Zafer Toprak, Balkan Harbi, ntikam ve tekiletirme Sreci, Toplumsal

Tarih, say 228, Aralk 2012, s.

Balkan Harbi, ntikam ve "tekiletirme" Sreci

Resim ve heykel, zellikle okuryazar olmayan bir toplumda siyasal

toplumsallamada nemli bir rol oynar. Bunun somut rneklerinden biri

Balkan Harbidir. Balkanlarda savaan lkeler kitleleri mobilize etmek iin

ilk kez resme bavuruyorlard. Bylece resim "tekiletirmede nemli bir rol

oynuyor, ulusal kimlik kendi dmann resmediyordu. Sava sonucu

"tekiletirme" sreci atma anlayn u noktaya gtrecek, gerektiinde

"vahet"e resmedilecekti. Balkan Harbinin neden olduu intikam bu tr

bir ortamda dodu.

20. yzyl Balkan tarihi dnya tarihinde ayr bir konuma sahipti. Balkanlardaki

atma 20. yzylnn kapsn aralad . Ayn yzyl sonlanrken yine Balkanlar

insanln odakland bir corafyay oluturdu. Bir baka deyile Uzun 19.

Yzyl sona erdiren ve Ksa 20. Yzyl balatan Balkanlard. Ksa 20.

Yzyldan 21. yzyla geerken yine Balkanlar Avrupann temel siyasal

sorunlarndan birini oluturdu. Yugoslavyann zl, Bosna-Hersek, Kosova

bu corafyann uluslama srecinin ne denli karmak ve mikro milliyetiliklerin

ne denli sorunlu olduunu kantlyordu.

19. yzyln tm umutlarn kerten, La Belle poque diye bilinen mutluluk

evresini sonlandran Cihan Harbi Balkanlardaki gelimelerin fitilledii bir

savat. Balkan Harbinin at yaralar tm 20. yzyl boyunca bir trl

kapanmad. Balkan Harbini anlamadan, gnmz Balkanlarna zm bulmak

da o denli sorun oldu. 21. yzyln arifesinde Avrupann gneydousunda

gzlenenler bir lde 1912-1913n farkl zaman ekseninde tekrar olarak

yorumlanabilirdi.

Mikro-milliyetilikler ve Balkanlar

Mikro ve ultra milliyetilikler, Dvel-i Muazzamann tarihsel nyarglarla,

kltrel kalntlarla, bl ve ynet kayglaryla 20. yzyln ba ve sonu iin pek

farkl olmayan, genel anlamda benzer senaryolardr. Balkan Harbinin 100.

yldnmnde geriye dnmek, ve bu sava eni konu deerlendirmek belki de

20. yzyl anlamak ien en temel gzlemlerden birini oluturmaktadr. Dnya

tarihi iin olduu kadar Trkiye tarihi asndan da Balkan Harbi bir dnm

noktasdr. Trkiye tarihinde de imparatorluktan ulus-devlete geite Balkan

Harbi bir dnm simgeler.

Osmanl iin Balkan Harbi sonun balangcyd. En uzun Cihan Harbi, Osmanl

Devletinin ve onu izleyen Trkiyenin savayd. Savaan taraflar 1914

Noelinde savan sona erecei beklentisi iersindeydiler. Ancak beklentiler

boa kmt. Sava drt yl srm, ksa srede geni bir alana yaylmt.

Daha 1914 bitmeden Osmanl sava Harb- Umum olarak nitelemiti.

Bir suikast sonucu Balkanlarda atelenen barut fs drt yl ierisinde 20

milyon dolaynda beeri varln yok olmasna neden oldu. Bar ancak 1919da

gelebildi. Versailles, Trianon, Saint-Germain, ve Neuilly ile bara ulalabildi.

Ancak bu bar antlamalarn hibirisi kalc olmad. Antlamalar irredantizmi

krklemenin dnda bir ilev grmedi.

Trkiyenin konumu ise farklyd. Cihan Harbine bir anlamda Balkan

Harbiyle girmi ve Milli Mcadele ile sonlandrmt. Her ne kadar Sevr

yukarda imzalanan dier bar antlamalar gibi Trkiyeye diretilmise de,

Ankarada filizlenen Milli Mcadele buna direnmi ve Trkiye bir anlamda

Lozanla Cihan Harbini geride brakmt. Ksacas Trkiyenin Cihan Harbi on

yl srmt. Farkl bir sylemle Milli Mcadele 1912de balamt. Balkan

Harbi, Cihan Harbi ve Milli Mcadele sonucu yeni bir kimlik olutu. Ulus

anlay Balkan Harbi ile birlikte tetiklendi. Balkanlarn yitirilii Osmanl

kimliinin bir yana braklmasna, yeni bir ulusal kimlik olarak Trk

milliyetilii n plana karlmasna neden oldu.

Osmanlnn 1912ye kadar uzlaan, bir arada yaayan unsurlar, 1912 sonras

atan ulusal kimliklere dnt. mparatorluk doas gerei farkl unsurlarn

ortak corafyasyd. mparatorluktan ulus devletlere gei sanclar szde

etnik snrlar belirlenmi ulusal trdelik anlayn gndeme getirmiti.

Balkan Harbi yenilgisi srasnda Rumlar grlmeye balanm, onlar

Ermeniler izlemiti. Arnavutlar Balkan Harbiyle, Araplar Cihan Harbiyle

imparatorluktan kopmulard. Buna karn Balkanlarda yitirilen topraklarda

etnik ve dinsel farkllklar zorunlu glere neden olmutu. Mslman unsur g

koullarda, yolda saysz telefat vererek Anadoluya gmt. Trk kimlii

ite bu savalarla toplumsal bir nitelik kazanm, Balkan mezalimi, Yunan

mezalimi, Ermeni mezalimi ve benzeri tanmlamalar bu kimliin

olumasnda etkin rol oymamt. ocuk dergilerinden kadn dergilerine, gnlk

gazetelerden bilimsel yaynlara, bu sylem tm toplum katmanlarnn yayn

organlarnca benimsenmiti. Okul ders kitaplar artk intikamdan sz eder

olmutu.

Balkan Harbi Osmanlnn Avrupal kimliinin tkenii anlamna geliyordu.

Bundan byle vatan Anadoluydu. Deiik sylem biimleriyle Anadoluculuk

hareketleri Trk milliyetiliinin omurgasn oluturdu. Keza Arap milliyetilii

ve Cihan Harbi yenilgisiyle ile Asya-i Osmaninin dier yreleri Osmanldan

kopacak ve bundan byle geriye, dnem corafyaclarnn tanmlamasyla,

Anadolu ube-i Ceziresi ile Erzurum yaylas [Dou Anadolu] ve Cezire-i Ulya

[Gneydou Anadolu] kalacakt. Bu arada dnn Byk Suriyesinin kimi

kuzey vilayetleri de yeni ina edilmekte olan Anadoluya eklemlenecekti. Dnn

Toroslarla snrlanan Anadolusu geniliyor, doal snrlar yerini siyasi snrlara

brakyordu . Anadolu szc yepyeni bir anlam kazanyordu. Bir sre sonra

Dou Anadolu, Gney Anadolu, Gney-Dou Anadolu gibi terimler yeni bir

corafya kurgusuna yol aacakt.

Avrupa-i Osmannin Kaderi

Balkan Harbi, aslnda Avrupa-i Osmannin zlnn son noktasyd. Bu

savan ilk filizleri Ayastefanos Antlamasna kadar geriye gidiyordu.

Ayastefanosta, bugnk Yeilkyde Balkanlarda on yllarca srecek bir

kargaann tohumlar atlyordu. zmszlklerin bir dierini izledii srece,

Balkan irredentasna, bu corafyada domakta olan lkeler Balkan Harbi ile son

nokta konmak istenmilerdi. Ancak sava dnyay yeni bir felakete

srkleyecekti. Milyonlarca insann telef olduu Cihan Harbi Balkan Harbinin

bir devamyd. 1914te dnya 20. yzyln karanlk evresine girecek ve kinci

Dnya Savann sonuna kadar bkn milliyetiliklere sahne olacakt. Nitekim

Cihan Harbinin kurduu dzen ikinci bir dnya savan tetiklemekte

gecikmedi. kinci Dnya Sava ertesi Souk Savan dengeleri Balkanlara bir

sre statko getirmise de 1991 sonras bu corafyada yeniden cad kazan

kaynayacakt.

Ayastefanos Antlamas ne getirmiti, ya da gtrmtr? Bu antlama ile

Bulgaristan snrlar Ege denizine kadar uzanan Makedonyay iermi, Srbistan

bamszln kazanmt. te bu yeni konulan Balkan Harbine giden yolun

talarn demiti. Srbistan ilk gnden itibaren topraklarn geniletme

sevdasna kaplmt. Ayastefanosun yerini alacak olan Berlin Antlamas ise

Bulgaristan iin d krklna neden olmutu. Yunanistan ise srekli kuzeye

doru sarkma zlemiyle yanp tutumutu. Tm bu emeller Osmanl

Avrupasnn topraklarnn paylam zerine ina edilmiti.

Bu yerel etmenlere byk devletlerin politikalarnn da dahli durumun vahamet

kazanmasna neden olmutu. ttifak ve tilaf devletleri zamanla Balkanlar

satran tahtasna dntrmlerdi. Rusyann Balkan Slavlarna verdii destek

yaylmcl etkileyen nemli bir etmen olmutu. ttifak devletleri de bu arada

bo durmamlard.

Balkanlarda yeni bir evre 1908 Jn Trk devrimiyle birlikte gndeme geldi.

Avusturya-Macaristann Balkanlara gz dikmesi ve frsat kollayarak 1908

Devriminin kargaa ortamnda Bosna-Herseki ilhak Balkan Harbinin

habercisiydi. Rusya bu ilhak karsnda Slavlar birletirerek Avusturya-

Macaristann yaylmclna direnmeye, bu arada geride kalan Osmanl

topraklarn paylatrmaya girimiti. Baka bir deyile bir Balkan topra olan

Bosna-Hersekin Avusturya-Macaristan tarafndan ilhak edilmesi Cermanizm ile

Slavizm arasndaki atmay doruk noktasna tamt.

Bir Cermen devleti olarak Avusturya-Macaristan mparatorluu, Slavlarn

doal yaylm alanna tecavz etmiti. Oysa Srp milliyetilii 14. yzyln

Srbistan Kralln canlandrma sevdalsyd. Bosna-Hersekin ilhakyla

Srplarn Adriyatik yolu kapanmt. Bu koullar altnda Srplar gneye

ynelmi ve Makedonya zerinden Ege denizine almay denemilerdi. Dnn

Makedonyasnn en nemli kenti Selanik, Avusturyann da ilgi odayd. Bu

noktadan itibaren bir dizi ittifak Balkan lkelerini kimi zaman yan yana kimi

zaman kar karya getirmiti. Bulgarlar Ayastefanos Bulgaristann hibir

zaman unutmamlard. Byk Bulgaristan, Orta a Bulgar Krall, Kral

Ferdinandn dlerini sslemiti. Makedonya Bulgarlarn yaylm alanyd.

Bulgar komitaclar Makedonyadaki en gl eteleriydi. Yunanistan ise, ulus

devlet oluturduu andan beri Megalo dea peindeydi. Venizelosun gz de

Makedonyadayd. Ancak Yunan Megalo deas Ege kylarn, btn Ege

adalarn ve Giriti istemekteydi. Makedonyada Rum etelerinin, Bulgar

komitaclarndan aa kalan taraf yoktu.

Balkan Harbi ncesi Balkan devletleri arasnda Osmanly kertmeye ynelik

bir dizi ittifak oluacakt. Ama frsat talyann Trablusgarba saldrmasyla

dodu. Osmanl bu arada Balkanlardaki komitaclk faaliyetleri karsnda

Makedonyaya asker yyordu. Ancak Balkan lkeleri Makedonya konusunda

bir trl anlaamadlar. Bulgarlar, Makedonya ve Edirnenin zerkliinden

yanaydlar. Srbistan ve Yunanistan Makedonyann peinen paylalmasn

istiyordu. Srbistan, Bulgaristan, ve Yunanistan arasnda ittifaklar, askeri

konvansiyonlar imzalanm, Balkan Ligi oluturulmutu. Buna Karada da

katlacakt.

Bir sre sonra Balkan Ligi, Osmanl ile savaa tutumak iin bahane aramaya

koyuldu. Makedonyada eteler, komitaclar faaliyetlerini arttryor, bombalar

patlyordu. 1912 Austos ve Eyll aylarnda Mslman halka saldrlar

balayacakt. Osmanl buna ayn sertlikle cevap verecekti. Balkanlar bir anda

kart. Byk devletler devreye girdiler. Bu arada Sofyada, Atinada halk

sokaa dm, Osmanl aleyhine gsterilere girimiti . Ksa bir sre sonra

snrlara asker yld. Balkan Harbinin fitilini ise Balkan Liginin en ateli

yesi ateledi. talya ve Karadan tahrikleri ile 1912 Mays aynda Arnavutluk

ayakland. Byk devletler Osmanl Devletinden Balkanlardaki gayrimslim

halk iin ivedi slahat yapmasn istediler. Bu bir tr ltimatomdu. Osmanl

bunu geri evirdi; ancak gerekli reformlar yapmaya istekli olduunu da

saklamad. Bu yeterli bir gvence deildi; 8 Ekim 1912 gn Karada Osmanl

Devletine sava ilan etti. 17 Ekim 1912 gn Bulgaristan ve Srbistan, 19 Ekim

1912 gn de Yunanistan savaa katld.

Savan Birinci Evresi

Oysa Osmanl Balkanlarda bir savaa hazr deildi. Zaten banda Trablusgarp

belas vard. Merutiyetin ilan ertesi Alman asker uzmanlarnn da yardmyla

orduda bir dizi reform giriimlerinde bulunulmutu. Ancak bu reformlarn

oturmas zaman alacakt. te yandan i politikada da istikrarsz bir dnem

yaanmaktayd. ttihat ve Terakki Temmuz ayndan beri hkmetten ekilmiti.

Gazi Ahmet Muhtar Paa kabinesi, savan patlak vermesiyle birlikte dt ve

yerine Kmil Paa kabinesi geldi. Her iki hkmet de ttihat ve Terakki

kartyd. Oysa ordu ttihat ve Terakkiye yaknd.

Osmanl devleti Balkanlarda iki ordu ile savat. Dou Ordusu Bulgarlara, Bat

Ordusu Srplara kar mevzilenmiti. Dou Ordusu Bulgarlar karsnda bozguna

uram ve Ekim 1912 sonlarna doru Lleburgaza ekilmiti. Burada da

tutunamaynca atalcaya kadar gerileyecekti. Bulgar ordusu stanbula iyice

yaklamt. Bat Ordusu da Srplar karsnda bir varlk gsteremeyecekti.

Kumanova'a yenilgiye urayacak ve Manastra ekilecekti. Srplar skpe

girdiler. Bu arada Yunanistan savamakszn Selaniki ele geirdi. Bozcaada,

Limni, Samotraki ve Taoz adalar Yunan donanmasnn tek bir sava gemisine,

Averofa direnemedi. Adalarn yitirilmesiyle Osmanl Devletinin Makedonya

ile denizden ba koparlm oluyordu. Nihayet, Karadallar kodray

muhasara edeceklerdi.

Osmanl ordusu Balkan Harbinde byk bir yenilgiye uramt. Bu yenilgide

1908 Devriminin orduda ve sivil kesimde yaratm olduu kargaann pay

bykt. Sava Osmanl ordusunu hazrlksz yakalamt. Ne Osmanl, ne

Balkan lkeleri ne de Batllar savan bu denli ksa sreceini bekliyordu.

Osmanlnn hezimeti Balkanlarda ksa srede bir boluk yaratmaya yetti.

Osmanl tarih yaznnda Balkan Harbi diye bilinirse de sz edilen harp

aslnda tek bir savatan olumuyordu. Balkan Harbi iki evreden oluuyordu. lk

evrede Balkan devletleri Osmanl Devletine kar savaacaklard. Oysa ilk

evrenin beklenmedik bir biimde sonlanmas yeni bir uluslararas buhrann

domasna neden oldu. Srbistann beklenmedik lde toprak kazanc yeni

buhrann temel gerekesini oluturmutu. Yeni Pazar sanca igal edilmi,

gneyde Adriyatik denizi hedeflenmi ve kuzey Arnavutluk topraklar ele

geirilerek denize ulalmt. Oysa Adriyatikte Srbistan varl Avusturya-

Macaristan byk lde endielendirmiti.

Srbistana kar Avusturya-Macaristan Arnavutlukun bamszl kartn

oynad. Gl ve bamsz bir Arnavutluk, Srbistann gcne set ekebilirdi.

talya da Avusturyaya arka kyordu. Bu iki lkeden ald destek sonucu

Arnavutluk 28 Kasm 1912de bamszl ilan etti. Avusturya-Macaristan

Srbistann Arnavutluk topraklarndan Adriyatike almasna tepkisini

srdrd. Srbistann direnii zerine her iki lke ilikileri gerginleti. Rusya,

Srbistana destek verdi. Avusturya-Macaristan Rusya ilikileri sertleti. Her iki

lke snra asker yd. Bu arada Fransa Rusyann yannda yer ald. Bir

atmann kmas halinde ngilterenin de taraf tutaca bekleniyordu.

Almanya ve Avusturya-Macaristan Rusyann saldr ihtimalini deerlendirdiler;

bir dnya sava olaslndan sz edilir oldu. Bir anlamda sanki Cihan

Harbinin provas yaplyordu. 1912 Kasmnda Avusturya-Macaristan Dileri

Bakan Kont Berchtold, Rusya ile atma olaslndan aka sz ediyordu.

ngiltere Dileri Bakan Edward Greyin son anda mdahalesiyle sava

nlenebildi. Arnavutluk meselesi 17 Aralk 1912de Londrada toplanan bir

konferansta ele alnd. Bu arada adalar sorunu da masaya yatrld. Osmanl

Devletinin bar grmeleri de bu konferansn araclyla balad. 30 Mays

1913te Londrada imzalanan barla Osmanl Devleti, Ege adalarnn kaderinin

saptanmasn ve Arnavutluk snrlarnn izilmesini byk devletlerin

inisiyatifine, yani Londrada toplanm olan Bykeliler Konferansna brakt.

Bar antlamas sonucu Osmanl bylece Aravutluka bamszlk tanm

oluyordu. Girit Yunanistana terk edildi. Nihayet Midye-Enez izgisinin

batsnda kalan Osmanl Avrupas Balkan lkelerine brakld. Eski Osmanl

bakentlerinden Edirne yeni snr izgisiyle Bulgaristan topraklarnda kald.

Bulgaristan ayrca Kavala ile Dedeaa arasndan Ege Denizine ald.

Osmanlnn tek Bat snr bundan byle Bulgaristanlayd.

kinci Balkan Harbi

Ancak, barn hemen ardndan Makedonyann paylam Balkan lkelerini bir

kez daha birbirine drd. Balkanlardan ekilen Osmanl geride byk bir

boluk brakmt. Osmanlya kar mttefik olan Balkan lkeleri bu kez

birbirlerine dtler. Bu arada Cihan Harbinin ilk tohumlarnn atlmasna

baland. Arnavutluk ve Makedonya Balkanlarn barut flaryd. Arnavutluk

hemen hemen tm evre lkelerin odakland kolay yutulur bir lokma

grnmndeydi. talya, Avusturya-Macaristan, Srbistan ve Yunanistan, bu

lkelerinin tmnn gz Arnavutluk zerindeydi. Ksa srede cephelemeler

olutu. Avusturya-Macaristan ile talya ayn safta yer aldlar. Bu iki lke

Arnavutluku nfuz blgelerine ayrdlar. 1 Mays 1913 gnl anlamada

kodra ve evre blge Avusturya-Macaristann, Valona ve evre blgesi

talyann payna dt.

Makedonya ise etin cevizdi. Temel anlamazlk Srbistan ile Bulgaristan

arasndayd. Balkan Harbinin birinci evresinde Srbistan, Bulgarlarla yapt

ittifakn tesine yaylarak payna denden daha byk bir toprak parasn igal

etmiti. Savan esas ykn kendisinin tadn iddia ederek bu topraklardan

ekilmek istememekteydi. Bulgaristan ise kendi abalarnn en az Srplarnki

kadar olduunu, arigrad diye niteledikleri stanbulu ele geirmelerine ramak

kaldn, sava iin her trl olanaklarn seferber ettiklerini iddia ediyordu. Bu

nedenle Srbistann oldu-bittisini kabullenmeye hi niyeti yoktu. Srbistan ve

Bulgaristan yan sra Yunanistan da Balkan Harbinin ilk evresinden honut

deildi. Ege kylar Yunanistann yaylma alanyd. Oysa Bat Trakyay,

Kavala-Dedeaa koridorunu Bulgaristana kaptrmt.

Balkan devletlerini arasndaki ittifak ksa srede dmanla dnt. Srplar

zellikle Bulgaristann Balkanlarda bymesine tepkiliydiler. Bu nedenle

Haziran 1913te Yunanistanla ittifaka girdiler. Bu ittifak gerei Bulgaristan

Makedonyadan karlacak ve, Bulgaristanda braklacak kk bir ksm

dnda, bu topraklar Srbistan ve Yunanistan arasnda paylatrlacakt.

Srbistan, ayrca Avusturya-Macaristan ve talyaya kar Arnavutluku nfus

blgelerine ayrp Yunanistanla paylamay hedeflemekteydi.

Rusyann Srbistan ve Bulgaristan arasnda arabuluculuk giriimleri, hatta

tehditleri sonusuz kalacakt. Bulgaristan, Srbistan ve Yunanistan ittifakna

kar erken davranarak darbeyi indirmeye karar verdi. 29-30 Haziran gecesi

Bulgar ordular, her iki lkeye saldrdlar. Ancak evdeki hesap arya uymad.

Bulgar ordular yenilgiye urad. Yunan ordusu Kavalaya girdi. Srplarn da

galebe almas zerine Bulgar ordusu 31 Temmuz 1913te silah brakmasn

kabullendi. Bu arada, sava yakndan izleyen Romanya ile Osmanl Devleti de

Bulgaristan yenilgisinden paylarna deni almakta gecikmediler. Romanya

Bulgar Dobrucasna girdi ve Bulgaristan topraklarnda ilerdi. Osmanl Devleti

de Edirneyi geri almak zere 20 Temmuzda saldrya geti. Bulgaristan Balkan

Harbinin ikinci evresi iin askerini batya ve gneye kaydrmt. Osmanl

askeri ar g kullanmakszn Edirneyi geri ald.

kinci Evre Bar Antlamalar

Balkan Harbinin ikinci evresi ertesi iki ksmdan oluan bar antlamalar

imzaland. lki 10 Austos 1913 tarihli Bkre baryd ve Balkan devletleri

kendi aralarnda gerekletirdiler. Bu antlamaya gre Bulgaristan, Tunann

gneyinde bulunan Silistre, Tutrakan ve Gney Dobrucay Romanyaya brakt.

Yunanistan Kavalay ald. Ancak, Bulgaristan, yine de Dedeaa blgesinde,

Mesta rma ile Meri arasnda Ege denizine kyordu. Makedonyann kk

bir ksm Bulgaristana braklmt.

kinci evrede ise Osmanl Devleti Balkan devletleriyle ayr ayr niha bar

antlamalarna imza koydu. Bunlarn says t. lki Bulgaristanla yaplan 29

Eyll 1913 gnl stanbul bar antlamasyd. Onu Yunanistanla imzalanan 14

Kasm 1913 gnl Atina bar antlamas izledi. Ve son olarak 13 Mart 1914

gn yine stanbulda Srbistanla bar imzaland. Bulgaristanla yaplan

antlamaya gre Bulgar topraklarnda kalan Mslmanlar drt yl iinde

Osmanl topraklarna g etmek hakkna sahip olacaklard. Bulgaristanda

kalmay tercih ederler ise her trl din ve mezhep zgrlnden yararlanacak,

ibadetlerini serbeste yapacaklard. Mft ve ba mftler Mslman cemaat

tarafndan seilecek ve bu grevlilerin aylklar Bulgar hkmeti tarafndan

denecekti. Sulh hukuk alanna giren ve ahvl-i ahsiyye diye nitelendirilen

evlenme, boanma, vasiyet, miras ve nafaka gibi konularda mftler mutlak

karar yetkisiyle donatlacak ve Bulgar makamlar bu kararlar uygulamakla

ykml olacaklard. te yandan, Bulgar hkmeti bu topraklarda kalan

Mslman ahali iin ilk ve orta okullar aacak ve Trke bu okullarda eitim ve

retim dili olacakt. Bulgarca zorunlu dil olarak mfredat programlarna

alnacakt. Nihayet Mslman Trklerin mlkiyet haklarna sayg gsterilecek,

ve zorunlu olmadka tanmazlar kamulatrlmayacakt. Kamulatrma

durumunda deeri karl pein olarak denecekti.

Yunanistanla barn uzamasna neden olan adalar sorunuydu. Aslnda Ege

adalar ile Londradaki Eliler Konferans ilgilenmekteydi. Balkan Harbinin ilk

evresinde Yunanistan Ege adalarn ele geirmiti ve bu adalardan ekilmeye

yanamamaktayd. Bu durum Osmanl-Yunan ilikilerini yeniden gerginletirdi.

ki lke arasndaki ykselen tansiyonu nc lkeler araya girerek giderdiler.

Yunanistan, ayrca talyann elinde bulunan On ki ada zerinde de hak iddia

etmekteydi. Ksa srede zlemeyecei grlnce Atina Bar, adalar

sorununu darda brakarak imzaland. Yunanistanda kalan Mslman

Trklerin stats Bulgaristan ile imzalanan bar antlamasnda olduu gibi

zm buldu.

Adalar sorunu 1914 ubatnda Eliler Konferansnda karara baland. Meis

adas dnda talyann igal ettii adalar talyada kald. mroz ve Bozcaada

dndaki Ege adalar ise Yunanistana brakld. Ancak, konferans kararlarnn

hukuk zeminini oluturacak antlamalarn talya ve Yunanistanla Osmanl

Devleti arasnda imzalanmas gerekmekteydi. Ksa bir sre sonra Cihan Harbi

patlak verdii iin bu antlamalar hukuk geerlilik kazanmadan kadk oldu.

Srbistanla yaplan stanbul bar ise bu topraklarda kalan Mslman Trklerin

statsn belirlemekle yetindi. Osmanlnn artk Srbistanla snr yoktu.

Yukarda belirtilen Bulgarlarla yaplan antlamadaki hkmler Srbistandaki

Mslman halk iin de tekrarland. Tek istisnas Sultan Murad-

Hdavendigrn Kosovadaki trbesiydi. Bu trbe hibir ekilde

kamulatrmaya tabi tutulamayacakt.

Yitirilen Topraklar

Balkan Harbi, yukarda belirtildii gibi Osmanly bir Avrupa lkesi olmaktan

kard. Bundan byle Dou Trakya Osmanl Devletinin tek Avrupa toprak

parasn oluturacakt. Balkan Harbi ertesi Osmanl Anadolu eksenli bir devlet

oluyordu. zellikle Cihan Harbi yllarnda Anadolu bir baka vurguland. Sava

nedeniyle Osmanlnn denizden abluka altna aln, lkenin byk lde

Anadolu tahlyla geimini salamasna neden oldu. Yeni domakta olan ulus-

devlet kimlii Anadolu zerine ina edildi.

zellikle Selanik Osmanl iin byk bir kaypt. Bir liman kenti olmann

dnda ok kltrl yaps, Bat ile olan youn ilikisi Selanike ayr bir nem

atfedilmesine neden olmutu. Jn Trk hareketinin ve ttihat ve Terakkinin

Balkanlarda yeermesi ve Osmanl aydnnn Selaniki mesken tutmas bu

kentin hrriyet ile zdelemesi anlamna gelmekteydi. 1912 sonras

Selanikin yitirilii Osmanlda modernleme ilevinin zmir liman kentince

stlenilmesine vesile oldu. Osmanlda yeniliklerin sembol bundan byle

zmirdi. Ancak zmirin var olan ok unsurlu yaps trdelik iddiasnda olan

ulus devletle badamyordu. Kente ksa srede ulus devlet kimlii verilmesi

amaland. Bu dorultuda Ege blgesi milli iktisatta ba ekti. zmir kendi

milli burjuvazisini yaratt. 9 Eyll 1922de istirdadyla birlikte gavur

zmir tarihe kart.

Osmanlnn beklenmedik bir biimde Balkanlar terki Balkan lkeleri iin

hayal bile edemeyecekleri toprak kazanlarna yol amt. 29.413 km2lik

bamsz bir Arnavutluk kuruldu. Bulgaristan topraklarn 87.449 km2den

112.563 km2 ye kard. Bu yzde 29luk bir art anlamna geliyordu.

Yunanistan topraklarn 65.011 km2den 108.984 km2 ye ykselterek yzde

68lik bir art kaydetti. Karadan yzlm ise yzde 62 geniledi: 9.029

km2den 14.562 km

2ye kt. En mtevaz kazanc Romanya elde etti. Yzlm

131.821 km2den 139.018 km

2ye ykseldi. Bu yzde 5 orannda bir art demekti.

Savan mutlak galibi Srbistand. Yzde 82lik bir toprak artyla yzlm

43.273 km2 den 88.028 km

2ye kt. Btn bu kazanlar yitirilen Osmanl

topra anlamna geliyordu. Balkan Harbi ncesi Avrupa-i Osman, yani

Osmanlnn Avrupadaki topraklar 169.845 km2 iken, yenilgi ertesi bu yzey

28.282 km2ye geriledi. Osmanl Devleti Avrupa topraklarnda yzde 83lk bir

kayba uramt.

Yitirilen Osmanl topraklar doal olarak geni bir Mslman-Trk kitlesinin bu

topraklarda braklmas anlamna geliyordu. Bu nedenle sava sona erdiren

Bulgar, Yunan ve Srp bar antlamalarnda bu unsurun hak ve hukukunu

gzeten maddeler yer ald. Balkanlarda doan ulus devletlerle birlikte etnik

halita daha da belirginleti. Aznlk sorunu srekli gndemde kald. Osmanl

Balkanlardan sklp atlmsa da Mslman nfus Osmanlnn devam

niteliindeki Cumhuriyet Trkiyesinin ilgi oda olmaktan kmad. Nitekim

Cumhuriyet yllarnda, Yunanistanla ahali mbadelesi tesinde, Balkan

lkelerinden Trkiyeye doru srekli nfus hareketleri gerekleti. Ancak,

Balkan lkeleri hibir zaman homojen bir yap oluturmad. Kafkaslarn

ardndan dnyann belki de en renkli blgelerinden biri olan Balkanlarda

kltrel eninin bir zaaf olmad bir trl anlalamad.

Balkan Harbi ertesi imzalanan antlamalar yaraya merhem olmaktan uzakt.

Bilakis Balkan topraklar sorunlar yuma daha da karmak bir nitelik kazand.

Osmanlnn Avrupa topraklarn yitirmesi Balkan lkelerinin bu topraklar

zerinde irredantist paylam kavgalarnn fitilini atelemekte gecikmedi. Cihan

Harbi bu topraklarda dodu. Balkanlarda dengesizlik ve atma Souk Sava

molas bir yana braklrsa son yllara kadar srgit devam etti.

Savan Nitelii ve tekiletirme

20. yzylla birlikte kitleler asndan savan nitelii kkl bir dnm

geirecekti. Bu dnmn en bariz rnei Balkan Harbiydi Balkan Harbine

kadar savalar "aristokratik" bir nitelik tayordu. Balkan Harbi ise sava

"demokratik" bir nitelie brndrecekti . Bunun anlam uydu: 20. yzyla

kadar savalar cephelerde gereklemiti. Bir anlamda monarklar savayordu.

Geri planda halkn yaamnn bundan etkilenme oran ok dkt. Olsa olsa

cepheye giden aile efrad nedeniyle sava o lke insann ilgilendiriyordu.

Savalar cephe savayd; sivil halk cephe gerisi duraan yaamn

srdryordu.

20. yzylla birlikte cephe giderek genileyecekti; savalar artk kitlelere mal

olacak, etno-milliyetilikler geni ynlarn zorunlu gyle sonulanacakt.

Bu arada iletiim olanaklarnn gelimesi bilginin cephe gerisine etkin bir

biimde ulamasn salayacakt. Artk insanlar cephede olup bitenlerden gn

birlik haberdar oluyorlard. Bu tr bir bilgi ak mediann geliimiyle

yakndan balantlyd.

Bu balamda ilk belgelenen sava, ya da ngilizce deyimiyle "documented war"

Krm Harbi'ydi. Keza hemen ardndan Amerikan Sava da bu nitelii

tayordu. Artk cephede sava muhabirleri vard. Telgraf icat olunmu, gnlk

gazeteler geni bir okuyucu kitlesi oluturmutu. Cephe haberleri okuyucuya

annda ulayordu. Bu tr haber ak zamanl savan "demokratiklemesi"ne

neden olacakt. lkede komu oyu oluacak, halk savala btnleecekti.

te yandan 19. yzyln byk bir kesimi Avrupa, daha dorusu Bat Avrupa

iin bir bar evresiydi. 18. yzyln kaotik Atlantik stnlk mcadelesini

ngiltere kazanmt. Fransa, Amerika ve Hindistan'n ngiltere'ye kaptrm,

Portekiz ve spanya Latin Amerika'daki stnlklerini yitirmiti. 1870 Alman-

Fransz atmasna kadar Avrupa'da skunet hakimdi. Bu evre genellikle Pax

Britannica diye nitelenecekti. Bat Avrupa 1648 Westphaliadan beri ulus-

devlet ina srelerini tamamlamlard. Her ne kadar ayrlk unsurlar

barndrsalar da iktidarlar asndan bu tr bakaldrlarla ba edilebiliyorlard;

farkllklar i sorundu; uluslararas bir nitelik tamyordu. Aznlk sorunu

henz gndemde yoktu. Ulus ina sreci meruiyetini yitirmemiti. Merkez

"uygarlatrc ilev"ini, "mission civilisatrice"i srdrebiliyordu. Aznlk

kavram ou kez etnik olmaktan ok dinseldi.

Oysa, Avrupa'nn dousu karmak bir nitelik tayordu. Bu corafyada

imparatorluklar ok unsurlu, ok dinli, ok dilli yaplara sahipti. Ksmen

Fransz devriminin etkisiyle, ksmen Dvel-i Muazzama'nn kar kayglaryla

bu topraklarda ksa bir sre sonra ayrlk, giderek milliyeti akmlar

yeermiti. mparatorluklar 19. yzylla birlikte zlme srecine girmiti.

zellikle Osmanl ve Avusturya-Macaristan bu balamda krlgand. Balkanlar

ise her iki imparatorluun yumuak karnyd.

Bilindii gibi, 19. yzyl uzun bir yzyld. Fransz Devrimi ile balyor, Cihan

Harbi ile son buluyordu. Ancak Balkanlar ve Trkiye iin 20. yzyl Balkan

Harbi ile balayacakt. Trkiye'de ulus devletin kurulu evresi 1912-1922 gibi

on yllk bir sava ierecekti. Balkan Harbi, Cihan Harbi, ve Milli Mcadele bu

srecin ayr evresini oluturacakt. Ulus kimlii ite bu srete

gerekleecekti. Kitlelerin sadakati Sultan'da millete doru ynelecekti. 1908'de

alan meclisin ad Meclis-i Milli'ydi. lkede anayasal monariye geilmiti.

Bu balamda, yitirilen tm topraklara karn, kimi yazarlar savatan, kitlelere

yeni bir bilin alad iin vgyle sz eder olmutu. Osmanl Balkan

Harbi'ni yitirmiti; ama ayn kadro Cihan Harbi'nde savam, birka istisna ile

Milli Mcadele'de galip gelmiti. Ksaca Trkiye'de ulus-devletin oluumunda

Balkan Harbi bir mebde, bir balangt.

Ancak, bu on yllk srecin "menfi" hanesinde toprak kayb yan sra beeri

sermayenin tkenii yatyordu. Anadolu 18 milyondan 13 milyona gerileyecekti.

Cihan Harbi, dier savaan lkelere oranla Trkiyede daha uzun bir sre devam

etmiti. Trkiye iin Cihan Harbi "Uzun Cihan Harbi"ydi. Bu nedenle Cihan

Harbi'nde savaan hibir lke bu denli beeri sermaye yitirmemiti.

Balkan Harbi'nin bir dier zellii savan kitlelerle olan banda getirdii

yenilikti. Krm Harbi belgelenen sava iken Balkan Harbi grselleen

savat. Sava artk resmedilmekteydi. Resim daha nce de savalar

vesilesiyle yayn organlarnda yer almt. Ancak bu resimler ou kez komutan

resimlerin ibaretti; bir baka deyile "ntr" resimlerdi. Oysa, Balkan Harbi'nin

resmedilii farkl bir ilev grecekti. Propaganda, Bat literatrnde her ne

kadar Cihan Harbi ile birlikte ngilizler tarafndan icat edildii sylense de,

aslnda Balkan Harbi bu balamda gz ard edilemezdi. Propaganda Balkan

Harbi'nde Balkan lkeleri tarafndan icat edilmiti. Osmanl da ksa srede bu

srece katlmt. Resmin uzun yzyllar yasak olduu bir corafya da II.

Merutiyet'le birlikte grsellik meru bir zemin kazanmt. II. Merutiyet'e

kadar Osmanl yayn organlar byk lde yazdan oluuyordu. ok az kitap

ya da dergide resim vard. Servet-i Fnn resim koyan ender dergilerden biriydi.

ou kez resim klieleri Batdan getirilir, stanbulda monte edilirdi.

Gerektiinde erkein bana bir fes kondurulurdu. Fotoraflar ise devlet ricaline

aitti. Osmanlnn toplumsal sorunlar, ya da yaam Jn Trk devrimi ncesi

resmedilmemiti. 1908 sonras artk dergiler resimlerle sslenmeye balad.

Resimli kapak ya Batdan devirilir, ya da dnemin ressamlarna izdirilirdi.

Nitelikleri Bat'dakinin dzeyinde olmasa bile artk toplum resmedilmekteydi.

Ve bu nedenle savalar da resmedilecekti.

Resim, zellikle okuryazar olmayan bir toplumda siyasal toplumsallamada

nemli bir rol oynayacakt. Kitleleri mobilize etmek iin resme bavurulacakt.

Bu arada birok resim "tekiletirmede nemli bir rol oynayacakt. Bylece

ulusal kimlik pekitirilecekti. Bu "tekiletirme" sreci atma anlayn u

noktaya gtrecek, gerektiinde "vahet"e varacakt. ntikam duygular bu

anlayn sonucuydu.

Aslnda resmedilenler hayal deildi. Balkan Harbi srasnda Balkan lkeleri

nizam sava bir kenara braklacak, Balkan lkeleri eteleri her trl imha

yntemini uygulayacaklard. Nitekim fotoraflar da bunu kantlaryd.

Ressamlarn hayal gcnde bu olgu daha bir derinlik kazanacakt. Gereklerin,

ya da "hayal edilen"lerin resmedilerek toplum katmanlarna ulamas, dman

ina srecini tetikleyecekti. "teki" en son kertede dmand. Komular ksa

srede dmanlatrlacakt. Bylece savalar kitlelerin savana dnecek,

eskinin "aristokratik" savalar tarih olacakt. Bu Hobsbawmn deyimiyle

demokratik savat.

Artk cephe her yerdi. "Hatt mdafaa yoktu, sath mdafaa vard. O sath

btn lke topraklaryd. Artk herkes askerdi. Kadnlar askerdi; gen renciler

askerdi; ocuklar askerdi. Bir yandan kadn hareketi uluslama sreciyle g

kazanrken, kadnlar da savatan yana konferanslar dzenleyerek kitleleri

mobilize etmeye alacaklard. te yandan Keaflar [zciler], Gen Dernekleri,

G Dernekleri, Grbz Dernekleri para militer bir nitelik kazanacak, silah

kuanacak, lkenin kk askerlerini yetitireceklerdi. Kk asker, kk

asker, napyorsun bana syle; Tfeime bakyorum, ona mermi koyuyorum

arks dillerden dmyordu.

Ve nihayet Balkanlardaki vahet tekiletirmeyi son raddesine gtrm,

"intikam" duygularn krklemiti. airler "intikam" iirleri yazacak. "intikam"

ykleri dergilerde yer alacakt. Ke yazarlar "intikam"dan sz edeceklerdi.

Okullarda "intikam" keleri hazrlanacakt. , be yandaki ocuklarn

ellerine tahta tfekler verilecekti. On drt, on be yatakiler gerek tfeklerle

"endaht" talimine kacaklard. Artk tm toplum silahlanmt. Colmar von der

Goltzun Millet-i Msellhas, Tresiyle Silahl Milleti en sonunda Osmanl

topraklarnda yeermiti.

Bu arada ulusal kimlik aray din savalarna dnmt. Gmenlerin

yaadklar vaheti Anadolu'ya aktarmasyla yzyllardr bar iersinde yaayan

bu topraklardaki deiik unsurlar arasnda dmanlk tohumlar yeerdi.

Osmanl kimlii giderek yok oldu. Her unsur kendi aydnnn propagandasna

muhatap oldu. Bu sre ksa srede Anadolunun da kanl, bakl bir

corafyaya dnmesine neden oldu. Dnyada ilk kez zorunlu gler

Balkanlarda ve Anadoluda yaanacakt. Trde toplum yaratma kaygsyla

dinsel kkenli etno-milliyetilikleri krklenmi, gnl ba zerine kurulu

ortak yaam anlay yerini dinsel atmalara brakmt. Milli Mcadele

yllarnda Ankara kendi yandalarna Mslmanlar diye sesleniyordu.

te, tm bu srecin balang evresi Balkan Harbi'ydi.

__________________________

ntikam alr kk keaflar !

Ahmed Cevad, "Keaflar Trks," Talebe Defteri, sene 1, nmero 10, 26 Eyll 1329, s. 151.

Keaflarn Trks

(Hep birden)

Ben bir keafm; bacam, kolum, Gzm, dimam, her yerim salam. Padiaha, yurduma kulum; Dmana kalbim besler intikam.

Haydin sefere, evik keaflar, Bize istikbal, zaferler saklar !

(Tek)

Yrekten kopan yank trkler, Bizim alaydan yok mu aran? yle trkler, ki versin haber,

Yklan yurttan, garip vatandan !

(Hep birden) Haydin sefere ...

(Dier tek - Cevab) Vardr kardeim; burada btn Sineler yank, yrekler ezik. Dimamzdan nasl silinsin Yanya, Kosova, Girid, Selanik;

(Hep birden) Haydin sefere....

(Ayn ses - Devam) Nerede kald Sultan Murad'n? anl ehidin o ulu trbesi? Koca Osmanl, bu muydu adn? Seni levm eder [ekitiren] tarihin sesi!

(Hep birden) Haydin sefere ...

(Tek - evvelki)

Sus kardeiim, bu kadar yeter: anl gzmz imdi kan alar ! Nasl dayansn yank yrekler, Bu ac, kat talar dalar !

(Hep birden) Haydin sefere....

(Tek - Cevap)

Susalm fakat, yle yrekten Hep andmz edelim tekrar; Dmanlar bilsin, ki ok gemeden ntikam alr kk keaflar !

(Hep birden) Haydin sefere ...

(Hep birden)

Ben bir keafm;... .... zaferler saklar !

__________________________

Bir gn ... intikam alnr.

Ben byyeyim de...

Evet olum, bu grdn yerler Ki hyanetle oldu gitti tebh Ki bugn dman ellerindedir Ah.

Yine hi phe yok ki avdet eder, Say ve gayretle, ilim ve irfanla

Bitmeyen bir hulus- vicdanla

Her ocuk ruh saffetinde, yarn Bymek, milletin felaketine Bis-i esbb anlamak, vatann Hdim olmak cell ve evketine

En samimi, en tein bir emel, Bir mukaddes akide olmaldr.. Kurtulur hep bu hisle mstakbel, Bir gn addan intikam alnr.

Faik Ali, Ben byyeyim de... Talebe Defteri, nmero 16, 19 Kanun- evvel 1329, s. 248.

__________________________

Beklediim yarn. Kasdm intikam !...

Trk kz diyor ki

Ben bir Tk kzym. Yreim szlar, Barmda yurdumun yaras kanar... Gzmn nnde bir kaln duman inde bir levha: Ate, lm, kan...

Gzleri kararm bir sr haydut Kudurur, saldrr, ldrr, ezer, Masum kanlarnn iinde yzer; Hepsinin stnde bir kanl bulut...

Boulur kadnlar, yaklr kzlar; Camiler, kaleler, ehirler yanar... Toplarn az ateler saar, Kahramanlar lr, alaklar kaar...

Ttmez ocaklarda garip kumrular, Balara yklm atlar, damlar, Yollara dklm akn adamlar, plak kucaklarda cansz yavrular,

Aarm sakallar, bklm beller, Bulanm baklar, titreyen eller... Hepsinin krlm kanad, kolu; Hepsinin bakt stanbul yolu..

km her tarafa bozgunun yas, Topran mahsul: nsan kafas ! Canlanr, kmldar kesilmi balar, Etsiz dudaklar daima inler...

Kulaklarm btn onlar dinler; Akar gzlerimden kanayan yalar; Barmak isterim, kslr sesim... Ey anavatanm, ey mbarek yurt.

Senin hayatnn bu kanl resim, Senin dmanlarn bu bir sr kurt. Her zaman felaket, her yerde enn, Ey yurdum. Bu mudur nasibin senin ?

Yok, hayr. Bu senin son felketin; Bu son didikleni, son koparl;

Artk yok verecek toprak bir kar. Ben Trkm. manm, midim metin;

mitsizlik deil Trke kelime. Yarn yetiecek yeni bir nesil. Ben onun kzym ! Dman. yi bil, Benim yarar tfek elime !

Trk kz boynunu zincirde grmez, Dmann elleri yurdun bana Belalar rerken tente rmez, Benzetmez kendini mezar tana.

Maziye baksana. Trkn kadn Kalmam erkekten bir adm geri, Kandan kzl olmu ak bilekleri, Tarihe klcyla yazm adn !

Damarmdaki kan onlarn kan, Ruhumda onlarn byk iman, Ben de byrm. Hazr ol, dman, Bir gn yine brr etraf duman...

Silahm yurt ak, kurunum meram, Beklediim yarn. Kastm intikam !...

14 Kanun- evvel 1329 Cell Sahir

Celal Sahir, Trk kz diyor ki, Talebe Defteri, nmero 16, 19 Kanun- evvel 1329, s. 247.

__________________________

Sizin kalbinizde parlayacak olan intikam ateleri, memlekete hizmet emelleri,

vazifeye, vatana muhabbet hisleri sizinle beraber yaarsa vatan da

yaayacaktr.

Safvet, [stanbul Maarif Mdr], ntikam 1 , Talebe Defteri, nmero 16,

19 Kanun- evvel 1329, s. 253-254.

Atinin, istikbalin hkimi olacak sizin gibi dimalar gen, fikirleri mnevver ve

bahusus kalpleri endie-i ati-i vatanla titreyen, hissiyyat- vataniyye ile mehn

[doldurulmu] olan mektep efendilerinin u nsha-i fevkaldede bulunan

resimlerden en ziyade nazar- dikkatlerini celp edecek levha, hi phe yok, li

bir hissin, fikrin, duygunun mahsul olan ehzade Mecid efendi hazretlerinin

ire-desti-i maharetleri [maharet ustal] olan levhadr... nk: bu levha yle

byk bir fikrin, l bir hissin mahsuldr ki bunun derece-i ulviyetini idrak iin

tabloya dikkatlice bakmak ve biraz dnmek kfidir.

Belki levhada sanat nokta-i nazarndan ayan- tenkit cihetler olduunu iddia

edecekler bulunabilir. Fakat resmin telkin ettii fikirlerin, hissin ulviyetine,

byklne kimsenin itiraz edeceini zannetmem. Ben ressam olmadm iin

resim hakknda bir ey syleyecek deilim. Fakat resmin telkin etmekte olduu

fikrin , ulviyetinin her dimada, kalpte hususiyle btn genlerde ve bahusus

mektepten yetien efendilerde vcud bulmasn temenni ve arzu ettiim ve

bunun da ancak corafya dersleriyle telkin edilebilecei itikadnda olduum

iin, corafya muallimi sfatyla kendimde bu husus iin bir ka sz sylemek

cesaretini hissediyorum.

Sizleri istikbale hazrlamak vazifesiyle mkellef olan bizler; vaktiyle bizleri

hazrlayanlar gibi bir gaye ve emel takip etmeksizin hazrlayacak olur isek

sizleri de bizim ektiimiz felketlerden daha byk felaketler, aclar karsnda

bulundurmu ve bile bile tarihin, ahlfn [haleflerin] lnetlerine kendimizi hedef

ittihaz etmi oluruz.

ehzade Mecid Efendi hazretleri, bir memleketin felh ve nectnn ancak o

memlekette yaayanlarn bir gaye ve fikir iin yaadklarn hissetmelerini ve

hasseten yeni yetien genlerin azimkr, seciye sahibi olmalarn arzu ve

hissetmi olmaldrlar ki vcuda getirdikleri tabloda, Rumeli fecaiini derhtr

ettiriyor ve Rumeli haritas karsnda bir vaz- metinne ile duran mahdum-

asaletleri Faruk efendi hazretlerinin kalb-i necibnelerinde: Levhann zrindeki

Ben byyeyim de ... ibaresinden intikalen bir hiss-i intikamn yaadn

iaret buyuruyor ve btn genlerin byle felaket karsnda mteessir olmayp

bilakis metin, azimkr ve vatann halaskr olmalarn fralaryla irae ediyorlar

ki tablolar hakknda bir ka sz sylemee sevk eden esbb da budur.

Bugn emin olmalyz ki azim ve sebat sayesinde dnyada en mkll-husul

addolunan eyler elde edilmi ve bir gaye ve emel urunda alanlar daima nail-

i meram olmulardr. Buna birok misal gsterilebilir. Fakat uzaklarda misal

aramaa lzum yok. Yarm asr zarfnda Balkanlarda vukua gelen tebeddlat,

Balkan milletlerindeki harekt; azim ve sebat ile, bir gaye ve emel ile allrsa

ne gibi netic elde edileceine en iyi bir misal olmutur.

Geri biz bu kk diye telakki ettiimiz hkmetleri, milletleri asrlarca

idaremiz altnda bulundurmu, arazilerini zabtetmi, mlklerini ve kendilerini

idare etmi ve her trl maddi eylerine sahib olmu idik. Fakat hi bir zaman

onlarn vicdanlarna sahib olamam, ruhlarna nfuz edememi idik. nk: Biz

bir gaye, bir maksat takip etmemi, onlarn arazisine niin sahib olduumuzu,

vazifemizin neden ibaret olmak lzm geldiini takdir etmemi daha dorusu

anlamam idik. Yalnz bir tevsi-i hudut etmek, cihangir olmak diyesine [iten

gelen bir duyguyu tevik edici hal] dm idik.

Biz muzafferiyetlerimizle sermest-i gurr [gurur sarhou] iken, biz millet-i

hkimiyyeyiz diye tefahhur [vnme] ederken onlar bizden intikam almay, bizi

memleketlerinden karmay dnr ve bunun iin syleiyorlard.

Valideler, ninnileriyle ocuklarna bunlar bir cihetten telkin ederken, dier

tarafta muallimler mekteplerde, snf- ruhban kiliselerde, lisanlarn,

milliyetlerini, dinlerini muhafaza etmeyi ve Trklere kar buz [kin, nefret] ve

advet [dmanlk] beslemeyi telkin ediyorlar ve ocuklar bir maksat, bir gaye

iin terbiye eyliyorlard. yle bir terbiye ki: izzet-i nefis, vatana muhabbet, azim

ve sebat, metnet-i fikriyye ve ahlkiyye gibi secy ile mehn [doldurulmu]

ve btn emeller bir hedefe bir gayeye matluf...

Onlar byle senelerce, asrlarca altlar. Kiliseleri, mektepleri marifetiyle

ordular hazrladlar ve azim ve sebatlar sayesinde gaye ve emellerine nail

oldular ve bizi memleketlerinden kardlar.

Bunda muvaffak olacaklar belli idi. nk: Onlar baka bir terbiye alm baka

bir maksatla almakta bulunmulardr. Elan da almaktadrlar.

Buna mukabil bizler ise terbiye-i milliyye ve itimaiyyemizi kaybetmi, her tl

secydan tecrit eylemi adeta bir gaye ve maksat da takip etmediimiz iin

kararsz, seciyesiz kalm ve millet-i hkime mevkiinden skut etmeye balam

idik.

Biz, mekteplerimizde ezici, uyuturucu bir terbiye ve tahsil verirken, biz

ocuklarmz harekt- bedeniyyeden, oyundan men ederken, o, inkiaf etmek

zere olan dimalar fikirleri ldrrken, onlar mekteplerinde terbiye-i

bedeniyye yaptryorlar, metin ve ciddi bir tahsil veriyorlar, bedenleri, fikirleri

kuvvetli; azimkr ve seciye sahibi genler yetitiriyorlard.

Biz ise hareketten atl, clz vcutlar, gaye ve emelden mahrum, fikirsiz genler

yetitiriyor ve onlara fena bir terbiye veriyorduk. te hep felketler bu noktada

tecemmu ediyordu. Btn fenalklarn mihveri bu idi.

Biz byk bir inklb yapmak ve yaamak istiyor isek mekteplerimizdeki tarz-

tedris ve terbiyeye baka bir ekil, baka bir mecra vermeliyiz.

Mekteplerimizdeki tarz-i tedris ve terbiyeyi ykarak yerine metin bir tahsil ve

terbiye ikame edecekler ancak genler ve gen fikirli olanlardr.

Memleket bu genleri, bu mceddidleri bekliyor. Bunlarn faaliyetine, bunlarn

fedakrlna intizar ediyor.

Vatana muhabbet hissi, milliyete hrmet fikri uyanan memleketlerde inklabt

ve terakkiyyat seri olmutur. Buna en byk ahit Balkan hkmetleridir.

Balkan milletleri bu fikri takip ettikleri iin bu hle gelmi ve bunun iin pek

byk fedakrlklar icra etmilerdir.

Rumelinin, Makedonyann hcra kelerinde milletleri, vatanlar iin

alanlar, kur ve ky mekteplerinde muallimlik edenler, bkmak, usanmak

bilmeyen azimkr genlerle gen fikirli papaz ve rahiplerdir.

Bizde ise i tamamen bunun mkusudur. Bugn genlerimiz ve gen fikirli tarik-

i ilmiyye erbb kendilerinden beklenilen fedakrl yapmyorlar. Memleketin

hcra kelerinde vatann en ziyade muhta olaca kur ve ky mekteplerinde,

cevmi ve tekyada mridlik ve mceddidlik vazifesini deruhte etmekten

tevakki ediyorlar daima payitahtda kalmak istiyorlar.

Halbuki vatan bu genlerin, bu mceddidlerin hizmetine mftekir ve adete halet-

i ihtizrda bunlarn iratlarna, tedavilerine muntazrdr... Zavall vatan... !

Fakat siz, siz efendiler ! stikbal iin hazrlanan sizler ! yle yetimeyiniz. Sizin

grdnz felketlerin, her gn bir suretle menkbn iittiiniz fecaatlerin,

musibetlerin henz hayalleri nazarnzda. Ah ve figanlar samianzda

[kulaklarnzda] tecessm etmekte ve size bunlardan bahsedilmekte olduu iin

siz baka bir hisle yetiecek ve btn bu krlan, dklen zayi olan eylerin

telfisine alacaksnz. Vatann ve ati ve istikblin sizden bekledii hizmet

budur.

Sizin kalbinizde parlayacak olan intikam ateleri, memlekete hizmet emelleri,

vazifeye, vatana muhabbet hisleri sizinle beraber yaarsa vatan da yaayacaktr.

Ben temenni ederim ki btn muallimler ve ba-husus mrebbiyelerle tarih ve

corafya muallimleri bu hissi mekteplerde uyandrsnlar ve derslerini o surette

versinler ki ocuklarmzn kalpleri vatana muhabbet ve hizmet ve millete

hrmet hisleriyle mehn [doldurulmu] olsun.

Ben eminim ki bu hislerin mekteplerde de doduu ve yaad gn, vatann

kurtulduu gn olacaktr.

stanbul Maarif mdr Safvet

__________________________

Dn, topla, tfekle, cephane ile malup ve esir olan babalarnzn intikamn

alacak en kuvvetli silahlar; sizin ekileriniz, ocaklarnz, rsleriniz olacaktr.

Muallim smail Hakk, Sanayi Mektebi talebesine, Talebe Defteri, nmero 6,

1 Austos 1329, s. 88-89.

Darlmuallimin dersleriyle yorulan zihnimi bir az dinlendirmek ihtiyacn

duyduum zamanlar; gzlerimi etrafma evirir, gezecek, hava alacak bir yer,

barnacak bir glge ararm. Fakat bunlarn hi birini bu l muhitte

bulamaynca, mendfer yoluna kadar inmek, viranelerden birinin talar

zerine oturup Marmaray seyretmek isterim. Kararm verir vermez, dar

frlarm. Divanyolu caddesine knca, karma beni, deniz kenarna indirecek

muhtelif yollar dikilir; fakat bunlarn hi birine sapmam. Yalnz Sultanahmet

meydanna doru ilerlemeye balarm. Bu meydan benim iin en sevimli, en

mesut bir yerdir. nk bir tarafnda o muazzam camii vcuda getiren parlak

mazi dier tarafta, Ziraat Nezaretinin arkasnda gizlenmi bir mektebin iinde

yaayan parlak bir istikbal vardr. Ben camiin muhteem kubbelerini

minarelerini seyr ede ede bu istikbale doru yaklarm. Bir noktaya gelirim ki

orada bir ses iitir gibi olurum:

- Gm !.. Gm !.. Bu rsn, zeride ezilen kzl demirin sesidir. Bu ses, benim kulama o kadar

ho gelir ki, bir az daha iyi iitmek ihtiyacyla duvara yaklarm. O ses ayn

ttrd [muntazam tarza devam etme] ayn ahenk ile tekrar eder.

- Gm !.. Gm !.. Oh ! Ne gzel ses ! Bu ses bana cehennem kadar scak ve yakc bir ocan

karsnda yz gz kavrulan, demir ekileri sallayan, elik bnyeli, salam

kafal, sanatn, demirin rsn a kuvvetli genlerin hayatn ispat eder.

- Gm !.. Gm !.. Oh ! ne mukaddes feryat ! Bu feryat bana sanat zelil gren, demiri, tahtay,

topra sevmeyen; ekici, rs, rendeyi istihkr eden bu memlekette, sanat

seven, ekici, rs, rendeyi muhterem ve muazzez gren sanatkr, faal bir

neslin teekkln ilan eder.

- Gm !.. Gm !.. Ben bu sesleri iittike btn yaslarm mahvolur. Ben bu sesleri iittike daima

kararan atide bir k parladn grr gibi olurum. Bu sesleri iittike bende bir

takm hayaller uyanr. Din ak, din muhabbeti iin yksek minareler diken bu

memlekette sanat ak, sanat muhabbeti iin de fabrika bacalar dikildiini ve

bu bacalarn tepesinden kara dumanlar tttn gryorum zannederim.

Ey Sanayi Mektebinin demir dven, tahta kesen, makine ileten genleri !.. Siz

bizim kitapla, usulle yapamadmz hakiki bir inklb ekile, rsle, atele

yapacaksnz. Biliniz ki sizin kuvvetli kollarnzla demir dverek yapacanz

ey, yalnz sanat deil, beden, fikir, ahlktr. Yalnz bana ne kitaplar, ne

mektepler, ne medreseler, hi bir yer, hi bir ey, sizin demirhaneniz,

marangozhaneleriniz kadar bu memleketin seviyesini, ahlkn

ykseltemeyecektir. Yalnz bana, ordular, toplar, tfekler bile sizin

ekileriniz, rsleriniz, ocaklarnz kadar Osmanl vatann mdafaa

edemeyecektir. Dn, topla, tfekle, cephane ile malup ve esir olan

babalarnzn intikamn alacak en kuvvetli silahlar; sizin ekileriniz,

ocaklarnz, rsleriniz olacaktr. Kahrolsun sizin byk mesleinizi zelil gren,

ocaklarnz, ekilerini, istihkr eden kafalar ! ..

__________________________

Resim 1

Bursada ttihat ve Terakki Mektebi talebesinin ayan- takdir idmanlarndan biri:

Bir Garb darb- meseli: Falket bir eye yarar diyor. Vatanmzn son senelerde geirdii nrde [iitilmemi] felaketlerin de hi olmazsa intibhmza hdim olduunu iddia edebiliriz. Alim-i filhakika intibhn ruhlarmzda, vcutlarmzda, muhitlerimizde epeyce bariz bir tecelli ile grlmekte olduu gayr- mnekkerdir. ntibahn en emin mahall-i amli ise bittabi mekteplerdir. Seza-i krandr ki resm ve husus mekteplerimizde bir faaliyet-i terbiye gze arpyor. Bu resmimizde ttihat ve Terakki Mektebi talebesinin Bursa-Mudanya osesi zerinde on binden ziyade kylnn huzurunda harb-i zm ecddlar gibi karg talimleri yaptklar grlmektedir.

Terakki-i hakiknin fidanlnda: stikbalin Trkleri yetitirilirken

Resim 2

Telkin-i intikam:

Bursa ittihat ve Terakki mektebinde [Krsnn zerinde Rumeli ntikam yazyor]

Resim 3

Dimetoka vakasnn bir Osmanl sanatkrna telkin ettii tesirat:

Ressam Sami Beyin taslak halinde bulunan bu tablosu Demetoka vakasn

musavverdir. Dimetoka kasabasna giren alkan askirinin oradaki Mslman

ahaliyi kmilen boazlayp balarn cami-i erifin duvarna ivilemek ve basz

cesetlerini bir kuyunun iine atmak suretiyle ika ettikleri mdhi fecainin

hikayesidir.

Resim 4

te Bir Olun Dnyaya Geldi!

Balkan muharebesinde anasr- slma deva grlen mezlim-i ena o kadar

amikdir ki bunu lyk olduu vuzuh ve mul ile ahlfa [mttefiklere] telkin

edebilmek adem-i imknndan korkulur. Halbuki dindalarmzn kimlerden,

niin ve nasl eza ve cefa ektiklerini iyi anlamak hakiki salah- millnin

mukaddemesi olacaktr. Bu noktadaki ehemmiyeti takdir eden Mdafaa-i

Milliyye Cemiyeti, evld- vatana babalarnn en karib tarih-i felketini shhat-

mmkine ile tebli eylemek ve bundan intibah- mill hususunda esasl

semereler elde edebilmek emniyyesiyle bedbaht Rumeli Mslmanlarnn fecai-

i sergzetlerinden hi olmazsa birka numuneyi tasvir ederek kraat kitaplarn

o resimlerle techiz etmeyi dnm ve vazife-i tersimi Bahriye resimhanesine

memur ve Paris Sanayi-i Nefise mektebinden mezun Ressam Kolaas Ali Sami

Beye tevdi edilmitir. urada grlen krokisinde mevzubahs ettii vakayi-i

hakikiyye ne kadar dilhrtr [yrek paralayan]. Bir Bulgar askeri bir kylnn

ellerini baladktan sonra zavallnn hayet [korku] ve cinnet ile yrtlrcasna

alan gzleri nnde vahi bir kasatura darbesiyle zevcesinin karnn yaryor ve

kard cenin-i maktul ona gstererek hainane tebir ediyor: - te bir olun

dnyaya geldi!...

Son zamanlarda Mslmanlarn ve Mslmanln grd hakaretler nesl-i

mstakbele nasl naklolunacak?