Bảo Tồn Phát Triển Cây Thuốc Quý ở Vườn Quốc Gia 89 Trang

7/25/2019 Bo Tn Pht Trin Cy Thuc Qu Vn Quc Gia 89 Trang

1/89

1

Phn th nht

THNG TIN CHUNG V TI

1. Li ni u

Trong nhng nm qua, kinh nghim v tri thc s dng cy thuc Nam chabnh ca ngi dn vng m Vn quc gia Tam o ng vai tr quan trng

trong vic bo v sc kho khng ch cho ngi dn trong vng m c nhng tnh,

thnh, vng khc trong khu vc pha Bc. c bit l i vi nhng ngi ngho.

Kinh nghim v tri thc s dng cy thuc ca ngi dn vng m VQG Tam

o l rt phong ph v a dng, bi l mt cng ng 7 dn tc khc nhau, vi

cc tri thc s dng khc nhau. Tuy nhin, vic thu hi cy thuc trong nhiu nm vi

khi lng ln khng ch phc v cho cc hot ng phng v cha bnh ti cng ng

m cn bun bn ti cc th trng cy thuc ln trong nc (Ninh Hip, NghaTrai),thm ch c xut khu sang Trung Quc qua ng tiu ngch,... dn n tnh trng

khan him v c nguy c bin mt ca mt s loi cy thuc ti vng ni Tam o.

Bn cnh , cng vi vic thc hin chtrng ca vng mvchuyn dch

ccu kinh tnng nghip theo hng sn xut hng ho a canh v bn vng. Nhiu

loi ging cy trng, vt nui cc tin bk thut mi c a vo sn xut nng

nghip, c ngi dn trong huyn ng hv n nhn. Trong , nghin cu gy

trng cc loi cy thuc c gi trkinh tcao ang l hng i mi, khng nhng gpphn tng thm thu nhp, m cn gp phn vo cng tc phng v bo vsc khe

cho nhn dn vng m, ng thi bo tn c cc tri thc bn a vt thv phi vt

thqu gi ca cc dn tc thiu svsdng cc loi cy thuc Nam.

2. Tn ti:

Nghin cu cc gii php bo tn v pht trin bn vng mt s loi cy thuc

qu him v nguy cp ti Vn quc gia Tam o.

3. Chnhim ti:Th.S. Vn TunCn bVn quc gia Tam o.

4. Cquan thc hin ti:

Vn quc gia Tam oTng cc Lm nghip.

5. Cp qun l ti:

Cp c s

6. C quan phi hp:

7.

Thi gian thc hin ti:

DOCUMENT


2/89

2

04 nm, Tthng 01/2009 n thng 12/2012

8. Kinh ph thc hin:

Tng skinh ph: 400,0 triu ng. Trong :

- Ngn sch snghip khoa hc: 400,0 triu ng

- Ngun khc : 0 triu ng

9. L do nghin cu:

Trong ngun Lm sn ngoi g VQG Tam o, cy thuc chim mt v tr

quan trng v thnh phn loi cng nh v gi tr s dng v kinh t. Trong s , trn

80% tng s loi cy thuc l mc t nhin, ch yu trong cc qun h rng. Rng

cng l ni tp trung hu ht cc cy thuc qu c gi tr s dng v kinh t cao. Tuy

nhin, do khai thc khng ch n ti sinh trong nhiu nm qua, cng vi cc

nguyn nhn khc, ngun cy thuc mc t nhin VQG Tam o b gim st

nghim trng. Nh Ba Kch (Morinda officinalis How); Hong tinh hoa trng

(Disporopsis longifoliaCraib),... phi a vo Sch Vit Nam v Danh lc

cy thuc Vit Nam nhm khuyn co bo v. V vy, bo v ti nguyn cy thuc

mc t nhin rng tr thnh yu cu cp bch, nhm phc v cho cc mc tiu

kinh t - x hi hin ti v tng lai. Xut pht t vn trn, chng ti xut tin

hnh nghin cu ti: Nghin cu cc gii php bo tn v pht trin bn vng

mt s loi cy thuc qu him v nguy cp ti Vn quc gia Tam o.10.Tng quan tnh hnh nghin cu10.1.Khi qut tnh hnh nghin cu v ti nguyn cy thuc trn th gii

10.1.1.Tnh hnh iu tra, nghin cu, nh gi ngun ti nguyn cy thuc

a. Tnh hnh iu tra, thng k ngun ti nguyn cy thuc

Trong tt c cc nn vn ha ca nhn loi t thi thng c n nay, con

ngi vn lun coi trng cy c nh l mt ngun thuc ch yu cha bnh v bo

v sc khe.

Theo thng k ca T chc Y t Th gii (WHO) n nm 1985, trn th gii

c khong 20.000 loi thc vt bc cao c mch v bc thp trong s cc loi

bit c s dng trc tip lm thuc, hoc l nguyn liu cung cp cc hot cht t

nhin dng lm thuc. Hin nay s loi cy thuc c s dng trn th gii c tnh

t 30.000 n 70.000 loi. Trong , vng nhit i chu c khong 6.500 loi

thc vt c hoa c dng lm thuc. n 6.000 loi, Trung Quc l 5.136 loi.

Hu ht cc quc gia bin son cc chuyn kho v cy thuc trn quy m

ton quc hoc vng lnh th. Nhiu cng trnh nghin cu cy thuc ca cc nc


3/89

3

c s dng rng ri v c gi tr khoa hc thc tin ln. iu tra, nh gi ngun ti

nguyn cy thuc c coi l c nhim v trng tm ca tt c cc quc gia.

Cho n nay nhiu ti liu qu ghi chp kinh nghim s dng ca ngi xa

vn cn lu truyn ti Trung Quc - quc gia c truyn thng lu i trong vic s

dng cy c tr bnh. Trong tp Thn nng bn thoch r khong 5000 nmtrc y ngi Trung Hoa c i s dng 365 v thuc v cy thuc phng v

cha bnh. Vo i nh Hn (nm 168 trc CN) trong cun sch Th Hu cp

phng, tc gi thng k 52 n thuc tr bnh t cc loi cy c. Ti gia th k

XVI, L Thi Trn thng k 1.200 v thuc trong tp Bn tho cng mc.

Cc ti liu c xa v s dng cy thuc cng c ngi Ai Cp c i ghi

chp cch y khong 3600 nm trc vi 800 cy thuc v trn 700 bi thuc. Ngui

n c i cch y 2000 nm li ti liu v cng dng ca cy c lm thuc ca

ngi Hindu.

Cc nh thc vt ngi Php c coi l nhng ngi u tin ca Chu u

nghin cu v thc vt ng Nam , vi h sau nhngcnh rng nhit i cn tim

n rt nhiu gi tr. Vo nhng nm u th k XX, trong chng trnh nghin cu v

thc vt ng Dng, Perry cng b 1.000 loi cy v dc liu ti ng Nam

c kim chng v gn y (1985) tng hp thnh cun sch Medicinal Plants of

Eats and Southeast Asia,..v.v.

b.

Nghin cu, nh gi v gi tr ca ngun ti nguyn cy thuc

cc quc gia ang pht trin c ti 80% dn s t ra tn nhim vi vic chm sc

sc khe bng y hc c truyn, m trong cy c l ngun thuc ch yu c s

dng. Trung Quc l nc ng dn nht th gii, li c nn y hc dn tc pht trin, nn

trong s cc loi cy thuc bit hin nay c n 80% s loi (khong 4.200 loi) l

c s dng theo kinh nghim c truyn ca cc dn tc.

Bn cnh cc phng thc dng cy thuc theo cch c truyn nh sc, thuc

cao, thuc ngm ru, thuc bt, thuc chm b v xoa bp, t nhiu nm nay,ngi ta cn ch to ra hng trm loi thuc hin i, c hiu lc cha bnh cao, m

ngun gc l cc hp cht t nhin c chit xut t cy c. Phng php nghin cu

sng lc ha hc v dc l to thuc mi ngy cng c quan tm nhin hn

khng ch cc quc gia pht trin, m cn cc quc gia ang pht trin. Hin cha c

con s thng k no v tng khi lng nguyn liu cc loi thc vt mi nm, c

dng v mc ch lm thuc l bao nhiu. Ch on rng, s l mt khi lng rt

ln. Trung Quc, s dc liu (t thc vt) s dng trong y hc c truyn hng nm


4/89

4

t 0,7 1,0 triu tn, Nhu cu thuc t cy c Trung Quc vo khong 1.600.000

tn/nm, vi t l tng trng hng nm khong 9%. T l ny chu u v Bc M

khong 10% mi nm,..v.v.

Chng ta vn coi Hoa hng (Rosa spp.) l loi hoa biu tng cho sc p v

tnh yu, qu hng ca chng t nc Bulgary li coi y l mt loi cy thuc.Ngi Bulgary dng c hoa, l, r lm thuc tan huyt v bnh ph thng. Ngy

nay, nhiu nghin cu cho thy trong cnh Hoa hng c cha mt lng tamin,

glycosyd, tinh du. Lng tinh du ny ngoi vic dng lm hng liu cn c kh

nng cha nhiu bnh.

Ngi n dng l cy Ba ch (Desmodium triangulare (Retz.) Merr.) sao

vng, sc c cha kit l, tiu chy. B cu v (Breynia fruticosa (L.) Hook.f.) vn l

loi mc hoang di ph bin ti nhiu ni, t ai bit rng n c nhiu cng dng cha

bnh. Ngi Phillpipine dng v cy ny sc ung cm mu rt c hiu qu, tn bt

rc ln mn nht, l lot..v.v.

Ngi dn Malaysia ly cy Hng chanh (Coleus amboinicus Lour.) sc ly

nc cho sn ph ung; tr cc chng ho g, au c hng, s mi tr em,

Mt khc, theo s liu ca Trung tm Thng mi Quc t cho bit, nhu cu s

dng cy thuc cc nc cng nghip pht trin khng ngng tng ln, nm 1976

nhp khu 335 triu USD, n nm 1980 tng ln 551 triu USD (O. Akerele,

1991). Ch tnh ring 12 loi dc liu c nhu cu s dng cao M l: Bch qu,Sm Triu tin, Ti, Kawa, nm 1998 t doanh s bn l l 552 triu USD,

v.v

Mc d chim t l nh hn thuc c ngun gc t ho hc v cng ngh sinh

hc, cy c lm thuc vn c bun bn khp ni trn th gii. Trn quy m ton

cu, doanh s mua bn cy thuc c tnh khong 16 t Euro mi nm. c 119 cht

tinh khit c chit tch t khong 90 loi thc vt bc cao c s dng lm thuc

trn ton th gii, trong c ti 74% cht c mi quan h vi kinh nghim s dng ca cc cng ng, v d nh: theophyllin t cy Ch, reserpin t cy Ba gc, rotundin

t cy Bnh vi,... Ring Trung Quc, trong giaion t 1979-1990 c 42 ch phm

thuc mi t cy thuc c a ra th trng, trong c 11 ch phm cha cc bnh

tim mch, 5 ch phm cha ung th v 6 ch phm cha cc bnh ng tiu ho. D

on, nu pht trin ti a cc thuc tho mc t ccnc nhit i, c th lm ra

khong 900 t USD mi nm cho nn kinh t ca cc nc th gii th ba.


5/89

5

Ti Trung Quc, c khong 1.000 loi cy thuc thng xuyn c s dng,

chim 80% thuc bn trn th trng trong nc, vi tng gi tr(1992) l 11 t Nhn

dn t.

Hng Kng l ni c th trng thuc tho mc ln nht ca th gii, hng nm

nhp mt lng dc liu tr gi 190 triu USD, trong c 70% c s dng ti chv 30% c ti xut, trong khi ch c 80 triu USD thuc ty c nhp trong

cng thi gian. Trung bnh tin s dng thuc cy c ca ngi dn Hng Kng l 25

USD/nm.

Vic pht hin ra ho cht cha tr bnh ung th hiu nghim trong cy Thng

vng Thi Bnh Dng, mt loi cy bn a ca cc rng c Bc M mang li

li nhun kinh t cao. Trong vng hai mi nm qua ngnh cng nghip ch bin

Thng thnh thuc cha ung th mang li li nhun l 500 triu USD/nm,

nhng thuc ny ang c s dng rng ri Chu u v Chu . Hng dc phm

danh ting Biotech ca B mi nm iu tra nghin cu sng lc 1.500 n 2.000 loi

cy thuc tcc quc gia trn th gii.

Ti Nht Bn, 42,7% ngi dn s dng thuc c truyn cha bnh vi tng

chi tiu khong 150 triu USD (1983). Ti n , c 400 loi trong s 7.500 lo i cy

thuc thng xuyn c s dng vi lng ln cc xng sn xut thuc nh.

Doanh s bn thuc tho mc cc nc Ty u nm 1989 l 2,2 t USD so vi tng

doanh s bun bn dc phm l 65 t USDv.v.

c. Nghin cu, nh gi v tim nng ca ngun ti nguyn cy thuc

Cc vng nhit i trn th gii, bao gm lu vc sng Amazon ca chu M,

ng Nam , n - Malaixia, Ty Phi cha ng kho tng cy c khng l cng

nh giu c v tri thc s dng, c tim nng ln trong nghin cu v pht trin dc

phm mi t cy c.

Trung Quc, ngoi nn y hc c truyn chnh thng ca ngi Hn (Trung

y), cc cng ng khng phi ngi Hn, vi dn s khong 100 triu ngi, cng ccc nn y hc ring ca mnh, gi l y hc dn tc c truyn (Traditional Ethno-

medicine) s dng khong 8.000 loi cy c lm thuc. Trong , c 5 nn y hc

chnh l y hc c truyn Ty Tng (s dng 3.294 loi), Mng C (1.430 loi), Ugur,

Thi (800 loi).

Theo mt hng khc, nghin cu cy thuc trn th gii c tp trung theo

cc mc ch ng dng c th. Nhiu cng trnh theo hng ny c cng b

trong nhng nm gn y: Cc cy cha bnh ung th, Cc cy thuc cha bnh tiu


6/89

6

ng, v.v... Ti nguyn thc vt l i tng quan trng sng lc tm cc thuc

mi. Vin Ung th Quc gia M u t nhiu tin bc sng lc n 35.000 trong

s trn 250.000 loi cy c trn khp th gii tm thuc cha ung th. Theo ngun

d liu NAPRALERT, n nm 1985 c khong 3.500 cu trc ho hc mi c

ngun gc t thin nhin c pht hin, trong 2.618 t thc vt bc cao, 512 tthc vt bc thp v 372 t cc ngun khc. R rng l ngun ti nguyn thc vt v

tri thc s dng chng lm thuc cn l mt kho tng khng l, trong phn

khm ph cn qu t i.

Nghin cu tc dng cha bnh ca tng loi cy thuc v bn cht ho hc ca

dc liu c quan tm trn quy m rng ln. Nhiu nghin cu khng nh hu

ht cc cy c u c tnh khng sinh l mt trong nhng yu t min dch t nhin.

Tc dng khngkhun l do cc hp cht t nhin hay gp: Sulfua, saponin (Allium

odium); becberin (Coptis chinensisFranch.); tamin (Zizyphusjuba Miller). Mi loi

cy vi tng cng nng tc dng, mi a phng li c s dng ring theo mt

bn sc dn tc.

Cha bnh bng cy c ang dn tr thnh xu hng ca th gii. Trong

khong 30 nm gn y, Vin Ung th Hoa K (CNI) iu tra nghin cu sng lc

hn 40.000 mu cy thuc, pht hin hng trm cy thuc c kh nng cha tr bnh

ung th, 25% n thuc M c s dng ch phm c dc tnh mnh c ngun gc

t thc vt. Madagsaca ngi ta dng cy Hng hoa (Catharanthus roseus) chabnh mu trng cho tr em v rt hiu qu, lm tng t l sng ca tr t 10 ln n

90%.

Nhn thc r gi tr cha bnh ca cc cy thuc chnh l cc hp cht t nhin

c hot tnh sinh hc cha trong nguyn liu, v vy nghin cu cy thuc theo cc

nhm hp cht c tin hnh v thu c nhiu kt qu tt. Tuy nhin, hng

nghin cu ny i hi kinh ph ln, trang thit b hin i v i ng chuyn gia c

trnh cao. Do vy, y l cc nghin cu c trin khai cc nc pht trin v

mt s cc nc ang pht trin. Cc cy thuc cha cc nhm hot cht ancanoit,

flavonoit, cumarin hin angc quan tm nhiu,v.v...

10.1.2.Khi qut nghin cu, xc nh cc mi e da i vi ngun ti nguyn

cy thuc trn th gii

Suy gim ngun ti nguyn cy thuc l mt thch thc ln i vi s pht

trin ca x hi trong tng lai. bo tn v pht trin bn vng ngun ti nguyn

cy thuc trn tri t, cc nh nghin cu thng nht rng vic xc nh chnh xc cc

nguyn nhn hay cc mi e da gy ra hin trng trn l yu cu thc t. Bi l ch


7/89

7

khi xc nh chnh xc cc nguyn nhn, chng ta mi c th a ra cc bin php hu

hiu chn ch v ngn chn tc ng ca chng.

Mc d suy gim v cn kit ngun ti nguyn cy thuc c gy ra bi nhiu

nguyn nhn, tuy nhin, cc nh nghin cu thng nht quy chng vo cc nguyn

nhn chnh sau y:

a. Mt rng v thay i ni sng ca thc vt

Hu ht cc loi cy thuc trn th gii phn b v sinh trng tt trong cc

kiu rng. Mt s loi ch tn ti v sinh trng bnh thng trong mt kiu rng nht

nh. V vy, mt rng chnh l mt iu kin tn ti ca hu ht cc loi thc vt,

trong c cc loi lm thuc.

Theo ti liu mi cng b ca Qu bo v ng vt hoang d (WWF, 1998),

trong thi gian 30 nm (1960 1990) che ph rng trn ton th gii gim ign 13%, tc din tch rng gim i t 37 triu km2xung 32 triu km2, vi tc

gim trung bnh 160.000 km2/nm. S mt rng ln nht xy ra cc vng nhit i,

Amazone (Braxin) trung bnh mi nm rng b thu hp 19.000 km2trong sut hn

20 nm qua. Bn loi rng b hy dit ln l rng hn hp v rng n i l rng

60%, rng l kim khong 30%, rng m nhit i khong 45% v rng kh nhit i

ln n khong 70%. Chu l ni mt rng nguyn sinh ln nht,

khong70%.

Ni n a dng sinh hc phi k n cc h sinh thi rng ma nhit i. Vai

tr ca cc h sinh thi rng ma nhit i rt quan trng, chng ch chim 5% din

tch b mt tri t, nhng c tnh chng cha c hn 50% tng s loi. Din tch

ban u ca rng ma nhit i v cc loi rng m nhit i khc chim khong 16

tri km2(Primack, 1999). Nm 1982 da theo nh v s liu vin thm ch cn li 9,5

triu km2, v 3 nm sau b mt thm 1 triu km2rng na. Hin nay trung bnh hng

nm mt 80.000 km2rng v 100.000 km2rng b suy thoi lm cho cu trc h sinh

thi rng hon ton b thay i.S liu ca Vin nghin cu kinh t Ifo Munich, c cng b ngy 19/1/2006

cho bit t nm 1990 n 2005, din tch rng trn tri t gim 3%, tc trung bnh

mi ngy mt 20.000 hc ta rng. y l hin tng ng bo ng nhiu quc gia.

c bit l Brazil v Sudan, rng b ph v ti v trng cy C da v u tng

v cc loi cy sn xut nhin liu sinh hc, 47% din tch rng th gii hng nm b

thu hp trc ht l hai nc ny.


8/89

8

C nhiu nguyn nhn dn n lm mt rng trn th gii, tp trung ch yu

vo cc nhm nguyn nhn sau y:

- M rng din tch t nng nghip: p ng nhu cu sn xut lng thc,

trong sn xut nh du canh l nguyn nhn quan trng nht. Rowe (1992) cho

rng, c n 60% rng nhit i b cht ph hng nm l do nguyn nhn ny. Hinnay m rng din tch nng nghip Chu v Chu Phi ang xy ra vi tc

mnh hn so vi Chu M La Tinh; s d c tnh trng ngy cng gim din tch

rng ma nhit i l do vic m rng din tch t canh tc, mt s chuyn hon

ton thnh t nng nghip, ng c chn nui, cc trang tri trng cy cng

nghip, cy n qu v s khc l do khai thc g, ci. Trong th k qua, din tch

t canh tc trn ton th gii tng 74%, din tch t ng c tng 113%. Cng

trong thi gian , rng v cc thm thc vt cy g khc gim 21%,

- Khai thcgv ccsnphmrng:Vic y mnh khai thc g cng nh cc ti

nguyn rng khc cho pht trin kinh t v xut khu cng l nguyn nhn dn n

lm tng tc ph rng nhiu nc. Hin nay vic bun bn g xy ra mnh m

vng ng Nam , chim n gn 50% lng g bun bn trn th gii. V d,

Malaisia rng nguyn sinh che ph gn nh ton b t nc vo nm 1990, n

nm 1960 c trn 1/2 din tch rng b khai thc g cho xut khu. Cn

Philippine, n nm 1980 rng b ph hy khong 2/3 din tch, trong khai

thc g cho xut khu chim mt phn ln,- Nhu culyci:Cht ph rng cho nhu cu ly ci t cng l nguyn nhn quan

trng lm cn kit ti nguyn rng nhiu vng. Lng g s dng lm cht t

trn th gii tng t 600 triu m3vo nm 1963 ln 1.300 triu m3 vo nm

1983. Hin nay vn cn khong 1,5 t ngi ch yu da vo ngun g ci cho

nu n. Ring Chu Phi c 180 triu ngi thiu ci un, Khai thc g ci

thc t khng lm bin mt cc cnh rng, nhng lm cho rng ngho kit v thay

i iu kin t nhin ca sinh cnh nh hng trc tip ti tn ti ca cc loi

thc vt.

- Ph rngtrng cy cng nghipv cy csn:Nhiu din tch rng trn th

gii b cht ph ly t trng cy cng nghip v cc cy c sn phc v cho

kinh doanh. Mc ch l thu c li nhun cao m khng quan tm n lnh

vc mi trng. Thi Lan, mt din tch ln rng b cht ph trng sn

xut khu, hoc trng cca sn xut scla. Pru, nhn dn ph rng trng

coca, din tch trng cca c tnh chim 1/10 din tch rng ca Pru. Cc cy

cng nghip nh cao su, c du cng thay th nhiu vng rng nguyn sinh


9/89

9

cc vng i thp ca Malaisia v nhiu nc khc, c bit l Brazil v

Sudan, rng b ph v ti v trng cy C du, u tng v cc loi cy sn

xut nhin liu sinh hc, 47% din tch rng th gii hng nm b thu hp trc ht

l hai nc ny

-

Chn thgia sc:S chn th tru b v cc gia sc khc i hi phi m rngcc ng c cng l nguyn nhn lm gim din tch rng. Chu M La

Tinh, c khong 35% rng b cht ph do nhng ngi sn xut nng nghip nh.

Phn cn li do chn th sc vt. Ring Nam M vic m rng din tch ng c

vi tc 20 nghn km2/nm trong giai on 1950 1980. Cn Braxin, khong

3/4 din tch rng b ph hy vng Amazone n 1980 c lin quan trc tip n

vic nui b,

-

Chyrng:

Chy rng l nguyn nhn kh ph bin cc nc trn th gii

vc kh nng lm mt rng mt cch nhanh chng. V d, nm 1977 xy

ra chy rng nhiu nc thuc Chu u, Chu v Chu M. Ch tnh ring

Indonesia trong mt t chy rng (nm 1977) thiu hy gn 1 triu ha rng.

Cn M, trong nm 2000 c 2,16 triu ha rng b chy,

b. Khai thc qu mcv mc ch thng mi

T liu t T chc v Bo tn thin nhin v Ti nguyn thin nhin (IUCN)

chobit, trong tng s 43.000 loi thc vt m c quan ny c thng tin, hin c ti

30.000 loi c coi l ang b e da tuyt chng cc mc khc nhau ( World

conservation monitoring centre IUCN, 1992 v 1993). Trong tng s 30.000 loi

ny, ng nhin c rt nhiu loi c dng lm thuc.

Bangladesh c mt s cy thuc qu nh Tylophora indica(dng lm thuc

cha hen), Zannica indica (thuc ty x), trc kia d tm kim, nay tr nn

him hoi (A.S. Islam, 1991). Hoc l loi Ba gc Rauvolfia serpentinavn mc t

nhin kh ph bin n , Srilanca, Bangladesh, Thi Lan, mi nm khai thc

c khong 1.000 tn nguyn liu xut sang th trng u M, lm thuc cha caohuyt p (ring n chim 40 50%). Song, do b khai thc lin tc nhiu nm

lm cho cy thuc ny mau cn kit. Mt s bang n chnh thc tm nh ch

khai thc loi Ba gc k trn (O. Akerele, 1991; L. de Alwis, 1991 v A.S. Islam,

1991). Mt loi cy thuc qu khc l Coptis teetamc nhiu vng ng Bc n

, trc kia khai thc hng chc tn mi nm bn sang cc nc vng ng Nam ,

nay tr nn rt him, thm ch ang ng trc nguy c tuyt chng (O. Akerele,

1991).


10/89

10

Theo He Shan An v Cheng Zhong Ming, 1985 Trung Quc vn c mt s

loiDioscoreaspp. tr lng kh ln, trong thp k 50, tng khai thc ti 30.000

tn, hin b gim st nhiu, c loi thm ch phi trng. Mt vi loi cy dn tc

thuc qu nhFritillaria cirrhosa(lm thuc ho) phn b ph bin vng Ty Bc

tnh T Xuyn nay ch cn st li 1 2 im, vi s lng cc th t. Hoc loiIphigenia indicac tc dng cha ung th, ch phn b rt hp vng Lijang v Dali

tnh Vn Nam, do b tm kim khai thc gay gt, hin c th b tuyt chng. Mt s

loi cy thuc qu khc nh Paris polyphylla, Gastrodia elata, Nervilia fordii,cng

l nhng v d in hnh v s tn ti mong manh ca chng Trung Quc (P.G.

Xiao, 1991).

S bin mt ca cc cy thuc l mt thm ha thc s,Sara Oldfield, tng

th k ca T chc bo tn cc vn bch tho quc t, nhn xt.

Phn ln dn s th gii, trong c 80% ngi chu Phi, hon ton ph thuc

vo dc tho cha bnh. Theo mt bo co ca t chc bo tn quc t Plantlife,

trn khp th gii c khong 50.000 loi cy c th dng lm thuc, nhng xp x

15.000 trong s ang i mt vi nguy c tuyt chng. Tnh trng thiu dc tho

xy ra Trung Quc, n , Kenya, Nepal, Tanzania v Uganda. C th ni gi tr

v li nhun m cy thuc em li rt ln. M mi nm li nhun thu c t cy

thuc khong 1,5 t USD. Trung Quc, ch ring vicxut khucao n hon tn

cng cho doanh thu khong 2 t USD/ nm.Hin nay, phong tro dng cy thuc phng v cha bnh trn th gii t ra mt vn cn lu tm: 2/3 trong s 50.000

loi cy thuc c s dng, khai thc t cc cy hoang di sn c nhng khng c

trng li b sung.

Theo mt nghin cu ca nh thc vt hc ngi Anh l Alan Hamilton, thnh

vin ca Qu Th gii Bo v Thin Nhin (vit tt l WWF), c ti 4.000 10.000

loi cy c dng lm thuc c nguy c b tit chng. Nguyn nhn khng phi hon

ton do s pht trin ca Y hc c truyn m theo tc gi l do th trng dc tho

Chu u v Bc M tng trng 10% mi nm trong vng 10 nm nay. Trn quy m

ton cu, doanh s mua bn cy thuc hng nm c tnh ln ti 16 t Euro.

Khai thc qu mc v mc ch thng mi l nguyn nhn ch yu khin dc

tho ngy cng tr nn khan him.

c. Cc nguyn nhn khc

Ngoi hai nguyn nhn chnh nu trn, ngun ti nguyn cy thuc (v ti

nguyn sinh vt ni chung) cn b e da bi nhiu nguyn nhn khc. Tuy nhin, so


11/89

11

vi hai nguyn nhn chnh, tc ng ca cc nguyn nhn ny cha ln, thm ch cha

c nh gi r rng.

- S nhim mi trng do hot ng ca con ngi.

nhim mi trng hin nay ch yu c gy ra bi cc hot ng ca cc

trung tm cng nghip. Thc t cho thy cc m khai thc khong sn (than ,bauxite, ch, thic,..) v cc nh my sn xut ha cht gy nh hng rt ln ti mi

trng. Mt s lnh vc cng nghip gy nh hng trn mt quy m rt ln. Mt s

nh my ha cht do khng x l cht thi tt c th gy nh hng trong phm vi

hng trm km dc theo cc con song.

- Cc thm ha do thin tai

Trong s cc tc ng do thin tai, l lt v ng t l nguyn nhn gy tc

ng ln nht. Mt s trn lt ln lm ngp v hy hoi sinh vt trn hng trm kmvung. Sau cc trn lt ny, hu ht cc loi sinh vt trong c cy thuc b hy dit

trn mt phm vi khln.

Mc d ng t v st l t thng gy hu qu ln i vi tnh mng v ti

sn, tuy vy, cc nghin cu chi tit cho thy mt s v ng t gy tc ng khng

nh ti cc khu rng t nhin v cc loi sinh vt.

- Tc ng do bin i kh hu

C th ni y l nguyn nhn c nhc nhiu n trong cc nghin cu gny, tuy nhin bng chng thc t v cc hu qu ca bin i kh hu gy ra i vi

ti nguyn cy thuc cn t v cha tht r rng. D on rng cc loi sinh vt ni

chung, trong c cy thuc ch yu b tc ng do nc bin dng lm mt ni sng

v tng cao nhit khng kh lm hn ch s thch nghi vi mi trng. C th y

s l yu t cn tnh n trong thi gian sau ny.

- Do thc v nhn thc ca con ngi

thc v nhn thc ca con ngi tc ng tiu cc i vi ngun ti nguyn

cy thuc trc ht do thu hi cy thuc mt cch hy dit. Nhiu loi cy thuc b

khai thc trng hoc khai thc cc c quan sinh sn lm cho chng rt kh ti sinh

thm ch b hy dit trn mt phm vi ln.

Trong khng t trng hp, thm thc vt v km theo l cc loi sinh vt b

bin mt do quyt nh ca cc nh lnh o trong qu trnh pht trin kinh t x hi.

10.1.3.Khi qut tnh hnh nghin cu bo tn ngun ti nguyn cy thuc


12/89

12

Lo ngi trc tnh hnh vn ti nguyn cy thuc, cng nhng kinh nghim s

dng cy thuc ca cc cng ng ang b mai mt, nn ngay t hi ngh ln thc 40

ca T chc Y t th gii (WHO), thng 5 nm 1987 ti xc nh nhng quan im

chnh c a ra Hi ngh Alma Ata t nm 1979, l: cn phi khi xng

nhng chng trnh nhm nhn bit v gi tr, bo ch v trng trt, cng vi vic botn cy thuc.

Thng 3 nm 1988, ti Chiang Mai Thi Lan, mt s T chc quc t (WHO,

IUCN, WWF) phihp vi B Y t - Chnh ph Hong gia Thi Lan t chc mt

Hi tho Quc t u tin chuyn v bo tn cy thuc. T din n ca Hi tho ny,

mt ln na cc nh khoa hc khng nh v tm quan trng v vai tr to ln ca

cy thuc trong s nghip chm sc sc khe cng ng. ng thi, ku gi Lin Hp

Quc v cc quc gia thnh vin cng vi cc T chc quc t khc cn c nhng

hnh ng thit thc bo tn cy thuc. Bo tn cy thuc chnh l bo tn gi tr

a dng sinh hc (DSH), trong cc nn vn ha ca mi quc gia.

Tip theo Hi ngh Quc t Bo tn cy thuc, t chc Thi Lan nm 1988,

nm 1993 WHO, IUCN v WWF a ra mt ti liu Hng dn bo tn cy

thuc (Giudeline on Conservation of Medicinal Plants). y khng phi l loi ti

liu v phng php nghin cu, nhng nhng ngi bin son c ch cp t

khu iu tra nghin cu cho n tin hnh khai thc s dng, pht trin trng thm v

qun l cy thuc, u l nhng hot ng c lin quan v phc v cho mc ch botn. Tuy nhin, cho cng tc bo tn cy thuc c hiu qu, cn phi cn c vo

tnh hnh ca mi quc gia, t a ra cc gii php v chng trnh hnh ng ph

hp.

Nm 1993 trn ton th gii c 8.619 khu bo tn, n nm 1997 c 12.754

khu bo tn c Lin hp quc cng nhn. Ngoi ra, cn khong hn 17.500 im

khc khng c a vo danh sch ca Lin hp quc v din tch nh hn 1.000 ha,

khng p ng c tiu chun ti thiu ca quc t. Tng din tch khong 8 triu

km2. D dng no, cc khu bo tn ny c qun l nhm mc ch bo v

nghim ngt cc dng ti nguyn cho n vic khai thc ti nguyn c kim sot

hoc c s dng theo mc ch khc, tt c cc khu bo tn u gp phn, bng

cch ny hay cch khc vo mc tiu bo tn a dng sinh hc.

Mc d con s v cc khu bo tn trn y l kh n tng, song chng cng

ch i din cho khong 6% tng din tch b mt tri t v ch c 3,5% tng din tch

t ai ca th gii thuc loi c bo b nghim ngt cho mc ch nghin cu khoa

hc. C l din tch cc khu bo tn nguyn v s khng bao gi vt qu 7 n 10%


13/89

13

din tch b mt tri t, v cc vng t cn li c tm quan trng sinh hc khc

c qun l cho mc ch sn xut, v.v

Mt khc, trn th gii hin nay c khong hn 1.500 vn thc vt, ang lu

gi v trng trt mt lng rt ln cc loi thc vt, c chng khong 80.000 loi

trong iu kin nhn to, mi vn khong vi trm n hng nghn loi, trong ccc loi cy thuc (Heywood, 1992). Vn thc vt ln nht th gii l Vn Thc

vt Hong gia Anh Quc ti Kew lu gi khong 38.000 loi, trong bo tn rt

nhiu loi cy thuc. Vai tr quan trng ca cc vn thc vt trong vic bo tn a

dng sinh hc ni chung, cy thuc ni ring cng c minh ha bi vic m rng

mng li ca 19 vn thc vt M vi Trung tm bo tn thc vt. Ti y c

tnh c 3.000 taxon c hu M b e da tuyt chng.

Ngoi ra, cc vn thc vt cng tham gia vo chng trnh hi phc cc loi

thc vt nguy cp v cc h sinh thi b suy thoi.S ng gp ca cc vn thc vt

i vi cng tc bo tn loi m rng ra i vi cc loi ang b e da ngoi t nhin.

Theo hng ny, cc vn thc vt cung cp cy ging cho cc nghin cu v vng

trng cy cy thuc. Chng cng l ni trin khai cc hot ng gio dc k nng v

thc bo tn cho cng ng.

Tm li, bo tn cy thuc trn th gii hin c trin khai theo hai hnh thc

chnh:

-

Bo tn cy thuc theo hnh thc bo tn nguyn hay ti ch v (in situ); y lhnh thc bo tn thc hin ti cc vn quc gia, khu bo tn thin nhin.

Theo hnh thc ny, cc loi cy thuc b e da c bo tn ngay ti ni

chng phn b hay tng phn b.

- Bo tn cy thuc theo hnh thc chuyn v (ex situ): thng thc hin ti cc

vn thc vt, cc trang tri hoc vn rng. Hnh thc ny cn bao gm c

cc bin php bo tn trong cc phng th nghim v vin nghin cu (cc ngn

hng ht, ngn hng m,...) hot ng bo tn t kt qu, nhiu hot ng khc c trin khai trong

c bit ch trng ti cng tc gio dc v bo tn, nng cao nng lc qun l

(hoch nh chnh sch, php lut, t chc hot ng) v k thut phc v cng tc

bo tn (k thut nhn ging, chm sc, bo v cy trng,).

Cho ti nay, cng tc bo tn cy thuc c nhiu thnh qu, cc phng

php nghin cu v trin khai c thng nht p dng trnphm vi th gii.


14/89

14

Tuy nhin, vic p dng cc phng php ny cn c s tnh ton ph hp vi thc t

tng quc gia.

10.2. Tnh hnh iu tra, nghin cu, nh gi v ngun ti nguyn cy thuc

Vit Nam

10.2.1.

Tnh hnh iu tra, nghin cu v ngun ti nguyn cy thuca. Tnh hnh iu tra, thng k ngun ti nguyn cy thuc

Vit Nam nm dc trn bn o ng Dng, ko di theo hng bc nam vi

hn 1.600 km trn t lin, t 8o30 mi C Mau tnh C Mau n Lng C tnh

H Giang. Tng din tch phn t lin l 325.360 km2, ngoi ra cn nhiu o v

qun o ln, nh Ct B, Cng C, Bch Long V, Hn M, C Lao Chm, Hong

Sa, Trng Sa, Cn o, Ph Quc, Th Chu,

Nc Vit Nam c hnh dng hp v chiu ngang, ni rng nht ch khong 600km, ni hp nht l hn 40 km. Trn , c ti 3/4 lnh th l i ni, vi nhiu dy

ni ln v cao nh Hong Lin Sn c cc nh Fan Si Png 3.143 m (cao nht ng

Dng), Ng Ch Sn 3.096 m, Phu Xi Lung 3.075 m. Dy Trng Sn chy dc bin

gii Vit Lo, v pha nam m rng ra thnh cc cao nguyn vi mt s nh ni nh

cao nh Ngc Linh 2.589 m, Ch Yang Sin 1.405 m, Bi p 2.287m. Xen k vi cc

vng ni k trn l l mt h thng cc sng sui chng cht. Song ng ch nht l

hai con sng ln Hng H v Cu Long, to ra hai min Bc v Nam hai vng

ng bng chu th rng ln.S chia ct mnh v phc tp ca b mt ahnh l nhn t quan trng to nn

s a dng cao trong bn sinh kh hu Vit Nam. Nm khu vc ng Nam ,

Vit Nam c kh hu nhit i gi ma nng v m. Trong , tnh nhit i gi ma

in hnh thy r cc vng ni thp pha Nam v thin dn sang kh hu nhit i gi

ma vng ni hay gn nh nhit i cc vng ni cao pha Bc.

Tt c nhng nhn t v a l, a hnh v kh hu k trn, gp phn to

nn Vit Nam c ngun ti nguyn ng thc vt phong ph a dng. Theo ctnh c c s ca cc nh khoa hc, v thc vt bc cao c mch c ti 12.000 loi.

Bn cnh cn 800 loi Ru, 600 loi Nm v hn 2.000 loi To (Phan K Lc,

1998; Nguyn Ngha Thn, 1997). Trong , c rt nhiu loi v ang c trin

vng c s dng lm thuc (Nguyn Tp, 2002).

Trong lch s, Vit Nam c nhiu danh y nghin cu, thng k v cc loi

cy thuc. Chu Tin bin son cun sch Bn tho cng mc ton yu l cun

sch thuc u tin xut bn nm 1429. Tu Tnh, tn thc l Nguyn B Tnh (vo


15/89

15

th k XIV) bin son b Nam dc thn hiu gm 11 quyn vi 496 v thuc

nam, trong c 241 v thuc c ngun gc thc vt,...

Trong cuc khng chin chng thc dn Php, vi phng chm ca ng

ra t lc cnh sinh, t cung t cp, ngnh Y t c a thuc nam vo pht huy

vai tr to ln ca n, xy dng nn Toa cn bn, nu cc phng php cha bnhbng 10 v thuc thng thng [65]. c bit, cc nh dc hc Vit Nam nghin

cu v s dng sng to nhiu cy thuc phc ph cng tc cha bnh trong khng

chin (sn xut thuc an thn t c Bnh vi, iu tr nhim trng bng cy Ry l

rch,..v.v.).

Sau cuc khng chin chng Php, cng tc su tm cc ngun ti liu v thuc

nam, t chc iu tra cy thuc v nghin cu thnh phn ho hc ca cy thuc c

trin khai mnh m. Trong s cc cng trnh c cng b ng ch bDc liu

hc v cc v thuc Vit Nam gm 3 tp do Tt Li bin son nm 1957, nm 1961

ti bn in thnh 2 tp. Trong tc gi m t v nu cng dng ca hn 100 cy thuc

nam [44]. T 1962 1965 Tt Li li cho xut bn b Nhng cy thuc v v thuc

Vit Namgm 6 tp. Ln ti bn th 7 (1995) s cy thuc ca ng nghin cu ln

ti 792 loi v gn y nht l ln ti bn th 13 (2005). y l mt b sch c gi tr

ln v khoa hc v thc tin, kt hp gia khoa hc dn gian vi khoa hc hin i.

Nm 1980, Huy Bch, Bi Xun Chng gii thiu 519 loi cy thuc,

trong c 150 loi mi pht hin trongS tay cy thuc VitNam. Vin Dc liu(B Y t) cng vi h thng trm nghin cu dc liu, iu tra 2.795 x, phng,

thuc 351 Huyn, th x ca 47 tnh, thnh ph trong c nc, c nhng ng gp

ng k trong cc iu tra su tm ngun ti nguyn cy thuc v kinh nghim s

dng cy thuc trong Y hc c truyn dn gian. Kt qu c c kt trong Danh lc

cy thuc min Bc Vit Nam, Danh lc cy thuc Vit Nam, tp Atlas (bn )

cy thuc. V Vn Chi nm 1976, trong lun vn PTS. khoa hc ca mnh, ng

thng k 1.360 loi cy thuc thuc 192 h trong ngnh ht kn min Bc. n nm

1991, trong mt bo co tham gia Hi tho quc gia v cy thuc ln th II t chc

thnh ph H Ch Minh, tc gi gii thiu mt danh sch cc loi cy thuc Vit

Nam c 2.280 loi cy thuc bc cao c mch, thuc 254 h trong 8 ngnh. Trn c s

cc kt qu nghin cu ca mnh v cc ti liu cng b, nm 1997 ng bin

son v xut bn T in cy thuc Vit Nam. C th ni ti liu ny gii thiu

mt s lng loi cy thuc ln nht v y nht ca nc ta cho ti nay,..v.v. Bn

cnh , cc cng trnh nghin cu thnh phn loi cy thuc ca nhiu vng nc ta


16/89

16

c thc hin. Sau nhiu nm iu tra, nghin cu, ti nay chng ta bit c

s lng cc loi thc vt lm thuc Vit Nam ln ti 3.948 loi.

Nhiu cng trnh iu tra thnh phn loi v kinh nghim s dng cy thuc ca

cc dn tc thiu s nc ta c tin hnh trong nhng nm va qua. Trong thi

gian 2000 - 2010, phng Thc Vt dn tc hc thuc Vin sinh thi v Ti nguynsinh vt trin khai nghin cu ti cc cng ng dn tc ngi H'mng, Dao, Tu D,

Mng, Thi, Kh M, Ty, Nng, Hoa ti cc tnh Lo Cai, Lai Chu, Sn La, Ha

Bnh, H Giang. Nguyn Ngha Thn v cng s nghin cu kh chi tit thnh phn

loi cy thuc ca dn tc Thi ti huyn Con Cung, tnh Ngh An. Trn Vn n

nghin cu kinh nghim s dng cy thuc ca ngbo dn tc Dao ti VQG Ba V.

Ty Th Hon nghin cu kinh nghim s dng cy thuc ca ngi Cao Lan ti Tuyn

Quang, Trn Th Dung nghin cu kinh nghim s dng cy thuc ca dn tc Bru -

Vn Kiu ti Qung Tr. Ngoi ra cn nhiu cng trnh nghin cu khc c cng

b. Kt qu ca cc nghin cu trn cho thy cc dn tc nc ta c nhiu tri thc qu

gi v kinh nghim s dng cy thuc c o phng v cha bnh. Nhiu bi

thuc dn tc c hiu qu iu tr cao c thu thp v a vo nghin cu thc

nghim. ng thi, pht hin nhiu loi cy thuc mi; c bit l cc cng dng

mi ca nhiu loi cy thuc. Nh vy, nghin cu cy thuc truyn thng ca cc dn

tc thiu s gp phn s dng hiu qu hn ngun ti nguyn cy thuc nc ta.

b.

Nghin cu, nh gi v gi tr ca ngun ti nguyn cy thucVit Nam l ni giao lu ca cc dn tc v cc nn vn ho, trong quan trng

nht l hai lung vn ho Trung Hoa v n ; l ngi nh chung ca 54 dn tc, trong

cng ng ngi Vit (Kinh) c dn s ln nht, ch yu phn b cc vng chu

th.Cc dn tc cn li ch yu phn b cc khu vc i ni, ni chim n 3/4 din

tch c nc, c thnh phn a dng, bao gm cc nhm dn tc Ty -Thi, Hmng-Dao,

Tng Min min ni pha Bc hin cn b con ang sinh sng Nam Trung Quc,

Lo, Thi Lan, Myanmar; cc nhm dn tc sinh sng min Trung v min Nam

thuc nhnh ngn ng Mn-Khmer c b con sinh sng Lo, Campuchia, Thi Lan;

nhm cc dn tc sinh sng dc ven bin min Trung v Ty Nguyn c quan h h

hng vi nhng dn c ang sinh sng Malaysia, Indonesia. Cc dn tc sinh sng

Vit Nam to nn mt hnh nh thu nh ca khu vc ngNam .

Mi dn tc c tp qun, nim tin, tri thc v kinh nghim s dng cy c lm

thuc khc nhau. iu ny dn n s a dng v tri thc s dng cy thuc Vit Nam.

tha k cc kinh nghim qu bu trong y hc c truyn, thi gian qua ngnh

y t nc ta tp hp c 39.381 bi thuc kinh nghim dn gian gia truyn ca


17/89

17

12.531 lng y. C nhiu dc phm c pht trin gn y da trn tri thc s dng

ca cng ng, nh Ampelop, da trn kinh nghim dng cy Ch dy (Ampelopsis

cantoniensis(Hook. Et Arn.) Planch.) cha bnh ca ngi Ty Cao Bng, v.v...

Trong y hc dn gian, mi cng ng min ni (cp x) thng bit s dng t

300 - 500 loi cy c sn c trong khu vc lm thuc. Mi gia nh bit s dng t vicy n vi chc cy cha cc chng bnh thng thng cng ng . Mi cng

ng thng c 2 - 5 thy lang (hay hn) c kinh nghim s dng cy c lm thuc.

bo m cng tc chm sc sc kho ban u ti tuyn y t c s, B Y t

ban hnh Danh mc thuc thit yu,c quy nh 188 v thuc y hc c truyn

thit yu v 60 loi cy lm thuc cn trng ti tuyn x,gi l thuc Nam thit yu.

Theo kt qu iu tra tng i c h thng ca Vin Dc liu t nm 1961 n

nay, xc nh Vit Nam hin bit 3.948 loi cy thuc, thuc 307 h ca 9ngnh v nhm thc vt bc cao cng nh bc thp (k c nm v to). C th Bng 1.

Bng 1: S loi cy thuc bit Vit Nam

S TT Nhm / ngnh S h S loi1 Nhm To (Alge) 19 522 Nhm Nm (Fungi) 12 223 Ngnh Ru (Bryophyta) 4 44 Ngnh L thng (Psilophyta) 1 1

5 Ngnh Thng t (Lycopodiophyta) 2 256 Ngnh C thp bt (Equisetophyta) 1 37 Ngnh Dng x (Polypodiophyta) 26 128

8Ngnh Thng (Pinophyta)(Ngnh Ht trn Gymnospermae)

11 38

9Ngnh Mc lan (Magnoliophyta)(Ngnh Ht kn Angiospermae)

231 3.675

Tng 307 3.948

(S liu iu tra ca Vin Dc liu)

Trong tng s 3.948 loi cy thuc bit n Vit Nam hin nay, phn ln

c s dng theo kinh nghim (truyn khu) trong nhn dn. S loi c xc minh

khoa hc v gi tr, c ch cha bnh (k c ngun ti liu ca nc ngoi) ch chim

khong 20 30%. Chng c s dng iu tr t cc chng bnh thng thng

mc phi trong cuc sng hng ngy, nh cm st, cm lnh, cm mu lm lnh vt

thng, n ung kh tiu, bong gn sai khp do ng, b nn gy xng, cho n

c mt s bnh nan y kh cha nh bnh tim mch, gan, thn kinh, tiu ng,

Trong mt s cng b gn y v 920 loi cy thuc, cc tc gi ca cng trnh lit


18/89

18

k ra c 64 loi bnh chng c iu tr bng cy thuc theo cch c truyn

(nhiu tc gi, 2004; Cy thuc v ng vt lm thuc Vit Nam; T.1 v 2). Mt s

loi bnh nan gii v gan, thn, au d dy, thp khp, b gy xng, cha rn cn,

nhn chung ngi dn t ra c tn nhim hn kho iu tr bng cy thuc theo kinh

nghim ca y hc c truyn.Mt khc, tnh phong ph v s dng cy thuc trong Y hc c truyn cn th

hin kinh nghim ca tng c nhn hay ca mi cng ng dn tc. Trn mt s cy

thuc, mi b phn hoc sau khi ch bin, c th c s dng vi nhng cng

dng khc nhau.

S liu thng k ca ngnh Y t gn y cho bit, mi nm Vit Nam tiu th

t 30 50.000 tn cc loi dc liu khc nhau. Trn 2/3 khi lng ny c khai

thc t ngun cy thuc mc t nhin v trng trt trong nc. Ring t ngun cy

thuc t nhin cung cp ti trn 20.000 tn mi nm. Tuy vy, khi lng dc liu

ny trn thc t mi ch bao gm t 200 loi c khai thc v a vo thng mi c

tnh ph bin hin nay. Bn cnh cn nhiu loi cy thuc khc vn c thu hi s

dng ti ch trong cng ng, hin cha c con s thng k c th.

Cc dn tc thiu s trn th gii ni chung, v Vit Nam ni ring, do i

sng cn gn lin vi vic khai thc v s dng thc vt nn c nhiu kinh nghim v

tri thc qu trong lnh vc ch bin, s dng thc vt; c bit l cc kinh nghim s

dng cy thuc. Tuy nhin, cc tri thc v kinh nghim dn tc thng ch c sdng v lu truyn trong mt phm vi hp (dn tc, dng h, gia nh), v vy khng

c pht huy phc v cho x hi v c nguy c tht thot rt cao. Nhn thc c

tm quan trng ny, trong khong hn 10 nm li y nghin cu cy thuc dn tc

(Ethnomedical plants) c c bit quan tm ti mt s c s ca nc ta v thu

c nhiu kt qu kh quan.

Mt khc, nghin cu v gi tr kinh t ca cy thuc Vit Nam hin nay, tm

thi c th chia ra mt s u mi tiu th nh sau:- S dng lm thuc trong y hc c truyn, ch yu di dng thuc chn v

thuc thang, c lng t 20 30.000 tn / nm.

-L nguyn liu cho cng nghip dc, bao gm chit xut t hp cht nhin

lm thuc v sn xut thuc ng dc (sn xut bng my cc nh my

dc phm v x nghip), nhu cu gn 20.000 tn / nm.

-Dc liu xut khu mi nm t 5.000 n gn 10.000 tn, vi gi tr

khong 15 triu USD.


19/89

19

Trong nhng nm gn y, Vit Nam cn xut khu mt s bn thnh phm

thuc di dng hot cht nh berberin, palmatin, rotundin, rutin, Mt s doanh

nghip xut khu c thuc hot cht nh Artemisinin, Artesunat, v nhiu

dng thuc ng dc khc. Hin cha c nhng con s thng k y v tng gi

tr thng mi quc ni, cng nh xut khu v dc liu v thuc t dc liu caVit Nam.

Trong khi cng nghip dc, c nc c 286 c s sn xut dc phm (bao

gm cc doanh nghip nh nc, cng ty, t hp sn xut, t nhn) ang sn xut

1.294 loi dc phm c sn xut t nguyn liu thc vt hoc cht chit xut t

thc vt, chim 23% s loi dc phm c php sn xut v lu hnh t nm 1995-

2000, s dng 435 loi cy c. Nhu cu dc liu cho khi cng nghip dc khong

20.000 tn, v cho xut khu khong 10.000 tn/nm. Theo s liu nm 1998, Tng

cng ty Dc Vit Nam xut khu c 13 triu USD, trong dc liu, tinh du

v cc hot cht t cy thuc chim 74%. Tim nng cung cp dc liu c th t

500 - 800 t ng.

Cc cng ty dc s dng nhiu dc liu nh X nghip dc phm T. 26,

X nghip dc phm T. 3, Cng ty dc liu T. 1, Cng ty c phn TRAPHACO,

Bo Long ng, X nghip ch bin ng dc qun 5 (TP H Ch Minh). Ring

Cng ty C phn TRAPHACO hng nm s dng lng dc liu khong 500 tn ca

hn 100 loi cy thuc,c. Nghin cu, nh gi v tim nng ca ngun ti nguyn cy thuc

Cng vi vic iu tra v thnh phn loi, kinh nghim s dng cy thuc ca

cc cng ng thiu s; nghin cusng lc cc bi thuc dn tc ng dng rng

ri gp phn chm sc sc khe cng ng v pht trin kinh t xy dng c ch

trng nghin cu trong nhng nm gn y. T kinh nghim truyn thng ca dn tc

Ty, nhm nghin cu i hc Dc H Ni sn xut thnh cng thuc cha au

d dy t cy ch dy (Ampenopsis cantoniensis). Vin Ha hc cc hp cht Thinnhin sn xut thnh cng thuc cha vim lot d dy t c Ngh vng (Curcuma

longa) da trn c s bi thuc dn gian. Vin Sinh thi v Ti nguyn sinh vt a

vo th nghim lm sng bi thuc cha ph i tuyn tin lit TLC -02, c pht

trin t bi thuc dn tc ang c nh gi v nghin cu thc nghim nhiu c

quan nghin cu; nghin cu hot cht c ch ung th ca dch chit t cy Ngi

(Ficus hispida)ti i hc Khoa hc t nhin; nghin cu cc bi thuc dn tc cha

si thn, vin gan ti Vin Y hc c truyn trung ng,..v.v. C th nhn thy, nghin

cu cy thuc dn tc khng ch gp phn s dng bn vng ngun ti nguyn cy


20/89

20

thuc ca t nc, m cn l c s sn xut cc loi dc phm mi iu tr cc

bnh him ngho. y thc s l hng nghin cu c trin vng ln trong lng lai.

Mt khc, cc nghin cu v thnh phn ha hc, dc l v kh nng s dng

cc loi cy thuc c bit c quan tm trong nhng nm gn y.Cc hp cht t

nhin trong cy c thng thy cc nhm hot cht nh: alkaloid, saponin,flavonoid, coumarin, polysaccharide, anthranoid,Vi hng nghin cu ny, nhiu

loi cy thuc c s dng lm nguyn liu chit tch cc hot cht qu s dng

trong y dc hc: chit tch artemisiline iu tr bnh st rt t cy Thanh hao hoa

vng (Artermisia annua), chit tch 1-tetrahydropalmatine lm thuc an thn t c ca

cc loi Bnh vi (Stephania spp.), chit tch rutin t Hoa He (Sophora japonica), chit

tch curcumine t c Ngh vng (Curcuma longa)cha bnh vim lot d dy.

Hin nay trin vng s dng cy thuc Vit Nam iu ch cc loi thuc mi

iu tr cc bnh him ngho (HIV/AIDS, ung th, tiu ng,..v.v.) ang c tp

trung nghin cu ti Vin Khoa hc Cng ngh Vit Nam v ti mt s c quan y t

(Vin Dc liu, H Y H Ni, i hc Dc H Ni). T ht ca cy Chay

(Artocarpus tokinensis)cc nh khoa hc iu ch thnh cng cht auronol glycozit

lm thuc c ch min dch cha cc bnh lin quan ti h min dch (bnh nhc

c, luput ban , o thi cc tng ghp..v.v.), t l ca cy Bm bp (Mallotus

apelta) chit xut thnh cng cht maloapelta v sn xut dng thuc tim km

hm pht trin mt s dng ung th, v.v... Hin ti s loi thc vt nc ta a vochit xut hp cht lm thuc cn rt hn ch. Vi ngun ti nguyn thc vt (c

ng vt) phong ph, cng vi vn kinh nghim ethnobotanic v ethnomedicin ca cng

ng cc dn tc Vit Nam, hy vng, l ngun tim nng nghin cu, to ra

nhng loi thuc mi c hiu lc cha bnh cao.

10.2.2.Khi qut nghin cu, xc nh cc mi e da i vi ngun ti nguyncy thuc Vit Nam

Nhn chung, cc mi e da ti ngun ti nguyn cy thuc ca nc ta c th

nm trong cc nhm sau:

a. Cc mi e da trc tip

(1.)Mt rng v suy thoi a dng sinh hc

Din tch rng ca Vit Nam tri qua nhiu giai on bin ng khc nhau.Theo thng k ca tc gi Paul Maurand (1943), nm 1943 Vit Nam c din tch rngl 14,3 triu hecta, t t l che ph lnh th l 43%. T nm 1943 -1975, din tch

rng b suy gim cn 11,2 triu hecta vi t l che ph l 34% (Vin iu tra quyhoch rng, nm 1976).


21/89

21

Giai on 1976 n 1990 l thi k ti nguyn rng b khai thc mnh phc

v pht trin kinh t x hi ca t nc sau chin tranh. Din tch rng trong giaion ny tip tc gim xung, din tch rng nm 1990 ch cn cha y 9,2 triu

hecta vi t l che ph ch t 27,8%.

Giai on 1990 n nay Chnh ph c nhiu bin php v chnh sch v u tnn din tch rng dn c phc hi k c din tch rng t nhin v rng trng.Nm 2005, din tch rng t trn 12,6 triu hecta vi che ph 37%.

Bng 2: Din bin din tch v che ph rng qua cc thi k

Nm Din tch rng (1000 ha) che ph(%)

Ha/ungiTng cng Rng tnhin Rng trng

1943 14.300,0 14.300,0 0,0 43,2 0,571976 11.169,3 11.169,7 92,6 33,7 0,31

1980 10.683,0 10.180,0 422,3 32,1 0,191985 9.891,9 9.308,3 583,6 30,0 0,141990 9.175,6 8.430,7 744,9 27,8 0,121995 9.302,2 8.252,5 1.049,7 28,2 0,122000 10.915,6 9.444,2 1.491,4 33,2 0,142002 11.784,6 9.865,0 1.919,6 35,8 0,142003 12.095,0 10.005,0 2.090,0 36,1 0,14

2004 12.306,9 10.088,3 2.218,6 36,7 0,152005 12.616,7 10.283,2 2.333,5 37,0 0,15

Ngun: Vin iu tra Quy hoch Rng v Cc Kim lm, nm 2006

V cht lng, trc nm 1945 rng nc ta c tr lng g vo khong 200

300m3/ha, trong cc loi g qu nh: inh, Lim, Sn, Tu, Nghin, Trai, G l rt

ph bin. Nhng cy g c ng knh 4050cm chim ti 40 50% tr lng ca

rng. Rng tre na vi nhng cy tre c ng knh 18 20cm, na 4 6cm v vu 8

12cm rt ph bin (Hong He, 1998). Hin nay cht lng rng gim st ng

k, ch cn ch yu l rng ngho c gi tr kinh t khng cao. Tr lng g rng nm

1993 c tnh khong 525 triu m3(trung bnh 76 m3/ha). Tc tng trng trungbnh ca rng Vit Nam hin nay l 1 3m3/ha/nm, i vi rng trng c th t 5

10 m3/ha/nm.

S tn ph cc h sinh thi trn din rng lm suy thoi a dng sinh hc l

iu hin nhin, th s chia ct manh mn cc h sinh thi ra tng phn nh cng tc

ng khng nh n qu trnh lm suy gim v hu dit cc loi.


22/89

22

Do nhiu nguyn nhn lm cho din tch rng t nhin b gim st trong thi

gian qua ko theo s suy gim v a dng sinh hc i vi cc h sinh thi rng ni

chung.

S mt a dng sinh vt Vit Nam cng ging nh trn th gii ngy cng

mt gia tng, tc suy gim a dng sinh vt ngy mt tng do nh hng cc hotng ca con ngi vo t nhin. Trn thc t, tc suy gim a dng sinh vt ca

nc ta nhanh hn nhiu so vi cc quc gia trong khu vc. Nguyn nhn ca s mt

a dng sinh vt Vit Nam: c th nu ra mt s nguyn nhn ch yu dn n s

suy gim a dng sinh hc nh sau:

- Khai thcg:trong giai on t nm 1985 n 1991, cc lm trng quc

doanh khai thc rng bnh qun 3,5 triu m3g/nm, thm vo khong 1-

2 triu m3

ngoi k hoch. S g ny nu qui ra din tch th khong 80.000 ha

b mt mi nm. Hn na, nn cht trm g xy ra nhiu ni, kt qu l rng

b cn kit nhanh chng c v din tch v cht lng, nhiu loi c nguy c

tuyt chng.

- S m rng t nng nghip:m rng t canh tc nng nghip bng cch ln

vo t rng, t ngp nc l mt trong nhng nguyn nhn quan trng nht

lm suy thoi a dng sinh hc, trong c cy thuc. Qu trnh iu tra dc

liu ca Vin Dc liu B Y t, t nm 1970 1990 pht hin nhiu vng

rng c cy thuc phong ph nay hon ton b xa s, thay vo l nngry v cc cng trnh dn s. Nm 1972 1973, vng ni Hm Rng th trn

Sa PaLo Cai l mt khu rng rm rp, c nhiu cy thuc, k c cc loi qu

him nh: Sm v ip (Panax bipinnatifidus Seem.), Tam tht hoang (P.

stipuleanatus H. T. Tsai et K. M. Feng), Hong lin gai (Berberis julinae

Schneid.), n nm 1985, rng y hon ton b ph hy, trng ng

v cc loi cy trng khc. Tnh trng ny cn thy Dc Cun Ha Bnh, nay

l nng ch v nh . Nm 1983, trong khi tin hnh iu tra dc liu huyn

Tr My tnh Qung Nam, tnh trung bnh 1 h dn ngi KHo c 6 8 nhn

khu, mi nm trung bnh ph 1,2 hecta rng nguyn sinh trng la nng.

Trong cc khu rng ny c nhiu cy thuc qu nh Vng ng, Thin nin

kin, Ng gia b chn chim, Hong ng, cha kp iu tra v khai thc. Bn

cnh nn ph rng v mt t rng (do chy rng v l lt), vic khai thc rng

(ly g), trng mi thun loi (bch n, ke l trm, keo tai tng, thng,)

cng lm mt i nhiu loi cy thuc vn c trong cc tng cy bi v thm

ti .


23/89

23

- Khai thc ci:hng nm, mt lng ci khong 21 triu tn c khai thc t

rng phc v cho nhu cu sinh hot trong gia nh. Lng ci ny nhiu gp

6 ln lng g xut khu hng nm.

- Khai thc cc sn phm ngoi g:cc sn phm ngoi g nh song my, tre

na, l, cy thuc c khai thc cho nhng mc ch khc nhau. c bit, khuh ng vt hoang d b khai thc mt cch ba bi.

- Chy rng:trong s 9 triu ha rng cn li th 56% c kh nng b chy trong

ma kh. Trung bnh hng nm khong t 25.000 n 100.000 ha rng b

chy, nht l vng cao nguyn min Trung.

-

Xy dng c bn:nh giao thng, thu li, khu cng nghip, thu in,... cng

l mt nguyn nhn trc tip lm mt a dng sinh hc. V d: Hng chc ngn

hecta rng tiu cao nguyn An Kh (thuc 2 tnh Gia Lai v Bnh nh),trc kia vn l mt trung tm phn phi ln nht Vit Nam cy Vng ng

(Coscinium fenestratum(Gaertn.) Colebr.)nguyn liu chit Berberin, hin

nm di lng h cha nc ca thy in Vnh Sn. Rng b mt do lm h

cha nc cho nh my thy in, cho cc cng trnh thy li, m mang mng

li giao thng hoc to nhng khu ti nh c mi. Cc vic lm ny thng

c tr liu vi mc ch r rng. Tuy nhin nu khng nghin cu k hoc

qun l tt, s dn n cc hu qu th cp, nh: thay i mi trng sinh thi

cc b, hoc cy thuc s b khai thc trit hn, do mng li giaothng c ci thin.

- Chin tranh:trong giai on t 1961 n 1975 c khong 13 triu tn bom

v 72 triu lt cht c ho hc ri xung ch yu pha Nam hu dit

khong 4,5 triu ha rng.

(2.)Khai thc cy thuc qu mc

- Cng khai thc ln

Bn cnh tc ng ca nn ph rng v mt rng, vic khai thc lin tc nhiunm, cha ch bo v ti sinh cng lm cho ngun cy thuc Vit Nam mau cn

kit. Tnh hnh nay c th thy rt r i vi nhng loi cy thuc c gi tr s dng v

kinh t cao, nht l cy nguyn liu cho cng nghip dc.

V d: Vng ng (Coscinium fenestratum(Gaertn.) Colebr.) l mt loi dy leo

g ln. Kt qu iu tra n nm 1986 xc nh cy phn b ch yu cc tnh pha

Nam (t v 16o15 Ph Lc ThaThin Hu tr vo), trn phm vi 121 x, 44

huyn, 14 tnh. T nm 1980 1990 tnh trung bnh khai thc t 1.000 2.500


24/89

24

tn/nm, cc tnh Gia Lai Kon Tum, Ngha Bnh, Qung Nam Nng, k Lk

v Sng B (theo n v hnh chnh lc ). n giai on 1991 1995, mi nm ch

cn di 200 tn. T nm 1995 n nay, v c bn khng cn khai thc vng ng

nc ta (Nguyn Tp v mt s ngi khc 1986 v 1996). c bit l mt s cy

thuc c nhu cu dng nh khng hn ch, nh Ba Kch (Morinda officinalisHow);ng Sm (Campanumoea javanica Blume) v cc loi Hong tinh thuc chi

Disporopsisv Polygonatum, vn phn b kh ph bin cc tnh min ni pha

Bc, lng khai thc nhng cy thuc nay hin suy gim nghim trng, thm ch

tr nn khan him n mc c a vo Danh lc cy thuc Vit Nam

(Nguyn Tp, 1985, 1990, 1997, 2001, 2006) v Sch Vit Nam Phn thc vt,

nm 1996, 2007. Nhiu loi thuc qu ng trc nguy c tuyt chng, trong 31

loi mc b e da tuyt chngcao. Cc cy thuc trc kia c th khai thc hng

chc nghn tn/nm nh: Ba kch, ng sm, Hong tinh,... gim r rt. ng Ng

Quc Lut, Vin Dc liu, cho bit, ngay c cc khu bo tn thin nhin, tnh trng

khai thc cy thuc cng rt ty tin. Chng hn, ti khu bo tn thin nhin Bnh

Chu, Phc Bu (B Ra - Vng Tu), t nm 1998, hng ngy c khong 5-10

ngi t do vo rng ly dy K ninh (tr st rt) v vn chuyn ra khi rng mt cch

cng khai vi s lng khong 80-100 kg dy ti/ngi.

Ti khu bo tn thin nhin Ta Kou (Bnh Thun), thn x (mt dc liu c

cng dng chnh l tr vim xoang) b khai thc vi s lng ln, bn cng khai chokhch thp phng.

Cao Bng d c trn 617 loi cy thuc, thuc 211 h thc vt, trong nhiu

loi qu him, gi tr kinh t cao nh: Thanh thin qu, Lan gm, H th , Ba kch,

Th phc linh, Gio c lam, Sm cau, Sa nhn, nhng ngy mt cn kit do khai

thc qu mc.

Vn Quc gia Hong Lin c v nh kho thuc qu ca Vit Nam, nhng

ng lo ngi l kho thuc ny ngy mt cn kit v tnh trng khai thc v ti v. c

bit cy Hong lin chn g mt cy thuc qu, mc t nhin c Sch Vit

Nam nm 1996 v 2007 xp vo hng rt nguy cp nhng vn tip tc b khai thc v

ngi ta vn thy chng c by bn ch Sa Pa.

Ni Ba V, t lu c nhiu ngi bit n nh mt ni thuc namc

mt khng hai ca vng ng bng sng Hng rng ln. Th nhng, qua hn 20 nm

c ng bo ngi Dao ti y khai thc v s dng,ngun ti nguyn cy thuc

gn nh cn kit, 12 loi cy thuc y gn nh tuyt dit, trong c: Hoa tin,

Huyt ng, Bt gic tin, Ru hm, Hong ng,


25/89

25

Danh lc cy thuc Vit Nam nm 2001 ghi 114 loi cy thuc qu him,

thuc 47 h thc vt, th nm 2006 tng 139 loi thuc 58 h (Nguyn Tp, 2006).

Mt s loi gn nh tuyt chng ngoi thin nhin, nh Hong n (Cupressus

torulosa), Sm ngc linh (Panax vietnamensis),... u nm 1986, do g Hong n

(Cuppressus torulosa), c gi cao v th trng m rng nn cng ng a phng Hu Lng, Lng Sn bt u khai thc g Hong n bn. u tin cc cy to b

cht, sau khai thc n cy con, cnh nhnh, gc v r cy. Thm ch, mn cng

c dng thu cc r Hong n len li trong cc k . Gi bn t 45.000 n

120.000 /kg ty theo kch c ca g v r cy. Vi cch khai thc hy dit ny,

Hong n, mt loi cy qu, him thuc nhm IA ca Ngh nh 32/2006/N-CP

gn nh tuyt chng ngoi thin nhin (V Vn Dng v Mai Th Bi, 2006).

Cng vi s u i ca t nhin v ngun vng xanh, cc cng ng dn tc

khp cc tnh min ni pha Bc cng ang s hu mt kho tri thc bn a lu i v

cc bi thuc nam. Song, trong s hng trm, hng nghn bi thuc c lu truyn li

qua nhiu th h bng cch ghi chp, truyn khu, c khng t bi thuc b tht

truyn, m mt phn nguyn nhn l do nn khai thc cy thuc v ti v nh hin nay.

- Cch thc thu hi, khai thc cha ph hp

Nhiu loi cy thuc b khai thc khng ng vi b phn s dng ca chng

hoc khai thc ng b phn nhng li khai thc kit. V d nh: L khi th ch cn

thu hi l m khng cn o c thn, r. Cy ly r c nh Bch b, Hong ng, Thph linh, Cu tch, H th trng, C mi,...ch nn thu hi mt phn r cho cy ti

sinh hoc thu hi xong phi lp chi gc li cho ti sinh ma sau. Nhng cy ly thn

nh Thin nin kin th khng khai thc kit ht c khm bi m nn cha li mt s

cy cho ti sinh, pht trin ma sau. Nh vydo hnh thc thu hi khng ph hp m

nhiu loi mt ging, loi khng cn kh nng ti sinh, loi khng kp ti sinh dn ti

s b dit vong.

-

Lch thu hi khng ng thi vTrong hot ng sn xut cng nh t nhin th cc loi cy s cho cc sn

phm c cht lng cao trong mt thi gian, ma v nht nh, do m khi thu hi

con ngi phi bit vn dng mang li hiu qu cao nht. Tuy nhin, i vi cc

loi thu hi c nm, ngi dn khai thc c thi k cy ra hoa kt qu, in hnh l cc

loi: R chay, Hong ng, Sn dy rng,... dn ti nhiu loi khng cn ngun ht

pht tn, dn ging m rng phm vi phn b cho cc th h tip theo do cy tr

nn khan him dn nguy c e da dit chng.


26/89

26

b.

Cc mi e da gin tip

(1).Tng dn s

Dn stng nhanh l mttrong nhngnguyn nhn chnh lm suy gim a

dng sinh hc Vit Nam. S gia tng dn s i hi tng nhu cu sinh hot: lng

thc, thc phm v cc nhu cu thit yu khc trong khi ti nguyn th hn hp, nht lt cho sn xut nng nghip. H qu tt yu l dn n vic m rng t nng nghip

vo t rng v lm suy gim a dng sinh hc, trong c cy thuc.

(2).S di dn

T nhng nm 60 ca th k trc, chnh ph ng vin khong 1 triu ngi

t vng ng bng ln khai hoang v sinh sng vng ni, cuc di dn ny lm thay

i s cn bng dn s min ni. Nhng nm 1990, nhiu t di c t do t cc tnh

pha Bc v Bc Trung B vo cc tnh pha Nam, Ty nguyn s di dn ny nhhng r rt n a dng sinh hcca vng ny, trong c cy thuc.

(3).Ngho i

Vi gn 80% dn s nng thn, v vy ph thuc phn ln vo nng nghip

v ti nguyn thin nhin. Trong cc khu bo tn c nghin cu, 90% dn a

phng sng da vo nng nghip v khai thc rng. Ngi ngho khng c vn

u t lu di, sn xut v bo v ti nguyn, h buc phi khai thc, bc lt rung t

ca mnh, lm cho ti nguyn cng suy thoi mt cch nhanh chng. trong c cy

thuc.

(4).Trnh dn tr thp

Kt qu iu tra cho thys ngi m ch vn cn nhiu. S tr em b hc cn

nhiu, phn v ng xa, i li kh khn, phn v gia nh ngho i,... Do trnh

dn tr thp nn nhn thc ca ngi dn ca ngi dn v chnh sch php lut ca

Nh nc cn hn ch, phng tin thng tin thiu nn cha nhn bit c cc loi

cy thuc qu him cn bo v, khng nm c thng tin v th trng cy thuc

trong nc v xut khu, cha bit cch s ch, bo qun mt s loi LSNG.Mt khc, theo PGS.TS. Trn Cng Khnh,Gim c VinNghin cu v Pht

trin cythuc c truyn dn tc (CREDEP): Chnh v khng hiu g v cng dng

ca cy thuc, li c cc u nu thu mua tn ni nn i a s b con sng

nhng ni c cy thuc sinh trng v pht trin u khai thc theo kiu cht tn gc,

nh c r. V th l nhng thy lang giu kinh nghim cha bnh gi cng chng d

dng g kim c cy thuc cho nhng bi thuc gia truyn ca mnh, ri mt


27/89

27

ngy no n s tr thnh cc bi thuc cht v khng kim u ra cy thuc

nguyn liu,...

(5).Tc ng ca kinh t th trng

Nhu cu s dng cy dc liu ch xut thuc trong nc v trn th gii rt

ln v ngy cng tng. Ring trong nc, hng nm cn n trn 50.000 tn cy dcliu ch xut thuc.

Bo co ca Tng Cng ty Dc Vit Nam cho thy, TCT nhp khu 182

loi Dc liu vi tng khi lng18.300 tn,vi 81 loi nhp trn 100 tn/loi.

Trong , c 13 loi thuc i t ng vt v khong vt; 169 loi t cy thuc, trong

nhiu loi l thuc bc u v, mt s khng c Vit Nam.

Theo ng Nguyn B Hot, c trn 20 loi cy thuc vn nhp ni thnh

cng nc ta, tng sn xut t sn lng ln, nay cng phi nhp khu tr li,nh: Bch ch, Bch trut, ng quy, Huyn sm, Ngu tt, Sinh a, Thc a,

Xuyn khung, trng... 45 loi l nhng cy trng th mnh ca Vit Nam cng

phi nhp t nc khc, gm Bch bin u, Binh lang (ht cau), Hoc hng, X can,

a lin, Hng hoa, Gng, Xuyn tm lin, d,...

Tnh trng ny cng xy ra tng t vi 25 loi l cy thuc mc t nhin

Vit Nam, tng khai thc xut khu, nh Ba kch: (205 tn), B cng anh (170 tn),

Chi t (150 tn), Nhn trn (150 tn), Mch mn (180 tn), Thch xng b (127 tn),

T tn (148 tn), Kim tin tho (125 tn), Kim ngn hoa (176 tn),...

Nh vy, trong khi thng xuyn xut khu gn 100 loi dc liu, bn thnh

phm v thnh phm t dc liu, doanh thu khong 30-50 triu USD/nm, th Vit

Nam vn phi nhp khu dc liu, ch yu t Trung Quc. Khng nhng th, cn

xut hin tnh trng xut khu tiu ngch dc liu qua cc ca khu vng bin dn

n nguy c tuyt chng nhiu loi cy thuc qu him.

(6).Hiu qu php lut v chnh sch qun l cy thuc cha tt

Ti cc a phng, cc c quan qun l Nh nc cha quan tm ng mcn ti nguyn cy thuc, cha c hnh thc tuyn truyn vn ng thch hp, cng tc

qun l cn lng lo nn vn cho ngi dn, cc i l thu mua mt s loi cy

thuc qu him, loi nm trong danh mc cm khai thc v hn ch khai thc dn ti

ngun cy thuc c gi tr cao ngy cng tr nn him. Nh nc cha u t thch

ng cho vic pht trin cy thuc, c bit l cc loi qu him, loi c gi tr kinh t

cao. Mt s vng ngi dn trng cn manh mn, t pht cha to lp c th trng

n nh v vng chc.


28/89

28

c bit t khi nn kinh t nc ta chuyn sang c ch th trng, t khu khai

thc, vn chuyn n kinh doanh dc liu c nhiu thnh phn kinh t tham gia (ch

yu l t nhn), gy kh khn cho cng tc qun l.V li nhun, ngi ta bt chp tt

c, khai thc c nhng loi cy thuc thuc din cm v bo tn (c tn trong Ngh

nh s 18/N CP trc kia nay l Ngh nh s 48/N CP v trong Sch VitNamPhn thc vt (1996, 2007) v trong Danh lc cy thuc Vit Nam (2001,

2006)). Trong khi nhiu vn bn v qun l ti nguyn hin cha n c vi

ngi dn, thm ch c mt s doanh nghip Dc.

Hin nay, vn cha c mt k hoch khai thc hp l c th pht trin sn

xut m vn s dng lu bn ngun ti nguyn cy thuc. Mt khc, cng cha c

nhng chnh sch u i khuyn khch ngi dn bo v ngun ging cy thuc.

Ngay nh Vin Dc liu, mc d c gng nhng do nhiu nguyn nhn,

trong c vn kinh ph nn mi ch thu thp c khong 100 loi gen cy thuc.

Cu hi lm g bo tn ngun gen cy thuc ?vn cn ng,...

(7).Phong tc tp qun ca cng ng

T lu i cng ng cc dn tc thiu s vn xem rng l kho bu thin nhin

v tn nn h ch bit li, da dm vo ti nguyn thin nhin, trong c cy thuc

m cha bit gy trng v pht trin chng phc v cho li ch ca gia nh v cng

ng.

Cc nguyn nhn trc tip v gin tip trn y, mi nguyn nhn khng tch

ri nhau m c mi quan h qua li bin chng, nguyn nhn ny nh hng n

nguyn nhn kia v ngc li.

10.2.3.Khi qut tnh hnh nghin cu bo tn cy thuc Vit Nam

Nhn thc c vai tr ca cy thuc v cc mi e do s pht trin lu bn

ca chng trong t nhin, Nguyn Tp v cc cn b Vin Dc liu nghin cu

xy dng Danh lc cy thuc Vit Nam lm c s xc nh cc loi cn u bo

tn, c th: Danh lc cy thuc Vit Nam c bin son tng i hon chnh lnu tin vo nm 1996 bao gm 128 loi thuc 59 h thc vt bc cao c mch. Danh

lc cy thuc Vit Nam nm 2001 (ln th 2) c xy dng, vi tng s 114

loi, nh gi theo tiu chun khung phn hng IUCN (1994). Danh lc cy thuc

Vit Nam 2006 (ln th 3) c cng b gm 139 loi thuc 58h thc vt bc cao

c mch. Tt c cc loi trong Danh lc c nh gi theo khung phn hng

IUCN (2001). n nm 2007, nng s loi trong Danh lc cy thuc Vit Nam ln

144 loi, thuc 58 h thc vt bc cao c mch. Trong cun cm nang ny, thuc


29/89

29

ngnh L thng (Psilotophyta): 1 loi; ngnh Thng t (Lycopodiophyta): 1 loi;

ngnh Dng x (Polypodiophyta): 2 loi; ngnh Thng (Pinophyta): 17 loi; ngnh

Ngc lan (Magnoliophyta): 123 loi. Tt c cc loi trong Danh lc c nh

gi v mc b e da theo IUCN (2001) c th nh sau: Thuc cp CR (Critically

Endangered) c 18 loi. Thuc cp EN (Endangered) c 57 loi. Thuc cp VU(Vulnerable) c 69 loi.

Bo tn nguyn v cc loi cy thuc ti cc khu bo tn l hnh thc ch yu

Vit Nam trong thi gian va qua. Sau ngy thng nht t nc, h thng cc khu

bo tnc dn dn m rng, b sung v hon thin c v quy m din tch, v h

thng qun l bo v. H thng cc khu bo tn ca Vit Nam hin nay c 211 khu,

bao gm: Cc khu bo tnrng (khu rng c dng) thuc B Nng nghip v pht

trin nng thn ang qun l l: 128 khu ( c Chnh ph cng nhn); Cc khu bo

tn bin do B Thy sn xut l: 15 khu; Khu bo tn t ngp nc do B Ti

nguyn v mi trng xut: 68 khu. Cc KBT t ngp nc v trn bin hin mi

ch mi xut, nhng cha c quyt nh ph duyt chnh thc.

Hin nay xu hng bo tn cy thuc ang c trin khai nghin cu ti nhiu

VQG v KBTTN ca Vit Nam (VQG Jork n, KBTTN P Mt, VQG Ct

B,..v.v.). Theo hng nghin cu ny nhiu cng trnh ang c trin khai trong

thi gian hin nay, in hnh nh:

-

Trn Vn n xy dng c s khoa hc v m hnh bo tn cy thuc ticng ng ngi Dao VQG Ba V, trn c s nghin cu cc c y thuc b thu

hi qu mc.

- Nguyn Th Thu nghin cu bo tn cy thuc ti cng ng ngi Hmng,

Dao ca VQG Hong Lin Sn,...

Trong nhng nm qua nhiu ti nghin cu bo tn chuyn v cy thuc

c trin khai Vit Nam. Cc cng trnh ch yu vonghin cu bo tn mt s loi

cy thuc c gi tr kinh t cao hin ang b e do trong t nhin, in hnh nh:- D n Bo tn ngun cy thuc c truyn c B Y t giao cho Vin Dc

liu ch tr thc hin t nm 1997. Tri qua 12 nm thc hin d n, Vin Dc

liu thu thp hn 500 loi cy thuc, em v trng, nhn ging cc vn

cy thuc. c bit l 65 loi c nguy c cao c trng ti: Vng Sa Pa (8

vn); khu vc Vn Quc gia Bch M (4 vn); Yn Bi (2 vn); Ngh An

(1 vn); Ha Bnh (1 vn); Thanh Ha (1 vn); Lng Sn (4 vn); H

Giang (1 vn); Vnh Phc (1 vn); H Ni (1 vn). Ngoi ra, cn t chc


30/89

30

o to, tp hun v truyn thng cho ngi dn nng cao nhn thc v bo

tn, s dng ngun ti nguyn cy thuc ni chung v cy thuc dn tc ni

ring. ng thi bo tn c tri thc bn a v s dng cc loi cy thuc

cha bnh ca cng ng dn tc Vit Nam(Ngy 10/4/2010, Vin Dc liu

t chc Hi tho Tng kt 12 nm thc hin d n Bo tn ngun cy thucc truyn).

- Lu m C v cng s nghin cu v a vo bo tn di hnh thc

chuyn v hn 40 loi cy thuc trong vn rng ca cc dn tc thiu s tnh

Lo Cai. M hnh ny hin ang c ng dng v nhn rng ti cc tnh Sn

La, H Giang, Lng Sn.

- D n Bo tn ngun gen cy thuc Nam, ti x Bnh Dng (Vnh Tng,

Vnh Phc) c tin hnh nm 1999 do Qu Mi trng ton cu ti tr, :

vn ng trn 800 h xy dng vn thuc gia nh, gieo trng 70 loi cy

thuc c gi tr kinh t; xy dng m hnh trng cy thuc di tn cy; m

hnh trng xen cy thuc vi cy n qu; xy dng c mt vn bo tn cy

thuc Nam ti khu lu nim Bc H (thn Lc Trung). Tng din tch cy thuc

nm 1999 l 20.366 m2, nm 2000 tng hn gp i, 43.896m2. Ngoi ra cn

trng xen ghp 8 loi cy thuc c gi tr kinh t nh: a lin, Ngh en, M

, Hoi Sn, Cc hoa, Bch ch, Ngu tt, Nhn trn din tch 4.440m2,

-

D n "Vn thuc namdo Hi Thanh nin Vit Nam ti Php ti tr (thng2/2010) xy dng, bo tn v pht trin mng li vn dc tho, gm

nhng cy thuc qu ti 5 x ca huyn A Li l: Bc Sn, Hng Trung,

ng Sn, Hng Thi v Hng Thng. Vn thuc nam tr thnh "t

thuc"chm sc sc khe ban u hu hiu cho ngi dn y,..v.v

Ngoi hai bin php trn, cn c rt nhiu bin php khc nhm mc ch gp

phn bo tn cc loi cy thuc Vit Nam, nh:

-

Bin php v gio dc, bao gm: xy dng ngun nhn lc, m rng cc hotng truyn thng v nng cao nhn thc v a dng sinh hc;

- Bin php v qun l, bao gm: qun l vng m, bo tn a dng sinh hc

da vo cngng, gim sc p v dn s;

- Bo tn a dng cy thuc bng cng c lut php: ti Vit Nam, cc quy nh

php lut v bo v a dng sinh hc, trong c cy thuc c hnh thnh

kh sm. Sc lnh s 142/SL do Ch tch H Ch Minh k ngy 21/12/1949

quy nh vic kim sot lp bin bn cc hnh vi vi phm php lut bo v rng

c th c coi l vn bn php lut u tin cp n vn ny. Hin nay,


31/89

31

Vit Nam c lut a dng Sinh hcc Quc hi thng qua ngy

13/11/2008. Ngoi ra cn nhiu b lut v vn bn lin quan khc, nh: Lut

Bo v Mi trng (nm 2005); Lut Thng mi (nm 2005); Lut Bo v v

Pht trin Rng (nm 2004); Lut Thy sn (nm 2003); B lut Hnh s (nm

1999); Ngh nh 109/2003 ngy 23/9/2003 v bo tn v pht trin bn vngcc vng t ngp nc; K hoch hnh ng v DSH ca Vit Nam n nm

2015 v nh hng n nm 2020,

Vi n lc ca cc nh nghin cu, nhiu loicy thuc c nguy c b tuyt

chng trong t nhin c nhn ging v trng cy vi s lng c th kh ln

(Coptis spp., Berberis spp.),mt s loi c pht trin thnh hng ho v thot

khi nguy c e do (Valeriana jatamansi,...).

Bo tn cy thuc l mt lnh vc quan trng v nhiu kh khn. Mc d thu

c nhiu kt qu kh quan, nhng y l hng nghin cu cn c u t lu di

v cn mt i ng cn b khoa hc c kinh nghim, tm huyt.

11.Mc tiu ca ti

- Bo tn mt s loi cy thuc qu him v nguy cp phc v cho chng trnh

pht trin qu gen v a dng sinh hc ca quc gia.

- Gp phn phc v cho vic pht trin kinh t - x hi v xa i gim ngho

cho ngi dn vng m VQG Tam o.12.Ni dung, quy m v a im thc hin

12.1. Ni dung thc hin

- Nghin cu thnh phn loi cy thuc ti VQG Tam o

- Nghin cu iu kin sinh thi, vng phn b ca cc loi cy thuc.

- Nghin cu, nh gi cc mi tc ng ti ngun ti nguyn cy thuc.

- Nghin cu, xc nh thnh phn ha hc ca mt s loi cy thuc v kh nng

ng dng.- Nghin cu v thc trng khai thc v th trng cy thuc trong vng m VQG

Tam o.

- Nghin cu c im sinh hc, sinh trng, pht trin v cc k thut nhn

ging, gy trng mt s loi cy thuc c trong sch v c gi tr cao.

- Nghin cu cc bin php bo tn cy thuc VQG Tam o

- Nghin cu cc bin php thu hoch, bo qun, ch bin v gia tng gi tr cc

sn phm t cy thuc.


32/89

32

12.2.

Quy m v a imthc hin

Tng din tch xy dng m hnh vn cy thuc 1,5 ha ti Vn quc gia Tam

o v cc h gia nh sng ti vng m.

13.C s l lun v phng php nghin cu

13.1.

C s l lun

ti s dng cch tip cn h thng trong nghin cu pht trin ngun genbao gm nhiu lnh vc v nhiu chuyn ngnh. Bn cnh , c s cng tham gia cangi dn, cn b a phng, cc nh khoa hc, doanh nghip, ngi tiu dng.

Tha k cc kt qu nghin cu c v khai thc, s dng cc loi cy Tr

hoa vng hoang di, kt hp s dng kin thc, kinh nghim truyn thng ca cngng ngi dn cc khu vc. Mt khc, tm hiu gi tr kinh t ca chng, t nghin cu xy dng c cc m hnh khai thc v pht trin Tr hoa vng c hiuqu cao.

Trn c s cc kt qu nghin cu v c im thc vt hc, sinh thi hc caloi xut k thut p dng trong cng tc nhn ging v trng trt, chm schiu qu.

Theo di cc i tng, nhn t nghin cu bng phng php thng k, om nh k. T xy dng cc bo co tng hp, phn tch, nh gi.

13.2. Phng php nghin cu

13.2.1.

Phng php k thaNgun ti liu bao gm: Cc cng trnh nghin cu khoa hc, bo co ca VQG

Tam o; Sch, tp ch, cc bn bo co ca Trung ng, a phng c lin quan n

cc loi cy thuc,... c coi l ngun thng tin quan trng, nh hng cho cc hot

ng nghin cu.

13.2.2.Phng php iu tra ti nguyn cy thuc

c thc hin theo Quy trnh iu tra dc liu ca Vin Dc liu, bao gm:

13.2.2.1.

Cng tc chun b- Thu thp,k tha ti liu lin quan nh bn hin trng rng, iu kin t

nhin, kinh t - x hi khu vc nghin cu.

- Chun b dng c: My GPS nh v, my nh k thut s, mu biu iu

tra,..v.v.

13.2.2.2.

Ngoi nghip

Bao gm iu tra theo tuyn v bng tiu chun trn thc a.

a.

Phng php iu tra cy thuc trn tuyn:


33/89

33

Bc 1: iu tra s b

Cn c vo bn , ti liu v cc thng tin lin quan s b nh gi, iu tra

pht hin loi ti VQG Tam o.

Bc 2: iu tra t m trn tuyn

Da vo kt qu iu tras b, ti tin hnh lp cc tuyn iu tra. Cc tuyn

ny phn b trn cc dng a hnh, ai cao v cc dng sinh cnh khc nhau ca VQG

Tam o. Tng chiu di cc tuyn l 223,9 km, vi chiu rng trung bnh cc tuyn l

10m, i qua cao t 50 - 1.500m. Qu trnh iu tra trn tuyn s dng GPS xc

nh hng i, chiu di tuyn iu tra; ng thi c s tham gia h tr ca ngi dn

a phng nhn mt cy thuc. Tin hnh chp nh cy thuc bng my nh k

thut s.

Trn tuyn tin hnh ghi chp cc thng tin v cao, to gp cy thuc,dng sinh cnh, s xut hin v tnh hnh sinh trng, ti sinh ca cy thuc, theo

Mu biu 01 - Ph lc 1.

b. Phng php iu tra cy thuc trn tiu chun:

Trn cc tuyn iu tra, lp cc tiu chun i din, in hnh cho tng trng

thi, tng kiu rng. S dng GPS xc inh ta a l ca tiu chun v chp

nh cy thuc, Trong tiu chun thng k cc loi cy c dng lm thuc tng

cy cao, tng cy ti sinh, tng cy bi thm ti, theo Mu biu 02 - Ph lc 1.Sau mi chuyn iu tra, cc thng tin t phiu iu tra c tp hp thnh mt

bng kt qu. Thng tin c th khng c s ng nht gia nhng ngi cung cp tin

khc nhau v cn ph thuc vo ngi ghi chp thng tin. T cc thng tin thu c,

x l, chnh l li, phn nhm,... Bng kt qu tng hp ca mi chuyn thc a s

c mang i kim tra, i chiu v thu thp thng tin trong cc t thc a tip theo.

13.2.3.Phng php nghin cu gi tr s dng ca cy thuc

nghin cu v tri thc, gi tr s dng ca cy thuc, chng ti tin hnhiu tra, phng vn cc x c cc cng ng ngi dn tc Dao v Sn Du sinh

sng. Ngoi ra, chp nh mt s hot ng sn xut ca cng ng a phng gn vi

cy thuc. S liu c thu thp theomu biu 03 - Ph lc 1.

13.2.4.Phng php nghin cu thc vt

Cc bc t thu mu, ghi chp thng tin, x l mu, nh tn, lp danh lc c

thc hin theo Quy trnh iu tra thc vt ca Vin Sinh thi v Ti nguyn Sinh vt.

Trong qu trnh thc hin ti, nghin cu sinh c s phi hp, gip ca cc cn


34/89

34

b Phng Thc vt v Phng Thc vt dn tc hc ca Vin Sinh thi v Ti nguyn

Sinh vt, Phng Sinh hc ca Bo tng Thin nhin Vit Nam, Khoa Sinh hc ca

Trng i hc Khoa hc T nhin H Ni.

nh gi tnh a dng ca ngun ti nguyn cy thuc, chng ti s dng

cc phng php nghin cu thc vt ca Nguyn Ngha Thn.13.2.5.Phng php nh gi mc e do

Da trn cc ti liu ban hnh vs nguy cp ca thc vt nh gi mc

b e do ca cc loi cy thuc, l: Sch Vit Nam nm 2007, Phn II -

Thc vt; Ngh nh s 32/2006/ N - CP v: Qun l thc vt rng, ng vt rng

nguy cp, qu, him.

Ngoi ra, cn cn c vo tnh hnh khai thc, s dng v bun bn ti a

phng xc nh cc loi c nguy c b e do trong khu vc nghin cu.13.2.6.Phng php nghin cu v th trng cy thuc trong vng m

nghin cu v th trng cy thuc ti vng m, chng ti s dng ha i

phng php sau:

- Quan st trc tip: Quan st v ngi thu hi, bun bn, cc cy thuc c

bun bn, nhng kh khn ca ngi ngi bn, ngi mua gp phi trong

qu trnh giao dch.

-

Thu thp v phn tch thng tin thng qua phng vn ngi dn, thy lang thamgia vo chui th trng bun bn cy thuc theo cc cu hi c chun b sn

trong Mu biu 04 v 05 - Ph lc 1.

Bn cnh , thu thp thm cc d liu v th trng cy thuc thng qua cc

ngun ti liu ph bin nh cc n bn, tp ch thng mi, cc bui trin lm thng

mi v internet,..v.v.

13.2.7.Phng php xc nh cc mi e da i vi ngun ti nguyn cy thuc

nghin cu, xc nh cc mi e da i vi ngun ti nguyn cy thucnh: Mt mi trng sng, ngho i, tnh trng qun l, Chng ti s dng hai

phng php nghin cu l RRA v PRA.

- RRA (nh gi nhanh nng thn): L qu trnh nghin cu, tm hiu v iu kin

t nhin, kinh t - x hi, cc thng tin lin quan n cy thuc,... ti cc thn, x,

huyn vng m.

- PRA (nh gi nng thn c s tham gia): Thu thp thng tin trong qu trnh iu

tra, phng vn cc c nhn, t chc c lin quan nh: Cc trng thn, thy lang,


35/89

35

ngi dn thu hi cy thuc, y ban Nhn dn cc cp, Ban qun l VQG Tam o,

cc Ht, Trm kim lm a bn v tnh hnh t chc qun l ti nguyn rng, thc

trng khai thc, s dng cy thuc, i sng ca ngi dn vng m,.... Cc cu hi

c thit k trong Mu biu 04 v 05 - Ph lc 1.

13.2.8.

Phng php nghin cu thnh phn l ha ca t

Phu din t l mt mt ct t nhin ca mt thc th t i din cho mt n

v phn loi t. Phu din l mt tp hp cc tng t c quan h v pht sinh hc v

phn nh s bin i c quy lut ca qu trnh hnh thnh t.

Phu din c o t t nhin, phn trn dc, cha b cc tc nhn lm bin

dng. Mt ct ca phu din dng quan trc c hng v pha di dc v c

chiu sng tt nht d quan st. Kch thc mt h phu din l rng 70 - 90cm

x120 - 150cm; su t n tng m. Phu din ph c kch thc nh v nnghn. Phu din c m t theo 3 phn: Tnh hnh ni nghin cu; c trng v nhn

xt phu din, s b nh loi v tn t.

Ti mi khu vc i din, chng ti tin hnh thu 03 phu din chnh v 03

phu din ph.

nh gi cc thnh phn ca t: chua (pH), s dng phng php ca

S.N. Tartrinov; m (N) tng s, s dng phng php Kjeldahl; m (N) d tiu, s

dng phng php Chiurin-Kononova; Ln (P2O5) tng s, s dng phng phpLoren; Ln (P2O5) dtiu, s dng phng php Oniani; Kali (K2O) tng s, s dng

phng php nung chy, o trn quang k ngn la; Kali (K2O) d tiu, s dng

phng php chit bng amon acetat, o trn quang k ngn la,.

13.2.9.Cc phng php nghin cu nhn ging, bo tn cythuc

V nguyn tc chung, cc nhn t nghin cu phi c b tr thnh cc cng

thc khc nhau; nhn t khng nghin cu phi c ng nht gia cc cng thc

nghin cu; dung lng mu ca mi cng thc phi ln (n 30).

13.2.9.1. Nhn ging v tnh bng hom

a. Ngoi nghip

Cch ly hom: Hom c ly ca nhng cy m thnh thc phn b trong t

nhin, c thn v hnh tn p, cy sinh trng tt, khng su bnh, c hoa to p (nu

c). Chn cc cnh th cp (cnh cp 2, 3), hoc hom chi vt cng tt, cc cnh c

hom c chn l cnh bnh t, mi ra trong ma sinh trng, khong cch cc t

tng i u, mi hom sau khi v ct phi c t nht 2 t (khong 3 l),...


36/89

36

Cch ct hom: Dng ko tht sc bn ct hom, vt ct cn dt khot

trnh dp v try xc, chiu di hom t 8 -10cm, ct b mt phn l ca hom

gim bt s thot hi nc cho hom (thng ct b 2/3 l trn hom),

X l v cm hom: Hom ct xong c th ngay vo chu nc sch trnh

kh ho khi cha x l kp thi. Trc khi x l ha cht hom c ngm vo dung dchbenlat 0,1 % trong 15 pht dit nm. Sau vt ra v ln lt x lthuc iu ha

sinh trng Axit -indol axetic (IAA) v Naphtil axetic (-NAA),

Chng ti b tr 07 cng thc th nghim cho mi loi, c th nh sau:

- CT1: ha cht: IAA nng : 50ppm; thi gian x l hom: 30 pht

- CT2: ha cht: IAA nng : 500ppm; thi gian x l hom: 3 pht

- CT3: ha cht: IAA nng : 2.000ppm; thi gian x l hom: 15 giy

- CT4: ha cht: -NAA nng 50ppm; thi gian x l hom: 30 pht- CT5: ha cht: -NAA nng 500ppm; thi gian x l hom: 3 pht

- CT6: ha cht: -NAA nng 2.000ppm; thi gian x l hom: 15 giy

- CT7: Khng dng ho cht (dung lm cng thc i chng)

Th nn gim hom: Din tch t vn lm th nghim phi c lm

sch c di, nht si , dn sch, san bng nn t, sau ct vng ( c sng

b si, rc, tp cht v c phi kh nhiu nng dit khun v hn ch su

bnh). Ct c ln lung cao khong 5 - 10cm,

Theo di chm sc hom: Sau khi cm hom, ti m cho t nn (thnn),

chp khung nilon. Hng ngy ti m 2 - 3 ln (nhng ngy tri nng to th phun 3

ln), 2 - 3 ngy th ti m cho nn ct mt ln, nn ct lun gim 60 -70%. giai

on u, khi hom tch ri hon ton khi c thm, hom bmt nc rt nhanh nu

khng ti nc kp thi v thng xuyn th hom sbcht. Ti nc va , nu

ti nhiu sdn n hom dbthi v cht, nu ti t th lng nc ny skhng

cung cp cho mi hot ng sng ca hom, dn dn hom mt nc nhiu sdn

n cht. Ring hai loi V hng v G hng ti 1 ln/gi, khi hom ra rth tinc t hn,..v.v.

b. Ni nghip

- Lp stheo di cc yu tnh hng ti qu trnh gim hom v thu thp s liu

v s lng hom sng, s lng hom ra r, s lng hom ra chi, schi,...

theo Mu biu 06 v 07 - Ph lc 1.

- Cch xc nh cc ch tiu:


37/89

37

+ Khi hom kh, hoc vng ng t di ln th coi l hom cht. Ngc li, hom

cn l hoc thn hom ti xanh c xc nh l hom sng.

+ Khi hom c chi nh ra khi thn th tin hnhm hom ra chi (hom) v s

chi trn hom (ci).

+

Nhng hom nh u r ra khi gc v c t 1 r tr ln th quy nh l hom

ra r. Cn hom khng ra r l nhng hom cn ti, vn sng nhng cha c r.

- Thi gian thu thp: nh k 10 ngy mt ln.

- Phngphp x l s liu v gim hom cy thuc.

Vic x l cc s liu thu thp, tnh ton cc c trng mu v s dng cc tiu

chun thng k c thc hin theo phng php thng k sinh hc.

+

T l hom sng = *100%

+ T l hom ra chi, ra r = *100%

so snh nh hng ca thi v, ti dng ch tiu sau: T l hom sng

(%); t l hom ra r (%), s chi trn hom (ci); sc sinh trng ca chi (tt, trung

bnh, xu).

13.2.9.2. Nhn ging v tnh bng c, thn

a.

Ngoi nghip

Cc phn c, thn ging c tch v st trng, chng thi bng tro bp. Sau

cc phn c ging c gim trong ct sch. Ngoi vic gi m, chng ti ti nh k

5 ngy/ln cht kch thch sinh trng IAA nng 50ppm + -NAA nng 50ppm.

b. Ni nghip

Cch thc tin hnh gm: Lp s theo di, thu thp s liu nh k. S liu

c thu thp theo Mu biu 08 - Ph lc 1. Nhn t nghin cu l T l hom ra chi,

r c tnh bng cng thc sau:

T l hom ra chi, ra r = *100%

13.2.9.3. Nhn ging hu tnh bnght

a. Ngoi nghip

Qu trnh tin hnh th nghim nhn ging cc loi cy thuc bng ht nh sau:

Thu hi ht t cc cy c qu chn (chn nhng cy c qu chn u, qu to v cy

pht trin tt nht). Ht thu c sau khi phi trong nng nh v lm sch,... x l


38/89

38

nhit 35- 40oC, trong 6 gi v gi cho nhit n nh trong qu trnh ngm. Sau

gieo ht vo ct sch, ht c xem l ny mm khi r phi di 1/3 - 1/2 chiu di

ca ht. T khi ht bt u ny mm, nh k ghi chp s ht ny mm cho n thi

gian kt thc ny mm. Khi i a s ht ny mm, ti quan st tip 3 ngy lin

m thy tng s ht ny mm di 1% tng s ht th kt thc giai on ny mm,...b. Ni nghip


c thu thp theo Mu biu 09 - Ph lc 1. Nhn t nghin cu l T l ny mm

c tnh bng cng thc sau:

T l ny mm = *100%

13.2.9.4.

Nghin cu to cy ging cc loi cy thuca. Ngoi nghip

chn c phng thc to cy thuc ging ph hp, chng ti tin hnh

th nghim v so snh t l sng ca cy thuc theo hai cch gim hom sau:

Cch 1: Cy thuc c gim theo hai giai on l gim vo gi th ct. Sau ,

cc cy con thu c s c cy vo bu t. Bu t c t l 1/3 t + 1/3 ct + 1/3

mn ca ( hoai mc) + phn chung, phn NPK. y c coi l cc cng thc th

nghim.

Cch 2: Cy thuc c gim theo mt giai on, l hom cy thuc sau khi

thu c, tin hnh x l cht iu ha sinh trng (IAA nng 50ppm + -NAA

nng 50ppm, trong thi gian 3 pht) c gim trc tip vo bu t c thnh phn

nh cch 1. y c coi l cng thc i chng.

b. Ni nghip


c thu thp theo Mubiu 10 - Ph lc 1. Nhn t nghin cu l T l sng ca cy

con c tnh bng cng thc sau:

T l sng ca cy con = *100%

13.2.9.5. Nghin cu xy dng m hnh

a. Nguyn tc xy dng m hnh

Cc loi cy c la chn trn c s cc tiu ch r rng v trong qu trnh la

chn c s tham gia ca ngi dn, cc thy lang v cc nh qun l.


39/89

39

Cc m hnh c xy dng da trn cc nguyn tc: Nguyn tc thch ng, chn

loi cy trng trong cc m hnh phi m bo tno cy nyv ph hp vi kh

hu, iu kin kinh t - x hi ca a phng; nguyn tc cung cu ca th trng,

nghin cu v t l, lng sn xut v sn phm phi theo hng th trng, phi theo

nhu cu ca th trng, lun iu chnh cn bng cungcu; nguyn tc b sung v gimthiu tc hi, gim s ri ro; nguyn tc kt hp li ch trc mt v lu di.

b. K thut trng cy trong cc m hnh

Trng trong khong thng ba n thng nm trong nm, vo nhng ngy rm

mt hoc c ma; Trng di tn rng hoc ni c cy che bng, trn t cn tt;

Trc khi trng, pht dn theo rch hoc quanh h vi ng knh 1m, ch cha cy

lm gi cho cc loi cy leo; H o kch c 40x40x40cm hoc 50x50x50cm,

bn lt 0,5kg phn chung hoai mc v 0,1kg supe ln cho mi h; Mt trng:5.000 cy/ha, c ly 2x2m hoc 1.500 cy/ha, c ly 4x4m; Cch trng: Mi h t cy,

lp t y, gim cht ri tip tc lp cao hn ming h 4 -5cm; Chm sc: 2-3

ln/nm, pht cy c xm ln v vun xi quanh gc ng knh 0,5m, kt hp bn

phn NPK.

13.2.9.6. Nghin cu s sinh trng v pht trin ca cy thuc

a.

Ngoi nghip

i vi mi loi cy thuc, sau khi t nhng tiu chun nht nh v cy

ging, c ti tin hnh trng ti cc m hnh theo cc k thut lm sinh ph

hp,

S sinh trng v pht trin ca cy thuc c theo di theo nh k v nh

gi da trn cc ch tiu sau: T l cy sng, chiu cao (di) ca chi chnh, s

chi/cy, s chi cp 2/cy, t l cy c hoa, qu.

b. Ni nghip


c thu thp theo Mu biu 11 - Ph lc 2. Cc nhn t nghin cu c tnh bng

cng thc cc sau:

- T l sng ca cy con = *100%

- T l cy c chi cp 2 = *100%

- T l cy c 2 chi tr ln = *100%


40/89

40

13.2.10.

Phng php phn tch chnh sch

Theo hng dn ca gio trnh Lm nghip x hi i cng,... Cc ti liu

c s dng l: Lut, Ngh nh, Thng t cn hiu lc, cc bo co ca cc c quan

hu quan ca cc tnh, huyn, x trong vng m.

14.Tin thc hin ti

TT Cc ni dung, cng vicch yu cn c thc hin(cc mc nh gi ch yu)

Sn phmphi t

Thigian (bt

u,kt

thc)

Ngi, c

quanthc hin

b c d e

Nm 2009

1iu tra phn b, c im sinh thi,thu thp mu cc loi cy thuc quhim v nguy cp.

Kt qu iu tra vthnh phn loi,

phn b, c imsinh thi ca cc loicy thuc qu himv nguy cp.Bo co tng hp

Thng 4 -

5/2009

4 cn b caVQG: Tun,

Lm, Thy,Chi + 01 thylang a

phng ngTrung

2 Thu sy mu

100 kg mu tiu bn

kh

Thng

6/2009

Tun, Lm +

cn b caVin Sinh thiv Ti nguyn

Sinh Vt

3

Thu chuyn gia gim nh tn khoahc v t vn lp Danh lc cc loicy thuc qu him v nguy cp.

Cc loi cy thucqu him v nguycp c nh tnkhoa hcDanh lc cy thuc

ca VQG Tam o

Thng 7 -

8/2009

Tun, Lm +

cn b caBo tngThin nhin

Vit Nam

4Phn tch cc mu t i din ti ccni c cc loi cy thuc phn b

Kt qu phn tchcc mu t.Bo co v c im

phn b v sinh thica cc loi cythuc.

Thng

9/2009

Tun, Lm +

cc cn b caVin Nngha v Thnhng

5

iu tra nghin cu v nh gi vgi tr ca ti nguyn cy thuc mang

li cho nhn dn vng m

Kt qu iu tra vgi tr s dng ca

cc loi cy thuc,

Thng 10

11/2009

Tun, Lm


41/89

41

cc mi e da nti nguyn cy thuctrong rng t nhin.

6

nh gi mc e da vi cc loicy thuc; xc nh mc u tin vcc bin php bo tn

Cc bo co v: hintrng cc loi cy

thuc; xc nh mc u tin v cc

bin php bo tn;nh gi v trlng cy thuc cnli trong rng tnhin

Thng

12/2009

Tun, Lm +

cc chuyn gia

v bo tn caBo tngThin nhin

Nm 2010

1iu tra, nghin cu b sung v th

trng cy thuc ti vng mVQG Tam o.

S liu, iu tra vth trng cy thuctrong vng m;Bo co tng hp.

Thng 2 -

3/2010

Tun, Hin +01 thy langa phng +01 ngi dnng, trocy.

2

Nghin cu, thit lp 30 bo tn

in-situ i vi cc loi cy thucnguy cp, qu him ti cc im

ph hp trong rng t nhin VQGTam o.

S liu hin trngban u v kt qutheo di s sinhtrng v pht trinca cc loi cythuc c trong cc tiu chun;

Bo co tnghp.

Thng 3 -

12/2010

Tun + cccn b Trungtm Dch v,DLST GDMT VQG Tamo

3

Nghin cunhn ging cc loi

cy thuc qu him, nguy cp bng2 bin php v tnh v hu tnh.

S liu nghin cu,theo di qu trnhnhn ging cc loi

cy thuc qu himv nguy cp;Cc loi cy thucc nhn ging;Bo co tng hp.

Thng 4 -

12/2010

Tun + cccn b Trungtm Dch v,

DLST GDMT VQG Tamo

4

Nghin cu hun luyn, thun hocc loi cy thuc qu him, nguycp.

S liu nghin cu,theo di qu trnhhun luyn, thunho cc loi cy

thuc sau khi nhn

Thng 4 -

12/2010

Tun + cccn b Trungtm Dch v,DLST

GDMT


42/89

42

ging;Cc loi cy thucc thun ho;Bo co tng hp.

VQG Tamo

Nm 2011

1Theo di vthu ca cc loinghin cu trong cc bo tn

S liu, iu tra vth trng cythuc trong vngm; Bo co tnghp.

Thng 2

-

11/2011

Tun, Thch+ 01 thylang a

phng + 01ngi dnng, trocy.

2 Nhn ging trong nhhom

20 loi cy thuc

c th nghimnhn ging bngcc bin php vtnh, hu tnh; Sliu theo di; Boco phn tch ktqu nhn ging.

Thng 3

-9/2011

Tun + cccn b Trungtm Dch v,DLST GDMT VQG Tamo

3

Hun luyn, thun ho, theo disinh trng cy ngoi ng rung(vn m)

20 loi cy thuc

c th nghimthun ha; S liutheo di; Bo co

phn tch kt quhun luyn, thunha.

Thng 4

-

12/2011

Tun + cc

cn b Trungtm Dch v,DLST &

GDMT VQG Tam

o

4 Trng su tp ti Vn thc vt

70 loi cy thucc trng th

nghim ti Vnthc vt; S liutheo di; Bo co

phn tch kt qutrng su tp.

Thng 4

-12/2011

Tun + cccn b Trung

tm Dch v,DLST

GDMT VQG Tamo.

Nm 2012

1 Nghin cu cc bin php thuhoch, bo qun, ch bin cc sn

-S liu iu tra,nghin cu.

Thng 1

- 7/2012

Tun + cccn b Trung


43/89

43

phm t cy thuc -Bo co phntch, tng hp.

tm Dch v,DLST

GDMT VQG Tam

o

2

Nghin cu xy dng vn su tpv bo tn cy thuc VQG Tamo

Cc loi cy thuc c gy trngl: 1.Ba kch - 1.500 cy trn din

tch 3.000m2; 2.Thin nin kin -1.500 cy/3.000m2; 3.Hoa tin -

1.500 cy/3.000m2; 4.Ru hm hoata - 400 cy/1.000m2; 5.Hongtinh hoa trng - 200 cy/500m2;6.Sm cau - 500 cy/1.000m2

- 01 vn cythuc, din tch l1,2 ha.

- S liu theo dis sinh trng,

pht trin;- Bo co phntch, tng hp.

Thng 1

-7/2012

Tun + cccn b Trung

tm Dch v,DLST

GDMT VQG Tamo

3

Hi tho chia s kinh nghim nhn

bit, bo tn, gi tr ca mt s loicy thuc qu him nguy cp tiVQG Tam o

01 hi tho Thng 9-10/2012

Tun + cccn b Trungtm Dch v,

DLST GDMT VQG Tamo

4 Nghim thu v tng kt ti. .Thng

12/2012

Tun + cccn b Trung

tm Dch v,DLST

GDMT VQG Tam

o

15.Cc li ch v tc ng ca kt qu nghin cu

a.i vi lnh vc KH&CN c lin quan

- Gp phn vo mc tiu chung ca th gii v vic bo tn cc loi cy thuc

qu him khi cc nguy c b e da tuyt chng.


44/89

44

- Lu tr ngun gen cy thuc phc v cho cng tc nghin cu, khai thc v s

dng bn vng trong tng lai.

b.i vi ni ng dng kt qu nghin cu

- Lm c s tin phc v cc chng trnh bo tn ngun gen cc loi cy

thuc qu him ni ring v cc loi thc vt Tam o ni chung. - L c s gip lnh o Vn xy dng k hoch qun l, bo v rng nhm

bo tn c hiu qun ccloi thc vt c hu, qu him ti Vn

c.i vi kinh t -x hi v mi trng

Cc khu bo tn ngun

Documents

Bảo Tồn Phát Triển Cây Thuốc Quý ở Vườn Quốc Gia 89 Trang