dæ±ì ∑THêï, Çyê«fī Á>±e÷\˝À

>∑÷&É qeTà&É+ Ò̋∑‹ #Ó|üŒqedüs¡+ Ò̋

#Ó+~q ˇø£ e´øÏÔ Á_{Ïwt n~Ûø±]>± uÛ≤s¡‘·∑¢+&ÉT≈£L »s¡à˙ø° eT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

|ü‘êg+>± |ü]>∑DÏùdÔ uÛ≤s¡rj·T eTp›sY dü+|òü÷ìøÏ eTqT>∑&É ̋ ÒqfÒº, k˛wü*»+

á

n&ÉbÕdt bÕغ ¬s’‘·T\≈£î ìHê±˙ uÛÑ÷kÕ«eTT\≈£î

øö\T #Ó*¢+#·e∑÷&É

mqï&É÷ e÷{≤¢&É̋ Òdt bÕغ #ê˝≤ ñ± e⁄+~

` m+√&é˝ÀH√ ‘·|üŒ ± ø£eT÷´ìdüTºbÕغ eP´Vü≤+˝À n~

#Ûêj·÷e÷Á‘·+>±H̊ ø£qã&ÉT‘·T+~. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>±, uÛ≤s¡‘·

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

j·T»e÷qT\ ø±sêâHê\qT ÄÁø£$T+#·Tø√e&Éy˚T ø±≈£î+&É, Hêπsÿ˝Ÿ u≤]j·÷

πø+Á± ̌ ø£ $eTTøÏÔ ÁbÕ+‘êìï @s¡Œs¡∫ (#ê˝≤ ‘ê‘êÿ*ø£+>±H˚ ø±ìe«+&ç)

Á_{Ïwt bÕ\q Çø£ #Ó\¢±$T Ä˝À#·H̊, ø±ì $|ü¢e C≤rj·Tyê

Ä Äs√|üD≈£î $|ü¢e C≤rj·Tyê±˙ï ‘êø£≥Tºô|{Ϻq yêfi¯ófl Ä qeTàø±ìï nkÕ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ÁXÊ$T≈£î&çì ÁX¯eT

ñ|üHê´kÕ*#êÃ&ÉT Væ≤≥¢sY. |æ‘·èuÛÑ÷$T ù|s¡T #Ó|æŒ, |æ‘·èuÛÑ÷$T ø°]Ôì ~>∑+‘ê\≈£î

yê´|æ+|üCÒkÕÔqì #Ó|æŒ, n‘·&ÉT yÓTT≥ºyÓTT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTq~ $|ü¢yê\ j·TT>∑+. 1917 nø√ºãs¡T˝À ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT Á|ü|ü+#·+˝Àì

∑ã&ç ÁXÊ$Tø£ sêC≤´\T @s¡Œs¡#·T≈£î+≥Tqï

j·TT>∑+. á j·TT>∑+˝À ã÷s¡T®yê uÛÑ÷kÕ«eT´ esêZ\T ÁXÊ$Tø£ esêZìøÏ e´‹πsø£+>±

∫øÏÿq Äj·TT∑|ü&É‘êsTT. nsTT‘˚ ‘·TbÕø°\‘√ n˙ï kÕ±,

Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

–]»qT\˝À m+

e÷Á‘·y˚T. Væ≤+∑eBZ‘· ‘êH˚ #Ó|ü≈£îHêï&ÉT.

@ s¡÷|ü+˝À #Ó|æŒHê, mìï ‘˚&Ü\THêï, n+‹eT+>± á eT‘ê\ìï{Ï

kÕsê+X̄+ ̌ ø£ÿfÒ. ‘êqT |ü+&ç+#̊ |ü+≥ dü>∑+ô|’>± √∑T&çùd

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

düe÷»+ eTT+∑÷&É ô|[fl |ü⁄≥Tºø£ #êe⁄ M≥ìï{Ïø°

‘·+‘·T\T+{≤sTT. n$ >∑÷&Ü |üPC≤s¡¢πø ‘Ó\TkÕÔsTT. M≥ìï{Ï ñ±ì X¯øÏÔ>±ì ̋ Ò

$± |ü]wüÿ]+#·T≈£îHêïsTT nqï $X‚¢wüD‘√ yÓTT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ìπs›•+∫q

Áã‘·Tø£qï qeTàø£+ ÁXÊ$T≈£î&ç̋ À ø£*–+#·ø£b˛‘˚ ‘·q |ü+≥+‘ê Ç+ø=ø£s¡T

ös¡e+ HêX¯q+ #˚j·÷\ì >∑T]Ô+∫ Ä |üìì n‘·´+‘·

düeTs¡úe+‘·+>± Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

bı\+

ø£̋ À¢\+ #Ó\πs–‘˚ ∑&Éπø eTT|üŒì u…~]düTÔHêïs¡T. (ª$|ü¢e ìHê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Væ≤+

Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

dæ+Vü≤fi¯ C≤rj·Tyê

düe÷q‘ê«˙ï Ä#·]+#·ø£ ‘·|üŒ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

uÛ≤eC≤\+>± ñqï

eT‘·‘·‘·« sê»ø°j·T+ ∫e]øÏ ø±+Á¬>dt ∑

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

m+‘√ ø=+‘· kÕ

π̌ø #·≥º+μ n+≥T+~. á C≤rj·T‘ê uÛ≤eeT÷ #ê\ø£b˛‘̊ |ü∫Ã>± eTTdæ¢+\|ü≥¢,

dæ≈£îÿ\|ü≥¢ e´‹πsø£‘· ¬s#·Ã>=&É‘ês¡T. ªeTqeT+‘ê Væ≤+∑+>∑ dæ+± |üì#˚XÊsTT. uÛÑ÷kÕ«eT´ e´edüú

MT∑Tu≤≥¢‘√ |ü⁄{Ϻq Å ¬ø’ düÔe Ábıf…ôdº+{Ÿ XÊK\T

ô|≥Tºã&ç±sTT. nsTTq|üŒ{Ïø° Ä~˝À á

eT‘ê\T ìs¡«Væ≤+∫q $|ü¢yê‘·àø£ bÕÁ‘·e\¢ á eT‘ê\˝À >∑]«+#·∑Z n+XÊ\T

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø=‘·Ôs¡+>∑T\T |ü⁄\TeTTø=ì eTT+± ∑‘·Ô |ü&ç+~. ôV’≤+∑s¡«+>± Á|üø£{Ï+#·T≈£îH̊ $|ü¢e dü+Á|ü

ª± nì|æ+∫Hê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ä Á|üj·T‘êïH˚ï Á|ü‹|òüT{ÏùdÔ ø=+∑r m{≤¢>∑THêï kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+˝ÀìøÏ

ªVæ≤+± Á|üẙX̄ô|fÒº Á|üj·T‘·ï+ eT≥Tº≈£î`Ç|üŒ{Ïπø yÓTT∑{Ϻ>± »s¡T>∑T‘·T+~. _C…|æ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sê≈£î+&ÜH˚,

sêC≤´+>∑+ m≥T¢qï±H˚, á Á|üj·T‘·ï+ eTq #·T≥÷º eTTeTàs¡+>±

kÕ>∑T‘·÷ e⁄+~. ±\˝Àq÷ ã\+>± Á|ü‹|òüT{Ï+#·≈£î+fÒ Çìï

X¯‘êu≤›\ b˛sê≥ $»j·÷\≈£î Á

Áu≤Vü≤àD

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

n~ ‘·q $eTs¡ÙqT m≈£îÿô|{Ϻ+~ Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í

sêC≤´+>∑+ ìùw~Û+∫+~. #·≥º+ ø£fi¯fl˝À (kÕe÷õø£ Ä]úø£ dü+ã+±

|üì#˚düTÔ+~. kÕ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ò̋

ÁbÕNq uÛ≤s¡‘·

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

˙‹ dü÷Á‘ê\ qT+&˚ edüTÔ+~. n~ H˚sêìï >∑T]+∫, •ø£åqT >∑T]+∫ eTq≈£î+&˚

Ä˝À#·q\qT ã\+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~. ∑T]+∫ nÁ|üeT‘·Ô+>±

ñ+&É&É+, n+

ø±\+˝À e∫Ãq $wüßí, Hês¡

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

n+fÒ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+ H̊sê\qT n

eTqTe⁄≈£î e÷Á‘·+ ã\Á|üjÓ÷>∑+ MT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ñ

nsTT±, H˚s¡düTÔ&çøÏ ‘·–q •ø£åy˚j·Tø£b˛‘˚ Ä bÕ|ü+ sêE≈£î #·T≥Tº≈£î+≥T+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ñ± dü+#·]+#̊ ∑\≈£î ÄÁX̄j·T+ Ç#̊Ãyê]øÏ •s¡#̊ä±, sêÁ‹|üP≥ ∑‘·Hê\T #˚ùdyê]øÏ •ø£å #˚‘·T\T q]πødæ áf…‘√

>√&É≈£î >∑T∫à #·+|ü&É+. n+fÒ H˚s¡+#˚ùd yê]ø£+fÒ yê]øÏ ÄÁX¯j·T+ Ç#˚Ãyê]øÏ

‘·≈£îÿe rÁe‘·s¡yÓTÆq •ø£å ẙj·÷\ì >∑T]Ô+#ê&ÉT. n

nB ˇø£ H˚s¡y˚T. ø±˙ nC≤Á>∑‘·Ôe\¢ >±˙, dü+ø£\Œ+ Ò̋≈£î+&Ü >±˙ H˚s¡+

»]–‘˚ n~ H˚s¡+ ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Bì˝À eT∞fl eTqTe⁄ ¬s+&ÉT s¡ø±\qT >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. yÓT‘·Ô>± n_ÛX¯+dæ+#·&É+

(yê>∑›+&É+), >∑{Ϻ>± ôV≤#·Ã]+#·&É+ (~Û>∑›+&É+). ¬s+&Ée •ø£å EsêàHê. Bì˝À

eT÷&ÉT yÓ÷‘ê∑T]ÔkÕÔ&ÉT. Á|ü

m{Ϻ |ü]dæú‹˝Àq÷ $~Û+#·sê∑T+&ÉT >=]–+#·e#·TÃ. Ç‘·s¡T\≈£î

eTs¡D

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

á H˚s¡düà è‹ yêdüÔe+>± m+‘·y˚Ts¡≈£î neT\T nsTT+~ nH˚~

$yê

yÓTT‘·ÔeT+‘ê es¡í∑]ø£

$eø£å— nH˚ ¬s+&ÉT \ø£åD≤\T ôV’≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø±s¡D≤\e\¢ (n+fÒ s¡

dü+ø£\Œ |üPs¡«ø£+>± #˚ùd •øå±s¡ΩeTsTTq Vü≤‘·́ \qT #ê˝≤ ø£]ƒq+>±

•øÏå+#ê\ì eTqTdüà è‹ n+≥T+~. Ç~ πøe\+ sêE ˝ÖøÏø£ u≤

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü : ÁbÕD+ rj·T≈£î+&É >±j·T+ ø£*–+#˚ Væ≤+düqT

eTqTdüà è‹ ª±j·T+ |üP]Ô>± e÷H̊es¡≈£î nj̊T´ Ks¡Ã+‘ê

±] KC≤Hê≈£î EsêàHê #Ó*¢+#ê\˙ eTqTdüà è‹

n+≥T+~. á KπsÃø±ø£ EsêàHê ≈£L&É >±j·T+ rÁe‘·qT ã{Ϻ ô|s¡T>∑T‘·T+~.

πøe\+ #·s¡à+ ∫{Ï¢ s¡ø£Ô+eùdÔ EsêàHê 100 |üDeTT\T. ø£+&Ésê\T ‘Ó–‘˚

EsêàHê n+

n >±j·÷\H˚

ø±ø£ #Ó≥¢≈£L |ü≈£åî\≈£L #˚ùd Vü‰ìì ≈£L&Ü •øå±s¡ΩeTsTTq H˚sê\Hêï&ÉT. yê{ÏøÏ

EsêàHê\T ìπs›•+#ê&ÉT. ô|’>± á H˚sê\qT #ê˝≤ düTìï‘·+>± eØZø£]+#ê&ÉT.

|ü+&ç¢#˚à #Ó≥TºqT q]πøùdÔ m≈£îÿe EsêàHê, |üP*#˚à #Ó≥TºqT q]πøùdÔ n+‘·ø£+fÒ

‘·≈£îÿe EsêàHê. πøe\+ ˙&Éì#˚à #Ó≥TºqT q]πøùdÔ Ç+ø± ‘·≈£îÿe EsêàHê

ìπs›•+#ê&ÉT. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ≈£L&É Áu≤Vü≤àDT\ Á|üjÓ÷»Hê\qT eTs¡∫b˛ Ò̋

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

3. …̋’+–ø£ H˚sê\T

ˇø£ Ád”Ôì ÄyÓT ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± …̋’+–ø£+>± ˝Àãs¡#·Tø√e&ÜìøÏ

ˇø£ eT>∑yê&ÉT Á|üj·T‘·ï+#˚ùdÔ n~ H˚s¡+ ne⁄‘·T+~. Ç~ nìï düe÷C≤\˝À

ì‘·́ + »s¡T>∑T‘·Tqï H˚s¡+. nìï düe÷C≤\T Bìì H˚s¡+>± >∑T]Ô+#êsTT ø±˙

s¡ø£s¡ø±\ $TqVü‰sTT+|ü⁄\T ô|{≤ºsTT. Ä∑yê&ç uÛ≤s¡́ nsTTq≥ºsTT‘˚ ÄyÓTqT ã˝≤‘êÿs¡+ #˚j·T&É+ H˚s¡+

ø±

n&É\ºØ nH˚ #·s¡́ qT ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·{≤º\˝À ìs¡«∫+#·&É+ >∑eTHês¡Ω+.

#·{≤º\˝À ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·s¡́ \≈£L dæ$˝Ÿ H˚sê\≈£L ˇø£ ‘˚&Ü e⁄+~. dæ$˝Ÿ H˚s¡+

πøe\+ u≤~Û‘· e´øÏÔøÏ qwüº+ ø£*–+#˚ #·s¡́ >± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·T+~. ÁøÏ$Tq˝Ÿ

H˚sê\T n+± πøe\+ u≤~Û‘·T\πø ø±ø£ yÓTT‘·Ô+>± düe÷C≤ìøÏ

qwüº+ ø£*–+#˚ #·s¡́ \T>± uÛ≤$+#·ã&É‘êsTT. n+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#·]Á‘·˝À |æ‘·èkÕ«e÷´ìøÏ es¡íe´edüúqT eT÷\+>± uÛ≤$+#·˝ÒeTT. nsTT‘˚

|æ‘·èkÕ«eT´+ Çø£ÿ&É es¡íe´edüú̋ À ô|qy˚düT≈£îì e⁄+&ç+~. |æ‘·èkÕ«e÷´ìøÏ

es¡í e´edüú uÛ≤eC≤˝≤ìï ø£*Œ+∫+~. |æ‘·èkÕ«eT´ uÛ≤yê\T es¡í

ô|’ $es¡D˝À eT>∑yê&ÉT H̊s¡+ #̊ùdyê&ç>±, Ád”Ô Ä H̊sêìøÏ ̌ ø£ edüTÔe⁄>±,

ÄyÓT uÛÑs¡Ô u≤~Û‘·T&ç>± ø£ì|ækÕÔ&ÉT (uÛÑs¡Ô‘√ bÕ≥T ÄyÓT ≈£î≥T+ã+, ≈£î\+,

düe÷»+, ∑|üs¡∫qyê&ÉT

n‘·ì uÛ≤s¡́ ‘√ dü+ã+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

…̋’+–ø£ H˚sê\ ìs¡«#·q+˝À ø±bÕ&Éã&˚~ H˚s¡+˝À uÛ≤>∑düTÔsê\sTTq Ád”Ô

uÛÑs¡Ô Vü≤≈£îÿ Ò̋ ø±ã{Ϻ, ø=+‘·eT+~ Ád”Ô\≈£î n~ ndü\T e]Ô+#·±j·T≈£î\T, ‘ês¡TŒ&ÉT >±fīóflμ ‘·eT uÛ≤s¡́ \qT ‘êẙT Ç‘·s¡T\ ∑Zs¡≈£î |ü+|ækÕÔs¡T

ø±ã{Ϻ n≥Te+{Ï Ád”Ô\‘√ |üsêsTT eT>∑yêfi¯ófl ô|≥Tºø=H˚ $yêùV≤‘·s¡ …̋’+–ø£

dü+ã+∑yê&Óe&É÷ e⁄+&É&ÉT ø£

‘·|üŒ ` ô|’ H˚sê\ìï+{Ïø° eTs¡D

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø£‘ÓÔ\Tμ>± e⁄+#·Tø=H˚ dü+Á|ü±

ø£ì|æ+#˚ eTqTe⁄ düVæ≤‘·+ nqTeT‹kÕÔ&ÉT. yêfi¯ófl $yêVæ≤‘· Ád”Ô\sTT‘˚ Ä

dü+ã+±˙ n$yêVæ≤‘·\sTT‘˚ b˛˙ …̋eTà+{≤&ÉT.

…̋’+–ø£ H˚sê\˝À •ø£å rÁe‘·qT Á|ü± ìs¡ísTT+#˚~ ≈£î\+ ø±>±,

Ä Ád”Ô ª|ü$Á‘·μ‘·≈£î ≈£L&Ü ø=+‘· bÕÁ‘· e⁄+≥T+~. Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤\+˝À

es¡í

•ø£å\T+{≤sTT. Ç∑T+&Ó m+∑yêfi¯ófl dü«*+>∑ ˝…’+–ø£ ÁøÏj·T≈£î

bÕ\Œ&ç‘˚ yê]øÏ eTqTe⁄ uÛÖ‹ø£

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

rs¡Ã&ÜìøÏ ˇø£ uÛÑs¡Ô e⁄qï Ád”Ô dü«*+>∑ dü+ã+

ªn≥Te+{Ï~μ n+{≤&ÉT. BìøÏ ø±s¡D≤ìï es¡íe´edüú dü«uÛ≤e+˝À yÓ‘·ø±*.

#·‘·Ts¡«sêí\˝À yÓTT∑Ts¡Te⁄ Áu≤Vü≤àDT&˚ nsTTe⁄+{≤&ÉT.

XÊgC≤„q+ ø£*– e⁄+&˚ ns¡Ω‘·, Äj·÷ esêí\≈£î ñ∫‘·yÓTÆq C≤„q+ n+~+#˚

ns¡Ω‘· Áu≤Vü≤àDT\≈£î e÷Á‘·y˚T e⁄+&˚~. XÊgC≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫

Áu≤Vü≤àDT\≈£î+&˚ á >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ es¡í e´edüú düTdæús¡‘·≈£î n‘·´edüs¡yÓTÆq

n+X¯+. nsTT‘˚ á >∑T‘êÔ~Û|ü‘·́ + kÕe÷õø£ ÄyÓ÷

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ç+‘· ø£sƒ√s¡yÓTÆq …̋’+–ø£ ìj·Te÷\T, H˚s¡düà è‹ ì»+>± m|ü&ÉsTTHê

neT\j·÷´j·÷ nì bÕsƒ¡≈£î\≈£î dü+± @ düe÷C≤qïsTTHê

…̋’+–ø£+>± ø£≥º&ç #˚j·T&É+ ãVüQXÊ Ä#·s¡DkÕ

»]π> Hê´j·T ìs¡íj·TeT÷ q÷{ÏøÏ q÷s¡TbÕfi¯ófl eTqTe⁄ H˚s¡düà è‹ì neT\T#˚dæ

ñ+&Éø£b˛e#·TÃ. nsTT‘˚ q÷{ÏøÏ j·÷uÛ…’bÕfi¯ófl neT\T #˚dæHê n~ ø£sƒ√s¡yÓTÆq

kÕ+|òæTø£ ˙‘˚. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+ ` nìï kÕúsTT\˝Àq÷ ‘·|ü ˇ|ü, H˚s¡+

n±Vü≤qqT

eTqT˙‹ ã\+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #̊dæ+~. ãVüQXÊ düJe+>± m+&ÉT>∑&綑√ ±Vü≤q, kÕ+düÿ è‹ø£ $y˚#·H˚ eTTK´yÓTÆq$.

kÕ+|òæTø£ J$‘êìï Ç$ eTqT˙‹øÏ nqT>∑TD+>± ø£≥º&ç #˚XÊsTT. áHê{Ïø°

ˇø£ y˚Ts¡≈£î #˚düTÔHêïsTT. ≈£î\+ ø£≥º&çø°, …̋’+–ø£ ˙‹ø° dü+ã+~Û+∫ áHê{Ïø°

≈£î\ |ü+#êsTTr\˝Àq÷, ô|± ø£ì|ækÕÔsTT. á

rs¡TŒ*#˚à yêfiËfles¡÷ eTqT∑+

nsTTb˛j·÷sTT.

n+∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ e⁄+~. kÕ+|òæTø£ J$‘·+˝À eTqT˙‹

neX‚cÕ\qT øå±fi¯q #˚j·Te\dæq nedüs¡+ e⁄+~.

II Áu≤Vü≤àD ∑j·T+Á‘·+

@ düe÷»+˝ÀqsTTHê e´edæú‘· J$‘ê˙ï, ∑ j·T+Á‘·+ ìs¡«Væ≤+#˚

Á|ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‘Ó>∑̋ À ãVüQfī n~Ûø±s¡ πø+Á

‘·–Z+#·&É+ ø√dü+ sê»´+ #˚‹˝ÀH˚ n~Ûø±sêqï+‘ê πø+ÁBø£]+∫ Ä

sêC≤´~Ûø±sêìøÏ ø=ìï ÁbÕe÷DÏø£yÓTÆq |ü]$T‘·T\T ô|≥º&É+ ñ∫‘·+ nH̊ Ä˝À#·q

Ä #ê]Á‘·ø£ Áø£eT+˝À eTT+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ä

Hê´j·Ty˚T ± q&ÉT#·Tø√C≤\

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø±s¡̇ XÊdüq+ #˚j·T&É+ y˚s¡T. Áu≤Vü≤àD

düeTÁ>∑ s¡÷|ü+˝À ø£ì|ædüTÔ+~. M{Ïì ªdüà è‘·T\Tμ n+{≤s¡T. Ç$ eTqT,

j·÷»„e\ÿ ´, ø±‘ê´j·Tq, Hês¡

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

$wüj·T+>± e⁄+~. ‘=*Hê{Ï dü÷Á‘· kÕVæ≤‘·´+˝Àq÷, øö{Ï\T´&ç ns¡ú

XÊg+˝Àq÷ sêE≈£L, sê#·]ø±ìø°

ôV≤#·Ã]+#·&É+. Ç+ø£ sêEqT m~]+#̊ Á|üdüøÏÔ mø£ÿ&ÉT+≥T+~? sêC≤´~Ûø±sêìï

~Ûø£ÿ]+#·&É+ dü+>∑‹ n≥T+#·T∑\s¡̇ nqTø√e&ÜìøÏ düVæ≤‘·+

Çø£ÿ&É #√≥T Ò̋∑ j·T+Á‘êìøÏ kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Z+#·&ÜìøÏ sêE≈£î

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

MTπs ~Ûø£ÿ]kÕÔsêμ nì Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ~ |üìø=düTÔ+~. ~Ûø£ÿ]+#·&É+ Vü≤≈£îÿ

ø±ø£b˛>± $XÊ«dü |òü÷‘·Tø£‘·«+ ne⁄‘·T+~. ô|’>±

qT+&ç, nÁø£eT es¡ÔqT\sTTq e´≈£îÔ\ qT+&ç Á|ü»\qT sêE ø±bÕ&Ü\ì

∑T]Ô+#êsTT. ˇø=ÿø£ÿ s¡ø£yÓTÆq yÓ÷kÕìø° ø£©Ôø° m+‘Ó+‘· EsêàHê y˚j·÷˝À

ìπs›•+#êsTT. $ìjÓ÷>∑ edüTÔe⁄\

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ád”Ô\ kÕ«‘·+Á‘ê´ìï ˇ|üø√e&ÜìøÏ m+‘·e÷Á‘·+ Çwüº|ü&Éì Ä ªs¡Tùwμ yêfi¯fl≈£î

á sêsTTr Ç#êÃ&ÉT. nsTT‘˚ nø£ÿ&É ≈£L&É ‘·q ãT~Δ #·÷|æ+#·T≈£îHêï&ÉT.

Ä Ád”Ô ªo\e‹μ nsTT‘˚H˚ sêE ÄyÓT ÄdæÔì dü+s¡øÏå+#ê\+{≤&ÉT.

ø±ø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚ sêE≈£î Ä u≤∑\ Ä]úø£ H˚|ü±,

‘ê‹«ø£+>±q÷, HÓ’‹ø£+>±q÷ Ç~ uÖ∑\q÷ q]øÏ‘̊

EsêàHê y˚j·÷\ì $wüßídüà è‹ n+≥T+~. ø√‘·ø=∫Ãq |ü+≥qT ± rdüTø√e#·TÃqT.

|üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\ ø√düy˚T ø±=qï Áu≤Vü≤àDT&ÉT #˚\˝À ø£+≈£î\T

ø√düTø=ì ‹qe#·TÃq˙, me]ø° #Ó+

#·÷&É&É+ sêE Á|ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

j·T+Á‘ê+>±˙ï Hê´j·T e´edüúq÷ ô|’q $e]+∫q ø£s¡Ôyê´\≈£î nqT>∑TD+>±

r]Ã~

sê»± uÛÑj·T|ü&É‘ês¡T.

sêE\ ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤DqT $e]+#˚≥|ü&ÉT ± Ä~Û|ü‘·́ +

#·˝≤sTT+#·>∑\

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

∑T]Ô+#êsTT. Bì˝À eT+Á‹eT+&É*, n~Ûø±s¡T\T, Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T

nì eT÷&ÉT s¡ø±\T. |ü]bÕ\Hê kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ sêE eT+Á‘·T\qT

ìj·T$T+#ê\˙, yê]øÏ $$

M\T˝Ò±*. Ç+ø£ eT+Á‹eT+&É*˝À Ád”Ô\T m{≤¢ e⁄+{≤s¡T?

eT>∑yêfi¯fl˝ÀqsTTHê Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T eT+Á‘·T\T>± e⁄+&Ée#·TÃHê?

Áu≤Vü≤àDT\T e÷Á‘·y˚T eT+Á‘·T\T ø±e#·Ãì ø±‘ê´j·Tq düà è‹ n+≥T+~.

øö{Ï\T´&ÉT, eTqTe⁄ @eT+{≤s¡+fÒ ªñqï‘· e+XÊìøÏ #Ó+~qyês¡Tμ e÷Á‘·y˚T

eT+Á‘·T\T ø±e&ÜìøÏ ns¡TΩ\ì. n+fÒ Áu≤Vü≤àDT\‘√bÕ≥T ø£åÁ‹j·TT\T, ãVüQXÊ

yÓ’X¯ó´\T ≈£L&É ns¡TΩ\ì nqTø√e#·TÃ. X¯SÁ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

n~ kÕe÷õø£ ñ‘·Œ‹Ô˝Àq÷, Jeq $≥≥T¢

#·÷ùd m+|æø£ $

|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ø£*dæ #˚ùd ìj·÷eTø±\qT uÛÑ]+#·ø£ ‘·|üŒì |ü]dæú‹˝À kÕe÷õø£

J$‘·+ m+‘· ± e⁄+&˚± es¡í$eø£å Á|ükÕÔeq Ò̋∑T]ÔkÕÔs¡H̊ $wüj·T+˝Àq÷, me]

$XÊ«kÕìï ì»+>± qeTTà‘ês¡qï $wüj·T+˝Àq÷ $eø£å≈£î ‘êe⁄ e⁄+≥T+~.

X̄SÁ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

± @sêŒ≥sTTq Hê´j·TeT÷s¡TÔ\

ø√s¡Tº\T e÷Á‘·y˚T ø±± sê»´+ #˚‹˝À

πø+ÁBø£è‘·+ ø± Ò̋

n+{≤s¡T. ̌ ø£ẙfī @ kÕúsTT˝ÀqsTTHê Hê´j·T+ @$T{Ï, XÊÁkÕÔ\T @+ #ÓbÕŒsTT

nqï dü+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

sêE Hê´j·T ìs¡íj·T+ ̌ +≥]>± #̊j·T&ÉT. n‘·ì‘√ ªeT÷&ÉT ẙ

nsTT‘˚ á $ø£è‘·yÓTÆq e´edüú̋ À ≈£L&É ø=ìï Hê>∑]ø£yÓTÆq \ø£åD≤\T

Á|ü‹bÕ~+#·ã&ܶsTT. ̌ ø£{Ï, kÕøå±´\qT eT~+|ü⁄ ẙj·T&É+˝À düVü‰j·T|ü&É&ÜìøÏ

ˇø£ ªp´Øμ e⁄+≥T+~. Mfi¯ófl Çs¡T|üøå±\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻq kÕøå±´ìï uÒØEy˚dæ

yê{Ï dü‘ê´dü‘ê´\ >∑T]+∫ ˇø£ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e∫à Hê´j·TeT÷s¡TÔ\≈£L,

sêE>±]ø° ‘Ó*j·TCÒkÕÔs¡T. yê´»´+ @ kÕe÷õø£ s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q∑‘·Ô\T

rdüT≈£îH˚≥≥ºsTT‘˚ #Ó&ÉT ø£+fÒ eT+#˚ m≈£îÿe e⁄+≥T+~.

±&ç ‘·|ü‘·T+fÒ dü_Û≈£î\˝À me¬s’Hê ìs¡“¤j·T+>± yê]ì

ì\Te]+#ê\˙, Ä |üì#˚j·T&É+e\¢ @ bÕ|ü+ n+≥

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

XÊgø±s¡T\T yπ̊s$± yê´U≤´ì+#ês¡T. e÷qe X¯øÏÔ‘√ ‘˚\Ã Ò̋ì $wüj·÷\T

|ü⁄s√>∑eTq+˝À @eTsTTHê bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·>∑\∑eTHêìøÏ |üP]Ô>±

nes√

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø£åÁ‹j·TT\ e÷≥ø=ùdÔ, ~«E\T ø±ã{Ϻ yêfi¯ófl ≈£L&É y˚

neT\T |üs¡#·&É+ sêE≈£L, sê»´ e´edüú≈£L, sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìø° e⁄+&˚

eTTK´ ø£s¡Ôe´+. Ä]úø£ neø±XÊ\˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ\T nìï Hê>∑]ø£‘·\˝Àq÷

e⁄HêïsTT. ø±˙ Ä]úø£ ùd«#·Ã¤ô|’q |ü]$T‹ (Ç~ ≈£L&É nìï Hê>∑]ø£‘·\˝Àq÷

ø=+‘· ẙTs¡≈£î ñqï|üŒ{Ïø°) Ç+‘· dü+|üPs¡í+>± ô|{Ϻq

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

bÂs¡T\ ã\+ #ê˝≤ n\ŒeTsTTq~. ÁbÕNqø±\+ ̋ Àq÷, eT±\˝Àq÷

sêC≤´ìøÏ á ¬s+&ÉT kÂø±sê´\÷ Ò̋e⁄.

Ç~ kÕ± ñ‘·Œ‹Ô e´edüú≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î

ẙπs düeTdǘ \THêïsTT. Áu≤Vü≤àDT\T $

á $± Áu≤Vü≤àDT\T, ø£åÁ‹j·TT\T Ä|ü±\˝ÀøÏ ~– b˛{°øÏ sêe&É+ e\¢>±˙ Ç‘·s¡Á‘ê >±˙ ‘·eT es¡íö‘·eTT&É+{≤&ÉT. ø±˙ á

$± ô|’yêfi¯ófl ˇø=ÿø£ÿs¡÷ Ä|ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø£\T|ü⁄≈£îqï Áø£eT+˝À n|üŒ{Ïπø uÛÑ÷$Tô|’q @± ‘·eT eTqT>∑&ÉqT kÕ~Û+#·Tø√e&É+ yÓTTö‘·eT

∑T]Ô+|ü⁄ e⁄+~. X¯SÁ±H̊ ø±ø£ eè‹Ô |üìyê]>± ≈£L&É Áã‘·ø£e#·TÃqì >ö‘·eTT&ÉT n+{≤&ÉT.

‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï ÁX¯eT $uÛÑ»q |òü*‘·+>± Ç~ ô|

|ü]bÕ*+#·&É+, j·TT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

e´ekÕj·T+ n_Ûeè~Δ #Ó+

Áu≤Vü≤àDT\T ∑e ‘·sêìøÏ j·÷»e÷q´+ Vü≤≈£îÿ \_ÛdüTÔ+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Áu≤Vü≤àD ±

esêíìøÏ #Ó+~q Ád”Ô\T, y˚XÊ´eè‹Ô̋ À ñqï Ád”Ô\T ªös¡e|üs¡#·ã&É‘êsTT. >ös¡e˙j·TT …̋’q Ád”Ô\≈£î Ä ùd«#·Ã¤, neø±X¯+ ñ+&Ée⁄.

n+fÒ >ös¡e˙j·TT …̋’q Ád”Ô\T yê{Ïì ø√s¡Tø√≈£L&Éös¡e˙j·TT\T ø±s¡T.

ñ∑yê&ÉT ne÷àsTT ‘·+Á&çøÏ &É_“∫à ÄyÓTqT ø=qT≈£îÿH̊

ô|[flfīófl (ªndüTs¡μ $yêVü‰\T), eT>∑yê&çøÏ ø£s¡àø±+&É ìs¡«Vü≤D ø√dü+, |ü⁄Á‘·ÁbÕ|æÔ

ø√dü+, Ç‘·s¡

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ä#·]+#˚ V”≤q ös¡e|ü]#ês¡T. n

nsTTq \ø£åD+ ø±ã{Ϻ Ád”Ôì ã˝≤‘êÿs¡+>± n|üVü≤]+∫ ô|[fl #˚düT≈£îH˚ sêø£ådü

$yêVü≤+ ø£åÁ‹j·TT\≈£î

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTqTe⁄, j·÷»„e\Tÿ´&ÉT ≈£L&É n+{≤s¡T. bÕ|ü+ #˚dæq uÛ≤s¡´qT düVæ≤‘·+

eT+∑\T>∑T‘êeTT. ndü\T $wüj·T+ á Á|ü|ü+#·+˝À

Ád”Ô\ bÕÁ‘·, kÕúq+, ª∑T]+∫ ± ø£s¡à\qT Ä#·]+#̊ ns¡Ω‘· ̋ Òö‘·eTT&ÉT n+{≤&ÉT.

ø£s¡à\T Ä#·]+#·&É+˝À uÛÑs¡Ô≈£î düVü≤ø£]+#·&É+ ÄyÓT eTTK´ ±Vü≤q˝À @ |üì #˚j·÷\Hêï @ \ø£å´+ kÕ~Û+#ê\Hêï

ø£s¡àø±+&Éj·TT‘·+>± #˚j·÷*. ø±ã{Ϻ dü«‘·+Á‘·+>± ø£s¡à\T Ä#·]+#˚ Vü≤≈£îÿ

Ò̋ø£b˛e&É+ Ád”Ôì Ä dü+düÿ è‹˝À nX¯≈£îÔsê*ì #˚düTÔ+~.

uÛÑs¡Ô≈£î ùde#˚j·T&É+, uÛÑs¡Ô≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É&É+ Ád”Ô Á|ü

‘·q≈£î |ü⁄{Ϻq yê]πø dü+Áø£$T+#ê\+fÒ uÛ≤s¡́ qT …̋’+–ø£+>± ø£≥º&ç #˚j·T&É+

eT>∑yê&çøÏ nedüs¡+ nsTT+± Vü≤]+#·&ÜìøÏ n∑yê&çøÏ XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ ùde\ ø√dü+

Ád”Ô ˇø£ u≤ìdü>± nedüs¡+ nsTT+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø±s¡D+ Ç~ ø±ø£b˛e#·TÃ. ø±˙

á $± @± dü+bÕ~+#·T≈£îqï ø=&ÉT≈£î\ø£+± Vü≤≈£îÿ e⁄+≥T+~ ø±˙ ‘·q≈£L ‘·q uÛ≤s¡́ ≈£L |ü⁄{Ϻq ≈£L‘·T]øÏ

e÷Á‘·+ e⁄+&É

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

|üX¯óe⁄ j·T»e÷ìπø #Ó+

uÖ∑\∑yêfi¯fl≈£î nqTeT‹kÕÔ&ÉT. Ád”ÔøÏ bÕ‹Áe‘·́ +

‘·|üŒìdü] ìj·TeT+ ø±>± eT>∑yêfi¯fl≈£î ãVüQuÛ≤s¡́ ‘ê«ìï ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ

DZ XÊgø±s¡T\T #ÓbÕÔs¡T. ª‘·q $

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#˚dæq Ád”Ô\÷ |ü+&ç‘·T\sTTq Ád”Ô\÷ e⁄Hêïs¡T, e⁄+&˚ e⁄+{≤s¡T. yêdüÔe+˝À

dü+|üPs¡í+>± neT\sTTHê ø±≈£îHêï á XÊg ìj·Te÷\T düe÷C≤ìøÏ Ád”Ô |ü≥¢

e⁄+&̊ yÓ’K]ì ìs¡ísTTkÕÔsTT. ̌ ø£ n~Ûø±]ø£ ̇ ‹ì ìs¡ísTTkÕÔsTT.

|üs¡‡q Ÿ̋ #·{≤º\T :

@ø°ø£s¡D ø±±*

ñeTà&ç bÂs¡düà è‹ >∑T]+∫ düTÁ|”+ø√s¡Tº @∑&É+, Äô|’q n+± ∑T‘·÷H˚ ñ+~.

sêC≤´+>∑ Ä

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

nB sTTB ˇø£fÒqì yê´U≤´ì+#·&É+ n‹yê± ‘√#·e#·TÃ.

± ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ n‹yê± e⁄+~. Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤\eT÷

ã\|ü&ÉT‘·Tqï~. Ç+±q ñqïyê] uÛ≤yê\T

dü÷ú\+>± π̌ø eT÷dü̋ À ñ+&É≥+, π̌ø eT÷dü̋ À e÷s¡T‘·T+&É≥+ ÄX¯Ãs¡́

b˛e\dæq $wüj·T+ ø±∑T]Ô+#·&É+ e\¢ e∫Ãq qwüºeT÷ @MT Ò̋∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+

Hê´j·TXÊU≤e÷‘·T´ì>± Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

sê

ì#ÓÃqyÓT≥¢ es¡í

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ªyÓ’‘ê[≈£î\μ >∑T]+#˚ø±ø£ eTs=ø£ÿ 121 eT+~ >∑T]+∫ ≈£L&Ü ∑≥T #· n_ÛÁbÕj·÷ìø°,

á |ü⁄düÔø£+ #·~y˚yê]øÏ ø£*π> n_ÛÁbÕj·÷ìø° Vü≤dæÔeTX¯ø±+‘·s¡+ ñ+≥T+~.

n~ ì»eTsTT Ç~ nã

nqTuÛÑe+ ms¡T>∑ì yê‘ê‡ ´j·TqT&ÉT Ä nqTuÛÑyêìøÏ dü+ã+~Û+∫q nìï

ø√D≤\q÷ ˇø£ Ä∑ $X‚¢wæ+#ê&É˙ yÓT#·TÃ≈£î+{≤s¡T.

n_Ûe÷qT\˝À ø=+#Ó+ n‹X¯jÓ÷øÏÔ düVü≤»+ nì >∑T]Ô+#·>∑\+ ø±ã{Ϻ Ä

y˚Ts¡≈£î á n_ÛÁbÕj·÷\qT ø=+#Ó+ ‘·–Z+#·Tø√e\dæ ñ+≥T+± á yÓ’‘ê[≈£î\ ÁbÕ|ü+∫ø£

∑T]+∫ eTqTe⁄ @+ #ÓbÕŒ&√ $e]kÕÔ&ÉT. Á|ü|ü+#êìï düèwæº+∫q ÁãVü≤à

ø±\#·Áø±˙ï, düø£\˝Àø±\q÷, uÛÑ÷e÷´ø±XÊ\q÷ düèwæº+∫, Äô|’q |ü⁄s¡Twüß&ç̇ ,

Ád”Ô̇ , ≈£î≥T+u≤˙ï, düe÷»+˝À düeT‘·T\´+ HÓ\ø= Ò̋Œ Hê\T>∑T >∑TD≤\q÷

düèwæº+#ê&Éì eTqTe⁄ $e]+#ê&Éì #ÓbÕÔ&ÉT. Ä >∑TD≤\T Áu≤Vü≤àDT\T

ÁbÕ‹ì

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø£ì|ædüTÔ+~. kÕ+ø£s¡́ + eTìwæ |ü⁄Hê~

#·s¡Ã≈£î e#êÃsTT. nsTT‘˚ ôV’≤+±

ñ+&É&É+ dü+Á|ü∑T]+∫

#˚jÓTT#·TÃ. düTKdü+‘√cÕ\ >∑T]+∫ #˚jÓTT#·TÃ. ± ñ+&Ü\qï Äsê≥+. Ç~ @ø£ düeTj·T+˝À øÏ+~ ≈£î˝≤\MT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

130

Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

132

#·∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥eT÷

≈£îÁ≥ ne⁄‘·T+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

134

πø+Á∑|ü&̊ Ä˝À#·q

ø±ãfÒº n‘·ìøÏ H√u…˝Ÿ Áô|’CŸ Çe«&É+ »]–+

Á|üuÛÑT‘·«+ @ s¡ø£yÓTÆq Ä]úø£$

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

dü÷ÿfīófl, $TwüHé ÄdüŒÁ‘·T\T n+~∫Ãq ùde\≈£L, yês¡T kÕ~Û+∫q eT‘· e÷]Œ&çø°

bı+‘·H˚ ̋ Ò

137

#ê˝≤ ô|

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#·]Á‘· bÕsƒê\ô|’q ø±cÕj·T+ ̇ &É

uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ Á|üuÛÑT‘·«+ bÕsƒ¡́ |ü⁄düÔø±\˝Àq÷ bÕsƒê´+XÊ\˝Àq÷

CÀø£´+ #˚düT≈£îì yê{Ïì ‹s¡>∑sêùd ñ±˙ Ä bÕغ n_Ûe÷qT\T>±˙ s¡Vü≤dǘ +>±

ñ+#˚ Á|üj·T‘·ïy˚TMT #˚j·T≥+ Ò̋dt bÕغ n~Ûø±s¡+˝À ñqï|ü&ÉT Ä

bÕغ

á dt bÕ\≈£î\T uÛ≤s¡‘·

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ì\u…≥º&ÜìøÏ dæ

á ± Ä~Û|ü‘·́ + #·̋ ≤sTT+∫q

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ˇø£

yê~+#ê*. ◊

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Áø°.|üP.1800 ÁbÕ+‘·+˝À yÓTT≥ºyÓTT∑sTTq±q÷, dæ+∑+>± q±q÷ (kÕúìø£ uÛ≤wü\ Á|üuÛ≤e+ e\¢ ø=+‘· e÷s¡TŒ

#Ó+~) dæús¡|ü&ç+~. s¡Tπ>«

uÛ≤cÕdü+düÿ è‘·T\˝Àì ªÄs¡́ μ n+X¯ ãj·T{Ï qT+&ç e∫Ã+~. n~ eTqTwüß\

e\dü s¡÷|ü+˝ÀH˚ Á|ü± e∫Ã+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø±e#·TÃ, ˝Òø£ Ç‘·s¡ s¡÷bÕ\˝À »]–q yê´|æÔe\¢ ø±e#·Tà (Ç$ ¬s+&É÷

»]>±sTT>±˙ @~ Á|ü

eT‘· ÁbÕs¡úHêdüú˝≤ìï ø£&ç‘˚ Çø£ÿ&ç Á|ü»\T

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ò̋

ñqï~ n+‘·ø£+‘·≈£L eT]+‘· eT÷s¡â+>± ‘·j·÷s¡sTT+~. |òüT»˙, |òüTÀ]

eTVü≤eTà

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#˚dü÷ÔH˚ ñ+&çb˛j·÷s¡T. yêfi¯fl≈£î ø£+{Ï ì+&Ü ìÁ

qT+&√ Á|ü»\T ªeTq ± nqT≈£î+≥THêïs¡qTø√e&É+ Vü‰kÕ´düŒ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

|ü⁄Hê~ ô|’q ì\ã&çq uÛ≤s¡‘· nÁ>∑sê»´+. ôV’≤+

eTTdæ¢+\ô|’q yÓTT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

uÛ≤eq˝À

ÇkÕ¢+, ‘·s¡Tyê‘· Å ¬ø’ düÔe+ ≈£î\+ ø±s¡D+>± ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq ôV’≤+∑+ m{≤¢ ne⁄‘·T+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

y˚T\T ø£ì|ædüTÔ+~. eT‘·, ‘ê‹«ø£ dü+Á|ü

düT˝≤Ôq¢̋ À ˇø£&ÉsTTq |òæs√CŸ ‘·T>∑¢ø˘ Vü≤j·÷+˝À ìsêàDj·TT‘·yÓTÆq |ü]bÕ\Hê

e´edüú @s¡Œ&ç, ùwsYcÕ, nø£“sY\ ø±\+˝À dæús¡yÓTÆq s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. Á_{Ïwt

yêfi¯ófl ±\T) m+‘·>± eTq J$‘·+˝À uÛ≤>∑eTsTTb˛sTT+±D˝ÀH˚ ø±∑Te÷kÕÔ,

•düTÔ, nMTHé, Ks¡TÃ, øÏdüTÔ, ‘·ø±ÿM, KØ|òt, s¡;, |òüdü̋ Ÿ, e÷|ò” Ç+∑+ e´eVü‰s¡uÛ≤wü ∑T˝ÀøÏ ~>∑TeT‹ nsTTq e÷fÒ (e´ekÕj·T∑T e÷≥

ø±|ü⁄. n~|ü&ÉT ̌ ø£ ≈£î˝≤ìï dü÷∫+#̊ e÷≥ nsTT+~). #Ó|üŒe∫Ã+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ø±yê*. eTq~ Ä

HÓ\ø=H˚ ∑+ nì eØZø£]+#·&Éy˚T nXÊÁd”Ôj·TeT˙, eTTdæ¢+

sêE\ Ä>∑eTq+ n+‘·{Ï |ü⁄Hê~ ÁbÕj·TyÓTÆq e÷πsŒMT rdüT≈£îsê Ò̋± #Ó&ɶ~ ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

$

eT∑+ Á|üe÷D+>±

rdüT≈£î+{≤s¡H˚~ n+±˙ ø±]àø£esêZìøÏ e]Ô+#·eì

qy˚Tàyêfi¯ófl Ç+ø± ñHêïπsyÓ÷ Hê≈£î ‘Ó©±˙, n+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

sêJ|ü&̊ Ä

ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ªC≤‹μøÏ qwüºø£s¡+. ªC≤‹μì Á|ü|ü+#·+˝À nÁ>∑ÁX‚DÏøÏ rdüT≈£îb˛e&É+ C≤‹

»qT\+

bı+~ ñHêïsTT ø±ã{Ϻ Á|üdüTÔ‘· $± n

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

>±˙ ∑DÏ‘· XÊg n

$

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ñ+fÒ n+‘·ø£+fÒ _ÛqïyÓTÆq uÛ≤eC≤˝≤ìï Á|üy˚X¯ô|fÒº Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘√+~.

$∑+˝À nÁ>∑esêí\ uÛ≤eC≤\+ ñ+~. ‘êeTT ø√s¡T≈£îqï uÛ≤s¡‘·

e÷Á‘·+ e÷s¡TÃø√ Ò̋∑&É\ Ø‘ê´ á n_ÛÁbÕj·÷\qT s¡ø£s¡ø±\ |ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

$\Te*ï uÀ~Û+#ê\H˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø£ìŒdüTÔ+~. ø±ì á $\Te\≈£î >∑+&çø=fÒº

Á|üj·T‘êï\T, ‘·|ü&ÉT yê´U≤´Hê\T, Ä∑s¡“¤+˝ÀH˚ dü+Á|ü∑s¡“¤+˝ÀH˚ ìj·T+‘·è‘ê«ìï ø±bÕ&˚

Á|üj·T‘êï\T $∑sê»´+>± s¡÷bı+

XÊÁd”Ôj·T+, nXÊÁd”Ôj·T+ nH̊ $ẙ#·q ø£+f… e÷qMj·T‘·, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te*ï

@ y˚Ts¡≈£î $∑sê»´+>± ‘·j·÷s¡j˚T´yêfi¯fleTì,

nÁ>∑sê»´+>± ‘·j·÷s¡j˚T´ $

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

nÁ>∑sêC≤´ìøÏ ‘·–q |æ\¢\j̊T´yês¡ì n+{≤s¡T. eTq≈£î ø±yê*‡+~ n~ ø±√˝≤«\ÿsY n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ C≤‹ ã\+>± ñ+&Ü\+fÒ C≤‹ ̋ À|ü\ Vü≤≈£îÿ\T

n&É>=

bÕsƒê´+XÊ\˝À Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

á ôV’≤+∑‹ kÕ~Û+∫q uÛ≤s¡rj·T |ü

kÕe÷õø£ J$‘êìøÏ #ê˝≤ qwüº+ #˚düTÔ+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

± ± ñ+&Ü\ì

ø√s¡T≈£îH̊ yês¡+

˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T

eTq sêh+˝À $

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

@+ #̊j·÷˝À dü]>±Z >∑T]Ô+#ês¡T. @ e÷Á‘·+ ‘·≥|ü{≤sTT+#·≈£î+&Ü bÕsƒê´+XÊ\

∑Zπs ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. @ e÷Á‘·+ neø±X¯+ e∫ÃHê bÕsƒê´+XÊ\˝À yêfi¯fl

uÛ≤eC≤˝≤ìï Á|üy˚X¯ô|≥º&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. yêfi¯ófl kÕÿ\sYwæ|t\T s¡

yêfi¯ófl. Ä |ü]$T‘·T\˝À nsTTHê yê{Ïì ø±bÕ&Ée\dæq nedüs¡+ ñ+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ñ+≥THêïsTT. #·]Á‘· s¡#·q ôV’≤+

yêfi¯ófl ñHêïs¡T. ô|’øÏ @$T #Ó|æŒHê n+‘·s¡+>∑+˝À e÷Á‘·+ ø±cÕj·T+ ì+&ç

ñqïyêfi¯ófl á ±*.

yêfi¯fl Ä˝À#·HêØ‘·T\qT ns¡Δ+ #˚düTø√>∑\>±*. >√˝≤«\ÿsY qT+∫ H˚{Ï

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTq $∑+ ø£+fÒ yê´bÕs¡y˚T eT‘·yê´|æÔøÏ ‘√&ÉŒ&ç+~. yêdüÔyêìøÏ

ÇkÕ¢+ yê´|æÔ yê´bÕs¡+ e\q u≤>± »]–+~.) dæ_mdtÇ dæ\ãdt̋ À |üsê´es¡D+

>∑T]+∫ eT+∫ bÕsƒê´+XÊ\THêïsTT. n

Ç~ n+∑T‘·T+~. kÕe÷õø£ J$‘·+ô|’q

Áu≤Vü≤àD°j·T, ì#ÓÃqyÓT≥¢ e´edüú,

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

184

yÓTÆHê]{°\T`dü+|òtT|ü]yêsY

185

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

186

Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ªeTTdæ¢+

189

sêeTuÛÑø±ÔÁπ>düs¡T\T 1949˝À sêeT$Á>∑Vü‰ìï ∑‘·q+>± Á|üy˚X¯ô|{Ϻ Ä

eTd”± ª$yê∑ì#êÃ&ÉT. 1989˝À •˝≤Hê´dü+ n~Ûø±]ø£+>± Äs¡+uÛÑ+

ø±ì#êÃs¡T. 1991˝À ª$yê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‘·>∑Ze⁄. ‘Ó\T>∑Tyêfīó¢ bıs¡T>∑T sêÁcÕº\˝À yÓTÆHê]{°>± ñHêïs¡T ø±ã{Ϻ Á|ü‘̊´ø£+>±

‘Ó\T>∑T dü÷ÿfi¯ó¢, Ç‘·s¡ Á|ü‘˚́ ø£ edü‘·T\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. Ä sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T

ÇdüTÔHêïsTT. Ç+>∑¢+&é̋ À, nyÓT]ø±˝À dæús¡|ü&çq uÛ≤s¡rj·TT\T ̌ ø£ yÓTÆHê]{°>±

Á|ü‘˚´ø£ edü‘·T\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T, bı+± ñ+≥T+~. ã\V”≤qT\≈£î,

|”&ç‘·T\≈£î #ê˝≤ nHê´j·T+ #d̊üTÔ+~. yÓqTø£ã&ɶ ÁbÕ+‘ê\T, n_Ûeè~Δ #Ó+~q

ÁbÕ+‘ê\T nqï ÁbÕ+rj·T ‘·‘·«+ m+

191

b˛sê{≤\πø ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

yêfi¯fl≈£î ‘=*qT+&ç Ä e÷{ n+fÒH˚ e´‹πsø£‘·. eT±+∑T&ÉT

|ü&Éø£ ‘êy˚T e~˝ÒdüT≈£îHêïs¡T. ± yêfi¯ó¢ #Óù|Œ

ªdüπs«»H√ düTœH√uÛÑe+‘·Tμ nH˚~ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Äø±+ø£å ø±±&ÉT ≈£L&É

_Ûøå±≥q ‘·q |üPs¡« ø£s¡à |òü*‘·+>± ‘·q≈£î dü+Áø£$T+∫q ±H̊ ñ+&Ée#·TÃ. me] kÕúHêìï yês¡T ‘·eT ø£s¡à|òü\+>± d”«ø£]+∫ düTK+>±

Áã‘·ø±\H˚ Væ≤+

∑≈£î˝≤\ ±sTT. nìï sê»ø°j·T bÕغ\T ˇø£kÕ]

ø±ø£b˛‘˚ ̌ ø£kÕs¡sTTHê á Vü≤‘ê´ø±+&É≈£î e´‹πsø£+>± e÷{≤¢&ÜsTT. mqï&É÷

H√s¡T $|üŒì~ á Væ≤+± ‘·øÏÿq uÛ≤s¡rj·TT\ ø£+fÒ #ê˝≤ _ÛqïeTsTTq yêfi¯ó¢. yêfi¢̄

ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± yêfi¢̄qT ã\e+‘·+>± uÛ≤s¡‘·

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Væ≤+±˙

n≥T uÛ≤s¡‘·±˙ #˚s¡≈£î+&É dü«‘·+Á‘·+>± Áã‘·ø±\ì

dü+düú\qT Á|üuÛÑT‘·«+ ìùw~ÛùdÔ n~ ‘·|ü nqø£b˛>± Ç+ø± Ç+ø± nD∫

y˚j·÷\qï~ Mπs. Ä+Á

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Çe«≈£L&É

‘·\ô|&ç‘˚ Ä |üì #˚j·T&É+ ̋ Ò

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‹]– Ç|æŒ+#˚ uÛ≤Ø Á|üD≤[ø£ #˚|ü≥º≥+

ìs¡“+~Û+∫ nD∫ ẙkÕÔeT˙ Vü‰MT\T ÇdüTÔHêï&ÉT. ø±˙ ìC≤ìøÏ |æ.$. Á|üuÛÑT‘·«+

‘=*qT+&ç Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚kÕs¡T. yês¡+ s√E\˝À ± »]–q ªn\¢s¡¢μ˝À

b˛©düT\T #˚dæq n\¢πs m≈£îÿe. #·ìb˛sTTq 1200 eT+~˝À n~Û≈£î\T b˛©düT

ø±\TŒ\≈£î #·ìb˛j·÷s¡T. yê]˝À n~Û≈£î\T eTTdæ¢+ Ò̋. ôV’≤

Ŭø’düÔe+ ô|’q ∑T‘·THêïsTT. ø=ìï ± ø=ìï $X̄«Væ≤+¥

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

∑+>± »]–q #·s¡́ μ nì

düeT]ú+∫q|ü&ÉT, dü+|òtT |ü]yêsY nHê>∑]ø£‘·qT ndüVæ≤´+#·Tø√≈£î+&Ü

ñ+&É̋ ÒeTT. Á|ü‘·́ ø£å+>± yê] Ä∑s¡+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï @düT

eTVü≤À‘·‡e+ô|’q $X¯«Væ≤+

ø±ø£eTT+¥± bÕ˝§Zqï á |òüT≥q Ò̋ø±ø£ mes√ >∑÷+&Ü\T,

sö&û\T #·]Ã\ MT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

dü+‘·‹>± ‘·eTqT ‘êeTT uÛ≤$+#˚ ôV’≤+∑+

25e n~Ûø£s¡D+˝Àì ÁbÕ

n+~düTÔHêïsTT. Bìì düe÷» ùde>± >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü ñ+&É&É+ eT÷s¡Tâ\≈£î

e÷Á‘·y˚T kÕ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTT+ãsTT˝À Ä s√E

&çôd+ãsY 6 eT∞fl e∫Ã+~ u≤Á;eTd”

y˚j·T Ò̋eTT. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝Àq÷ y˚T±

bÕøÏb˛sTT+~. ± ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. á $T˝≤K‘YqT dü$es¡+>± #·÷|æ+#·&É+ »dæºdt

lø£èwüí #˚dæq >=|üŒ y˚T\T. Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#·s¡́ rdüT≈£îqï|ü&ÉT ≈£L&Ü eTTdæ¢+\ô|’q nsTT‘˚ H˚s¡T>± ø±\TŒ\T

»]|æ #ê˝≤ ÁbÕD≤\T rXÊs¡T>±˙ Væ≤+∑T‘·÷H˚ ñ

HêïsTT. Á|ür eTVü‰Äs¡‹˝Àq÷ •eùdq, _C…|æ Hêj·T≈£î\T ñÁ

ns¡úeTe⁄‘·T+~. ªnsTTq|üŒ{Ïø° eTT+ãsTT ‘·>∑\ã&É≈£î+&Ü ‘·|æŒ+#·Tø√ Ò̋± #˚dæq yê´K´˝À W∫‘·́ + ñ+~.

‘·eT MT∑T‘·Tqï ∑T]+∫ b˛©düT\≈£î #Ó|æŒ s¡ø£åD

bı+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

dü+|òtT |ü]yêsYô|’ ne>±Vü≤Hê˝À|ü+

me]ø° ˝Ò∑©¢ Hêj·T≈£î\‘√ düVü‰ n+

ÁbÕD≤\T n]Œ+∫ á ∑Vü≤+ ôdºsTTHé‡,

|òæ*|t ‹yÓ÷r\≈£L, ‘·q yê]ì ø√˝ÀŒsTT ≈£L&Ü á Vü≤+‘·≈£î\

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ªªÇø£ÿ&É Ç+f…*C…Hé‡ yÓ’|òü\´+, Væ≤+düqT n

»]–+~μμ nì ;Vü‰sY sêÁwüº+˝Àì »+ôw&é|üPsY̋ À »]–q eT‘· |òüTs¡̧D\ô|’q

$#ês¡D »]|æq ø£$TwüHé 1979 @Á|æ̋ Ÿ̋ À düeT]Œ+∫q ‘·q ìẙ~ø£̋ À ù|s=ÿ+~.

1980\˝À ;Vü‰sY̋ Àì uÛ≤>∑\÷ŒsY̋ À, ñ‘·Ôs¡Á|ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#·÷&É&ÜìøÏ Å ¬ø’ düÔe+ô|’q ±˙, ìC≤ìø£$ ∑T‘·Tqï

ªø£eT\μ* $ø£düq+˝À me] #˚sTT m+‘·?

ªÇ+‘· nq÷Vü≤´yÓTÆq mìïø£\qT >∑‘·+˝À m|ü&É÷ #·÷&É̋ Ò

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ç+&çj·÷≈£î sê≈£L&Édtyê]‘√ düVü‰ n+

nsTT‘˚ ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq ì+± ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq$ ø±e⁄. sê»ø°j·TbÕغ\, Hêj·T≈£î\

#·eø£u≤s¡T neø±X¯yê± nì|æ+∫Hê ± qwüºø£s¡yÓTÆq ̌ ø£ |ü]D≤eT+ »s¡T>∑T‘·Tqï∑T]Ô+#·ø£ ‘·|üŒ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ô|’ ¬s+&ÉT s¡ø±\T>±q÷ Væ≤+

neø±X¯yê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

b˛|tqT @eT&ÉT>∑T‘ês¡T?

@+ #ÓbÕÔ&ÉT?

@ eT‘·+

#ÓbÕŒ\+≥. #Ó|üŒ&ÜìøÏ ˇ|üø√ø£b˛‘˚ Äj·TqqT sêìe«s¡+≥. ªb˛|t e+{Ï

Á|üeTTK n‹~∏ì sêìe«eTq&É+ düs¡sTTq~ ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

á

±˝≤+&é Á|ü»\T u≤|æºdüTº\T, πø±, áXÊq´ sêÁcÕº\˝Àì ẙsêŒ≥Tyê±, kÕ+düÿ è‹ø£+>± @ s√p ‘·øÏÿq uÛ≤s¡‘·∑+

ø±s¡T. Á_{Ïwtyês¡T ø£èÁ‹eT+>± ìs¡«∫+∫q Ç+&çj·÷≈£î eTq+ uÛ≤s¡‘Y nì

ù|s¡T ô|≥Tºø=ì

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

C≤‹ Äø±+ø£å ø±∑T

n~ @ C≤‹ eTH√;Ûwüº+? Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‘̊Bq e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ªu≤Á;eTd”

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Væ≤+

njÓ÷

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

bÕøÏkÕÔHé ø£oàsY̋ ÀøÏ $T*f…+{Ÿ eT‘·yê

yê]øÏ ‘Ó\TdüTqT. ìC≤ìøÏ Ä =&Ée #̊düTÔHêïs¡T. ± Äsê~Û+#̊ yê]˝À yÓTC≤]{° e´øÏÔ>∑‘·+>±

|æ]øÏyêfi¯ófl.

nsTT‘˚ mìï eTd”∑\s¡T, mìï >∑Tfi¯ófl ø£≥º>∑\s¡T nqï

…̋ø£ÿ\‘√ ì$T‘·Ô+ Ò̋ì Á|üjÓ÷»q+ ˇø£{Ï Ä >=&Ée qT+&ç yês¡T |ü⁄wüÿ\+>±

b˛>∑T #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. n~ ‘·eT bòÕdædüTº nC…+&Ü≈£î ‘·–q düe÷»+>±`

± Ç+&çj·÷qT e÷s¡Ã&É+.

eTq+ eTd”∑Tfi¯ófl …̋ø£ÿô|≥Tº≈£î+≥÷ á $wüj·T+ eTs¡∫b˛‘˚ ø£wüº+.

sêuÀj˚T 20 @fi¯fl˝À Mfi¯ófl u≤Á; eTd”± Ç+ø=ø£ eTd”∑T&ç>± e÷s¡Ã˝Òø£b˛e#·TÃ. ø±˙ ‘·eT

Bs¡Èø±*ø£ nC…+&Ü≈£î ‘·–q düe÷C≤ìï e÷Á‘·+ yêfīófl $»j·Te+‘·+>± ‘·j·÷s¡T

#˚düT≈£î+≥THêïs¡T. @ sê»ø°j·TyÓTÆHê ‘·q qeT÷Hê˝À eTqTwüß\qT ‘·j·÷s¡T

#˚düTø√>∑*–q|ü&˚ ì\ã&ÉT‘·T+~, ¬>\TdüTÔ+~. Ä $wüj·T+˝À dü+|òtT |ü]yêsY

bòÕdædüTº\T ø=~› ø=~› >±H˚ ø±e#·TÃqT >±˙ ø£∫Ñ·+>± |ü⁄s√>∑$TdüTÔHêïs¡T. Ä

dü+>∑‹ >∑eTìdüTÔHêïe÷?

231

Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTT˝≤¢ eTVü≤eTà

ªá #·s¡́ Ä|òüÈHé Á|ü»\ ôd+{ÏyÓT+≥¢≈£î e´‹πsø£+μ nq&É+ ̋ Ò∑]ø£+μ

n+≥THêïs¡T. ªÇ~ Ä|òüÈHé C≤‹ Äø±+ø£å\≈£î $s¡T

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

dæ+Vü≤∞j·T n‹yê

` Çyêfi¯ ‘ê*ãHé\qT |ü⁄s¡T>∑T\ ˝≤>± #·÷düTÔqïyês¡T ` ˇ|ü≈£îH˚ s√E

edüTÔ+∑]ø£ #·s¡́ á Á|üX¯ïqT yê] eTT+±

ì\u…{Ϻ+~ ø£

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

njÓ÷∑qø£ÿs¡˝Ò∑ìy=«

ˇø£ X̄+ø£sê#ês¡T´&çì eTs=ø£ X̄+ø£sê#ês¡T´&ÉT ‘·T#·Tä&ÉqT≈£î+fÒ eTq≈£î

b˛sTT+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Mfi¯ófl á s√E ø=+#Ó+ ÇùdÔ πs|ü⁄ Ç+ø=+#Ó+ n&çπ> u≤|ü‘·T ‘·|üŒ

nHê´j·TyÓTÆq ‘·eT \øå±´ìï e

>∑T»sê‘Y e+{Ï sêÁcÕº\˝À eTTdæ¢+\qdü\T ±H˚ #·÷&É&ÜìøÏ

Çwüº|ü&Éì n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ñqï#√≥ _≈£îÿ_≈£îÿeT+≥÷ ã‹πø eTTdæ¢+

≈£î≥T+u≤\≈£î á s¡ø£å≈£î\T, õVü‰B\T ø£*Œ+#˚ s¡ø£åD @$T{Ï? @MT Ò̋√Ádt yês¡T

|ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

dü+|òtT |ü]yêsYqT >∑{Ϻ>±

m∑\T>∑T

‘·THêïs¡T. M]≈£îqï ø=~›bÕ{Ï ã˝≤˙ï, n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ n+~düTÔqï

düVü≤ø±sê˙ï ø£*|æ m

‘ê*ãqT¢ Ä|òü ÈìkÕÔHé˝À ãT∑Vü‰\H=ø£ |ü±, ‘·>∑T∑Vü‰\qT

|üì>∑≥Tºø=ì ù|*Ãy˚j·T&É+ nHê>∑]ø£yÓTÆ‘˚, eTqTwüß\qT düJe+>±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

nôd+;¢ô|’q

yês¡T Ç+&çj·÷qT b˛\TÃø=ì u≤

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Væ≤+

C≤Á|ò”ì $T+∫q Hêj·T≈£î&ÉT ∑T»sê‘Y̋ À Ç|üŒ{ÏøÏ+ø± eT‹dæú$T‘·+

ø√˝ÀŒì yês¡+‘ê n+{≤s¡T.

|òæÁãe] 28q e÷J m+.|æ. nsTTq C≤Á|òæì dü+|òtT |ü]yêsY eT÷ø£\T

n‹Á≈£Ls¡+>± #·+bÕs¡T. #·eTHé|ü⁄sê˝Àì >∑T\“sYZ kıôd’{°̋ Àì n‘·ì Ç+{Ïô|’q

ô|∑T+|ü⁄ ∑q]øÏ ã≥º\T

}&ÉBdæ >∑T+Á&É+>± |üs¡T¬>‹Ô+∫ ø£‘·TÔ\‘√ q]øÏ s√&ÉT¶ MT±H˚ ‘Ó\TdüT. n‘·qT ø±+Á¬>dt bÕغ Hêj·T≈£î&ÉT, e÷J

bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´&ÉT. n‘·ìì #·+|æq yês¡T kÕúìø£ dü+|òtT|ü]yêsY ø±s¡́ ø£s¡Ô\T.

n|ü]∫‘·T\T ø±s¡T, n‘·ì >∑T]+∫ ‘Ó*j·Tìyês¡T ø±s¡T.

C….mdt. ã+∑sêìøÏ #Ó+~q ẙT∑T»sê‘Y sêh ø£$T{° düuÛÑT´&ÉT. #ê˝≤ #·±, ã+∑‹ πs|ü⁄ ñ+~.

‘·|æŒ+#·Tø√>∑*–‘˚ ‘·|æŒ+#·Tø√μ nì Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT nHêï&ÉT. ‘·q uÛ≤yê\

>∑T]+∫, e´øÏÔ‘ê«ìï >∑T]+∫ Ä‘·à$XÊ«dü+ ñqï ã+∑&çj·Tu…{Ϻ ô|s¡{Ï>√&É

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‘·>∑\u…{Ϻ ãT–Z#̊dæ yÓ[¢b˛j·÷s¡T. uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´+MT±e÷\T. ˇø£ ±e÷\≈£î bÕ‘· ù|πs¢ m+±e÷\T Ä $± |ü⁄{≤ºsTT. á

dü+e‘·‡s¡+ e÷]à HÓ\˝À eTTdæ¢+\ ÄyêkÕ\qT Væ≤+∑\u…{º>±,

eT∞fl ìsê«dæ‘·T …̋’q Ä e+±eT+e

ñ+≥THêï&ÉT. >∑T»sêr eTTdæ¢+ Ád”Ôì ô|[¢ #˚düT≈£îHêï&ÉT. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô*

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

∫e]øÏ $dæ–b˛sTTq Ä u≤\´$TÁ‘·T*∑sêìøÏ @+ >∑‹ |ü{Ϻ+~

#·÷&É+&çμ nì |üÁ‹ø£\≈£î »+≥>± ˇø£ ñ‘·Ôs¡+ sêdæ ‘·eT Á|üj·T‘·ï+

$s¡$T+#·T≈£îHêïs¡T. Ä ñ‘·Ôsêìï Ä+>∑¢ |üÁ‹ø£̋ Ò ‘·|üŒ @ >∑T»sêr |üÁ‹ø±

Á|ü#·T]+#·̋ Ò

@~ bÕøÏkÕÔHé ≈£îÁ≥?

MTs¡T >∑T»sê‘Y≈£î @ ì» ìsêΔs¡D ø£$T{°̋ À uÛ≤>∑+>± b˛ø£b˛sTTHê,

j·T± Ä sêh+˝À |üs¡́ {Ï+∫Hê mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É ‘·>∑\ã&çb˛sTTq

ìsêàD≤\T ø£ì|ækÕÔsTT. n+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

á ø±s¡D+>±, Ä sêh+˝À düs√«∑\ ‘·>∑\ã&çb˛sTTq

Vü≤À≥fi¯ófl, ∑T»sê‘Y düe÷C≤ìøÏ |ü{Ϻq

bÕ&É̋ Ò∑πsj·T Ò̋

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ç+¬øø£ÿ&Ü eTs=ø£ >∑T»sê‘Y ø±≈£î+&É

#·÷&É&É+ Á|üC≤‘·+Á‘· ñ∑T»sê‘Y ø±e&ÜìøÏ ¬s&û>± ñHêïsTTμ. á

e÷≥\+≥Tqï~ ‘Ó*d” ‘Ó*j·Tø£ e÷{≤¢&˚ sê»ø°j·T yê´U≤´‘·\T ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

¥ ô|’q dt

e÷J m+.|æ. mVü≤kÕHé C≤Á|òæì n‹ Á≈£Ls¡+>± #·+|ü&É+‘√ bÕ≥T

yÓTT∑*–+~. ôV’≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ç

nXÀø˘ ¬>Vü≤˝≤{Ÿ≈£î n_Ûq+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

H̊qT eTØ yÓøÏÿ]düTÔHêïqqTø√e±&çj·÷ Ä eT∑́ + MT≈£î ø£*– ñ+&Éø£

b˛e#·TÃ. H˚qT $q Ò̋±˙ Ä ñ|üHê´kÕ\ |üP]Ô bÕsƒ¡+ fÒ|t #˚dæ Á{≤Hé‡

Å ¬ø’ uŸ #˚j·T>± #·~yêqT. n+=|üŒ ‘·s¡ÿy˚TMT Ò̋∑TZ|ü&Éø£

b˛sTTHê #·{≤ºìøÏ uÛÑj·T|ü&É‘ês¡T. á dü+|òtT |ü]yêsY u≤|ü‘·T≈£î dæ>∑TZ dü«‘·Vü‰>±

Ò̋±˙ n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe

ì»y˚T$T≥+fÒ n~ n~Ûø±sêìøÏ #·T≥º+. Á|üdüTÔ‘·+ dt bÕغ ªVæ≤+∑T‘·Tqï sêeT#·+Á

uÛÑ≈£îÔ\T dü]>±Z Ä u≤|ü‘·T. yêfi¯flqT ì»+>± m~]+#˚ yêfi¯ófl ø£ì|æùdÔ ‘√ø£\T

eTT&ÉT#·Tø=ì ø±

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

b˛e&É+ ‘Ó*$‘·≈£îÿe‘·q+. $∑÷ ìùw~Û+∫+~>±˙ yÓTT‘·Ô+>± ̌ ø£ n_ÛÁbÕj·÷H̊ï ìùw~Û+#ê\qï Ä˝À#·q

düs¡sTTq~ ø±±

e÷s¡‘êsTT. eT+∫ Ä˝À#·q\πø ‘·|üŒ #Ó& É ¶ Ä˝À#·q\≈£î ùd«#·Ã ¤

ñ+&É≈£L&É∑≥T eTqTwüß\≈£î Äø£s¡̧D°j·T+>±H̊ ‘√#·e#·TÃqT

>±˙, @~ eT+∫ @~ #Ó&ɶ nqï Á|üX¯ï ± Á|ü» Ò̋ #ÓbÕŒ* ø±ã{Ϻ nìï n_ÛÁbÕj·÷\÷ ‘Ó\TdüT≈£îH˚

ùd«#·Ã¤ Á|ü»\≈£î+&Ü*.

eTq+ ‘·|ü nqT≈£îH˚ Ä˝À#·q\qT ìùw~Û+#·eTì Á|üuÛÑT‘ê«ìï ø√πs

ã± Ç≥Te+{Ï øö+≥sY ` Á|ü#ês¡+ »s¡>∑e\dæq

nedüs¡+ #ê˝≤ ñ+~.

>∑T»sê‘Y̋ À nìïπødüT\÷

u…dtº uÒø£Ø πødüT˝Ò ø±uÀ‘êj·÷?

eTT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ª#êjYTyê˝≤μ nH˚ kÕúìø£ ô|∑+≥\|ü&ÉT Ä ô|∑+≥

‘·s¡Tyê‘· ˇø£ J|ü⁄ e∫à _*¶+>¥ #·T≥÷º eT÷– n\¢] #˚düTÔqï »q+ ∑Zs¡ ˇø£

ì$Twü+ Ä– yÓ[¢b˛sTT+~.

Ä ‘·s¡Tyê‘· Vü≤‘ê´ø±+&É yÓTT¥ yÓTT∑~ì \÷{°#˚dæ mì$T~ eT+~ì düJe+>± ∑÷&çq yê]MT~øÏ >∑T+|ü⁄>± e#êÃs¡T. C≤Væ≤

#êe⁄ #·÷&É

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Á|üC≤ dü+|òü÷\T, ñ

dü+|òtT |ü]yêsY ô|’q b˛s¡T

mìïø£\˝À mes¡T ¬>*∫Hê ˇø£fÒ ø±e#·TÃqT >±˙ ø=+‘·eT+~

z&çb˛e&É+ e÷Á‘·+ düe÷» πøåe÷ìøÏ nedüs¡+.

Hê\T>∑T sêh nôd+;¢ mìïø£\≈£î>±qT uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ

eT÷&ç+{Ï̋ À ¬>\e&É+ #ê˝≤ Ä+∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡ì Bì qT+&ç Á>∑Væ≤+#·&É+ dü]jÓÆTq~

ø±ø£b˛e#·TÃ. nsTTdt bÕ\q‘√ $dæ–b˛sTT Á|ü∑ nsTT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

eTq ∑Zs¡ mìïø£*+ø± Á|üø£{Ï+#·≈£î+&ÜH˚ ã∑T»sê‘Y |òüTq‘· >∑T]+∫ Á|ü#ês¡+ yÓTT± ‹ù|Œ Á|üj·T‘·ï+ #̊düTÔHêï&É+≥. á e÷≥\T n+≥Tqï~

ˇyÓ’d” k˛∑T»sê‘Y ø±e&ÜìøÏ dæ± ñ+~μ nì Ä sêÁcÕºìøÏ

#Ó+~q bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ $TÁ‘·T\T nHêïs¡T. >∑T»sê‘Y≈£L sê»kÕúHé≈£L düTBs¡ÈyÓTÆq

dü]Vü≤± _\T¢ ‘Ó>∑≈£î #Ó+~q

Ä~yêdüT\T. dü]Vü≤∑&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔqï~. ø±ì Ä sêh Á|üuÛÑT‘·«+

yê]øÏ nqT≈£L\+>± ̋ Òø£b˛e&É+ e\¢ Ä Á|üj·T‘·ï+ yê] ø√]ø£ ẙTs¡≈£î kÕ>∑̋ ÒVü≤˝≤{Ÿ Á‹X̄S˝≤\ |ü+|æD° ø±s¡́ Áø£e÷ìï ìs√~Û+#̊ Á|üj·T‘·ï+ >∑{Ϻ>±H̊

#˚kÕ&ÉT. Ç|ü&ç+ø£ yê]ì Äù|~ mes¡T?

mìïø£\˝À ¬>\T|ü⁄ z≥eTT\ >∑T]+∫ {°M\˝À, |üÁ‹ø£\˝À ãs¡TesTTq

$X‚¢wüD #˚düTÔ+{≤s¡T. $X‚¢wüDÒ eè‹Ô>± ø£\yês¡T düe÷»+˝À ñqï+‘· ø±\+

$wüj·÷ìï $T+∫q $X‚¢wüD #˚j·T≈£î+&É Ä|ü̋ Ò+. ø±˙ ìC≤ìøÏ eTq \T|ü⁄ z≥eTT\≈£î (m|ü&√ ‘·|üŒ) n+‘· ˝À‘·sTTq ø±s¡D≤ Ò̋M

ñ+&Ée⁄. ~–«»jYT dæ+>¥ #·+Á

á eT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

∑\u…≥º&ÉeT÷ ̌ ø£ e÷s¡Zy˚T

n‹ ˙#·yÓTÆq $*#ês¡ì |üÁ‹ø£\T eTq≈£î #Ó|ü⁄ÔHêïsTT. }]πø #Ó|üŒ&É+

ø±± ñqï s√E\˝À düVæ≤‘·+ yê]˝À ªeT+∫μì #·÷&Ü\qï Äsê≥+

eT∑‹˝À #ê˝≤ ñ+&ç+~. Ç|ü&É~ ì+&ÉT>± $ø£dæ+∫+~.

ìqï{Ï s√E √©e÷s√ nì #Ó|æŒ ‹]– ∑&É

nqTdü]+#·>∑\s¡T. yÓTTqï ôV’≤

ø£qTdüqï\˝À q&ÉT#·T≈£î+≥T+∑Ts¡TÔ+#·T≈£î+fÒ eTq+ $qï~ _Ûqïdü«sê\T

ø±∑\T>∑T‘ê+.

ø±˙ ‘˚&Ü #·÷&É&ÜìøÏ ø£+ø£D+ ø£≥Tº≈£îqï y˚T± ì\u…fÒºXÊ&É̇ ø£\ø£‘êÔ qT+&ç Á|ü#·T]‘·eTj˚T´ f…*Á>±|òt

~q|üÁ‹ø£ dü+bÕ∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£îqï dü«s¡+‘√

Ç|ü&ÉT Ç+&çj·÷ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs¡˙, Ç+&çj·÷ ªªyÓ*–

b˛‘·Tqïμμ

nsTT‘˚, ± ø£eT÷´ìπøwüHé s¡+>∑+˝Àq÷

Ç+&çj·Tq¢≈£î ø=+‘· >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫q e÷{≤ dü‘·́ y˚T. uÛ≤s¡rj·TT …̋es¡sTTHê

yÓ*–b˛‘·T+fÒ n~ á es¡Zy˚Tqì #Ó|üø√e#·TÃ. nsTT‘˚ Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\

dü∑TqT Á|ü± #˚dæ+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Á|üuÛÑT‘·«y˚T. yê{Ïì #ê˝≤ Ä\dǘ +>± |ü⁄qs¡T

ÄsYmdtmdt nC…+&Ü. ∑T»sê‘YqT ±

_C…|æ Hêj·T≈£î\T n\Tô|s¡>∑≈£î+&Ü ø°]Ô+∫q dü+>∑‹ eTq+ eTs¡∫b˛≈£L&É∑T\qT

ùd«#·Ã¤>± dü+#·]+#·ìdüTÔ+~. yês¡T #˚ùd $

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ª#·÷kÕyê, yêfi¯ófl e÷]b˛j·÷s¡Tμ nì MT&çj·÷ ô|=∫Ãq≥Tº ø£ì|æ+#˚ »dü«+‘Ydæ+>¥, |æ\¢\≈£î _düÿ≥T¢ ø=ì#˚à |üøÏÿ+{Ï

e÷eTj·T´˝≤+{Ï yÓ+ø£j·T´ Hêj·TT&ÉT e+{Ïyêfīófl #ê˝≤eT+~ ñHêïs¡T. Mfīfl+‘ê

¥q÷ Á|üMDY ‘=>±&çj·÷qT düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&çq|ü&ÉT Mfi¯fl˝Àì

$wüj·T+ ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+≥T+~ >±˙ e÷eT÷\T>± Mfi¯ófl Ç+&çj·÷qT

ªyÓ*–+|üμCÒùd ô|±H˚ #Ó̋ ≤eTDÏ ne⁄‘·T+{≤s¡T. nsTTHê ∑\u…≥º&É+ ≈£L&É yÓ*–+|üCÒùd ˇø£ e÷s¡Zy˚T ø£

273

uÛ≤»bÕ ª$»Héμ ̀ eT‘√Hêà∑T

sê»ø°j·Tyê

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Ä>∑T‘êsTT. á sêJì ø√s¡Tº eTT+

m{≤¢ #˚j·÷\H˚~ kÕ∑sê»´+ ne⁄∑TD+ dü+|òtT |ü]yêsY qs¡qsê\˝Àq÷

yê´|æ+∫ e⁄qï ˇø£ $ø±s¡yÓTÆq \ø£åD+. yêfi¯fl >∑Ts¡Te⁄\T Væ≤≥¢sYqT }]πø

Äsê~Û+#·̋ Ò∑sê»´+ ø±yê\qï ø±+ø£å |ü⁄{Ϻ+~.

>√˝≤«\ÿsY s¡#·q\˝À n~ |ü

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

ôV’≤±˙ Çø£ÿ&ÉT+&˚ yê]øÏ Bì ndü\T uÛ≤e+ >∑T&çôd\ ≈£L*Ãy˚‘· nì ‘Ó\TdüTqT.

ªø£s¡àHé|òü÷{Ÿμ≈£î b˛‘êyê, ≈£Lø£{Ÿ|ü*¢øÏ b˛‘êyêμ nqï~ á q>∑s¡ n_Ûeè~Δ

ìHê

ẙcÕìøÏ #ê˝≤ nedüs¡+. &Ûç©¢‘√ uÒwüs¡‘·T #·s¡Ã\≈£î ̌ |ü≈£îqï+∑+ |üs¡Te⁄ b˛>=≥Tº≈£î+~. &Ûç©¢ bÕ\≈£î\T Ä]ºø£̋ Ÿ

370ì s¡∑+˝À

]»πs«wüqT¢ ø£*Œ+#ê\qï n‹eTTK´eTsTTq &çe÷+&éqT Á|ükÕÔ$dü÷Ô,

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

me]øÏ dü+πø‘ê\T |ü+|ü&ÜìøÏ

n|òü̋ ŸqT ñ]rj·÷*?

ÇwüºyÓTT∫Ãq |üì#˚ùddæ, ªÁ|ü»\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T ø±ã{Ϻ #˚XÊqTμ

nq&É+ ‘Ó*dæ+

C…’wt`Ç`eTVü≤eTà

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Çø£ $T–*+~ ≈£îÁ≥. n|òü®˝Ÿ ‘·~‘·s¡T\T #·ìb˛sTTq nsTT∑Ts¡T

nHêeT≈£î\‘√ ø£*dæ bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q

rdüT≈£îHêïs¡T— n‘·qT yê]øÏ düVü‰j·T+ #˚XÊ&ÉT. n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· yê] ì]›wüº

\ø£ǻ + (bÕs¡¢yÓT+{Ÿô|’q ± ˇø£]ì #·+|ü&ÜìøÏ |üPqT≈£îqï ˇø£

sê»ø°j·T ø±s¡́ ø£s¡Ô≈£î Ä |üì#̊j·T&ÜìøÏ yÓ÷{≤sY ôd’øÏ̋ Ÿ nedüs¡eTsTT+∑+≥ ø√dü+ yÓ÷{≤sY ôd’øÏ̋ Ÿ Ç|æŒ+#·eTì ‘·q sê»ø°j·÷\ |ü≥¢ kÕqTuÛÑ÷‹

>∑\ e´øÏÔì n&ç>±&ÉqTø√+&ç, n‘·qT Ç|æŒkÕÔ&ÉT. Ç‘·qT

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

$

MT±˙ Hê´j·TkÕúHê\T

düŒ+~+∫+~

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‹s¡TeT\˝À eT‘·sê»´+ ø±yê˝≤ ?

‹s¡TeT\ ø=+&É MT∑≈£L&É

_Ûqï eT‘·düTÔ\ ÁbÕs¡úHê düú̋ ≤\T |üø£ÿ|üø£ÿq ñ+&É&É+ nH˚ø£ #√≥¢ #·÷kÕÔ+.

ÇÁC≤sTT˝Ÿ˝Àì C…s¡÷dü\+ BìøÏ Á|üU≤´‘·yÓTÆq ñ±˙ Ä q>∑s¡+

dü+≈£î∫‘· C≤‹ sê»ø°j·÷\˝À ∫≈£îÿø=ì ñ+&É&É+ e\¢ n~ dü>∑≥T ãVüQfi¯

ÁbÕs¡úHê düú̋ ≤\≈£î ñ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‘·eT Äsêe÷\qT, $Vü‰sê\qT neTà± s¡TEe⁄#˚XÊs¡T. ÇkÕ¢+ eT‘·+ düú˝≤\≈£L Á|ü

n

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Væ≤+∑\yê]˝≤>∑

#ÓbÕÔs¡T. eT] ø=+∑ ẙ~ø£̋ …øÏÿ #·+|ü⁄‘ê+, qs¡T≈£î‘ê+

nì πøø£\T y˚kÕÔs¡T. nsTTHê yê]ì b˛©düT\T n¬sdüTº #˚j·Ts¡T. yê]

düuÛÑ\¬ø|ü&É÷ nqTeT‹ ìsêø£]+#·s¡T. eT] ø=+ös¡e˙j·TyÓTÆq sê»ø°j·T|üø£å+>±H˚ uÛ≤$+#·

ã&ÉT‘·T+~. yê] Á|ü∑T‘·T+{≤sTT. yê] >∑T]Ô+|ü⁄ m|ü&É÷ s¡

MT∑&Ü\≈£î n&ÉT¶ø£≥º y˚ùd ∑+ #˚j·T&É+ Ò̋

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Å ¬ø’düÔüÔe⁄\ Çfi¢̄ ∑T‘·Tqï |òüT≥q Ò̋. >∑&É∫q

HÓ\ s√E\ |òüT≥q\T |üÁ‹ø£\ ¬øø£ÿ&ÜìøÏ ø±s¡D+ |ü]e÷D+˝Àì ôV≤#·TÃ∑dtº HÓ\ ∫e] yês¡+˝À ø=ìï e+∑\u…{Ϻ 27 ẙ\ eT+~ì ø±´+|ü⁄\ bÕ\T#̊XÊs¡T. #ê˝≤eT+~ì

Vü≤‘·e÷sêÃs¡T. Ä>∑dtº 23 sêÁ‹ $ôV≤#Y|æ Hêj·T≈£î&ÉT \ø£ÎD≤q+

±*, u…’_˝ŸqT ∫+ù|j·÷*, Ç+¬ø|ü&Ó’Hê #·]ÃøÏ b˛‘˚ #·∫Ãb˛sTTqfÒºqì

ˇ≥Tº ô|≥Tºø√yê*. BìøÏ ª|ü⁄qsê>∑eTq+μ (|òüTsY yê|üd”) nì ù|s¡T ô|{Ϻq|üŒ{Ïø°

ÇB eT‘· e÷]Œ&ûj˚T. ˇø£fÒ ‘˚&Ü ` Å ¬ø’düÔe $TwüqØ\T ã\e+‘·+ #˚dæ

eT‘·+ e÷s¡Ã Ò̋∑eTq+ nì |æ\Teã&çq eT‘· e÷]Œ&ç ‘·s¡#·T>±

Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+~. Ç|ü&ÉT n‹ Á≈£Ls¡yÓTÆq s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥Tqï~.

ìC≤ìøÏ Væ≤+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

#ê˝≤ Á≈£Ls¡+>± #·+bÕs¡T. ø=+∑\ã&ÉT‘·Tqï Çfi¯fl˝À |ü&˚dæ #·+bÕs¡T.

ø=+

dü+|òtT|ü]yêsY Væ≤+kÕø±+&ÉqT

e´‹πsøÏ

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

‘·>∑T\T‘·Tqï ªkÕ«MTJμì #·+|ü≥+ á ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î Áù|s¡D Ç∫Ã+~. Ç~

¬s+&Ée ø±s¡D+. Ç~ ì»e÷?

bÕD√\ô|’q ø√+∑Tu≤≥T nqï yê

$eT]Ù+#˚≥|ü⁄&ÉT øÏ+#·|ü]#˚ yê´K´\T, ndüuÛÑ́ ø£s¡yÓTÆq yê´K´\T #˚j·T≥+

nqT∫‘·+ nq&É+˝À dü+

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

Å ¬ø’ dü Ô Ôe $TwüqØ\T

ø£≥Tºø√e&ÜìøÏ düVü≤j·T+ n+~j·T´&É+ e÷Á‘·y˚T ‘·eT |üì n˙, yêfi¯ófl Ä

‘·s¡Tyê‘· b˛sTT }s√¢ ñ+&Ée\dæ+± n\+ø£]+∫ ã»s¡+>¥± ±

yÓqøÏÿ s¡|æŒ+#·&É+ ˇø£ >=|üŒ ø±s¡́ Áø£eT+>± ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.

ã\e+‘·|ü⁄ eT‘· e÷]Œ&ÉT\T, Á|ü̋ ÀuÛ≤\T n+≥÷ yês¡T Á|ü#ês¡+ #˚düT

ø=+≥THêïs¡T >±˙ Ä y˚Ts¡≈£î ˇø£ÿ πødüT Ò̋±˙

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

298

á yÓ’s¡T

299

Ä~yêd” düe÷C≤ìï $∫äqï+ #ù̊d

Á|üj·T‘êï\qT ‹s¡düÿ]

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

300

BìøÏ eT‘·+‘√ @MT dü+ã+

301

Vü≤≈£îÿ, ‘·eT dü«+‘· $

eT‘·‘·‘·«+ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ

302

mes√ ‘Ó*k˛ ‘Ó*j·Tø√ ˇø£ ø£s¡|üÁ‘·+ y˚ùdÔ ∑T]+∫ Ç+‘· #·s¡Ã

m+