Bahagian Perkhidmatan Kejuruteraan

Kementerian Kesihatan Malaysia

Pengenalan Umum &

Perkembangan Semasa

Projek Bekalan Air di

bawah KKM

Bekalan Air & Kebersihan Alam Sekeliling

(BAKAS)

Rural Environmental Sanitation Programme

(RESP)

Latar Belakang

Kajian pada tahun 1968 menunjukkan bahawa keadaan liputanbekalan air sangat rendah, di mana hanya 3.6% pendudukmendapat bekalan air berpaip dan 85.3% mendapat bekalanair daripada telaga tidak terkawal (unsanitary/open well)

Kejadian penyakit berkaitan bawaan air juga didapati tidakterkawal pada masa itu di mana banyak kejadian wabak telahberlaku

Pada 1978, satu wabak kolera telah berlaku di mana 1536 kesdan 62 kematian telah dilaporkan.

Sedangkan telah diterima umum bahawa antara faktorterpenting dan asas bagi mengawal kejadian penyakitberjangkit bawaan air adalah dengan memastikan masyarakatmemperolehi bekalan air selamat dan mengamalkanpenjagaan kebersihan.

Jabatan Kerja Raya (JKR) merupakan agensi utama bagipembekalan air awam di Malaysia bekalan air yang diberikan bersifat kekal dan menepati perundangan danpiawaian yang diterimapakai dalam sektor berkenaan.

Namun demikian, memandangkan kemampuan JKR untukmelaksanakan tanggungjawab berkenaan pada masa ituadalah terhad, terutama sekali di kawasan luar bandar dandi kalangan masyarakat miskin.

Kementerian Kesihatan melalui Cawangan Kejuruteraanpada tahun 1968 telah memulakan sebuah projek perintisdimana tujuan utama adalah untuk mengurangkankejadian penyakit bawaan air di kawasan luar bandarmelalui pemberian projek subsidi, diantaranya bekalan air dan sanitasi.

Latar Belakang

• Pada tahun 1973, Rural Environmental Sanitation Program (RESP)atau Program Kebersihan Persekitaran Luar Bandar yangkemudian dikenali sebagai BAKAS (Bekalan Air & KebersihanAlam Sekeliling) telah diterima sebagai program kebangsaandalam Rancangan Malaysia ke 2.

• Pada awal program, subsidi hanya disediakan untuk penyediaanbekalan air berteknologi rendah (telaga terkawal, GFS atautadahan air hujan) dan tandas curah, namun bermula pada RMK7subsidi untuk pembinaan SPAL dan SPSP juga telah disediakan

• Bagi sambungan ke sistem bekalan air awam ianya diperkenalkandi kawasan yang berisiko berlaku kejadian penyakit bawaan air.Bantuan yang diberi dapat menjelaskan bayaran sebahagianbesar kos (80%) bagi mengadakan sambungan ke bekalan airberkenaan. Baki 20% yang melibatkan di antara RM200-RM500bagi sebuah rumah, perlu dikeluarkan sendiri oleh isirumahsebelum sambungan dibenarkan oleh pihak JKR

Latar Belakang

Latar Belakang Semenjak pelancarannya, BAKAS telah menerima

pengiktirafan badan dunia seperti WHO dan Bank Dunia sebagai program yang berjaya diterjemahkan di lapangan.

Kerajaan melalui UPE, KKM dan lain-lain agensi sentiasa menerima dan bersedia menepati, malah melebihi, sasaran berkaitan kebersihan dan bekalan air yang ditetapkan di peringkat pertubuhan antarabangsa seperti Water and Sanitation Decade (1980-1990) dan Millennium Development Goals MDG (2000-2015).

Tahun percubaan

Masalah penyakit bawaan air spt

Typhoid, Cholera, Viral Hepatitis

1968

• Dilancar menyeluruh sbg Program

Kebangsaan

• Tiga program utama :

1. Bekalan Air

2. Tandas Sempurna

3. Kawalan Mutu Air Minum

1974

Tiga komponen program ditambah :

1. Perawatan & Pelupusan Air

Perlimbahan di Luar Bandar

2. Pembuangan Sisa Pepejal

3. Kawalan Mutu Air Minum Luar

Bandar

RMK 7

(1996-2000)

Latar Belakang

Komponen utama di bawah Program BAKAS:

1. Bekalan Air

2. Tandas Sempurna

3. Sistem Pelupusan Air Limbah (SPAL)

4. Sistem Pelupusan Sisa Pepejal (SPSP)

RMK 8 & RMK 9

(2001 – Kini)

Objektif & Skop Program BAKAS

Objektif Umum

Membantu mengawal & mengurangkan penyakit bawaan air dan makanan melalui

penyediaan kemudahan asas bekalan air dan sanitasi kepada penduduk luar bandar.

Objektif & Skop Program BAKASObjektif Khusus

1. Untuk mengurangkan kejadian penyakit-penyakit berjangkit bawaan air dan makanan termasuk melalui alam sekeliling yang sempurna.

2. Untuk mendapat penyertaan maksima daripada penduduk bagi memperbaiki kebersihan alam sekeliling di persekitaran rumah mereka dan juga untuk masyarakat, supaya mendapat faedah maksima daripada persekitaran yang telah diperbaiki, memperkenalkan kemudahan-kemudahan kesihatan, mengurangkan kos dan menentukan bahawa penyelenggaraan dan operasi kebersihan diteruskan pada masa hadapan.

3. Untuk mendidik kanak-kanak menggunakan kemudahan kesihatan

Objektif Khusus

4. Memastikan setiap buah rumah di seluruh negeri mempunyai dan menggunakan tandas sempurna

5. Membekalkan bekalan air yang selamat dan mencukupi kepada masyarakat serta memastikan bekalan air yang dibekalkan oleh pihak berkuasa adalah mencukupi dan selamat

6. Menentukan setiap buah rumah mengadakan sistem pembuangan air limbah dan sampah sarap yang teratur dan kebersihan rumah dan sekeliling yang memuaskan supaya dapat menghapuskan serangga-serangga yang membawa penyakit seperti nyamuk, lalat, tikus, lipas dan sebagainya

7. Memastikan rumah di seluruh negeri mengamalkan tabiat menjaga kebersihan alam sekeliling dengan sempurna

Anggota Terlibat Dalam Program BAKAS

Bahagian Perkhidmatan Kejuruteraan

-Jurutera Kesihatan Umum

-Pen. Peg. Kesihatan Persekitaran

- Pembantu Kesihatan Awam

Jabatan Kesihatan Negeri

Pejabat Kesihatan Daerah

Klinik Kesihatan

Bahagian Promosi Kesihatan

-Pegawai Pendidikan Kesihatan

-Pen. Peg. Kesihatan Persekitaran

Bahagian Kesihatan Keluarga

Doktor, Jururawat

KEMENTERIAN KESIHATAN

MALAYSIA

Unit Kejuruteraan (BAKAS)

-Jurutera Kesihatan Umum

-Pen. Peg. Kesihatan Persekitaran

Unit BAKAS

-Pen. Peg. Kesihatan Persekitaran

-Pembantu Kesihatan Awam

-Pekerja Am Rendah

Unit BAKAS

-Pembantu Kesihatan Awam

-Pekerja Am Rendah

Strategi Pelaksanaan Program BAKAS

1. Meningkatkan penglibatan penduduk ke atas projek yang dijalankan

2. Penggunaan teknologi kos rendah yang sesuai dalam program BAKAS

3. Menggunakan kaedah dan strategi yang berbeza bagi projek dalam kawasan ‘hard core’ dan bermasalah

4. Menggabungkan elemen pendidikan kesihatan dalam perancangan dan pelaksanaan projek

5. Menggalakkan budaya ‘self-maintenance’ kepada masyarakat

Projek-Projek Di Bawah Program BAKAS

Melibatkan pembinaan projek:

• Sistem Sanitasi:

– Tandas curah

– Sistem Pelupusan Air Limbah

– Sistem Pelupusan Sisa Pepejal

• Sistem bekalan air

• Graviti Feed System

• Telaga Terkawal

• Telaga Terkawal Dengan Sambungan

• Sistem Tadahan Air Hujan

• Sambungan Paip Air PBA/KKM

Pembinaan telaga tiub

Telaga Terkawal

Telaga tiub dengan pam tangan

Contoh Telaga Terkawal Sambungan ke Rumah (TTSR)

Jenis telaga terbuka dan telaga tiub

Empangan GFS dalam pembinaan

Sistem Graviti Feed (GFS)

Empangan GFS

Penglibatan masyarakat GFS di kampung tradisi

Sistem Tadahan Air Hujan

Sambungan JKR/KKM

Tandas Sempurna

Installation of Sullage Screen

ChamberSullage Screen Chamber Type 1

Sullage Screen Chamber Type 2

Sistem Pelupusan Air Limbah

Rajah Skematik Sistem Pelupusan Air Limbah

(SPAL)

Sullage Screen

ChamberSumpFilter Trench

Oil & Grease Filter

Final Discharge

Sistem Pelupusan Sisa Pepejal (SPSP)

Kawasan Operasi

Sanitasi – di luar kawasan PBT

Bekalan Air - di luar liputan/rangkaian

pihak pembekal air

KKM menyediakan bahan untuk pembinaan termasuk nasihat teknikal

Projek dilaksanakan melalui penglibatan masyarakat setempat di setiap peringkat pembinaan sehingga operasi penyelenggaraan supaya masyarakat mempunyai rasa tanggungjawab terhadap projek yang telah diberikan

Pelaksanaan Projek-Projek BAKAS

Pencapaian Program BAKAS

Sehingga Disember 2009

• Bekalan Air - 96.36 % (1,724,093 Rumah)

• Tandas Sempurna - 97.92 % (1,752,057Rumah)

• SPAL – 62.56 % (1,119,274 Rumah)

• SPSP – 69.69 % (1,246,979 Rumah)

Jenis Sistem Bil. Rumah

GFS 162,426

Telaga Terkawal 20,221

Telaga Terkawal 27,564

Samb. Ke Rumah

Tadahan Air Hujan 74,823

JKR/KKM 147,176

Bilangan Projek Bekalan Air Sehingga 2009

KKM Lain-lain PBA/JKR

TT TSR GFS TAH JKR/KKM

65.01% 24.16%

7.20%

34.05%

37.58%

17.31%

6.38%4.68%

LIPUTAN RUMAH LUAR BANDAR YANG MEMPUNYAI

BEKALAN AIR BERSIH

PECAHAN MENGIKUT AGENSI SEHINGGA TAHUN 2009

Masih terdapat 3.64% (65,104)

bilangan rumah di kawasan luar

bandar yang belum mempunyai

bekalan air bersih.

Punca:

- Bah. Perk. Kejuruteraan KKM RES222 & 223

Data Asas Bancian Luarbandar Oleh kakitangan BAKAS

- Jabatan Perangkaan Malaysia (http://www.statistics.gov.my)

BEKALAN AIR BAWAH

TANAH

NEGERIJUMLAH

RUMAH LUAR

BANDAR

BEKALAN AIR

LIPUTAN

RUMAH %PERLIS 39,236 38,982 99.35%

KEDAH 185,675 180,189 97.05%

P.PINANG 72,445 72,174 99.63%

PERAK 152,256 149,126 97.94%

SELANGOR 109,358 109,306 99.95%

N.SEMBILAN 66,993 66,734 99.61%

MELAKA 72,106 72,051 99.92%

JOHOR 145,559 144,915 99.56%

PAHANG 139,047 137,172 98.65%

TERENGGANU 136,346 134,944 98.97%

KELANTAN 263,327 223,115 84.73%

SARAWAK 202,039 194,965 96.50%

SABAH 204,810 200,420 97.86%

MALAYSIA 1,789,197 1,724,093 96.36%

PERATUS RUMAH LUAR BANDAR YANG

MENERIMA BEKALAN AIR BERSIH SEHINGGA

2009

KKM Lain-lain PBA/JKR

65.01%

24.16%

7.20%

LIPUTAN RUMAH LUAR BANDAR YANG MEMPUNYAI

BEKALAN AIR BERSIH

PECAHAN MENGIKUT AGENSI SEHINGGA TAHUN 2009

TT TSR GFS TAH JKR/KKM

34.05%

37.58%

17.31%

6.38%

4.68%

AGIHAN SISTEM BEKALAN AIR BERSIH

KKM SEHINGGA TAHUN 2009

Dibawah BAKAS,

bekalan air bawah

tanah (TELAGA)

hanya melibatkan

47,785 rumah

(11.06%) dari jumlah

keseluruhan rumah

yang bekalan yang

diberikan.

Untuk bekalan air bawah tanah,

Telaga terbahagi kepada dua jenis iaitu :

Telaga Terkawal (Sanitary Well)

Telaga yang mempunyai ciri-ciri rekabentuk dan lokasi yang sesuai di mana tiada kemungkinan berlakunya pencemaranterutamanya pencemaran mikroorganisma. Kaedah pembinaansesebuah telaga adalah bergantung kepada kesesuaian di tapak.

Telaga Tidak Terkawal (Insanitary Well)

Bagi Telaga Tidak Terkawal pula ianya tidak memenuhi kriteriasebagaimana yang dinyatakan di atas.

Jenis-jenis dan definisi Telaga Terkawal (TT)

Telaga Terkawal yang biasa digunakan adalah seperti

berikut:

Telaga Tiub

Telaga korek (boring well)

Telaga pasak/hentak (driven well)

Telaga pemancutan (jetted well)

Telaga gerudi (drilling well)

Telaga tukulan (percussion well)

Telaga Terbuka

Telaga gali (dug well)

Rajah Skematik Contoh Sistem Bekalan

Air Telaga KKM

Telaga

Terkawal

Rumah Pam

Tangki Air

Rangkaian Paip Retikulasi

Rumah Penduduk

Tiang Tangki

Apron

Telaga

Terkawal

Sambungan Ke

Rumah (TTSR)

Rajah Skematik Contoh Sistem Bekalan

Air Telaga KKM

Telaga

Terkawal

Apron

Pam

Paip Retikulasi

Rumah

Penduduk

Telaga Terkawal Sambungan Ke

Rumah (Direct Connection -DC)

Rajah Skematik Contoh Sistem Bekalan

Air Telaga KKM Sambungan ke Rumah

Rumah Penduduk

Telaga Terkawal

Pam Tangan

Apron

Sistem Telaga Terkawal

menggunakan pam tangan

Proses Pembinaan Telaga

Setelah menerima permohonan, lawatan tapak dijalankan

Pembinaan sistem mengikut kesesuaian

Pemasangan Pam

Kerja-kerja pembinaan menara tangki

Telaga yang telah siap dibina

Walaubagaimanapun,

• Jurang antara kawasan luar bandar dan

bandar (Spt contoh: bekalan air yang

diberikan, teknologi yang digunakan)

• Peningkatan kemudahan diperlukan

untuk mengurangkan perbezaan ini

• Kemudahan yang disediakan dapat

melindungi/mengurangkan impak

kepada alam sekitar

Fokus Baru Dalam RMK 10

1. Memperkenalkan Sistem Rawatan Air

berteknologi mudah di kawasan yang

tiada perancangan bekalan air awam

2. Mempertingkatkan penglibatan dan

pengetahuan penduduk luar bandar akan

kepentingan kesihatan alam sekitar

3. Memperkenal dan melaksanakan konsep

Water Safety Plan bagi bekalan air

alternatif luar bandar

Sekian, terima kasih