48
Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam, qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. 1.1.2 Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. 1.1.3 Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt. Minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent 1 , important proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum 2 continenter bellum gerunt. 1.1.4 Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute 1 ad effeminandos animos pertinere ‐ zur Verweichlichung führen (Gerundivum, siehe Handout zu den den nd‐Formen. 2 quibuscum = cum quibus

BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

  • Upload
    lythien

  • View
    227

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  1 

BELLUMGALLICUM,LIBERPRIMUS

CAPUT1

1.1.1  Gallia  est  omnis  divisa  in  partes  tres, 

quarum  unam  incolunt  Belgae,  aliam 

Aquitani,  tertiam,  qui  ipsorum  lingua  Celtae, 

nostra  Galli  appellantur.  1.1.2  Hi  omnes 

lingua,  institutis,  legibus  inter  se  differunt. 

Gallos ab Aquitanis Garunna  flumen, a Belgis 

Matrona  et  Sequana  dividit.  1.1.3  Horum 

omnium  fortissimi  sunt  Belgae,  propterea 

quod  a  cultu  atque  humanitate  provinciae 

longissime  absunt.  Minimeque  ad  eos 

mercatores  saepe  commeant  atque  ea,  quae 

ad  effeminandos  animos  pertinent 1 , 

important  proximique  sunt  Germanis,  qui 

trans  Rhenum  incolunt,  quibuscum 2 

continenter  bellum  gerunt.  1.1.4  Qua  de 

causa Helvetii  quoque  reliquos Gallos  virtute 

1   ad effeminandos animos pertinere ‐ zur Verweichlichung  führen (Gerundivum, siehe 

Handout zu den den nd‐Formen. 

2   quibuscum = cum quibus 

Page 2: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  2 

praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum 

Germanis  contendunt,  cum  aut  suis  finibus 

eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum 

gerunt.  1.1.5  Eorum  una  pars,  quam  Galli 

obtinent3,  initium  capit  a  flumine  Rhodano, 

continetur  Garunna  flumine,  Oceano,  finibus 

Belgarum,  attingit  etiam  ab  Sequanis  et 

Helvetiis  flumen  Rhenum,  vergit  ad 

septentriones.  1.1.6  Belgae  ab  extremis 

Galliae  finibus  oriuntur,  pertinent  ad 

inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in 

septentrionem  et  orientem  solem. 

1.1.7 Aquitania  a  Garunna  flumine  ad 

Pyrenaeos  montes  et  eam  partem  Oceani, 

quae est ad Hispaniam, pertinet, spectat inter 

occasum solis et septentriones. 

CAPUT2

3   Originaltext: quam Gallos obtinere dictum est 

Page 3: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  3 

1.2.1 Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et 

ditissimus Orgetorix.4 Is M. Messala [et P.]5 M. 

Pisone  consulibus6 regni  cupiditate  inductus 

coniurationem  nobilitatis  fecit  et  civitati 

persuasit7,  ut  de  finibus  suis  cum  omnibus 

copiis  exirent:  1.2.2  Perfacile  esse,  cum 

virtute  omnibus  praestarent,  totius  Galliae 

imperio  potiri. 8  1.2.3  Id  hoc 9  facilius  iis 

4   Orgetorix: Mächtiger Helvetierfürst, auf dessen Betreiben hin die Helvetier, der ab dem 

Jahre 61 v. Chr. den Auszug der Helvetier aus ihrem Gebiet betreibt. 

5  [et P.]: Eckige Klammern in einer textkritischen Ausgabe bedeuten, dass der Herausgeber 

das darin Eingeschlossene für unecht hält. Bedenken Sie, dass die uns vorliegenden 

Texte über 2000 Jahre handschriftlich überliefert wurden. Wo nicht anders angegeben, 

ignorieren Sie diese Wörter bitte. 

6   M. Messala M. Pisone consulibus: Jahresangaben werden bei den Römern nach den 

Konsuln des betreffenden Jahres angegeben. Die Konsuln waren die höchsten 

Regierungsbeamten, die alljährlich nach dem Kollegialitätsprinzip gewählt wurden. Es 

gab immer zwei. Marcus Messala und Marcus Piso waren die Konsuln des Jahres 61 v. 

Chr. 

  Von der grammatischen Konstruktion her handelt es sich um einen sogenannten 

nominalen Abl. abs., also um einem Abl.abs., dessen Prädikatsteil nicht aus einem 

Partizip, sondern aus einem Substantiv oder Adjektiv besteht. Für die Übersetzung 

gelten die gleichen Regeln wie für einen partizipialen Abl.abs. (Unterordnung durch 

Gliedsatz, Beiordnung durch Hauptsatz, Einordnung durch präpositionalen Ausdruck). 

Das Zeitverhältnis ist gleichzeitig. Im Falle der Jahresangaben ist eine einordnende 

Übersetzung angebracht: "während des Konsulats von "x" und "y". Vgl. auch RHH § 180 

β 3. 

7   Konstruktionsregeln zu persuadere (zum Lernen!) 

  persuadere + AcI = davon überzeugen, dass (Aussage) 

  persuadere + ut + Konj. = dazu überreden, dass (Begehren 

  Die Person, die überredet oder überzeugt wird, steht im Dativ. 

  id persuadere bedeutet dazu überreden 

8   Der ganze Satz ist ein Hauptsatz der indirekten Rede. 

  Regel Nr. 1: Aussagesätze der indirekten Rede stehen im Lateinischen im AcI, im 

Deutschen im Konjunktiv. 

9   hôc oder eô (Abl. differentiae) mit folgendem Komparativ bedeutet um so, desto. 

Page 4: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  4 

persuasit,  quod  undique  loci  natura  Helvetii 

continentur: una ex parte flumine Rheno latis‐

simo atque altissimo, qui  agrum Helvetium a 

Germanis  dividit,  altera  ex  parte monte  Iura 

altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios, 

tertia  lacu Lemanno et  flumine Rhodano, qui 

provinciam nostram ab Helvetiis dividit. 

1.2.4  His  rebus  fiebat,  ut  et  minus  late 

vagarentur  et  minus  facile  finitimis  bellum 

inferre  possent;  qua  ex  parte  homines 

bellandi  cupidi10 magno  dolore  adficiebantur. 

1.2.5 Pro multitudine autem hominum et pro 

gloria belli atque fortitudinis angustos se fines 

habere  arbitrabantur,  qui  in  longitudinem 

milia  passuum  ducenta  quadraginta 11 ,  in 

latitudinem centum octoginta12 patebant. 

10   bellandi cupidi: kriegerisch 

11   ducenta quadraginta: Text geändert, "CCXL" 

12   centum octoginta: Text geändert, "CLXXX" 

Page 5: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  5 

CAPUT3

1.3.1    His  rebus  adducti  et  auctoritate 

Orgetorigis permoti constituerunt ea, quae ad 

proficiscendum 13  pertinerent,  comparare, 

iumentorum  et  carrorum  quam  maximum14 

numerum coemere, sementes quam maximas 

facere,  ut  in  itinere  copia  frumenti 

suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et 

amicitiam  confirmare.  1.3.2  Ad  eas  res 

conficiendas 15  biennium  sibi  satis  esse 

duxerunt16,  in  tertium  annum  profectionem 

lege  confirmant.  Ad  eas  res  conficiendas 

Orgetorix  deligitur.  Is  legationem 17  ad 

civitates  suscepit.  1.3.4  In  eo  itinere 

persuadet  Castico 18 ,  Catamentaloedis  filio, 

Sequano,  cuius  pater  regnum  in  Sequanis 

13   ad proficiscendum: Gerundium, vgl. Handout 

14   Merken!!! 

quam beim Positiv = wie 

quam nach Komparativ = als 

quam vor Superlativ = möglichst 

15   ad eas res conficiendas: Gerundivum, vgl. Handout 

16   ducere + AcI = glauben, meinen 

17   Is legationem: Text geändert, "Is sibi legationem" 

18   Casticus ‐i m: Vornehmer Sequaner, Sohn des Catamantaloedes. Im Vorfeld des 

Helvetierkrieges von Orgetorix dazu überredet, die Herrschaft in seinem Stamm zu 

ergreifen 

Page 6: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  6 

multos  annos obtinuerat  et  ab  senatu populi 

Romani amicus appellatus erat, ut  regnum in 

civitate  sua  occuparet,  quod  pater  ante 

habuerat. 1.3.5 Itemque Dumnorigi19 Haeduo, 

fratri Diviciaci20,  qui  eo  tempore principatum 

in  civitate  obtinebat  ac  maxime  plebi 

acceptus  erat,  ut  idem  conaretur,  persuadet 

eique  filiam  suam  in matrimonium dat.  1.3.6 

Perfacile esse21 illis probat conata22 perficere, 

propterea  quod  ipse  suae  civitatis  imperium 

obtenturus  esset23:  non  esse  dubium,  quin24 

totius  Galliae  plurimum  Helvetii  possent;  se 

suis  copiis  suoque  exercitu  illis  regna 

conciliaturum  confirmat.  1.3.8  Hac  oratione 

adducti inter se fidem et ius iurandum dant et 

19   Dumnorix Dumnorigis m: vornehmer Häduer, in Rivalität zu seinem Bruder Diviciacus, 

der zu Beginn des Helvetierkrieges Princeps seines Stammes ist. Wird von dem 

Helvetierfürsten Orgetorix via Heiratspolitik auf dessen Seite gezogen und überredet, 

selbst die Vorherrschaft unter den Häduern anzustreben. 

20   Diviciacus ‐i m: einflussreicher römerfreundlicher Häduerfürst, der sich oft bei Cäsar 

befindet; Bruder des Dumnorix. 

21   perfacile esse: Text geändert, "perfacile factu esse" 

22   conata perficere: den Versuch erfolgreich durchführen 

23   obtenturus esset: er werde erringen 

24   Merken: 

non est dubium, quin + Konj. ‐ es besteht kein Zweifel, dass 

Page 7: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  7 

regno  occupato  per  tres  potentissimos  ac 

firmissimos  populos  totius  Galliae  imperio25 

sese potiri posse sperant. 

CAPUT4

1.4.1  Ea  res  est  Helvetiis  per  indicium 

enuntiata.  Moribus  suis  Orgetorigem  ex 

vinculis 26  causam  dicere 27  coegerunt. 

Damnatum poenam sequi28 oportebat, ut igni 

cremaretur.  1.4.2  Die  constituta  causae 

dictionis Orgetorix  ad  iudicium omnem suam 

familiam,  ad hominum milia  decem, undique 

coegit  et  omnes  clientes  obaeratosque  suos, 

quorum  magnum  numerum  habebat, 

eodem29 conduxit.  1.4.3  Per  eos,  ne  causam 

diceret,  se  eripuit.  Cum  civitas  ob  eam  rem 

incitata  armis  ius  suum  exsequi  conaretur 

multitudinemque  hominum  ex  agris 

magistratus  cogerent, Orgetorix mortuus est. 

25   imperio: Text geändert, "imperio" ergänzt 

26   ex vinculis = in Fesseln, als Gefangener 

27   causam dicere = sich (vor Gericht) verantworten 

28   poenam sequi, ut = damit bestraft werden, dass 

29   eodem b. Verben d. Bewegung = dorthin 

Page 8: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  8 

1.4.4  Neque  abest  suspicio,  ut  Helvetii 

arbitrantur,  quin  ipse  sibi  mortem 

consciverit.30 

CAPUT5

1.5.1    Post  eius mortem  nihilominus  Helvetii 

id,  quod  constituerant,  facere  conantur,  ut  e 

finibus suis exeant. 1.5.2/3 Ubi iam se ad eam 

rem  paratos  esse  arbitrati  sunt,  oppida  sua 

omnia  numero  ad  duodecim,  vicos  ad 

quadringentos,  reliqua  privata  aedificia 

incendunt,  frumentum  omne,  praeter  quod 

secum  portaturi  erant 31 ,  comburunt,  ut 

domum  reditionis  spe  sublata  paratiores  ad 

omnia  pericula  subeunda  essent.  1.5.4 

Persuadent  Rauracis 32  et  Tulingis 33  et 

30   sibi mortem consciscere = Selbstmord begehen 

31   portaturi erant = sie wollten mit sich tragen  

32   Rauraci ‐orum m: keltischer Volkstamm am Rhein im Umfeld von Basel. Sie schließen 

sich 58 v. Chr. den Helvetiern auf ihrem Zug nach Westen an. 

33   Tulingi ‐orum m: germanisches Volk zwischen Bodensee und Basel, den Helvetiern 

benachbart, deren Auszug sie sich 58 v. Chr. anschließen. 

Page 9: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  9 

Latobrigis34 finitimis,  uti35 eodem  usi  consilio 

oppidis  suis  vicisque  exustis  una  cum  iis 

proficiscantur,  Boiosque36,  qui  trans  Rhenum 

incoluerant et in agrum Noricum37 transierant 

Noreiamque38 oppugnabant,  receptos  ad  se 

socios sibi adsciscunt39. 

CAPUT6

1.6.1    Erant  omnino  itinera  duo,  quibus 

itineribus  domo  exire  possent:  unum  per 

Sequanos,  angustum  et  difficile,  inter 

montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua 

singuli  carri  ducerentur,  mons  autem 

altissimus  impendebat,  ut  facile  perpauci 

prohibere  possent;  1.6.2 alterum  per 

provinciam  nostram,  multo  facilius  atque 

expeditius,  propterea  quod  inter  fines 34   Latobrigi ‐orum m: Nur von Cäsar erwähnter, wahrscheinlich germanischer 

Nachbarstamm der Helvetier im südlichen Baden, der sich mit diesen 58 v. Chr. auf den 

Weg macht. 

35   uti = ut 

36   Boi Boiorum m: keltischer, ursprünglich in Böhmen ansässiger Volksstamm, der im 1. Jhd. 

v. Chr. nach Westen drängt, zunächst in Pannonien siedelte und sich 58 v. Chr. zum Teil 

den Helvetiern anschloss. 

37   ager Noricus: der östliche Teil der Alpen, Kärnten, Steiermark, Österreich. 

38   Noreia ‐ae f: heute Neumarkt in der Steiermark. 

39   socios sibi adsciscere: als Bundesgenossen gewinnen 

Page 10: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  10 

Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati 

erant,  Rhodanus  fluit  isque  nonnullis  locis 

vado  transitur.  1.6.3  Extremum  oppidum 

Allobrogum  est  proximumque  Helvetiorum 

finibus  Genava.  Ex  eo  oppido  pons  ad 

Helvetios  pertinet.  Allobrogibus  sese  vel 

persuasuros,  quod  nondum  bono  animo  in 

populum  Romanum  viderentur,  existimabant 

vel  vi  coacturos,  ut  per  suos  fines  eos  ire 

paterentur.  1.6.4  Omnibus  rebus  ad 

profectionem  comparatis  diem  dicunt,  qua 

die  ad  ripam  Rhodani  omnes  conveniant.  Is 

dies erat a.d. V. Kal. Apr. L. Pisone A. Gabinio 

consulibus. 

CAPUT7 

1.7.1  Caesari  cum  id40 nuntiatum  esset  eos 

per  provinciam  nostram  iter  facere  conari, 

maturat  ab  urbe  proficisci  et  quam  maximis 

40   id: hier die Tatsache 

Page 11: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  11 

potest  itineribus 41  in  Galliam  ulteriorem 

contendit  et  ad  Genavam 42  pervenit. 

1.7.2 Provinciae  toti43 quam maximum potest 

militum numerum imperat44 – erat omnino in 

Gallia ulteriore legio una. Pontem, qui erat ad 

Genavam,  iubet  rescindi.  1.7.3  Ubi  de  eius 

adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos45 

ad  eum  mittunt  nobilissimos  civitatis.  Cuius 

legationis  Nammeius  et  Verucloetius 

principem46 locum  obtinebant,  qui  dicerent 

sibi esse  in animo sine ullo maleficio  iter per 

provinciam  facere,  propterea  quod  alius  iter 

haberent nullum; rogare, ut eius voluntate  id 

41   quam maximis potest itineribus: iter magnum = Eilmarsch (Merken!), quam vor 

Superlativ = möglichst (Merken!). Wenn bei quam + Superlativ eine Form von posse 

steht, wird diese nicht übersetzt. Vgl. auch unten 1.7.2. 

42   ad Genavam: Rufen Sie sich an dieser Stelle bitte die Besonderheiten lateinischer 

Ortsbestimmungen bei den Eigennamen von Städten und kleineren Inseln ins 

Gedächtnis, notfalls unter Zuhilfename der Handouts zu ZK, Lektion 1. 

43   Letzte Warnung: 

"Unus, solus totus, ullus, 

uter, alter, neuter, nullus, 

die enden alle 

auf ‐îus in dem zweiten Falle, 

und im dritten enden sie, 

stets auf einem langen ‐î. 

44   imperare, ut + Konj. = befehlen, dass, imperare + Akkusativobjekt = die Stellung von etw. 

befehlen, z.B. obsides imperare = die Stellung von Geiseln befehlen 

45   Um welches Satzglied handelt es sich bei "legatos"? 

46   principem hier adjektivisches Attribut zu locum. 

Page 12: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  12 

sibi facere liceat. 1.7.4 Caesar, quod memoria 

tenebat  L.  Cassium  consulem 47  occisum 

exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub 

iugum  missum 48 ,  id 49  concedendum  non 

putabat. 50  1.7.5  Neque  homines  inimico 

animo 51  data  facultate 52  per  provinciam 

itineris  faciundi  temperaturos53 ab  iniuria  et 

maleficio  existimabat.  1.7.6  Tamen,  ut 

spatium  intercedere  posset, 54  dum  milites, 

quos  imperaverat,  convenirent,  legatis 

respondit diem se ad deliberandum  

 

47   L. Cassius Longinus: Als Konsul im Jahr 107 v. Chr. von den Tigurinern, einem Teilstamm 

der Helvetier, vernichtend geschlagen und gefallen. 

48   sub iugum mittere: unter das Joch schicken, d.h. versklaven 

49   id: Text geändert, id ergänzt 

50   Merken! Die folgenden Verben bedeuten alle "glauben, meinen": 

arbitrari, arbitror, arbitratus sum 

putare, puto, putavi, putatum 

existimare, existimo, existimavi, existimatum 

credere, credo, credidi, creditum 

51   inimico animo ist Ablativ. Wenn Sie nicht wissen, wie sie in diesem Falle danach fragen 

sollen, erneuern Sie Ihren Überblick über die verschiedenen Ablative. 

52   Merken! facultatem dare + Gerundium oder Gerundivum im Gen. = die Möglichkeit 

geben zu 

53   temperare ab aliqua re = sich einer Sache enthalten, etwas nicht tun oder begehen. 

54   ut spatium intercedere posset = um Zeit zu gewinnen 

Page 13: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  13 

sumpturum;  si  quid 55  vellent,  ad  Id.  Apr. 

reverterentur. 

CAPUT8

1.8.1  Interea  ea  legione,  quam  secum 

habebat,  militibusque,  qui  ex  provincia 

convenerant,  a  lacu  Lemanno,  qui  in  flumen 

Rhodanum  influit,  ad  montem  Iuram,  qui 

fines  Sequanorum  ab  Helvetiis  dividit,  milia 

passuum decem novem murum in altitudinem 

pedum sedecim fossamque perducit. 1.8.2 Eo 

opere  perfecto  praesidia  disponit,  castella 

communit, quo facilius56, si se invito57 transire 

conarentur,  prohibere  possit.  1.8.3  Ubi  ea 

dies,  quam  constituerat  cum  legatis,  venit  et 

legati ad eum reverterunt, negat58 se more et 

55   Letzte Warnung: 

Nach si, nisi, ne und num 

fällt der ali‐ um. 

Welche Bedeutung hat hier also quid? 

56   quo + Komparativ + Konjunktiv = damit um so 

57   se invito: Nominaler Ablativus absolutus, se = Subjekt (gemeint ist Cäsar), invitus a um = 

unwillig. Wiedergabe im Deutschen durch einen präpositionalen Ausdruck. 

58   negare + AcI = sagen, dass nicht 

Page 14: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  14 

exemplo59 populi  Romani  posse  iter  ulli  per 

provinciam  dare  et,  si  vim60 facere  conentur, 

prohibiturum  ostendit.  1.8.4  Helvetii  ea  spe 

deiecti  navibus  iunctis  ratibusque 

compluribus  factis61,  alii  vadis  Rhodani,  qua 

minima  altitudo  fluminis  erat,  nonnumquam 

interdiu 62 ,  saepius  noctu,  si 63  perrumpere 

possent,  conati,  operis munitione  et militum 

concursu  et  telis  repulsi  hoc  conatu 

destiterunt. 

   

59   more et exemplo = nach Sitte und Brauch 

60   Merken! Zur Deklination von vis,vim,vi f= Gewalt, Kraft: 

  vîs  vîrês 

  ‐  vîrium 

  ‐  vîribus 

  vim  vîrês 

  vî  vîribus 

Bitte vermeiden Sie Verwechslungen mit vir, viri m = Mann (ô‐Deklination!). Eine 

entsprechende Übung finden Sie unter den Drags&Drops der Online‐Variante. 

61   Bitte übersetzen sie die beiden Abl. abs. durch einen präpositionalen Ausdruck mit 

„mit“. 

62   interdiu (Adv.) = tagsüber 

63   conari, si = versuchen, ob 

Page 15: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  15 

CAPUT9

1.9.1  Relinquebatur  una  per  Sequanos  via, 

qua  Sequanis  invitis64 propter  angustias  ire 

non  poterant.  1.9.2  His  cum  sua  sponte 

persuadere  non  possent,  legatos  ad 

Dumnorigem 65  Haeduum  mittunt,  ut  eo 

deprecatore  a  Sequanis  impetrarent.  1.9.3 

Dumnorix  gratia  et  largitione  apud  Sequanos 

plurimum  poterat  et  Helvetiis  erat  amicus66, 

quod  ex  ea  civitate  Orgetorigis  filiam  in 

matrimonium  duxerat,  et  cupiditate  regni 

adductus  novis  rebus  studebat 67  et  quam 

plurimas  civitates  suo  beneficio  habere 

obstrictas volebat. 1.9.4 Itaque rem suscipit68 

et  a  Sequanis  impetrat,  ut  per  fines  suos 

Helvetios  ire patiantur, obsidesque uti69 inter 

64   Sequanis invitis: Nominaler Abl. abs., vgl. BG 1.8.2 + Anm. 56 

65   Zu Dumnorix vgl. oben BG 1.3.5, Anm. 19 

66   amicus a um + Dat. = befreundet mit 

67   Merken: 

  res novae  Umsturz 

  studere, studeo, studui, ‐  sich bemühen + Dat. 

  novis rebus studere  einen Umsturz planen 

 

68   rem suscipere = sich der Sache annehmen 

69   Letzte Warnung: uti = ut 

Page 16: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  16 

sese  dent,  perficit:  Sequani,  ne  itinere 

Helvetios  prohibeant,  Helvetii,  ut  sine 

maleficio et iniuria transeant. 

CAPUT10

1.10.1  Caesari  nuntiatur  Helvetiis  esse  in 

animo per agrum Sequanorum et Haeduorum 

iter in Santonum70 fines facere, qui non longe 

a Tolosatium71 finibus absunt, quae civitas est 

in  provincia.  1.10.2  Id  si  fieret,  intellegebat 

magno cum periculo provinciae futurum72, ut 

homines  bellicosos,  populi  Romani  inimicos, 

locis  patentibus  maximeque  frumentariis 

finitimos  haberet.  1.10.3  Ob  eas  causas  ei 

munitioni,  quam  fecerat,  T.  Labienum 73 

legatum  praefecit;  ipse  in  Italiam  magnis 

itineribus  contendit  duasque  ibi  legiones 

70   Santoni Santonorum o. Santonum m: keltischer Stamm an der Atlantikküste, nördlich der 

Garonnemündung; zwischen dem Gebiet der Santoner und Tolosa (Toulouse) lagen 

mindestens 200 km. 

71   Volk in der Umgegend von Toulouse, vormals Tolosa, in der Gallia Narbonensis 

72   magno cum periculo est = es bedeutet eine große Gefahr 

73   T. Labienus: Legat in Cäsars Heer während des Gallienfeldzuges mit proprätorischem 

Rang, dort oft mit selbständigen Kommandos betraut.  Stand im Bürgerkrieg auf Seiten 

der Senatspartei und fiel 45 in der Schlacht von Munda. 

Page 17: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  17 

conscribit  et  tres,  quae  circum  Aquileiam74 

hiemabant,  ex  hibernis  educit  et,  qua 

proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes 

erat,  cum  his  quinque  legionibus  ire 

contendit. 1.10.4 Ibi Ceutrones75 et Graioceli76 

et  Caturiges 77  locis  superioribus  occupatis 

itinere  exercitum  prohibere  conantur. 

1.10.5 Compluribus  his  proeliis  pulsis  ab 

Ocelo,  quod  est  citerioris  provinciae 78 

extremum,  in  fines  Vocontiorum79 ulterioris 

provinciae  die  septimo  pervenit;  inde  in 

Allobrogum  fines,  ab  Allobrogibus  in 

Segusiavos80 exercitum  ducit.  Hi  sunt  extra 

provinciam trans Rhodanum primi. 

74   Aquileia ‐ae f: römische Kolonie in Oberitalien (Gallia cisalpina) in der Nähe von Triest. 

75   Ceutrones Ceutronum m: keltischer Stamm in den Alpen im Tal der Isère, den 

Allobrogern benachbart. 

76   Graioceli, ‐orum m: kleiner keltischer Stamm in der Gallia Cisalpina mit dem Hauptort 

Ocelum, der letzten Stadt vor dem Beginn der Gallia ulterior. 

77   Caturiges Caturigum m: ligurischer Volkstamm auf der Grenze zwischen der Gallia 

Cisalpina und der Gallia Narbonensis, am Ufer der Durance 

78   citerior provincia: Das von Rom aus diesseits der Alpen gelegene Gallien, Oberitalien, im 

Wesentlichen die Poebene, die schon seit 191 v. Chr. römische Provinz war. 

79   Vocontii ‐orum m: von der Gallia cisalpina aus betrachtet der erste keltische Stamm der 

Gallia ulterior am linken Rhôneufer 

80   Segusiavi ‐orum m: von der Gallia cisalpina aus betrachtet der erste keltische Stamm der 

Gallia ulterior am linken Rhoneufer 

Page 18: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  18 

CAPUT11

1.11.1  Helvetii  iam  per  angustias  et  fines 

Sequanorum  suas  copias  traduxerant  et  in 

Haeduorum  fines  pervenerant  eorumque 

agros  populabantur.  1.11.2  Haedui  cum  se 

suaque 81  ab  iis  defendere 82  non  possent, 

legatos  ad  Caesarem  mittunt  rogatum 83 

auxilium:  1.11.3  Ita  se  omni  tempore  de 

populo  Romano  meritos  esse,  ut  paene  in 

conspectu exercitus nostri agri vastari, liberi84 

eorum in servitutem abduci, oppida expugnari 

81   Zusammenfassung zum reflexiven Personalpronomen 'suus a um': 

  suus a um  sein, ihr 

  sui ‐orum m  seine Leute, ihre Leute 

  sua ‐orum n  sein Besitz, ihr Besitz 

 

82   Merken: 

defendere aliquem o. aliquid ab aliquo = jemd. o. etw. gegen jemdn. verteidigen 

83   Neu!!! Das Supinum I auf ‐um 

Das Supinum I wird von der dritten Stammform aus gebildet, indem an den Stamm die 

Endung ‐um gehängt wird, lautet also z.B. für das Verbum rogare wie oben im Text 

rogatum. Es steht nach Verben der Bewegung (im Text z.B. mittere) und wird mit "um zu 

..." übersetzt. 

84   Nicht verwechseln: 

  liber libera liberum  frei 

  liberi ‐orum m  Kinder 

  liber libri m  Buch 

  libertas libertatis f  Befreiung 

  liberare, libero, liberavi, liberatum  befreien 

 

Page 19: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  19 

non  debuerint. 85  1.11.4  Eodem  tempore 86 

Ambarri 87 ,  necessarii 88  et  consanguinei 

Haeduorum, Caesarem certiorem faciunt sese 

depopulatis  agris  non  facile  ab  oppidis  vim 

hostium  prohibere.  1.11.5  Item  Allobroges, 

qui  trans  Rhodanum  vicos  possessionesque 

habebant,  fuga  se  ad  Caesarem  recipiunt  et 

demonstrant  sibi  praeter  agri  solum89 nihil 

esse  reliqui.  1.11.6  Quibus  rebus  adductus 

Caesar  non  exspectandum  sibi90 statuit,  dum 

omnibus  fortunis  sociorum  consumptis  in 

Santonos Helvetii pervenirent. 

85   debere alicui aliquid = jemandem etw. verdanken, jemdm. etw. schulden 

debere m. Inf. = müssen, mit Verneinung nicht dürfen 

86   Text geändert: [Haedui] gestrichen 

87   Ambarri ‐orum m: keltischer Stamm zu beiden Seiten der Saône, vormals Arar, daher ihr 

Name 'amb‐arar'. 

88   necessarius a um = notwendig bedeutet substantiviert: necessarius ‐i m = Verwandter, 

Vertrauter, Freund 

89   solum: hier nicht von "solus a um ‐ allein", sondern von "solum ‐i n ‐ Boden, Grund" 

90   sibi: Dativus auctoris zur Angabe des Urhebers beim Gerundivum mit "esse". Vgl. 

Handout. 

Page 20: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  20 

CAPUT12

1.12.1  Flumen  est  Arar91 ,  quod  per  fines 

Haeduorum  et  Sequanorum  in  Rhodanum 

influit,  incredibili  lenitate,  ita  ut  oculis,  in 

utram 92  partem  fluat,  iudicari  non  possit. 

1.12.2  Id  Helvetii  ratibus  ac  lintribus  iunctis 

transibant.  Ubi  per  exploratores  Caesar 

certior  factus  est  tres  iam  partes  copiarum 

Helvetios  id  flumen  traduxisse, quartam vero 

partem citra flumen Ararim reliquam esse, de 

tertia  vigilia  cum  legionibus  tribus  e  castris 

profectus  ad  eam  partem  pervenit,  quae 

nondum  flumen  transierat.  1.12.3  Eos 

impeditos  et  inopinantes  adgressus magnam 

partem  eorum  concidit;  reliqui  sese  fugae 

mandarunt 93  atque  in  proximas  silvas 

abdiderunt.  1.12.4  Is  pagus  appellabatur 

91   Arar Araris m = die Saône 

92   uter, utra, utrum = welcher (von beiden), Fragewort; uterque utraque utrumque = beide 

93   mandarunt = mandaverunt 

Page 21: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  21 

Tigurinus. 94  Nam  omnis  civitas  Helvetia  in 

quattuor  partes  vel  pagos  est  divisa. 

1.12.5 Hic  pagus  unus,  cum  domo  exisset, 

patrum  nostrorum  memoria 95  L.  Cassium 

consulem  interfecerat  et  eius  exercitum  sub 

iugum  miserat.  1.12.6  Ita  sive  casu  sive 

consilio  deorum  immortalium,  quae  pars96 

civitatis  Helvetiae  insignem  calamitatem 

populo  Romano  intulerat,  ea  princeps 97 

poenas persolvit. 1.12.7 Qua in re Caesar non 

solum  publicas,  sed  etiam  privatas  iniurias 

ultus  est,  quod  eius  soceri  L.  Pisonis98 avum, 

94   pagus Tigurinus: Einer der vier Teilstämme der Helvetier mit Sitz in den heutigen 

Schweizer Kantonen Freiburg, Waadt und Bern. Im Jahre 107 v. Chr. hatten sie den 

Konsul L. Cassius besiegt. 

95   patrum nostrorum memoria = zur Zeit unserer Väter 

nostra memoria = zu unserer Zeit 

96   Ziehen Sie das pars civitatis Helvetiae aus dem Relativsatz heraus und setzen Sie es 

hinter ea im Hauptsatz. 

97   princeps, principis hier wieder adjektivisch, der erste 

98    L. Calpurnius Piso:Zusammen mit Aulus Gabinius Konsul des Jahres 58 v. Chr., Cäsars 

Schwiegervater. Dessen gleichnamiger Großvater hatte 107 v. Chr. unter dem damaligen 

Konsul L. Cassius als Legat gedient und war in der Schlacht gegen den helvetischen 

Teilstamm der Tiguriner gefallen. 

Page 22: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  22 

L. Pisonem  legatum,  Tigurini  eodem  proelio 

quo99 Cassium interfecerant. 

CAPUT13

1.13.1  Hoc  proelio  facto,  reliquas  copias 

Helvetiorum  ut  consequi  posset,  pontem  in 

Arari  faciendum  curat  atque  ita  exercitum 

traducit.  1.13.2  Helvetii  repentino  eius 

adventu  commoti,  cum  id,  quod  ipsi  diebus 

viginti  aegerrime  confecerant,  ut  flumen 

transirent, illum uno die fecisse intellegerent, 

legatos  ad  eum  mittunt.  Cuius  legationis 

Divico princeps  fuit, qui bello Cassiano100 dux 

Helvetiorum fuerat. 1.13.3 Is ita cum Caesare 

egit:  Si  pacem  populus  Romanus  cum 

Helvetiis  faceret,  in eam partem  ituros atque 

ibi  futuros  Helvetios,  ubi  eos  Caesar 

99   Verkürzte Relativsätze mit vergleichendem Sinn: 

Nach Ausdrücken der Gleichheit wird das Relativpronomen 'quî, quae, quod' im Sinne 

des deutschen 'wie' verwendet. Zumeist sind solche vergleichenden Relativsätze 

insofern unvollständig, als das Prädikat dem Sinne nach aus dem übergeordneten Satz 

ergänzt wird. 

 100   bellum Cassianum: der Krieg gegen Cassius 

Page 23: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  23 

constituisset. 101  1.13.4  Sin  bello  persequi 

perseveraret,  reminisceretur 102  et  veteris 

incommodi populi Romani et pristinae virtutis 

Helvetiorum.  1.13.5 Quod103 improviso  unum 

pagum  adortus  esset,  cum  ii,  qui  flumen 

transissent,  suis  auxilium  ferre  non  possent, 

ne  ob  eam  rem  aut  suae  magnopere  virtuti 

tribueret104 aut ipsos despiceret. 1.13.6 Se ita 

a  patribus  maioribusque  suis  didicisse,  ut 

magis  virtute  quam  dolo  contenderent  aut 

insidiis  niterentur.  1.13.7  Quare  ne 

committeret,105 ut  is  locus,  ubi  constitissent, 

ex  calamitate  populi  Romani  et  internecione 

exercitus nomen caperet.106 

CAPUT14

101   constituisset: constituere hier ansiedeln. 

Text geändert: Am Ende des Satzes "atque esse voluisset" gestrichen. 

102   reminisci bedeutet "sich erinnern". Die Verben des Erinnerns und Vergessens verbinden 

sich im Lateinischen mit einem Genitivobjekt. Vgl. deutsch "sich einer Sache erinnern" 

103   quod hier wenn 

104   tribuere alicui rei = auf eine Sache Stolz sein 

105   committere hier zulassen. 

106   Text geändert: Am Ende des Satzes "aut memoriam proderet" gestrichen. 

Page 24: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  24 

1.14.1  His  Caesar  ita  respondit:  Eo  sibi 

minus107 dubitationis dari, quod eas res, quas 

legati  Helvetii  commemorassent,  memoria 

teneret,  atque  eo  gravius  ferre,  quo  minus 

merito  populi  Romani  accidissent. 108 

1.14.3 Quod  si 109  veteris  contumeliae 

oblivisci 110  vellet,  num  etiam  recentium 

iniuriarum, quod eo invito iter per provinciam 

per  vim  temptassent,  quod  Haeduos,  quod 

Ambarros,  quod  Allobroges  vexassent, 

memoriam111 deponere  posse?  1.14.4  Quod 

sua  victoria  tam  insolenter  gloriarentur 112 

quodque tam diu se impune iniurias tulisse113 

admirarentur,  eodem  pertinere. 114  1.14.5 

107   eo minus, quod = umso weniger, weil 

108   Ausgelassen: 1.14.2 Qui si alicuius iniuriae sibi conscius fuisset, non fuisse difficile 

cavere. Sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret, 

neque sine causa timendum putaret. 

109   Quod si = wenn nun, selbst wenn 

110   Erinnerung: Verben des Erinnerns und Vergessens werden im Lateinischen mit 

Genitivobjekt konstruiert. 

111   recentium iniuriarum memoria: Genitiv des Typs amor parentum. Für die mündliche 

Prüfung müssen Sie ihn benennen können! 

112   gloriari, glorior, gloriatus sum + Abl. = sich einer Sache rühmen, mit etw. prahlen 

113   impune iniurias ferre = für ein Unrecht nicht bestraft werden 

114   eodem pertinere = genau dorthin / in dieselbe Kategorie gehören 

Page 25: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  25 

Consuesse  enim  deos  immortales,  quo 115 

gravius  homines  ex  commutatione  rerum 

doleant,  quos116 pro  scelere  eorum  ulcisci117 

velint,  his  secundiores  interdum  res 118  et 

diunturniorem  impunitatem  concedere. 

1.14.6 Cum ea ita sint, tamen si obsides ab iis 

sibi dentur, uti ea, quae polliceantur, facturos 

intellegat, et  si Haeduis de  iniuriis, quas  ipsis 

sociisque  eorum  intulerint,  item  si 

Allobrogibus  satisfaciant,  sese  cum  iis  pacem 

esse  facturum.  1.14.7  Divico  respondit:  ita 

Helvetios a maioribus  suis  institutos esse, uti 

obsides  accipere,  non  dare  consuerint;  eius 

rei  populum  Romanum  esse  testem.  Hoc 

responso dato discessit. 

115   quo + Komparativ und Konjunktiv = damit um so 

116   Lateinische Relativsätze stehen bisweilen vor ihrem Beziehungswort im übergeordneten 

Satz. Da dies im Deutschen in der Regel nicht möglich ist, muss der Relativsatz in der 

Übersetzung hinter das Beziehungswort gesetzt werden. Vgl. das folgende Schema: 

 

 

117   ulcisci aliquem = 1) an jemandem Rache nehmen, jemanden bestrafen 2) jemanden 

rächen 

118   res secundiores = recht glückliche Zeiten 

Page 26: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  26 

Page 27: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  27 

CAPUT15

1.15.1  Postero  die  castra  ex  eo  loco 

movent.119 Idem  facit  Caesar  equitatumque 

omnem, ad numerum quattuor milium, quem 

ex  omni  provincia  et  Haeduis  atque  eorum 

sociis  coactum  habebat,  praemittit,  qui 

videant,120 quas  in  partes  hostes  iter  faciant. 

1.15.2  Qui  cupidius  novissimum  agmen 121 

insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum 

proelium  committunt,  et  pauci  de  nostris 

cadunt.  1.15.3  Quo  proelio  sublati  Helvetii, 

quod  quingentis  equitibus  tantam 

multitudinem  equitum  propulerant,  audacius 

subsistere nonnumquam et novissimo agmine 

proelio  nostros  lacessere 122  coeperunt. 

1.15.4 Caesar  suos  a  proelio  continebat  ac 

satis  habebat  in  praesentia  hostem  rapinis 

pabulationibusque  prohibere.  1.15.5  Ita  dies 

119   Merken: castra movere = das Lager abbrechen, aufbrechen 

120   qui videant: An dieser Stelle rekapitulieren Sie bitte, was Sie über konjunktivische 

Relativsätze wissen. 

121   Merken: agmen novissimum = Nachhut; agmen primum = Vorhut 

122   proelio lacessere = angreifen 

Page 28: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  28 

circiter  quindecim  iter  fecerunt,  uti  inter 

novissimum  hostium  agmen  et  nostrum 

primum  non  amplius  quinis  aut  senis 123 

milibus passuum interesset. 

CAPUT16

1.16.1  Interim  cotidie  Caesar  Haeduos 

frumentum,  quod  essent  publice  polliciti, 

flagitabat.124 1.16.2  Nam  propter  frigora    – 

quod  Gallia  sub  septentrionibus,  ut  ante 

dictum est,  posita  est  –  non modo  frumenta 

in  agris  matura  non  erant,  sed  ne  pabuli 

quidem 125  satis  magna  copia  suppetebat. 

1.16.3  Eo  autem  frumento,  quod  flumine 

Arari navibus subvexerat, propterea minus uti 

poterat, quod iter ab Arari Helvetii averterant, 

a  quibus  discedere  nolebat.  1.16.4  Diem  ex 

die 126  ducebant 127  Haedui:  conferri, 128 

123   quinis aut senis: Das Lateinische verwendet bisweilen Distributivzahlen an Stellen, wo 

wir im Deutschen Kardinalzahlen erwarten. Abgesehen davon: Um welchen Ablativ 

handelt es sich hier? 

124   flagitabat: Text geändert, statt flagitare 

125   non modo non ... sed ne ... quidem = nicht nur nicht, sondern auch nicht 

126   diem ex die = von Tag zu Tag, Tag für Tag 

Page 29: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  29 

comportari,  adesse  dicebant.129 1.16.5/6  Ubi 

se  diutius  duci130 intellexit  et  diem  instare, 

quo  die 131  frumentum  militibus  metiri 

oporteret,  convocatis  eorum  principibus, 

quorum  magnam  copiam  in  castris  habebat, 

in  his  Diviciaco  et  Lisco 132 ,  qui  summo 

magistratui  praeerat,  quem  vergobretum 

appellant Haedui, qui creatur annuus et vitae 

necisque  in  suos  habet  potestatem,  graviter 

eos accusat, quod,  cum neque emi neque ex 

agris  sumi  posset,  tam  necessario  tempore, 

tam propinquis hostibus ab iis non sublevetur, 

praesertim  cum  magna  ex  parte  eorum 

precibus  adductus  bellum  susceperit.  Multo 

etiam gravius, quod sit destitutus, queritur. 

127   ducere hier: hinhalten, Text geändert: "ducebant" statt "ducere" 

128   Als Subjektsakkusativ zu den drei Infinitiven ergänze "frumentum". 

129   Text geändert: "dicebant" statt "dicere". 

130   ducere hier wieder hinhalten 

131   diem …, quo die: Besonders bei Zeitangaben wird das Beziehungswort eines 

Relativsatzes (hier diem) im Relativsatz noch einmal wiederholt (hier die) und steht dort 

im gleichen Fall wie das Relativpronomen. Für die deutsche Übersetzung streichen Sie 

bitte das wiederholte Beziehungswort. 

132   Vornehmer Häduer, 58 v. Chr. zum Vergobreten, d.h. Chef der häduischen Regierung 

gewählt. 

Page 30: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  30 

CAPUT17

1.17.1  Tum  demum  Liscus  oratione  Caesaris 

adductus, quod antea tacuerat, proponit: Esse 

nonnullos,  quorum  auctoritas  apud  plebem 

plurimum  valeat,  qui133 privatim  plus  possint 

quam  ipsi  magistratus.  1.17.2  Hos  seditiosa 

atque  improba  oratione  multitudinem 

deterrere134,  ne  frumentum  conferant,  quod 

debeant 135 :  1.17.3  Praestare 136 ,  si  iam 

principatum  Galliae  obtinere  non  possent, 

Gallorum  quam  Romanorum  imperia 

perferre.  1.17.4  Neque  dubitare  debeant, 

quin137, si Helvetios superaverint, Romani una 

cum  reliqua  Gallia  Haeduis  libertatem  sint 

erepturi.138 1.17.5  Ab  isdem  nostra  consilia, 

133   quorum …, qui: Wenn sich zwei Relativsätze auf dasselbe Wort beziehen, die 

Relativpronomina aber in verschiedenen Kasus stehen, steht im Lateinischen keine 

Konjunktion. Im Deutschen müssen Sie die beiden Relativsätze durch ein „und“ 

verbinden. 

134   Merken: deterrere, ne = davon abschrecken, dass 

135   Merken: debere, debeo, debui, debitum ‐ schulden, verdanken, müssen. Ist debere in der 

Bedeutung 'müssen' verneint, bedeutet es 'nicht dürfen'. 

136   Unpersönliches praestat bedeutet es ist besser. 

137   Merken: non dubitare, quin = nicht zweifeln dass 

138   sint erepturi: Das Partizip Futur Aktiv + Konjunktiv von esse wird im Lateinischen oft 

verwendet, um den nicht vorhandenen Konjunktiv des Futurs zu ersetzen. 

Page 31: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  31 

quaeque 139  in  castris  gerantur,  hostibus 

enuntiari;  hos  a  se  coerceri  non  posse. 

1.17.6 Quin  etiam140,  quod  necessariam  rem 

coactus  Caesari  enuntiarit,  intellegere  sese, 

quanto  id  cum  periculo  fecerit,  et  ob  eam 

causam, quamdiu potuerit, tacuisse.  

CAPUT18

1.18.1 Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, 

Diviciaci  fratrem,  designari  sentiebat,  sed 

quod  pluribus  praesentibus 141  eas  res 

iactari142 nolebat,  celeriter  concilium  dimittit, 

Liscum  retinet.  1.18.2  Quaerit  ex  solo143 ea, 

quae  in conventu dixerat. Dicit  liberius atque 

audacius.  Eadem  secreto144 ab  aliis  quaerit, 

reperit  esse  vera:  1.18.3  Ipsum  esse 

Dumnorigem,  summa  audacia,  magna  apud 

139   quaeque = et <ea>, quae 

140   quin etiam = ja sogar 

141   pluribus praesentibus: Schon wieder ein nominaler Abl. abs. Übersetzung entweder 

unterordnend durch einen gleichzeitigen Nebensatz oder einordnend durch einen 

präpositionalen Ausdruck. 

142   iactare, iacto, iactavi, iactatum ‐ 1.) werfen, schleudern 2.) übertragen: (Worte hin und her 

werfen) diskutieren 

143   quaerere aliquid ex aliquo – jemanden nach etwas fragen 

144   secreto (Adv.) = einzeln, im Geheimen, allein 

Page 32: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  32 

plebem  propter  liberalitatem 145  gratia, 

cupidum  rerum  novarum.  Complures  annos 

portoria  reliquaque  omnia  Haeduorum 

vectigalia146 parvo pretio147 redempta habere, 

propterea  quod  illo  licente 148  contra  liceri 

audeat  nemo.  1.18.4  His  rebus  et  suam  rem 

familiarem 149  auxisse  et  facultates  ad 

largiendum  magnas  comparasse. 

1.18.5/6 Magnum  numerum  equitatus  suo 

sumptu  semper  alere  et  circum  se  habere, 

neque  solum  domi, 150  sed  etiam  apud 

finitimas  civitates  largiter  posse 151 ,  atque 

huius  potentiae  causa  matrem  in  Biturigibus 

homini  illic  nobilissimo  ac  potentissimo 

145   liberalitas liberalitatis f = Freigebigkeit 

146   portoria reliquaque omnia Haeduorum vectigalia redimere: Zölle, Steuern und sonstige 

Abgaben wurden bei den Römern und Kelten nicht durch staatliche Beamte 

eingetrieben, sondern meistbietend an sogenannte Steuerpächter versteigert. Diese 

gingen sozusagen in Vorkasse für die einzutreibenden Steuern, indem sie eine 

bestimmte Summe an die staatlichen Institutionen zahlten und damit das Recht 

erwarben, dieses Geld – und mehr! – bei den Steuerpflichtigen einzutreiben. 

147   parvo pretio: Preisangaben stehen im Lateinischen entweder ‐ wie hier ‐ im Ablativ (d. 

sogenannte Ablativus pretii) oder im Genitiv. 

148   liceri, liceor, licitus sum: bieten (auf einer Versteigerung), nicht zu verwechseln mit dem 

wesentlich häufigen licere, meist unpers. licet = es ist erlaubt. 

149   res familiaris = Privatvermögen 

150   Merken: domum = nach Hause; domo = von zu Hause; domi = zu Hause 

151   largiter posse = großen Einfluss haben 

Page 33: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  33 

conlocasse. 152  1.18.7  Ipsum  ex  Helvetiis 

uxorem  habere,  sororem  ex  matre  et 

propinquas  suas  nuptum153 in  alias  civitates 

collocasse.  1.18.8  Favere  etiam154  Helvetiis 

propter  eam  affinitatem,  odisse  etiam  suo 

nomine 155  Caesarem  et  Romanos,  quod 

eorum  adventu  potentia  eius  deminuta  et 

Diviciacus  frater  in  antiquum  locum  gratiae 

atque  honoris  sit  restitutus.  1.18.9  Si  quid 

accidat  Romanis,  summam  in  spem  per 

Helvetios  regni  obtinendi  venire;  imperio 

populi Romani non modo de regno, sed etiam 

de  ea,  quam  habeat,  gratia  desperare. 156 

1.18.10  Reperiebat  etiam  in  quaerendo 

Caesar,  quod157 proelium  equestre  adversum 

paucis ante diebus esset  factum,  initium eius 

fugae  factum  ab  Dumnorige  atque  eius 

equitibus  ‐  nam  equitatui,  quem  auxilio 152   collocare hier: zur Frau geben 

153   nuptum collocare: verheiraten 

154   Text geändert: etiam statt et cupere 

155   suo nomine = aus privatem Interesse 

156   desperare de aliqua re = keine Hoffnung auf etwas haben 

157   quod hier: was die Tatsache betrifft, dass; wenn 

Page 34: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  34 

Caesari Haedui miserant, Dumnorix praeerat. 

Eorum  fuga  reliquum  esse  equitatum 

perterritum. 

CAPUT19

1.19.1  Quibus  rebus  cognitis,  cum  ad  has 

suspiciones  certissimae  res  accederent,  quod 

per  fines  Sequanorum  Helvetios  traduxisset, 

quod  obsides  inter  eos  dandos  curasset158, 

quod  ea  omnia  non  modo  iniussu  suo  et 

civitatis,  sed  etiam  inscientibus  ipsis  fecisset, 

quod  a  magistratu  Haeduorum  accusaretur, 

satis  esse  causae  arbitrabatur,  quare  in  eum 

aut  ipse  animadverteret 159  aut  civitatem 

animadvertere  iuberet.  1.19.2  His  omnibus 

rebus  unum 160  repugnabat,  quod  Diviciaci 

fratris  summum  in  populum  Romanum 

studium,  summam  in  se  voluntatem, 

egregiam  fidem,  iustitiam,  temperantiam 

158   obsides … dandos curasset: zum Gerundivum bei curare vergl. Handout. 

159   animadvertere in aliquem = gegen jemanden vorgehen, jemanden zur Verantwortung 

ziehen, jemanden bestrafen 

160   unum … quod: Unum ist Subjekt, Übersetzung mit „allein die Tatsache, dass“. 

Page 35: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  35 

cognoverat.  Nam,  ne  eius  supplicio  Diviciaci 

animum offenderet,  verebatur.  1.19.3  Itaque 

priusquam  quicquam  conaretur,  Diviciacum 

ad  se  vocari  iubet  et  cotidianis 

interpretibus 161  remotis  per  C.  Valerium 

Troucillum162,  principem  Galliae  provinciae, 

familiarem  suum,  cui  summam  omnium 

rerum  fidem  habebat,  cum  eo  colloquitur. 

1.19.4  Simul  commonefacit,  quae  ipso 

praesente in concilio Gallorum de Dumnorige 

sint  dicta,  et  ostendit,  quae  separatim 

quisque de eo apud  se dixerit.163 1.19.5 Petit 

atque hortatur, ut  sine eius offensione animi 

vel  ipse  de  eo  causa  cognita164 statuat165 vel 

civitatem statuere iubeat. 

161   cotidianis interpretibus: Cäsar verfügte selbstverständlich über einen Dolmetscherstab, 

die ihm die Kommunikation mit den Galliern ermöglichten. 

162   führender Adliger aus der Provinz Gallien, Vertrauter Cäsars 

163   Na, nun macht mal. Wie isses den nu mit den Pronomina, hä? 

164   causam cognoscere = einen Fall untersuchen, einen Prozess führen 

165   statuere de aliquo = ein Urteil über jemanden fällen 

Page 36: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  36 

CAPUT20

1.20.1  Diviciacus  multis  cum  lacrimis 

Caesarem  complexus  obsecrare  coepit,  ne 

quid gravius  in  fratrem statueret: scire se  illa 

esse  vera,  neque  quemquam  ex  eo166 plus 

quam se doloris capere, propterea quod, cum 

ipse  gratia  plurimum  domi  atque  in  reliqua 

Gallia,  ille  minimum  propter  adulescentiam 

posset,  per  se  crevisset. 167  1.20.2 Quibus 

opibus  ac  nervis  non  solum  ad  minuendam 

gratiam,  sed  paene  ad  perniciem  suam 

uteretur.  1.20.3  Sese  tamen  et  amore 

fraterno  et  existimatione  vulgi  commoveri. 

1.20.4  Quod  si168 quid  ei  a  Caesare  gravius 

accidisset169,  cum  ipse  eum  locum  amicitiae 

apud  eum  teneret,  neminem  existimaturum 

non  sua  voluntate  factum;  qua  ex  re 

futurum 170 ,  uti  totius  Galliae  animi  a  se 

166   ex eo hier: deswegen 

167   crescere, cresco, crevi, cretum – wachsen 

168   quod si = wenn nun 

169   accidisset: Konjunktiv Plusquamperfekt, vorzeitig zu existimaturum 

170   futurum esse o. fore, ut = es werde geschehen dass 

Page 37: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  37 

averterentur. 1.20.5 Haec cum pluribus verbis 

flens  a  Caesare  peteret,  Caesar  eius 

dextram171  prendit;  consolatus  rogat,  ut 172 

finem  orandi  faciat;  tanti 173  eius  apud  se 

gratiam  esse  ostendit,  uti  et  rei  publicae 

iniuriam  et  suum  dolorem  eius  voluntati  ac 

precibus condonet. 1.20.6 Dumnorigem ad se 

vocat,  fratrem  adhibet;  quae  in  eo 

reprehendat,  ostendit;  quae  ipse  intellegat, 

quae  civitas queratur, proponit; monet, ut  in 

reliquum  tempus  omnes  suspiciones  vitet; 

praeterita  se  Diviciaco  fratri 174  condonare 

dicit. Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat, 

quibuscum loquatur, scire possit. 

CAPUT21

1.21.1  Eodem  die  ab  exploratoribus  certior 

factus  hostes  sub  monte  consedisse  milia 

passuum  ab  ipsius  castris  octo,  qualis  esset 

171   dexter dextra dextrum = rechts; dextra ‐ae f. = die rechte Hand 

172   ut: Text geändert, ut eingesetzt 

173   tanti esse = soviel wert sein 

174   Diviciaco fratri = im Interesse seines Bruders Diviciacus 

Page 38: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  38 

natura montis et qualis in circuitu175 ascensus, 

qui  cognoscerent,  misit.  1.21.2 Renuntiatum 

est facilem esse. De tertia vigilia T. Labienum, 

legatum pro praetore, cum duabus legionibus 

et  iis ducibus, qui  iter cognoverant, summum 

iugum  montis  ascendere  iubet;  quid  sui 

consilii  sit,  ostendit.  1.21.3  Ipse  de  quarta 

vigilia  eodem  itinere,  quo  hostes  ierant,  ad 

eos  contendit  equitatumque  omnem ante  se 

mittit.  1.21.4  P.  Considius176,  qui  rei militaris 

peritissimus habebatur et in exercitu L. Sullae 

et  postea  in  M.  Crassi  fuerat,  cum 

exploratoribus praemittitur. 

CAPUT22

1.22.1/2  Prima  luce,  cum  summus  mons  a 

Labieno  teneretur,  ipse  ab  hostium  castris 

non  longius  mille  et  quingentis  passibus 

175   in circuitu = auf allen Seiten 

176   erfahrener Offizier in Cäsars Heer, möglicherweise ein Zenturio; hatte bereits unter Sulla 

im Krieg gegen Mithridates von Pontos gedient (also zwischen 88 ‐ 86 v. Chr.) oder im 

darauf folgenden Bürgerkrieg, danach unter M. Licinius Crassus bei der Niederschlagung 

des Spartakusaufstandes (71 v. Chr.) und/oder bei dessen Feldzug gegen die Parther (54‐

53 v. Chr.). 

Page 39: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  39 

abesset  neque,  ut  postea  ex  captivis 

comperit,  aut  ipsius  adventus  aut  Labieni 

cognitus esset,   Considius equo admisso177 ad 

eum accurrit,  dicit montem,  quem a  Labieno 

occupari  voluerit,  ab  hostibus  teneri:  id  se  a 

Gallicis  armis  atque  insignibus  cognovisse. 

1.22.3 Caesar suas copias in proximum collem 

subducit, aciem instruit. Labienus, ut178 erat ei 

praeceptum  a  Caesare,  ne  proelium 

committeret, nisi ipsius copiae prope hostium 

castra  visae essent,  ut undique uno  tempore 

in  hostes  impetus  fieret,  monte  occupato 

nostros  exspectabat  proelioque  abstinebat. 

1.22.4 Multo  denique  die179 per  exploratores 

Caesar  cognovit  et montem ab  suis  teneri  et 

Helvetios castra movisse et Considium timore 

perterritum, quod non vidisset, pro viso180 sibi 

renuntiavisse.  1.22.5  Eo  die,  quo  consuerat 

177   equo admisso = im gestreckten Galopp 

178   ut hier: weil 

179   Multo denique die ‐ viel später am Tag 

180   pro viso = als habe er es gesehen 

Page 40: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  40 

intervallo,  hostes  sequitur  et  milia  passuum 

tria ab eorum castris castra ponit.  

CAPUT23

1.23.1  Postridie  eius  diei,  quod  omnino 

biduum  supererat,  cum  exercitui  frumentum 

metiri  oporteret,  et  quod  a  Bibracte,  oppido 

Haeduorum  longe  maximo  et  copiosissimo, 

non  amplius  milibus  passuum  duodeviginti 

aberat,  rei  frumentariae  prospiciendum 181 

existimans iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte 

ire  contendit.  1.23.2  Ea  res  per  fugitivos 

L. Aemilii,  decurionis  equitum  Gallorum, 

hostibus  nuntiatur.  1.23.3  Helvetii,  seu  quod 

timore  perterritos  Romanos  discedere  a  se 

existimarent,  eo  magis,  quod  pridie 

superioribus  locis  occupatis  proelium  non 

commisissent,  sive  eo,  quod  re  frumentaria 

intercludi  posse  confiderent,  commutato 

consilio  atque  itinere  converso  nostros  a 

181   prospicere + Dativ = für etwas sorgen 

Page 41: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  41 

novissimo  agmine  insequi  ac  lacessere 

coeperunt. 

CAPUT24

1.24.1 Postquam id animadvertit, copias suas 

Caesar  in  proximum  collem  subduxit 

equitatumque,  qui  sustineret  hostium 

impetum,  misit.  1.24.2  Ipse  interim  in  colle 

medio  triplicem  aciem  instruxit  legionum 

quattuor veteranarum; 1.24.3  in summo iugo 

duas legiones, quas in Gallia citeriore proxime 

conscripserat,  et  omnia  auxilia  collocari,  ita 

uti  supra  se  totum  montem  hominibus 

compleret;  interea  sarcinas  in  unum  locum 

conferri  et  eum  ab  his,  qui  in  superiore  acie 

constiterant, muniri iussit. 1.24.4 Helvetii cum 

omnibus  suis  carris  secuti  impedimenta  in 

unum locum contulerunt; 5 ipsi confertissima 

Page 42: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  42 

acie reiecto nostro equitatu phalange182 facta 

sub primam nostram aciem successerunt.183 

CAPUT25

1.25.1 Caesar primum suo, deinde omnium ex 

conspectu remotis equis, ut aequato omnium 

periculo spem fugae tolleret, cohortatus suos 

proelium  commisit.  1.25.2  Milites  e  loco 

superiore  pilis  missis  facile  hostium 

phalangem  perfregerunt.  Ea  disiecta  gladiis 

destrictis  in  eos  impetum  fecerunt. 

1.25.3/4 Gallis  magno  ad  pugnam  erat 

impedimento,  quod  pluribus  eorum  scutis 

uno  ictu  pilorum  transfixis  et  colligatis,  cum 

ferrum  se  inflexisset,  neque  evellere  neque 

sinistra184 impedita  satis  commode  pugnare 

poterant,  multi  ut 185  diu  iactato  bracchio 

praeoptarent scuta e manu emittere et nudo 

182   phalanx phalangis f = die Phalanx (eine Schlachtformation, die aus mehreren dicht 

geschlossenen Reihen besteht. Die Kämpfer namentlich der ersten Reihe stehen dabei so 

dicht, dass die Schilde sich leicht überlappen.) 

183   succedere = von unten herangehen, nachfolgen 

184   sinistra ‐ae f = die linke Hand 

185   multi ut = ut multi 

Page 43: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  43 

corpore  pugnare.  1.25.5  Tandem  vulneribus 

defessi  et  pedem  referre  et,  quod  mons 

suberat  circiter  mille  passuum  spatio,  eo  se 

recipere  coeperunt.  1.25.6  Capto  monte  et 

succedentibus  nostris  Boii186 et  Tulingi187,  qui 

hominum  milibus  circiter  quindecim  agmen 

hostium  claudebant  et  novissimis  praesidio 

erant,  ex  itinere  nostros  ab  latere  aperto 

aggressi  circumvenire,  et  id  conspicati 

Helvetii,  qui  in  montem  sese  receperant, 

rursus  instare  et  proelium  redintegrare 

coeperunt.  1.25.7  Romani  signa  bipertito 

intulerunt188: prima et secunda acies, ut victis 

ac  submotis  resisteret,  tertia,  ut  venientes 

sustineret. 

186   keltischer, ursprünglich in Böhmen ansässiger Volksstamm, der im 1. Jhd. v. Chr. nach 

Westen drängt, zunächst in Pannonien siedelte und sich 58 v. Chr. zum Teil den 

Helvetiern anschloss (1.5.4). Nach deren Niederlage siedelt Cäsar die Bojer auf Bitten der 

Häduer in deren Gebiet an (1.28.5) 

187   germanisches Volk zwischen Bodensee und Basel, den Helvetiern benachbart, deren 

Auszug sie sich 58 v. Chr. anschließen. (BG 1.5.4).Nach der Niederlage bei Bibracte und 

der Kapitulation kehren sie in ihre früheren Gebiete zurück. 

188   signa inferre = angreifen 

Page 44: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  44 

CAPUT26

1.26.1  Ita  ancipiti  proelio  diu  atque  acriter 

pugnatum  est.  Diutius  cum  sustinere 

nostrorum  impetus non possent, alteri  se, ut 

coeperant,  in  montem  receperunt,  alteri  ad 

impedimenta  et  carros  suos  se  contulerunt. 

1.26.2  Nam  hoc  toto  proelio,  cum  ab  hora 

septima ad vesperum pugnatum sit, aversum 

hostem  videre  nemo  potuit.  1.26.3  Ad 

multam  noctem  etiam  ad  impedimenta 

pugnatum  est,  propterea  quod  pro  vallo 

carros  obiecerant  et  e  loco  superiore  in 

nostros venientes tela coniciebant et nonnulli 

inter  carros  raedasque  mataras  ac  tragulas 

subiciebant  nostrosque  vulnerabant. 

1.26.4 Diu  cum  esset  pugnatum, 

impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi 

Orgetorigis  filia atque unus e filiis captus est. 

1.26.5  Ex  eo  proelio  circiter  hominum  milia 

centum  triginta  superfuerunt  eaque  tota 

nocte  continenter  ierunt.  Nullam  partem 

Page 45: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  45 

noctis  itinere  intermisso  in  fines  Lingonum189 

die  quarto  pervenerunt,  cum  et  propter 

vulnera  militum  et  propter  sepulturam 

occisorum  nostri  triduum  morati  eos  sequi 

non  potuissent.  1.25.6  Caesar  ad  Lingones 

litteras  nuntiosque  misit,  ne  eos  frumento 

neve  alia  re  iuvarent:  qui  si  iuvissent,  se 

eodem loco, quo Helvetios, habiturum.190 Ipse 

triduo  intermisso  cum  omnibus  copiis  eos 

sequi coepit. 

CAPUT27

1.27.1 Helvetii omnium rerum  inopia adducti 

legatos  de  deditione  ad  eum  miserunt. 

1.27.2 Qui  cum  eum  in  itinere  convenissent 

seque  ad  pedes  proiecissent  suppliciterque 

locuti flentes pacem petissent atque eos in eo 

loco,  quo  tum  essent,  suum  adventum 

exspectare iussisset, paruerunt. 

189   keltischer Stamm im Nordwesten der Häduer auf der Hochebene von Langres zu beiden 

Seiten der Marne 

190   aliquem eodem loco habere = jemanden genauso behandeln 

Page 46: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  46 

1.27.3 Eo postquam Caesar pervenit, obsides, 

arma,  servos 191 ,  qui  ad  eos  perfugissent, 

poposcit.  1.27.4  Dum  ea  conquiruntur  et 

conferuntur,  nocte  intermissa  circiter 

hominum  milia  sex 192  eius  pagi,  qui 

Verbigenus  appellatur,  sive  timore  perterriti, 

ne  armis  traditis  supplicio  adficerentur,  sive 

spe salutis  inducti, quod  in  tanta multitudine 

dediticiorum  suam  fugam  aut  occultari  aut 

omnino  ignorari  posse  existimarent,  prima 

nocte  e  castris  Helvetiorum  egressi  ad 

Rhenum  finesque  Germanorum 

contenderunt. 

CAPUT28

1.28.1  Quod  ubi  Caesar  resciit,  quorum  per 

fines  ierant,  his  uti  conquirerent  et 

reducerent,  si  sibi  purgati  esse  vellent, 

imperavit;  reductos  in  hostium  numero 

191   Im Tross eines römischen Heeres befanden sich als Trossknechte immer auch Sklaven, 

die im Laufe des Schlachtgetümmels entflohen. 

192   Text geändert: VI 

Page 47: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  47 

habuit;  1.28.2  reliquos  omnes  obsidibus, 

armis, perfugis traditis  in deditionem accepit. 

1.28.3 Helvetios, Tulingos, Latobrigos  in  fines 

suos,  unde  erant  profecti,  reverti  iussit  et, 

quod  omnibus  frugibus  amissis  domi  nihil 

erat,  quo  famem  tolerarent,  Allobrogibus 

imperavit,  ut  iis  frumenti  copiam  facerent; 

ipsos  oppida  vicosque,  quos  incenderant, 

restituere  iussit. 1.28.4  Id ea maxime ratione 

fecit,  quod  noluit  eum  locum,  unde  Helvetii 

discesserant,  vacare,  ne  propter  bonitatem 

agrorum Germani, qui trans Rhenum incolunt, 

e  suis  finibus  in  Helvetiorum  fines  transirent 

et  finitimi Galliae  provinciae Allobrogibusque 

essent. 1.28.5 Boios petentibus Haeduis, quod 

egregia virtute erant cogniti, ut in finibus suis 

conlocarent,  concessit;  quibus  illi  agros 

dederunt  quosque  postea  in  parem  iuris 

libertatisque  condicionem  atque  ipsi  erant 

receperunt. 

Page 48: BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS Aquitani, … BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017 1 BELLUM GALLICUM, LIBER PRIMUS CAPUT 1 1.1.1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt

Caesar, BG I.1‐29, Version vom 03.04.2017  48 

CAPUT29

1.29.1 In castris Helvetiorum tabulae repertae 

sunt litteris Graecis confectae et ad Caesarem 

relatae,  quibus  in  tabulis  nominatim  ratio 

confecta  erat,  qui  numerus  domo  exisset 

eorum,  qui  arma  ferre  possent,  et  item 

separatim  pueri,  senes  mulieresque. 

1.29.2 Quarum  omnium  rerum  summa  erat 

capitum Helvetiorum milia ducenta sexaginta 

tria,  Tulingorum  milia  triginta  sex, 

Latobrigorum  quattuordecim,  Rauracorum 

viginti  tria,  Boiorum  triginta  duo;  ex  his,  qui 

arma  ferre  possent,  ad milia  nonaginta  duo. 

1.29.3  Summa  omnium  fuerunt  ad  milia 

trecenta  sexaginta  octo.  Eorum,  qui  domum 

redierunt,  censu  habito,  ut  Caesar 

imperaverat,  repertus  est  numerus  milium 

centum et decem.