Embed Size (px)
Citation preview
Naam: Klas:
Auteur: Stef Desodt Tekeningen: Gilbert Declercq
Jan van EyckBekendste schilder van de Vlaamse Primitieven
1Het spotlicht op Jan van Eyck
Vragenronde
• Ken je nog bekende kunstenaars? ❏ Neen. ❏ Ja.
Wie? _________________________________________________________________________________________
• Ken je iemand die veel weet over kunst? Iemand van de familie, een leerkracht …? ❏ Neen. ❏ Ja.
Wie? _________________________________________________________________________________________
• Heb jij interesse voor kunst? ❏ Neen. ❏ Ja.
Voor welke soort kunst?________________________________________________________________________
• Hoor je nu voor het eerst van de schilder Jan van Eyck? ❏ Neen. ❏ Ja.
• Ken je een weetje over deze kunstenaar? ❏ Neen. ❏ Ja.
Welk weetje? _________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
• Heb je al gehoord van de Vlaamse Primitieven? ❏ Neen. ❏ Ja.
590 jaar geleden vestigde de grootmeester Jan van Eyck zich in
Brugge. Hij leefde en werkte er tot aan zijn dood.
2Zeg het maar
Oudere broer Hubert
leert Jan de knepen van het vak.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
Voor welk kunstwerk is Jan van Eyck vooral bekend?
Dag, ik ben Jan van Eyck.
Velen noemen me één van de
belangrijkste kunstschilders
van de Vlaamse Primitieven.
‘Het Lam Gods’ is mijn
bekendste schilderij.
Laat ik mijn dagboek
beginnen met …
een probleem: wanneer en
waar ben ik geboren?
1390?
In Maaseik, een stad in de provincie Limburg, zie ik
het levenslicht in vermoedelijk 1390. Van mijn
precieze geboortedatum is er geen bewijs.
Wel staat vast dat de familie van Eyck in die tijd in
Arendonk leefde, een gemeente in de provincie
Antwerpen. In oude geschriften kun je lezen dat ik
er door het leven ging als schilder. Anderen beweren
dat ik geboren ben in Bergeijk in Nederland, een
plaatsje in de buurt van Arendonk.
Broer Hubert
In de kunstwereld noemt
men mij een grootmeester en
genie. Dat is fijn, maar dat
heb ik vooral te danken aan
mijn oudere broer Hubert die
mij heel veel leerde. Dankzij
hem word ik de beroemdste
schilder van Europa.
Privé
Over mijn privéleven kan ik jou weinig vertellen.
Misschien dit? Ik heb ook nog een jongere broer,
Lambert, en mijn zus heet Margareta. Mijn dochter
Livina treedt in 1448 in Maaseik in het klooster.
Mijn zoon heet Philippot.
DO
EN Leg een documap aan over Jan van Eyck. Ontwerp een leuke, passende cover.Knip artikels uit dag-, week- en maandbladen uit over Jan van Eyck. Houd die bij in je map.
3Hoe het allemaal begon
Graaf van Holland Jan van Beieren neemt Jan van Eyck in dienst als hofschilder.
DO
EN Situeer Maaseik, Arendonk en Den Haag op de kaart.
Sprokkel twee weetjes (Wikipedia) over Jan van Beieren.
Geef de info en weetjes een plaats in je documap.
Eerste opdrachten
Ik heb heel veel te danken aan Jan van Beieren.Als prins-bisschop van Luik en als graaf van Holland verbleef Jan van Beieren heel wat jaren in Den Haag in Nederland.
Jan van Beieren, bijgenaamd Jan zonder Genade, sterft in 1425.Ik werk met een assistent. Ze noemen mij ‘meester’ en dat voelt goed. Jan van Beieren ontdekt mijn talent en geeft me talrijke opdrachten.
Hofschilder
Mijn kunstwerken vallen in de smaak. De graaf benoemt me tot hofschilder. Ik krijg zelfs hulp van een tweede assistent. Ik ontvang een vast salaris.Eerste werken
Van mijn eerste werken zijn er alleen nog tekeningen en kopieën. Ik hecht veel belang aan details en dit zal mijn hele loopbaan typeren.
Het doopsel van Christus
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Toon aan dat het werk van Jan van Eyck wordt gewaardeerd.
• Wat is typisch voor de kunstwerken van Jan van Eyck?
4Aan het hof van Jan van Beieren
De Bourgondische vorst Filips de Goede neemt
Jan van Eyck aan als hofschilder én als
kamerdienaar.
Naar Brugge
Met het overlijden van Jan van Beieren sluit ik een
belangrijk hoofdstuk in mijn leven af. Ik neem
afscheid van Den Haag en verhuis naar Brugge. Ik
noteer: 1425.
Een grote eer
De Bourgondische vorst Filips
de Goede neemt mij in dienst
als hofschilder en als kamer -
dienaar. De hertog van
Bourgondië loopt hoog op met
mijn kunstwerken.
Verre reizen
Een minpuntje … Wat ik het liefste doe is
schilderen. Helaas, in opdracht van Filips de Goede
moet ik vaak verre reizen maken.
Ik word er wel heel goed voor betaald. Waar ik
precies naartoe reis? Sssst … ik vertel je een geheim.
Soms moet ik onderweg tekeningen en
aantekeningen maken die dan dienen als bron om
militaire campagnes voor te bereiden.
Dankzij mijn aantekeningen verschaf ik de hertog
info over de ligging van wegen, rivieren, bergketens,
steden, strategische plaatsen.
Naar Italië
Ik bezoek o.a. Italië, waar ik heel wat leer over de
nieuwste ontwikkelingen in de schilderkunst. In een
aantal kunstwerken merk je duidelijk dat ik door de
Alpen trok.
DO
EN Zoek via Google drie weetjes over Filips de Goede.
Wissel de weetjes uit met je klasgenoten. Bundel ze en bewaar in de documap.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Voor welke functies neemt Filips de Goede Jan van Eyck aan?
• Welke opdracht krijgt de kunstschilder ook nog?
• Welk geheim vertrouwt Jan toe aan zijn dagboek?
5In dienst van Filips de Goede
DO
EN Situeer Rijsel op de kaart.
Zoek enkele werken van Rogier van der Weyden op via Google en bewaar in je documap.
Tussendoor in RijselIk heb het heel erg naar mijn zin als hofschilder, kamerdienaar en gezant in functie van de hertog van Bourgondië, Filips de Goede.
Ik noteer 1426 en 1427. Ik bevind me in Rijsel en werk aan de decoratie van de muren van de verblijfplaats van de hertog.
Johannes Peintre
Leuk weetje: het stadsbestuur van Doornik ontvangt me en biedt me ‘erewijn’ aan. Dit gebeurt in 1427, op het feest van Sint-Lucas, de patroonheilige van de schilders. Ze noemen me ‘Johannes Peintre’.Contact
Doornik ligt me na aan het hart. Ik leg er contacten met de bekende kunstschilder Rogier van der Weyden. Net als ik behoort hij tot de school van de Vlaamse Primitieven. Wij worden beschouwd als dé belangrijkste schilders van de 15de eeuw.
Zijn religieuze werken en portretten maken ontzettend veel indruk.
Dit zijn enkele bekende werken van hem:De Kruisiging
De Kruisafneming
Sint-Lucas tekent het portret van de MadonnaPortret van Karel de Stoute
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Welke opdracht probeert Jan van Eyck in Rijsel tot een goed einde te brengen?
• Onder welke naam staat Jan van Eyck in Doornik bekend?
Het stadsbestuur van Doornik ontvangt Jan van Eyck n.a.v. het feest van Sint-Lucas.
6Aan het werk in Rijsel
Jan van Eyck verblijft een hele tijd in Portugal. Als hofschilder maakt hij er het huwelijk mee van Filips de Goede en Isabella van Portugal.
DO
EN Zoek twee weetjes over Isabella van Portugal en Karel de Stoute via Google.
Verzamel de weetjes in je documap.
Huwelijk Filips de GoedeIn 1428 en 1429 reis ik als gezant van Filips de Goede naar Portugal. Hij staat erop dat ik aanwezig ben op zijn huwelijk met prinses Isabella van Portugal. Het is zijn derde huwelijk. Isabella schenkt hem drie kinderen. De jongste, Karel de Stoute, zal hem opvolgen. Ik verblijf er als hofschilder.
Karel de Stoute, zoon van Filips de Goede. Privé
Van mijn broer Hubert weet je al dat ook hij schildert. Trouwens, broer Hubert begint aan het grote kunstwerk ‘Het Lam Gods’.
In 1432 of 1433 treed ik in het huwelijk met Margareta of ‘demoiselle Marguerite’. Ik vereeuwig haar in een schilderij. Samen met Margareta heb ik twee kinderen: Philippot en Livina. En raad eens wie de peter is van Philippot? Juist, Filips de Goede. Mijn dochter Livina treedt in het klooster, maar dat wist je al.
Mijn vrouw ‘demoiselle Marguerite’ (1439).
Mijn hele leven sta ik op een goed blaadje bij de hertog van Bourgondië. Na mijn dood zal hij trouwens aan mijn vrouw een som geld toekennen.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Wie van de drie kinderen van Filips de Goede en Isabella zal geschiedenis schrijven?
• Toon aan dat Jan van Eyck op een goed blaadje staat bij de hertog van Bourgondië.
7Familie
DO
EN Maak een zelfportret met allerlei materialen. Let goed op de details!
Stel de zelfportretten tentoon. Wie krijgt de prijs voor het meest originele zelfportret? Iedereen is jury!
Bewaar je kunstwerk in de documap.
Druk, druk, druk
Ik bespaar je de complete lijst met opdrachten die ik
moet proberen tot een goed einde te brengen.
Hoe dan ook, mijn kunstwerken vallen in de smaak.
De twee portretten van prinses Isabella van Portugal
bijvoorbeeld zijn juweeltjes. Al zeg ik het zelf.
Naar Brugge
Vanaf 1432 vestig ik me in Brugge en richt er een
atelier in. Ik neem enkele ‘gezellen’ aan, zeg maar
assistenten.
De Sint-Donaaskerk
in Brugge.
Aan de rentmeester van de Sint-Donaaskerk in
Brugge betaal ik wat ze noemen ‘hypotheekrente’
voor mijn woning.
Af en toe komt de magistraat van Brugge op bezoek.
Dat vind ik heel fijn. Hij neemt tijdens zijn bezoek
ruimschoots de tijd om vragen te stellen over de
kunstwerken en zijn waardering uit te spreken.
Ook mijn assistenten kijken altijd uit naar zijn
komst. Nogal logisch: de magistraat geeft hen bij het
afscheid ‘drinkgeld’.
Hoog bezoek
Regelmatig mag ik ook de hertog van Bourgondië en
zijn gevolg begroeten in mijn atelier. Als ons eerste
kindje Philippot geboren wordt en de hertog
peetvader wordt, krijgen wij zes zilveren bekers als
doopgeschenk.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Toon aan dat Jan van Eyck heel wat aanzien heeft in Brugge.
• Waarom kijken de gezellen van Jan uit naar het bezoek van de stadsmagistraat?
De meester Jan van Eyck vestigt zich in
Brugge. Hij richt er een atelier in en neemt ‘gezellen’ aan.
8Alsmaar meer opdrachten en … naar Brugge
DO
EN Geef ‘Gouden Handstraat 6 Brugge’ in als zoekopdracht in Google. Maak een schets van de voorgevel.
Bewaar de schets in de documap.
Werken voor de stad
Als je ooit eens op de Burg van Brugge kuiert, sta
dan zeker even stil voor het stadhuis. Beeld je in dat
ik er - in opdracht van de stadsmagistraat - de zes
stenen beelden van de graven van Vlaanderen voor
de gevel van het stadhuis verguld en beschilder.
Het stadhuis van Brugge.
De waardering blijft groot. In 1435 verhoogt de
hertog de jaarlijkse vergoeding.
Op verzoek van Filips de Goede reis ik naar Arras in
Frankrijk om er een portret te maken van de
deelnemers aan het Vredescongres.
Mijn woning
Met mijn gezin woon ik in een statig huis in de
Nieuwstraat in Brugge. Vandaag de dag vind je de
exacte plaats in de Gouden Handstraat 6.
De Brugse raadslieden komen regelmatig een kijkje
nemen in mijn atelier.
Probleem
Op een bepaald ogenblik klikt het niet meer tussen
Filips de Goede en de Brugse bestuurders.
Er ontstaat een heuse opstand. In 1436 wordt de
grond onder mijn voeten te warm. Ik verlaat Brugge.
Noodgedwongen. Ik kan niet anders, want ik kies de
kant van de hertog.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Welke opdracht moet Jan van Eyck in Arras tot een goed einde brengen?
• Waarom verlaat het gezin van Jan van Eyck Brugge in 1436?
De stadsmagistraat geeft Jan van Eyck de opdracht om de zes beelden van de graven voor de gevel van
het stadhuis van Brugge te vergulden en te
beschilderen.
9Even op de vlucht
Het bekendste werk van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck: Het Lam Gods. Hubert begon met dit kunstwerk, Jan werkte het af.
DO
EN Zoek twee weetjes op via Google over Hubert van Eyck. Noteer ze en stop ze in de documap.
Belangrijke opdrachtMag ik jou de koopman, patriciër én schepen Joos Vijd uit Gent voorstellen? Samen met zijn vrouw Lysbette Berluut geeft hij mijn broer Hubert de opdracht om een kunstwerk te maken voor de Sint-Baafskathedraal in Gent.
De Sint-Baafskathedraal in Gent.
Retabel
Het wordt een retabel, zeg maar een kunstwerk, bedoeld om in een kerk op een altaar te plaatsen of aan de
muur achter een altaar te bevestigen. Meestal bestaat een retabel uit meerdere panelen, al dan niet met scharnieren aan elkaar bevestigd.
Aan het werk1420Mijn broer Hubert ontwerpt het kunstwerk. Assistenten helpen een handje met de uitvoering.Als je straks Het Lam Gods van dichtbij bekijkt, bewondert en bestudeert, zul je begrijpen dat ze er enkele jaren zoet mee waren. Op twaalf eikenhouten panelen presenteren mijn broer en zijn assistenten vooral taferelen uit de Bijbel.
Op het middenpaneel komt de aanbidding van het Lam Gods. De acht buitenste panelen zetten Bijbelse verhalen in de verf, zoals dat van Adam en Eva, Kaïn en Abel …
Hubert sterft1426Droevig nieuws: mijn broer Hubert overlijdt. Het is de bedoeling dat Hubert begraven wordt in de crypte van de Vijdkapel in de Sint-Baafskathedraal in Gent.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Wie geeft de opdracht om een kunstwerk te maken voor de Sint-Baafskathedraal in Gent?
• Hoe weet je dat Joos Vijd aanzien heeft?
10Ons bekendste kunstwerk: Het Lam Gods
In 1799 wordt de Sint-Donaaskerk afgebroken. Tijdens de afbraak gaat ook het graf van Jan van Eyck verloren.
DO
EN Zoek op via Google: de Vijdkapel Gent, de Sint-Donaaskerk Brugge.Noteer telkens drie weetjes.
Kies één van de andere kunstwerken uit en zoek het op via Wikipedia. Maak een korte beschrijving van wat je ziet. Wissel de beschrijvingen uit. Bewaar de weetjes en de beschrijvingen in je documap.
Voltooiing van Het Lam Gods
Na de dood van mijn broer Hubert werk ik verder
aan de opdracht van Joos Vijd. Mijn assistenten en
ik voltooien het werk in 1432.
Oorspronkelijk is Het Lam
Gods bedoeld om in de
Vijdkapel te zetten, maar
het wordt tentoongesteld
in de Sint-Baafs-
kathedraal, die in mijn
tijd nog de Sint-Janskerk
werd genoemd.
De Vijdkapel.
Andere kunstwerken
Het blijft opdrachten regenen. Dit zijn er enkele:
Het Arnolfini Dubbelportret
Madonna met kanselier Nicolas Rolin
Portrettekening van Joris van der Paele
Portret van Jan de Leeuw
Het Mariatriptiek (een reisaltaar)
Portret van Niccoló Albergati
Madonna bij de fontein
Portret van Margareta van Eyck
Portret van Christus
Mijn laatste werk
1440. Ik begin met het kunstwerk ‘Madonna van
Nicolas van Maelbeke’. Helaas, ik kan het schilderij
niet afwerken.
1441. Op 9 juli sterf ik.
1442. Mijn broer Lambert krijgt de toestemming om
mijn stoffelijk overschot op te graven en bij te zetten
op het kerkhof van de Sint-Donaaskerk in Brugge.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Waar moest Het Lam Gods oorspronkelijk zijn plaats krijgen?
• Welk kunstwerk kon Jan van Eyck niet voltooien?
11Tot aan mijn dood
Hoogtepunten uit het leven van Jan van Eyck
Vul aan!
1 ___________ Geboren in ______________ . De datum is echter onzeker.
2 ___________ Hubert, de broer van Jan, begint met hét kunstwerk ‘_____________
____________________’.
3 ___________ Neemt afscheid van Den Haag en verhuist naar
____________________ .
4 ___________ Jan bevindt zich in ________________ en werkt aan de decoratie
van de muren van de verblijfplaats van de hertog. Het jaar daarop
vertoeft hij er nog. In hetzelfde jaar overlijdt de ___________ van Jan.
5 ___________ Viert in Doornik het feest van ______________________ .
6 ___________ Reist af naar Portugal als gezant van _________________________ .
7 ___________ of ________________ Treedt in het huwelijk met
‘demoiselle _________________________ ‘. Voltooit ‘Het Lam Gods’.
8 ___________ De hertog verhoogt de jaarlijkse _____________________ .
9 ___________ Portretteert zijn echtgenote, met wie hij __________________ heeft.
10 __________ Kan het werk ‘_______________________van Nicolas van Maelbeke’
niet afwerken.
11 __________ Sterft op ___ _______.
12 __________ Broer _________________ krijgt toestemming om het stoffelijk
overschot van Jan op te graven en bij te zetten op het kerkhof van de
_________________________________in Brugge.
13 __________ Jans dochter _________________ treedt in Maaseik in het klooster.
Klaar? Markeer de data op de tijdsbalk.
1450
1440
1430
1420
1410
1400
1390
12In de tijd: terugblik
HelaasIn het Museum voor Schone Kunsten in Gent moest in 2020 een prachtige tentoonstelling plaatsvinden: de grootste over Jan van Eyck ooit! De helft van het totale aantal werken van de grootmeester – over de hele wereld bewaard – werd er tentoongesteld. Door het coronavirus moest het museum echter sluiten.
En in de Sint-Baafskathedraal in Gent waar het gerestaureerde retabel ‘Het Lam Gods’ eindelijk weer kon worden bewonderd, bleven de toeristen weg.
DO
EN Geef in via Google: Museum voor Schone Kunsten Gent, Sint-Baafskathedraal Gent.
Sprokkel telkens drie weetjes die je belangrijk vindt.
Wissel de weetjes uit met je klasgenoten, verzamel en stop ze in de documap.
Alvast enkele weetjesMarkeer je bij elk weetje of je dit al wist of niet?
Weet ik
Wist ik niet
’Het Lam Gods’ is een drieluik.
Het is een olieverfkunstwerk.
Het geopend drieluik meet 4,4 m bij 3,4 m.
Het drieluik werd oorspronkelijk helemaal geopend enkel tijdens grote feestdagen, zoals Kerstmis en Pasen.
In de 19de eeuw werden de twee panelen van Adam en Eva vervangen door panelen waarop ze kleren aan hebben.
Eva houdt geen appel in de hand (zoals in de Bijbel), maar een citrusvrucht.
Het paneel de ‘Rechtvaardige Rechters’ is een kopie. Het oorspronkelijke paneel werd gestolen.
Jan van Eyck is één van de eerste kunstenaars die zijn naam op het kunstwerk zette.
In totaal zijn er 20 kunstwerken – verspreid over de hele wereld – van Jan van Eyck bewaard.
Wat vind jij van dit werk? En … vertel
me eens wat je ziet!
Wellicht ben je benieuwd naar het meesterwerk van
mijn broer Hubert en mezelf?
13Een kijk op het ‘Het Lam Gods’
DO
EN Wijs aan op het werk en verbind de overeenstemmende personages.
naakte man
naakte vrouw
tientallen mensen bij een lam
figuur op troon
soldaten met vlaggen
figuur die iemand bedreigt
man met boek
vrouw met handwerk
mensen in kleurrijke gewaden die zingen
mannen met kleurrijke hoofddeksels
figuren op de knieën
figuren in donkere gewaden
een schaars gekleed man in gezelschap van anderen
mensen in kleurrijke gewadenmaken muziek
de Rechtvaardige Rechters
God op de troon
Eva
musicerende engelen
het offer van Kaïn en Abel
de pelgrims op bedevaart
zingende engelen
Adam
de aanbidding van het Lam Gods
de moord van Kaïn op Abel
de kluizenaars
Maria
Johannes de Doper
de Ridders van Christus
14De open altaarpanelen
DO
EN Wijs aan op het werk en verbind de overeenstemmende personages.
uitzicht op de Korte Dagsteeg
een figuur boven de engel
standbeeld van een jongeman
Joos Vijd
twee dames
een piepjonge dame schrikt
Lysbette Borluut
soort luik, een nis
een figuur boven de jongedame
hemels figuur in wit gewaad
standbeeld van een oudere man
een wasbekken in een 15de eeuws interieur
Maria is een gewone jongedame
van Eyck situeert de aankondiging in Gent
de opdrachtgever
de profeet Zacharia
Johannes de Doper
de aankondiging van de geboorte door de engel Gabriël
profetessen die de komst van Jezus voorspelden
vrouw van de opdrachtgever
de profeet Micha
de apostel en evangelist Johannes
15De gesloten altaarpanelen
Eerst ditHet paneel links onderaan van Het Lam Gods ‘De Rechtvaardige Rechters’ is een kopie.Het oorspronkelijke paneel werd gestolen en is nog altijd zoek.
Het verhaal van de kunstroofDe nacht van 10 op 11 april 1934Een dief begeeft zich naar de Sint-Baafskathedraal in Gent.Hij zoekt de Vijdkapel, waar boven het altaar het kunstwerk ‘Het Lam Gods’ hangt.De snoodaard maakt het eikenhouten paneel ‘De Rechtvaardige Rechters’ los. Het paneel meet 1,49m bij 0,55m.Op de achterzijde staat Johannes de Doper afgebeeld.
LosgeldDrie weken later krijgt het bisdom Gent een brief, ondertekend met de initialen D.V.A.De onbekende briefschrijver wil onderhandelen en eist losgeld.Samen met de brief bezorgt hij de afbeelding van Johannes de Doper terug.Is de briefschrijver ook de dief? Wellicht niet. De onderhandelingen lopen vast.
Op het sterfbedOp zijn sterfbed verklaart Arsène Goedertier uit Wetteren aan zijn vriend Georges de Vos dat hij weet waar het paneel zich bevindt. Helaas … hij blaast zijn laatste adem uit.
ZoektochtRegelmatig draven amateur-speurders aan met ideeën waar het paneel zich bevindt.
DO
EN Geef het verhaal van de diefstal weer in een ministrip. Werk samen met een klasgenoot.
Presenteer de stripverhalen aan elkaar. Bewaar de strip in je documap.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Wie of wat staat afgebeeld aan de achterkant van ‘De Rechtvaardige Rechters’?
• Hoe weet je dat de briefschrijver ervan op de hoogte is waar het gestolen paneel zich bevindt?
• Welk geheim geeft Goedertier prijs op zijn sterfbed?
Het paneel ‘De Rechtvaardige Rechters’.
16Hoe ‘De Rechtvaardige Rechters’ het beroemdste paneel wordt - Onopgeloste kunstroof
Primitief?
Allesbehalve … De Vlaamse Primitieven vormen een groep belangrijke schilders uit de 15de en de 16de eeuw.Naast Hubert en Jan van Eyck en Rogier van der Weyden behoren ook Dirk Bouts, Hieronymus Bosch, Hans Memling, Quinten Matsijs … tot deze groep.
Speciale techniek
Vooral hun techniek viel op. De kleurrijke schilderijen en de details waarmee ze uitpakten, verbaasden iedereen.
Kleurstoffen
De meesters schilderden met olieverf in verschillende laagjes, een primeur. De ingrediënten waarmee ze de olieverf samenstelden, kun je vandaag de dag nog moeilijk vinden. Natuurlijke kleurstoffen
Ken jij natuurlijke kleurstoffen? Verbind deze kleurstoffen met de juiste kleur. Zin om zelf te experimenteren?
Religieus
De Vlaamse Primitieven schitteren vooral met hun religieuze kunstwerken. In de PowerPoint vind je een aantal voorbeelden.
Het Laatste Avondmaal van Dirk Bouts.
Dag, ik ben Rogier van der Weyden. Samen met Jan en Hubert van Eyck
rekenen kenners mij tot de belangrijkste vertegenwoordigers van de Vlaamse Vlaamse
PrimitievenPrimitieven.
rode biet
wortelsap
rode kool
spinaziesap
uienschil
saffraan
bosbes
koffiebezinksel
thee
geel
oranje
groen
blauw
paars
rood
lichtbruin
donkerbruin
17Kijk op de Vlaamse Primitieven
Druk in het atelierVolg je mee? Wijs aan!
Midden vooraan: drie leerjongens volgen de instructies van hun meester op. Het kan ook dat een gezel hen een taak geeft.
Rechts: twee gezellen maken de olieverf. Ze hanteren speciale technieken, die voor unieke kunstwerken zorgen.
Links: een gezel werkt aan een opdracht die aan Jan van Eyck toevertrouwd werd. De gezel portretteert een levend model.
Centraal: meester Jan van Eyck legt de laatste hand aan een nieuw kunstwerk.
De techniekSchilder en kunstenaar Jan van Eyck geniet aanzien. De ene na de andere opdracht brengt hij tot een goed einde.
In zijn werken zit diepte. Voor die tijd is dit verrassend en nieuw.
Door op een witte achtergrond alsmaar flinterdunne laagjes olieverf aan te brengen, creëert hij die diepte. Ook de vele details en de levendige kleuren maken van zijn werken pareltjes.
DO
EN Je waant je in het atelier van Jan van Eyck. Opdracht: portretteer je juf of meester.
Stel de kunstwerken tentoon op het prikbord. Bewaar jouw kunstwerk in de documap.
GO
ED G
ELEZ
EN?
Markeer in de tekst.
• Hoe noem je iemand die al wat moeilijkere taken van de meester krijgt?
• Hoe slaagt Jan van Eyck erin om in zijn kunstwerken diepte te creëren?
Gravure van Theodoor Galle: het atelier van Jan van Eyck.
Neem je een kijkje in mijn atelier?
18Welkom in mijn atelier
DO
EN Maak een handtekening voor jezelf in de stijl van die van Jan van Eyck. Laat de krullen maar sierlijk zwieren.
Ik vertel je nog een paar weetjes. Stip je aan of je ze
al wist of niet?
Andere naamEnkele kunstenaars vinden de benaming ‘Vlaamse Primitieven’ niet goed gekozen. Ze hebben het liever over de ‘Vroege Schilderkunst’. Anderen kiezen voor ‘Oud-Nederlandse schilderkunst’.
Oudste werk van JanDe oudst bewaarde werken van Jan van Eyck zijn enkele miniaturen uit het ‘Gulden Boek’ van Turijn en Milaan.
Het Gulden VliesHertog Filips de Goede sticht in 1430 de ridderorde van het Gulden Vlies, waarmee hij zijn macht toont aan de wereld.
Niet alleen de kunstschilder Jan van Eyck werkt onder zijn bescherming. De hertog heeft ook een voorliefde voor beeldhouwers, tapijtwevers, musici, edelsmeden …
Wapenspreuk en handtekeningJan van Eyck is de eerste Vlaamse schilder die zijn werken signeert. Hij ondertekent met ‘Johannes de Eyck’.
18 panelen kunnen met voldoende zekerheid aan hem worden toegeschreven.
Op sommige werken laat Jan zijn wapenspreuk na: ‘Als ich kan’ (Als ik kan of Zo goed als ik kan).
De handtekening van Jan van Eyck.
Een juweel van de Orde van het Gulden Vlies.
Weet ik
Wist ik niet
19Weetjes
1. Jan van Eyck ziet het levenslicht in Maaseik, vermoedelijk
❏ a in 1385. (Na)
❏ b in 1390. (Het)
❏ c in 1395. (Nooit)
2. In oude geschriften staat dat Jan van Eyck door het leven ging
❏ a als diplomaat. (al)
❏ b als kamerdienaar. (lovende)
❏ c als schilder. (Lam)
3. Jan van Eyck steekt heel wat kennis van het schilderen op van
❏ a zijn broer Lambert. (dat)
❏ b zijn vader. (reacties)
❏ c zijn broer Hubert. (Gods)
4. Samen met zijn vrouw heeft Jan
❏ a een dochter en een zoon. (van)
❏ b een dochter en twee zonen. (monnikenwerk)
❏ c twee dochters en een zoon. (was)
5. Jan van Eyck heeft veel te danken aan Jan van Beieren, die enkele jaren in
Den Haag (Nederland) verblijft. Welke functie bekleedt Jan van Beieren?
❏ a ridder van het Gulden Vlies (straalde)
❏ b prins-bisschop van Luik (Jan)
❏ c gezel van Filips de Goede (en)
6. Hoe wordt Jan van Beieren ook nog genoemd?
❏ a Jan zonder Genade (en)
❏ b Jan zonder Vrees (de)
❏ c Jan van het Gulden Vlies (ook)
Markeer telkens het correcte antwoord én noteer de zin op pagina 23.
20Quiz
7. Wat valt al op vanaf het begin van de kunstloopbaan van Jan van Eyck?
❏ a oog voor details (Hubert)
❏ b gebruik van speciale penselen (aanbidding)
❏ c de grootte van de kunstwerken (kritiek)
8. Na een verblijf van enkele jaren in Den Haag verhuist Jan van Eyck naar
❏ a Arendonk. (het)
❏ b Brugge. (van)
❏ c Gent. (de)
9. Filips de Goede neemt Jan van Eyck aan als hofschilder én als
❏ a gezel. (van)
❏ b ontwerper. (indringende)
❏ c kamerdienaar. (Eyck)
10. Waartoe dienen de schetsen die Jan van Eyck in opdracht van Filips de Goede
tijdens verre reizen moet maken?
❏ a Als bron om landkaarten te tekenen. (het)
❏ b Als bron om militaire campagnes voor te bereiden. (geeft)
❏ c Als bron om nieuwe wandtapijten te ontwerpen. (menselijk)
11. Hoe noemen ze Jan van Eyck in Doornik?
❏ a Johannes Peintre (zijn)
❏ b Sint-Lucas (Lam)
❏ c le patron (blik)
12. Met welke kunstschilder heeft Jan van Eyck in Doornik contact?
❏ a met Rogier van der Weyden (geheimen)
❏ b met Theodoor Galle (in)
❏ c met Quinten Matsijs (je)
13. Naar welk land reist Jan van Eyck om aanwezig te zijn op het derde huwelijk
van Filips de Goede?
❏ a naar Spanje (Gods)
❏ b naar Portugal (nooit)
❏ c naar Italië (ziel)
21Quiz
14. Jan van Eyck betrok in Brugge een statig huis in de Nieuwstraat.
Hoe heet die straat vandaag de dag?
❏ a de Goudenregenstraat (de)
❏ b de Gouden Handrei (in)
❏ c de Gouden Handstraat (helemaal)
15. Wie gaf Hubert van Eyck de opdracht om een kunstwerk te maken voor
de Sint-Baafskathedraal in Gent?
❏ a Joos Vijd (prijs)
❏ b Isabella van Portugal (kunstenaar)
❏ c Karel de Stoute (drie)
16. Hoe noem je een kunstwerk dat uit meerdere panelen bestaat en bedoeld is
om in een kerk of op een altaar te plaatsen?
❏ a een ets (toe)
❏ b een tabernakel (luiken)
❏ c een retabel (en)
17. Welk kunstwerk is niet van Jan van Eyck?
❏ a Portret van Donatius (nodigt)
❏ b Portret van Jan de Leeuw (als)
❏ c Madonna bij de fontein (de)
18. Hoeveel luiken telt Het Lam Gods?
❏ a zeven luiken (een)
❏ b vijf luiken (panelen)
❏ c drie luiken (uit)
19. Het Lam Gods: welke vrucht houdt Eva in de hand?
❏ a een appel (feest)
❏ b een citrusvrucht (tot)
❏ c een peer (lijken)
20. Welke kunstenaar behoort net als Jan van Eyck tot de meest bekende
Vlaamse Primitieven?
❏ a Francisco Goya (van)
❏ a Auguste Rodin (echt)
❏ a Rogier van der Weyden (kijken)
22Quiz
21. Waarvoor zijn de Vlaamse Primitieven vooral bekend?
❏ a voor de weergave van het rijke verleden (heldere)
❏ b voor de religieuze taferelen (kijken)
❏ c voor de weergave van de natuur (het)
22. Hoe wordt de periode van de Vlaamse Primitieven ook nog genoemd?
❏ a het Rijke Verleden (kleuren)
❏ b de Gouden Periode (gesloten)
❏ c de Vroege Schilderkunst (en)
23. Welk kunstwerk van Jan van Eyck is het oudst bewaard werk?
❏ a het Gulden Boek van Turijn en Milaan (nog)
❏ b het Mariatriptiek (en)
❏ c de Madonna met kanselier Nicolas Rolin (altaar)
24. Hoe luidt de wapenspreuk van Jan van Eyck?
❏ a ‘Ja, ich kan’ (details)
❏ b ‘Als ich kan’ (eens)
❏ c ‘Ich kan’ (manier)
25. Welk paneel van Het Lam Gods wordt in 1934 in de Sint-Baafskathedraal
in Gent gestolen?
❏ a De Zingende Engelen (bewonderen)
❏ b De Rechtvaardige Rechters (kijken)
❏ c De Ridders van Christus (vallen)
23Quiz
Zoek in alle richtingen.
Zoekrooster
✎
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Markeer in het zoekrooster 20 woorden die verwijzen naar Jan van Eyck.Klaar? Plaats de letters die overblijven op een rij.Wat lees je?
Arendonk – Arras – Bergeijk – Brugge – Den Haag – Doornik – Filips de Goede – hofschilder – Hubert – Isabella – Italië – Jan van Beieren – Joos Vijd – Lambert – Lam Gods – Lysbette Borluut – Maaseik – Margareta - Philippot – Rogier – Eva – schilderkunst
F J N E R E I E B N A V N A JI M O L A M G O D S J A N V HL A D O R E I G O R E V A O AI R N O S K I E S A A M F E YP G T E O V C K S C H S L B TS A R G I R IJ L D E C A A E OD R E G R D N D E H E L M R PE E B U D I G I I N I L B G PG T U R G A E L K N L E E E IO A H B A P D R E C A B R IJ LE I E H S E Z O A L T A T K ID S N H R A R R A S I S IJ Z HE E E K N O D N E R A I Z A PD G T S N U K R E D L I H C SL Y S B E T T E B O R L U U T
24Tijd over? Zoek het uit.
25Tijd over? Zoek het uit.
In het vierkant • In elk vierkant staat een woord.• De letters volgen elkaar op.• Zoek het woord.• Noteer de eerste letter in het lege vierkantje.• Met die eerste letters vorm je het woord dat we zoeken.
T O P R D W E L A P A R N A A
U . 1 O A . 2 O P . 3 A S . 4 E E . 5 R
A T S A M R E L R L E D K E T
Tip: voertuig Tip: dier Tip: vogel Tip: boom Tip: beroep
LetterveldIn dit letterveld vind je bijna alle letters van het alfabet. Met de letters die ontbreken kun je een nieuw woord samenstellen.
SchrappenSchrap in dit letterrooster de letters van het woord ‘canvas’, een stevige katoenen of linnen stof die over een frame wordt gespannen. Met de letters die overblijven, vorm je een voornaam.
✎
Tip: familie van Eyck
✎
Je zoekt een belangrijk
voorwerp voor elke schilder!
. 1 . 2 . 3 . 4 . 5
H C S A C A A N A C
A U N N V S S V A N
N V B V A S A N N V
S A N E N A V A S N
V A C A R A A C A A
C N A C S T S V N C
g u
tp
bs
dn
x
i kj
o
m
zc
a
y
qw
l
h
26Tijd over? Zoek het uit.
Codewoord
▼ : . ■ - . ▼ ! . ▼ " . ■ - . ▲ - . ■ - . ▼ !
● - . ▼ ? . ▼ - . ■ : . ■ - . ▼ !
▲ ! . ■ - . ▲ ” . ■ ! . ■ ! . ▲ : . ● !
● : . ■ ! . ▼ !
▲ : - . ● ? . ▼ ! . ▼ ” . ● ! . ● : . ■ - . ● ” . ■ - . ▲ - . ▼ ”
Goed of fout?Markeer het juiste antwoord.
goed fout
1. 5 l is meer dan 400 cl. L K
2. Een vierde van 72 is 16. C A
3. 78 en 237 is 305. Y M
4. Het dubbele van 117 is 234. G E
5. 82 is deelbaar door 3. N O
6. De helft van het dubbel van 118 is 236. A D
7. Het zesvoud van 12 is 72. S V
Wat lees je van boven naar onder in de hokjes? ✎ ............................................................................................................................................................
Wat lees je van onder naar boven in de niet-gemarkeerde hokjes? ✎ .............................................................................................................
Creatief aan de slagMet de letters uit het woord S C H I L D E R S E Z E L maak je tien nieuwe woorden.1. synoniem voor beest: . . . .
2. stad in Antwerpen: . . . .
3. uitstap: . . . .
4. cijfer: . . . .
5. gezang: . . . .
6. een stuk: . . . .
7. compleet: . . . .
8. deel van de voet: . . . .
9. man: . . . .
10. dapper iemand: . . . .
! ? : - “
■ a b d e f
▲ g h k l m
▼ n o p r s
● t u v w z
27
Roosterwoord Welk woord schuilt achter elke omschrijving?
Noteer het in het rooster. 1. hemellichaam2. geheimschrift3. hoender4. vloeibaar schrijfmiddel5. brede straat6. levenloos7. er was …8. kleur9. waterloop
1 . . E .
2 . . . E
3 . . A .
4 . . . T
5 . . A .
6 . O . .
7 . . . S
8 . . O .
9 . Z . .
SpeurenEen weetje uit de tijd van Jan van Eyck?
Schrap de woorden:
• met de klank ei
• met de tweeklank aai
• die beginnen met een w
• met de letter p
• die een kleur aanduiden
• met de letter z
Maaseik Vlaanderen maaien wiel
maakt paraplu reizen groen
appel in waar azen
die ziel indigo pater
zaaien meid tijd violet
wind paal water deel
uit kraai geel van
raad het keien zin
Bourgondische blauw draai Rijk
Tijd over? Zoek het uit.
Wat lees je onder de pijl?
✎ .................................................................................................................................................
✎ .................................................................................................................................................
28Tijd over? Zoek het uit.
Mooi! Welke letters uit het alfabet ontbreken?
Je vormt er twee woorden mee.
Tip: kunstwerk.
✎ . . . . . . .
Mini
Horizontaal
1. het scheppen van schoonheid
2. meisjesnaam – heden
3. … en meter
4. nuttig insect
5. … Gods
Verticaal
1. klein bidhuis
2. Frans lidwoord
4. snavel
5. na Milaan de tweede grootste stad van Noord-Italië
Met de letters uit de hokjes met een getal vorm je een nieuw woord.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 3 4 5
11 4
29 7 2
35 10
46
58 3
xb
p
ez
h
t
cr
kf
s q v w
uin
y j
29Tijd over? Zoek het uit.
Pijltjesspel Volg het aantal hokjes in de aangegeven richting. Begin bij de V rechts onderaan.
Tijdens de tocht noteer je de letters.
S2 R4 E2 L3 P3 E2 D1 O2 I3 N3
T1 V1 M3 U3 E2 T1 A4 S3 E2 S1
L3 M5 W2 E3 G2 V2 I2 E1 T2 T2
A2 A2 N1 W3 N2 E1 A2 D2 B3 L3
N1 I2 S2 E1 E4 N2 N3 F2 K1 E1
D2 E3 I1 N3 I2 W1 O2 O1 I3 V2
✎ .............................................................................................................................................................................................................................................................................................
IndringerMarkeer in elke rij de indringer.
Noteer de laatste letter van dat woord in het vakje op het einde van elke reeks.
Met die letters vorm je een nieuw woord: een knipoog naar Het Lam Gods.
rivier - zee - stroom - beek
Ginette - Geraldine - Gabriëlle - Gianluca
wier - wiel - waterkers - wilg
boter - margarine - zeep - olie
bier - wijn - thee - champagne
ja - neen - oké - akkoord
✎ . . . . . .
30Oplossingen
p. 3Goed gelezen?
• Het Lam Gods
p. 4Goed gelezen?
• De graaf van Holland benoemt Jan van Eyck tot hofschilder.• Jan van Eyck hecht veel belang aan details.
p. 5Goed gelezen?
• hofschilder en kamerdienaar• Jan van Eyck moet verre reizen ondernemen.• Jan van Eyck maakt onderweg tekeningen en aantekeningen. De schetsen dienen als bron om militaire
campagnes voor te bereiden.
p. 6Goed gelezen?
• In Rijsel werkt Jan van Eyck aan de decoratie van de muren van de verblijfplaats van de hertog.• Johannes Peintre• De Kruisiging en de Kruisafneming
p. 7Goed gelezen?
• Karel de Stoute• Na de dood van Jan van Eyck kent de hertog van Bourgondië een som geld toe aan de weduwe van Jan.
p. 8Goed gelezen?
• De kunstwerken van Jan van Eyck vallen in goede aarde. De magistraat van Brugge en de hertog van Bourgondië komen op bezoek.
• De magistraat geeft ‘drinkgeld’.
p. 9Goed gelezen?
• In Arras portretteert Jan van Eyck de deelnemers aan het Vredescongres.• Op een bepaald ogenblik klikt het niet tussen Filips de Goede en de Brugse bestuurders. Jan kiest de kant
van de hertog.
p. 10Goed gelezen?
• Joos Vijd• Joos Vijd heeft een eigen kapel in de Sint-Baafskathedraal in Gent: de Vijdkapel.
31Oplossingen
p. 11Goed gelezen?
• in de Vijdkapel• Madonna van Nicolas van Maelbeke
p. 12Hoogtepunten uit het leven van Jan van Eyck
1) 1390 – Maaseik2) 1420 – Het Lam Gods3) 1425 – Brugge4) 1426 – Rijsel – broer5) 1427 – Sint-Lucas6) 1428 – Filips de Goede7) 1432 of 1433 – Marguerite8) 1435 – vergoeding9) 1439 – twee kinderen10) 1440 – Madonna11) 1441 – 9 juli12) 1442 – Lambert – Sint-Donaaskerk13) 1448 – Livina
p. 14
naakte man ➝ Adam / naakte vrouw ➝ Eva / tientallen mensen bij een lam ➝ de aanbidding van het Lam Gods / figuur op troon ➝ God op de troon / soldaten met vlaggen ➝ de Ridders van Christus / figuur die iemand bedreigt ➝ de moord van Kaïn op Abel / man met boek ➝ Johannes de Doper / vrouw met handwerk ➝ Maria / mensen in kleurrijke gewaden die zingen ➝ zingende engelen /mannen met kleurrijke hoofddeksels ➝ de Rechtvaardige Rechters / figuren op de knieën ➝ het offer van Kaïn en Abel / figuren in donkere gewaden ➝ de pelgrims op bedevaart / een schaars gekleed man in gezelschap van anderen ➝ de kluizenaars / mensen in kleurrijke gewaden maken muziek ➝ musicerende engelen
p. 15
uitzicht op de Korte Dagsteeg ➝ van Eyck situeert de aankondiging in Gent / een figuur boven de engel ➝ de profeet Zacharius / standbeeld van een jonger man ➝ de apostel en evangelist Johannes / Joos Vijd ➝ de opdrachtgever / twee dames ➝ profetessen die de komst van Jezus voorspelden / een piepjonge dame schrikt ➝ Maria is een gewone jongedame / Lysbette Borluut ➝ vrouw van opdrachtgever / soort luik, een nis ➝ een wasbekken in een 15de eeuws interieur / een figuur boven de jongedame ➝ de profeet Micha / hemels figuur in wit gewaad ➝ de aankondiging van de geboorte door de engel Gabriël / standbeeld van een ouder man ➝ Johannes de Doper
p. 16Goed gelezen?
• Johannes de Doper• De afbeelding van Johannes de Doper wordt samen met de brief terugbezorgd.• Hij weet waar het paneel ‘De Rechtvaardige Rechters’ zich bevindt.
32Oplossingen
p. 17Natuurlijke grondstoffen
rode biet ➝ rood / rode kool ➝ paars / koffie ➝ diepbruin / thee ➝ lichtbruin / bosbes ➝ blauw / saffraan ➝ geel / spinaziesap ➝ groen / wortelsap ➝ geel, oranje
Goed gelezen?
• o.a. Jan van Eyck, Hubert van Eyck, Rogier van der Weyden, Dirk Bouts, Hieronymus Bosch, Hans Memling, Quinten Matsijs
• Typisch is de techniek. Hun kleurrijke schilderijen én details vallen op.• met religieuze werken
p. 18Goed gelezen?
• een gezel• Door op een witte achtergrond alsmaar flinterdunne laagjes olieverf aan te brengen, creëert Jan van Eyck
diepte.
p. 20, 21, 22, 23Quiz!
*1 en b – 2 en c – 3 en c- 4 en a – 5 en b – 6 en a – 7 en a – 8 en b – 9 en c – 10 en b – 11 en a – 12 en a – 13 en b – 14 en c – 15 en a – 16 en c – 17 en a – 18 en c – 19 en b – 20 en c – 21 en b – 22 en c – 23 en c – 24 en b – 25 en bHet Lam Gods van Jan en Hubert van Eyck geeft zijn geheimen nooit helemaal prijs en nodigt uit tot kijken, kijken en nog eens kijken.
p. 24Zoekrooster
Jan van Eyck schilderde dingen precies zoals hij ze zag.
p. 25In het vierkant
postauto – aardworm – lepelaar – edelspar – tekenaarpalet
Letterveldverf
SchrappenHubert
33Oplossingen
p. 26Codewoord
Penselen worden gemaakt van kunstvezels.
Goed of foutGoed: 1 – 4 – 7Lam Gods - van Eyck
Creatief aan de slag1 dier – 2 Lier – 3 reis – 4 drie – 5 lied – 6 deel – 7 heel – 8 hiel – 9 heer – 10 held
p. 27Roosterwoord
1 ster – 2 code – 3 haan – 4 inkt – 5 laan – 6 dood – 7 eens – 8 rood – 9 IJzerschilderij
SpeurenVlaanderen maakt in die tijd deel uit van het Bourgondische Rijk.
p. 28Mooi!
Lam Gods
Mini
1 2 3 4 5
1 K U N S T
2 A N N U
3 P E T E R
4 E B IJ
5 L A M N
kunstenaar
p. 29Pijltjesspel
Vlaamse Primitieven
Indringerzee – Gianluca (jongensnaam) – wiel – zeep – thee – neenpaneel
