Robert

Graves

Ben ClaudiusRoman ngilizce'den eviren: Deniz lken

...Yalnz o ada deil, daha sonraki alarda yaayanlarn elinde de her eit yanl yoruma uram bir yk. yle ki, en nemli olaylar ya insanda phe uyandryor, ya da bir eit belirsizlie brnyor. Bazlar ykdeki birtakm sylentileri gerek sayarken, bakalar da baz gerekleri aslsz olarak deerlendiriyor. Daha sonraki kuaklar ise her iki yaklam da abartyor.* TACITUS

BLM I

Ben, Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus Falan-filanfalan (btn unvanlarmla imdilik banz artmayacam), bir zamanlar ok nce de deil dostlar, akrabalar ve yaknlar arasnda Ebleh Claudius, ya da u Claudius, ya da 'Kekeme Claudius, ya da Clau-Clau-Claudius, ya da en iyisi Zavall Claudius Amca olarak tannan ben, u anda hayatmn bu garip yksn yazmaya hazrlanyorum. ocukluumun ilk gnlerinden balayarak, sekiz yl kadar nce, elli bir yamda, birden bamda devlet kuunu bulduum (ve ondan byle ayrlamadm) o mahut dnm noktasna kadar geen olaylar yl be yl yazacam. Bu kesinlikle benim ilk kitabm deil: yle ki, edebiyat (zellikle delikanllk yllarmda Roma'da en yetkin ada hocalardan rendiim tarih yazcl) bu dnm noktasna kadar otuz be yl akn bir sre benim tek uram ve ilgi alanmd. Bu nedenle, okurlarm slubumun ustalna amasnlar: Bu kitab yazan gerekten Claudiusun kendisidir; sradan bir yazman, ya da nemli kiilerin (gzel yaz zn clzln rter ve vg ayb hafifletir umuduyla) anlarn yazdrdklar resmi tarihilerden biri deil. Bu almada, tm Tanrlar adna yemin ederim ki, yazman da tarihi de benim; kendi elimle yazyorum, hem kendimi kendime vmekle ne kar salayabilirim? unu da belirteyim ki, bu benim yazdm ilk kiisel tarihe deil. Sekiz ciltlik bir tarihe daha yazdm, Devlet arivi iin. Salt genel istek zerine kaleme alnm ve pek deer vermediim tatsz bir eydi. Ak konumak gerekirse, yazld dnemde (iki yl nce) kafam baka sorunlarla dolu olduundan, ilk drt cildin ounu bir Yunanl yazmanma dikte ettim ve yazarken, cmlelerin dengesini salamak ve elikileri ya da tekrarlar nlemek dnda, hibir deiiklik yapmamasn syledim. Ama itiraf edeyim ki, yaptn ikinci yars birincininse baz blmleri, verdiim bilgilere dayanarak, 9 Polybius adndaki bu yazman tarafndan kaleme alnd (gen bir kleyken ona ben vermitim nl tarihinin adn). Polybius slubumu ylesine baaryla taklit etti ki, alma sona erdiinde hangimizin hangi blm yazdn ayrt etmek olanakszd. Yineliyorum, tatsz bir kitapt bu. Ana tarafmdan byk amcam olan mparator Augustus'u, ya da onun nc ve son kars olan babaannem Livia Augusta'y eletirecek durumda deildim; nk her ikisi de resmen tanr ilan edilmi ve ben onlarn kltlerinin rahibi grevini yklenmitim. Babaannemin iki deersiz halefine ilikin epey sylenecek sz vard, ama efendilie smaz diye bunu yapmak istemedim. Livia'y ve Augustus'un kendisini o ilgin ve bir an nce azmdan kartaym, iren

kadna uyduu kadaryla temize karmak ve anlar dinin korumas altnda olmayan Augustus'un teki iki karsna ilikin gerekleri anlatmak hakszlk olurdu. Varsn tatsz bir kitap olsun dedim; yalnzca tartmasz olgular, rnein, Filanca u-kadar-yl devlet hizmeti yapm olan Filanca'nn kzyla evlendi gibi olgular, evliliin politik nedenlerine, ya da aileler arasndaki gizli pazarlklara deinmeden aktardm. Yahut, Falanca'nn bir tabak incir yedikten sonra birden ldn yazdm, ama olgularn mahkeme kararyla desteklenmedii durumlarda, zehirden, ya da bu lmn kime yaradndan sz etmedim. Yalan sylemedim, ama buradan yazmaya niyet ettiim anlamda doruyu da sylemedim. Bugn Palatine Tepesi'ndeki Apollon Kitapl'nda, baz tarihler konusunda belleimi tazelemek iin bu kitaba bakarken, kendim yazdma, ya da dikte ettiime yemin edebileceim (slup ylesine benimdi), ama yazdm ya da sylediimi anmsamadm blmlere rastladm. Eer bu blmleri Polybius yazmsa, gerekten olaanst bir taklit, ama eer ben yazmsam, o zaman belleim dmanlarmn dediinden de beter demektir. u yazdklarm okuyunca, ilkin bundan sonra geleceklerin tek yazar olduum, ikincisi, bir tarihi olarak drstlm, son olarak da olgular anmsama gcme ilikin kukular, deil gidermek, tam tersine davet ettii bilincindeyim. Ama kartmayacam bu satrlar; iimden geldii gibi yazyorum ve aleyhimde o kadar ok 10 ey var ki, olaylar gelitike okur hibir eyi gizlemediime daha kolay inanacak. Bu gizli bir tarihe. Peki, kimin iin yazyorsun diye sorulabilir. Yantm u: Bunu gelecek kuaklar iin yazyorum. Kendi torunlarm, ya da torunlarmn torunlarn demek istemiyorum; dndm ok uzak bir gelecek. Yine de umudum, beni belki yz kuak sonra okuyacak olan sizlerin, karnzda bir adanzn konutuu duygusuna kaplmanz, tpk benim, yllar nce lm Herodoius ve Tukidides'in karmda konutuklarn sandm gibi. Niin mi zellikle onca uzak bir gelecekten sz ediyorum? Aklayaym. Bundan on sekiz yl kadar nce, Cumae'ye (Campania'da) giderek, Gaurus Danda bir maarada oturan Sibyl'i (kadn Khin) ziyaret etmitim, Cumae'de her zaman bir Sibyl vardr; nk bir Sibyl ldnde, yetitirdiklerinden biri onun yerine geer, ama hepsi ayn lde nl deildir. Kimine tm hizmet yllar boyunca Apollon'dan tek bir kehanet bile inmez. tekiler kehanette bulunur bulunmasna, ama nedense Apollon'dan ok Bakus'tan esinlenmie benzerler: Bu kutsal yerin saygnlna glge dren sarho zrvalar dklr azlarndan. Augustus'un sk sk dant Deiphobe ve u anda hl sa olan nl Amalthea'dan nce, yaklak yz yl, ok yetersiz birtakm kadn khinler gelip gemi. Maara, Apollon ve Artemis'e adanm irin bir Yunan tapnann arkasndadr (Cumae bir Yunan-Aeolian kolonisiydi). Tapnan giri kapsnn zerinde Daedalus tarafndan yapld sylenen eski bir yaldzl friz vardr, ama sama bir iddiadr bu, nk friz en ok be yz yllktr, Daedalus ise en az 1100 yl nce

yaamtr. Frizde Tezeus'un yks ve Girit'teki labirentte ldrd minotor (yar-insan, yar-boa canavar) resmedilmitir. Sibyl'i ziyaretime izin verilmesi iin, orada, Apollon ve Artemis'e bir boayla bir koyun kurban etmem gerekti. Buz gibi bir Aralk gnyd. Maara sarp kayalarda oyulmu, dehet verici bir yerdi; dimdik, kapkaranlk, yarasalarla dolu bir patikadan klyordu. Klk deitirerek gitmitim, ama Sibyl beni tand. Kekelememden anlad sanrm. ocukluumda ok fena kekelerdim; hitabet uzmanlarnn tlerini tutarak, zamanla, nceden hazrlanarak halk nnde dzgn 11 konumay rendim, ama zel ve beklenmedik durumlarda, eskisi kadar olmasa bile, hl arasra dilim taklr. Cumae'de de byle oldu. Basamaklar byk bir skntyla, emekleyerek trmandktan sonra maarann iine girdim ve kadndan ok maymunu andran Sibyli tavandan sarktlm bir kafesin iinde bir iskemlede oturur grdm. Giysileri krmzyd ve tepeden bir yerden gelen kzl kta kmltsz gzleri kpkrmz parlyor, disiz az srtyordu. evremde bir lm kokusu vard. Yine de, nceden hazrladm gibi hatr sormay becerebildim. Yant vermedi. Ancak bir sre sonra, bunun yz on yanda len bir nceki Sibyl Deiphobenin mumyalanm cesedi olduunu rendim: Farlasn diye arkas gm cvayla srlanm cam bilyeler ak tutuyordu gz kapaklarn. imdiki Sibyl hep halefiyle birlikte yaarm. Sanrm birka dakika (bana bir mr boyu gibi geldi) titreyerek ve glmsemeye alarak Deiphobe'nin nnde durdum. Sonunda, yaayan Sibyl (Amalthea adnda olduka gen bir kadn) ortaya kt. Krmz k snd, Deiphobe yok oldu sanrm Sibyl'in mezlerinden biri tepedeki krmz caml delii rtmt ve bir beyaz k dipteki lolukta fildii bir tahtta oturan Amalthea'y aydnlatt. Gzel, geni alnl, deli grnl bir yz vard ve otururken Deiphobe kadar kprtszd. Gzleri kapalyd ama. Dizlerim titriyordu, bir trl denetleyemediim bir kekelemeyle "Ey Sib.,. Sib,,. Sib,.. Sib..." diye sze baladm. Gzlerini ap kalarn att ve beni taklit etti: "Ey Clau.., Clau... Clau..." Bundan duyduum utanla neyi soracam anmsayabildim. Ey Sibyl, sana Roma'nn ve benim geleceimi sormaya geldim. Yava yava, yz deiti, kehanet gc zerine indi, rpnd, soluklar sklat, dehlizlerden hrtlar duyuldu, kaplar arpt, rzgrlar yzm yalad, k yok oldu ve Yunanca dizeler dkld azndan. Tanrnn sesiyle: Pn Laneti altnda inleyen Ve kesenin azn bzen Daha beter olacak dzelmeden. Azndan yeil sinekler kacak 12 Gzlerinde kurtlar dolaacak ldn insanolu duymayacak.

Sonra kollarn bann zerine kaldrp yeniden balad: On yl elli gn sonra Bir armaan var Clau-Claudius'a Ondan gayr herkesin arzulad. Bir sr dalkavuk karsnda Eveleyip geveleyip kekeleyecek Hep salyalar dudaklarnda Ama sesi kesilip buradan ayrldktan On dokuz yzyl kadar sonra Clau-Claudius ak seik konuacak. Sonra Tanr onun azndan gld, mthi gzel ama korkun bir sesle ha! ha! ha! Eilerek selam verdim, apar topar ktm ve krk dkk basamaklarn daha ilkinde kayp, alnm ve dizlerimi keserek tepe st utum... o mthi kahkaha kovalyordu beni. imdi deneyimli bir bilici, profesyonel bir tarihi ve Augustusun dzenledii kehanet kitaplarn inceleme olanan bulmu bir rahip olarak, dizeleri olduka doru yorumlayabildiim kansndaym. Pn Laneti, kukusuz Roma'nn Kartaca'y ykmasna ilikindi. Bu yzden, uzun sredir Tanrlarn gazabna uram durumdayz. Kartaca'y koruyacamza ve dostluk elimizi uzatacamza , Apollon dahil, en byk Tanrlarmz adna ant itikten sonra, Kartaca'nn kinci Pn Savann ykntsndan abuk toparlanmasn kskanarak, onu nc Pn Sava'na girmeye kandrdk ve yerle bir ettik, halkn kltan geirdik, tarlalarna tuz ektik. "Kesenin az" bu lanetin anahtar szc: Roma, ticarette en byk rakibini ezip Akdeniz'in tm zenginliklerine egemen olduu gnden hu yana, bir para lgnl iine dt. Zenginlikle birlikte tembellik, gz doymazlk, gaddarlk, namussuzluk, korkaklk, kadnslk ve Romaya yaramayan her ktlk gelip yerleti. Benden gayr herkesin arzulad armaann 13

ne olduunu (ki, tam on yl elli gn sonra geldi), zaman gelince reneceksiniz. Claudius ak seik konuacak dizesi beni yllar yl dndrd, ama sonunda anladm sanyorum: Bu yapt kaleme almam iin bir uyar bu. Yazdktan sonra da koruyucu bir svya batrp kurun bir kutuya kilitleyeceim ve gelecekte bulunup okunmas dileiyle bir yere gmeceim. Eer yorumum doruysa, bundan 1900 yl kadar sonra yeniden bulunacak. Ve o zaman, yalnz bugn iin yazm olan btn teki yazarlarn yaptlar eveleyip gevelerken, benim kitabm ak seik konuacak. Ama belki de kutuya filan kilitlemeden orta yerde brakmam daha doru olur. nk, tarihi olarak deneyimim unu gsteriyor ki, rastlant sonucu yaayan belgelerin says, zellikle korunmaya allan belgelerden daha fazla. Kehanet Apollon'dan geldiine gre, brakalm kitab da o korusun. Grdnz gibi, Yunanca yazmay yeledim, nk Yunanca'nn dnyada en nde gelen edebi dil olarak kalacana inanyorum; hem Roma, Sibyl'in dedii gibi

ryecekse, dili de onunla birlikte rmez mi? stelik, Yunanca Apollon'un kendi anadili. Tarihlere (grdnz gibi sayfann kenarna yazyorum) ve zel isimlere zen gstereceim, Etrurya ve Kartaca tarihlerini derlerken, hangi olayn hangi tarihte getiini ve Filan kiinin gerekte Falan kii mi, yoksa onun olu ya da torunu mu olduunu (ya da hi akrabas olmadn) ayklamak iin saatler saati kafa yorduumu anmsadka hl sinirleniyorum. Benden sonrakilerin byle bir eziyete katlanmalarn istemem. Bu nedenle, rnein, bu tarihede Drusus ad her getiinde, bunun hangi Drusus olduunu (babam, ben, oullarmdan biri, kuzenim ya da yeenim) ak seik belirteceim. Gene rnein, retmenim Marcus Portius Catodan sz ederken onun ne nc Pn Sava'n balatan Marcus Portius Cato, ne ayn ad tayan nl hukuku olu, ne ayn ad tayan Konsl torunu, ne ayn ad tayan, Julius Caesara dman, torununun olu, ne de ayn ad tayan, Philippi Sava ehitlerinden, torununun torunu olmadn; ayn ad tamakla birlikte, ne ynetimde grev alm, ne de almay hak etmi, tmyle silik birinin torununun torunu olduunu ak seik belirtmem gerek. Augustus bana retmen olarak onu seti, daha sonra da baka Romal gen soylulara ve yabanc 14 krallarn oullarna retmen yapt; nk, ad en yksek mevkilere hak kazandrmasna ramen, hain, budala ve ukala kiilii, ilkokul retmenliinden daha stn bir greve atanmasna olanak vermiyordu. Bu olaylarn hangi tarihte getiini saptamak iin, sanrm en doru yol, kendi doumumun, Roma'nn Romulus tarafndan kuruluunun 744. ylna, Birinci Olimpiyatn 767. ylma, ad 1900 yl sonra da byk olaslkla yaayacak olan mparator Augustus'un iktidarnn yirminci ylna rastladn belirtmek olacak. Bu giri blmn bitirmeden nce, Sibyl'e ve kehanetlerine ilikin bir ey daha eklemek istiyorum. Cumae'de bir Sibyl lnce yerine bir bakasnn getiini, ama bunlarn kimilerinin tekilerden daha nl olduunu sylemitim. Aeneas cehenneme inmezden nce dant Demophile adnda ok nl bir Sibyl varm. Daha sonra, Kral Tarquine gelip bir kehanet paketi iin onun demek istediinden daha yksek bir fiyat isteyen Herophile adnda bir Sibyl varm. Anlatldna gre. Tarqun reddedince, Herophile paketin bir blmn yakp geri kalan iin gene ayn fiyat istemi. Tarqun gene reddetmi. Sibyl bir blm daha yakm ve geri kalan hl ayn fiyata vermeyi nermi. Bu kez Tarqun, salt meraktan kabul etmi. Herophile'nin kehanetleri iki eitti: Uyanlar veya gelecee ilikin olumlu tahminler, ve uursuz belirtiler grldnde Tanrlar yattrmak iin kesilecek kurbanlara ilikin talimat. Bunlara zamanla, zel kiilere sylenen ilgin ve doru km kehanetler de eklenmiti. Roma ne zaman bir uursuz belirti ya da felaketin tehdidi altnda grnse, Senato hemen kitaplar yorumlamakla grevli rahiplere danlmasn buyurur ve her zaman bir are bulunur. ki kez kitaplar ksmen yand ve kaybolan kehanetler, grevli rahiplerin anmsadklarna dayanarak, yeniden yazld. Ancak, bunlar bir ok yerde epey elikili gzktnden,

Augustus kesin bir kehanet dzeni kurma yolunda almalara giriti ve esinden yoksunluu apak olan birtakm ekleri ve derlemeleri karttrd. Eline geirebildii tm zel kehanet kitaplarn ve tm teki fal kitaplarn (1200 akn) yaktrd. Yeniden dzenlenen kehanet kitaplarn, Palatine Tepesindeki saray yaknnda yaptrd 15 Apollon tapnandaki Apollon heykelinin tabannn altnda bir dolaba kilitledi, Augustus'un lmnden bir sre sonra, onun zel tarih kitaplnda esiz bir kitap buldum, Sibyl'den Garip Szler adn tayan bu kitap, Augustus'un kehanet dzenlemesi srasnda, rahipler tarafndan gereksiz grlerek kartlan kehanetleri ieriyordu. Dizeler, Augustus'un kendi gzel yazsyla kopya edilmiti ve, balangta bilgisizlikten yapt, sonra da bir gurur sorunu olarak srdrd tipik imla yanllaryla doluydu. Bu dizelerin ounun Sibylin azndan kmad ve kendilerini ya da soylarn yceltmek, yahut dmanlarnn soyunu aalamak iin birtakm sorumsuz kiiler tarafndan uydurulmu zrvalar olduklar besbelliydi. Claudian ailesinin bu sahtekarlklarda zellikle etkin olduu gzmden kamad. Ancak, eski olduklar dillerinden anlalan ve tanrsal esinden kaynaklanm gzken bir iki para buldum ki, kanmca Augustus, dzenleme srasnda, bunlar yaln ve korkutucu anlamlarndan tr kehanet kitaplarna aldrtmamt (Augustus'un sz yasayd rahipler arasnda). Bu kk kitap artk elimde deil. Ama, bu kehanetlerden birini bana uydurma gibi gelmeyen ve hem Yunanca asl, hem de kehanet kitaplarndaki ou eski paralar gibi, kaba bir Latince evirisi bulunan birini, neredeyse szc szcne anmsyorum: Yz yllk Pn Laneti Ve Roma kll bir adama kle olacak Sa kt bir kll adam Her erkein kadn ve her kadnn erkei Bindii atn parmaklar olacak toynak yerine Olu olmayan olunun eliyle lecek Ve sava meydannda deil. Devleti ondan sonra kle edecek kll Bu son kllnn olu olmayan olu olacak Gr salar olacak Romaya toprak yerine mermer verecek Ve onu grnmez zincirlerle zincirleyecek Ve kars olmayan karsnn eliyle lecek 16 Olu olmayan olunun yararna. Devleti kle edecek nc kll Bu son kllnn olu olmayan olu olacak Bol kanla kark amur olacak Sa kt bir kll adam Roma'ya yengiler ve yenilgiler verecek Ve olu olmayan olunun yararna lecek Bir yastk olacak klc.

Devleti kle edecek drdnc kll Bu son kllnn olu olmayan olu olacak Sa kt bir kll adam Roma'ya zehir ve gnah verecek Ve onu ocukken tam olan Yal atnn iftesiyle lecek. Devleti kle edecek beinci kll Devleti isteine karn kle edecek Herkesin horgrd o budalann Gr salar olacak Roma'ya su ve klk ekmek verecek Ve kars olmayan karsnn eliyle lecek Olu olmayan olunun yararna. Devleti kle edecek altnc kll Bu son kllnn olu olmayan olu olacak Romaya alg, korku ve ate verecek Eli ana-baba kanyla kzl olacak Onu yedinci bir kll izlemeyecek Ve mezarndan kan fkracak. Augustus, klllarn, yani Caesar'larn (Caesar kll ba demektir) ilkinin onu evlat edinen byk amcas Julius olduunu anlamt kukusuz. Julius keldi, her iki cinsle de iliki kurmasyla nlyd ve sava at, resmi kaytlarda da belirtildii gibi, toynak yerine parmaklar olan bir aygrd. Julius bir sr kran krana 17 savatan sa km ve sonunda, Senato binasnda Brutus tarafndan ldrlmt. Ve Brutus'un, baka bir adamn olu olarak grnmesine ramen, Julius'un evlilik d ocuu olduu kans yaygnd. "Sen de mi, olum!" demiti Julius, Brutus elinde haner ona doru gelirken. Pn Lanetini yukarda akladm. Augustus, Caesar'larn ikincisiyle kendisinin kastedildiini de anlam olmalyd. Gerekten de, yaamnn son yllarnda, yaptrd grkemli tapnaklara ve yaplara bakarak ve mparatorluu glendirmeye ve yceltmeye adad yaamn da dnerek. Roma'y toprak bulduunu, ama mermer braktn syleyip vnrd. lmne ilikin kehaneti anlalmaz, ya da inanlmaz bulmu olmalyd; yine de, nasl bir kayg onu nlediyse, bunu yok etmekten kanmt. nc, drdnc ve beinci klllarn kimler olduunu bu tarihe ak seik gsterecek; ve Sibylin u ana kadar en ufak ayrntda bile doru kan szlerinden altnc kllnn kim olduunu anlamamsam, gerekten budalaym demektir. Ardndan bir yedinci kll gelmeyecei iin, Roma hesabna son derece mutluyum. 18

BLM II

Babam anmsamyorum, ben ok kkken lm. Ama, delikanllk yllarmda, yaamna ve karakterine ilikin ayrntl bilgi toplamak iin hibir frsat karmadm, onu tanm olan herkesten senatr, asker, kle sonuna kadar yararlandm. Tarihi olarak ilk iim, onun biyografisi zerinde almaya balamak oldu, ve babaannem Livia'nn bunu hemen nlemesine karn, bu almay bir gn bitiririm umuduyla malzeme toplamay srdrdm. Bitirdim gerekten de, birka gn nce: ama yaymlamaya hi kalkmayacam. Genel havas ylesine cumhuriyeti ki, Agrippinilla imdiki karm bunu duyar duymaz hepsini toplatr ve benim boboazlmn cezasn zavall yazmanlarm eker. Kollar krlmadan ba ve iaret parmaklar kesilmeden (Agrippinilla'nn honutsuzluunun tipik belirtileri) paay kurtarrlarsa talihli saylrlar. lesiye nefret ediyor kadn benden! Babam, yaamm boyunca, aabeyim Germanicus dnda, bana herkesten ok rnek olan kii olmutur. Germanicus da (bunda herkes ayn kanda) yz, beden biimi bacaklarnn incelii dnda , cesaret, zek ve soylulukta babamn modeliymi; onun iin, kafamda bu ikisini tek bir kii olarak birletiriyorum. Bu ykye annemle babamdan ncesine deinmeden, yalnzca ocukluumu anlatarak balayabilseydim, kukusuz o yolu seerdim, nk soyaalar ve aile tariheleri skcdr. Ama babaannem Livia'y ben doduumda sa olan tek byk ebeveynim uzun uzadya yazmaktan kanmam olanaksz: nk, ne yazk ki, ykmn birinci blmnn ba kiisi o, onun daha nceki yaamna ilikin birtakm bilgilen vermezsem, sonra yaptklar anlalmaz olur. Babaannemin imparator Augustusla evli olduunu belirtmitim: Bu ikinci evliliiydi onun bykbabamdan boanmasn izleyen. Babamn lmnden sonra annem Antoniay, amcam Tiberiusu (yasal reis) ve, babamn vasiyetinde bizleri himayesine brakt Augustusun kendisini bir yana 19 iterek, ailemizin fiili reisi oldu. Livia, Roma'nn en eski ailelerinden olan Claudian ailesindendi; bykbabam da yle.Yallarn bugn hl syledii bir trkde, Claudian aacnn iki eit yemi (tatl elma ve yaban elmas) verdii, ama kt elmalarn saysnn tekilerden ok olduu dizeleri geer. Dizelerin yaratcs, kt elmalar arasnda, Virginia adnda zgr domu bir kz kle yapmaya ve batan karmaya kalkarak btn Roma'y ayaa kaldran Kibirli Appius Claudius'u Cumhuriyet dneminde kendini talya Kral yapmaya yeltenen Claudius Drusus'u, kutsal tavuklar yemlerini yemeyince onlar denize atp "O halde su isinler," diyen, bu yzden de nemli bir deniz savan kaybeden Sar Claudius'u sayar. Tatl elma olarak da, Roma'y Kral Pyrrhusla tehlikeli bir ittifaka girmekten vazgeiren Kr Appius'u, Kartacallar Sicilyadan atan Kereste Claudius'u, ve

kardei byk Hanniballe glerini birletirmek zere spanya'dan k srasnda Hasdrubal'i yenen Claudius Nero'yu (Sabine lehesinde Nero "Gl" demektir) sayar. Bunlarn de, yiit ve akll olmalarnn yan sra, erdemli kiilerdi de. Dizelerin sahibi, Claudian kadnlarnn da kiminin tatl elma, kiminin yaban elmas olduunu, ama yine ayn biimde, yaban elmalarnn saysnn daha ok olduunu syler. Bykbabam Claudian'larn en iyilerinden biriydi. Julius Caesar'n, o zor gnlerde Romaya bar ve gvenlik getirebilecek tek adam olduuna inandndan Caesar'c partiye katlm ve Msr Savanda Julius iin yiite dvmt. Julius'un kiisel diktatrle yneldiinden kukulannca, aka ona kar kamamsa da, Romada kalp onun emellerine hizmet etmek istememi, kendi talebi zerine, pontif* olarak, emekli askerlerle koloniler kurmak iin Fransa'ya gnderilmiti. Julius ldrldkten sonra geri dndnde, diktatr ldrenlerin dllendirilmesini nerdii iin, Julius'un evlat edindii gen Augustus'un (o gnlerde Octavian olarak tannyordu) ve yanda byk Marcus Antonius'un dmanln kazand ve Roma'dan kamak zorunda kald. Bunu izleyen kargaa dneminde bir o partiyi, bir bu partiyi (o anda hangisi ona hakl grnmse) destekledi. Bir ara gen Pompey'in yanndayd, sonra Marcus Antonius'un kardeiyle, 20 Perugiada Augustus'a kar arpt. Ama sonunda, Augustus'un, manevi babas Julius'un intikamn almak zorunda olsa bile (ki, Augustus bu grevi acmaszca yerine getirdi) zorba olmad ve halka eskiden tannan zgrlkleri geri getirmeyi amalad kansna vararak onun yanna geti, babaannem Livia ve o gnlerde henz iki yanda olan amcam Tiberius'la birlikte Roma'ya yerleti. O gnden sonra da Savalara katlmad ve pontiflik* grevini yrtmekle yetindi. Babaannem Livia, Claudian'larn en ktlerinden biriydi. Sar Claudius'un vatana ihanetten yarglanan kz kardei Claudia'nn ruhu onda yayordu sanki. Bu Claudia, bir gn sokaktaki kalabalktan arabas ilerleyemedii iin, "Kardeim sa olsayd hemen temizlerdi bu kalabal, kamsn kullanrd o!" diye barm. Bunun zerine fkeyle yanna gelen Halkn Koruyucularndan (Latince 'tribn') biri ona, kardeinin Tanrya saygszl yznden Roma'ya bir filo kaybettirdiini hatrlatarak susmasn sylemi. "Sa olmasn dilemek iin ok iyi bir neden," diye yantlam Claudia, "birka filo daha kaybettirir ve Tanrnn yardmyla, bu aalk halk biraz seyrelirdi belki " Ardndan unlar eklemi: 'Gryorum ki, Halkn Koruyucularndan birisin ve yasal dokunulmazln var: ama unutma, biz Claudian'lar bundan nce sizin gibi koruyucular ok kamlattk, onun iin dokunulmazln bana vz gelir." Babaannem Livia da Roma halkndan tpk byle sz ederdi: Ayaktakm ve kleler! Cumhuriyet her zaman palavrayd. Gerekte Roma'ya gereken gene bir kraldr. En azndan bykbabama byle demi: Roma dnyasn aralarnda yneten Marcus Antonius, Augustus (Octavian) ve Lepidus'un (varlkl ama edilgin bir soylu) zamanla anlamazla deceini, ve bykbabam kozlarn iyi oynarsa, pontif olarak saygnlndan ve namuslu tannmasndan (btn

hizipler kabul ediyordu bunu) yararlanarak, kendisinin kral olabileceini anlatmaya uram. Bykbabam ise, bir daha byle konuursa onu boayacan sylemi fkeyle. Eski usul Roma evliliklerinde, koca, hibir aklama yapmadan, yalnzca* Pontif; Eski Roma'da yksek rtbeli din grevlisi (.N,)

21 getirdii drahomay geri vererek karsn boayabilir ve ocuklar alkoyabilirdi. Bunun zerine, babaannem susmu ve boyun eer grnm, ama aralarndaki tm sevgi o anda lm ve Livia hemen, bykbabama belli etmeden, Augustus'u kendine k etmeye ynelmi. Bu zor bir i deildi; Augustus gen ve deneyimsizdi, Livia da onun nelerden holandn zenle aratrmt, Ayrca, Livia'nn ann en gzel kadnndan bri olduunda herkes uyuuyordu. Livia Augustus'u, hrslarn doyurmak iin Antonius'tan (Lepidus zaten sz konusu olamazd) daha uygun bir ara olduu iin ve amacna ne pahasna olursa olsun ulaacan (iki yl nce, kar hizipten iki bin soyluyla senatrn, ou Augustus'un emriyle annda ldrlmesi olaynda) kantlad iin semiti. Augustus'u salama alnca, ona kars Scribonia'nn (siyasal nedenlerle evlendii, kendisinden yal bir kadn) bykbabamn yakn bir arkadayla ilikisi olduunu syleyerek, kadn boamasn salam. Augustus zaten inanmaya hazrm, ayrntl kant falan aramadan, Scribonia susuz olduu halde, kz Julia'y dourduu gn, onu boam ve bebei doum odasndan alarak, emzirmek zere azatllarndan birinin karsna vermi. Bundan sonra, babaannem o srada henz on yedi yandayd, Augustus'tan dokuz ya kk bykbabama giderek yle demi: "imdi beni boa. Be aylk hamileyim ve ocuk senden deil. Bir korkaa bir ocuk daha dourmayacama ant imitim; szm de tutmaya kararlym." Bykbabam bu itiraf duyunca ne hissetmi bilemem, ama sadece, "Zinada bulunduun adam ar, sorunu babaa grelim," demi. ocuk aslnda bykbabamdanm, ama babaannem bakasndan olduunu syleyince ona inanm. Bykbabam kendisini aldatann arkada sand Augustus olduunu grnce arm, ama Livia'nn ona yanat, onun da Livia'nn gzellii karsnda kaytsz kalamad sonucuna varm; vaktiyle Senato'da Julius Caesar' ldrenlerin dllendirilmesini nerdii iin Augustus'un hl kendisine kin besliyor olabileceini de dnm. Augustus'a sitem etmemi. Tek dedii u olmu: "Bu kadn seviyorsan ve namusunla evleneceksen, al onu; ancak, edebe uygun yoldan ii halledelim." Augustus 22 Livia'yla hemen evleneceine ve kendisine sadk kald srece onu asla terk etmeyeceine en ar yeminlerle sz vermi. Bylece, bykbabam Livia'y boam. Bana anlatlan doruysa, bykbabam bu olay, bir kez Sicilya'da, Liviann szne uyup. Roma yurttalaryla arpmak zere kleleri silahlandrm olmasndan tr Tanrnn kendisine verdii bir ceza olarak gryormu.

Ayrca, Livia da bir Claudian'd, kendi ailesindendi. Onun iin, bu iki nedenle, onu herkesin nnde rezil etmek istememiti. Birka hafta sonra onu kendi eliyle vermesi ve bir baba kzn evlendirir gibi, dnnde bizzat bulunmas, Augustus'tan korktuu iin deildi. Bykbabamn da Livia'y akla sevmi olduunu, ve yce gnlllnden tr korkak ve pezevenk damgasn yemeyi gze aldn dndke, bu davranna hayranlk duyuyorum. Ama Livia hi de minnettar deildi; bykbabamn ii byle serinkanl karlyor grnmesine, ondan sanki fazla deeri olmayan bir eymi gibi kolayca vazgemesine bozulmu ve fkelenmiti. ay sonra ocuu (babam) doduunda da, Augustus'un kz kardei ve Marcus Antonius'un kans Octavia'ya bunlar benim teki bykbabam ve anneannemdi "Ne mutlu ayda ocuk sahibi olanlara, bugne dek onca ksa bir gebelik yalnz kedilerle kpeklere vergiydi," anlamna gelen bir Yunanca talama yznden mthi sinirlendi. Bu dizelerin sahibi gerekten Octavia myd bilemiyorum; o idiyse, Livia zaten fitil fitil burnundan getirdi. Ama, bu pek olas deil, nk Octavia da Marcus Antonius'la evlendiinde lm kocasndan gebeydi, ve bir halk deyimiyle, sakat sakatla alay etmez. Ne var ki, Octavia'nnki Senato'nun zel kararyla yasallaan siyasal bir evlilikti; taraflardan birinin tutkusundan ve tekinin kiisel hrsndan domamt. Nasl oldu da Pontifler Kurulu Augustusun Livia'yla evliliini geerli saymay kabul etti diye sorulursa, yant u: Hem bykbabam, hem de Augustus pontifti, Bapontif ise, Augustus'un bir dediini iki etmeyen Lepidus'tu. Babam stten kesilir kesilmez, Augustus onu yeniden bykbabamn evine gndermi ve babam, ondan drt ya byk olan amcam Tiberius'la birlikte bytlm. ocuklar okuma ana varnca, bykbabam, onlarn eitimini ounun yapt 23 gibi bir retmene brakmak yerine, kendisi stlenmi. Onlara zorbalktan nefreti, ve adalet, zgrlk ve erdem gibi eski ideallere bal kalmay alam srekli. Babaannem Livia, oullarnn onu her gn ziyaret etmelerine karn kendi denetiminden uzak kalmasna zaten ierlemiti, bir de nasl eitildiklerini renince bsbtn kprm. Bykbabam bir ka arkadayla yemek yerken birdenbire lm, yemeine zehir katldndan kukulanlm, ama konuklar arasnda Augustus ve Livia da bulunduundan mesele geitirilmi. Vasiyetinde ocuklar Augustus'un himayesine braklm. Cenaze treninde, 'uurlama' konumasn dokuz yandaki amcam Tiberius yapm, Augustus kz kardei Octavia'y ok severdi. Antonius'un, Partllara kar sava iin Douya hareketinden sonra, yolda Msr Kraliesi Kleopatra ile ilikisini yenilemek zere durduunu renince, Octavia hesabna ok zlmt. Bir sonraki yl Octavia, Antonius'un seferine asker ve para yardm gtrmek iin denize aldnda, Antonius'un ona yazd krc mektuba daha da can skld. Yar yolda eline geen mektup, Octavia'ya, souk bir dille, geri dnp evinin ilerine bakmasn bildiriyordu, ama askeri ve paray geri evirmemiti. Uzun sredir byk bir abayla Augustus ile Antonius arasnda kskanlklar ve srtmeler yaratmaya alan

Livia (Octavia da, bunlar gidermek iin eit bir aba gstermiti), bu olaya iin iin sevindi, ve Augustus'a, Octavia Roma'ya dnnce, onu Antonius'un evinden ayrlp kendileriyle birlikte oturmaya davet etmesini syledi. Octavia, bir lde Livia'ya gvenmediinden, bir lde de yaklaan savan bir nedeni olarak grnmek istemediinden, bunu reddetti. Sonunda Antonius, Kleopatra'nn kkrtmasyla, Octavia'ya bir boanma dilekesi gnderdi ve Augustus'a sava ilan etti. Bu, Savalarn sonuncusuydu; u benzetmeyi yapmama izin verilirse, evrensel arenada herkesherkese-kar bir kl savandan sonra, ayakta kalan son iki adam arasnda lmne bir delloydu. Lepidus sad hl, doru, ama o aslnda her anlamda bir tutukluydu, zarar verecek durumu da yoktu: Augustus'un ayaklarna kapanp cannn balanmas iin yalvarmak zorunda kalmt. Tek teki nemli kii, filosu uzun sre 24 Akdeniz'e egemen olan gen Pompey de Augustus tarafndan yenilgiye uratlm, yakalanm ve Antonius tarafndan ldrlmt. Augustus ile Antonius arasndaki dello ksa srd. Yunanistan'da, Actium aklarnda yaplan deniz savanda Antonius topyekn yenildi. skenderiye'ye kat ve orada canna kyd Kleopatra da. Augustus, Antonius'un Douda ele geirdii yerleri kendinin sayd ve Livia'nn tasarlad gibi Roma dnyasnn tek hkimi oldu. Octavia Antoniusun ocuklarna sahip kt yalnz nceki karsndan olan oluna deil, Kleopatra'dan olan kzna ve iki oluna da ve onlar kendi iki kzyla (bunlardan kk Antonia, benim annemdi) birlikte bytt. Bu soylu davran Roma'da genel bir hayranlk uyandrd. Augustus dnyay ynetiyor, ama Livia, Augustus'u ynetiyordu. Sras gelmiken, Livia'nn Augustus zerindeki olaanst nfuzunu aklasam iyi olur. Babaannem ksr olmadn gsterdiine, Augustus'un da, kendi kz olduundan kukulanmak iin bir neden olmayan Julia dnda, en az drt evlilik d ocuu olduu sylendiine gre, bu evliliin ocuksuz kalmas her zaman herkesin aknlna yol amtr. Dahas. Augustus'un babaanneme byk bir tutkuyla bal olduu biliniyordu. nanmas biraz zor, ama gerek u ki, bu evlilik hibir zaman tam anlamyla gereklemedi. Augustus baka kadnlarla yeterince baarl olmasna karn, babaannemle her iliki kurma giriiminde tm erkeklik gcn yitiriyordu. Tek akla yatkn aklama u olabilir: Augustus, byk amcas Julius Caesar'n ldrlmesinden sonra karlat tehlikeler yznden gaddarla, hatta hyanete itilmi olsa bile, zde dindar bir adamd. Bu evliliin kutsal olmadn biliyordu: Bu bilin, sinirlerini etkiliyor ve erkeklik gcnde bir tutukluk yaratyordu anlalan. Augustus'u erkekliinden ok, hrsn doyuracak bir ara olarak istemi olan babaannem, onun bu iktidarszlktan znt duyacandan honuttu. Bu durumu, Augustus'u kendi iradesine boyun edirmek iin bir silah olarak kullanabileceini anlamt. Uygulad taktik, sevmi olduunu iddia ettii bykbabamdan kendisini ayrd iin, Augustus'a srekli sitem etmekti. Livia'ya delice sevdalandna yeminler etmi, bykbabam, Livia'dan 25

vazgemedii takdirde halk dman ilan edecei yolunda el altndan tehdit etmiti (bu tmyle yaland elbet). Naslda kandrldm, diyordu. O tutkulu sevda kof kmt; sradan bir kmrc ra, bir kle ondan daha glyd. Julia bile kendi kz deildi, besbelli! Tek becerisi, diyordu, el hnerleri sergilemek, haremaas gibi gz szp i geirmek. Baka kadnlarla bir Herkl olduunu syleyerek bouna dil dkyordu Augustus. Livia, ya inanmaya yanamyor, ya da kendisinden esirgediini baka kadnlara vermekle suluyordu onu. Ama bu konuda laf kmamas iin, Augustus'dan gebe kalm, sonra da ocuu drm gibi yapt bir kez. Utan ve sndremedii tutku, Augustus'u daha ok balad Livia'ya, Karlkl zlemleri her gece doyuma ulasa, ya da Livia ona bir dzine topa gibi ocuk doursa, bundan fazla balanamazd. Ayrca, Livia Augustus'un salna ve rahatna en byk zeni gsteriyordu; iktidar hrs dnda, gl tutkular olmadndan ona sadkt. Bu yzden de Augustus ona ylesine minnettard ki, btn genel ve zel ilerinde onun yol gstermesine ve kendisini ynetmesine izin verdi. Babaannemle evlendikten sonra, Augustus'un baka bir kadna hibir zaman bakmadn yal saray hizmetkrlarndan rendim. Gel gelelim, nemli kiilerin karlar ve kzlaryla olan servenlerine ilikin eitli sylentiler dolanyordu Roma'da; Augustus'un lmnden sonra da, Livia, onun sevgisine nasl bylesine egemen olduunu aklarken, bunun yalnz ona sadk kalm olmasndan deil, ayn zamanda kendisinin Augustus'un geici ak servenlerine karmam olmasndan ileri geldiini sylerdi. Ben, Augustusa sitem edebilecei bir ey olmas iin, bu dedikodular kendisinin yayd kansndaym. Bu garip bilgileri nereden edindiim sorulacak olursa, anlatabilirim. Boanmaya ilikin ilk blm, ld yl, Livia'nn kendi azndan dinledim. Augustus'un iktidarszlna ilikin blm ise, annemin zel hizmetisi olan Briseis adnda bir kadndan duydum. Bu kadn daha nce babaannemin yannda alm, ve yann kkl nedeniyle (yedi yandaym o gnlerde) anlamayaca dnlerek, birtakm konumalar iitmesine aldr edilmemi. Anlattklarmn doru olduuna inanyorum, ve olgulara bu lde uyan bir baka aklama getirilene 26 kadar da bu inancm srdreceim, Kanmca, Sibylin "kars olmayan kars" szleri de bu yorumu destekliyor. Hayr, ii burada kesmeyeceim Bu satrlar yazarken, Augustus'un adn korumak kaygsyla olacak, bir eyi gizledim; ama imdi onu da yazmaya kararlym. nk, atasznn dedii gibi, "Gerek, yky destekler." Gizlediim u: Babaannem Livia, cinsel aln Augustus'u tedirgin ettiini ne zaman farketse. kendi eliyle, yatana gzel kadnlar sokarak, kocas zerindeki nfuzunu byk bir ustalkla pekitirmiti. nce, ya da sonra tek bir sz etmeden, kars olarak duymas gereken (diye dnyordu Augustus) kskanla metanetle katlanarak dzenliyordu bu ii; yine de, her ey byk bir efendilikle, sessiz sedasz yrtlyordu. Livia'nn Suriye kle pazarndan kendi setii gen kadnlar, (Augustus Suriyeli kadnlar yelerdi) gece, kapy tkrdatma ve zincir krts

olan parolayla Augustus'un yatak odasna alnyor, sabah erkenden de, benzer bir tkrt ve krtyla dar arlyorlard: ve gndzleri Augustus'un karsnda, sanki gece dlerine giren dii eytanlarm gibi, azlarn amadan duruyorlard. Livia'nn btn bu ileri bylesine incelikle dzenlemesi ve iktidarszlna ramen ona sadk kalmas, Augustus tarafndan engin bir sevginin kesin kant olarak yorumlanyordu kukusuz. Augustus'un, bulunduu mevkide, aln gidermek iin Liviann araclna gereksinmeden, dnyann en gzel kadnlarna kle, zgr, evli, bekr sahip olabileceini ileri srebilirsiniz. Oras doru. Ama Livia'yla evlendikten sonra, onun uygun grmedii hibir tene dokunmadn kendisi sylemiti (ama bunu baka bir anlamda sylemi olabilir). Bu durumda, Livia'nn kadnlar kskanmas iin neden yoktu; erdemi kadar gzelliiyle de hayranlk uyandran grmcesi Octavia (benim anneannem) dnda. Livia onunla Antonius'un vefaszl konusunda konumaktan hnzrca zevk alrd. Hatta bunun, giyiminin sadelii ve davrannn kibarl yznden daha ok Octavia'nn suu olduunu ima edecek kadar ileri gitmiti. Marcus Antonius, demiti, gl tutkular olan bir adam; onu elde tutabilmek iin, Romal kadnn iffetini Doulu bir fahienin sanat ve taknlklaryla yumuatmak gerek. Octavia Kleopatradan ders almalyd: nk, Msrl kadn Octavia'dan hem daha 27 irkin, hem de sekiz dokuz ya byk olmasna ramen, Antonius'un cinsel itahn canl tutmay gayet gzel becermiti. "Antonius gibi adamlar, gerek erkekler, allmam olan salkl olana yelerler." diyerek tumturakl bir tmceyle szn bitirdi Livia: Kurtlanm kfl peynir, taze lor peynirinden daha tatl gelir onlara!" "Sen kurtlarn kendine sakla," diye parlad Octavia. Livia'nn kendisi ok ssl ve grkemli giyinir, Asya'dan getirilen en pahal kokular kullanrd; ama evinde en ufak bir arla izin vermez, ev idaresinde eski Roma geleneini srdrmekle vnrd. Kurallar unlard: Hafif ama bol yemek, ailece dzenli tapnmak, yemek stne scak suyla ykanmamak, herkese srekli i ve savurgan olmamak. "Herkes" yalnz kleleri ve azatllar deil, tm aile bireylerini de kapsyordu. Zavall Julia'nn bir alkanlk rnei olmas bekleniyordu. ekilmez bir yaam vard: Her gn, aksatmadan, yn tarayp eirmesi, kuma dokumas ve elii yapmas gerekiyordu. Bu ileri yetitirebilmek iin, afakla (hatta, k aylarnda gn aarmadan) kat yatandan kalkmak zorundayd. vey annesi kzlarn serbest eitimine inandndan, gnlk devlerinin yan sra, Homeros'un lyada ve Odisseann tmn ezberlemesi de gerekliydi. Julia'nn ayrca, Livia'nn yararlanmas iin, yapt ileri, okuduu kitaplar, konutuu eyleri ayrntlaryla anlatan bir gnlk tutmas gerekiyordu ki, bu onu ok usandryordu. Gzelliiyle nlenmesine ramen, erkeklerle arkadalk etmesi yasakt. Bir gn. Balae'de deniz kysnda dadsyla kt yarm saatlik gndelik yry srasnda, eski bir aileden ok efendi bir gen, bir Konsl'n olu uygun bir bahaneyle kendini Julia'ya tantmaya cret edecek oldu. Julia'nn gzelliini ve Augustus'un ona duyduu sevgiyi kskanan Livia, delikanlya ok ar bir mektup

gnderterek, inanlmaz bir vurdumduymazlkla adn lekelemeye kalkt kzn babasnn ynetiminde grev alma umudunu kesinlikle aklndan karmasn bildirdi. Julia da, evin bahesi dna kmas yasaklanarak cezalandrld. Bu sralarda, birden Julia'nn salar dkld. Bunda Livia'nn parma var myd bilmiyorum; Caesarlarda kellik olduu malum, ama br de olaslk d deil. Bereket Augustus Msrl bir takma sa yapmcs bularak, Julia iin grlmedik gzellikte sar 28 bir takma sa yaptrtt; bylece, urad talihsizlik sonunda Julia daha da ekici oldu kendi salar zaten pek gzel deildi. Sylendiine gre, takma sa allm olduu gibi satan bir fileye deil, bir Alman kabile reisinin kznn, Julia'nn bana tam uymak zere ektirilen kafa derisine dikilmi ve zel bir yala arasra ovularak diri ve esnek tutuluyormu. Ama buna inandm syleyemem. Livia'nn Augustus'u hizada tuttuu, Augustus'un da Livia' dan korkuyor denemese bile, onu gcendirmemek iin byk zen gsterdiini herkes biliyordu. Bir gn, Augustus, Censor* olarak, birtakm varlkl kiileri, karlarnn fazla takp taktrmasna izin verdikleri iin eletiriyordu: "Bir kadnn giyimde arya kamas yakk almaz. Karsn lksten uzak tutmak kocann grevidir." Konumasnn akclna kendini kaptrp, dnmeden u szleri de ekledi: "Ben de karm arasra bu konuda uyarmak zorunda kalrm." Sululardan bir sevin l ykseldi: "Kuzum Augustus, anlat bize Livia'y nasl uyardn; biz de karlarmza ayn yntemi uygulayalm." Augustus birden tedirginleti ve, ''Beni yanl anladnz. dedi. "Liviay uyarmam hibir zaman gerekmedi. Bildiiniz gibi o bir sadelik rneidir. Ama mevkiini unutup da, karlarnzdan kiminin yapt gibi, kaderin cilvesiyle Ermenistan ana kraliesi olmu skenderiyeli bir rakkase gibi giyinmeye kalksayd, paylamakta bir an duraksamazdm." O akam, Livia yemee bulabildii en atafatl giysiler (Kleopatra'nn tren giysilerinden biri) iinde inerek, Augustus'u kk drmeye alt. Ama Augustus, tam eletirdii noktay bylesine yerinde bir abartmayla gsterdii iin Livia'nn zeksn verek, bu zor durumdan baaryla syrld. Livia bykbabama, bana bir ta koyup kendini kral ilan etmesini tlediinden bu yana akllanmt. "Kral" unvan, nefret edilen Tarqun hanedan yznden, Roma'da hl kfr saylyordu. Efsaneye gre, birinci Brutus (Julius'u ldren ikinci' Brutus'tan ayrt etmek iin birinci diyorum) kral ailesini kenttenCensor: Eski Roma'da ahlak sorunlarna bakan yksek rtbeli grevli ( -N.)

29 srerek bu hanedana son vermi ve Roma Cumhuriyeti'nin ilk iki Konslnden biri olmutu. Livia, Augustus kralln salad gce sahip olabildii srece, kral unvannn gerekli olmadn anlamt imdi. Augustus onun szn tutarak, zamanla Cumhuriyetin btn nemli mevkilerine el koydu, Roma'da Konsld; bu grevi

gvenilir bir arkadana aktararak yerine kt stnde konsllkle e dzeyde, ama uygulamada konsllkten ve tm teki mevkilerden daha nemli olan "Ba Kumanday ald. Eyalet genel valilerini atama yetkisinden tr, eyaletlere de tmyle egemendi. Ordular onun buyruundayd: Asker toplama, sava ama, bar yapma yetkileri onundu. Roma'da yaam boyu "Halkn Koruyucusu" seilmiti ki, bu ona, muhaliflerine kar btn gvenceleri salyor, teki grevlilerin kararlarn veto etme gc ve kiisel dokunulmazlk veriyordu. Eskiden sadece "mareal" anlamna gelen "imparator" unvann (son gnlerde "ulu kral" anlamna geliyor bu) teki baarl generallerle paylayordu. Toplumun en nde gelen iki grubu (Senatrler ve valyeler) zerinde ona sz hakk veren Censor payesi de vard: Ahlaki yetersizliklerini ileri srerek, istedii yeleri bu gruplardan atabilir ve ayrcalklarndan yoksun edebilirdi (ar bir ceza saylyordu bu). Hazinenin denetimi elindeydi; Dnemsel olarak hesap vermesi gerekiyordu ama, Hazine ile kendi zel Hesab arasnda bir eylerin dnd bilinmesine karn, kimsede hesap soracak cesaret yoktu. Bylece, ordulara egemendi, yasalara egemendi (Senato'da ylesine etkiliydi ki, herkes onun istedii ynde oy veriyordu), maliyeye egemendi, sosyal davranlara egemendi ve kiisel dokunulmazl vard. Herhangi bir Romaly ister rgat, ister senatr annda lme, ya da yaam boyu srgne mahkm etme yetkisi bile vard. stlendii son grev bapontiflikti; bylece tm din sistemine de egemen olmutu. Senato ona, kral dnda, istedii her unvan vermeye hazrd: Senatrler halktan korktuklar iin onu kral ilan etmeye ekiniyorlard. Augustus'un istedii aslnda Romulus unvanyd ama, Livia, Romulus'un da bir kral olduunu, onun iin bu adn tehlikeli olduunu, ayrca, Romulus Roma'nn koruyucu Tanrlarndan biri olduundan, bu ad tamasnn gnah saylabileceini ileri srerek Augustus'u 30 bundan vazgeirdi. Aslnda Liva bu unvan yeterince nemli bulmamt. Romulus basit bir ete reisiydi, birinci snf Tanr bile deildi. Sonunda Augustus, Livia'nn istei uyarnca. Senatoya "Augustus" unvann kabul edebileceini belirtti. Onlar da ona bu unvan verdiler. "Augustus"ta yar-tanrsal bir arm vard ki, sradan "Kral" unvan onun yannda solda sfrd. Ka tane sradan kral Augustus'a hara dyordu! Ka tane kral Roma zaferleri ardndan zincire vurulu sokaklardan geirilmiti! Dnyann br ucundaki Byk Hint Kral bile Augustus' un nn duyup, dostluunu dilenmek iin uygun armaanlarla esiz ipek kumalar, baharat, yakutlar, zmrtler, akikler, Avrupa'da ilk kez grlen kaplanlar ve Hintli Hermes (ayaklaryla olaanst eyler yapabilen kolsuz ocuk) Roma'ya eli gndermemi miydi? Roma'nn kuruluunun 5000 yl ncesinden bu yana sregelen Msr krallar soyuna Augustus son vermemi miydi? Ve tarihin kesintiye urad bu uursuz anda ne olmadk belirtiler ortaya kmt! Bulutlardan oklar atlp, kanl yamurlar yamam myd? skenderiye'nin ana caddesinde dev bir ylan grnp inanlmaz bir sesle tslamam myd? l Firavunlar hortlamam myd, heykelleri ka atmam myd? Memphis'in kutsal kz Apis ac

ac brp gzyalar aktmam myd? Byle mantk yrtyordu babaannem iinden. ou kadn hrsna alakgnll bir snr koyma eilimindedir; ender birka kadn iddial bir snr koyar. Ama Livia'nn hrsna snr tanmamakta benzeri yoktu, baka kadnlarda dpedz lgnlk olarak nitelendirilen durumlarda, o, arballyla serinkanlln esiz bir biimde korurdu. Onu yakndan izlemek iin en elverili olanaklara sahip olan ben bile, ancak uzun bir sre sonra, niyetlerini genelde tahmin edebilir oldum. Ama buna ramen, olaylarn son aklamas bende byk bir aknlk yaratt. Belki gizli amalarnn zerinde durmadan, tarih srasyla eitli eylemlerini yazmam daha doru olacak. Livia'nn tleri sayesinde Augustus, Senato'nun iki yeni Tanr yaratmasn salad: Roma mparatorluunun kadn ruhunu temsil eden Tanra Roma ve Yan-Tanr Julius, Bu sava kahraman, tanrlatrlm Julius Caesar'd elbet. (Julius hayattayken, Douda kendisine Tanrlk payeleri nerilmiti; bunlar geri 31 evirmemi olmas ldrlmesinin nedenlerinden biriydi.) Augustus, eyaletleri Roma'yla kaynatrmak iin dinsel bir ban ne kadar deerli olduunu biliyordu; yalnzca korkuya, ya da minnete dayanan bir badan ok daha glyd byle bir ba. Uzun sre Msr, ya da Anadoluda yaayan safkan Romallar bile orada bulduklar Tanrlara tapnmaya balyor, kendi Tanrlarn unutuyor ve bylece, adlar dnda, her bakmdan birer yabanc oluyorlard. te yandan, Roma ele geirdii kentlerden o kadar ok din benimsemiti ki, Roma'da sis ve Cybele gibi yabanc Tanrlara adanan grkemli tapnaklar salt ziyaretilere kolaylk salamak iin deildi bunlara karlk, imdi de Roma'nn kendi Tanrlarn bu kentlere vermesi gerekirdi. Yani, Roma ve Julius, eyaletlerde yaayan ve ulusal kaltmlarn unutmak istemeyen Romallarn tapnmas iindi. Livia'nn bundan sonraki ii, tam yurttalk statsne sahip olmayan tarallar temsil eden heyetlerin Roma'ya gelerek, kendilerine tapnabilecekleri bir Roma Tanrs verilmesi iin ricada bulunmalarn dzenlemek oldu. Livia'nn dne dayanarak Augustus, Senato'ya akayla kark yle demi: "Bu zavalllarn Roma ve Julius gibi byk Tanrlarmza tapnmalarna izin veremeyiz elbet, ama onlara da iyi kt bir Tanr bulmamz gerek " Bunun zerine, Augustus'un yardmclarndan (daha nce Augustus'un, Romulus adn almasnn uygunluu konusunda dant) Maecenas u neride bulunmu: "Onlar gerekten koruyacak bir Tanr verelim. Augustus'un kendisini verelim onlara."Augustus biraz utanr gibi olmu, ama Maecenasn nerisinin yerinde olduunu kabul etmi. Doulular arasnda, hkmdarlarna Tanr payesi vermek eski bir gelenekti; Roma da bundan yararlanabilirdi: ama eer Senato Tanr ilan edilirse. Doudaki her kentin tapmaklarna alt yz senatrn heykelini dikmenin olanakszl ak olduuna gre, sorunu zmlemenin bir yolu, Senato'nun bakan olan kendisine tapnmalarna izin vermekti. Bylece her Senatr, kendisine hi deilse alt yzde bir tanrsallk verilmesinden gururlanarak, sevinle Maecenas'n nerisine olumlu oy verdi, ve Anadolu'da Augustus tapnaklar

ykseldi. Bu "klt" yayld, ama balangta Senato'nun denetimi altndaki "z" eyaletlerde veya Roma'da deil, Augustus'un 32 dorudan denetimi altndaki snr eyaletlerinde... Augustus, Livia'nn Julia'y eitme yntemini ve ev idaresi dzenini onaylyordu. Kendi zevkleri de basitti. Dama yle duyarszd ki. ilk ekim szme zeytinya ile nc kez presten geirilmi zeytinin yan ayrt edemezdi. Evde dokunmu giysiler giyerdi. Livia bir canavard kukusuz, ama o yorulmak bilmez almas olmasa. Augustus'un, yllar sren Sava felaketinden sonra kendisinin de epeyce katks olmutu buna . Roma'ya huzur ve gvenlik getirme amacna hibir zaman ulaamayaca sylenirdi hakl olarak. Augustus, derlerdi, gnde on drt saat alr, ama Livia gnn yirmi drt saati durmaz. Yalnz o koskoca evi, anlattm gibi, ustaca ekip evirmekle kalmaz, kamu ynetiminde de Augustus'la eit sorumluluk paylard. Sadece birlikte gerekletirdikleri hukuki, sosyal, idari, dini ve askeri reformlar (baardklar teki kamu yararna ilere, yaptrdklar tapnaklara, kurduklar kolonilere deinmeden) anlatmak birka cilt kitab doldurur. Ne var ki. daha yal kuaktan birok ileri gelen Romal, Devletin ilk bakta hayranlk uyandran bu yeniden kuruluunun, bu enerjik iftin gcne kar km olan hemen herkesin askeri yenilgisi, gizlice ldrlmesi, ya da aka idamyla gerekletiini unutamyordu. Tek bana ve keyfi olarak kullandklar iktidar eski zgrlk kalplarnn ardna gizlemi olmasalard, onu asla uzun sre ellerinde tutamazlard. Byle bile, Augustus'u ldrmek iin en az drt giriimde bulunuldu Brutuslua zenenler tarafndan. 33

BLUM III

ad, "kklemi ktlk anlamna gelen Latince szckte balantldr. Babaannem kusursuz bir oyuncuydu, ve grnteki efendilii, keskin zeks ve ince davranlaryla hemen herkesi aldatrd. Ama kimse onu gerekten sevmezdi; ktlk sayg uyandrr, sevgi deil. Rahat, sradan insanlar, karsnda kafaca ve ahlaka yetersiz hissettirmek gibi bir yetenei vard. Hl Livia'dan sz etmekte olduum iin zr dilerim, ama baka trls elimden gelmiyor: Btn namuslu Roma tarihleri gibi, bu da "yumurtadan elmaya" yazlacak.Hibir eyi atlamayan, titiz Roma yntemini, olaya pat diye girip sonra cannn istedii gibi geri, ya da ileri gitmeyi pek seven Homeros'un ve genel olarak Yunanllarn yntemine yeliyorum. Yunanca okuyamayan, grece yoksul yurttalarmzn yararlanmas iin, Troya'nn yksn (Helena'nm kt yumurtadan balayp, sonunda, Odissea'nn eve dnn kutlama leninde stlk olarak yenilen elmalara varana dek) Latince dzyazyla kaleme almay birok kez dndm. Homeros'un belirsiz, ya da suskun olduu noktalar, daha sonraki ozanlardan, ya da ondan nce yaam olan Dares'ten kartabilirdim. Dares'in anlatm da iirsel belirsizliklerle dolu, ama savaa bizzat katld iin(nce Troyallarla, sonra Yunanllarla) bana daha gvenilir grnyor. Bir zamanlar sanrm Suriye'nin kuzeyinde bir yerden gelme, sedir aacndan eski bir sandn iinde garip bir resim grmtm. Resmin altnda Yunan harfleriyle "Au Kraliedir" yazlyd ve Au'nun yz, Livia'nn doumundan yz yl nce yaplm olmasna ramen, kuku gtrmez bir biimde Livia'nn yzyd. Bu balamda, Octavia'nn nceki kocasndan olan olu Marcellus'tan sz etmeliyim. Marcellus'u ok seven Augustus, onu evlat edinmi, ona yann ok stnde ynetim grevleri vermi ve Julia ile evlendirmiti. Roma'da genel kan, Marcellus'u vrisi yapaca yolundayd, Livia, Marcellusun evlat edinilmesine kar kmak 34 yle dursun, Marcellus'un sevgisini ve gvenini kazanma olanan salad iin, buna gerekten sevinmi grnyordu. Marcellus'a dknl ok iten gibiydi. Onun tlemesiyle, Augustus Marcellus'u o kadar abuk ykseltmiti; bunu bilen Marcellus da, doal olarak Livia'ya gnl borcu duyuyordu, Livia'nn Marcellus'u kayrmasnn nedeni, birka keskin gzlemcinin kansnca, Agrippa'y kskandrmakt. Agrippa, Augustus'tan sonra Roma'da en nemli kiiydi; soylu bir aileden deildi, ama Augustus'un en eski arkada ve en baarl generali ve amiraliydi. Livia, imdiye dein, Agrippa'nn Augustus'la dostluunu srdrmesi iin elinden geleni yapmt. Agrippa

Livia"

hrslyd, ama sadece bir lde; an hayranlk besledii Augustus'un en gvenilir yardmcs olmak onuru dnda bir istei yoktu ve Augustus'la hkmranlk yarna girmeye hibir zaman kalkmazd. Dahas, alt-snf kkeninden tr ezikti, ve Livia, soylu hanmefendi roln oynayarak onu avucunun iine almt. Ne var ki, Livia ve Augustus iin Agrippa'nn nemi sadece hizmetlerinden, ballndan ve gerek halk arasnda, gerek Senatoda ok popler olmasndan ileri gelmiyordu. uydu mesele: Aslnda Livia'nn kendi uydurduu bir masala gre, Agrippa, ulus adna Augustus'un siyasal tutumunu denetlemekten sorumluydu. Antonius'un devrilmesinden sonra, Augustus ile iki arkada (Agrippa ve Maecenas) arasnda Senatoda sahnelenen nl ike tartmada Agrippa'nn rol Augustus'u tek bana iktidar almaktan vazgeirmeye almakt; ama Maecenas'n savlar ve Senato'nun cokusu karsnda itirazlar hafif kalacakt. Bunun zerine Agrippa, ynetimi salkl olduu ve keyfi bir zorbala dnmedii srece, Augnstus'a sadakatle hizmet edeceini bildirmiti. O gnden sonra da, herhangi bir zorbalk eitimine kar, kamuoyu tarafndan bir kale olarak grlm ve gvenilmiti. Agrippa neye gz yumsa. halk da gz yumuyordu. imdi bu keskin gzlemciler, Agrippa'y Marcellus'la kskandrmakla, Livia'nn ok tehlikeli bir oyun oynadn dnyor, olaylar byk bir ilgiyle izliyorlard. Belki Livia'nn Marcellus'a olan sevgisi numarayd, gerek niyeti, Agrippa'y Marcellus'u ortadan kaldrmaya itmekti. Agrippa'nn ailesinden birinin Marcellus'la kavga karp, onu ldrmeyi nerdii sylentisi de vard: Ama Agrippa, Marcellusu 35 Livia'nn tasarlad lde kskanmakla birlikte, bylesine alaka bir neriyi kabul etmeyecek kadar drstt. Augustus'un Marcellusu ba vrisi yapt varsaylyordu genellikle; bylece Marcellus yalnz Augustus'un byk mal varlna konmakla kalmayacak, monarinin de buna baka ne diyebilirim artk? stne oturacakt. Bu durumda, Agrippa, Augustus'a ballna ve onu desteklediine hibir zaman yerinmediini belirtmekle birlikte, monarinin kaltmsallamasna. vatann seven bir yurtta olarak, kesinlikle gz yummayacan bildirdi. Gelgelim, Marcellus da imdi neredeyse Agrippa kadar poplerdi, ve "Monari mi, Cumhuriyet mi?" sorusunu zaten fazla soyut bulan ou iyi aileden, mevki sahibi gen, Marcellus, Augustus'un yerine getiinde birtakm payeler koparmak umuduyla ona yaranmaya alyorlard. ounluun monarinin srmesini kabule hazr gzkmesi, Livia'y sevindirmi gibiydi; ama zel bir konuma srasnda, Augustus'un lm ya da sakatlanmas durumunda, Senato gelecee ilikin kararlar alana kadar Devlet arkn dndrme sorumluluunun Marcellus'unkilerden daha deneyimli ellere braklmas gerektiini belirtti. Livia'nn zel konumalarnn genellikle hkmet bildirilerine dnt bilinmekle birlikte, Augustus'un Marcellusa dknl ylesine aikard ki, bu kez kimse Livia'y pek nemsemedi ve giderek daha ok kii Marcellusa yanat. Keskin gzlemciler, Livia'nn bu durumda ne yapacan merakla bekliyorlard, ama talih ondan yana grnyordu. Augustus'un kapt hafif bir souk algnl, beklenmedik bir

gelime gstererek yksek atee ve kusmalara yol at. Bu hastalk srasnda, Livia Augustus'un her yediini kendi eliyle hazrlad, ama mide ylesine zayf dmt ki, hibir eyi tutamyordu. Augustus'un bitkinlii giderek artt ve sonunda lmn eiinde hissetti kendini. Yerine gemek iin kimi semi olduu birok kez sorulmutu ona, ama hem siyasal sonulardan ekindiinden, hem de kendi lmn dnmek ok tatsz geldiinden, hep yantsz brakmt bu soruyu. imdi, artk birini semesi gerektiini dnerek Livia'ya dant. Hastalktan tr tm deerlendirme yeteneini yitirdiini ve Livia, akla uygun olarak, kimi nerirse onu seeceini syledi. Yani, karar Livia 36 verdi, Augustus da bunu benimsedi. Bunun zerine Livia, teki Konsl, Yarglar kurulunu. Senatrlerin ve valyelerin temsilcilerini Augustus'un baucuna artt. Augustus azn aamayacak kadar bitkindi, ama deniz ve kara kuvvetlerinin dosyasyla Hazine gelirleri defterini Konsl'e uzatt, ve sonra Agrippa'ya iaret ederek mhr yzn ona verdi. Bu, Konslerle yakn ibirlii yapmas kouluyla, yerine Agrippa'y setiini gsteriyordu aka. Olay byk bir aknlk yaratt. Herkes Marcellus'un seileceini bekliyordu. O andan itibaren, Augustus hzla iyilemeye balad: atei dt, midesi besin kabul eder oldu. Gelgeldim, tedavinin baars, ona srekli bakan Liviaya deil, merhemlere ve iksirlere zararsz bir merak olan Musa adnda bir doktora baland. Augustus, szde hizmetleri iin Musa'ya ylesine minnettard ki, ona kendi arlnca altn verdi, Senato da bunun iki katn verdi. Bir azatl olduu halde, Musa valye rtbesine ykseltildi (bu ona altn yzk takma ve ynetim grevlerine aday olma hakkn veriyordu); Senato, daha da ileri giderek, btn tp mensuplarn vergiden bak tutan bir karar ald. Marcellus, Augustus'un varisi seilmediinden tr aka kk dmt. ok genti yirmi yandayd ancak. Augustusun daha nce kendisine gsterdii zel yaknlk, hem yeteneklerini, hem de siyasal nemini abartmasna neden olmutu Bir lende, herkesin nnde Agrippa'ya zellikle kaba davranarak durumunu dzeltmeye alt. Agrippa zor tuttu kendini; ama iin orada kalmas, Marcellus'un yandalarna Agrippa'nn Marcellustan korktuunu dndrd. Aralarnda, Augustus bir iki yl iinde kararn deitirmezse. Marcellus'un iktidara el koyacan bile fsldatlar. Bbrlenmeleri ve kabadaylklar o kadar artt ki Marcellus da onlar gemlemek iin bir ey yapmyordu , Agrippa'nn takmyla aralarnda sk sk atmalar kar oldu. Devlet ynetiminin en st basamaklarnda bulunmu ve birok baarl savaa komuta etmi olan Agrippa, kendi deyiiyle, bu ufakln kstahlna ok bozuluyordu. Ama fkesi korkuyla karkt: Bu olaylar, Augustus ' un lmnden sonra mhrn tamak iin Marcellusla uygunsuz bir dalaa girdikleri izlenimini yaratmt. 37 Byle bir rolde grnmemek iin her zveriye katlanmaya razyd. Saldrgan Marcellustu, Agrippa da btn yk ona yklemek istiyordu. Roma dan uzaklamaya karar verdi. Augustus'a

giderek Suriye'ye vali atanmak istedi. Augustus bu beklenmedik istein nedenini sorunca da, vali sfatyla Parthia Kralyla daha sk pazarlk edebileceini syledi. Kral, Roma'da tutsak bulunan oluna karlk, otuz yl nce ele geirdii Kartal Sancaklar ve tutsaklar geri vermeye kandrabilecei kansndayd. Marcellusla atmasna ilikin hibir ey sylemedi. Bu ekimeden kendisi de ok rahatsz olan, ve Agrippa'ya besledii dostluk ile Marcellus'a duyduu hogrl baba sevgisi arasnda bocalayan Augustus, Agrippa'nn ne byk bir zveriyle davrandn dnmek istemedi, nk bu kendi zaafn itiraf etmek olacakt; bu nedenle, o da soruna deinmedi. Sancaklar ve tutsaklar onca zaman sonra hla yayorlarsa eer geri almann ne kadar nemli olduunu syleyerek, Agrippa'nn isteini sevinle kabul etti ve ne zaman yola kmay tasarladm sordu. Agrippa bu davran yanl anlayarak gcendi. Yerine gemek iin Marcellus'la ekitiine Augustus'un gerekten inandn ve bu yzden ondan kurtulmak istediini sand. steini kabul ettii iin Augustus'a teekkr etti, souka balln ve dostluunu yineledi ve ertesi gn yola kabileceini bildirdi. Suriye'ye gitmedi ama. Kendisi Lesbos adasnda kalarak, eyaleti ynetmek zere yardmcsn gnderdi. Lesbos'ta kalnn, Marcellus yznden urad bir tr srgn olarak yorumlanacan biliyordu. Suriye'ye gitmemesinin nedeni de, Marcellus yandalarna kendisine kar kullanabilecekleri bir koz vermemek iindi: Roma'ya yryecek bir ordu toplamak iin Douya gittiini syleyebilirlerdi. Ama iinden, ok gemeden Augustus onu armak zorunda kalr, diye dnyor ve Marcellusun monariye el koymay tasarladna gerekten inanyordu. Lesbos Romaya yeterince yaknd. stlendii grevi de unutmad: Araclar kanalyla, Parthia Kral'yla grmelere giriti, ama bunlardan daha bir sre sonu almay beklemiyordu. Doulu bir kralla baarl bir pazarlk yapmak ok zaman ve sabr gerektirir. Marcellus Romada yarg seildi. Bu ilk resmi grevini kutlamak iin grkemli bir Spor enlii dzenledi. Spor alanlarna, 38 gnee ve yamura kar tente ektirmek ve bunlar harika goblenlerle sslemenin yan sra, Pazar Yeri'nin tmn kaplayan dev boyutlarda, rengrenk bir ota kurdurttu. ok etkileyici bir ey oldu bu, zellikle gne nlar szdnda ieriden arpc bir grnts vard. Tenteler iin hesapsz kullanlan sar, krmz, yeil kumalar enliin sonunda kesilip yurttalara datld. Arenadaki karlamalar iin Afrika'dan binlerce vahi hayvan aslanlar da getirtildi, ayrca, elli Alman tutsak ve ayn sayda Fasl zenci sava dvt. Augustus harcamalara cmerte katkda bulundu; Marcellusun annesi olarak, Octavia dua yle. Octavia tren alaynda grnr grnmez yle bir alk koptu ki, Livia fke ve kskanlktan gzyalarn tutamad. ki gn sonra Marcellus rahatszland. Belirtiler, Augustusun son hastalnda grlenlerin tpksyd; onun iin doal olarak gene Musa artld. Bu arada, Musa byk para ve n sahibi olmutu; tek bir hastaya bakmak iin 1000 altn alyordu, o da nazlanarak. Hastaln ok ilerlememi olduu durumlarda, sadece ad yetiyordu hastay ayaa kaldrmaya.

Btn marifet merhemler ve iksirlerde sanlyor, Musa da bunlarn gizli bileimini kimseye sylememekte diretiyordu. Augustus ylesine gveniyordu ki Musa'nn gcne, Marcellusun hastaln pek ciddiye almad, enlik srd. Ama Livia'nn srekli bakmna ve Musa'nn en etkili merhemlerine ve iksirlerine ramen, Marcellus ld. Octavia ile Augustus tarifsiz bir kedere gmldler ve byk bir felaket olmu gibi, millete yas tutuldu. Ne var ki, Marcellusun ortadan kalkna zlmeyen pek ok saduyulu kii de vard. Augustus lse ve Marcellus yerine gemeye kalksa, kukusuz Marcellus ile Agrippa arasnda gene bir i sava kacakt: imdi Agrippa tek seenek olarak kalmt. Ama bu Livia'y hesaba katmamak oluyordu, ve Augustus'un lm halinde, Livia'nn tek dncesi Claudius, Claudius, hani Livia'nn gizli dncelerini brakp sadece eylemlerini yazacaktn? Livia'nn tek dncesi, Augustusun lm halinde, amcam Tiberius'un eliyle ve babamn desteiyle, mparatorluu ynetmeye devam etmekti. Livia, Augustus'un, onlar vrisleri olarak evlat edinmesini salayacakt. Marcellusun lm, Julia'y, Tiberius'un evlenmesi iin serbest 39 brakt. Her ey Livia'nn tasarlad dorultuda geliiyordu eer Romada, halkn "Cumhuriyet geri getirilsin" diye bararak sokaklar dkld tehlikeli bir siyasal huzursuzluk patlak vermeseydi. Livia sarayn merdivenlerinden kitlelere seslenmeye altnda, rk yumurta ve pislik yamuruyla karland. Augustus, Maecenasla birlikte bir Dou gezisine kmt. Bu haberi Atina'da ald, Livia, ivedi olarak ksaca, Roma da durumun ok kt olduunu, ve ne pahasna olursa olsun Agrippa'nn yardmn salamak gerektiini yazmt, Augustus, hemen Agrippa'y Lesbos'tan artarak, dostluklarnn hatr iin. kendisiyle birlikte Roma'ya dnmesini ve halk yattrmaya yardm etmesini rica etti. Ama Agrippa, bu arya artk sevinemeyecek kadar uzun bir sre beklemi ve acsn beslemiti. Onurunu korumaya kararlyd. ylda Augustus ona yalnz mektup yazmt o da kuru, resmi bir dille ; Marcellus'un lmnden sonra da, kukusuz, geri armas gerekirdi. Niin yardm etsindi Augustus'a imdi? Aslnda Liviayd bu yabanclamann sorumlusu: Siyasal durumu yanl hesaplayarak. Agrippa'ya yol vermekte acele etmiti. Lesbos'ta olmasna ramen. Agrippa'nn, Marcellus'un ani ve garip hastalna ilikin bir eyler bildiini bile ima etmiti Augustus'a: Szde birisi, Livia'ya, Marcellus'un ldn duyunca, Agrippa'nn armadn ve olduka kaytsz kaldn anlatmt. Agrippa, Augustus'a, onca sredir Roma'dan uzak kalmasndan tr, siyasal gelimeleri izleyemediini, bu yzden de kendisinden isteneni baarabileceini sanmadn bildirdi, Augustus, Agrippa bu havayla Roma'ya gelirse, hkmeti desteklemek yerine, zgrlk isteyenlerin savunuculuuna kalkabilir korkusuyla, nazike zntsn belirtip Agrippa'y uurlad ve danmak iin, acele Maecenas' artt. Maecenas, Augustus adna Agrippa'yla ak konumak iin yetki istedi ve Agrippa'nn neye karlk kendinden isteneni yapacan renirim dedi. Augustus Maecenasa, Tanr akna bu ii bir an nce (Augustus'un ok sevdii bir deyimle, "kukonmaz piene

kadar") halletmesini rica etti. Bunun zerine, Maecenas Agrippa'y bir yana ekerek yle dedi: "Bak arkada, senin istediin ne? Biliyorum, sana kt davranldn dnyorsun, ama inan, Augustus da senin 40 onu krdn dnyor. Augustus'a ak davranmamakla onu ne kadar incittiini grmyor musun? Hem adaletine, hem de dostluuna hakaret etmi oldu. Marcellus'un takmnn seni zor durumda braktn, Marcellus'un kendisinin de sana hakaret ettiini ona anlatsaydn nceki gne kadar Augustus'un bundan haberi yoktu , durumu dzeltmek iin elinden geleni yapard kukusuz. Bana kalrsa, somurtkan bir ocuk gibi davrandn sen, o da bu tr numaralara pabu brakmayan bir baba gibi davrand. Bana souk mektuplar yazd, diyorsun. Sen kendi yazdklarnda pek tatl bir dil mi kullandn sanki? Hele o vedalamana ne demeli? Ben aranz bulmak istiyorum, nk bu krgnln srmesi hepimizin ykm olur. kiniz de birbirinizi candan seviyorsunuz yaayan en byk iki Romal iin doal olan da bu zaten. Augustus bana, sen eski itenliini gsterir gstermez, dostluunuzu eskisi gibi, hatta daha yakn olarak srdrmeye hazr olduunu syledi." "Byle mi dedi Augustus?" "Harfi harfine. Onu krdna ne kadar zldn ve bir yanl anlamadan tr lende Marcellus'un sana hakaret ettiinden haberi var sanarak Roma'dan ayrldn kendisine anlatabilir miyim? Ve imdi senin, dostlukta ilediiniz kusurlar dzeltmek iin kendi payna deni yapmaya hazr olduunu, ve onun da sana ayn ekilde karlk vereceine gvendiini syleyebilir miyim?" Agrippa yle dedi: Maecenas, sen iyi bir adam ve gerek bir dostsun. Augustus'a syle, her zamanki gibi emrindeyim. Maecenas da yle dedi: "Bunu byk bir zevkle syleyeceim. Kendi dncem olarak unu da ekleyeceim ki, sana kiisel gvenini zellikle belirten bir paye vermeden, Roma'ya halk yattrmaya gndermesi salkl olmaz." Sonra Maecenas Augustus'a gitti; "yice yumuattm onu. Ne istersen yapmaya hazr. Ama senin onu gerekten sevdiine inanmak ihtiyacnda - tpk babasnn bir baka ocuu sevmesini kskanan ocuk! Kanmca, onu gerekten mutlu edecek tek ey, Julia'yla evlenmesine izin vermen olur." Augustus abuk dnmek zorundayd. Agrippa ile karsnn 41 (Marcellus'un kz kardei), Marcellus atmasndan bu yana dargn olduklarn anmsad; Agrippa'nn da Julia'ya k olduu syleniyordu. Livia'ya danabilseydim keke, diye dnd; ne yazk ki, hemen bir karar vermesi gerekiyordu: Agrippa'y imdi krarsa, desteini bir daha asla salayamazd, Livia, "Ne pahasna olursa," diye yazmt: O halde, istediini yapmakta zgrd. Gene artt Agrippa'y ve Maecenas soylu bir barma sahnesi dzenledi. Augustus, eer Agrippa kzyla evlenmeyi kabul ederse, her eyden ok deer verdii bu dostluun salam bir temele dayandna inanacan syledi. Agrippa sevin gzyalar dkt ve kusurlarnn

balanmas iin yalvard. Bundan byle, Augustus'un yce gnlllne layk olmaya alacakt. Agrippa Augustus'la Roma'ya dnd ve hemen karsndan ayrlp Julia'yla evlendi. Halk bu evlilii ylesine tuttu, ve Agrippa dnn ylesine grkemli enliklerle kutlad ki, siyasal huzursuzluk hemen yatt. Agrippa, Kartall Sancaklarn geri verilmesi iin balatt grmeleri de baaryla sonulandrarak, Augustus'a byk saygnlk kazandrd: Sancaklar. Augustus'un zel temsilcisi sfatyla, Tiberius'a trenle teslim edildi. Bu Kartall Sancaklar, Romallarn gznde, Tanrlarn mermer heykellerinden daha kutsal eylerdi. Birka tutsak da geri dnd, ama otuz iki yl getikten sonra, bunun pek sevinilecek bir yan kalmamt; zaten tutsaklarn ou Parthia'da kalmay yeledi, orada yerlemi ve yerli kadnlarla evlenmilerdi. Babaannem Livia, Agrippa'yla yaplan anlamadan hi holanmamt elbet; onu tek keyiflendiren, kznn boanmasndan tr, Octavia'nn onuruna srlen lekeydi. Ama duygularn belli etmedi. Aradan dokuz yl geti Agrippa'nn hizmetleri artk gereksiz bulundu ve Agrippa yazlk evinde lverdi. Bu srada Augustus Yunanistan'dayd, onun iin ceset zerinde inceleme yaplmad. Agrippa ardnda bir sr ocuk ( olan, iki kz) brakt, Livia'nn, Augustus'un ikinci kuak vrisleri olan bu ocuklar kendi oullar lehine safd etmesi epey zor olacakt. Ne var ki, Tiberius, kendisine k olarak Livia'nn iini kolaylatran Julia ile evlendi. Julia Augustus'a, Tiberius 42 zerindeki nfuzunu kullanarak aralarn yapmas iin yalvarm ve yardm etmezse, intihar edeceini sylemiti. Augustus'un evet demesi tek bu yzdendi. Tiberius'un kendisi de Julia ile evlenme zorunluluundan nefret ediyordu, ama kar kacak cesareti yoktu. Deli gibi sevdii kars Vipsania'y (Agrippa'nn nceki bir evliliinden olan kz) boamak zorunda kalmt. Daha sonra, bir gn sokakta Vipsania'ya rastladnda, gzleriyle onu ylesine umutsuz bir zlemle izlemiti ki, Augustus olay duyunca, efendilik gerei olarak, bunun bir daha tekrarlanmamasn buyurmutu. Her iki eve de zel gzcler konmutu bir karlamay nlemek iin. Vipsania, ok gemeden, Gallus adnda iddial bir gen soyluyla evlendi. Unutmadan, babamn da annem Antonia'yla (Marcus Antonius'la Octavia'nn kk kz) evlendiini belirtmeliyim. Augustus'un hastaland ve Marcellus'un ld yl evlenmilerdi, Amcam Tiberius kt Claudian'lardan biriydi, Suratsz, iednk ve acmaszd, ama kiinin etkisi, doasndaki bu eleri denetim altnda tutmutu. nce, en iyi Claudian'lardan biri olan babam vard; neeli, ak ve vericiydi babam; sonra ok drst, en ve sevecen bir adam olan Augustus vard; Tiberius'tan holanmazd, ama annesinin hatr iin ona iyi davranrd; son olarak da Vipsania vard. Amcamla babam askerlik ana gelip mparatorluun deiik yrelerine gnderilince, babamn etkisi azald. Sonra Vipsania'dan ayrlmas geldi ve bunu, amcamn Julia'ya kar gizleyemedii soukluuna krlan Augustus'la aralarnn bozulmas izledi. Bu etkinin kalkmasyla, Tiberius zamanla tmyle ktye gitti.

Burada, Tiberius'un fiziksel grnn anlatsam iyi olacak. Uzun boylu, siyah sal, beyaz tenli, geni omuzlu, irikym bir adamd. Elleri ylesine glyd ki, baparma ve iaretparma arasnda ceviz krabilir, ya da sert kabuklu, ham bir elmay delebilirdi. Hareketleri o kadar ar olmasa, birinci snf boksr olurdu: Bir kez, dosta bir g gsterisi srasnda arkadan ldrd (madeni boks eldiveniyle deil, eliyle); bana rastlayan darbe adamn kafatasn atlatmt. Boynu hafif nde. gzleri yerde yrrd. Yz sivilceden iekbozuu gibi durmasa, gzleri o kadar patlak olmasa ve hep atk kal gezmese, yakkl saylabilirdi. 43 Heykellerinde ok yakkl grnr, nk bu kusurlar belli olmaz. Az konuurdu, szler de azndan taksitle kard, yle ki, onunla konuurken insan tmceleri hep onun yerine bitirmek ve ayn solukta yantlamak isteine kaplrd. Ama istediinde, etkileyici bir konumacyd. Olduka erken dkld salar, yalnz bann arkasnda sa kald: onlar eski soylular gibi uzatyordu. Hi hastalanmazd. Tiberius, Roma'da sevilmemesine ramen, son derece baarl bir komutand. Birok kat disiplin uygulamalarn yeniden yrrle soktu, ama seferberlik srasnda kendi de bunlara uyduu iin, (ender olarak adrda uyur, askerlerin yiyip itiinden fazlasn yemez, ve savata her zaman askerin banda saldrrd) asker, Tiberius'un buyruunda olmay, daha iyi huylu ve yumuak, ama liderliine ayn lde gvenemeyecei bir komutann buyruunda olmaya yelerdi. Tiberius'un adamlarna glmsedii, ya da azndan bir vg sz kt grlmemiti; onlar saatlerce yrtr, lesiye altrrd. "Szm tuttuklar srece varsn nefret etsinler benden," demiti bir kez. Albaylara ve alay subaylarna da ayn sertlikle davrand iin, yan tutmakla sulanamazd. Tiberius'a hizmet etmenin kazanl yan da vard: Genellikle dman karargahlarn ve kentlerini ele geirip, yama etmeyi becerirdi. Ermenistan'da, Parthia'da, Almanya'da, spanya'da, Dalmaya'da. Alplerde ve Fransa'da baarl savalar kard. Babam, dediim gibi, en iyi Claudian'lardan biriydi. Kardei kadar gl, ok daha yakkl, konumasnda ve hareketlerinde daha hzl, komutan olarak da en az onun kadar baarlyd. Btn askerlere Roma yurtta olarak, yani, rtbe ve eitim fark dnda, kendi eiti gibi davranrd. Onlar cezalandrmaktan nefret ederdi: Tm disiplin sularnn, mmkn olduu kadar, sulunun kendi arkadalar tarafndan zmlenmesi iin emir vermiti (bunlarn, kendi kta ya da blklerinin iyi adn korumakta titiz davranacaklarna kukusu yoktu). Onlarn dzeltme gcnn tesinde (nk, sulunun ldrlmesine ya da gndelik grevleri yapamaz hale getirilmesine izin vermiyordu) bir suun ilenmi olmas durumunda, alayn albayna bildirmelerini sylemiti; ama adamlarnn mmkn olduu kadar, kendi kendilerini yarglamay 44 renmelerini istiyordu. Yzbalar, albayn izniyle, krba cezas uygulayabilirdi; ama ancak suun niteliinin bir karakter dklne iaret ettii (savatan korkaklk, bir arkadatan hrszlk gibi) durumlar iin uygun bulunuyordu krbalama; bir kez

krbalanan bir daha savaa katlamaz ve aalanarak ancak ulatrma ya da krtasiye ilerinde kullanlrd. Arkadalar ya da yzbas tarafndan kendisine haksz ceza verildiini dnen her asker babama bavurabilirdi; ama babam, bu gibi cezalar yeniden gzden geirme gereinin doacan sanmyordu. Bu sistem ok iyi yrd, nk babam o kadar iyi bir askerdi ki, birliklerde, teki komutanlarn varolabileceine inanmadklar bir sorumluluk duygusu yaratmt. Ama byle eitilmi birlikleri, daha sonra sradan bir komutann buyruuna vermenin ne denli tehlikeli olduunu grmek zor deil. Bamszlk armaan bir kez verilince, kolay kolay geri alnamaz. Nitekim, babamn komutasnda hizmet etmi birlikler amcamn hizmetine verildiinde, her zaman sorunlar kt. Bunun tersi de oldu: Amcamn komuta ettii birlikler, babamn yntemlerini kmseme ve kukuyla karladlar. Onlarn alkn olduu, birbirlerinin sularn gizlemek ve yakalanmamaktaki becerileriyle vnmekti; amcamn hizmetinde, subay kendisine hitap etmeden konuan, fazla ak szl olan, ya da herhangi bir konuda bamsz davranan asker krba cezasna arptrld iin, herkes srtndaki krba izlerini gstermekten utan deil, gurur duyuyordu. Babam en byk zaferlerini Alplerde, Fransa'da. Felemenk'te, ama zellikle Almanya'da kazand: Sanrm orada ad hibir zaman unutulmayacaktr. Babam hep savan en youn olduu noktada arprd. En byk istei. Roma tarihinde yalnz iki kez baarlm bir eyi yapmak, komutan olarak dman komutann kendi eliyle ldrmek ve silahlarn almakt. Birka kez baarya ok yaklam, ama her seferinde avn elinden karm: Adam ya drtnala kam sava meydanndan, ya dveceine teslim olmu, ya da igzar bir er, ilk vuruu yapmakta babamdan nce davranm. Bana bu anlar anlatan emekli askerler gevrek gevrek glerlerdi: "Ah efendim, babanz savata grecektiniz! Kara atnn stnde Alman komutanlarla saklamba oynarken bilemezsiniz nasl iimiz hoplard. Sancaa yaklamak iin zel muhafzlardan dokuz onunu 45 temizlemesi gerekirdi bazen sk adamlard da dorusu , ama o arada ku umu olurdu." Babama hizmet etmi askerlerin en vndkleri ey, babamn Ren Irman boylu boyunca yryerek svire'den Kuzey Denizi'ne giden ilk Romal general olmasyd.

BLM IV

Babam, bykbabamn zgrle ilikin szlerini hi unutmamt. Daha kar kadar ocukken, ondan be ya byk olan Marcelius'la atmt. Augustus "Gen Askerlerin Lideri unvann vermiti Marcellusa. Babam Marcellus'a, bu unvann ona yalnz zgl bir durum nedeniyle (valye ve Senatr oullarndan kurulmu iki takmn Mars Alan'nda, at stnde yalancktan savatklar "Yunanllar ve Truvallar adl oyun srasnda) verildiini, ve bu unvann, Marcellus'un o gnden bu yana benimsedii genel lider yetkilerini iermediini sylemiti. Kendi hesabna, zgr bir Romal olarak, bu tr zorbalklara boyun emeyecekti. Marcellus'a, oyunda kar takmn liderinin Tiberius olduunu, karlamay da onun kazandn anmsatm, ve Marcellus'u delloya davet etmiti. Augustus, olay duyunca ok glm ve uzun sre babam "zgr Romal" diye armt. imdi babam, Roma'ya her geliinde, giderek arttn grd bu klelik ruhundan ve Augustus'a yaranma yarndan ok rahatsz oluyor ve bir an nce ordusunun bana dnmek istiyordu. Augustus'un Roma'da bulunmad, Tiberius'un da Fransa'da olduu bir srada, Yarglk grevini stlendiinde, yaygn olan koltuk avcl ve siyasal dalaverelerden irenmiti. Bana yllar sonra bunu anlatan bir dostuna, zel bir konuma srasnda, askerlerinin tek bir blnde, tm Senato'dakinden daha fazla zgrlk ruhu olduunu sylemiti. lmnden az nce, Almanya'nn i yrelerinde konaklad bir yerden, Tiberius'a bunlar belirten buruk bir mektup yazmt. Dilerim, Augustus da Diktatr Sulla'nn anl rneini izler, diyordu mektubunda. Sulla, ilk Savalarn sonunda, tm dmanlarn ezerek, ya da yattrarak Roma'nn tek hkimi olmu, ama, ancak birka ynetim sorununu istedii gibi zecek bir sre bata kaldktan sonra, btn yetkilerinden vazgeerek gene sradan yurtta olmutu. Augustus da bir an nce byle yapmazsa ki, her 47 zaman niha amacnn hu olduunu belirtmiti ok ge olacakt. Eski soylularn saflar iyice seyrelmiti: damlar ve i savalar en iyileri, en yiitleri yok etmi, geriye kalanlar ise, yeni soylularn soylu denirse eer! arasnda erimi ve giderek Augustus'la Livia'nn zel ua gibi davranr olmulard. Yaknda Roma zgrln ne demek olduunu unutacak ve sonunda, barbarlk ve keyfilikte Doudakileri aratmayan bir zorbalk rejiminin boyunduruuna girecekti. Byle bir felakete srklenmek iin mi girmiti Augustus adna onca zorlu savaa? Kendisine ikinci bir baba olan Augustus'a besledii sevgi ve derin kiisel hayranlk bile, bu duygular belirtmesine engel deildi. Tiberius'un dncesini soruyordu: kisi birlikte, Augustus'u ekilmeye kandramazlar myd? Hatta zorlayamazlar myd? "Eer kabul ederse, ona eskisinin bin kat sevgi ve hayranlk duyacam; ama korkarm, annemiz Livia'nn, Augustus araclyla iktidar elinde tutmaktan

ald gizli ve gayrimeru zevk, bu meselede karlaacamz en byk engel olacak." Kt bir rastlant sonucu, mektup Tiberius'a, Augustus ve Livia'nn yannda olduu bir srada getirilmi. zel kurye, "Soylu kardeinizden bir mesaj!" diyerek uzatm mektubu. Tiberius, mektupta Livia ve Augustusa sylenmemesi gereken bir ey olabileceini dnmeden, hemen ap okumak iin izin istemi. "Elbette Tiberius." demi Augustus, ama bir koulla: Bize de okuyacaksn. Uaklara odadan kmalarn iaret etmi. Oku hadi. bakalm gene ne zaferler kazanm. Sabrszlanyorum duymak iin. Hep gzel ve ilgin mektuplar yazar; kyaslamam bala, ama seninkilerden ok daha ilgintir, Tiberius ilk birka szc okumu, sonra kpkrmz kesilmi. Tehlikeli blm atlamaya alm, ama mektupta tehlikeden baka pek az ey bulunduunu grm. Babam, ancak mektubun sonunda, bandan ald bir yarann ba dnmesi yaptndan yaknyor. Elbe'ye yrynn glklerini anlatyordu. Son gnlerde garip belirtilerle karlatm, diye yazmt. Her gece olaanst sklkta yldz kaymalar olmu: ormandan alaan kadn sesleri gelmi; ve beyaz atlara binmi. Yunan giysileri Alman deil iinde iki ilah gibi gen, afak skerken ordughn orta yerinden geip gitmiler. 48 Son olarak da adrnn kapsnda, insan boyutlarn aan irilikte bir Alman kadn grnm ve babama, Yunanca olarak, daha ileri gitmemesini, nk yazgnn buna kar olduunu sylemi. Tiberius oradan birka sz, buradan birka sz okumu, durmu, yaz okunaksz demi, batan alm, gene durmu, bir daha durmu, ve sonunda zr dileyerek balanmasn rica etmi. "Nedenmi o?" demi Augustus. "Bundan fazlasn karabilirsin herhalde." Tiberius kendini toparlam. "Dorusunu isterseniz karabilirim efendim, ama okumaya demez. Kardeimin bunu yazarken kendinde olmad besbelli." Augustus telalanm. "Hastal ar deildir, umarm?" Ama, mektupta Augustus'a veya kendisine dokunan bir ey olduu iin Tiberius'un okumaktan ekindiini hemen anlayan babaannem, sanki analk duygusu bir kez iin terbiye kurallarna ar basm gibi, frlayp mektubu kapm Tiberius'un elinden. Batan sona okumu, yz fkeyle gerilmi ve Augustus'a uzatm mektubu: "Bu yalnz seni ilgilendiren bir i. Onu cezalandrmak bana dmez; z evladn olmasa bile, velisi ve Devletin ba olarak, bu senin grevin." Augustus nasl bir eyle karlaacan dnerek korkmu. Mektubu okumu, ama bunu kendisine kar yazlm bir ey olmaktan ok, babaannemi fkelendirdii iin ktlenmesi gereken bir ey olarak grm. Aslnda, o irkin "zorlama" szc dnda, babaanneme ynelik sulamann ona da dokunmasna (kendi doru bulduunu yapmayp Livia'ya uyduunu ima etmesine) ramen mektupta dile getirilenlere iinden katlyordu. Senato, ona ve yaknlarna kar, gerekten utan verici kertede dalkavuka davranmaya balamt. Babam kadar o da holanmyordu bu durumdan; daha Antonius'un yenilgisi ve lmnden nce, karsnda hibir halk dman kalmadnda iktidar brakacana

herkesin nnde sz vermi, o gnden bu yana da, konumalarnda, grevinin tamamlanaca o mutlu gnden birka kez sz etmiti. Yorulmutu artk sonu gelmeyen Devlet ilerinden ve uzayp giden onur payelerinden: Dinlenmek, sradan bir kii olmak istiyordu. Ama babaannem ekilmesine asla izin vermezdi; daha grevinin yarsnn bile tamamlanmadn, imdi ekilecek olursa bunun ancak bir i 49 kargaaya yol aacan ileri srerdi. Evet, ok almt, onaylard bunu, ama kendisi daha da ok almt, stelik hibir dl beklemeden. Hem budalalk da etmemeliydi: Bir kez grevi brakp basit bir sradan yurtta olunca, eitli sulamalara hedef olabilir, srgnle, hatta daha ktsyle karlaabilirdi: ldrtt, ya da onurunu krd kiilerin yaknlarnn ona di bilediklerini unutuyor muydu? Sradan yurtta olursa, ordularndan olduu kadar, zel koruyucularndan da vazgemesi gerekecekti. Bir on yl daha grev alrsa, on yln bitiminde belki durum daha dzelmi olurdu. Her seferinde boyun emi, ynetmeyi srdrmt. Monarik ayrcalklarn taksit taksit kabul ediyor, be ya da on genellikle on yllk srelerle greve seiliyordu. Babaannem, uursuz mektubu okumay bitirince dikkatle szm Augustus'u: "Ee, ne diyorsun?" diye sormu. "Tiberius'la ayn kandaym," demi Augustus yumuaka. "Olan hasta olmal. Ar yorgunluktan ileri gelen bir kafa dengesizlii bu. Sen de okudun ya, son blmde bandan yara aldn ve o garip hayalleri grdn yazyor; bu, onu gsterir. Dinlenmesi gerek. Asker yaamnn kayglar, ruhunun doal vericiliini arptm. Alman ormanlar kafasndan rahatsz olan adama yaramaz, deil m Tiberius? Kurtlarn ulumas insann en sinirini bozan eydir; kukusuz kurtlard, szn ettii o alaan kadnlar. Almanlara kolay unutamayacaklar bir ders verdiine gre, imdi onu geri armaya ne dersiniz? Olan tekrar burada grmek beni gerekten sevindirecek. Evet, mutlaka geri armalyz onu. Yavruna kavumaktan sen de mutlu olursun, deil mi sevgili Livia?'" Babaannem dorudan yantlamam. Hl kalar atk, Ya sen, Tiberius? diye sormu. Amcam, Augustus'tan daha kurnazd. Annesinin yapsn da daha iyi tanyordu. Onun iin yle yant vermi: Kardeimin hasta olduu belli, ama hastalk bile bylesine yakksz bir tutumun ve bylesine byk bir lgnln zr olamaz. Ben de geri arlmasnda yarar grrm; Vefakr ve yorulmak bilmez annesi hakknda bu kadar alaka eyler dnm olmasnn irkinlii, dahas, bunlar kda dkmesinin ve dman topra zerinden kurye 50 ile gndermesinin korkunluu kendisine iyice anlatlmal. Ayrca, Sulla'y rnek gstererek ileri srdkleri sama. Sulla iktidardan ekilir ekilmez Savalar yeniden balad, hazrlad yasalar da hibir ie yaramad. Bylece, Tiberius bu iten olduka krl kt.

Kendisini bu kadar g bir duruma soktuu iin, babama kar taknd sert tavr byk lde gerekti. Livia, kendisine yaplan hakareti hem de olunun nnde bylesine hafife alp geitirdii iin Augustus'a pskryordu. Babama kar duyduu fke, ona duyduu fkeden az deildi. Babam dndnde, byk olaslkla, Augustus' un ekilmesine ilikin tasarlarn uygulamaya koyacan biliyordu. imdi, Tiberius araclyla da (Tiberius'un baa gemesini salasa bile) iktidarn srdremeyeceini grmt: Babam gibi, Roma'da olaanst sevilen ve btn Bat ordularn arkasna alm bri, halk zgrlklerinin geri getirilmesini savunurken, asla olamazd bu. Oysa, mutlak iktidar, babaannem iin artk yaamdan da, onurdan da daha nemli olmutu: ylesine ok ey harcamt bu uurda. Yine de duygularn gizleyebildi. Augustus' un grn benimsemi ve babamn hasta olduunu kabul etmi grnd; Tiberius'a eletirisini ok sert bulduunu belirtti. Ama, babam hemen geri arma dncesine katld. Zavall olunun kusurunu hafife ald iin Augustus'a teekkr bile etti; ve ona, zel hekimiyle, kafa rahatszlklarnda ok yaran grlen bir kutu pleme* gndereceini syledi. Hekim, ertesi gn, Augustusun mektubunu gtren kurye ile birlikte yola kt, babamn zaferlerini kutlayan ve bandan ald yara iin gemi olsun diyen, dosta bir mektuptu bu; babama artk Roma'ya dnebileceini bildiriyordu, ama istese de, istemese de dnmeli anlamna gelen bir dille. Babam, birka gn sonra, Augustus'a teekkrlerini bildirerek yant verdi. Sal izin verir vermez dneceini yazyordu. Mektup ona, geirdii hafif bir kazann ertesi gn ulamt: Doludizgin*pleme (Helleborus): la olarak kullanlan zehirli bir madde. ( .N.)

51 giderken altndaki at dm, baca sivri bir ta ile at arasna skarak ezilmiti. Annesine, ilgisi, armaan ettii pleme ve hekimini gnderdii iin teekkr ediyordu. Hekimin hizmetlerinden yararlanmt hemen. Ama ne yazk ki, adamn bilinen ustal bile yarann giderek ktlemesini nlememiti. Sonunda da, grevinin banda kalmay yelediini, ama Augustus'un dileklerini buyruk saydn belirtiyor ve iyileir iyilemez Roma'ya dneceini yineliyordu. u anda Thuringian Saal yaknlarndaydlar. Bu haberi duyunca, Augustus ve Livia ile Pavia'da bulunan Tiberius, hemen kardeinin yanna gitmek iin izin istedi. Augustus izin verdi, ve Tiberius atna atlayp, kk bir koruyucu ekiple, kuzeye Alpler'deki en kestirme geide doru drtnala yola kt. nnde be yz millik bir yol vard, ama gzc karakollarda sk sk at deitirebilir, eyerde duramayacak kadar bitkin dtnde de bir araba getirterek, yolculua ara vermeden birka saat uyuyabilirdi. ansna, hava akt. Alpleri ap svire'ye indi, ve oradan Ren boyunca ilerleyerek, bir kap scak yemek iin bile durmadan, Mannheim denilen bir yere vard. Burada rman kar

yakasna geerek dman topra zerinden kuzeydouya vurdu. nc gnn akam hedefine vardnda yalnzd: Birlikte yola kt ekip oktan geride kalm, Mannheim'da ald yeni ekip de hzna ayak uyduramamt. Dediklerine gre, ikinci gn ve gece, lenden lene, yaklak iki yz mil yol alm. Babamla grmeye yetiti, ama hayatn kurtarmaya deil; nk kangren artk bacan st blmne yaylmt. Babam, lmn eiinde olmasna ramen, amcam Tiberius'un bir ordu komutanna yarar biimde arlanmasn askerlerine buyuracak kadar kafasn toplayabilmi. ki karde kucaklam ve babam. "Mektubumu okudu mu?" diye fsldam. "Daha ben okumadan..." diye yakarm amcam. Baka bir sz edilmemi, yalnzca babam iini ekmi, "Roma hain bir anann elinde: Lucius'la Gaius'un tehlikeli bir vey anneleri var." Bunlar son szleri olmu, az sonra da amcam onun gzlerini kapatm. Bunlar, o srada gen bir adam olan, Xenophon adnda Istankyl bir Yunanldan dinledim. Kendisi babamn buyruunda 52 askeri cerrahm ve babaannemin hekiminin onu uzaklatrarak olaya el koymasna ok ierlemi. Gaius ve Lucius'un Augustus'un torunlar (Julia ile Agrippa'dan) olduklarn belirtmeliyim. Augustus onlar daha bebekken evlat edinmiti. Bir nc ocuk da vard: Postumus* (babas ldkten sonra doduu iin bu adla arlyordu). Augustus onu, Agrippa'nn adn srdrmesi iin evlat edinmemiti. Babamn ld yere "Uursuz" ad verildi; cenazesi. askeri yryle, ordunun klk ss olan Mainz'a getirildi. Amcam Tiberius, ba yasl olarak btn yolu yrm. Askerler babam orada gmmek istemiler ama amcam, cenaze treni iin Romaya getirmi, l, Mars Alannda kocaman bir odun yn zerinde yaklm. Augustus kendi yapm "uurlama" konumasn ve bu konumada, "Dilerim Tanrlar evlatlarm Gaius ve Lucius'u da bu Drusus kadar soylu ve erdemli kiiler yapar ve bana da onunki kadar onurlu bir lm ihsan eder," demi. Livia, Tiberius'a nereye kadar gvenebileceinden emin deildi. Babamn cenazesini getirdiinde, kendisine olan tutumu zorlama ve yapay grnmt gzne; Augustus kendisi iin babamnki kadar onurlu bir lm dilediinde de, Tiberius'un yznden alayc bir glmseme getiini grmt. Bykbabamn lmnn doal olmadndan epeydir kukulanan Tiberius, annesinin iradesine hibir konuda kar gelmemeye karar vermiti. Sk sk sofrasna oturduundan, kendini tmyle onun elinde hissediyor ve gzne girmek iin byk aba harcyordu. Livia anlyordu Tiberius'un aklndan geeni ve bundan honuttu. Tiberius ondan kukulanan tek kiiydi: Bu kukusunu da kendine saklayacakt besbelli. Augustus'la evliliinin rezaleti artk geride kalmt; imdi Roma'da bir erdem rnei (erdemin en kat ve en sevimsiz biiminin rnei) olarak gsteriliyordu. Senato, kaybnn acsn hafifletmek iin, eitli yerlere drt heykelinin dikilmesine karar vermiti. Kitabna uydurup " ocuk Analar" arasna da katmlard. Livia'y Augustus yasalarnda, ya da ten ok

ocuu olan kadnlara, zellikle vris olarak, baz ayrcalklar tannyordu:*Postumus: Babasnn lmnden sonra doan. 53

Evlenmemi, ya da ksr kadnlarn mirastan yararlanma hakk yoktu; onlarn pay dourgan kz kardelerine yaryordu. Claudius, ne usan verici adamsn yahu, bak, yaam yknn drdnc tomarnn sonuna yaklatn, doduun yere bile gelmedin daha. Bu gidile yknn ortasnda bile gelemeyeceksin, eer hemen, u an yazmazsan. Hadi, yaz artk unu: "Fransa'da Lyons'da dodum, bir Austosta, babamn lmnden bir yl nce." Oldu ite. Annemle babamn benden nce alt ocuu olmu, ama annem seferlerinde her zaman babama elik ettiinden ancak ok dayankl bir ocuun yaama ans olabilirdi. Bu yzden, yalnz benden be ya byk aabeyim Germanicus'la, bir ya byk ablam Livilla hayattayd: kisi de babamn gl fizik yapsn almlard. Ben almamm. ki yam doldurmadan, kez lmeme ramak kalm; eer babamn lm aileyi Roma'ya gelmek zorunda brakmasayd, byk bir olaslkla bu yk hibir zaman yazlmayacakt.

54

BLM V

Roma'da, eskiden bykbabamn olan ve vasiyetinde babaanneme brakt byk evde oturuyorduk. Paiatine Tepesindeydi ev: Augustus'un saraynn ve kitapln bulunduu, Apollon tapnann yaknnda, Palatine Tepesi aada Pazar Yeri'ne bakyordu. Uurumun en dik yannn altnda ikiz Tanrlar, Castor ve Polluxun tapna vard. (Bu eski tahta-toprak karm tapnan yerine, on alt yl sonra, Tiberius, giderlerini kendi cebinden karlayarak grkemli bir mermer tapnak yaptrtt; boyadan yaldzdan geilmiyordu ii; zengin bir kadnn yatak odasn aratmayacak kadar cafcafl denmiti. Babaannem Livia, Augustus'un houna gitsin diye yaptrtmt bunu Tiberiusa. Yoksa Tiberius dinle ilgili deildi, para konusunda da ok eli skyd.) Tepede oturmak, ukurda rman kysnda oturmaktan daha salklyd; oradaki evlerin ou senatrlere aitti. Ben ok hastalkl bir ocuktum. "Mikroplarn sava alan sanki," demi hekimler; belki de mikroplar aralarnda hangisinin beni gtrme erefine erieceine karar veremedikleri iin sa kaldm. Her eyden nce, yedi aylk domuum, sonra stannemin st ar geldiinden bedenimi batan aa krmz lekeler kaplam, sonra stma olmuum, sonra kzamk (bu yzden bir kulam hafif sar kald), sonra ylanck, sonra kalnbarsak iltihab, sonunda da ocuk felci. Bu sonuncu sol bacam ksa braktndan, kalc bir topalla mahkm oldum. Bu eitli hastalklarn birinden, ya da tekinden bacaklarm o kadar zayf kalmt ki, hibir zaman komam, ya da uzun yol yrmem mmkn olmad. Gezilerimin ounu bir tahtrevanda tanarak yapmak zorunda kaldm. Bir de yemeklerden sonra midemin orta yerine saplanan o korkun sanc var. ki ya da kez o kadar kt olmutur ki, dostlarm engellemeseydi, kendimi kaybederek kaptm ekmek ban arnn kkne saplayverecektim. Duyduuma gre, "kalp ars" denen bu sanc, idrar zorluu dnda, insanolunun bildii arlarn en ktsym. 55 Eh, herhalde idrar zorluu ekmediime kretmem gerek. Annem Antonia gzel ve soylu bir kadnd. Babamn hayatnn tek akyd. Annesi Octavia tarafndan en kat kurallarla yetitirilen annemin, son ocuu olan bana kar byk bir sevecenlik gsterdii, hatta uradm felaketler dnlrse beni zellikle kayrd sanlr. Gelgeldim yle deildi durum. Annem, grevi olarak ondan beklenebilecek her eyi yapt benim iin, ama yalnz o kadar. Beni sevmiyordu. Sevmek ne kelime, tiksiniyordu benden. Yalnz hastalkl olduum iin deildi bu; bana gebelii ok skntl gemi, sonra da ok zor bir doum yapm; az daha kendisi lyormu, bu yzden yar-sakat kalm yllarca. Erken domamn nedeni, Augustus'un onuruna verilen bir lende annemin ok geirmesiymi. Lyons'daki "Roma ve Augustus Suna"nn al treni iin, Augustus babam ziyarete gelmiti {babam, Fransa'daki eyaletin valisiydi, merkezi de Lyons'du). lende hizmet eden kak bir Sicilyal kle, birden hanerini ekip babamn tam

ensesinin stnde sallamaya balam. Yalnz annem grm olan. Klenin gzn elmeyi baarm, byk bir kurnazlkla ona glmsemi, ve onaylamadn belirtircesine ban sallayarak, haneri yerine koymasn iaret etmi. Adam bir an duraksaynca, annemin bakn izlemi olan iki uak yetiip haneri elinden alabilmiler. Sonra baylm annem, hemen ardndan da doum sanclar balam. Belki bu yzden, her zaman marazi bir ldrlme korkusu iinde yaadm; nk, doum ncesi geirilen bir ok ocua da yansr derler. Ama, doum ncesi etkilerden sz etmeye hi gerek yok aslnda. mparator ailesinden doal olarak lm ka kii vardr? Sevecen bir ocuk olduumdan, annemin tutumu bana ok ac vermitir. Ablam Livilla'dan (gzel, ama hain, kibirli ve hrsl bir kz; tek kelimeyle, Claudian'larn kt trnn tipik bir rnei) annemin benden bir "ucube" diye sz ettiini ve "doduunda Kehanet Kitaplarna danlmalyd" dediini rendim. Bir de, Doa'nn beni yapmaya baladn, ama bitirmediini, umutsuz bir balang sayarak bir kenara frlattn sylemi; bir de, insan rknn yarar iin tm hastalkl ocuklar bir dan tepesine brakan eskilerin bizden daha akll ve soylu olduklarn. 56 Bunlar, annemin daha lml szlerine Livilla'nn ekledii ssler olabilir; ama annemin, bir senatr tarafndan Senatoya ok sama bir neri getirildiini duyunca, Bu adam yok etmek gerek! Bir eek kadar kafasz ne diyorum ben? Onun yannda akll kalr eek. Adam... adam... olum Claudius kadar kafasz! diye patladm biliyorum. Germanicus'tu en sevdii, herkesin olduu gibi; ama her yerde uyandrd sevgi ve hayranlktan tr Germanicus'u kskanacama, onun adna sevinirdim. Germanicus yaamm daha mutlu klmak iin elinden gelen her eyi yapard; Beni, yumuak ve zenli davrana karlk verecek, iyi yrekli bir ocuk diye verdi byklere. Sertlik onu yalnzca korkutuyor ve maraziliini daha ok artryor, derdi. Haklyd da. Srekli ellerimi, kprdatmam, kesik hareketlerle bam saa sola evirmem, kekelemem, mide bulantlarm, durmadan salya aktmam ounlukla, disiplin adna bana uygulanan ikencelerden ileri geliyordu. Germanicus beni koruduu zaman, annem hogryle glmser ve, "Ah, benim soyla olum, gnlnn zenginliini aktacak daha iyi bir yol bul kendine," derdi. Ama babaannem Liviann yaklam yleydi: Samalama Germanicus. Disipline olumlu tepki gsterirse, elbette hak ettii iyilii grecek. Sen arabay atn nne kouyorsun. Babaannem ender konuurdu benimle, konutuunda da, bu, byk bir horgryle ve yzme bakmadan, k bu odadan, ben oturmak istiyorum burada, gibi bir sz olurdu ounlukla. Beni paylamas gerektiinde, bunu hibir zaman kendi azyla yapmaz, ksa souk bir not gnderirdi. rnein: Livia Hanm. Claudius'un Apollon Kitaplnda oyalanarak zamann boun