STRUČNA PRAKSATEMA: UNUTRAŠNJI PLATNI PROMET

Mentor: Student:prof. Ljubica Laušević Ivan Ivanović ind. br. 01/241109

VIŠA EKONOMSKA ŠKOLA„PROTA MATEJA NENADOVIĆ“

Valjevo

S A D R Ž A J

1. Agrobanka ........................................................................................................ 4 1.1. Mreža Agrobanke ...................................................................................... 42. O platnom prometu ........................................................................................... 63. Klasifikacija platnog prometa ............................................................................ 74. Načela organizovanja i ciljevi platnog prometa ................................................. 85. Osnovni elementi Zakona o platnom prometu .................................................. 96. Računi za obavljanje platnog prometa ..............................................................11 6.1. Otvaranje tekućih računa ...........................................................................11 6.1.1. Otvaranje tekućih računa pravnih lica i preduzetnika.......................11 6.1.2. Otvaranje tekućih računa fizičnih lica ..............................................12 6.1.3. Vođenje računa i naplata naknade za usluge platnog prometa........13 6.1.4. Ugovor o otvaranju i vođenju računa i izmene ugovora ...................13 6.2. Uplate i isplate sredstava, plaćanja i depoziti ............................................14 6.3. Izveštaj o stanju na računu i tajnost podataka ...........................................14 6.4. Gašenje tekućih računa .............................................................................157. Instrumenti platnog prometa .............................................................................16 7.1. Obavljanje platnog prometa gotovim novcem ............................................16 7.2. Novi instrumenti platnog prometa ..............................................................17 7.2.1. Nalog za uplatu ................................................................................17 7.2.2. Nalog za isplatu ...............................................................................17 7.2.3. Nalog za prenos ...............................................................................18 7.2.4. Nalog za naplatu ..............................................................................19 7.3. Instrumenti plaćanja ..................................................................................19 7.3.1. Ček...................................................................................................19 7.3.2. Platna kartica....................................................................................20 7.3.3. Akreditiv............................................................................................22 7.4. Popunjavanje podataka na instrumentima platnog prometa.......................23 7.5. Način izračunavanja kontrolnog broja poziva na broj po modelu 97...........258. Poslovi, nosioci i učesnici u platnom prometu...................................................26 8.1. Uloga Narodne banke u sistemu platnog prometa ....................................27 8.2. Banka kao nosilac platnog prometa............................................................28 8.3. Preduzeća PTT saobraćaja kao nosilac platnog prometa..........................30 8.4. Oblici plaćanja............................................................................................309. Transakcije plaćanja..........................................................................................31 9.1. Učesnici u transakciji plaćanja....................................................................31 9.2. Izvršavanje transfera odobrenja i izvršavanje obaveza..............................32 9.3. Izvršavanje transfera zaduženja i izvršavanje obaveza..............................3310. Nalozi za plaćanje...........................................................................................34 10.1. Transakcije plaćanja i nalozi za plaćanje..................................................34 10.2. Redosled izvšenja naloga za plaćanje......................................................35

2

10.3. Otkazivanje i povlačenje naloga za plaćanje............................................35 10.4. Međubankarski obračun...........................................................................3611. Odgovornost, naknada štete i povraćaj sredstava...........................................37 11.1. Odgovornost pošiljaoca............................................................................37 11.2. Oslobađanje od obaveze i povraćaj sredstava nalogodavcu u transferu odobrenja...............................................................................................................37 11.3. Odgovornost za gubitak............................................................................37 11.4. Odgovornost zbog kašnjenja u izvršavanju naloga..................................38 11.5. Pogrešno izvršavanje transfera odobrenja...............................................3812. Prinudna naplata sa računa klijenta.................................................................3913. Zaključak.........................................................................................................40 Prilozi ..............................................................................................................41 Literatura ........................................................................................................62

3

1. AGROBAKA

Agrobanka potiče od Privilegovane agrarne banke, osnovane 1929. godine u Kraljevini Jugoslaviji, koja je svoju delatnost obavljala sve do početka Drugog svetskog rata. Godine nakon rata bile su godine stalnih društvenih promena u jugoslovenskom i međunarodnom okruženju, koje su uticale na organizaciju, status i poslovanje Agrobanke.

Zgrada Agrobanke u Beogradu

1959. godine - osnovana jugoslovenska poljoprivredna banka "Poljobanka", čiji je pravni sledbenik Agrobanka

1978. godine - Osnovna poljoprivredna banka Agrobanka, nastala transformaci-jom bivše jugoslovenske poljoprivredne banke

1981. godine - Osnovna poljoprivredna banka Agrobanka transformiše se u Specijalizovanu poljoprivrednu banku – Agrobanku

1995. godine - Agrobanka se osniva kao akcionarsko društvo.

Sadašnjost

Agrobanka je danas otvoreno akcionarsko društvo, i spada u red srednjih banaka. Kao univerzalna banka, potpuno je osposobljena za pružanje svih usluga koje Zakon o bankama predviđa na teritoriji Republike Srbije. Agrobanka ima veoma razvijenu poslovnu mrežu kojom pokriva celu teritoriju Srbije: 120 poslovnih jedinica – 15 filijala, 90 ekspozitura, i 15 šaltera. Poseduje izuzetno stručan kadar od preko 800 zaposlenih, od kojih je preko 40% sa visokom i višom stručnom spremom. U okviru sopstvenog školskog centra vrši se konstantna edukacija i usavršavanje kadrova.

Agrobanka je članica Međunarodne organizacije poljoprivrednih banaka CICA – Cirih, kao i Asocijacije Banaka Centralne i Istočne Evrope – BACEE, a poslove međunarodnog platnog prometa za koje ima "veliko ovlašćenje" obavlja, kao članica SWIFT-a, preko sopstvene adrese. 

4

Budućnost

Vizija budućnosti Agrobanke se ogleda u vidu konstantne ekspanzije, povećanja tržišnog učešća, i ostvarivanja pozitivnih finansijskih rezultata. Prioritet će se dati naporima koji će Banci omogućiti konkurentnu poziciju na finansijskom tržištu, kao što su: jasno definisan i moderan profil banke, podrška razvoju malih i srednjih preduzeća, iniciranje velikih investicionih projekata u svim sektorima privrede i poljoprivrede, značajna podrška razvoju poljoprivrede i ruralne infrastrukture, intenziviranje saradnje sa stranim bankama i finansijskim institucijama, razvoj investicionog bankarstva, i dalje unapređenje IT podrške i kadrovske strukture.Postizanjem ovih ciljeva, Agrobanka vidi sebe kao lidera na finansijskom tržištu u okviru korporativnog sektora i sektora poljoprivrede.

1.1. Mreža Agrobanke

Distribuciona mreža Agrobanke sastoji se od filijalske mreže sa pripadajućim nižim organizacionim delovima i nefilijalske (daljinske) mreže sa POS i ATM terminalima koja je locirana tako da omogućava efikasan i produktivan kontakt sa klijentima banke, pravnim i fizičkim licima. Organizaciona struktura Agrobanke sa pripadajućom distribucionom mrežom, predstavlja model preko kojeg se realizuju politike i ciljevi razvoja u datom okruženju i kao takva biće prilagođavana anticipiranim promenama. Razvoj poslovne mreže zauzima jedno od centralnih mesta u strateškom opredeljenju banke, čiji je osnovni cilj da se poslovanje približi što više krajnjim korisnicima pokrivanjem celokupne teritorije na kojoj banka posluje.U narednom periodu distribuciona mreža će se razvijati sa zadatkom: 

postojeća, da poboljša ukupne efekte poslovanja, nova filijalska i nefilijalska mreža, da poveća prisutnost Agrobanke na onim

lokacijma za koje se proceni da postoji realan dugoračan poslovni interes za saradnju klijenata sa tog područja sa Agrobankom

Poslovna mreža Agrobanke učestvuje u poslovnoj mreži banaka sa oko 5% što je ilustrovano narednim tabelarnim pregledom:

  2003 2004 2005 2006 Septembar 2007organizaciona mreža u bankarskom sistemu  u % 5.12 5.32 4.98 5.28 4.93

5

2. O PLATNOM PROMETU

U literaturi se pod platnim prometom podrazumevaju sva plaćanja između fizičkih i pravnih lica. Platni promet može biti unutrašnji i međunarodni, u zavisnosti gde se nalaze lica koja u njemu učestvuju.

Pod unutrašnjim platnim prometom svake zemlje podrazumevaju se sva bezgotovinska i gotovinska plaćanja izvršena između pravnih i fizičkih lica novcem te zemlje. U vršenju platnog prometa postoje dve strane, jedna koja vrši plaćanje - platioc i druga koja prima – primaoc (mogu biti fizička ili pravna lica, bilo domaća ili strana). Isplatilac i primalac mogu sami između sebe vršiti plaćanja, ali se može javiti i posrednik između njih. Posrednici mogu biti: banke, pošte, poštanske štedionice i druge finansijske organizacije.

Unutrašnji platni promet se može posmatrati u užem i širem smislu. U širem smislu – sva plaćanja unutar jedne zemlje bez obzira na to da li se ona obavljaju posredstvom odgovarajuće institucije ili ne. Tu spadaju sva plaćanja koja se ostvaruju između fizičkih lica, između fizičkih i pravnih lica, kao i između pravnih lica. U užem smislu – društveno organizovan platni promet u zemlji obavlja samo ona novčana plaćanja između učesnika u platnom prometu koja se obavljaju preko računa koji se vode kod ovlašćenih institucija - nosioca platnog prometa u zemlji.

Društveno organizovan platni promet obuhvata:1) prijem naloga za plaćanje sa računa;2) kontrolu ispravnosti naloga za plaćanje;3) izvršavanje naloga za plaćanje, odnosno transfer sredstava sa računa na račun; 4) obaveštavanje učesnika u platnom prometu o izvršenom plaćanju.

U savremenim tržišnim privredama koriste se dve osnovne metode regulisanja monetarne stabilnosti u kojima glavnu ulogu ima platni sistem u zemlji. Jedna je kada se na monetarno stanje deluje putem obaveznih rezervi koje poslovne banke drže kod centralne banke. Regulišući visinu obavezne rezerve, centralne banke mogu da drže pod kontrolom kreditne potencijale banaka utičući na taj način i na ukupnu novčanu masu, jer količina kredita u opticaju predstavlja jednu od najvažnijih veličina koja deterniniše ukupan nivo novčane mase. Drugu metodu regulisanja monetarne stabilnosti predstavljaju operacije centralne banke na otvorenom tržištu. Centralna banka prodaje iz svog portfelja hartije od vrednosti kada proceni da je novčana masa u opticaju previsoka, a interveniše kupovinom hartija od vrednosti kada utvrdi da je ugrožena likvidnost poslovnog bankarstva do te mere da ostoje finansijski razlozi koji ograničavaju i koče privrednu aktivnost.

Agrobanka obavlja poslove platnog prometa efikasno i pouzdano sa preko 50.000 klijenata. Agrobanka za svoje klijente:

otvara i vodi račune, izvršava interne i međubankarske transakcije plaćanja; za svakog klijenta utvrđuje dnevni promet i obaveštava ga o tome; obavlja gotovinska plaćanja i prima uplate u korist računa koji se vode u

Agrobanci i drugim bankama; prima i naplaćuje čekove po tekućim računima fizičkih lica; obavlja i sve druge poslove platnog prometa u skladu sa Zakonom.

6

3. KLASIFIKACIJA PLATNOG PROMETA

Platni promet možemo klasifikovati na više načina u zavisnosti od kriterijuma njegovog posmatranja. Tako se u osnovi izdvajaju tri podele i to:

1. na osnovu načina plaćanja2. na osnovu vrste plaćanja i3. na osnovu mesta plaćanja.

1) Na osnovu nacina plaćanja razlikujemo neposredni i posredni platni promet. Osnovna razlika između njih sastoji se u uključivanju ili ne uključivanju još jedne ili više strana u samom odvijanju platnog prometa. Tako neposredni platni promet podrazumeva neposredno plaćanje između platioca i primaoca, dok su kod posrednog uključene jos jedna ili više organizacija preko kojih se vrši isplata ili naplata.

2) Na osnovu vrste plaćanja, platni promet može biti gotovinski ili bezgotovinski. Gotovinski platni promet karakterističan je za mala i sitna plaćanja između stanovništva i vrši se u gotovom novcu. Bezgotovinski platni promet je takva vrsta po kome se plaćanje vrši prenosom određenog novcanog iznosa sa jednog na drugi račun, odnosno sa računa dužnika na račun poverioca. Ovakav prenos sredstava zahteva i određene platne naloge. Upravo u zavisnosti od toga pomoću kojih platnih naloga se vrši takav prenos sredstava, bezgotovinski platni promet možemo razvrstati u tri grupe:

žiro promet čekovni promet i klirinški promet.

- Žiro promet je takav oblik platnog prometa kod koga se plaćanje u vezi sa dugovnim obavezama likvidiraju jednostavno knjigovodstvenim preknjižavanjem novčanog iznosa sa računa dužnika u korist poverioca u knjigama banke ili određene finansijske organizacije.- Čekovni platni promet predstavlja osnovni promet čekovima. Naime, kod ovog bezgotovinskog platnog prometa banka kao depozitar izdaje, a na osnovu deponovanih novčanih sredstava, deponentu knjižicu čekova, pomoću kojih deponent ima mogućnost plaćanja po raznim osnovima i to ispunjavajući ček u korist svog poverioca. Isti, dalje može primljeni ček naplatiti kod banke – depozitara ili pomoću njega plaćati svoje obaveze.- Klirinški promet zasniva se na svakodnevnom izmirivanju novčanih obaveza prebijanjem potraživanja i dugovanja banaka i drugih finansijskih institucija posredstvom posebne ustanove za obračun ili centralne banke. Da bi kliring u jednoj zemlji mogao da se obavlja kao oblik platnog prometa, potrebno je da se u sistemu7 plaćanja koriste instumenti kao što su manice, čekovi i sl.

3) Na osnovu mesta plaćanja razlikujemo unutrašnji i međunarodni platni promet, na osnovu mesta gde se nalaze lica koja u njemu učestvuju. Unutrašnji platni promet (nacionalni platni promet) podrazumeva sva plaćanja koja se obavljaju u granicama jedne zemlje, putem domaće valute. Međunarodni platni promet obuhvata sva plaćanja koja se obavljaju između lica koja se nalaze u dve ili više država i u stranoj valuti.

7

4. NAČELA ORGANIZOVANJA I CILJEVI PLATNOG PROMETA

Obavljanje platnog prometa u zemlji vrši se primenom jedinstvenog plana računa i jedinstvenih instrumenata platnog prometa i zasniva se na načelima:

jedinstvenoj i racionalnoj tehnologiji obavljanja platnog prometa, racionalnoj mreži organizacionih jedinica nosilaca platnog prometa, primeni međunarodnih i domacih finansijskih standarda u izvršavanju platnog

prometa, jedinstvenoj komunikacionoj mreži za prenos sredstava i obradu podataka u

platnom prometu, brzom, sigurnom i racionalnom prenosu sredstava između učesnika u platnom

prometu, slobodnom raspolaganju sredstvima na računu, obezbeđivanju finansijskih podataka i njihovoj obradi.

Ovim načelima se utvrdjuju i osnovni ciljevi koji se postižu izvršavanjem poslova platnog prometa, a to su:

pravo učesnika u platnom prometu da imaju više računa kod više nosilaca platnog prometa preko kojih vrše plaćanja,

pravo učesnika u platnom prometu da biraju nosioce platnog prometa kod kojih će voditi svoje račune,

sloboda u raspolaganju sredstvima sa računa, dovođenje u zavisnost, likvidnost učesnika sa likvidnosću nosilaca platnog

prometa, čime se izbegava kreditni i sistemski rizik u sistemu plaćanja, primena jedinsvenih, svetskih standarda u plaćanjima, obavljanje platnog prometa putem jedinsvene računarsko-komunikacione

mreže za prijem, procesiranje, obračun i razmenu podataka u platnom prometu,

efikasnije obavljanje regulativne i kontrolne funkcije Narodne banke u sistemu plaćanja i platnom prometu.

Ove ciljeve traba postići u decentralizovanom platnom prometu u našoj zemlji, jer se time obezbeđuje efikasno i racionalno obavljanje poslova platnog prometa.

Tehnologija obavljanja platnog prometa zasnovana je na povezanim bazama podataka, baze podataka su značajan deo sistemskih i programskih alata koji se koriste u izradi programskih sistema namenjenih obradi podataka i njihovom upravljanju. Da bi se one formirale potrebno je definisati sve podatke koji su relevantni u platnom prometu, opisati svojstva tih podataka, kao i sve postupke i procedure koje se koriste u platnom prometu.

5. OSNOVNI ELEMENTI ZAKONA O PLATNOM PROMETU 1

1 Zakon o platnom prometu („Sl. list SRJ“ br. 3/2002 i 5/2003)

8

Osnovnim odredbama Zakona o platnom prometu propisano je da se platni promet u zemlji obavlja u dinarima između klijenata koji imaju račune kod banke, prenosom sredstava, uplatom i isplatom. Poslovi platnog prometa mogu izuzetno da se obavljaju i u stranoj valuti u skladu sa Zakonom. Osnovnim odredbama definisani su pojmovi koji imaju sledeće značenje:

1) klijent označava fizičko ili pravno lice koje ima račun kod banke, uključujući i banku koja ima račun kod Narodne banke Jugoslavije, odnosno kod druge banke;

2) pravno lice označava preduzeća, javne institucije i druge oblike organizovanja, čije je osnivanje registrovao nadležni organ ili je osnovano zakonom;

3) fizičko lice označava lice koje obavlja delatnost radi sticanja dobiti i drugo fizičko lice;

4) dinar označava novčanu jedinicu SR Jugoslavije; 5) strana valuta označava valutu koja nije dinar; 6) novčanim sredstvima označavaju se gotov novac i depoziti koji se drže na raču-

nima kod banaka; 7) račun označava tekući, žiro i drugi račun, uključujući i račun za izvršenje jedne

transakcije plaćanja, otvoren na osnovu ugovora između klijenta i banke; 8) obračunski račun označava račun banke koji se vodi u Narodnoj banci Jugoslav-

ije, preko koga se vrši plaćanje i obračunavaju međubankarska plaćanja; 9) pokrićem na računu označava se dovoljan iznos raspoloživih sredstava i sastoji

se od salda prethodnog bankarskog dana, sredstava dospelih na račun u toku bankarskog dana i uplata u toku tog dana, umanjen za plaćanja izvršena u toku tog bankarskog dana, za isplate i predviđene bankarske tarife, do momenta utvrđivanja pokrića, ali ne označava sredstva evidentirana kao privremeni kredit na računu;

10) banka označava: a) pravno lice koje je osnovano kao banka i koje poslove obavlja prema

zakonu kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije, b) Poštansku štedionicu i drugu finansijsku organizaciju osnovanu prema

zakonu kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije, koji obavljaju poslove prema zakonu kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije,

v) Narodnu banku Jugoslavije, g) preduzeća PTT saobraćaja osnovana prema zakonu kojim se uređuje

osnivanje i poslovanje pošta, koja poslove platnog prometa obavljaju u skladu sa ovim zakonom;

11) inicijalna banka označava banku koja prima prvi nalog za plaćanje kojim se ini-cira transakcija plaćanja. U transferu odobrenja inicijalna banka je banka dužnika, a u transferu zaduženja - banka poverioca;

12) prijemna banka označava svaku banku koja primi nalog za plaćanje pošiljaoca; 13) odredišna banka označava banku identifikovanu u nalogu za plaćanje, u kojoj

se izvršava plaćanje korisniku-poveriocu u transferu odobrenja, odnosno banku u kojoj je račun dužnika u transferu zaduženja i koja u transakciji plaćanja prima poslednji nalog za plaćanje. U transferu odobrenja odredišna banka je banka poverioca, a u transferu zaduženja - banka dužnika;

14) banka posrednik označava prijemnu banku koja nije ni inicijalna, ni odredišna banka;

9

15) bankarski dan označava deo dana u kome je banka otvorena za prijem, obradu i prenos naloga za plaćanje i drugih obaveštenja koja se odnose na transakcije plaćanja;

16) datum valute označava bankarski dan na koji je potrebno izvršiti nalog za plaćanje, prema instrukcijama pošiljaoca;

17) dužnik označava fizičko ili pravno lice koje vrši plaćanje u transakciji plaćanja; 18) poverilac označava fizičko ili pravno lice koje prima uplatu u transakciji plaćanja; 19) pošiljalac označava fizičko ili pravno lice koje nalog za plaćanje daje prijemnoj

banci; 20) nalogodavac označava pošiljaoca prvog naloga za plaćanje kojim se inicira

transakcija plaćanja. U transferu odobrenja nalogodavac je dužnik, a u transferu zaduženja - poverilac;

21) primalac označava pravno ili fizičko lice čija banka treba da primi poslednji nalog za plaćanje u transakciji plaćanja. U transferu odobrenja primalac je poverilac, a u transferu zaduženja - dužnik;

22) nalog za plaćanje označava bezuslovnu instrukciju datu banci da izvrši plaćanje ili naplati određeni iznos novca s naznačenog računa;

23) elektronskim se označava način prenosa naloga za plaćanje i drugih podataka u transakciji plaćanja - telekomunikacijski ili fizičkom isporukom traka, disketa i sličnih nosilaca podataka;

24) izvršenje označava sprovođenje instrukcija sadržanih u nalogu za plaćanje - iz-davanjem prijemnoj banci odgovarajućeg naloga za plaćanje;

25)transakcija plaćanja označava prenos poveriocu novčanih sredstava s računa dužnika, ili na račun poverioca. U transakciji plaćanja dužnik i poverilac mogu biti različita fizička ili pravna lica, ili isto fizičko ili pravno lice;

26) kliring označava razmenu i obradu međubankarskih naloga za plaćanje - radi obračuna bilateralnih ili multilateralnih neto iznosa koje svaka banka duguje, ili koje se svakoj banci duguju za poravnanje naloga za plaćanje uključenih u svaki klirinški krug;

27) obračun označava izmirivanje obaveze banke nastale u međubankarskom plaćanju;

28) ugovor označava sporazum zaključen između banke i klijenta, kojim se regulišu otvaranje i vođenje računa, kao i prava i obaveze ugovornih strana.

6. RAČUNI ZA OBAVLJANJE PLATNOG PROMETA

Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost dužni su da za plaćanje u dinarima otvore tekući račun u banci, da vode sredstva na tom računu i vrše plaćanja preko tog računa. Ova lica mogu imati više od jednog računa u jednoj banci i račune u više banaka. Fizička lica koja ne obavljaju delatnost mogu imati kod banke račune za plaćanje u dinarima.

10

Narodna banka Srbije propisuje uslove i način otvaranja, vođenja i gašenja računa kod banke, plan računa za obavljanje platnog prometa kod banke, jedinstvenu strukturu za identifikaciju i klasifikaciju računa, kao i uslove i način plaćanja u gotovom novcu u dinarima za pravna lica i za fizička lica koja obavljaju delatnost.

6.1. OTVARANJE I VOĐENJE TEKUĆIH RAČUNA

6.1.1. Otvaranje tekućih računa pravnih lica i preduzetnika

Pravna i fizička lica koja obavljaju delatnost tekući račun kod Agrobanke otvaraju na osnovu:

zahteva za otvaranje tekućeg računa i ugovora o otvaranju i vodjenju računa.

Uz zahtev podnosilac dostavlja i sledeću dokumentaciju: rešenje o upisu u registar kod nadležnog organa ili izvod iz registra, sa svim iz-

menama i dopunama. Dokument ne sme biti stariji od tri meseca obaveštenje organa nadležnog za poslove statistike o razvrstavanju po delatnos-

tima izvod iz poreske evidencije sa poreskim brojem obrazac OP – Overeni potpisi lica ovlašćenih za zastupanje potvrda o poreskom identifikacionom broju PIB-u karton deponovanih potpisa obrazac banke potokopije ličnih karata (lica ovalšćenih za zastupanje, lica ovlašćenih po računu i

lica koji su vlasnici 10 i više procenata privrednog subjekta koje otvara račun). pregled fizičkih, odnosno pravnih lica koja imaju najmanje 10% poslovnog udela,

učešća u kapitalu, akcija ili drugih prava na osnovu kojih imaju učešće u upravl-janju pravnog lica. Izjava osnivača obrazac banke.

tri blanko ugovorna ovlašćenja  Navedena dokumentacija se dostavlja u originalu ili overenoj fotokopiji.

Obrazac OP overava se kod nadležnog suda. Na ovom obrazcu upisuje se ime i prezime, broj lične karte i matični broj lica ovlašćenog za zastupanje. Na ovom obrazcu se obavezno nalazi potpis lica ovlašćenog za zastupanje čiji su podaci uneti u obrazac.

Potvrda o izvršenoj registraciji – PIB od nadležne organizacione jedinice Poreske uprave na čijoj teritoriji je seište pravnog lica ili preduzetnika.

Karton deponovanih potpisa mora biti potpisan od strane lica ovlašćenog za zastupanje klijenta, overen pečatom klijenta, najmanje u tri primerka u originalu. Karton deponovanih potpisa se izdaje za svaki otvoren račun u banci. Sredstvima sa računa klijenta mogu raspolagati samo lica koja su navedena na kartonu deponovanih potpisa, odnosno, lica čije je ime i prezime, lični matični broj i adresa stanovanja, označeni na ovom kartonu.

Takođe, pečat čiji je otisak na kartonu deponovanih potpisa mora služiti za overu instrumenata platnog prometa i ne može se koristiti drugi pečat, osim pečata istog oblika i sadržine, osim rednog broja pečata.

Ako licu ovlašćenom na depo kartonu za raspolaganje sredstvima računa, prestane radni odnos u firmi po bilo kom osnovu, ostala ovlašćena lica sa depo kartona mogu i dalje nesmetano raspolagati sredstvima sa računa. Ali ako nema drugih ovlašćenih lica na depo kartonu, sredstvima sa računa se ne može raspolagati sve dok

11

nadležni sudski organ ne upiše novo lice ovlašćeno za zastupanje. Takođe lice ovlašćeno za raspolaganje sredstvima računa može biti ograničeno u raspolaganju sredstvima računa u pogledu ograničenja iznosa sredstava po nalogu za plaćanje, tj. nalog za plaćanje ne može glasiti na veći iznos od onog koji je naznačen nan kartonu deponovanih potpisa.

Banka klijentu otvara račun na osnovu njegovog pismenog zahteva. Zahtev banci za otvaranje računa podnosi se na obrazcu koji formuliše sama banka s tim da taj zahtev mora sadržati najmanje sledeće podatke:

naziv podnosioca zahteva sedište, tj. adresu podnosioca zahteva delatnost poslovanja matični broj pečat i potpis lica ovlašćenog za zastupamnje.

Pored ovih podataka obrazac zahteva za otvaranje računa može sadržati i druge podatke koje definiše sama banka.

6.1.2. Otvaranje tekućih računa fizičnih lica

Fizička lica koja ne obavljaju delatnost mogu otvarati tekuće račune kod banke na osnovu zahteva za otvaranje tih računa i ugovora o otvaranju i vođenju računa, kao i drugih dokumenata koje zahteva banka u skladu sa svojom poslovnom politikom. Uz zahtev fizičko lice deponuje potpise lica ovlašćenih za potpisivanje naloga, radi raspolaganja sredstvima s računa.

Tekuće račune u Agrobanci mogu otvoriti gradjani RS i nerezidenti, sa privremnim i stalnim boravkom, na osnovu zahteva za otvaranje ovih računa i zaključenog ugovora o otvaranju i vodjenju tih računa, u bilo kom organizacionom delu Banke. Osnov za otvaranje tekućeg računa:

Redovan priliv – zarada iz radnog odnosa; Priliv po osnovu penzija; Priliv sredstava po drugim osnovama.

Potrebna dokumantacija za otvaranje tekućeg računa fizičnih lica: lična karta, pasoš,  ili druga odgovarajuća lična isprava (za nerezidente obavezna i    prijava boravka), zahtev za otvaranje tekućeg računa, dokumentacioni osnov za priliv sredstava – potvrda da je lice u radnom odnosu, ček od penzije, ugovor  i sl.

Fizičko lice može ovlastiti drugo lice da u njegovo ime otvori tekući račun kao i da u njegovo ime raspolaže sredstvima na tom računu - potpuno ovlašćenje.Prednosti otvaranjatekućeg računa su: 

otvaranje tekućeg računa je bez provizije; redovna primanja se podižu bez plaćanja provizije kao i vanredna primanja

do 100.000 dinara ; dobijanje odgovarjućeg broja čekova; besplatno dobijanje i korišćenje svih vrsta debitnih i kreditnih kartica za

vlasnike sa redovnim primanjima a debitne kartice za vlasnike  sa  primanjima po ostalim osnovama;

uvid u stanje i podizanje gotovine na svim bankomatima; upit u stanje tekućeg računa besplatno;

12

elektronsko bankarstvo; raspolaganje sredstvima u svako vreme; telefonski servis /SMS upit stanja/.

6.1.3. Vođenje računa i naplata naknade za usluge platnog prometa

Banka izvršeni platni promet evidentira na nivou individualne partije. Pored podataka na nivou individualne partije, u pomoćnim evidencijama obezbeđuju se podaci prema kontnom planu za banke, prema namenama plaćanja. Banka je dužna da svakodnevno i ažurno evidentira podatke u evidencijama i da obezbedi tačnost evidentiranih podataka. Podaci o dnevnom prometu i stanju u osnovnoj knjigovodstvenoj evidenciji čuvaju se deset godina. Analitičke evidencije i knjigovodstvene isprave na osnovu kojih se vrše knjiženja u tim evidencijama čuvaju se pet godina posle isteka godine na koju se odnose.

Za naplatu od klijenta naknade-provizije za usluge, banka može koristiti sva sredstva klijenta koja se kao depozit po viđenju vode na računima kod te banke, kao i hartije od vrednosti i druga sredstva data na čuvanje banci.

6.1.4. Ugovor o otvaranju i vođenju računa i izmene ugovora

Međusobna prava i obaveze banke i klijenta uređuju se ugovorom o otvaranju i vođenju računa kod banke. Osnovne elemente ugovora propisuje NBS. Odredbe ugovora ne mogu biti u suprotnosti sa odredbama Zakona o platnom prometu, niti se mogu umanjiti prava i obaveze utvrđeni ovim zakonom, ali se mogu uvećati, pod uslovom da se ne umanjuju prava trećeg lica. Banka može da menja odredbe ugovora samo ako prethodno o tome obavesti klijenta, i to najmanje 30 dana pre stupanja na snagu tih izmena. Osnovni elementi ugovora su sledeći:

pun naziv banke, odnosno pravnog lica naveden u rešenju o upisu u registar kod nadležnog organa, mesto i adresa sedišta banke, odnosno pravnog lica, matični broj banke, odnosno pravnog lica, ime, prezime i funkcija lica koje zastupa banku, odnosno pravnog lica, a za fizička lica – osnovni podaci o tom licu (ime i prezime, očevo ime, mesto prebivališta, jedinstveni matični broj građana, broj lične karte);

poslovi koje će banka obavljati za klijenta; broj i naziv računa koji se otvara; način na koji će banka vršiti usaglašavanja i korekcije na računu; način izdavanja naloga za plaćanje (u pisanoj formi, elektronski ili usmeno); način i rokovi dostavljanja izveštaja o svim promenama na računu (poštom, na

šalteru, faksom, elektronski), s tim da taj rok za pravno lice ne može biti duži od dva dana od dana izvršene promene, a banka je obavezna da najmanje jednom mesečno fizičkom licu dostavi izveštaj o svim promenama na računu;

međusobna prava i obaveze, odgovornost i naknada štete i dr.; obaveza klijenta da o statusnim i drugim promenama koje se registruju kod

nadležnog organa obavesti banku u roku od tri dana od dana dobijanja rešenja o upisu te promene;

nadležnost suda u slučaju spora; rok za raskid ugovora; ostali uslovi koje stranke ugovore.

13

6.2. UPLATE I ISPLATE SREDSTAVA, PLAĆANJA I DEPOZITI

Klijent može podići sredstva s računa ili izvršiti plaćanje - na osnovu naloga, i to u visini pokrića na računu. Isplate u dinarima s računa pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatnost i plaćanja tih lica gotovim novcem u dinarima vrše se u skladu s propisima koje donosi NBS. Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost dužna su da dinare primljene u gotovom po bilo kom osnovu, uplate kod banke istog dana, a najkasnije narednog radnog dana. Pod sredstvima za izvršenje obaveza klijenata podrazumevaju se dinarska sredstva koja se kao depozit po viđenju vode na dinarskim računima kod banke, kao i dinarska protivvrednost deviznih sredstava kod banke. Ako klijent ima neizmirenih obaveza, a ima oročena sredstva kod banke - banka je dužna da, posle isteka ugovora o oročavanju sredstava, i ta sredstva koristi za izmirivanje klijentovih obaveza. U ovom slučaju, banka ne može produžavati ugovor o oročavanju tih sredstava.

6.3. IZVEŠTAJ O STANJU NA RAČUNU I TAJNOST PODATAKA

Banka je obavezna da klijentu dostavi izveštaj o svim promenama na računu od poslednjeg izveštaja, s konačnim saldom, u roku koji je predviđen ugovorom o otvaranju i vođenju računa. Klijent mora da vodi računa o izveštajima dobijenim od banke i da ih pregleda, i mora obavestiti banku o svakom neslaganju ili osporavanju dugovanja, odnosno potraživanja. Banka će svako takvo neslaganje, odnosno osporavanje ili dugovanje ispitati, obezbediće relevantne informacije koje su joj na raspolaganju i tamo gde su podaci usklađeni i određeni - izvršiće potrebna usaglašavanja i korekcije na računu.

Banka je obavezna da poštuje tajnost računa i da informacije o računu daje samo klijentu ili na osnovu neposrednog ovlašćenja klijenta. Izuzetno banka je obavezna da podatke daje po nalogu suda ili drugog nadležnog organa.

6.4. GAŠENJE TEKUĆIH RAČUNA

Banka gasi račune klijentu na osnovu njegovog zahteva za gašenje računa ili na osnovu ugovora o otvaranju i vođenju računa kod banke, a sredstva sa ugašenih računa prenosi na račun naveden u tom zahtevu. Zahtev za gašenje tekućeg računa sadrži:

naziv klijenta, mesto sedište, adresu, telefon,

14

broj računa čije se gašenje traži, broj računa na koji se zahteva prenos sredstava, matični broj pravnog lica ili lični broj fizičkog lica, pečat i potpis ovlašćenog lica.

Banka gasi račune i bez zahteva, ako klijent prestane da postoji kao pravni subjekt: 1) na osnovu zakona, odnosno u slučajevima propisanim zakonom ili na osnovu drugog

propisa, 2) zbog stečaja ili likvidacije, 3) zbog nastalih statusnih promena.

Sredstva sa ugašenih računa banka prenosi na račun pravnog sledbenika, odnosno na račun klijenta određenog zakonom ili drugim propisom. Ako zakonom ili drugim propisom nije određen pravni sledbenik ili drugi klijent na čiji se račun sredstva prenose – sredstva sa ugašenih računa banka prenosi na račun otvoren kod banke za sredstva koja se ne koriste.

Banka gasi račun klijenta na zahtev stečajnog upravnika a sredstva zatečena na ovom računu prenosi na račun naveden u tom zahtevu. Uz zahtev stečajni upravnik banci daje ovlašćenje da sva sredstva usmerena na ugašeni račun prenese na račun u stečaju i podnosi propisanu dokumentaciju:

1) rešenje o otvaranju stečajnog, odnosno likvidacionog postupka koji je upisan u registar kod nadležnog organa; 2) zahtev za otvaranje računa u stečaju, odnosno računa u likvidaciji; 3) obaveštenje organa nadležnog za poslove statistike o razvrstavanju po delatnostima ako razvrstavanje vrši organ nadležan za poslove statistike, odnosno dokument koji sadrži taj podatak; 4) dokument nadležnog organa koji sadrži poreski identifikacioni broj klijenta Narodne banke Srbije; 5) karton deponovanih potpisa lica ovlašćenih za potpisivanje naloga, radi raspolaganja sredstvima s računa, koji je potpisalo ovlašćeno lice iz rešenja o upisu u registar kod nadležnog organa i koji je overen pečatom, a kojim će se overavati instrumenti plaćanja; 6) nalog za prenos sredstava.

Klijentu banke koji je u registar kod nadležnog organa upisao pokretanje postupka likvidacije, banka gasi račun posle okončanja tog postupka sprovedenog u skladu sa zakonom kojim se reguliše osnivanje i upravljanje privrednim društvima, i to na osnovu obaveštenja likvidacionog upravnika tog klijenta uz koje prilaže rešenje o upisu brisanja klijenta koji prestaje da radi u registar kod nadležnog organa.

7. INSTRUMENTI UNUTRASNJEG PLATNOG PROMETA

Instrumenti unutrašnjeg platnog prometa su popunjeni obrasci koji se koriste u novčanim transakcijama u korist ili na teret računa deponenata. Ovi obrasci svoju ulogu dobijaju tek njihovom realnom funkcijom u tokovima platnog prometa. U širem smislu, instrumenti platnog prometa uključuju i obrasce koji za određenu novčanu transakciju koriste predhodne instrumente, tj. one koji imaju svoj materijalni i vrednosni iskaz, a

15

kojima se omogućava deponentima da raspolaću novčanim sredstvima na svojim računima.

Odlukom o obliku, sadržini i načinu korišćenja jedinsvenih instrumenata platnog prometa, propisana su četiri instumenta platnog prometa:

nalog za uplatu, nalog za isplatu, nalog za pronos, nalog za naplatu.

Nalog za uplatu i nalog za isplatu su instrumenti gotovinskog platnog prometa, dok nalog za prenos i nalog za naplatu predstavljaju instrumente za bezgotovinsko plaćanje. Odlukom je takođe propisano, da instrumente plaćanja, odnosno instrumente za raspolaganje sredstvima sa računa na osnovu kojih se ispostavljaju prethodno navedena četiri instrumenta platnog prometa čine:

ček, platna kartica,

akreditiv.

7.1. OBAVLJANJE PLATNOG PROMETA GOTOVIM NOVCEM

Odlukom o uslovima i načinu plaćanja u gotovom novcu propisan je nov način plaćanja gotovim novcem za pravna i fizička lica koja obavljaju delatnost. Njima je dato pravo da mogu slobodno, bez ograničenja vršiti plaćanje gotovim novcem. Ne postoje uslovi koji se moraju ispuniti da bi se gotov novac mogao podići sa računa, niti postoje ogranicenja koja su bila vezana za blagajnicki maksimum.

Da bi se izvršila ova plaćanja neophodno je banci podneti na uvid originalnu dokumentaciju na osnovu koje se utvrđuje iznos, osnov plaćanja i njegova namena. To mogu biti rešenja, ugovori, računi i slična dokumenta koja banka overava i vraća podnosiocu. Izuzetak od ovih propisanih pravila predstavljaju plaćanja i isplate u iznosu do 50.000 dinara dnevno. Za iznose od 50.000 dinara i više, klijent uz nalog mora podneti originalnu dokumentaciju iz koje se može videti osnov, tj. namena plaćanja.

Originalna dokumentacija obohvata:

obračun zarada ugovor o kooperantskim odnosima ugovor o kupoprodaji ugovor o otkupu nalog za službeno putovanje rešenje ili odluka o plaćanju štete odluka ili rešenje o odobravanju zajmova za stambenu izgradnju ugovor o delu, autorskom honoraru i drugi vidovi angažovanja radnika.

Svako podizanje gotovog novca u iznosu vecem od 600.000 dinara mora se najaviti banci tri radna dana ranije.Izuzetno, kada su u pitanju isplate zarada I druga lična primanja na koje se plaćaju porezi I doprinosi, ova najava nije neophodna.

16

7.2. NOVI INSTRUMENTI PLATNOG PROMETA

7.2.1. Nalog za uplatu

Nalog za uplatu je gotovinski instrument koji se koristi za uplate u gotovom novcu u korist računa (uplate dnevnog pazara, plaćanje obaveza u gotovom novcu i druge uplate u korist računa). Štanpa se na samokopirajućem papiru bele boje sa crnim linijama I sastoji se od dva primerka. Prvi primerak overava banka i vraca ga uplatiocu a drugi deo zadrzava za sebe kao dokaz da je izvrsena naplata.

Nalog za uplatu sadrži sledeće elemente:

naziv uplatioca, naziv primaoca, broj računa primaoca, oznaku valute, iznos, svrhu uplate, šifru plaćanja, broj modela poziva na broj odobrenja, poziv na broj odobrenja, mesto i datum prijema, datum valute, pečat i potpis uplatioca (overu).

Banka popunjava datum valute, šifre plaćanja i podatke kojima overava uplatu, dok sve ostale elemente popunjeva uplatilac gotovine.

7.2.2. Nalog za isplatu

Nalog za isplatu je gotovinski instrument kojim pravno ili fizičko lice podiže sa svog računa sredstva u gotovom novcu ili kojim na teret svog računa nalaže isplatu u gotovom novcu primaocu koji nema račun kod banke. Štanpa se na samokopirajućem papiru bele boje sa crvenim linijama i sastoji se od dva primerka. Prvi se vraca isplatiocu dok se drugi zadržava u banci kao dokaz izvršene isplate.

Nalog za isplatu sadrži sledeće elemente:

naziv isplatioca, naziv primaoca, broj računa isplatioca, oznaku valute, iznos, svrhu isplate, šifru plaćanja, broj modela poziva na broj zaduženja, poziv na broj zaduženja, mesto i datum prijema, datum valute, potpis primaoca, broj lične karte i mesto izdavanja, pečat i potpis isplatioca (overu).

17

7.2.3. Nalog za prenos

Nalog za prenos je bezgotovinski instrument platnog prometa i koristi se kada dužnik nalaže banci da na teret njegovog računa prenese sredstva u korist računa poverioca, što znači da I dužnik I poverilac moraju imati račun otvoren kod iste ili različitih banaka. Pored toga, ovaj nalog se koristi za prenos sredstava između dva računa istog klijenta, kao i za evidentiranje istog iznosa sredstava na teret i u korist istog računa po osnovu izmirivanja međusobnih novčanih obaveza (kompenzacija, asignacija, cesija, prenos hartija od vrednosti i dr.). Nalog za prenos štampa se na papiru bele boje sa crnim linijama I sastoji se od jednog primerka. Na osnovu ovog naloga izvršava se prenos sredstava - zaduženje računa dužnika i odobrenje računa poverioca, odnosno zaduženje jednog računa i odobrenje drugog računa istog klijenta, kao i zaduženje i odobrenje istog računa za isti iznos. Banka je dužna da, na zahtev klijenta, izda potvrdu o prijemu naloga za prenos, kao i potvrdu o izvršenju tog naloga.

Nalog za prenos sadrži sledeće elemente:

način izvršenja naloga - hitno, naziv dužnika - nalogodavca, naziv poverioca - primaoca, broj računa dužnika - nalogodavca, broj računa poverioca - primaoca, oznaku valute, iznos, svrhu plaćanja, šifru plaćanja, broj modela poziva na broj zaduženja, poziv na broj zaduženja, broj modela poziva na broj odobrenja, poziv na broj odobrenja, mesto i datum prijema, datum valute, pečat i potpis dužnika - nalogodavca (overu).

Banka nece primiti na izvršenje naloge za pronos ukoliko utvrdi da ih nisu potpisala lica ovlašćena za raspolaganje sredsvima na računu kod banke, da nisu overeni pečatom klijenta, da nije podneta originalna dokumentacija i prilikom drugih nepravilnosti.

7.2.4. Nalog za naplatu

Nalog za naplatu je instrument bezgotovinskog platnog prometa i koristi se kada poverilac, u skladu sa ovlašćenjem dobijenim od dužnika, inicira da se izvrši naplata sredstava sa računa dužnika (pismeno ovlašćenje koje dužnik daje svojoj banci i svom poveriocu). Koristi se uslučajevima naplate dospelih hartija od vrednosti i drugih instrumenata obezbeđenja plaćanja, pri naplati provizije za usluge platnog prometa I dr.

18

slučajevima. Nalog za naplatu se štampa na samokopirajućem papiru bele boje sa crvenim linijama i sastoji se od dva primerka. Prvi primerak vraća se poveriocu kao dokument da je banka primila nalog za naplatu, a drugi ostaje banci kao dokument na osnovu koga se izvršava naplata, tj. zaduženje računa dužnika i odobrenje računa poverioca. Banka je dužna da, na zahtev klijenta, izda potvrdu o izvršenom plaćanju. Nalog za naplatu koristi se i kod naplate na osnovu izvršenih rešenja izdatih na osnovu zakona, odnosno na osnovu izvršenih sudskih rešenja.

Nalog za naplatu sadrži sledeće elemente:

naziv dužnika, naziv poverioca - nalogodavca, broj računa dužnika, broj računa poverioca - nalogodavca, oznaku valute, iznos, svrhu plaćanja, šifru plaćanja, broj modela poziva na broj zaduženja, poziv na broj zaduženja, broj modela poziva na broj odobrenja, poziv na broj odobrenja, mesto i datum prijema, datum valute, pečat i potpis poverioca - nalogodavca (overu).

Dužnik mora dati ovlašćenje poveriocu da raspolaže sredstvima sa njegovog računa na osnovu menice, čeka, garancije, otvorenog akreditiva, ugovornog ovlašćenja ili jednostanog pismenog ovlašćenja.

7.3. INSTRUMENTI PLAĆANJA

7.3.1. Ček

Ček koriste fizička i pravna lica za isplatu gotovog novca na teret računa izdavača čeka, odnosno za bezgotovinsko plaćanje. Oblik, sadržina i način upotrebe čeka utvrđuje banka, u skladu sa svojim potrebama i Zakonom o čeku.

Ček ustvari predstavlja pismenu ispravu banke na osnovu koje se imaocu isplaćuje naznačena suma novca. Ček se izdaje samo uz novčano pokriće, izdavanje čeka bez pokrića smatra se prevarom i kažnjava se po zakonu, što kod menice nije slučaj jer se ona izdaje i u momentu kada nema novca. Zakon je doneo nove promene tako da ček više nije instrument platnog prometa nego instrument plaćanja na osnovu koga se ispostavljaju instrumenti platnog prometa.

Ček sadrži sledeće elemente:

označenje da je ček ime lica koje treba da plati (trasat) mesto gde treba platiti dan i mesto izdanja čeka

19

bezuslovni uput da se plati određena suma novca iz trasatovog pokrića potpis ko je izdao ček (trasat)

Bilo koja isprava koja ne sadrži osnovne elemente ne mogu se smatrati čekom. Ček se sastoji iz jednog primerka – čeka, koji ostaje kod banke kao dokaz za

zaduženje računa trasata. Deo čeka – talon zadržava izdavalac čeka u čekovnoj knjižici. On služi kao dokaz o izdatom čeku i sadrži podatke o izdavanju odnosno datum, iznos i svrha isplate.

Ček moze glasiti na ime, po naredbi I na donosioca.

Čekovne radnje

Prva čekovna radnja je izdavanje čeka pri čemu mora biti zadovoljena čekovna sposobnost kao i bitni elementi čeka. Lice koje izdaje ček – izdavalac mora imati pokriće na računu kod banke.

Druga čekovna radnja je prenos čeka. Ova radnja zavisi od vrste čeka. Tako, ček na donosioca prenosi se prostom predajom, ček po naredbi se prenosi putem indosamenta, a ček na ime putem cesije uz predaju isprave. Indosament mora biti bez uslova i potpun što znači da se mora odnositi na celokupan iznos koji je upisan na čeku.

Prema formi razlikuje se: 1) puni indosament – ček na donosioca se može pretvoriti u ček na ime ili po naredbi. 2) blanko – sadrži potpis indosamenta što znači da je dalje prenošenje čeka moguće običnom predajom. 3) rekta – indosament ček se prenosi na drugoga samo putem cesije.

Treća radnja čeka je avaliranje što podrazumeva garanciju od strane određenog lica. Budući da je ček plativ po viđenju, može se isplatiti odmah nakon izdavanja. Opoziv čeka može vršiti samo trasant, a isplatu trasat.

7.3.2. Platna kartica

Platna kartica se koristi za bezgotovinsko plaćanje i za podizanje gotovog novca kod izdavaoca kartice ili preko bankomata. Oblik, sadržinu i način upotrebe platne kartice utvrđuje banka, u skladu sa svojim potrebama i međunarodnim standardima. Platna kartica se izrađuje od plastike i služi kao identifikaciono stredstvo, što omogućava licu koje poseduje karticu da koristi za namene kojima ona služi. U svetu ona danas dostiže neki svoj maksimum koji zamenjuje gotov novac ali kod nas u našoj zemlji ona još nije razvijena ali se u velikoj meri očekuje da će zameniti čekove i gotov novac.

Platne kartice se dele u tri grupe: kreditne kartice, debitne kartice, unapred placene kartice

Kreditne kartice imaju određeni kreditni limit koji banka odobrava vlasniku – potrošaču a on može koristiti karticu prilikom kupovine ili povlačenja gotovine. Banka kao izdavalac kreditnih kartica sa davaocima roba ili usluga sklapa ugovornu obavezu da će pri njihovom prezentiranju davati imaocima robu ili usluge. Vlasnik kartice dužan je da podpiše račun koji prodavac robe ili davalac usluga postavlja izdavaocu kreditnih kartica od koga vrše naplatu u ugovorenom roku. Klijent banke kome je banka izdala kreditnu karticu ima odvojen račun po kreditnoj kartici od njegovog tekućeg računa. On obično na mesečnoj osnovi dobija stanje na računu kartice. Odobren kredit na tom

20

računu može se u potpunosti isplatiti na kraju meseca ili da se u ratama isplaćuje pri čemu neizmireni dug prelazi u produženi kredit od koga banka naplaćuje kamatu.Kreditna kartica koju izdaje Agrobanka je DinaCard (slika 1.). Kartica se prihvata na svim prodajnim mestima, POS terminalima i bankomatima na teritoriji Republike Srbije gde je istaknut DINA znak.

Slika 1. DinaCardKartica se izdaje po revolving modelu kreditiranja. Revolving kredit se stalno obnavlja. Korisnik kreditne kartice revolving kreditom dobija na raspolaganje određeni limit. Plaćanjem pomoću kartice limit se smanjuje, a po uplati rate kreditni limit se obnavlja za uplaćeni iznos, tj. po otplati mesečne obaveze raspoloživa sredstva po kartici se za taj iznos povećavaju i slobodna su za kupovinu. Debitne kartice daju vlasniku kartice da direktno zaduži svoj račun kod banke. Vlasnik ove kartice posle kupovine nema period slobodnog kredita. A to znači da komitent banke ne mora fizički biti prisutan u banci već putem komunikacionih veza može povući novac sa svog tekućeg računa. Vlasnik debitne kartice ima pravo korišćenja sredstava samo do iznosa pokrića na svom računu kod banke. Debitne kartice se mogu koristiti kod trgovinskih radnji koje imaju POS terminal ili bankarski automat (ATM). Vlasnik odmah zadužuje svoj račun kod banke prilikom kupovine roba ili usluga. Kartice su povoljne za prodavce ili davaoce usluga jer se na njihov račun trnsferišu sredstva odmah. Kod Agrobanke DinaCard debitnu identifikacionu karticu (slika 2.) dobijaju svi vlasnici tekućih računa građana, bez naknade.

Slika 2. Debitna DinaCardPrednosti DinaCard platne kartice • široka mreža prodajnih mesta • široka mreža bankomata • besplatno izdavanje za sve vlasnike tekućih računa • besplatno mesečno održavanje • plaćanje roba i usluga bez dodatnih naknada • bez naknade na bankomatima AgrobankeKartica se izdaje na rok od 2 godine, a nakon toga se vrši automatsko izdavanje nove kartice.

Unapred plaćene kartice imaju kompjuterski čip koji je u njima sadržan i na taj čip se unosi iznos novca sa računa vlasnika kartice ili on plaća gotovim novcem. Ove kartice imaju unapred plaćena sredstva kojima vlasnik kartica raspolaže i prilikom kupovine roba ili usluga iznosi se smanjuju korišćenjem terminala na prodajnim mestima. Unapred plaćene kartice mogu biti jednonamenske i viošenamenske.

21

Jednonamenske kartice su jednokratne tako da se njenim iskorišćavanjem ne mogu vrednosti dopuniti a zatim ponovo koristiti. To su kartice za parking, mobilni telefon, telefonsku govornicu. Višenamenske kartice su kartice koje imaju oblik elektronskog novca da bi vlasnik elektronskog novca mogao da koristi novac on mora predhodno da kupi određenu vrednost elektronskog novca u zamenu za konvencionalni novac. Kupovinom elektronskog novca on vrši plaćanje unapred jer unapred kupuje određen iznos novca koji će kasnije raspolagati za kupovinu roba ili usluga. Višenamenske kartice su kartice koje se mogu dopuniti vrednostima na mestima koja su snabdevena terminalima.

Pored medjunarodnih kartica koje izdaju svetski priznate firme Visa, Master Card, American Express, Diners kartica, kod nas funkcionise i Yuba card koju podrzavaju banke sa nase teritirije.

7.3.3. Akreditiv

Akreditiv se koristi kada klijent nalaže banci kod koje ima otvoren račun da određena sredstva, uz određene uslove, stavi na raspolaganje pravnom ili fizičkom licu kod iste ili kod druge banke. Vrstu akreditiva, uslove otvaranja i način njegovog korišćenja utvrđuju banke i klijent - nalogodavac za otvaranje akreditiva.

Akreditiv kao instrument plaćanja u zemlji može biti:

običan akreditiv dokumentarni akreditiv opoziv i neopoziv akreditiv permanentni akreditiv

Karakteristika kod običnih akreditiva jeste što suma za isplatu na koju glase nije uslovljena ispunjavanjem određenih uslova.

Dokumentarni akreditiv su takvi akreditivi gde njihov korisnik podnosi određenu dokumentaciju banci da bi mogao da raspolaže njima kao dokaz da je postupio po propisanim uslovima. Dokumenta koja treba podneti banci određuju se nalogom za otvaranje akreditiva. (konosman, dokumenta o osiguranju, trgovačke fakture, tovarni list i druga dokumenta).

Kod opozivog akreditiva uslovi se mogu izmeniti njegovog korišćenja i može biti poništen bez saglasnosti i obaveštenja korisnika akreditiva. Ako je u pitanju neopoziv akreditiv nalogodavac ga ne može opozvati niti menjati uslove bez saglasnosti korisnika akreditiva. Na svakom akreditivu se označava rok do koga on traje. Akreditiv koji je opoziv rok otvaranja je jedna godina, a kod neopozivih može biti i duže od jedne godine. Opozivi akreditiv se može ugasiti bilo kada i to opozivom banke ili nalogodavca.

Permanentni akreditiv je akreditiv koji se iscrpljivanjem ne gasi već se obnavljaju dnevno, nedeljno ili mesečno do njegovog isteka roka trajanja. Kada se otvara ovaj akreditiv nalogodavac određuje vremenski interval posle koga će on biti obnovljen takođe i rok njegovog trajanja. Banka je u obavezi da se pridržava uslova korišćenja akreditiva da dozvoljava isplatu u toku jednog dana, nedelje ili meseca za podnete naloge samo do iznosa na koji je otvoren akreditiv. Klijent koji nije iskoristio akreditiv nema pravo da iznos prenese naredni dan, ako je u pitanju nalog za jedan dan.

22

Zahtev koji je podpisan od strane ovlašćenih lica za raspolaganje sredstvima na računu, podpisan zahtev klijent podnosi banci kod koje se vodi njegov račun nalog akreditiv. Banka po tom zahtevu otvara akreditiv u četiri primerka na podnetom obrascu. Prvi primerak – ostaje u banci kao dokaz za otvoren akreditiv. Drugi primerak – izveštaj o otvaranju akreditiva predaje se nalogodavcu. Treći i četvrti primerak – dostavljaju se banci korisnika akreditiva (treći-izveštaj nosiocu, zadržava za sebe; četvrti-izveštaj korisniku, šalje korisniku akreditiva).

Pri svakoj isplati sa akreditiva, korisnik na nalogu za isplatu upisuje broj akreditiva. Kada se akreditiv iskoristi u potpunosti ili kada korisnik obavesti pismeno banku da više akreditiv neće koristiti, banka od njega zahteva da vrati svoj primerak akreditiva. Kada se izvrši upoređivanje isplaćenih iznosa koji su evidentirani na poleđini akreditiva jedan primerak se vraća banci. Zatim se akreditiv gasi.

7.4. POPUNJAVANJE PODATAKA NA INSTRUMENTIMA PLATNOG PROMETA

Podaci na elementima instrumenata platnog prometa ispisuju se opisno i numerički. Popunjavanje podataka vrši se na sledeći način:

u element način izvršenja – hitno – upisuje se opisno slovna oznaka H, ukoliko nalogodavac - dužnik želi da se nalog hitno izvrši. Nalozi preko iznosa od 200.000,00 dinara izvršavaju se kao hitni nalozi. U tom slučaju postupak se obavlja automatski, tako da za ove naloge u element način izvršenja nije potrebno upisat oznaku H;

u element naziv uplatioca u nalogu za uplatu upisuje se naziv i adresa uplatioca pravnog lica pod kojim je evidentiran u registru ili ime i prezime i adresa uplatioca fizičkog lica, opisno i numerički 3x35 znakova;

u element naziv dužnika upisuje se naziv dužnika i adresa pravnog lica pod kojim je evidentiran u registru ili ime i prezime i adresa fizičkog lica, opisno i numerički 3x35 znakova;

u element naziv poverioca upisuje se naziv i adresa poverioca pravnog lica pod kojim je evidentiran u registru ili ime i prezime i adresa fizičkog lica, opisno i numerički 3x35 znakova;

u elementu naziv isplatioca upisuje se naziv i adresa isplatioca pravnog lica pod kojim je evidentiran u registru ili ime i prezime i adresa fizičkog lica, opisno i numerički 3x35 znakova;

u element oznaka valute upisuje se slovna oznaka dinara, odnosno strane valute, opisno tri znaka. Ako se uplata vrši u dinarima, u element oznaka valute upisuje se RSD, a u elektronskom platnom prometu YUM;

u element svrha plaćanja / svrha isplate / svrha uplate upisuje se opisno i numerički osnov doznačavanja sredstava, odnosno osnov isplate, ili uplate u gotovom i to 3x35 znakova;

u element naziv primaoca upisuje se naziv i adresa primaoca pravnog lica pod kojim je evidentiran u registru ili ime, prezime, adresa i broj lične karte primaoca fizičkog lica, opisno i numerički 3x35 znakova;

u element šifra plaćanja upisuje se vrsta ocnova plaćanja, i to numerički podatak od tri cifre, od kojih prva označava oblik plaćanja i to: 1) gotovinski, 2) bezgotovinski, 3) obračunski, a sledeće dve cifre označavaju osnov plaćanja;

23

u element broj računa dužnika, odnosno isplatioca upisuje se broj računa na teret kojeg se vrši plaćanje, odnosno isplata. Broj računa može da sadrži najviše osamnaest cifara, i to prve tri cifre predstavljaju oznaku banke, trinaest cifara individualnu partiju i poslednje dve cifre kontrolni broj. Računi se prilikom popunjavanja papirnih instrumenata pišu sa crticama posle treće cifre i posle individualne partije. U individualnoj partiji, ukoliko je broj računa manji od trinaest cifara kod papirnih naloga, vodeće nule se ne moraju upisivati;

u element broj računa poverioca, odnosno primaoca upisuje se broj računa u korist kojeg se vrši plaćanje, odnosno uplata, označen sa osamnaest cifara na način opisan kao kod broja računa dužnika,

u element oznaka iznosa upisuje se iznos u dinarima, odnosno u stranoj valuti, najviše petnaest cifara. Iznos u dinarima upisuje se sa najviše dve decimale. Strana valuta ne može da glasi na apoene kovanog novca. Ispred iznosa stavljaju se dve paralelne crtice ili zvezdice;

u element datum valute upisuje se datum kada treba izvršiti nalog, odnosno datum izvršenja naloga, numerički osam cifara;

u element kontrolni broj poziva na broj zaduženja i kontrolni broj poziva na broj odobrenja upisuje se kontrolni broj po modelu 97;

u elementu poziv na broj – zaduženje upisuje se numerički podatak kao bliže objašnjenje poslovnih promena dužnika, kada se plaćanje vrši u ime i za račun drugog lica, sa akreditiva, u ime i za račun građanja po tekućim računima, za potrebe analitičke evidencije i dr. Prilikom plaćanja obaveza pokrivenih garancijom unosi se broj garancije, a kod plaćanja teretnih akreditiva obavezno se unos broj akreditiva. Prilikom plaćanja javnih prihoda unose se podaci koje utvrđuje Ministarstvo finansija Republike Srbije;

u element poziv na broj – odobrenja upisuje se numerički podatak kao bliže objašnjenje osnova za doznačavanje sredstava (broj fakture kod plaćanja obaveze po osnovu robe, materijala, usluga i investicija, broj ugovora pri plaćanju avansa, serijski broj čeka prilikom naplate svih vrsta čekova, broj menice, broj prodajnog mesta kada se uplaćuje Pazar, proj polise osiguranja i druge dopunske informacije). Prilikom plaćanja javnih prihoda unose se podaci koje utvrđuje Ministarstvo finansija Republike Srbije;

u element model upisuje se broj modela pod kojim se nalazi sadržaj elementa poziv na broj. Po modelu iskazanom u ovom polju utvrđuje se kontrolni broj podatka elementa poziv na broj zaduženja ili odobrenja i taj kontrolni broj je izražen dvocifrenim iznosom i dodaje se sadržaju u tim elementima. Osnovni broj modela je model 97. Ako se sadržaj elementa poziv na broj zaduženja ili odobrenja ne stavlja pod kontrolu kontrolnog broja u element model upisuje se oznaka 99;

Instrumente platnig prometa potpisuje ovlašćeno lice čiji su potpisi deponovani kod banke kod koje se vodi račun klijenta, a na instrumentim platnog prometa pored potpisa mora biti stavljen pečat nalogodavca koji je deponovan u banci, osim ako je u pitanju fizičko lice koje nema pečat.

7.5. NAČIN IZRAČUNAVANJA KONTROLNOG BROJA POZIVA NA BROJ PO MODELU 97

24

U elemenat poziv na broj, kao što je to već naglašeno, pored numeričkih mogu se upisati i slovne oznake. Ako se upisuju i slovne oznake, onda se najpre vrši:

1) konvertovanje u numeričke oznake, tako što se slova zamenjuju brojevima, a po sledećoj šemi

A = 10 G = 16 M = 22 S = 28 Y = 34B = 11 H = 17 N = 23 T = 29 Z = 35C = 12 I = 18 O = 24 U = 30D = 13 J = 19 P = 25 V = 31E = 14 K = 20 Q = 26 W = 32F = 15 L = 21 R = 27 X = 33

2) utvrđeni niz brojeva množi se sa 100, tj. dodaju se dve nule iza poslednje cifre u nizu,

3) broj utvrđen po prethodnom postupku deli se sa brojem 97.,4) kontrolni broj po modelu 97 se dobija kada se od broja 98 oduzme broj koji je u

prethodnom postupku utvrđen kao ostatak deljenja,5) u slučaju da po prethodnom postupku dobijeni kontrolni broj bude jednocifren,

ispred dobijenog broja dodaje se broj nula (npr. 01)

Primer:

1) 123K40M2B = 1232040222112) 123204022211 x 100 = 123204022211003) 1232040221100 / 97 = 127014455887,6288659794) 98 – (0,628865979 x 97) = 98 – 61 = 375) 123K40M2B37

U element poziv na broj iza prvobitnih oznaka unosi se kontrolni broj. Maksimalan broj oznaka u ovom elementu je 20.

Oznake mogu biti grupisane u najviše četiri bloka koji mogu biti rastavljeni crtom ili razmakom. Kod elektronskog plaćanja crte i razmaci se izostavljaju.

Banka neće izvršiti nalog ako se kontrolom utvrdi da kontrolni broj u elementu poziv na broj ne odgovara naznačenom broju osnovnog modela tog elementa.

25

8. POSLOVI, NOSIOCI I UCESNICI U PLATNOM PROMETU

Postojanje poslova platnog prometa prati postojanje instutucija koje taj posao obavljaju. Novim Zakonom o platnom prometu utvrđeno je da su nosioci platnog prometa Narodna banka, banke, štedionice i druge finansijske organizacije, ovlašćeni agenti i preduzeća PTT saobraćaja, dok su učesnici pravna i fizička lica koja vrše plaćanja preko računa kod nosioca platnog prometa.

Poslovi platnog prometa obuhvataju: otvaranje i ukidanje računa, plaćanje sa jednog na drugi račun (prenos, naplata, obračun, uplata i

isplata), evidentiranje prometa na računima, praćenje likvidnosti učesnika i nosilaca platnog prometa, druge poslove koji su utvrđeni zakonom.

Delegiranje poslova i zadataka po nosiocima platnog prometa izvršeno je tako da: Narodna banka utvrđuje metodologiju obavljanja platnog prometa, klirinško-

obračunske poslove, vodi račune određenih učesnika u platnom prometu, vrši nadzor nad obavljanjem poslova platnog prometa, vrši blagajničko-trezorske poslove, kao i druge poslove propisane zakonom;

banke vode račune fizičkih i pravnih lica i vrše poslove po tim računima; štedionice obavljaju poslove platnog prometa propisane Zakonom o bankama i

drugim finansijskim institucijama; Preduzeća PTT saobraćaja pružaju uplatno – isplatne usluge fizičkim licima i

druge poslove propisane zakonom.Da bi nosilac platnog prometa dobio ovlašćenje za obavljanje platnog prometa na teritoriji naše zemlje, on mora da ispunjava nekoliko uslova:

da ima otvoren žiro-račun kod NBS, da svoje poslove vodi u skladu sa saveznim zakonima, da održava likvidnost i da vodi uspešno poslovanje, da ima ažurno i uredno knjigovodstvo računa deponenata i pozitivno mišljenje

revizora, da raspolaže savremenom informacionom tehnologijom za elektronsko plaćanje, da raspolaže programom za obavljanje platnog prometa sa mogućnošću

povezivanja sa sistemom NBS, da raspolaže manadžmentom i osobljem za obavljanje platnog prometa.

Učesnike platnog prometa čine ekonomski subjekti privrede jedne zemlje i to:

sva pravna lica, svi privatni preduzetnici, sva fizička lica koja pored pravne i deliktne sposobnosti poseduju i

potpunu ili delimičnu poslovnu sposobnost pri otvaranju računa kod banaka.

26

8.1. ULOGA NARODNE BANKE U SISTEMU PLATNOG PROMETA

Centralna banka je osnovna i jedina monetarna vlast na monetarnom i valutnom prostoru koji pokriva svojim poslovanjem. Njena značajna uloga u svakoj nacionalnoj privredi prizilazi iz ovlašćenja koje na nju prenose državni organi. Obim tih ovlašćenja je u uskoj vezi sa razvijenošću finansijske infrastrukture u konkretnoj zemlji, tako da ukoliko je finansijski mehanizam slabije razvijen, to je veći uticaj centralne banke na poslovanje poslovnih banaka i uređenje odnosa na finansijskom tržištu. Sa širokim ovlašćenjima u koncipiranju u sprovođenju kreditno-monetarne, emisione i devizne politike, paralelno stoji i odgovornost za sve preduzete mere i njene nadležnosti.

U domaćem bankarskom sistemu kao centralna monetarna ustanova funkcioniše Narodna banka Srbije (NBS). Njoj je zakonom omogućena nezavisna pozicija u odnosu na Skupštinu, tako da samostalno utvrđuje ciljeve i donosi mere monetarne i kreditne politike, ali na osnovu utvrđenih globalnih ekonomskih ciljeva koje je usvojila Skupština.

Sa ciljem uspostavljanja monetarne i finansijske stabilnosti, odnosno ostvarenja uticaja na ukupnu ekonomsku situaciju u zemlji, učešće NBS u platnom prometu je veoma značajan. Ona se u platnom prometu može pojaviti:

kao korisnik platnog sistema, kao član platnog sistema, u ulozi obezbeđivanja usluga plaćanja i kao čuvar javnih interesa.

U početnom periodu primene novog Zakona o platnom prometu NBS je bila prenaglašena i proširena u odnosu na druge centralne banke. Tako NBS je imala obavezu vođenja jedinstvenog registra za bonitet pravnih lica, što nema nikakve veze sa platnim prometom. Pored toga ona je imala obavezu da obavlja poslove Centralnog registra hartija od vrednosti, prijemu računovodstvenih izveštaja o pslovanju pravnih lica, kao i poslove prinudne naplate sa nihovih računa. Međutim ovo su većinom bila privremena rešenja sa obzirom da su te poslove preuzele druge institucije koje su naknadno osnovane.

Poslovi platnog prometa koje obavlja NBS

NBS obavlja sledeće poslove:

1) vodi žiro, obračunske i druge račune banaka iz člana 2 stav 1 tačka 10 ovog zakona;

2) vrši međubankarski kliring i obračun; 3) upravlja tokovima gotovine, obezbeđuje smeštaj, čuvanje i distribuciju gotovog

novca, prima uplate, izvršava isplate i obavlja blagajničko-trezorske poslove; 4) vodi žiro-račun SR Jugoslavije i republika članica i druge račune na kojima se

vode sredstva javnih prihoda; 5) prati likvidnost banaka, daje naloge i preduzima mere radi održavanja dnevne

likvidnosti banaka; 6) vrši međubankarski obračun čekova po tekućim računima građana i obračun

platnih kartica;

27

7) uspostavlja i održava informacionu mrežu za finansijski sistem SR Jugoslavije, obezbeđuje njenu zaštitu i obavlja poslove izdavanja digitalnih certifikata za elektronsku razmenu podataka u toj mreži;

8) stara se o razvoju i unapređenju platnog prometa; 9) unapređuje i organizuje platne klirinške i obračunske sisteme i učestvuje u tim

sistemima; 10) pruža usluge bankama kod prijema i slanja naloga za plaćanje za njihove kli-

jente, kao i naloga za kliring i obračun međubankarskih plaćanja, uključujući i plaćanja čekom, platnom karticom i drugim instrumentima plaćanja;

11) na osnovu podataka iz evidencija o izvršenim plaćanjima koje joj dostavljaju banke i podataka iz evidencija koje ona vodi - objedinjuje podatke o prometu i stanju računa u platnom prometu prema jedinstvenom planu računa, a obrađuje i druge podatke u skladu sa zakonom;

12) donosi propise kojima uređuje način obavljanja poslova platnog prometa, uključujući i elektronski način obavljanja tog prometa, proveru autentičnosti podnosioca i elektronskog naloga za plaćanje, odgovornost za ispravnost elektronskog naloga, tačnost prenosa i ostale elemente zaštite, i donosi propise kojima uređuje način obavljanja poslova iz ovog člana;

13) obavlja poslove kontrole platnog prometa kod banaka na osnovu Zakona o Narodnoj banci Jugoslavije, zakona kojim se uređuje poslovanje banaka i ovog zakona;

14) obavlja i druge poslove platnog prometa u skladu sa ovim i drugim saveznim zakonom.

8.2. BANKA KAO NOSILAC PLATNOG PROMETA

Banka se može definisati kao „ustanova koja se bavi kreditnim i novčanim poslovima“. Delokrug poslovanja banke čine sledeći poslovi:

prikupljanje depozita i pribavljanje sredtava kreiranje novca i odobravanje kredita obavljanje platnog prometa

Poslove platnog prometa naše banke su obavljale samo u delu koji se odnosi na potrebe fizičkih lica. Novim Zakonom o platnom prometu omogućeno im je da vode i račune za redovno poslovanje pravnih lica, čime je znatno proširen spektar aktivnosti u okviru poslova platnog prometa koji se odnosi na banku.Dabi banke mogle da obavljaju platni promet neophodno je da poseduju licencu NBS koja je dokaz njihove tehničke, tehnološke i kadrovske opremljenosti za obavljanje ovih poslova. Pored ispunjenja ovih tehničko-tehnoloških i organizacionih uslova, neophodno je da banke ispune određene uslove koji se tiču njihove solventnosti. Za funkcionisanje procesa platnog prometa potrebna je stabilna likvidnost bankarskog sektora, kao i raspoloživi asortiman mera za njeno održavanje.

Prava banke na učešće u platnom prometu su utvrđena na različit način, tako da je jedan deo banaka sa ovlašćenjem, a drugi bez ovlašćenja u pogledu uloge koju imaju u platnom prometu.

Zakonom je propisano da banka obavlja sledeće poslove platnog prometa:

28

1) vode račune pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatnost, izvršavaju in-terne i međubankarske transakcije plaćanja s tih računa i na te račune;

2) vode račune fizičkih lica koja ne obavljaju delatnost, izvršavaju interne i međubankarske transakcije plaćanja s tih računa i na te račune;

3) učestvuju, za račune koje vode, u međubankarskom kliringu i obračunu izvršenih plaćanja;

4) utvrđuju za svakog klijenta dnevni promet i o tome ih posebno obaveštavaju; 5) primaju od fizičkih lica uplate u korist računa koji se vode u drugoj banci; 6) primaju uplate u korist računa fizičkih lica koji se vode u toj banci; 7) obavljaju gotovinska plaćanja; 8) obavljaju blagajničko-trezorske poslove i obezbeđuju smeštaj i čuvanje go-

tovog novca, u okviru blagajničkog maksimuma; 9) primaju i naplaćaju čekove po tekućim računima fizičkih lica; 10) organizuju izdavanje platnih kartica i plaćanje platnim karticama i drugim in-

strumentima plaćanja; 11) obavljaju i druge poslove platnog prometa u skladu sa ovim i drugim saveznim za-

konom. Banka svoje odnose sa klijentima reguliše ugovorom o otveranju i vođenju

računa. Njime se precizno utvrđuju prava i obaveze kako klijenta tako i banke.

Za obavljanje poslova u izvršavanju transakcija plaćanja, banka može angažovati agenta, odnosno procesora - treću stranu (u daljem tekstu: agent). U skladu sa ovlašćenjem banke, agent može delovati u ime banke kao:

posrednik u komunikaciji; agent banke za upravljanje ili izvršenje naloga za račun klijenata; mesto za prijem i slanje naloga za plaćanje koje banka šalje ili prima i

kome klijenti mogu neposredno pristupiti za slanje i primanje tih naloga; posrednik za kliring i prenos podataka.

Agent može biti banka, NBS ili drugo pravno lice koje dobije dozvolu NBS za obavljanje tih poslova. Banka je odgovorna za odnose sa agentom, za sve postupke agenta i za svaki njegov propust, kao i za prijem naloga za plaćanje koji vrši agent i prenos naloga.

Agent je dužan da primi nalog za plaćanje koji mu je neposredno poslat i da postupi po njemu:

1) ako je poslat u skladu sa ovlašćenjem banke datom klijentu; 2) u transferu odobrenja, kada agent deluje kao agent banke za klijentov račun, a klijentov račun ima dovoljno pokriće; 3) ako je za to dobio ovlašćenje od banke.

Nalog za plaćanje klijenta koji je agent prihvatio smatra se instrukcijom nalogodavca inicijalnoj banci, koja se izvršava odgovarajućim nalogom za plaćanje te banke poslatim agentu radi daljeg prosleđivanja prijemnoj banci. Kada je banka ovlastila agenta da prima naloge za plaćanje poslate banci, smatra se da su ti nalozi primljeni od prijemne banke.

8.3. PREDUZEĆA PTT SAOBRAĆAJA KAO NOSILAC PLATNOG PROMETA

29

Pored NBS, banaka i drugih finansijskih organizacija, kao nosioci platnog prometa javljaju se preduzeća PTT saobraćaja. Delokrug njihovih poslova platnog prometa obuhvata:

1) primaju uplate od fizičkih lica u korist računa koji se vode kod banke i vrše isplate tim licima za račun klijenta;

2) primaju uplate dnevnog pazara za račun klijenata; 3) primaju, obračunavaju i naplaćuju čekove po tekućim računima građana; 4) obavljaju i druge poslove platnog prometa u skladu s drugim saveznim zakonima.

Ovo su poslovi koje su preduzeća PTT saobraćaja obavljala i pre donošenja novog Zakona. Međuzim, značajnu novinu predstavlja mogućnost obavljanja platnog prometa i za pravna lica kroz ulogu ovlašćenog agenta banke. Prednosti koje pošte imaju u odnosu na druge potencijalne agente su pre svega, razvijena mreža šaltera pošte, kadrovski potencijal, razvijena telekomunikaciona i informatička struktura i dr.

8.4. OBLICI PLAĆANJA

Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost mogu međusobne novčane obaveze izmirivati neposredno, prenosom hartija od vrednosti. Takođe ona mogu međusobne novčane obaveze izmirivati i ugovaranjem promene poverilaca, odnosno dužnika u određenom obligacionom odnosu (asignacija, cesija i dr.), prebijanjem (kompenzacija) i na drugi način, u skladu sa zakonom. Tako izmirene obaveze evidentiraju se preko računa kod banke, najmanje jedanput mesečno, po pravilu, krajem meseca. Plaćanje međusobnih obaveza i potraživanja vrši se kao transakcija plaćanja između učesnika.

Izuzetno pravna lica i fizička lica ne mogu izmirivati obaveze po osnovu asignacije i cesije ako kao asignanti (uputioci potraživanja), odnosno cedenti (ustupioci potraživanja) imaju neizmirene obaveze evidentirane kod banke u momentu plaćanja, osim za plaćanja po osnovu isplata zarada i naknada troškova (za dolazak na rad i odlazak s rada i za vreme provedeno na službenom putu u zemlji i inostranstvu), kao i po osnovu drugih primanja (otpremnina pri odlasku u penziju, solidarna pomoć i pomoć u slučaju smrti zaposlenog ili člana njegove uže porodice) i novčanih naknada iz socijalnog programa za zaposlene kojima prestaje radni odnos u procesu restrukturiranja preduzeća i pripreme za privatizaciju, stečaja i likvidacije.

9. TRANSAKCIJE PLAĆANJA

30

Prenos novčanih sredstava sa računa dužnika na račun poverioca, odnosno isplata sredstava poveriocu obavlja se kao transakcija plaćanja. Transakciju plaćanja inicira nalogodavac podnošenjem naloga banci da se izvrši prenos sredstava. Transakcije plaćanja mogu biti:

transfer odobrenja i transfer zaduženja Intern ii međubankarski transfer

Transferi odobrenja i zaduženja

Transfer odobrenja je transakcija plaćanja koju inicira dužnik, koji nalog za plaćanje izdaje svojoj banci i daje joj instrukciju za transfer sredstava s njegovog računa poveriocu, ili na račun poverioca.

Transfer zaduženja je transakcija plaćanja koju inicira poverilac, na osnovu ovlašćenja koje dužnik daje svojoj banci i svom poveriocu. U transferu zaduženja poverilac svojoj banci daje instrukciju da naplati sredstva s računa dužnika.

Interni i međubankarski transferi

U transakciji plaćanja, računi dužnika i poverioca mogu biti u istoj banci ili u dve različite banke. Interni transfer je prenos sredstava između dužnika i poverioca kada su njihovi računi u istoj banci. Međubankarski transfer je prenos sredstava između dužnika i poverioca kada su njihovi računi u različitim bankama.

Transakcija plaćanja se vrši tako što banka dužnika zadužuje račun dužnika, a banka poverioca ili odobrava sredstva na račun poverioca ili mu ta sredstva na drugi način stavlja na raspolaganje (gotovina i dr.), u skladu sa instrukcijama nalogodavca.

9.1. UČESNICI U TRANSAKCIJI PLAĆANJA

Učesnici u internom transferu su nalogodavac, banka u ulozi inicijalne i odredišne banke, i primalac. Učesnici u međubankarskom transferu su nalogodavac, inicijalna banka, odredišna banka i primalac, a mogu biti uključene i jedna ili više posredničkih banaka.

U transferu odobrenja nalogodavac je dužnik, inicijalna banka je banka dužnika, odredišna banka je banka poverioca, a primalac je poverilac. U transferu zaduženja nalogodavac je poverilac, inicijalna banka je banka poverioca, odredišna banka je banka dužnika, a primalac je dužnik. U međubankarskom transferu, banka može, osim za klijenta, plaćanja vršiti u svoje ime i za svoj račun. Kada inicijalna banka obračun ne vrši direktno sa odredišnom bankom, transakcija plaćanja se obavlja preko neke posredničke banke. U transakcijama plaćanja, banka može obavljati plaćanja i druge poslove za klijenta ili korespondentsku banku čije je sedište van R Srbije.

Primalac-dužnik u transferu zaduženja može opozvati svoje ovlašćenje dato nalogodavcu-poveriocu, i to obaveštenjem svojoj banci (u pisanoj formi ili elektronski) o povlačenju ovlašćenja, pre izvršenja transakcije plaćanja. A banka dužnika je dužna da odbije nalog za plaćanje pošiljaoca. Banka dužnika odbiće nalog za plaćanje pošiljaoca i

31

u slučaju smrti dužnika ili gubitka njegove poslovne sposobnosti, u slučaju stečaja ili likvidacije pravnog lica, odnosno u slučaju ograničenja ovlašćenja fizičkog ili pravnog lica, u skladu sa zakonom. Ako je transakcija plaćanja izvršena dužnik čiji je račun zadužen može, bez ovlašćenja, staviti prigovor na zaduženje, u pisanoj formi - u roku od tri dana od dana saznanja o zaduženju računa i ima pravo na storniranje zaduženja. Storniranje zaduženja odredišna banka neće izvršiti ako ima dokaz o ovlašćenju koje je dužnik dao svojoj banci i poveriocu.

9.2. IZVRŠAVANJE TRANSFERA ODOBRENJA I IZVRŠAVANJE OBAVEZA

Transfer odobrenja se smatra izvršenim kada se izvrši plaćanje odredišnoj banci. U internom transferu odobrenja plaćanje je izvršeno kada banka zaduži račun nalogodavca iznosom iz naloga za plaćanje. U međubankarskom transferu odobrenja plaćanje je izvršeno odredišnoj banci kada se izvrši međubankarski obračun, koji uključuje i nalog za plaćanje banke pošiljaoca.

Posle izvršenja transfera odobrenja, odredišna banka je odgovorna primaocu za iznos iz naloga za plaćanje koji je primila i dužna je da odmah odobri taj iznos. Plaćanje primaocu se vrši odobravanjem njegovog računa, najkasnije narednog bankarskog dana posle dana izvršenja transfera odobrenja. U slučaju da račun primaoca nije otvoren ili ne može da se identifikuje a date su određene instrukcije za isplatu, odredišna banka je dužna da primaoca odmah obavesti o tome da su sredstva u toj banci raspoloživa i da isplatu izvrši u skladu sa instrukcijama.

Ako primalac nema otvoren račun u odredišnoj banci, ili je takav račun ukinut ili blokiran za buduće prilive, transfer odobrenja je izvršen posle isplate odredišne banke primaocu. Ako primalac ili račun primaoca u nalogu za plaćanje koji je primila odredišna banka nisu adekvatno identifikovani, odredišna banka odbiće nalog za plaćanje i obavestiće pošiljaoca o tom odbijanju. Kada je odredišna banka isplatila primaoca ili je preuzela obavezu da to učini pre nego što su sredstva uplaćena na njen račun, isplata primaocu ili preuzimanje obaveze da se ona izvrši konačni su i neopozivi. U tom se slučaju transfer odobrenja smatra završenim, a svaka banka primalac ima potraživanja od svog pošiljaoca. Isplatu primaocu odredišna banka može izvršiti na osnovu obaveze preuzete neposredno u dogovoru s primaocem, ili tu obavezu preuzima na osnovu međubankarskog sporazuma.

9.3. IZVRŠAVANJE TRANSFERA ZADUŽENJA I IZVRŠAVANJE OBAVEZA

32

Transfer zaduženja je izvršen kada odredišna banka zaduži račun primaoca-dužnika, u skladu sa instrukcijama u nalogu za plaćanja koji je primila, a nalog nije odbila do kraja bankarskog dana ili u propisanom roku. Kada se u nalogu za plaćanje odredišnoj banci daje instrukcija da zaduži račun primaoca-dužnika koji se vodi u toj banci, a odredišna banka ne postupi po tom nalogu, transfer zaduženja je izvršen posle zaključenja bankarskog dana ako nalog za plaćanje nije odbijen na propisani način.

Odredišna banka može odbiti nalog za plaćanje ukoliko istekne vreme za izvršenje transfera zaduženja. Banka je ovlašćena i da obračuna iznos koji se plaća njenom pošiljaocu, obaveštavajući i tog pošiljaoca i inicijalnu banku o odbijanju naloga, ako su u pitanju dve odvojene banke.

Pošto je obaveštena o odbijanju naloga za plaćanje, svaka banka pošiljalac u transakciji plaćanja koja nije inicijalna banka ima korespondentsku obavezu da svog pošiljaoca obavesti o odbijanju naloga i korespondentsko pravo da od tog pošiljaoca dobije obračun. Banka je obavezna da o tom odbijanju obavesti pošiljaoca od koga je ona dobila nalog za plaćanje, najkasnije narednog bankarskog dana posle dana prijema obaveštenja o odbijanju. Takođe inicijalna banka o tome odmah obaveštava i nalogodavca, ali ne kasnije od narednog bankarskog dana, i može povući privremeni kredit prethodno dat nalogodavcu na njegov račun, ili od nalogodavca naplatiti sredstva koja mu je prenela na račun na osnovu naloga za plaćanje.

Odredišna banka koja odbije nalog za plaćanje odgovara primaocu-dužniku za pogrešno odbijanje naloga za plaćanje. Pogrešnim odbijanjem naloga za plaćanje smatra se odbijanje i pored toga:

1) što je odredišna banka obaveštena da je primalac-dužnik dao ovlašćenje za transfer zaduženja; 2) što je u odredišnoj banci izvršena adekvatna identifikacija naziva i broja računa primaoca-dužnika; 3) što primalac-dužnik ima pokriće na računu. Posle izvršenja transfera zaduženja, odredišna banka i svaka prijemna banka

koja prima plaćanje od svoje prijemne banke - svog pošiljaoca, odgovorna je svom pošiljaocu za iznos iz naloga za plaćanje, a svako takvo plaćanje mora se izvršiti najkasnije narednog bankarskog dana posle dana nastanka obaveze.

Posle prijema sredstava na svoj račun, inicijalna banka se zadužuje prema nalogodavcu za iznos iz naloga za plaćanje tog nalogodavca, a privremeni kredit, ako ga je banka odobrila nalogodavcu, postaje konačan. Inicijalna banka nije dužna da nalogodavcu prenese sredstva dok se konačno ne odobri njen račun. Prenos sredstava pre završetka transfera zaduženja smatra se privremenim, ako nije drukčije dogovoreno.

10. NALOZI ZA PLAĆANJE

33

Nalog za plaćanje može biti u pisanoj formi, elektronski ili usmen. Usmeni nalog za plaćanje banka i klijent moraju prethodno predvideti ugovorom o otvaranju i vođenju računa. Nalog za plaćanje mora da sadrži podatke o izdavaocu i primaocu naloga i njihovim bankama, podatke o iznosu, kao i druge propisane podatke.

Prijemna banka neće izvršiti nalog za plaćanje ako postoji neusklađenost podataka koji onemogućavaju izvršenje naloga. Prijemna banaka neće biti odgovorna ako nalog za plaćanje izvrši prema broju računa a nema saznanje da broj tog računa nije tačan.

Nalozi za plaćanje ispostavljaju se na jedinstvenim instrumentima platnog prometa, čiji oblik, sadržinu i način korišćenja propisuje NBS. Banka će vratiti podnosiocu nalog za plaćanje koji nije ispostavljen u skladu s propisom, kao i nalog uz koji nije podneta propisana dokumentacija.

10.1. TRANSAKCIJE PLAĆANJA I NALOZI ZA PLAĆANJE

Transakciju plaćanja inicira nalogodavac - izdavanjem inicijalnoj banci naloga za plaćanje. U internom transferu izdaje se samo jedan nalog za plaćanje. U međubankarskom transferu izdaju se najmanje dva naloga za plaćanje. U tom transferu, prijemna banka koja nije odredišna banka i koja izvršava nalog za plaćanje pošiljaoca, izdaje odgovarajući nalog za plaćanje drugoj prijemnoj banci, a poslednji nalog za plaćanje šalje odredišnoj banci. U međubankarskom transferu, svakim nalogom za plaćanje daju se instrukcije prijemnoj banci da transakciju plaćanja izvrši u skladu sa instrukcijama u nalogu za plaćanje izdavaoca.

U transferu odobrenja, prijemna banka je dužna da izvrši nalog za plaćanje koji je izdao pošiljalac ako on ima pokriće na računu. U transferu zaduženja, banka poverioca - inicijalna banka obavezna je da izvrši nalog za plaćanje koji je izdao poverilac samo ako joj se podnese dokaz o ovlašćenju koje je dužnik dao poveriocu i kojim ga je ovlastio da primi sredstva.U tom slučaju banka prenosi sredstva na račun poverioca posle izvršenja transfera zaduženja.

Prijemna banka je obavezna da izvrši nalog za plaćanje koji je pravilno popunjen, autorizovan i autentičan i koji pravilno identifikuje odredišnu banku i primaoca. Prijemna banka je dužna da izvrši nalog za plaćanje u toku bankarskog dana u kome ga je primila, ili na datum valute ako je taj datum naznačen na nalogu za plaćanje, zavisno od toga koji je datum kasniji. Prijemna banka može utvrditi vreme do koga će se smatrati da su nalozi primljeni tog bankarskog dana. Prijemna banka koja odbije da izvrši nalog za plaćanje dužna je da o tome odmah obavesti pošiljaoca.

Prijemna banka je dužna da posluje ažurno i u dobroj nameri, u skladu sa opštim bankarskim standardima, da pomaže klijentima da transakcije plaćanja obave na zadovoljavajući način, da poštuje princip tajnosti i deluje u najboljem interesu svog pošiljaoca.

10.2. REDOSLED IZVRŠAVANJA NALOGA ZA PLAĆANJE

34

Inicijalna banka u transferu odobrenja i odredišna banka u transferu zaduženja, koje u toku bankarskog dana prime više od jednog naloga za plaćanje ili druge pravne instrukcije za povlačenje sredstava s nekog računa - naloge za plaćanje izvršavaju prema datumu dospeća, redosledu prijema i propisanom redosledu.

Ako na računu klijenta nema dovoljno sredstava za izvršenje svih naloga za plaćanje, nalozi se izvršavaju prema sledećem redosledu:

1) nalozi za prinudnu naplatu poreza, doprinosa, carina i drugih javnih prihoda na osnovu izvršnih rešenja poreskih, carinskih i drugih nadležnih organa i nalozi klijenta za plaćanje tih obaveza - prema vremenu prijema; 2) nalozi za koje je zakonom utvrđen prioritet u naplati (nalozi koje banke izdaju na osnovu izvršnih sudskih rešenja i drugih izvršnih naslova, zakonskih ovlašćenja i naplate usluga platnog prometa) - prema vremenu prijema; 3) nalozi koje poverioci izdaju na osnovu dospelih hartija od vrednosti i drugih instrumenata obezbeđenja plaćanja, otvorenih akreditiva, drugih akceptiranih instrumenata platnog prometa ili ugovornih ovlašćenja - prema vremenu prijema; 4) nalozi koje izdaju klijenti - vlasnici računa - prema datumu dospeća, odnosno prema vremenu prijema ako datum dospeća nije naznačen.

Za izvršenje ovih naloga koriste se sredstva dužnika sa svih njegovih računa otvorenih kod banaka.

10.3. OTKAZIVANJE I POVLAČENJE NALOGA ZA PLAĆANJE

Pošiljalac, ili drugo ovlašćeno lice u ime pošiljaoca, može otkazati nalog za plaćanje - dostavljanjem prijemnoj banci autorizovanog i autentičnog naloga za otkazivanje, u vreme i na način koji omogućavaju da se otkazivanje inicira pre izvršenja instrukcija pošiljaoca sadržanih u tom nalogu, pod uslovom da prijemna banka nije izvršila instrukcije pošiljaoca sadržane u nalogu za plaćanje. Nalog za otkazivanje daje se prijemnoj banci u pisanoj formi ili elektronski i u njemu mora biti identifikovan nalog za plaćanje koji se otkazuje.

Nalog za plaćanje koji prijemna banka nije izvršila smatra se povučenim:

1) istekom trećeg bankarskog dana od dana kad je prijemna banka primila nalog, ili od datuma valute, zavisno od toga koji je datum kasniji; 2) kada prijemna banka sazna o smrti pošiljaoca - fizičkog lica, ili o gubitku njegove poslovne sposobnosti, odnosno sazna o stečaju ili likvidaciji pravnog lica, ili ograničenju ovlašćenja fizičkog ili pravnog lica, u skladu sa zakonom; 3) kada je prijemnu banku zatvorio nadležni organ; 4) donošenjem konačnog rešenja o oduzimanju prijemnoj banci dozvole za rad ili rešenja o likvidaciji, odnosno stečaju prijemne banke.

Otkazivanje ili povlačenje naloga za plaćanje iz ovog člana ne može se vršiti posle izvršenja transakcije plaćanja.

10.4. MEĐUBANKARSKI OBRAČUN

35

Obračun naloga za međubankarska plaćanja vrši se:

1) na obračunskim računima banaka kod NBS, u skladu s propisom o obračunu i kliringu i o funkcionisanju obračunskih računa, a vreme izvršenja obračuna je kada se završi obračun u NBS2) knjiženjem zaduženja ili odobrenja na računu koji nije obračunski račun koji banka ima kod druge banke, pri čemu to zaduženje ili odobrenje može biti za svaki nalog pojedinačno ili za grupu naloga i u tom slučaju može biti na kraju ciklusa kliringa. Pri čemu je vreme izvršenja obračuna kod zaduženja računa - kada se zaduženje knjiži na račun, a kod odobrenja računa, kada se odobrenje knjiži na račun i omogućava korišćenje ovih sredstava, a najkasnije do početka narednog bankarskog dana posle dana kada je odobrenje na raspolaganju za korišćenje.3) na drugi način koji omogućava ispunjenje obaveza, u skladu sa zakonom

11. ODGOVORNOST, NAKNADA ŠTETE I POVRAĆAJ SREDSTAVA

36

11.1. ODGOVORNOST POŠILJAOCA

Lice koje se identifikuje kao pošiljalac ili lice koje postupa po njegovom ovlašćenju odgovorno je za nalog za plaćanje ili za otkazivanje ako je prijemna banka verifikovala taj nalog koristeći postupak komercijalno razumnog obezbeđenja.

NBS propisuje način i postupak utvrđivanja autentičnosti pošiljaoca, način i postupak identifikacije podataka u nalogu za plaćanje i njihovu zaštitu, kao i postupak za utvrđivanje komercijalno razumnog obezbeđenja

Pošiljalac je obavezan da u transferu odobrenja prijemnoj banci naknadi štetu koju ona može imati u pravilnom izvršenju instrukcija pošiljaoca sadržanih u nalogu za plaćanje - u visini iznosa iz naloga za plaćanje, troškova izvršenja tog naloga, kamate i drugih stvarnih troškova.

U transferu zaduženja, svaki pošiljalac garantuje svojoj prijemnoj banci da je to njegov nalog za plaćanje, da je izdat u skladu sa ovlašćenjem nalogodavca i primaoca i da je svako ovlašćenje verodostojno i autentično.

11.2. OSLOBAĐANJE OD OBAVEZE I POVRAĆAJ SREDSTAVA NALOGODAVCU U TRANSFERU ODOBRENJA

Kada transfer odobrenja nije izvršen, nalogodavac nema obavezu prema inicijalnoj banci ali ima pravo na povraćaj sredstava - u visini u kojoj je njegov račun zadužen, radi izvršenja naloga za plaćanje koji je izdao. Tada nalogodavac ima pravo da od inicijalne banke naknadi i troškove izvršenja naloga, kamatu na iznos koji mu je vraćen na račun i stvarne troškove.

Inicijalna i posrednička banka koje su izvršavale instrukciju nalogodavca ali transfer odobrenja nije izvršen - oslobađaju se obaveze prema prijemnoj banci i imaju i u odnosu na prijemnu i u odnosu na odredišnu banku koja nije izvršila transakciju plaćanja ista prava kao i nalogodavac.

11.3. ODGOVORNOST ZA GUBITAK

U slučaju da je pri izvršenju instrukcija iz naloga za plaćanje savesnog pošiljaoca postupila s krajnjom nepažnjom, ili je svog pošiljaoca propustila da obavesti o odbijanju da izvrši instrukciju iz naloga za plaćanje, prijemna banka je odgovorna za povraćaj iznosa iz tog naloga (ako su sredstva plaćena), kao i za štetu koja je zbog toga nastala (provizija, kamata i stvarna šteta).

Kada je s krajnjom nepažnjom postupala neka druga banka, osim inicijalne banke, nalogodavac ima pravo na naknadu štete - bilo od inicijalne banke, bilo od banke koja je postupala s krajnjom nepažnjom. U tom je slučaju odgovorna ona banka koja je postupala s krajnjom nepažnjom, a ako su obe postupale s krajnjom nepažnjom - utvrđuje se odgovornost svake od njih.

11.4. ODGOVORNOST ZBOG KAŠNJENJA U IZVRŠAVANJU NALOGA

37

Prijemna banka je odgovorna za kamatu na iznos iz naloga za plaćanje zbog kašnjenja u izvršavanju tog naloga. Nalogodavac naknadu kamate može da zahteva ili od inicijalne banke, ili od prijemne banke koja je prouzrokovala kašnjenje. Primalac kamatu može da zahteva ili od odredišne banke, ili od prijemne banke koja je prouzrokovala kašnjenje. Prijemna banka koja je prouzrokovala kašnjenje u izvršenju naloga za plaćanje odgovorna je ili inicijalnoj banci, ili odredišnoj banci koja je platila kamatu - u visini te kamate.

11.5. POGREŠNO IZVRŠAVANJE TRANSFERA ODOBRENJA

Kada je transfer odobrenja izvršen, ali ne u skladu sa instrukcijama iz naloga za plaćanje, primenjuje se sledeće:

1) kada iznos plaćen primaocu prelazi iznos iz naloga za plaćanje nalogodavca, svaki je pošiljalac odgovoran za iznos iz onog naloga koji je on izdao. Banka koja je izvršila nalog u iznosu većem od iznosa koji je pošiljalac doznačio u nalogu koji je ona primila, ima pravo na povraćaj više plaćenog iznosa od primaoca; 2) kada je iznos isplaćen primaocu manji od iznosa iz naloga za plaćanje nalogo-davca, banka koja je doznačila manji iznos dužna je da plati razliku, ali ima pravo da taj iznos naknadi (refundira) od nalogodavca; 3) kada je plaćanje izvršeno nekom drugom primaocu a ne onom koji je naznačen u nalogu za plaćanje nalogodavca, smatra se da transfer odobrenja nije izvršen. Banka koja je načinila grešku mora postupiti prema instrukciji iz naloga za plaćanje, ali ima pravo na povraćaj iznosa iz tog naloga od primaoca kome je taj iznos greškom isplaćen

12. PRINUDNA NAPLATA S RAČUNA KLIJENTA

38

Prinudna naplata s računa klijenta vrši se sa svih računa klijenta kod banaka na kojima on ima sredstva, i vrši se na osnovu:

1) izvršnih rešenja poreskih, carinskih i drugih nadležnih organa - prema vremenu pri-jema;

2) izvršnih sudskih rešenja, drugih izvršnih naslova, zakonskih ovlašćenja i naplate usluga platnog prometa - prema vremenu prijema;

3) naloga poverilaca na osnovu dospelih hartija od vrednosti i drugih instrumenata obezbeđenja plaćanja, otvorenih akreditiva, drugih akceptiranih instrumenata platnog prometa ili ugovornih ovlašćenja - prema vremenu prijema.

Prinudnu naplatu vrši organ, odnosno organizacija za prinudnu naplatu Organizacija za prinudnu naplatu naloge za prinudnu naplatu prima od njihovih izdavalaca. Posle prijema naloga, organizacija za prinudnu naplatu odmah nalaže bankama da blokiraju sve račune dužnika kod banaka kod kojih on ima otvorene račune, obaveštava druge banke da tom dužniku ne mogu otvoriti nove račune i bankama kod kojih dužnik ima sredstva na računu nalaže da joj odmah dostave podatke o stanju sredstava na računima tog dužnika. Posle prijema obaveštenja od banaka o stanju sredstava na dužnikovim računima u tim bankama, organizacija za prinudnu naplatu nalaže da se izvrši nalog za prinudnu naplatu, i to prvenstveno s računa banke označene kao prva u osnovu za prinudnu naplatu i prema redosledu ostalih banaka navedenih u tom osnovu, a ako na računu banke, odnosno banaka navedenih u tom osnovu nema sredstava - izvršenje se nalaže ostalim bankama u kojima dužnik ima sredstva na računima, i to proporcionalno prema stanju sredstava na tim računima. Sredstva na računu kod banke, blokirana na osnovu naloga organizacije za prinudnu naplatu, klijent i banka ne mogu koristiti za plaćanje dužnika ili za prinudnu naplatu po drugom osnovu, osim za izvršenje obaveze dužnika zbog koje su blokirana.

O konačnom izvršenju naloga za prinudnu naplatu organizacija za prinudnu naplatu obaveštava banke, radi deblokade sredstava dužnika na njegovim računima kod tih banaka.

Osnovi i nalozi za prinudnu naplatu evidentiraju se i izvršavaju prema vremenu prijema kod organizacije za prinudnu naplatu.

39

13. ZAKLJUČAK

Unutrašnji platni promet u finansijskom sistemu zemlje čini važnu kariku za uspešno funkcionisanje celokupnog ekonomskog sistema. U svakoj nacionalnoj ekonomiji, cilj platnog prometa je brzo i efikasno izmirivanje dužničko-poverilačkih obaveza uz racionalno korišćenje raspoložive novčane mase. Ranije se na poslove platnog prometa više gledalo kao na tehničke aktivnosti, da bi se kasnije uvideo njihov sve veći uticaj na monetarnu politiku zemlje.

Do izražaja je došao značaj brzine izvršavanja transakcija, tako da su se neprekidno tražile nove mogućnosti za tehničko poboljšanje i ubrzanje obavljanja poslova platnog prometa. Promene u tražnji za novcem uzrokuje promene ponude novca budući da se novčana masa (ponuda novca) mora usklađivati sa tražnjom u cilju održanja monetarne ravnoteže. Ako je platni promet u zemlji neefikasan i usporen, to deluje u pravcu povećanja tražnje za novcem, odnosno, za normalno obavljanje plaćanja potrebno je obezbediti veću količinu novca.

Brzina prenosa novca od dužnika do poverioca kao što smo rekli zavisi od platnog prometa. Na solventnost poverioca pozitivno utiču brži novčani prilivi, a sa druge strane, ako se veliki deo novčane mase nalazi u kanalima platnog prometa i ako je platni promet spor, to će negativno uticati na solventnost jer će depoziti preduzeća i banaka biti manji, zbog čega će i mogućnosti za plaćanje dospelih obaveza biti manje. Postoji funkcionalna veza između platnog prometa, cirkulacije novca preko žiro računa komitenta banke i stanja depozita i finansijskog potencijala banke. Pored toga, od brzine platnog proemta zavisi i količina novca u opticaju.

40